Interdyscyplinarnego programu nauczania blokowego przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i informatyki w gimnazjum - INTERBLOK

Transkrypt

1 Maria Rozenbajgier Bochnia, dnia r. ul. Serugi Bochnia nauczyciel fizyki w gimnazjum współautor podręczników do fizyki w gimnazjum (wydawnictwa ZamKor) egzaminator OKE Recenzja merytoryczno - dydaktyczna Interdyscyplinarnego programu nauczania blokowego przedmiotów matematycznoprzyrodniczych i informatyki w gimnazjum - INTERBLOK Wstępna wersja, przeznaczona do testowania w wybranych gimnazjach województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego oraz świętokrzyskiego. Autorzy: Zdzisław Bednarek, Halina Bochniarz, Małgorzata Grabis, Anna Korska, Krzysztof Kozak, Wojciech M. Kwiatek, Jadwiga Mazur, Marcin Stobiński, Jacek Ślósarz, Agata Twardowska, Iwo Wroński. Program opracowany w ramach realizacji Projektu INTERBLOK Beneficjent Samodzielne Koło Terenowe nr 64 Społecznego Towarzystwa Oświatowego w Krakowie, ul. Stradomska 10, Kraków. Przedstawiony mi do oceny w/w program zawiera 8 rozdziałów, w których autorzy wyczerpująco zawarli przeznaczone dla adresatów programu niezbędne informacje o koncepcji i celach edukacyjnych programu oraz o warunkach i formach jego realizacji. Program uzupełnia bardzo bogata obudowa, w której jego adresaci mogą znaleźć m.in. instrukcje i scenariusze interdyscyplinarnych zajęć blokowych, propozycje problemów badawczych do samodzielnego rozwiązania przez ucznia, rozkład zajęć na poszczególne lata, regulamin Gry Ekonomicznej oraz propozycje wycieczek badawczych i zajęć blokowych opracowanych przez nauczycieli konsultantów. Program ITERBLOK jest (wg jego autorów) odpowiedzią na zapotrzebowanie społeczeństwa na kształcenie takich kompetencji, dzięki którym uczeń będzie planował eksperyment, konstruował prototypy urządzeń, szacował koszty produkcji i koszty pracy. Autorzy powołują się na wyniki badań PISA według, których najsłabszym ogniwem kształcenia w polskich szkołach jest nauczanie umiejętności praktycznych. Przedstawione propozycje programowe mają przyczynić się do rozwiązania tych problemów edukacyjnych. Program INTERBLOK wprowadza nowatorskie rozwiązania w metodologii nauczania prowadzące do: kształcenia umiejętności praktycznych, inspirowania uczniów do konstruowania prototypów urządzeń własnego pomysłu, rozwiązywania problemów, których rozwiązanie wymaga wiadomości z różnych przedmiotów (matematyka, fizyka, biologia, geografia, informatyka); nauki ekonomi i przedsiębiorczości; samooceny ucznia na każdych zajęciach; ewaluacji po każdych zajęciach. 1

2 Program w jasny i logiczny sposób prowadzi uczniów, nauczycieli i dyrektorów szkół do realizacji założonych celów. Podaje sposoby ich realizacji, oceny i ewaluacji. Jest nowatorski, możliwy do zrealizowania przy bardzo dużym zaangażowaniu się i zdyscyplinowaniu wszystkich adresatów. Moim zdaniem przyczyni się on do prawidłowego zrozumienia przez uczniów zjawisk w otaczającym świecie i będzie zachętą do podejmowania w przyszłości przez młodzież studiów technicznych bądź przyrodniczych. Mocną stroną programu jest postawienie ucznia w sytuacjach, które wymagają samodzielnego i twórczego myślenia. Jako nauczyciel z długoletnim stażem bardzo dobrze oceniam koncepcję zajęć blokowych realizowanych w ramach programu. Według niej uczniowie stopniowo nabierają umiejętności niezbędnych do samodzielnego rozwiązywania problemów. Charakter zajęć blokowych zmienia się w każdym roku. W pierwszym roku uczniowie pracują z instrukcją (krok po kroku), która prowadzeni ich kolejno przez poszczególne etapy, tj.: od zgromadzenia pomocy naukowych, poprzez przeprowadzenie eksperymentu aż do wyciągnięcia wniosków. Uczniowie dodatkowo uczą się kalkulować koszty, zarówno pomocy naukowych, jak i koszty pracy eksperymentatorów. Według założeń programu po roku pracy uczniowie powinni być gotowi do samodzielnego projektowania badań naukowych, eksperymentowania, doboru pomocy naukowych i kalkulacji kosztów. W drugim roku pracy uczniowie otrzymują do rozwiązania problemy badawcze. Aby rozwiązać problem wybierają metodologię postępowania, przygotowują plan działania, dobierają odpowiednie pomoce naukowe, szacują koszty eksperymentu. Po zakończeniu badań dokonują ewaluacji wykonanego projektu. W trzecim roku jeden temat może być realizowany w trakcie kilku bloków. Podczas tych zajęć uczniowie stają się konstruktorami. Potrafią rozwiązywać problemy badawcze stosując metodologie naukowe, projektują, budują, testują prototypy wykonanych samodzielnie urządzeń, które mają spełniać określone w zadaniu warunki. Na podstawie zawartych w programie scenariuszy interdyscyplinarnych zajęć blokowych stwierdzam, że założone przez autorów cele edukacyjne programu będą realizowane podczas tych zajęć. Głównym celem programu jest zainteresowanie uczniów nauką i techniką, co ma być wynikiem zrozumienia zagadnień związanych z realizacją eksperymentów. Cel ten jest realizowany poprzez proponowanie takich eksperymentów, które uczniowie wykonują początkowo według instrukcji, później metodą prób, nie koniecznie posiadając odpowiednie wiadomości. Dopiero w trakcie wykonywania eksperymentu (lub nawet po jego zakończeniu) szukają naukowego wyjaśnienia obserwowanego zjawiska. Najważniejszym jednak celem zajęć jest tak zainteresować ucznia, aby zadawał on pytania i chciał wyjaśnić wszystkie zjawiska i problemy wynikłe podczas realizacji zajęć. Zawarte w obudowie programu scenariusze interdyscyplinarnych zajęć blokowych, propozycje problemów badawczych do samodzielnego rozwiązania przez ucznia, propozycje prototypów urządzeń pokazują, że koncepcja programu jest możliwa do zrealizowania w każdym gimnazjum. Tematy zajęć są ciekawe, i nowatorskie, a niektóre nawet zaskakujące. Mogą wzbudzać u uczniów zainteresowanie nauką i techniką. Realizowane treści są zgodne z aktualnie obowiązującą podstawą programową (obowiązującą od 1 września 2009 r.), ale sposób ich przedstawienia jest inny niż na lekcjach, wymaga od uczniów interdyscyplinarności (realizacja projektu wymaga od uczniów wiedzy z matematyki, fizyki, chemii, biologii, geografii i informatyki) i inspiruje uczniów do szukania nowych rozwiązań. Scenariusze zajęć zawierają też propozycje samooceny ucznia i ewaluacji zajęć. 2

3 W każdym roku realizacji programu zmienia się również rola nauczyciela. W pierwszym roku pełni on rolę eksperta, pomaga w działaniu według instrukcji, koryguje efekty prac uczniów, dyskutuje z eksperymentatorami o ich samoocenie. W drugim roku pracy nauczyciel staje się doradcą, delikatnie modyfikuje pomysły uczniów, zezwala na naukę poprzez doświadczenie (także błędu badawczego). W ostatnim roku pracy nauczyciel pełni rolę partnera motywując uczniów do realizacji własnych pomysłów. Interesujące w programie są dwie propozycje, tj.: Gra Ekonomiczna i Interplatforma (dostępna pod adresem Celem Gry jest zapoznanie uczniów z zasadami funkcjonowania rynku kapitałowego i zastosowania tych zasad w grze, która jest symulacją rzeczywistych zjawisk przebiegających na polskim rynku kapitałowym. Uczniowie biorący w niej udział mogą inwestować swój kapitał celem jego pomnożenia. Tak, więc w sposób praktyczny uczeń zdobywa wiedzę z ekonomii i przedsiębiorczości. Dużą rolę autorzy projektu przewidzieli dla nowoczesnych technologii informacyjnych, które ułatwiają dostęp do informacji i komunikację między podmiotami uczestniczącymi w projekcie. Takim narzędziem ma być Interplatforma. W dziale Obudowa programu autorzy podają instrukcję dla uczniów (w której krótko przedstawiają sposób realizacji programu) oraz dla nauczycieli i dyrektorów (jak wdrożyć program, wskazują na możliwość zaangażowania do projektu rodziców i praktykantów, jako osoby wspierające nauczyciela podczas zajęć). Podane są przykłady organizacji pracy nauczyciela z wykorzystaniem dwóch godzin (które powinny być przeznaczone na pracę z uczniem zdolnym, zajęcia świetlicowe, zajęcia wyrównawcze) oraz niestandardowych rozwiązań w podziale godzin. Rozbudzenie aspiracji naukowych uczniów realizowane jest przez ich udział w wycieczkach naukowych do IFJ UJ oraz w wykładach popularno naukowych. Podano 12 tematów zajęć realizowanych w ramach wycieczek i 3 tematy wykładów, sprecyzowano cele edukacyjne i dydaktyczne realizowane w czasie wizyt w laboratoriach. Na pewno wizyty te będą kolejnym krokiem do rozbudzenia wśród uczniów chęci eksperymentowania, zainspirowania ich do dyskusji o pracy naukowej, obudzenia w nich pasji badawczej oraz ukierunkowania ich przyszłych planów zawodowych. Nowatorskie jest przekazywanie uczniom wiedzy z ekonomi i przedsiębiorczości. W programie uwzględniono kształcenie umiejętności przydatnych w życiu każdego człowieka, a to: szacowanie kosztów własnych działań oraz zdobywanie pieniędzy i ich inwestowanie we własną działalność gospodarczą. Uczniowie w trakcie realizacji programu: kalkulują koszty pomocy naukowych; rozliczają osobogodziny pracy; mogą uczestniczyć w Grze Ekonomicznej (regulamin zamieszczony jest w dziale obudowa programu ); zwracają uwagę na postawy etyczne (ocena wkładu pracy każdego z członków zespołu, krytyczna ocena własnej pracy); szukają sposobu zmniejszania kosztów eksperymentu, prototypu; dokumentują swoją pracę (fotografie, filmy, kosztorysy eksperymentu). Czytelny jest także sposób oceniania, który pozwala uczniom i nauczycielom przeliczyć zdobyte przez uczniów punkty na stopnie w skali od 1 do 6. Na każdym etapie realizacji programu taką ocenę może uczeń mieć wpisaną na świadectwie, jako ocenę z zajęć dodatkowych. Uważam, że w zaproponowanym systemie oceniania, w którym ocenia się 3

4 głównie stopień zaangażowania ucznia w realizację projektu, ocena ma bardzo motywującą rolę. Podkreśla się dobre strony ucznia, a nie eksponuje się tego, czego uczeń nie umie! Taka ocena bardziej motywuje ucznia do rozwijania swoich zainteresowań, stawiania pytań dla wyjaśniania otaczającej rzeczywistości i poszukiwania odpowiedzi na nie, a także pokonuje lęk przed popełnieniem błędu. Na każdych zajęciach uczeń nie tylko jest oceniany przez nauczyciela, ale dokonuje też samooceny wypełniając przygotowaną kartę samooceny. Może też ocenić pracę i postawę kolegów w grupie. Kształtowane są w ten sposób dobre postawy społeczne. Po zapoznaniu się z materiałami zawartymi w obudowie programu stwierdzam, że adresaci programu, tj. uczniowie, nauczyciele i dyrektorzy w skierowanych do nich instrukcjach są szczegółowo poinformowani o celach programu, sposobie jego realizacji oraz pomocy, na jaką mogą liczyć ze strony autorów programu. Dyrektorzy i nauczyciele mają jasno sprecyzowane zadania i czas ich realizacji. Na realizację programu proponuje się wykorzystać dodatkowe dwie godziny dydaktyczne, które każdy nauczyciel powinien zrealizować zgodnie z wymogiem art. 42 Karty Nauczyciela, a w jaki sposób, to szczegółowo przedstawiono w rozdziale Organizacja pracy nauczyciela. W tym rozdziale podano propozycje rozkładów zajęć w poszczególnych latach i niestandardowych rozwiązań w podziale godzin. Ważną rolę przewidziano też dla rodziców, nazwanych w programie pasjonatami. Z takiej współpracy powinna winna wynikać potrójna korzyść: rodzic sam się rozwija, pomaga w realizacji programu uczniowi i nauczycielowi oraz kształci dobre relacje z dziećmi i nauczycielami. Należy podkreślić dbałość autorów programu o to, by nauczyciel go realizujący otrzymał wszystkie potrzebne mu materiały. Większość scenariuszy zajęć dla każdego bloku zawiera: cele i oczekiwane rezultaty danego bloku; realizowane treści podstawy programowej; wykaz niezbędnych pomocy naukowych; proponowany przebieg zajęć z rozliczeniem czasowym; kartę pracy ucznia, kartę kalkulacji kosztów; materiały pomocnicze; kartę oceny pracy; kartę samooceny; ankietę ewaluacyjną. Wszystkie te materiały będą zamieszczone na stronie internetowej INTERBLOKU oraz na Interplatformie. Moim zdaniem w przedstawionej mi wersji programu należałoby wprowadzić następujące zmiany: 1. Uzupełnić scenariusze zajęć blokowych tak, aby wszystkie zawierały przedstawione wyżej elementy. 2. Określić liczbę uczniów na zajęciach ze względu na to, że są to zajęcia, w których uczniowie wykonują samodzielnie eksperymenty grupy powinny być 10 osobowe. Przy większej grupie niezbędny jest drugi nauczyciel ewentualnie rodzic lub praktykant. 3. Scenariusze zajęć powinny zawierać wzorcowy zestaw pomocy do doświadczeń oraz fotografie bądź rysunki wykonanych prototypów. Powinny być też tam podane informacje, gdzie te wszystkie materiały można kupić. To ułatwiłoby nauczycielowi lepsze przygotowanie się do zajęć i przewidzieć problemy, które może mieć uczeń. Przygotowanie takiego zestawu będzie, bowiem wymagało od nauczyciela i od ucznia 4

5 dużego nakładu pracy. Takim wzorcowym zestawem pomocy mogłaby dysponować np. wybrana placówka w każdym z województw realizujących projekt. 4. Uwagi dotyczące nielicznych błędów stylistycznych i literówek podaję w załączniku. Reasumując: rekomenduję przedstawioną mi wstępną wersję Interdyscyplinarnego programu nauczania blokowego przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i informatyki w gimnazjum - INTERBLOK do testowania w wybranych gimnazjach województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego oraz świętokrzyskiego. 5