Procedura Niebieskie Karty" jako przykład łączenia kompetencji różnych służb

Transkrypt

1 Hanna Dorota Sasal Procedura Niebieskie Karty" jako przykład łączenia kompetencji różnych służb Niebieskie Karty" to procedura interwencji wobec przemocy w rodzinie, która składa się z odpowiedniej dokumentacji i sposobu postępowania w przypadku stwierdzenia bądź podejrzenia występowania przemocy. Obowiązuje ona w policji od 1998 roku, w pomocy społecznej od 2004 roku. Jest zalecana także do stosowania przez gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, w przypadku gdy w rodzinie występuje również problem alkoholowy. Głównym celem Niebieskich Kart" jest rozpoznawanie przemocy i usprawnienie pomocy oferowanej przez przedstawicieli różnych służb w środowisku lokalnym, ale tez tworzenie warunków do systemowego, interdyscyplinarnego modelu pracy z rodziną. Podstawą skuteczności procedury i oferowanej pomocy jest współpraca przedstawicieli różnych służb stykających się z ofiarami lub sprawcami przemocy w rodzinie. Rozpoznanie przemocy w rodzinie i wypełnienie Niebieskiej Karty" przez policjanta, pracownika socjalnego czy członka gminnej komisji to początek procesu pomagania. Każda z tych służb ma w swoich zapisach ustawowych możliwość i obowiązek korzystania z pomocy innych osób, instytucji i organizacji, a także obowiązek współpracy, gdy zostanie o to przez nie poproszona. W przypadku przemocy w rodzinie działania w pojedynkę nie przynoszą pożądanych efektów. Interwencja to pierwszy i podstawowy krok w procesie pomagania, jej celem jest zatrzymanie przemocy w rodzinie. To także początek procesu pomagania opartego na założeniach: najważniejsze jest bezpieczeństwo ofiar; za przemoc zawsze odpowiedzialny jest sprawca, bez względu na to, co zrobiła ofiara; nie ma żadnego usprawiedliwienia przemocy, nikt nie ma prawa znęcać się nad innymi; zrozumiałe i dopuszczalne są wahania i niekonsekwencje w zachowaniu i decy zjach ofiar - jest to objaw doznanego urazu. W procedurze Niebieskie Karty" interwencja jest rozumiana jako: 1. Działanie doraźnie, mające na celu zatrzymanie aktualnej przemocy. Taka interwencję przeprowadzają policjanci (służby patrolowo-interwencyjne) i działają na zasadzie straży pożarnej". Jej celem w ogólnym rozumieniu jest przywrócenie po rządku, w razie konieczności podjęcie działań ochronnych wobec ofiar (np. izolowanie sprawcy), pouczenie o przysługujących prawach i grożących konsekwencjach oraz rejestracja zdarzenia. Interwencja policji jest działaniem jednorazowym, chociaż może być podejmowana wielokrotnie w danej rodzinie, ponieważ cechą charakterystyczną przemocy jest to, że nie zatrzymana - powtarza się i z czasem nasila. 2. Szereg skoordynowanych działań rozłożonych w czasie i mających na celu zmiane sytuacji. Tak rozumiana interwencja bliższa jest działaniom prowadzonym w sytuacji

2 silnego, długotrwałego kryzysu, a jej celem jest wprowadzenie zmian w funkcjonowaniu poszczególnych osób i całej rodziny, tak aby wyjść z kryzysu, uporać się z jego skutkami i zacząć normalnie funkcjonować. Taką interwencję podejmują najczęściej np. specjaliści w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, pracownicy socjalni, dzielnicowi. Działania podejmowane są nie tylko na rzecz ofiar, ale także wobec sprawców przemocy. Celem pracy ze sprawcami jest trwała zmiana nie tylko zachowań, ale i postaw osoby stosującej przemoc. Cele procedury Niebieskie Karty" 1. Ułatwienie rozpoznania przemocy w rodzinie. Pracownicy służb działających w środowisku lokalnym i stykających się na co dzien z rodzinami w trudnej sytuacji, w kryzysie powinny standardowo umieć określić, czy zgłaszane problemy mają związek z występowaniem przemocy w rodzinie bądź czy mogą się do niej przyczyniać. Biorąc pod uwagę prawidłowość, że nie rozpoznana i nie zatrzymana przemoc z czasem się nasila i przyczynia do powstawania coraz większych szkód, szczególnie ważne staje się wczesne zidentyfikowanie problemu i jak najszybsze podjęcie działań zapobiegawczych. Nie bez znaczenia jest też fakt, że nie tylko sprawcy, ale także często ofiary próbują ukryć występowanie przemocy lub nie nazywaja doświadczanych krzywd przemocą. To w oczywisty sposób utrudnia nie tylko rozpoznanie, ale także udzielenie skutecznej pomocy. Kwestionariusze Niebieskie Karty" zawierają proste pytania ułatwiające identyfikację problemu i nakreślające podstawowe kierunki udzielania dalszej pomocy. 2. Zapewnienie bezpieczeństwa ofiarom przemocy. Zastosowanie procedury Niebieskie Karty" nie kończy się jedynie na zebraniu ważnych informacji na temat zdarzenia lub sytuacji w rodzinie. Jej zadaniem jest przede wszystkim szybkie uruchomienie działań podnoszących stan bezpieczeństwa ofiar przemocy oraz ich kontynuacja aż do momentu, gdy możemy jednoznacznie stwierdzić, że udzielono wszelkiej dostępnej i potrzebnej pomocy, a przemoc w danej rodzinie już nie występuje. 3. Przerwanie izolacji rodziny. Istotą stosowania przemocy, jak wiemy, jest sprawowanie całkowitej kontroli nad ofiarami. Podstawowym działaniem sprawcy przemocy jest odizolowanie ofiar od wszelkich źródeł wsparcia i pomocy oraz utrzymanie jego działań w tajemnicy. Sprzyja to poczuciu bezkarności i nieograniczonej władzy nad ofiarami. Każda interwenc j a powinna skutkowac dalszymi działaniami wspierającymi ofiary i powstrzymującymi sprawców. W przeciwnym razie utwierdzamy ofiary w poczuciu bezradności, a sprawcę w poczuciu bezkarności. Uruchomienie procedury Niebieskie Karty" i włączenie innych służb do procesu pomagania zwiększa szanse na skuteczne zatrzymanie przemocy. Ofiary przemocy w rodzinie otrzymuja informaqę, że nie są same i możliwa jest zmiana sytuacji, a w środowisku lokalnym są osoby i instytuc j e, które mogą udzielić jej potrzebnej pomocy. To także informacja dla sprawcy, że to, co czyni, jest przestępstwem ściganym przez prawo i grożą za nie określone konsekwencje. Poza tym do czasu rozwiązania problemu będą podejmowane wobec niego działania prewencyjne oraz działania chroniące ofiary.

3 4. Wsparcie dla ofiar - pisemna informacja o przysługujących prawach i możliwościach uzyskania pomocy. Sytuacja interwencji jest często pierwszym kontaktem ofiar przemocy z kimś, kto może udzielić pomocy. Towarzyszą temu zwykle bardzo silne emocje, np. wstyd, przerażenie, gniew. Policja jest najczęściej wzywana w sytuacji ostrej, agresywnej przemocy, gdzie ofiara doświadczyła realnego zagrożenie życia swojego lub dzieci i jest w szoku. To, czego najbardziej potrzebuje w tym momencie, to spokój, odzyskanie równowagi i izolacja od źródła zagrożenia. Mówienie jej w tym momencie o przysługujących jej prawach i oczekiwanie, że wszystko zapamięta, mija się z celem, ponieważ ofiary tuż po akcie przemocy często nie są w stanie usłyszeć, a tym bardziej przeanalizować informacji i podjąć właściwej decyzji. Również w sytuacji pierwszego kontaktu z innymi służbami ofiary przemocy mogą być silnie zestresowane i przerażone. Z doświadczeń wiadomo, że osoby doświadczające przemocy najczęściej zgłaszają się po pomoc zaraz po akcie przemocy lub w sytuacji silnego napięcia i strachu spowodowanego oczekiwaniem na przemoc (faza narastania napięcia). Raczej nie zdarza się, żeby szukały pomocy w tzw. fazie miodowego miesiąca, gdy sprawca robi wszystko, by załagodzić skutki popełnionego czynu i uniknąć konsekwencji. Warto więc pamiętać, że rozmawiamy z osoba przeżywającą bardzo silne rozchwianie emocjonalne spowodowane doznanymi urazami. Procedura Niebieskie Karty" przewiduje pozostawienie ofierze przemocy w rodzinie pisemnej informacji o przysługujących jej prawach i możliwościach poszukiwania pomocy w środowisku lokalnym, tak by w dogodnej dla siebie chwili, na spokojnie, mogła się zastanowić i podjąć decyzję o dalszym postępowaniu. 5. Motywowanie do podjęcia działań ochronnych. Każdy kontakt z osobami doświadczającymi przemocy powinien być okazją do motywowania ich do podjęcia działań służących przerwaniu przemocy oraz ochronie ich samych i dzieci. Warto pamiętać, że nikt nie jest w stanie być z ofiarami przez cały czas i w każdym momencie. Dlatego praca osób pomagających powinna iść w kierunku wspierania, wzmacniania i zachęcania do odbudowania poczucia własnej mocy i sprawczości oraz umiejętności radzenia sobie w sytuacji zagrożenia. Ważnym elementem procesu pomagania jest też budowanie sieci wsparcia społecznego w najbliższym otoczeniu ofiar. Zastosowanie procedury Niebieskie Karty" zachęca nie tylko osoby pokrzywdzone do poszukiwania możliwości poradzenia sobie z przemocą, ale także osoby pomagające do poszukiwania wspólnie z ofiarami najlepszego rozwiązania, uwzględniania wszelkich możliwości pomocy oraz monitorowania przebiegu procesu pomagania. 6. Bardziej stanowcze działania wobec sprawcy. Jak już wcześniej wspomniałam sprawcy przemocy w rodzinie często czują się bezkarni. Manipulują nie tylko ofiarami i świadkami przemocy, ale także osobami, które interweniują. Ich celem jest zbagatelizowanie przemocy i uniknięcie konsekwencji oraz zwiększenie kontroli nad ofiarami. Próbują zatem odwracać uwagę od czynów, jakie popełniają, usprawiedliwiać (czasem bardzo racjonalnie) przemoc, przerzucać odpowiedzialność na innych. Chętnie też przedstawiają siebie jako ofiarę. Zdarza się, że osoby dowiadujące się o przemocy, na skutek manipulacji sprawcy odstępują od interwencji lub ograniczają się jedynie do wymuszenia obietnicy o poprawie zachowania

4 i zaprzestaniu przemocy. W interwencji i działaniach wobec sprawców przemocy ważna jest stanowczość i konsekwencja. Zastosowanie procedury i wypełnianie dokumentacji pozwala trzymać się odpowiedniego trybu postępowania i zmniejsza ryzyko ulegania manipulacji. Poza tym sprawca otrzymuje informację, że przemoc w rodzinie jest przestępstwem i nie pozostanie bezkarny. 7. Zapis zdarzenia - ujednolicona dokumentacja. Dokumentacja Niebieskie Karty" służy nie tylko rozpoznaniu przemocy, rejestracji przebiegu zdarzenia i jego skutków oraz zaplanowaniu pomocy, ale jest także wykorzystywana w postępowaniu przygotowawczym wszczynanym wobec sprawcy. Większość spraw z art. 207 (znęcanie się nad rodziną) nie trafia do wymiaru sprawiedliwości lub jest umarzana z powodu braku dowodów. Każde udokumentowane zdarzenie, nawet jeśli nie pociąga za sobą drastycznych skutków, jest dowodem na ciągłość i powtarzalność przemocy. Wypełnienie przez interweniujących policjantów Niebieskiej Karty" nie jest jednak równoznaczne ze złożeniem doniesienia o popełnieniu przestępstwa (w tej sprawie obowiązują inne regulacje prawne). Dokumentacja Niebieskie Karty", zarówno dla policji, jak i dla pomocy społecznej czy gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, jest zapisem informacji powziętych przez przedstawicieli tych służb podczas wykonywania swoich obowiązków. Nie może byc zatem anulowana, wycofywana czy zmieniana na prośbę ofiary lub sprawcy przemocy. 8. Określenie skali i charakterystyka przemocy. Analiza dokumentacji Niebieskie Karty" pozwala na rozpoznanie w ilu faktycznie rodzinach, gdzie była podejmowana interwencja policji lub były prowadzone działania innych służb, występuje przemoc. Możemy także określić m.in. liczbę osób, które doświadczają przemocy w rodzinie, w tym dzieci; liczbę wskazanych sprawców przemocy, a także rodzaj przemocy (fizyczna, psychiczna, seksualna, ekonomiczna, zaniedbanie) oraz okoliczności towarzyszące przemocy, np. spożywanie alkoholu. Te informacje służą nie tylko celom poznawczym i określeniu skali zjawiska, ale także mogą być wykorzystywane przy kształtowaniu polityki lokalnej wobec przemocy i planowaniu działań ulepszających system przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 9. Tworzenie warunków do współpracy służb i prowadzenia szkolen interdyscyplinarnych. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie nie może się opierać jedynie na działalności jednego podmiotu, ponieważ żadna instytucja czy organizacja nie ma wystarczających narzędzi, kompetencji i możliwości rozwiązania wszystkich problemów pojawiających się w sytuacji, gdy w rodzinie dochodzi do przemocy. Niemniej każda z nich ma do odegrania ważną rolę w procesie pomagania. Procedura Niebieskie Karty" została opracowana tak, by łączyć kompetencje służb i już na poziomie interwencji współpracować. Najskuteczniejszym sposobem podejmowania współpracy jest prowadzenie wspólnych szkoleń dla przedstawicieli różnych służb, aby już od początku nawiązywać osobiste kontakty i zapoznawać się z możliwościami i ograniczeniami różnych instytucji.

5 Podstawowe szkolenia interdyscyplinarne dla przedstawicieli służb powinny zawierać min.: ogólną wiedzę o przemocy w rodzinie: definicja, perspektywy patrzenia, cykle, cechy charakterystyczne zjawiska; wiedzę na temat sytuacji psychologicznej ofiar przemocy w rodzinie i charak terystycznych zachowań; wiedzę na temat zachowań sprawców przemocy w rodzinie; podstawy pomagania ofiarom przemocy w rodzinie: priorytety, zasady pierwsze go kontaktu i wsparcia, umiejętności związane z ocenianiem stanu zagrożenia, budowanie planu bezpieczeństwa itp.; podstawy działań podejmowanych wobec sprawców przemocy: zasady bezpie czeństwa, sposób prowadzenia rozmowy, rozpoznawanie stanu zagrożenia i ma nipulacji itp.; podstawy pomocy prawnej - prawa przysługujące ofiarom i możliwości ich egzek wowania, konsekwencje wobec sprawców, przepisy prawne regulujące prace poszczególnych służb, umiejętność sporządzania podstawowych pism itp.; cele i sposób przeprowadzania procedury Niebieskie Karty" dla poszczególnych służb; zasady pracy interdyscyplinarnej - tworzenie zespołu, jego zadania i przebieg pracy, ważne umiejętności, tworzenie lokalnych systemów pomocy ofiarom prze mocy w rodzinie itp. Współpraca między instytucjami oparta jest na następujących założeniach: poszczególne instytucje mają jedynie cząstkową wiedzę o rodzinie; wspólne działania i łączenie kompetencji podnoszą skuteczność udzielanej pomocy; najwięcej zależy od woli, motywacji i wiedzy poszczególnych osób, a procedury i narzędzia jedynie ułatwiają działanie. Przebieg procedury Niebieskie Karty"* Informacja o przemocy w rodzinie może dotrzeć do przedstawicieli różnych służb (policji, pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, innych). W pierwszej kolejności podejmują oni działania wynikające z ich kompetencji i możliwości. Dokumentacja Niebieskie Karty" dla poszczególnych służb różni się, choć założenia i cele procedury są wspólne. Różnice wynikają z tego, że każda z instytucji ma określone zadania do spełnienia i możliwości, dlatego zbierają informacje dostosowane do specyfiki pomocy, jakiej mogą udzielić. Po zebraniu informacji ustalany jest plan działania, a kolejnym krokiem jest włączenie do procesu pomagania przedstawicieli innych służb. Gdy pierwsza o przemocy dowiaduje się policja Interwencję przeprowadzają zwykle policjanci ze służb patrolowo-interwencyjnych. Ich zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa ofiarom, podjęcie działań zapobiegawczych * H.D. Sasal, Niebieskie Karty. Przewodnik do procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie, Wydawnictwo Edukacyjne PARPA, Warszawa 2005 r.

6 wobec sprawcy, wypełnienie dokumentacji Niebieskie Karty". Obowiązek rozpoznania sytuacji w rodzinie, w której dochodzi do przemocy (lub jest takie podejrzenie), spoczywa przede wszystkim na dzielnicowym. Może on dowiedzieć się o takim zagrożeniu z Niebieskiej Karty" (jeśli była przeprowadzona interwencja policji), przy podejmowaniu własnych działań, wreszcie od ofiar lub świadków przemocy, którzy sie do niego zgłaszają. Oprócz założenia teczki zagadnieniowej Przemoc domowa" i gromadzenia w niej dokumentacji, dzielnicowy powinien porozumieć się z przedstawicielami innych służb, o których wie lub przypuszcza, że mogli się kontaktować z rodziną, np. z pracownikiem socjalnym, kuratorem, członkiem gminnej komisji. Powinien tez otrzymć od nich jak najwięcej informacji o sytuacji w rodzinie. Dzielnicowy ma obowiązek odwiedzić rodzinę, sprawdzić stan bezpieczeństwa i uruchomić działania pomocowe. A ponieważ dla policjantów najistotniejsza jest perspektywa prawna, więc w obszarze ich zainteresowań przeważnie znajduje sie sprawca przemocy. Pomoc potrzebna ofiarom przemocy w rodzinie - psychologiczna, socjalna, materialna, specjalistyczna - często wykracza poza kompetencje policji. Dlatego współpraca w ramach Niebieskich Kart" nie powinna się ograniczać tylko do przekazania informacji: dzielnicowy na wizytę do rodziny, gdzie stwierdzono przemoc, powinien udać się wraz z pracownikiem socjalnym i/lub z członkiem gminnej komisji (jeśli w rodzinie występuje problem alkoholowy). Osoby tworzące taki zespół, powinny wcześniej spotkać się i omówić sytuację oraz możliwości działania poszczególnych służb w tym określonym przypadku. Powinny też być przeszkolone w rozpoznawaniu przemocy w rodzinie i określaniu stopnia zagrożenia, w prowadzeniu rozmów z ofiarami przemocy oraz w możliwościach i zasadach udzielania pomocy. Jeżeli nie są podejmowane dalsze kroki prawne, policja - oprócz wizyt prewencyjnych - w zasadzie ma niewiele do zrobienia, a opiekę nad rodziną i dalszą pomoc powinni przejąć przedstawiciele innych służb. Oczywiście najlepiej jest, jeżeli w środowisku lokalnym jest placówka lub osoba, która specjalizuje się w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, wówczas dzielnicowy wizytujący rodzinę może skorzystać z jej pomocy. O wizycie dzielnicowego oraz przedstawiciela innych służb rodzina powinna zostac uprzedzona przez policjantów prowadzących interwencję, a jeżeli nie było tam interwencji lub jeśli dzielnicowy zdecydował się na pierwszą wizytę pójść sam, a dopiero na drugą zaprosić przedstawiciela innych słuz - to uprzedzić o tym osoby zainteresowane powinien on sam. Gdy pierwsza o przemocy dowiaduje się pomoc społeczna Pracownik socjalny, do którego dotarła informacja o przemocy w rodzinie, powinien w pierwszej kolejności skontaktować się z dzielnicowym i - jeśli nie wynika to z posiadanych przez niego informacji - dowiedzieć się, czy sytuacja rodziny jest znana policji: czy była interwencja, czy jest wypełniona Niebieska Karta", czy dzielnicowy podejmował jakieś działania, czy były inne działania, np. prowadzone postępowanie przygotowawcze, czy sytuacją rodziny interesował się wydział ds. nieletnich. Kiedy przemocy towarzyszy alkohol, należy także skontaktować się z gminną komisją rozwiązywania problemów alkoholowych i dowiedzieć się, czy podejmowała ona jakies działania, a jeśli tak, to jakie. Jeśli pracownik socjalny decyduje się na wizytę w domu sprawcy przemocy, warto, aby towarzyszył mu dzielnicowy. Jest to ważne nie tylko

7 z powodu bezpieczeństwa, ale także konieczności objęcia rodziny działaniami prewencyjnymi. W przypadku gdy ofiara przemocy lub pracownik socjalny podejmują decyzję 0 doniesieniu o popełnieniu przestępstwa, obecny na miejscu policjant może udzielic dokładnych wyjaśnień w zakresie trybu postępowania. Informacje o sytuacji w rodzinie warto pozyskiwać z wszelkich dostępnych źródeł. Natomiast nawiązywanie współpracy nie powinno polegać jedynie na przekazaniu informacji o rodzinie - działania należy planować wspólnie i muszą być koordynowane przez jedną wybraną osobę. Pozwala to uniknąć sytuacji, w której nagle rodziną zaczyna się interesować równocześnie wiele instytucji. Gdy pierwsza o przemocy dowiaduje się gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych Zasada postępowania jest podobna jak w przypadku pomocy społecznej - trzeba zebrac jak najwięcej informacji i nawiązać współpracę z innymi służbami, które mogą tu byc pomocne. W przypadku rodzin z problemem alkoholowym znaczenie policji i pomocy społecznej oraz możliwości, jakimi dysponują te służby, jest szczególnie duże. W rodzinach, w których ktoś pije problemowo i stosuje przemoc, często potrzebna jest interwencja policji, działania motywujące do podjęcia leczenia czy pomoc psychologiczna, prawna, materialna, medyczna itd. Łączenie kompetencji policji, pomocy społecznej i gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych nie tylko podnosi skuteczność udzielanej pomocy ofiarom przemocy w rodzinie, ale także daje możliwość szybkiego zareagowania i objęcia rodziny kompleksową pomocą i ochroną, do czasu rozwiązania problemu. Korzystając z dobrych doświadczeń wymienionych służb, procedurę mogą stosować także pracownicy innych instytucji pracujących w środowisku lokalnym, dostosowując dokumentację i sposób postępowania do specyfiki swojego działania. Jednak odpowiedzialność za przeciwdziałanie przemocy w rodzinie nie może spadać jedynie na służby. Do ochrony rodzin przed przemocą szczególnie jest zobowiązana gmina, 1 to przedstawiciele samorządów gminnych powinni dążyć do tego, aby na ich terenie powstał skoordynowany system przeciwdziałania przemocy w rodzinie oparty na profesjonalnych, interdyscyplinarnych działaniach. Wprowadzenie proce dury Niebieskie Karty" jest ważnym elementem, który można wykorzystać do tworzenia profesjonalnych systemów przeciwdziałania przemocy w środowisku lokalnym. Do obecnych najważniejszych uregulowań prawnych w zakresie przemocy należą: 1. Zarządzenie Komendanta Głównego Policji nr 21 z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie sposobu przeprowadzania interwencji domowej wobec przemocy w rodzinie Niebieskie Karty". 2. Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej i rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 kwietnia 2005 roku w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego ( Niebieska Karta" jako załącznik).

8 3. Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i prze ciwdziałaniu alkoholizmowi. 4. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Działania pomocne przy uruchamianiu systemu współpracy służb z wykorzystaniem procedury Niebieskie Karty": 1. Wyznaczenie koordynatora (osoby lub placówki). Współpraca jest procesem, który wymaga podtrzymywania i koordynacji działań oraz monitorowania i szybkiej reakcji na pojawiające się potrzeby i nowe zadania. 2. Zapoznanie się z procedurą i przepisami regulującymi pracę służb. Jest to szczególnie ważne, ponieważ zbyt często mamy wygórowane oczekiwania bądź błędne wyobrażenia o możliwościach danej instytucji, a to prowadzi do konfliktów i frustracji. Pomocne może być także przygotowanie algorytmów postępowania oraz skróconych informacji o kompetencjach poszczególnych służb. 3. Przeprowadzenie szkolenia interdyscyplinarnego z udziałem przedstawicieli wszystkich służb stykających się z ofiarami bądź sprawcami przemocy w rodzinie. Ważne jest też dbanie o systematyczne podnoszenie kwalifikacji, zdobywanie wiedzy i doskonalenie umiejętności oraz wymiana doświadczeń. 4. Przygotowanie informatorów, ulotek o formach i miejscach pomocy, pamiętając, że informacja powinna być dokładna i rzetelna (z podaniem nazwy, adresu, telefonu i godzin funkcjonowania placówki, osoby, do której można się zgłosić oraz rodzaju pomocy, jaką można uzyskać). 5. Stworzenie środowiska wsparcia dla osób pomagających. Żadna osoba stykająca się z problemem przemocy, nie może działać w osamotnieniu. Zespół interdyscy plinarny jest też grupą wsparcia dla osób pomagających. 6. Umożliwienie konsultacji skomplikowanych przypadków i przeanalizowania trudności w pomaganiu. Osoby przeprowadzające interwencję i rozpoczynające proces pomagania powinny stale współpracować ze specjalistami, którzy mogą pomóc w po szukiwaniu rozwiązań i poradzeniu sobie z trudnościami. Przykład programu: System przeciwdziałania przemocy w rodzinie w środowisku lokalnym" Cel ogólny programu: przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz zwiększenie dostępności i skutecz ności pomocy dla rodzin, w których stosowana jest przemoc. Cele pośrednie: zmiana postaw mieszkańców wobec przemocy w rodzinie; wzrost liczby przeszkolonych osób przygotowanych do pomagania rodzinie z problemem przemocy; wzrost liczby placówek udzielających pomocy w środowisku lokalnym; spadek liczby drastycznych przypadków przemocy; spadek liczby rodzin, w których interwencje podejmowane są wielokrotnie;

9 spadek liczby osób zatrzymanych w izbie wytrzeźwień i w policyjnych izbach zatrzymań w związku z przemocą w rodzinie; spadek liczby osób zgłaszających się po pomoc do placówek służby zdrowia, pomocy społecznej, policji, klubu abstynenta czy punktów konsultacyjnych; stała edukacja środowiska lokalnego poprzez systematyczne umieszczanie ulotek, plakatów, broszur w miejscach publicznych i ogłoszeń w prasie lokalnej. Strategia i metody działania 1. Zebranie szczegółowych wiadomości na temat rozmiaru zjawiska przemocy w rodzinie w środowisku lokalnym. Źródłem takich informacji mogą być statystyki policyjne, statystyki sądowe, dane z pomocy społecznej, z lokalnych organizacji poza rządowych zajmujących się pomaganiem, a także instytucji, takich jak: szkoła, przy chodnie rejonowe, poradnie odwykowe, gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych, komisja ds. rodziny przy zarządzie gminy, lokalna prasa oraz badania ankietowe przeprowadzone wśród mieszkańców. 2. Przeprowadzenie diagnozy i ustalenie zasobów środowiska lokalnego, a więc działalności instytucji, placówek, organizacji pozarządowych, świetlic, klubów, osób zajmujących się pomaganiem itp. Diagnoza powinna być przeprowadzona pod kątem możliwości udzielenia pomocy rodzinie przy uwzględnieniu różnorodnych form: interwencji, pomocy psychologicznej, prawnej, socjalnej, wsparcia, schronienia, po mocy medycznej. Należy dotrzeć do wszystkich placówek, gdzie potencjalnie moga pojawiać się ofiary przemocy bądź sprawcy i przeprowadzić wywiad zarówno na temat występowania przemocy oraz możliwości udzielenia pomocy, jak i miejsc, z którymi dana placówka współpracuje lub wie o ich istnieniu. W pierwszej kolejności wywiady należy przeprowadzić w jednostce policji, ośrodku pomocy społecznej, przychodni rejonowej, poradni leczenia uzależnień, w szkołach, klubie abstynenta, poradni rodzinnej, powiatowym centrum pomocy rodzinie, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych i dalej w miarę ujawnianych miejsc. 3. Opracowanie mapy zasobów środowiska. Po zebraniu informacji z placówek należy nanieść na mapę terenu ich nazwy z krótkim opisem rodzaju pomocy, jakiej każda z nich może udzielić. Ten prosty zabieg ujawnia, jaki rodzaj pomocy jest niedostępny bądź trudno dostępny na danym terenie. Zestawienie mapy z badaniem rozmiaru zjawiska przemocy wskaże nam, czy konieczne jest tworzenie nowych specjalistycznych placówek, czy wystar czy nawiązanie stałej współpracy z placówką danego rodzaju w pobliżu. 4. Przeprowadzenie badań pozwalających określić postawy mieszkańców wobec przemocy w rodzinie oraz zebranie opinii na temat sposobu pomagania rodzinom, gdzie stosowana jest przemoc. Postawa sąsiadów - świadków przemocy - często określa szybkość reagowania i ewentualnej interwencji umożliwiającej zatrzymanie przemocy. Przedstawiciele środowiska lokalnego też mogą jako pierwsi udzielić wsparcia ofiarom przemocy i uruchomić działania powstrzymujące sprawcę. Z praktyki wiadomo, że im wcześniej nastąpiło zatrzymanie przemocy, tym skuteczniej można pomóc rodzinie. Badania dotyczące postaw można przeprowadzić za pomocą ankiet i/lub wywiadów. 5. Przeprowadzenie badań pozwalających określić postawy pracowników służb i placówek stykających się z problemem przemocy na danym terenie, a także poziom ich kwalifikacji potrzebnych do skutecznego pomagania. Możliwości i zadania, nawet te

10 przypisane ustawowo danym służbom, często nie są należycie wykorzystywane. Wynika to głównie z przekonań pracowników i niewystarczającej wiedzy na temat przemocy, sposobów pomagania ofiarom oraz możliwości i konieczności podejmowania działan wobec sprawców. 6. Przygotowanie raportu o przemocy w rodzinie i zasobach środowiska lokalnego. Jest on podstawą do tworzenia systemu pomocy w środowisku lokalnym, jak również umożliwia realną ocenę skali przemocy w rodzinie i potrzeb środowiska oraz określenie celów programu i najpilniejszych zadań, a także opracowanie długoterminowego planu działania. Raport jest też wiarygodnym narzędziem przy pozyskiwaniu akceptacji władz lokalnych oraz środków na poszczególne przedsięwzięcia. Powinien on zawierać: dane demograficzne; wyniki przeprowadzonych w danej społeczności badań dotyczących zjawiska przemocy w rodzinie i zasobów środowiska (dobrze jest umieścić te wyniki na tle innych środowisk lokalnych i/lub danych ogólnopolskich); wykaz działających na danym terenie instytucji i organizacji rządowych, samo rządowych, pozarządowych i religijnych, które są zobowiązane do udzielania pomocy lub mają to zadanie w zakresie swojej pracy; informację o specjalistach i placówkach specjalistycznych zajmujących się prze mocą w rodzinie na danym terenie; wykaz potrzeb i deficytów; projekt działań; listę współpracowników i sojuszników; przewidywane kierunki i efekty działań; dane o sposobie sporządzania raportu. 7. Opracowanie planu i programów szkoleniowych niezbędnych do systematycznego podnoszenia kwalifikacji przedstawicieli różnych grup zawodowych stykających się z pro blematyką przemocy w rodzinie. Diagnoza zasobów środowiska lokalnego wskazuje obszary deficytów nie tylko organizacyjnych, ale przede wszystkim merytorycznych. 8. Systematyczna edukacja środowiska lokalnego powinna być ukierunkowana przede wszystkim na obalanie mitów i stereotypów utrudniających pomaganie oraz na pokazywanie możliwości udzielenia pomocy i pozytywnych przykładów wyjścia z sy tuacji przemocy. Temu celowi służą min. rozprowadzane ulotki i plakaty informacyjne, artykuły w prasie lokalnej, audycje radiowe. 9. Utworzenie lokalnej koalicji. Problemem przemocy w rodzinie należy zainte resować gminnych decydentów i miejscowe autorytety, radnych i inne znane osoby w celu uzyskania poparcia dla działań. Koalicja i jej poparcie jest pomocne także przy pozyskiwaniu funduszy na działalność. 10. Systematyczne podnoszenie wiedzy i kwalifikacji przedstawicieli różnych grup zawodowych stykających się z problematyką przemocy w rodzinie: organizowanie interdyscyplinarnych szkoleń, narad, konferencji z udziałem autorytetów oraz osób zaangażowanych w tę problematykę i ważnych dla środowiska lokalnego. 11. Zaplanowanie strategii postępowania w konkretnych przypadkach przemocy, udziału potrzebnych instytucji, wykorzystania metod i sposobu przekazywania infor macji o prowadzonych działaniach. 12. Powołanie koordynatora prowadzonych działań (osoby bądź instytucji).

11 13. Utworzenie przy radzie gminy lub przy ośrodku pomocy społecznej (bądź innej placówce) interdyscyplinarnego zespołu ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie, którego zadaniem byłoby m.in. stworzenie stale aktualizowanej bazy danych o miejs cach pomocy oraz monitorowanie sposobu ich funkcjonowania, a także planowanie działań usprawniających ich skuteczność. 14. Nawiązanie współpracy z przedstawicielami poszczególnych służb i instytucji. Współpraca ułatwia przepływ informacji, a więc pomaga zarówno w określeniu potrzeb rodziny, jak i w przygotowaniu spójnego planu pomocy. 15. Przygotowanie materiałów informacyjnych (ulotek, broszur, plakatów) o prze mocy w rodzinie oraz możliwościach uzyskania pomocy i umieszczenie ich w miejscach ogólnie dostępnych, np. w przychodniach i poradniach, w szkołach, sklepach, urzędach, komisariatach, na klatkach schodowych. Powinny one zawierać informacje o rodzajach swiadczonej pomocy, dokładne adresy i godziny przyjęć placówek. 16. Systematyczne zamieszczanie w prasie lokalnej informacji o możliwościach uzyskania pomocy. 17. Monitorowanie prowadzonych działań. Pozwala ono na regularną ocenę efektów programu, a także umożliwia jego korektę. 18. Wymiana doświadczeń pomiędzy środowiskami lokalnymi i placówkami, uczes tniczenie w konferencjach, naradach, seminariach, orientacja w działaniach ogólno polskich. 19. Inne działania specyficzne dla danego środowiska, w tym utworzenie nie zbędnych placówek. Ocena efektów prowadzonych działan W pierwszej fazie wprowadzania programu należy spodziewać się pozornego nasilenia przemocy w rodzinie - wzrostu liczby przypadków przemocy. Na skutek nagłośnienia zjawiska i pokazania możliwości uzyskania pomocy prawdopodobnie dojdzie do ujawnienia przypadków do tej pory ukrywanych. To częstsze zgłaszanie się po pomoc jest oczywiście zmianą pozytywną. Kolejne wskaźniki zmian w środowisku lokalnym i skuteczności programu to: zmiana postaw mieszkańców wobec przemocy w rodzinie (powtórzenie badań); wzrost liczby przeszkolonych osób przygotowanych do pomagania; wzrost liczby placówek udzielających pomocy; na skutek wcześniej podejmowanych interwencji spadek liczby drastycznych przypadków przemocy; spadek liczby rodzin, w których interwencje podejmowane są wielokrotnie; wzrost, a potem spadek liczby osób zatrzymywanych w izbie wytrzeźwień i w policyjnych izbach zatrzymań w związku z przemocą w rodzinie; wzrost, a potem spadek liczby osób zgłaszających się po pomoc do różnych służb działających w środowisku lokalnym; stała obecność ulotek, plakatów, broszur w miejscach publicznych i ogłoszen w prasie lokalnej. Hanna Dorota Sasal - resocjalizator, autorka publikacji Niebieskiej Karty. Przewodnik do procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie".