Poradnik gospodarki odpadami i opakowaniami dla przedsiębiorców.

Transkrypt

1 Poradnik gospodarki odpadami i opakowaniami dla przedsiębiorców.

2 Poradnik został przygotowany na potrzeby Polskiego Systemu Recyklingu Organizacji Odzysku SA. Autorem poradnika jest prof. dr hab. Włodzimierz Urbaniak, wykładowca na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i uznany specjalista w dziedzinie ekologii i gospodarowania odpadami w Polsce. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 2

3 Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA. Spis Treści. 1. Podstawy prawne oraz zakres regulacji dotyczących odpadów Obowiązki przedsiębiorców wynikające z ustawy o odpadach Zakres regulacji ustawowych Podstawowe rodzaje odpadów Odpady komunalne Odpady inne niŝ niebezpieczne Odpady niebezpieczne Wytwarzanie odpadów-wymagania związane z uzyskaniem decyzji Administracyjnych Gospodarowanie odpadami-zezwolenia Zwolnienia w zakresie zagospodarowania odpadów Ewidencja i sprawozdawczość w gospodarce odpadami Zwolnienia w zakresie ewidencji odpadów Zakres obowiązków wynikających z ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie depozytowej i opłacie produktowej Przedsiębiorcy objęci obowiązkami Podstawowe obowiązki przedsiębiorców wynikające z ustawy Odzysk i recyklingu Poziomy odzysku i recyklingu oraz stawki opłat Sposoby realizacji obowiązków Obowiązki sprawozdawcze Opłata produktowa Kontrola realizacji obowiązków Związek z innymi ustawami Obowiązki wynikające z ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych Zakres regulacji ustawowych Przedsiębiorcy objęci obowiązkami Podstawowe definicje dotyczące opakowań Wymagania wobec opakowań Deklaracja zgodności z normami zharmonizowanymi Znakowanie opakowań Obowiązki ewidencyjne i sprawozdawcze Postępowanie z opakowaniami środków niebezpiecznych Zasady ustalania opakowań objętych systemem kaucji. 23 Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 3

4 5. Załączniki Podstawy prawne oraz zakres regulacji dotyczących odpadów. Polskie przepisy w zakresie gospodarowania odpadami w pełni odpowiadają wymaganiom Unii Europejskiej, która zawarła je w kilkudziesięciu aktach prawnych róŝnej rangi wydanych w formie dyrektyw, rozporządzeń, decyzji, zaleceń i rezolucji. Regulacje Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami zawierają postanowienia ogólne ustalające: zakres podstawowych pojęć, podstawowe instrumenty prawne w formie planów, pozwoleń i zezwoleń, obowiązki związane z gospodarowaniem odpadami w zakresie spalania i składowania, obowiązki w zakresie gospodarowania określonymi rodzajami odpadów np. odpadami niebezpiecznymi, azbestem, olejami. W prawie UE podstawę w zakresie gospodarki odpadami stanowią postanowienia aktów prawnych, które zestawiono w załączniku 1. Warto takŝe pamiętać, Ŝe od 1 maja 2004 przy interpretacji polskich przepisów moŝe być powoływane orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu. Przystąpienie Polski z dniem 1 maja 2004 do Unii Europejskiej nie powoduje rewolucyjnych zmian w dotychczasowych przepisach dotyczących gospodarki odpadami, gdyŝ jak wspomniano na wstępie, praktycznie wszystkie wytyczne i zalecenia zawarte w dyrektywach, rozporządzeniach i innych aktach prawnych UE z tej dziedziny, znalazły się juŝ w znowelizowanym w 2001 roku polskim prawodawstwie, które szerzej zostanie omówione w dalszej części opracowania. W ustawodawstwie polskim zagadnienia dotyczące odpadów zawierają następujące akty prawne: ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. opublikowana w Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628 i od tego czasu zmieniana 7- krotnie. W polskim systemie prawnym jest podstawową ustawą dotyczącą odpadów. Reguluje całościowo zagadnienia związane z gospodarką odpadami w zakresie: ich wytwarzania, odzysku, unieszkodliwiania, zbierania i transportu. Ustawę uzupełniają 32 obowiązujące rozporządzenia wykonawcze. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 roku nr 62, poz. 627) reguluje tylko niektóre zagadnienia dotyczące odpadów, m. in. określa wymagania ogólne dotyczące pozwoleń na wytwarzanie odpadów (art. 184), oraz reguluje zagadnienia związane z opłatami za korzystanie ze środowiska, w tym takŝe za składowanie odpadów. We wszystkich sprawach szczegółowych odsyła do ustawy o odpadach. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 4

5 ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. z 2001 roku nr 63 poz. 639). Zmieniana 5- krotnie, uzupełniona 9 obowiązującymi rozporządzeniami wykonawczymi. ustawa o opakowaniach o odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2001 roku nr 63 poz. 638). Zmieniana 3-krotnie i uzupełniona 8 obowiązującymi rozporządzeniami wykonawczymi, gospodarka odpadami komunalnymi uregulowana jest przepisami ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (Dz. U. z 1996 r. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.). ponadto szereg istotnych przepisów wprowadzających ustawę o odpadach oraz Prawo ochrony środowiska, a takŝe regulacje dotyczące okresu przejściowego oraz terminy ich obowiązywania, zawiera tzw. ustawa wprowadzająca (Dz. U. Nr 100 z 2001, poz z późn. zm.). Od dnia 30 czerwca 2004 r., zgodnie z art. 35 tej ustawy, tracą waŝność obowiązujące jeszcze decyzje w zakresie gospodarki odpadami wydane na podstawie ustawy o odpadach z 1997 roku. międzynarodowy obrót odpadami od wejścia polski do UE, regulowany jest ustawą z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami (Dz. U. 191 poz ), która określa ramy instytucjonalne i organizacyjne do wykonywania zadań z zakresu międzynarodowego obrotu odpadami wynikających z rozporządzeń UE. NajwaŜniejsze obowiązki przedsiębiorców wynikające z powyŝszych przepisów zostaną szerzej omówione w dalszej części opracowania. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 5

6 2. Obowiązki przedsiębiorców wynikające z ustawy o odpadach. 2.1 Zakres regulacji ustawowych. Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. nr 62, poz. 628 z późn. zm.), reguluje w zasadzie wszystkie podstawowe sfery działalność w zakresie gospodarki odpadami a mianowicie: wytwarzanie odpadów i ich klasyfikację, zagospodarowanie odpadów rozumiane jako odzysk, unieszkodliwianie, zbiórkę i transport, oraz określa: wymagania szczegółowe dotyczące niektórych odpadów oraz sposobów postępowania z nimi, zasady ewidencji i sprawozdawczości, zasady tworzenia planów gospodarki odpadami. Zasady ogólne postępowania z odpadami określone zostały w art. 5. Nakazują one: zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ich ilość, jeśli odpad powstał, naleŝy zapewnić odzysk zgodny z zasadami ochrony środowiska, jeśli nie udało się dokonać odzysku naleŝy odpad unieszkodliwić zgodnie z zasadami ochrony środowiska. Zasady te znajdują swoje odzwierciedlenie w dalszych zapisach ustawy i dotyczą przedsiębiorców : wytwórców odpadów, posiadaczy odpadów. KaŜdy wytwórca odpadu jest jego posiadaczem, ale nie kaŝdy posiadacz jest jego wytwórcą. Posiadaczem odpadu jest zawsze ten, kto faktycznie nim włada (art.3 ust. 3 pkt. 13). Przekazując odpady innemu posiadaczowi, odpowiedzialność za prawidłowe postępowanie z nimi przenosi się na następnego posiadacza (art. 25 ust.3), pod warunkiem, Ŝe posiada on odpowiednie zezwolenie wynikające z ustawy (art. 25 ust.2). 2.2 Podstawowe rodzaje odpadów. Dla ustalenia zakresu obowiązków najistotniejszy jest podział na odpady: komunalne, niebezpieczne, inne niŝ niebezpieczne. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 6

7 Ten podział decyduje o formie decyzji administracyjnej sankcjonującej wytwarzanie odpadów. Ponadto w ustawie zawarto szczegółowe regulacje dotyczące niektórych rodzajów odpadów klasyfikowanych jako niebezpieczne lub inne niŝ niebezpieczne. NaleŜą do nich: odpady PCB (art. 38), oleje odpadowe (art. 39), odpady z produkcji dwutlenku tytanu (art. 40), odpady baterii i akumulatorów (art. 41), odpady medyczne i weterynaryjne (art. 42), komunalne osady ściekowe (art. 43) Odpady komunalne. Wytwarzanie odpadów komunalnych, związanych z normalnym bytowaniem, nie jest regulowane ustawą o odpadach a tym samym nie jest w zasadzie reglamentowane i ograniczane administracyjnie. Mówiąc o odpadach komunalnych rozumie się przez to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a takŝe odpady (z wyłączeniem odpadów niebezpiecznych) pochodzące od innych wytwórców, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Tak więc o zaliczeniu do odpadów komunalnych decyduje charakter i skład, typowy dla odpadów powstających w związku z normalnym bytowaniem. Nie jest istotny fakt czy odpady takie powstają w domu czy przedsiębiorstwie. Wyjątkiem są odpady niebezpieczne, które jeśli powstają w gospodarstwie domowym to są traktowane jako komunalne. Natomiast takie same odpady niebezpieczne powstające w przedsiębiorstwach, muszą być zbierane selektywnie i traktowane tak jak pozostałe odpady pochodzenia przemysłowego. Odpady komunalne, zgodnie z katalogiem odpadów, klasyfikowane są w grupie 20. Zasady postępowania z odpadami komunalnymi zasadniczo regulują zapisy ustawy z 13 września 1996 roku o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (Dz. U. nr 132 poz. 622 z późn. zm.). Za odpady komunalne wytwarzanie na terenie danej nieruchomości odpowiedzialny jest jej właściciel, który ma obowiązek zbierania powstałych odpadów zgodnie z wymaganiami określonymi w uchwale rady gminy (art. 5 ust. 1 pkt. 3 ustawy o utrzymaniu czystości) i pozbywanie się ich zgodnie z przepisami tej ustawy oraz przepisami odrębnymi, w tym przypadku w szczególności dotyczy to ustawy o odpadach. Właściciele nieruchomości muszą udokumentować wykonanie powyŝszego obowiązku przez okazanie odpowiedniej umowy i dowodów płacenia za takie usługi. Umowa musi być zawarta z przedsiębiorstwem posiadającym zezwolenie na odbieranie odpadów komunalnych. Są to zasadniczo jedyne obowiązki właściciela nieruchomości w zakresie zagospodarowania odpadów komunalnych, gdyŝ zgodnie z art. 17 ust. 5 ustawy o odpadach, do odpadów komunalnych nie stosuje się przepisów zawartych w tym samym artykule 17 i nakładających na wytwórcę odpadów obowiązek uzyskania pozwolenia, decyzji zatwierdzającej program lub złoŝenia informacji. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 7

8 Nie musi takŝe prowadzić ewidencji wytworzonych odpadów komunalnych, gdyŝ w tym przypadku ewidencję prowadzą podmioty odbierające te odpady i posiadające odpowiednie zezwolenia wydane zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 1 ustawy o utrzymaniu czystości. Ewidencję odpadów komunalnych zgodnie z art. 36 ust. 2 ustawy o odpadach prowadzą podmioty, o których mowa w art. 7 ustawy o utrzymaniu czystości Odpady inne niŝ niebezpieczne. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o odpadach, odpadem jest kaŝda substancja lub przedmiot naleŝący do jednej z kategorii określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz: pozbywa się, zmierza się pozbyć lub do pozbycia się jest zobowiązany. Tak więc o zaliczeniu substancji lub przedmiotu do odpadów decyduje wola posiadacza lub nakaz prawny. NaleŜy więc przyjąć, Ŝe dowolny przedmiot lub substancja moŝe stać się odpadem, jeśli taka będzie wola posiadacza. JednakŜe są kategorie substancji i przedmiotów, które odpadem stają się z mocy przepisów i wówczas ich posiadacz zobowiązany jest do odpowiedniego z nimi postępowania, nawet jeśli jest to wbrew jego woli. Rozstrzygnięcie problemu czy coś jest odpadem czy nie, moŝe mieć decydujące znaczenie określające warunki i sposoby działania przedsiębiorstwa, gdyŝ wszelkie postępowanie z odpadami jest ściśle reglamentowane. Tak więc, jeśli przepis nie wymaga zakwalifikowania przedmiotów lub substancji do odpadów, to nie naleŝy tego robić. MoŜna wtedy postępować z nimi zasadniczo bez ograniczeń, tak jak z typowymi surowcami czy materiałami. W przeciwnym wypadku praktycznie kaŝde działanie związane z zagospodarowaniem będzie wymagało uzyskania zezwolenia. Przede wszystkim przekazywanie odpadu innym podmiotom moŝliwe jest tylko wówczas, gdy posiadają one stosowne zezwolenia w zakresie gospodarki odpadami (art. 25 ustawy o odpadach). Nie wolno takŝe przetwarzać własnych odpadów (jeśli zostały juŝ wykazane) bez zezwolenia. Nawet przewoŝenie własnych odpadów, za wyjątkiem sytuacji określonych przepisami ustawy, wymaga zezwolenia. Podstawowym kryterium zaliczenia do którejś z kategorii odpadów wymienionych w załączniku 1 do ustawy o odpadach, jest najczęściej: niespełnianie wymagań jakościowych, niespełnianie naleŝycie dotychczasowej funkcji, zniszczenie lub zanieczyszczenie. MoŜna przyjąć, Ŝe odpad przetworzony na wyrób przeznaczony do określonego wykorzystania, spełniający wymagania odpowiednich norm oraz oczekiwania odbiorcy, nie jest juŝ odpadem, a jego produkcja jest recyklingiem w rozumieniu ustawy o odpadach. W tej sytuacji, podstawowym warunkiem uznania przedmiotu lub substancji za pełnowartościowy produkt jest spełnianie wymagań norm jakościowych. Najlepiej jeśli są to normy powszechnie stosowane np. normy PN (Polska Norma) lub EN (Europejska Norma). Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 8

9 2.2.3 Odpady niebezpieczne. Ze względu na zasadnicze róŝnice w procedurach postępowania z odpadami niebezpiecznymi oraz innymi niŝ niebezpieczne, podział na te dwie podstawowe grupy odpadów jest niezwykle istotnym elementem całego systemu gospodarowania odpadami. Według ustawy o odpadach, odpady niebezpieczne są to odpady: naleŝące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika nr 2 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy lub naleŝące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do ustawy i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy. O zaliczeniu danego odpadu do niebezpiecznych decyduje spełnienie ściśle określonych kryteriów. W praktyce określenia, do której grupy naleŝy zaliczyć odpad, dokonuje się na podstawie katalogu odpadów z wyodrębnioną listą odpadów niebezpiecznych (Dz. U. z 2001 roku nr 112, poz. 1206). Odpady niebezpieczne są wyodrębnione poprzez oznaczenie za pomocą wskaźnika * przy symbolu kodu odpadu. Zaliczenie odpadu do kategorii niebezpiecznych na podstawie katalogu ma jedynie charakter pomocniczy, umoŝliwiający klasyfikację odpadów bez konieczności wykonywania specjalistycznych i często kosztownych badań. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o odpadach w określonych przypadkach, jeśli odpad zaklasyfikowany na podstawie katalogu jest ujęty na liście odpadów niebezpiecznych, pojawiają się dwie moŝliwości postępowania: akceptacja zaklasyfikowania odpadu jako niebezpiecznego i dalsze postępowanie odpowiednie dla tej grupy odpadów, negacja zaklasyfikowania wg katalogu i rozpoczęcie procedury mającej wykazać, Ŝe odpad nie musi być traktowany jako niebezpieczny. Procedura taka została określona w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie warunków, w których uznaje się, Ŝe odpady są niebezpieczne (Dz. U. z 2004 roku nr 128 poz. 1347). Aby badania były miarodajne muszą być wykonywane przez laboratoria akredytowane. 2.3 Wytwarzanie odpadów-wymagania związane z uzyskaniem decyzji administracyjnych. Aby ustalić zakres obowiązków, naleŝy jednoznacznie zdefiniować wytwórcę odpadów. Wytwórcą odpadów, zgodnie z definicją zawartą w art.3 ust.3 pkt 22 ustawy o odpadach, jest: kaŝdy, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów, kaŝdy, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działanie powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 9

10 Ponadto wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba Ŝe umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej. Ten ostatni zapis jest szczególnie istotny, gdyŝ umoŝliwia ograniczenie ilości odpadów wytwarzanych i wykazywanych w przedsiębiorstwie, gdy wytwarzającym jest podmiot, któremu zlecono wykonanie prac, w wyniku których powstają odpady. Prowadzenie działalności powodującej powstawanie odpadów jest reglamentowane i wymaga uzyskania właściwej akceptacji administracyjnej w jednej z poniŝszych form: pozwolenia na wytwarzanie odpadów, decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami informacji o wytwarzanych odpadach. Rodzaj i zakres decyzji zaleŝy od ilości i rodzaju wytwarzanych odpadów (odpad niebezpieczny czy inny niŝ niebezpieczny) oraz od tego czy powstają w związku z eksploatacją instalacji czy nie. W sposób syntetyczny ilustruje to tabela 1. Tabela 1 Rodzaj decyzji lub informacji Pozwolenie na wytwarzanie odpadów Decyzja zatwierdzająca program gospodarki odpadami niebezpiecznymi Informacja o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi Ilości odpadów niebezpiecznych wytwarzanych w ciągu roku [Mg] powyŝej 1 * powyŝej 0,1 do 0,1 Pozwolenie na powyŝej 5 tys.* wytwarzanie odpadów Informacja o wytwarzanych odpadach powyŝej 5 i sposobach gospodarowania nimi Nie występuje obowiązek uzyskania decyzji i poniŝej 5 składania informacji * jeśli odpady powstają w wyniku eksploatacji instalacji Ilości odpadów innych niŝ niebezpieczne wytwarzanych w ciągu roku [Mg] Brak decyzji administracyjnej dotyczącej wytwarzania odpadów nie uniemoŝliwia prowadzenia określonej działalności w ogóle, zmusza jednakŝe do prowadzenia jej w sposób praktycznie bezodpadowy. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 10

11 2.4 Gospodarowanie odpadami zezwolenia. Prowadzenie kaŝdej działalności w zakresie gospodarowania wymaga zezwolenia. Jest to nakaz kategoryczny i bezwzględny. Bez zezwolenia, za wyjątkiem sytuacji określonych przepisami, prowadzenie wymienionych wyŝej działań jest zabronione. Postępowanie prowadzące do uzyskania odpowiedniego zezwolenia zostało określone w ustawie: dla zbierania i transportu odpadów - w art. 28, dla odzysku lub unieszkodliwiania odpadów w art. 26 i 27. Ustawa zezwala na występowanie o wydanie jednego zezwolenia na wszystkie rodzaje działalności, takŝe związane z wytwarzaniem odpadów. Musi być to jednak uwzględnione w treści wniosku (art. 31 i 32). 2.5 Zwolnienia w zakresie zagospodarowania odpadów. Posiadacz odpadów, zgodnie z art. 25, moŝe je przekazywać wyłącznie podmiotom posiadającym odpowiednie zezwolenie. Wyjątkiem, wynikającym z art. 33 ust. 2, są osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami, którym moŝna przekazywać odpady i które mogą wykorzystywać je na własne potrzeby bez zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku. Listę rodzajów odpadów objętych zwolnieniem została opublikowana w rozporządzeniu Ministra Środowiska (Dz.U. z 2002 roku, nr 74 poz. 683). Na podstawie art. 33 ust. 4, takŝe zbieranie i transport niektórych rodzajów odpadów nie wymaga zezwolenia. Rodzaje odpadów zwolnionych z obowiązku oraz podstawowe wymagania jakie muszą być spełnione określa rozporządzenie Ministra Gospodarki (Dz.U. z 2002 roku nr 188 poz. 1575). Dotyczy to wyłącznie sytuacji, gdy zbieranie odpadów odbywa się w placówkach handlowych prowadzących sprzedaŝ wyrobów, po zuŝyciu których powstają odpady określone w załączniku do rozporządzenia. Nie jest to jednak zwolnienie bezwarunkowe, gdyŝ posiadacz odpadów ma obowiązek zarejestrowania takiej działalności. Zakres informacji podawanych przy rejestracji oraz sposób rejestracji został określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska (Dz.U. z 2001 roku nr 152 poz. 1734). 2.6 Ewidencja i sprawozdawczość w gospodarce odpadami. Szczególnym obowiązkiem posiadaczy odpadów jest obowiązek prowadzenia odpowiedniej ich ilościowej i jakościowej ewidencji zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów niebezpiecznych (art. 36). W skład systemu ewidencji odpadów wchodzi: karta przekazania odpadu, karta ewidencji odpadu, karta ewidencji komunalnych osadów ściekowych. Wzory dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów określa rozporządzenie Ministra Środowiska (Dz. U. z 2001 roku nr 152 poz. 1736). Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 11

12 Posiadacze odpadów prowadzący ewidencję odpadów obowiązani są do sporządzania rocznych zestawień zbiorczych (art. 37 ust. 1): zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach słuŝących do odzysku i unieszkodliwiania odpadów zbiorcze zestawienie danych o komunalnych osadach ściekowych Wzory zestawień określa rozporządzenie Ministra Środowiska (Dz. U. z 2001 roku nr 152 poz. 1737). Ewidencja w przypadku posiadacza odpadów, który prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów powinna obejmować sposoby gospodarowania odpadami, a takŝe dane o ich pochodzeniu. Na podstawie zbiorczych zestawień danych tworzona jest baza danych dotycząca wytwarzania i gospodarowania odpadami wraz z rejestrem udzielonych zezwoleń. 2.7 Zwolnienia w zakresie ewidencji odpadów. Z prowadzenia ewidencji zwolnione są: Osoby fizyczne i jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami, wykorzystujące odpady na potrzeby własne (na podst. art. 36 ust. 3). Podmioty prowadzące działalność wyłącznie w zakresie transportu odpadów prowadzą ewidencję tylko z zastosowaniem karty przekazania odpadu (art. 36 ust. 5). Małe i średnie przedsiębiorstwa wytwarzające określone rodzaje odpadów nie mają obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów (art. 36 ust. 13). Rodzaje i ilości odpadów zwolnionych z obowiązku prowadzenia ewidencji określa rozporządzenie Ministra Środowiska (Dz.U. z 2001 roku nr 152 poz. 1735) Małe i średnie przedsiębiorstwa wytwarzające do 100 kg rocznie odpadów niebezpiecznych oraz do 5 ton rocznie odpadów innych niŝ niebezpieczne, prowadzą ewidencję uproszczoną, wyłącznie za pomocą karty przekazania odpadu (art. 36 ust. 13). Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 12

13 3. Zakres obowiązków wynikających z ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie depozytowej i opłacie produktowej. Podstawowym celem ustawy z 11 maja 2001 o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie depozytowej i opłacie produktowej (Dz. U. nr 63, poz. 639 z późń. zm.) jest wprowadzenie w Ŝycie rozwiązań powodujących radykalne zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska. Zapisy ustawy zmuszają przedsiębiorcę do odzyskiwania odpadów opakowaniowych i pouŝytkowych określonych w ustawie i poddaniu ich odzyskowi i/lub recyklingowi. 3.1 Przedsiębiorcy objęci obowiązkami. Ustawa dotyczy przedsiębiorców, którzy: wprowadzają na rynek krajowy produkty w opakowaniach, których rodzaje określone są w załączniku nr 1 do ustawy, wprowadzają na rynek produkty określone w załączniku 2 i 3 do ustawy, przedsiębiorców, którzy wprowadzają na rynek krajowy produkty, których częściami składowymi są produkty wymienione w załącznikach 2 i 3, przedsiębiorców prowadzących jednostkę handlu detalicznego o powierzchni powyŝej 500 m 2 i sprzedających produkty tam pakowane, przedsiębiorców prowadzących sieć małych sklepów, których łączna powierzchnia przekracza m 2 i sprzedających produkty tam pakowane. Przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy są: wytwórcy, importerzy dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia produktów oraz produktów w opakowaniach wskazanych w załącznikach 1-3 ustawy. 3.2 Podstawowe obowiązki przedsiębiorców wynikające z ustawy. zapewnienie odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i pouŝytkowych (art.3 p.1) na poziomie określonym przepisami, zgłoszenie marszałkowi województwa (bez wezwania) faktu rozpoczęcia działalności podlegającej zapisom ustawy w ciągu 30 dni ( art.9 ust.1 ). Likwidację takiej działalności naleŝy zgłosić w ciągu 14 dni (art.9 ust.12). Brak takich zgłoszeń karany jest grzywną ( art.37 p.1 ) składanie rocznego sprawozdania o masie i ilości wprowadzonych na rynek określonych ustawą produktów i ich opakowań oraz osiągniętych poziomach odzysku i recyklingu (art.10 ust.1), oraz rocznego sprawozdania o wysokości naleŝnej opłaty produktowej (art.15). Nie złoŝenie sprawozdań zagroŝone jest karą grzywny ( art.37 p. 2 ) prowadzenie i przechowywanie przez 5 lat dodatkowej ewidencji umoŝliwiającej ustalenie uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu oraz obliczenie opłaty produktowej (art.11), Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 13

14 wpłacenie na odrębny rachunek bankowy urzędu marszałkowskiego naleŝnej opłaty produktowej (art.12) do 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłata dotyczy (art.16). Przedsiębiorca wprowadzający na rynek krajowy akumulatory ołowiowe (kwasowe) ma obowiązek dołączyć do produktu informację o warunkach i trybie zwrotu zuŝytego akumulatora oraz o własnych punktach systemu zbiórki tego odpadu (art. 23 ust 1) na własny koszt odebrać wszystkie zuŝyte akumulatory od sprzedawcy detalicznego (art. 23 ust 2) oraz z innych miejsc niŝ punkty sprzedaŝy detalicznej (art23 ust 5) i przekazać je do recyklingu. zwrócić pobraną opłatę depozytową, jeśli nie moŝe tego dokonać punkt sprzedaŝy, który opłatę pobrał (art. 23 ust. 3). Osobne obowiązki, związane głównie z opłatą depozytową, zostały nałoŝone na sprzedawcę detalicznego takich akumulatorów. Został on zobowiązany do: przyjęcia zuŝytego akumulatora przy sprzedaŝy nowego lub pobrania opłaty depozytowej (art.20), umieszczenia w sklepie odpowiednich informacji (art.21). 3.3 Odzysk i recykling. Zgodnie z ustawą, przedsiębiorców obowiązuje wykonanie odzysku i recyklingu. Nie kaŝda forma odzysku kwalifikowana jest jako recykling, co ma konsekwencje przy rozliczaniu się z realizacji obowiązków. Aby uniknąć nieporozumień, naleŝy szczegółowo przeanalizować definicje zawarte w art. 2 ustawy. 3.4 Poziomy odzysku i recyklingu oraz stawki opłat. Poziomy odzysku i recyklingu zostały ściśle określone przepisami zawartymi bezpośrednio w ustawie (zał.4) oraz w rozporządzeniach wykonawczych (Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i pouŝytkowych - Dz.U. z 2001 roku nr 69, poz. 719). Stawki opłaty produktowej, maksymalne i szczegółowe określają odpowiednie przepisy. Przy rozliczaniu obowiązków za rok 2004 obowiązują stawki określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska - Dz. U. z 2003 nr 180, poz Stawka opłaty depozytowej (za akumulatory ołowiowe) wynosi 30 zł (art. 20 ust 3). 3.5 Sposoby realizacji obowiązków. W świetle przepisów przedsiębiorca ma kilka moŝliwości wywiązania się z obowiązków: starać się we własnym zakresie zebrać i poddać recyklingowi odpady pouŝytkowe. Osiągnięcie wymaganych przepisami poziomów odzysku i recyklingu zwalnia z wnoszenia opłaty. Ponosi jednak koszty związane ze zbiórką i recyklingiem. NaleŜy oczekiwać, Ŝe obciąŝenia z tego tytułu będą rosły w kolejnych latach. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 14

15 wszystkie lub poszczególne czynności związane ze zbiórką i recyklingiem moŝe zlecić wyspecjalizowanym firmom. Cała odpowiedzialność z wykonanie i rozliczenie obowiązków nadal jednak spoczywa na przedsiębiorcy. przekazać swoje obowiązki wynikające z ustawy tzw. organizacji odzysku, o której mowa w art.4-8 ustawy. Oczywiście działalność taką organizacja prowadzi odpłatnie, ale z reguły opłaty przekazywane organizacji są niŝsze niŝ opłaty produktowe, a takŝe niŝsze niŝ koszty ponoszone przez przedsiębiorców w przypadku samodzielnego prowadzenia odzysku i recyklingu. nie robić nic w zakresie odzysku i recyklingu i odprowadzać na konto urzędu marszałkowskiego odpowiednie opłaty produktowe. 3.6 Obowiązki sprawozdawcze. Przedsiębiorca realizujący obowiązek odzysku i recyklingu samodzielnie lub za pomocą osób trzecich, zobowiązany jest do złoŝenia sprawozdania rocznego o wykonaniu obowiązku (art.10) lub wysokości naleŝnej opłaty produktowej (art. 15). W przypadku przekazania obowiązków organizacji odzysku, sprawozdania przygotowuje i składa ta organizacja. Sprawozdania składa się na specjalnym formularzu OŚ-OP 1, którego obowiązujący obecnie wzór został opublikowany w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2003 r. (Dz. U. Nr 220, poz. 2189). Sposób dokumentowania realizacji obowiązków określa art. 11 ustawy, natomiast, sposób naliczania opłaty produktowej art. 12. Przedsiębiorcy lub organizacje odzysku, które będąc do tego zobowiązane nie składają marszałkowi województwa zawiadomienia o rozpoczęciu lub likwidacji działalności, nie zawiadamiają o zmianach lub składają nierzetelne zawiadomienia, a takŝe nie składają sprawozdań wymaganych ustawą, podlegają karze grzywny (art.37). Orzekanie kary grzywny następuje w trybie przepisów o postępowaniu w sprawach wykroczeń (art.40). 3.7 Opłata produktowa. Nie uzyskanie określonych poziomów odzysku i recyklingu pociąga za sobą obowiązek wniesienia na konto odpowiedniego urzędu marszałkowskiego specjalnej opłaty, tzw. produktowej. Warto zwrócić uwagę, Ŝe nie wykonanie obowiązku odzysku i recyklingu wiąŝe się jedynie z poniesieniem opłaty produktowej, a więc jest to instrument czysto ekonomiczny w polityce ekologicznej państwa. Opłatę produktową wlicza się w koszty działalności przedsiębiorstwa. Nie przewiduje się dodatkowych kar administracyjnych lub innych. Wykorzystanie oraz sposób dystrybucji tych środków zostały określone odpowiednimi zapisami w ustawie (rozdz. 6). Gdy przedsiębiorca lub organizacja pomimo wystąpienia takiego obowiązku nie wpłaciła w terminie opłaty produktowej lub wpłaciła w niepełnej wysokości, marszałek województwa, po stwierdzeniu takiego faktu, wydaje decyzję określającą wysokość zaległości wraz z naleŝnymi odsetkami (art.17 ust.1). Niewykonanie tej decyzji wiąŝe się z ustaleniem dodatkowej opłaty produktowej w wysokości 50% opłaty nie wpłaconej (art.17 ust.2). Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 15

16 Do opłat produktowych stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art.18 ust.2 oraz odpowiednie przepisy ordynacji podatkowej, przy czym uprawnienia organów podatkowych przysługują marszałkowi województwa (art.19). 3.8 Kontrola realizacji obowiązków. Kontrolę przestrzegania przepisów określonych w ustawie w obowiązkach powierzono Inspekcji Ochrony Środowiska (art.42). Kontrolę realizacji obowiązków związanych z opłatą depozytową powierzono Inspekcji Handlowej (art.26), a nie wywiązanie się z nich zagroŝone jest karą grzywny (art.38 i 39) orzekanej w trybie przepisów o postępowaniu w sprawach o wykroczeniach (art. 44). 3.9 Związek z innymi ustawami. Przedsiębiorców wprowadzających na rynek produkty określone w załącznikach 2 i 3, w opakowaniach wymienionych w załączniku 1, obowiązują zarówno przepisy związane z produktami jak i ich opakowaniami. W przypadku opakowań, istotne jest ustalenie, które rodzaje podlegają obowiązkom. W tym zakresie obowiązują definicje z ustawy o opakowaniach (co wynika z art.2 ust.5). Przedsiębiorcy wprowadzający na rynek takie opakowania będą podlegali takŝe zapisom ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Wykonywanie odzysku i recyklingu wiąŝe się z bezwzględną koniecznością uzyskania odpowiednich zezwoleń wynikających z ustawy o odpadach, nawet jeśli zagospodarowywane są własne odpady. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 16

17 4. Obowiązki wynikające z ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych 4.1 Zakres regulacji ustawowych oraz podmioty objęte przepisami. Ustawa z dnia 11 maja 2001 o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. nr 63, poz. 638 z późniejszymi zmianami) określa: podstawowe definicje dotyczące opakowań (art. 3), wymagania wobec opakowań i materiałów opakowaniowych (art. 5), sposoby znakowania opakowań (art. 6) obowiązki ewidencyjne i sprawozdawcze (art.7) postępowanie z opakowaniami środków niebezpiecznych (art.10,11,16,17) organy nadzoru (art. 18) obowiązki administracji (art ) sankcje karne za działania zabronione (art ) 4.2 Przedsiębiorcy objęci obowiązkami. Ponadto nakłada szereg szczegółowych obowiązków na poszczególnych uczestników łańcucha logistycznego opakowań, w szczególności obowiązki te dotyczą: producentów i importerów opakowań (art.5 ust.1, 4, 4a-4g, art.6 ust.1-4, art.7 ust.1, 3-5 ) oraz eksporterów opakowań (art.7 ust.1,3-5), producentów i importerów produktów w opakowaniach (art.5 ust.1,, 4, 4a-4g, art.6 ust.1-4, art. 8, art.9 ust.1,2), eksporterów produktów w opakowaniach (art.7 ust.5, art.9 ust.3,5), wszystkich sprzedawców produktów w opakowaniach (art.12), jednostki handlu detalicznego : 1. sprzedające napoje konsumpcyjne i dysponujące powierzchnią handlową pow. 25 m 2 (art.13), 2. sprzedające produkty w opakowaniach wielokrotnego uŝytku (art.14 ), 3. jednostki handlu detalicznego powyŝej 2000m 2 pow. handlowej (art.15), jednostki handlu hurtowego (art.14a) producentów i importerów środków niebezpiecznych (art.10,11), sprzedawców niebezpiecznych substancji chemicznych (art.16 ust.1-3), uŝytkowników niebezpiecznych substancji chemicznych (art.17). Jako importerów i eksporterów naleŝy rozumieć takŝe odpowiednio: dokonujących wewnątrzwspólnotowego nabycia lub dostawy (importerów i eksporterów wewnątrzunijnych). Wszystkie te obowiązki nie ograniczają i nie zastępują innych obowiązków obejmujących opakowania, wynikających z odrębnych przepisów (art. 4). Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 17

18 4.3 Podstawowe definicje dotyczące opakowań. Opakowaniami w rozumieniu ustawy są wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych. NaleŜy podkreślić podstawowe warunki objęcia opakowania zapisami ustawy opakowania będące przedmiotem działalności gospodarczej na terenie kraju (art.2) wprowadzenie do obrotu (art.3 ust.1) (nie dotyczy opakowań stosowanych wyłącznie wewnątrz zakładu) Opakowania obejmują następujące kategorie (art. 3 ust. 2): opakowania jednostkowe, słuŝące do przekazywania produktu uŝytkownikowi w miejscu zakupu, w tym przeznaczone do konsumpcji produktów naczynia jednorazowego uŝytku, opakowania zbiorcze, zawierające wielokrotność opakowań jednostkowych produktów, niezaleŝnie od tego, czy są one przekazywane uŝytkownikowi, czy teŝ słuŝą zaopatrywaniu punktów sprzedaŝy i które moŝna zdjąć z produktu bez naruszenia jego cech, opakowania transportowe, słuŝące do transportu produktów w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych w celu zapobiegania ich uszkodzeniom, z wyłączeniem kontenerów do transportu drogowego, kolejowego, wodnego lub lotniczego. Pojęcie opakowania obejmuje wszystkie jego elementy, w tym elementy łączące, co wynika z kryteriów zawartych w Dyrektywie 2004/12/EC. Elementy opakowania zostały zdefiniowane w Polskiej Normie PN-EN 13193:2002 Opakowania- Opakowania a środowisko-terminologia. Jednoznaczne ustalenie co jest opakowaniem w rozumieniu przepisów jest niezwykle istotne dla prawidłowego wywiązania się z obowiązków ustawowych, w tym w szczególności z obowiązków wynikających z ustawy o obowiązkach przedsiębiorców... omówionej odrębnie. Odpady opakowaniowe - rozumie się przez to wszystkie opakowania, w tym opakowania wielokrotnego uŝytku wycofane z ponownego uŝycia, stanowiące odpady w rozumieniu przepisów o odpadach, z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań (art. 3 ust. 3 pkt 1). Ustawa o odpadach w załączniku nr 1 określa kategorie odpadów. Odpady opakowaniowe klasyfikowane są w kategorii Q 5 substancje lub przedmioty zanieczyszczone lub zabrudzone w wyniku planowych działań (np. pozostałości z czyszczenia, materiały z opakowań odpady opakowaniowe, pojemniki). W ujęciu ustawowym opakowanie staje się odpadem, niezaleŝnie od naszej woli, gdy z powodu zanieczyszczenia lub uszkodzenia nie moŝe być wykorzystane ponownie. Szczegółowej klasyfikacji odpadów opakowaniowych dokonuje się na podstawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 roku nr 112, poz. 1206). Podstawowym kryterium klasyfikacji jest rodzaj materiału z którego wykonano opakowanie lub obecność składników niebezpiecznych, bez względu na rodzaj materiału opakowaniowego. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 18

19 Odpady opakowanie klasyfikuje się zgodnie z katalogiem odpadów wyłącznie w podgrupie 15 01: Odpady opakowaniowe (włącznie z selektywnie gromadzonymi komunalnymi odpadami opakowaniowymi) * * Opakowania z papieru i tektury Opakowania z tworzyw sztucznych Opakowania z drewna Opakowania z metali Opakowania wielomateriałowe Zmieszane odpady opakowaniowe Opakowania ze szkła Opakowania z tekstyliów Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środkami ochrony roślin I i II klasy toksyczności - bardzo toksyczne i toksyczne) Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi 4.4 Wymagania wobec opakowań. Opakowania oraz materiały opakowaniowe powinny spełniać podstawowe kryteria wskazane w art. 5 ust. 1 Opakowania wielokrotnego uŝytku powinny posiadać właściwości fizyczne i charakterystykę pozwalającą na ich wykorzystanie w określonej ilości cykli, przy normalnych warunkach zastosowania. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 19

20 Odpady z opakowań wielokrotnego uŝytku powinny: 1) nadawać się do odzysku w warunkach pozwalających na spełnienie wymogów bezpieczeństwa i higieny osób przy nich zatrudnionych, 2) spełniać wymagania dla opakowań przydatnych do odzysku. Ze względu na zalecaną metodę odzysku opakowania mogą być opakowaniami przydatnymi do odzysku: 1) przez recykling materiałowy, 2) w postaci energii, 3) przez kompostowanie, 4) przez biodegradację. Opakowania przydatne do recyklingu materiałowego powinny być wytwarzane w sposób pozwalający na recykling określonego procentu masy materiału zastosowanego do produkcji opakowania zgodnie z odrębnymi przepisami. Opakowania przydatne do odzysku energii powinny mieć minimalną wartość opałową dolną, pozwalającą na optymalizację odzyskiwania energii. Opakowania przydatne do kompostowania powinny posiadać taką zdolność do biodegradacji, która nie będzie stanowiła przeszkody w selektywnej zbiórce lub procesie kompostowania, jakim są poddawane te opakowania. Opakowania przydatne do biodegradacji powinny posiadać taką zdolność rozkładu fizycznego, chemicznego, termicznego i biologicznego, która zapewni ostateczny rozkład otrzymanego kompostu na dwutlenek węgla, biomasę i wodę. Przedsiębiorca dokonuje oceny ekologicznej oraz potwierdza zgodność z przepisami przez deklarację. W przypadku zgodności opakowania lub odpadu opakowaniowego z normami zharmonizowanymi, o których mowa w przepisach o systemie oceny zgodności, wymagania określone wyŝej uwaŝa się za spełnione. 4.5 Deklaracja zgodności z normami zharmonizowanymi. W Polsce podstawą prawną do dokonania oceny jest ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. Nr 166, poz. 1360), a sposób wykonania deklaracji zawarty jest w normie PN-EN 45014:2000 Ogólne kryteria deklaracji zgodności składanej przez dostawcę. Opakowania wprowadzane na rynek powinny być przydatne przynajmniej do jednej z form odzysku wymienionych w odpowiednich normach. Wymagania ekologiczne są w zasadzie w pełni spełnione w przypadku stosowania następujących norm : PN-EN 13193:2002 Opakowania. Opakowania a środowisko. Terminologia. PN-EN 13427:2002 Opakowania- Wymagania dotyczące stosowania norm europejskich w zakresie opakowań i odpadów opakowaniowych PN-EN 13428:2002 Opakowania- Wymagania dotyczące wytwarzania i składu Zapobieganie przez redukcję u źródła PN-EN 13429:2002 Opakowania- Wielokrotne uŝycie Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 20

21 PN-EN 13430:2002 Opakowania- Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku przez recykling materiałowy PN-EN 13431:2002 Opakowania- Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku w postaci energii, w tym określenie minimalnej wartości opałowej dolnej PN-EN 13432:2002 Opakowania- Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku przez kompostowanie i biodegradację Program badań i kryteria oceny do ostatecznej akceptacji opakowań 4.6 Znakowanie opakowań. Przedsiębiorca wprowadzający opakowania do obrotu moŝe je znakować (art. 6). Znakowanie to ma za zadanie: ułatwiać identyfikację rodzaju materiału opakowaniowego, wskazywać na moŝliwość wielokrotnego uŝycia, przydatność opakowania do recyklingu. Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej, znakowanie jest dobrowolne, jednakŝe jeśli przedsiębiorca na nie się zdecyduje, musi stosować zasady określone w przepisach. W przeciwnym razie podlega karze grzywny(art. 21a). Obowiązujące wzory oznakowania opakowań zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie określenia wzorów oznakowania opakowań (Dz. U. nr 94, poz. 927). NaleŜy podkreślić, Ŝe są to jedyne oznakowania wynikające z ustaw tzw. odpadowych. 4.7 Obowiązki ewidencyjne i sprawozdawcze. Ustawa wprowadza (art. 7), obowiązek składania rocznych sprawozdań o masie wytworzonych, przywiezionych z zagranicy wywiezionych za granicę opakowań, według rodzaju materiałów, z jakich zostały wykonane, z wyszczególnieniem opakowań wielokrotnego uŝytku, oraz o przestrzeganiu ograniczeń dotyczących zawartości metali cięŝkich (zgodnie z art. 5, ust. 1, pkt 4). Sprawozdanie składa się właściwemu marszałkowi województwa (art. 7 ust 1), do 31 marca za rok poprzedni. Sprawozdania naleŝy składać na formularzach określonych rozporządzeniem. Obecnie obowiązują wzory wskazane w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 31 grudnia 2004 roku (Dz. U. z 2005 roku nr 4, poz. 30). Obowiązują trzy typy formularzy: OPAK-1, OPAK-2, oraz OPAK-3, które składają wszyscy: producenci opakowań- OPAK-1 importerzy lub dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia opakowań OPAK-2 eksporterzy lub dokonujący wewnątrzwspólnotowej dostawy opakowań oraz eksporterzy lub dokonujący wewnątrzwspólnotowej dostawy produktów w opakowaniach OPAK-3 Jest to obowiązek sprawozdawczy, którego celem jest zbilansowanie opakowań wprowadzonych na teren kraju. Dokumenty na podstawie, których sporządza się sprawozdania powinny być przechowywane przez 5 lat (art. 7 ust. 3). Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 21

22 NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe obowiązek składania powyŝszych sprawozdań maja takŝe producenci produktów w opakowaniach, wytwarzających opakowania na potrzeby własne, np. producenci napojów w woreczkach zgrzewanych z folii, pakujących towary na palecie za pomocą folii termokurczliwej lub folii typu strech, wykonujących przekładki z arkuszy tektury, itp. Obowiązek ten jest niezaleŝny od obowiązku składania sprawozdania wynikającego z ustawy o obowiązkach przedsiębiorców. 4.8 Postępowanie z opakowaniami środków niebezpiecznych. Ustawa o opakowaniach (art. 10), nakłada na wszystkich uczestników łancucha logistycznego opakowań po środkach niebezpiecznych, szereg wzajemnie uzupełniających się obowiązków, które dotyczą : zagospodarowania zuŝytych opakowań, naliczania i pobierania kaucji. W zakresie zagospodarowania zuŝytych opakowań: a) uŝytkownik środków niebezpiecznych: zwrot opakowania sprzedawcy (art. 17), b) sprzedawca: przyjęcie opakowania od uŝytkownika i przekazanie producentowi (art. 16 ust. 3) uzyskanie zezwolenia na zbieranie lub transport odpadów (art. 16 ust. 4) c) producent lub importer środków niebezpiecznych: odebranie na własny koszt opakowania od sprzedawcy (art. 10 ust. 3) przyjęcie opakowania od uŝytkownika, jeśli przekazanie sprzedawcy było niemoŝliwe (art. 10 ust. 4) uzyskanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zagospodarowania odpadów (art. 11 ust. 1). Zezwolenie nie jest potrzebne gdy działania w powyŝszym zakresie zostanie zlecone wyspecjalizowanemu podmiotowi (art. 11 ust. 2). W zakresie kaucji: a) uŝytkownik opłacenie kaucji przy zakupie środków niebezpiecznych, którą uŝytkownik odzyskuje po zwróceniu opakowania sprzedawcy (art. 16, ust. 3) lub producentowi (importerowi) (art. 10 ust. 4) b) sprzedawca pobranie kaucji w wysokości ustalonej przez producenta (art. 16 ust. 1) zwrot kaucji po przyjęciu opakowania od uŝytkownika (art. 16 ust. 3) c) producent ustalenie kaucji w wysokości określonej przepisami (art. 10 ust. 1) zwrot kaucji uŝytkownikowi, jeśli wykonanie tego przez sprzedawcę jest niemoŝliwe (art. 10 ust. 4). Wysokość kaucji ustala się na opakowane jednostkowe (art. 10 ust. 1), tzn. mające bezpośredni kontakt z substancją niebezpieczną. Nie ustala się kaucji na opakowania zbiorcze, np. karton, w którym umieszczono butelki z substancją niebezpieczną. Wysokość kaucji nie moŝe być niŝsza niŝ 10% i nie wyŝsza niŝ 30% ceny substancji zawartej w takim opakowaniu (art. 10 ust. 1). Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 22

23 Na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia (Dz. U. z 2004 roku nr 202, poz. 2078) niektóre opakowania objęte są innymi stawkami. Są to: 1. opakowania odczynników chemicznych stosowanych w diagnostyce medycznej kaucja wynosi 2 zł, bez względu na pojemność, 2. opakowania odczynników chemicznych stosowanych w analizach laboratoryjnych (innych niŝ medyczne) do 1000cm 3 lub 1000g - 2 zł powyŝej 1000 cm 3 lub g do cm 3 lub g - 5 zł powyŝej cm 3 lub g - 10 zł 3. opakowania preparaty zawierające powyŝej 0,5% metali szlachetnych do 150 cm 3 lub g - 2zł powyŝej150 cm 3 lub g do 1000 cm 3 lub g - 5zł powyŝej 1000 cm 3 lub g - 10 zł 4. opakowania jednostkowe środków ochrony roślin będących środkami niebezpiecznymi do 500 cm 3 lub g - 1 zł powyŝej 500 cm 3 lub g do 1000 cm 3 lub g - 2 zł powyŝej 1000 cm 3 lub g do 5000 cm 3 lub g - 5 zł powyŝej 5000 cm 3 lub g - 10 zł Aby zastosować takie stawki, naleŝy ustalić: czy opakowanie moŝna zaliczyć do którejś z grup (na podstawie przeznaczenia np. na etykiecie lub deklaracji klienta), pojemność nominalną opakowania w cm 3 lub zawartość netto wyraŝoną w gramach, cenę zawartości opakowania ( dla ustalenia czy wskazana w rozporządzeniu kaucja jest wyŝsza niŝ 30 % ceny, jeśli tak, to obowiązuje kaucja stanowiąca 30 % ceny). Opakowania objęte systemem kaucji nie podlegają obowiązkowi odzysku i recyklingu. Z obowiązku kaucjonowania zwolnione są opakowania środków niebezpiecznych wykorzystywanych do prowadzenia badań naukowych lub dydaktyki (art. 10 ust. 2). O zwolnieniu tym będzie decydowała deklaracja (oświadczenie) odbiorcy. Ustawodawca nie określił jednak Ŝadnego wzoru takiego oświadczenia. NaleŜy takŝe przyjąć, Ŝe zwolnienie dotyczy tylko samej kaucji i nie zwalnia z obowiązku zagospodarowania opakowań, wskazanego powyŝej. 4.9 Zasady ustalania opakowań objętych systemem kaucji. Systemem kaucji objęte są opakowania środków niebezpiecznych, którymi wg ustawy są substancje chemiczne: - bardzo toksyczne Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 23

24 - toksyczne - rakotwórcze - mutagenne - szkodliwe dla środowiska Ponadto ustawa do opakowań objętych kaucją zalicza opakowania środków ochrony roślin, które podlegają ustawie o ochronie roślin uprawnych, ale tylko dwóch kategorii: - preparatów bardzo toksycznych - preparatów toksycznych. Zgodnie z rozporządzeniem z 2 września 2003 w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. 171 poz. 1666), substancje klasyfikowane jako bardzo toksyczne, toksyczne, rakotwórcze, mutagenne i szkodliwe dla środowiska mają następujące oznakowanie: Substancje bardzo toksyczne: symbol T+ oraz jedno z oznaczeń: R26, R27, R28, R39 lub oznaczenia łączone R39/26, R39/27, R39/28, R39/26/27, R39/26/28, R39/27/28 i R39/26/27/28. Substancje toksyczne: symbol T oraz jedno z oznaczeń: R23, R24, R25 i R39, lub oznaczenia łączone R39/23, R39/24, R39/25, R39/23/24, R39/23/25, R39/24/25, R39/23/24/25, R48 lub oznaczenia łączone R48/23, R48/24, R48/25, R48/23/24, R48/23/25, R48/24/25, R48/23/24/25. Substancje rakotwórcze: symbol T i jedno z oznaczeń R45, R49 dla kategorii 1 i 2 lub symbol Xn i oznaczenie R40 dla kategorii 3. Substancje mutagenne: symbol T i oznaczenie R46 dla kategorii 1 i 2 lub symbol Xn i oznaczenie R68 dla kategorii 3. Substancje niebezpieczne dla środowiska: wodnego-symbol N i oznaczenie R50, R51, R52, R53, dla innych elementów biosfery symbol N i oznaczenia R54, R55, R56, R57, R58, R59 lub oznaczenia łączone R50/53, R51/53, R52/53. Jeśli występuje wyłącznie zwrot R52, R53 i w niektórych przypadkach R59, wówczas nie przypisuje się dodatkowo symbolu N. Nieco inne przepisy dotyczą środków ochrony roślin, które podlegają ustawie o ochronie roślin uprawnych (Dz. U. z 1995 nr 90 poz. 446 z późn. zm.). Na opakowaniu musi być wymieniona klasa toksyczności, przy czym stosowane są symbole analogiczne jak w przypadku omówionych wcześniej substancji niebezpiecznych. Wykaz dopuszczonych do obrotu środków, wraz z klasą toksyczności publikowany jest w Monitorze Polskim. Klasyfikacji dokonują wyznaczone w ustawie, wyspecjalizowane jednostki badawcze, a pełny rejestr środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu i stosowania, jest zamieszczony w witrynie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi ( W przypadku substancji chemicznych, istotną wskazówką pozwalającą podjąć właściwą decyzję jest oznakowanie uwidocznione na opakowaniu. Na podstawie ustawy o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. z 2001 nr 11 poz. 84 z późn. zm.), kaŝda substancja niebezpieczna lub preparat zawierający substancję niebezpieczną i wprowadzany do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, musi być sklasyfikowany pod względem stwarzanych przez nie zagroŝeń dla zdrowia człowieka lub dla środowiska, z określeniem kategorii Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 24

25 zagroŝenia. Ponadto musi posiadać tzw. kartę charakterystyki stanowiącą zbiór informacji o niebezpiecznych właściwościach substancji lub preparatu oraz zasadach i zaleceniach ich bezpiecznego stosowania, a opakowanie musi być oznakowane odpowiednimi znakami ostrzegawczymi i napisami, które dla środków niebezpiecznych zostały wyszczególnione powyŝej oraz zawierać informacje o wymaganym postępowaniu z opróŝnionymi opakowaniami. Obowiązki powyŝsze spoczywają na osobie (producencie lub importerze) wprowadzającej substancję niebezpieczną do obrotu. Oznakowanie opakowania zawiera wiele informacji niezbędnych do ustalenia czy mamy do czynienia z odpadem niebezpiecznym, dlatego teŝ waŝną sprawą jest przechowywanie substancji niebezpiecznych w oryginalnych opakowaniach zaopatrzonych w czytelne (nieuszkodzone) etykiety. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 25

26 5. Załącznik 1. Przepisy Unii Europejskiej związane z gospodarką odpadami W zakresie zagadnień ogólnych: ヲ Dyrektywa Rady 75/442/EWG ze zm. z dnia 15 lipca 1975r w sprawie odpadów, określana jako dyrektywa ramowa. Dyrektywa ustanawia podstawowe zasady gospodarowania odpadami w zakresie - zdefiniowania pojęcia odpadu - wyznacza zakres dozwolonego postępowania z odpadami - wskazuje zakres wymaganych pozwoleń - wprowadza obowiązek planowania w zakresie gospodarki odpadami ヲ Dyrektywa Rady 91/689/EWG ze zm. z dnia 12 grudnia 1991r w sprawie odpadów niebezpiecznych ヲ Decyzja Komisji 76/431/EWG ze zm. z dnia 21 kwietnia 1976r ustanawiająca Komitet Gospodarowania Odpadami ヲ Decyzja Komisji 2000/532/WE z dnia 3 maja 2000 r określana jako Europejski Katalog Odpadów. W zakresie składowania odpadów: ヲ Dyrektywa Rady 199/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r w sprawie składowania odpadów W zakresie spalania odpadów: ヲ Dyrektywa Rady 89/369/EWG z dnia 8 czerwca 1989r w sprawie zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza przez nowe zakłady spalania odpadów komunalnych ヲ Dyrektywa Rady 89/429/EWG z dnia 21 czerwca 1989r w sprawie zmniejszania zanieczyszczenia powietrza przez istniejące zakłady spalania odpadów komunalnych ヲ Dyrektywa Rady 94/67/WE z dnia 16 grudnia 1994r w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych ヲ Dyrektywa Rady i Parlamentu 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000r w sprawie spalania odpadów W zakresie odpadów szczególnych ヲ Dyrektywa Rady 75/439/EWG ze zm. z dnia 16 czerwca 1975r, w sprawie usuwania olejów odpadowych ヲ Dyrektywa Rady 78/176/EWG ze zm. z dnia 20 lutego 1978r w sprawie odpadów z przemysłu dwutlenku tytanu ヲ Dyrektywa Rady 86/278/EWG ze zm. z dnia 12 czerwca 1986r, w sprawie ochrony środowiska, a w szczególności gleby przystosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie ヲ Dyrektywa Rady 91/157/EWG ze zm. z dnia 18 marca 1991r w sprawie baterii i akumulatorów zawierających szkodliwe substancje ヲ Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994r, w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. ヲ Dyrektywa Rady 96/59/WE z dnia 16 września 1996,r w sprawie usuwania polichlorowanych bifenyli i polichlorownych trifenyli (PCB i PCT) ヲ Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 2000/53/WE z dnia 18 września 2000,r w sprawie końca Ŝycia samochodów. Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 26

27 W sprawie międzynarodowego obrotu odpadami: ヲ Rozporządzenie Rady 259/93/EWG ze zm. z dnia 1 lutego 1993r, w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów ヲ Decyzja Rady 94/575/WE z dnia 20 lipca 1994r określająca procedurę kontroli transportu odpadów do niektórych krajów nie będących członkami OECD ヲ Rozporządzenie Rady 1420/1999/WE z dnia 29 kwietnia 1999r, w sprawie wspólnych zasad i procedur stosowanych do przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów nie będących członkami OECD ヲ Rozporządzenie Komisji 1547/1999/WE z dnia 12 lipca 1991r, w sprawie procedur kontrolnych stosowanych do przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów, do których nie ma zastosowania Decyzja OECD. Ponadto naleŝy przywołać Rezolucję Rady z dnia 24 lutego 1997r w sprawie strategii Wspólnoty w zakresie gospodarki odpadami, która stanowi podsumowanie licznych zaleceń wydawanych w UE w tej sprawie od 1989 r.. Rezolucja Rady nawiązuje do programów działań WE przyjmowanych od 1973r na 5 letnie okresy. W programach określano ogólne zasady gospodarowania odpadami, zwracając szczególna uwagę na zagadnienia w zakresie: ヲ zapobieganiu powstawania odpadów ヲ recyklingu i ponownego wykorzystania odpadów ヲ bezpiecznego unieszkodliwiania odpadów Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 27

28 Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku SA, 28