Ekspertyza dotycząca tematów dla projektów innowacyjnych. Ekspertyza dotyczy Tematu: Rozwiązania w zakresie komercjalizacji badań naukowych

Transkrypt

1 Ekspertyza dotycząca tematów dla projektów innowacyjnych Ekspertyza dotyczy Tematu: Rozwiązania w zakresie komercjalizacji badań naukowych Przygotowane opracowanie powinno dawać odpowiedź na pytanie, jak należy rozumieć dany Temat i jakich projektów innowacyjnych można się spodziewać w danym Temacie (jakich kierunków rozwiązań należałoby oczekiwać od projektodawców projektów innowacyjnych) w poszczególnych priorytetach PO KL. 1. Wyjaśnienie Tematu w kontekście celów PO KL dla poszczególnych priorytetów PO KL Powszechnie uważa się, że istotny wpływ na wzrost konkurencyjności gospodarki ma komercjalizacja badań naukowych i innowacje. Komercjalizacja badań jest procesem, którym należy właściwie kierować na każdym poziomie organizacji przedsiębiorstwa, uczelni wyższych, regionu, państwa lub Unii Europejskiej. Wdrażanie innowacji tworzy popyt, obniżając ceny, przyspiesza tempo wzrostu danej organizacji i stwarza możliwość realizacji bardziej rentownych inwestycji. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że wydajność, konkurencyjność, rozwój wymiany handlowej są skorelowane z rozwojem innowacji. We współczesnych gospodarkach rośnie waga komercjalizacji badań naukowych w stosunku do tradycyjnych czynników wzrostu gospodarczego, takich jak ziemia, kapitał i siła robocza. Wraz z powstaniem społeczeństwa informacyjnego i dążeniem do kreowania gospodarki opartej na wiedzy widać wpływ komercjalizacji badań na rozwój gospodarczy. Prawa niematerialne zaczynają być cenniejsze niż inne zasoby. W społeczeństwie informacyjnym ochrona własności intelektualnej stała się sposobem na przekształcenie osiągnięć naukowych w wymierny sukces ekonomiczny poprzez ich komercjalizację i wdrożenia. Obecnie uczelnie mają do czynienia z sytuacją, gdzie wyniki badań naukowca lub uzdolnionego studenta stanowią zwieńczenie jego pracy i finalnie zostają przedstawione na konferencjach naukowych. Na tym kończy się zazwyczaj informacja i popularyzacja osiągnięć naukowych. Uczelnie, z uwagi na swoje potrzeby powinny dążyć do zabezpieczenia praw autorskich swoich pracowników i studentów, tak aby wszystkie wymienione strony uzyskały wymierne korzyści ekonomiczne, mogące pokryć koszty badań, ich patentowania czy komercjalizacji. Niestety długa i skomplikowana procedura zapewniająca bezpieczeństwo przed utratą praw własności powoduje niechęć wcielania w życie działań zabezpieczających. Dodatkowo uczelnie jako jednostki budżetowe muszą ponieść niebagatelne koszty związane z ochroną własności intelektualnej. Z powyższych względów często narażają się na utratę praw własności do odkryć swoich pracowników i studentów, a potencjał intelektualny zostaje pominięty i zapomniany. Ponadto należy pamiętać, że ważną przeszkodą w komercjalizacji badań przez wynalazcę, jest fakt, że praca wynalazcza wykonana za pomocą sprzętu uczelni oraz wynikająca z samego stosunku pracy naukowca, nie jest jego własnością, co zniechęca potencjalnych autorów badań do personalnych starań na rzecz wdrożeń i komercjalizacji. Pomoc prawna i przejście przez skomplikowane procesy prawne zwieńczone uzyskaniem realnych środków finansowych zarówno dla uczelni, jak i autora poprzez np.: sprzedaż technologii, wydaje się być wymierna i priorytetowa. Istnieje wiele czynników przeszkadzających w ochronie i identyfikacji własności intelektualnej, dlatego też podejmowane są działania zmierzające do intensyfikacji działań związanych z komercjalizacją. Takimi działaniami są podejmowane próby systemowego zarządzania własnością intelektualną, co prowadzi do: wdrożenia zasad ochrony własności intelektualnej w szkołach wyższych ze względu na planowaną współpracę z przemysłem i innymi ośrodkami naukowymi; rozwinięcia systemu informowania i doradzania w obszarze uzyskiwania ochrony oraz korzystania z zasobów patentowych dla społeczności akademickiej i przedsiębiorców; prowadzenia intensywnych działań uświadamiających znaczenie ochrony know-how, praw autorskich, znaków towarowych w kontekście znaczenia innowacyjnych sektorów dla gospodarki; wsparcia w obszarze informacji i doradztwa w zakresie ochrony własności intelektualnej dla jednostek, które mają być najważniejszym narzędziem pobudzania działalności w obszarze wysokich technologii. 1

2 Aby sprawnie realizować działania służące komercjalizacji badań naukowych uczelnie wyższe powinny skupić się na realizacji następujących celów: podniesienie świadomości ekonomicznej społeczności akademickiej poprzez działalność np. biur karier, organizację szkoleń z zakresu: tworzenia biznes planów, prowadzenia własnej działalności gospodarczej, prawa własności intelektualnej oraz funkcjonowanie na rynku pracy, a także organizację branżowych spotkań z pracodawcami i przedsiębiorcami jako potencjalnymi inwestorami w zastosowaniu prac naukowych; zachęcenie kadry naukowej uczelni do komercjalizacji badań; organizacja szkoleń dla kadry naukowej, wprowadzenie systemu motywacji, oceny rozwoju i potencjału osoby, wizyty studyjne realizowane w celu wymiany doświadczeń i budowania świadomości oraz pokazanie najlepszych praktyk komercjalizacji wiedzy, funkcjonujących w kraju i za granicą; Zagraniczne uczelnie, szczególnie amerykańskie i zachodnioeuropejskie od kilkunastu co najmniej lat traktują współpracę z gospodarką jako podstawowy (obok kształcenia i badań) element swojej działalności. Podstawowym warunkiem takiej współpracy jest zadbanie o ochronę własnej wiedzy, która w wymianie naukagospodarka jest formą towaru. Dlatego też systemy ochrony własności intelektualnej rozwijane i doskonalone są od wielu lat. Oprócz samych regulaminów niezbędne jest również wprowadzenie stosownych procedur, które w jednoznaczny sposób wytyczą ścieżki postępowania z wynalazkami w instytucji naukowej. Procedury te powinny uwzględniać również sytuację, w której jednostka naukowa odstępuje od ochrony wynalazku. Może to być skutkiem oceny niskich szans komercjalizacji rozwiązania, lecz także brakiem środków finansowych instytucji. Jest to, co prawda sytuacja rzadko występująca w polskich jednostkach naukowych, ponieważ dzięki uzyskanym patentom instytucja zyskuje dodatkowe punkty w ocenie jej kategorii. Niemniej jednak trzeba wziąć pod uwagę fakt, że działania na rzecz uzyskania przez instytucję praw z patentu powinny być uwarunkowane realną koncepcją korzystnego gospodarczo wykorzystania chronionego rozwiązania. W tym kierunku powinny iść zmiany w ustawach regulujących sprawy nauki. Należy również stworzyć warunki, aby zgłoszenie patentowe, dla którego, z ww. względów, nie przewiduje się dalszej procedury ochronnej, mogło być na określonych zasadach przekazane twórcom. Taka procedura zdecydowanie zwiększa szanse na gospodarcze wykorzystanie wynalazku. Dokonując analizy stanu aktualnej sytuacji w Polsce dot. rozwiązań w zakresie komercjalizacji badań naukowych widać, iż niektóre instytucje/uczelnie wyższe podjęły już wyzwanie mające na celu usprawnienie procesów niezbędnych do komercjalizacji badań własnych. Niemniej jednak rozwiązania te wymagają usprawnienia poprzez wdrożenie najbardziej skutecznych mechanizmów na poziomie centralnym i regionalnym. Poniżej przedstawiono nieliczne inicjatywy podejmowane przez polskie uczenie wyższe. 1. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu stworzył dwupodmiotowy układ instytucji wsparcia komercjalizacji oparty na modelu wewnętrznym oraz wydzielonej ze struktur uczelni fundacji (model zewnętrzny ). Kluczowym dla uczelni podmiotem jest Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza utworzona w 1990 roku. Jej celem jest upowszechnianie osiągnięć naukowo-badawczych uczelni oraz finansowe wspieranie działalności jej instytutów. Założycielami Fundacji było pięć przedsiębiorstw państwowych, dwa banki (w tym największy fundator PKO BP) oraz skarb państwa reprezentowany przez Wojewodę Poznańskiego. W gronie fundatorów nie znalazła się Uczelnia, jednakże kontroluje ona działalność Fundacji poprzez obsadę zarządu oraz 5/7 składu rady nadzorczej. W roku 1995 Fundacja uruchomiła w formie wydzielonego projektu park naukowo-technologiczny 1, organizacyjnie przyporządkowując mu realizację działań na rzecz komercjalizacji technologii. Stopniowo, w ciągu 14 lat działalności parku, uruchomionych zostało pięć modułów organizacyjnych i funkcjonalnych wspierających różne formy i etapy procesu komercjalizacji innowacji: Inkubator Technologii Chemicznych wraz halą technologiczną do produkcji małotonażowej, który 1 Budowa infrastruktury parku została w części sfinansowania z funduszy strukturalnych w ramach SPO WKP, Działanie 1.3. Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm. 2

3 umożliwia realizację prac badawczych zamawianych przez przemysł (w roku 2007 wpływy z tego tytułu wyniosły 0,8 mln zł), Inkubator Technologiczny (3,3 tys. m 2 ) oferujący powierzchnię biurową i usługi wsparcia dla powstających spółek spin-off (w roku 2009 w inkubatorze było ulokowanych 47 firm), Poznańskie Laboratorium Radiowęglowe, realizujące głównie zlecenia instytucji naukowych oraz zlecenia z gospodarki - np. dla przedsiębiorstw sektora spożywczego (w roku 2007 wpływy z tego typ zleceń wyniosły 4 mln zł), cztery centra analityczno-diagnostyczne (Centrum Gospodarki Odpadami, Laboratorium Izotopowe, Centrum Analityki i Diagnostyki Medycznej, Centrum Analiz Przestrzennych i Społeczno- Ekonomicznych), Centrum Wspierania Innowacji oferujące usługi informacyjno-doradcze. Jak widać, Park jest skoncentrowany na badaniach kontraktowych i wsparciu dla start-up ów (niekoniecznie wywodzących się z uczelni), pozostawiając poza swoim obszarem zainteresowania identyfikację innowacji, wsparcie jej ochrony (patentowanie) i licencjonowanie. Prawdopodobnie fakt ten spowodował, że w roku 2004 Uniwersytet zdecydował się na utworzenie, poza strukturą Fundacji, tematycznej komórki organizacyjnej Uczelnianego Centrum Innowacji i Transferu Technologii. Celem centrum ma być wzmacnianie współpracy z biznesem poprzez monitorowanie zasobów uczelni i promocję w środowiskach gospodarczych. Do chwili obecnej Centrum koncentruje się na projektach miękkich. Rysunek 1. Struktura podmiotowa komercjalizacji innowacji na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Uczelniane Centrum Innowacji i Transferu Technologii Poznański Park Naukowo- Technologiczny Inkubator Technologii Chemicznych Laboratorium Radiowęglowe Inkubator Technologiczny Centra analitycznodiagnostyczne Centrum Wspierania Innowacji Źródło: opracowanie własne 2. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Uniwersytet Jagielloński stosunkowo późno w porównaniu do uczelni poznańskiej rozpoczął budowę struktur organizacyjnych wspierających procesy komercjalizacji innowacji. Podobnie jak w Poznaniu posłużono tu się układem dwóch podmiotów: 1. Obsługę procesu komercjalizacji bazującego na zasobach badawczo-naukowych uczelni powierzono wewnętrznej komórce organizacyjnej. W tym celu w roku 2003 utworzono jednostkę organizacyjną o nazwie Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu (CITTRU), której przypisano 3

4 realizację sześciu zadań operacyjnych: komercjalizacja rezultatów badań naukowych, zarządzanie prawami własności intelektualnej, wsparcie współpracy biznes nauka, edukacja dla przedsiębiorczości, popularyzacja zagadnień związanych z innowacyjnością, pozyskiwanie środków na inwestycje uczelni. Do realizacji tych zadań zostały utworzone trzy zespoły tematyczne: innowacje 3 osoby, promocja i edukacja 3 osoby, fundusze strukturalne 7 osób (ponadto działa też zespół administracyjny w którym pracują 3 osoby). W roku 2007 uczelnia zdefiniowała swoją politykę w zakresie komercjalizacji wyników badań wprowadzając regulaminy ochrony własności intelektualnej i tworzenia spółek spin-off. Ustanowiono w ten sposób procedurę informowania o powstaniu dóbr intelektualnych (które zgłaszane są kierownikowi jednostki organizacyjnej na Formularzu Zgłoszenia Innowacji) i podejmowania decyzji o ewentualnej komercjalizacji. Wprowadzono też prosty i silnie motywujący podział korzyści z komercjalizacji dóbr własności intelektualnej. Przyjęto, że w pierwszej kolejności uczelnia odzyskuje koszty poniesione w związku z zapewnieniem ochrony prawnej dóbr intelektualnych i ich komercjalizacją. Następnie twórca innowacji otrzymuje połowę zysków uzyskanych z komercjalizacji. Druga połowa jest dzielona między wydział, z którego pochodzi twórca (15%), budżet centralny uczelni (25%) oraz specjalny fundusz utworzony w celu wspierania rozwoju dóbr intelektualnych na UJ (10%). Działania te ułatwiły przepływ informacji i wzmocniły pozycję CITTRU w strukturze uczelni. W efekcie proces wsparcia został zunifikowany i zintegrowany CITTRU prowadzi analizy zdolności patentowej i potencjału wdrożeniowego wynalazku, proponuje podział ewentualnych korzyści majątkowych, finansuje uzyskanie ochrony patentowej na poziomie krajowym, koordynuje proces dalszej komercjalizacji poprzez licencjonowanie lub utworzenie spółki. Dzięki wprowadzonym procedurom w roku 2007 i 2008 liczba zgłoszeń innowacji do CITTRU wyniosła odpowiednio 14 i 23 (wobec 3-4 w latach ). Zwiększyła się też liczba zgłoszeń patentowych: z 7 w roku 2007 do 18 w roku CITTRU intensywnie zaangażowało się też w aktywność szkoleniowo-doradczą (w okresie tym przeszkolono około 500 osób), promocję przedsiębiorczości (projekty Kompas Innowacji, Kreator Innowacyjności), aktywizowanie komercjalizacji dokonywanej poprzez badania zlecone (organizacja spotkań branżowych, spotkania na życzenie firm) oraz w pozyskiwaniu środków finansowych na inwestycje infrastrukturalne uczelni (pozyskano 637 mln Euro na rozbudowę uczelni) 2. Ta ostatnia działalność absorbuje obecnie największą część zasobów CITTRU. 2. Praktycznie równolegle z uruchomieniem CITTRU przystąpiono do prac nad stworzeniem szerokiego zaplecza współpracy z biznesem i inkubacji firm innowacyjnych. W tym celu w roku 2004 uczelnia utworzyła spółkę Jagiellońskie Centrum Innowacji (JCI), powierzając jej funkcję zarządcy powstającego parku technologicznego specjalizującego się w obszarze lifescience (biologia, medycyna). JCI obecnie zakończyło pierwszy etap budowy parku (Park Technologiczny I o powierzchni użytkowej 5,8 tys.m 2 przeznaczonej pod wynajem powierzchni laboratoryjnej oraz zaplecza badawczego i organizacyjnego dla krajowych i zagranicznych firm z sektora life science; trwają prace nad drugim i trzecim modułem parku). W roku 2008 JCI do powstającego zaplecza infrastrukturalnego dobudowało fundusz seed capital (JCI Ventures) skapitalizowany w oparciu o środki uzyskane z Działania 3.1 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Wdrożony układ organizacyjny przedstawia rysunek 2. Rysunek 2. Komercjalizacja innowacji na Uniwersytecie Jagiellońskim 2 Źródło: dane CITTRU 4

5 Uniwersytet Jagielloński Jagiellońskie Centrum Innowacji Sp. z o.o. CITTRU Zespół ds Innowacji Zespół ds promocji i edukacji Formularz zgłoszenia innowacji Regulamin Ochrony Własności intelektualnej Park Technologiczny I Bio-Inkubator JCV Seed finance Zespół ds funduszy strukturalnych Regulamin Tworzenia Spółek Spin-off Park Technologiczny II Źródło: opracowanie własne 3. Politechnika Wrocławska we Wrocławiu Politechnika Wrocławska znajduje się od lat w czołówce polskich uczelni wyższych (III miejsce wśród uczelni technicznych, VI miejsce wśród wszystkich polskich uczelni wg Rzeczpospolitej, 2009); Uczelnia zatrudnia ponad 4,1 tys. wykładowców i kształci 33 tys. studentów 25 różnych kierunków na 12 wydziałach. Organizacja procesu komercjalizacji rozpoczęła się w Politechnice Wrocławskiej w roku 1995 w wyniku realizacji projektu Bridging the Gap Between University and Industry finansowanego przez UE w ramach PHARE TEMPUS, co doprowadziło do powstania Wrocławskiego Centrum Transferu Technologii (WCTT). Realizacja kolejnych przedsięwzięć partnerskich umożliwiła wykształcenie kompetencji i umiejętności do prowadzenia doradztwa na rzecz uczelni wyższych, jednostek badawczo-rozwojowych, przedsiębiorstw, jednostek samorządu terytorialnego i instytucji publicznych w zakresie: podnoszenia zdolności organizacyjnych oraz technologicznych, wspomagania krajowego i międzynarodowego transferu technologii (np. doradztwo w zakresie negocjowania warunków umów), ułatwiania współpracy między instytucjami sfery badawczej i produkcyjnej, wspierania uczestnictwa w programach badawczo-rozwojowych Unii Europejskiej, wspierania przedsiębiorczości (zwłaszcza akademickiej), komercjalizacji wyników prac badawczo-rozwojowych, rozwoju lokalnego i regionalnego, promocji innowacyjności i wykorzystania nowoczesnych technologii. W roku 2006 Uczelnia dokonała reorganizacji i zobowiązała wybrane jednostki do obsługi różnych etapów/funkcji procesu komercjalizacji, celem uzupełnienia działalności WCTT: Dział Nauki - jednostka podległa bezpośrednio Prorektorowi ds. Badań Naukowych i Współpracy z Gospodarką, odpowiedzialna w zakresie komercjalizacji za: inicjowanie prac związanych z rozwojem badań naukowych w Uczelni (w tym nowe formy działalności naukowo-badawczej); współpracę z gospodarką oraz organami administracji państwowej i samorządowej; koordynowanie działań związanych z tworzeniem i aktualizacją bazy danych rozwiązań i wyników prac naukowo-badawczych przewidzianych do komercjalizacji oraz listy ekspertów z różnych dziedzin; obsługę formalno-prawną w zakresie negocjowania, przygotowania, zawierania, realizacji i rozliczania umów dotyczących komercjalizacji wyników prac badawczych z krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi i administracyjnymi; prowadzenie działalności doradczo-konsultacyjnej; Dział Własności Intelektualnej i Informacji Patentowej - jednostka podległa bezpośrednio Prorektorowi ds. Badań Naukowych i Współpracy z Gospodarką, odpowiedzialna w zakresie komercjalizacji za: reprezentowanie Politechniki Wrocławskiej przed Urzędem Patentowym i komisją odwoławczą przy Urzędzie Patentowym RP; opracowywanie dokumentacji związanej ze zgłaszaniem wynalazków, wzorów użytkowych, znaków towarowych i wzorów przemysłowych do ochrony prawnej; zgłaszanie wynalazków, wzorów użytkowych, znaków towarowych i wzorów przemysłowych do ochrony 5

6 prawnej; prowadzenie obrony spraw zgłoszonych do ochrony prawnej w trakcie ich rozpatrywania przed Urzędem Patentowym RP; prowadzenie wszystkich innych spraw związanych z uzyskaniem i utrzymaniem ochrony prawnej; negocjowanie, sporządzanie i zawieranie umów z zakresu ochrony własności przemysłowej dotyczących komercjalizacji wyników badań. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości (API) - jednostka ogólnouczelniana podległa bezpośrednio Prorektorowi ds. Badań Naukowych i Współpracy z Gospodarką, która ma za zadanie: promowanie i wspieranie przedsiębiorczości studentów, doktorantów, absolwentów i pracowników Politechniki Wrocławskiej, a także innych podmiotów zewnętrznych, które zamierzają prowadzić lub prowadzą działalność gospodarczą we wszelkich prawem dozwolonych formach; efektywne wykorzystanie potencjału intelektualnego i technicznego Politechniki Wrocławskiej oraz transfer wyników prac naukowych do gospodarki, aktywizacja społeczności akademickiej Wrocławia do podejmowania działalności gospodarczej; pomoc zainteresowanym osobom w tworzeniu mikro przedsiębiorstw i w ich działalności w pierwszym okresie funkcjonowania; wspieranie tworzenia przez pracowników Politechniki Wrocławskiej firm współpracujących z Uczelnią (np. spin-off i start-up), wykorzystujących na zasadach odpłatności potencjał technologiczny i intelektualny wydziałów Politechniki Wrocławskiej oraz Wrocławskiego Parku, Technologicznego S.A.; rozwijać współpracę z partnerami. Szereg działań z zakresu transferu technologii odbywa się na poziomie wyspecjalizowanych centrów funkcjonujących w Uczelni: Centrum Materiałów Zaawansowanych i Nanotechnologii (CMZiN), zostało zainicjowane jako interdyscyplinarne centrum przez profesorów chemii, fizyki, elektroniki, a powołane oficjalnie decyzją Senatu Politechniki Wrocławskiej w Formalną działalność jako fundacja rozpoczęło rok później. Centrum nie posiada struktur administracyjnych oraz instytucjonalnych i jest samoorganizującą się siecią: laboratoriów badawczych: Semiconductor Physics, Devices and Nanotechnology; Physics and Chemistry of Molecular Materials; Scanning Probe Microscopy, Nanostructures and Nanometrology; SMART Magnetic Materials and Measurement Techniques; Special Polymers; High Temperature Chemical Processes; grup badawczych: Optyczna Spektroskopia Nanostruktur; Bio-Optyka; Grupa Badawcza Elektroniki Laserowej i Światłowodowej; Węgiel i Materiały Węglowe; Laboratorium Polimerowych Warstw Optoelektronicznych; Interkalacja i Eksfoliacja Minerałów Ilastych; Laboratorium Syntezy Nowych Symetrycznych Amfifilowych Pochodnych Układów Heterocyklicznych; Pracownia Rentgenowska; Zakład Inżynierii i Technologii Polimerów; Grupa Katalizy Stosowanej; Grupa Optyki Nieliniowej; centrum doskonałości: Sol-Gel Materia land Nenotechnology. Celem działalności jest integracja środowiska naukowego i wspieranie interdyscyplinarnych badań i studiów z różnych dyscyplin naukowych dotyczących materiałów zaawansowanych i nanotechnologii, prowadzenie wspólnych badań aktywności układów kompleksowych z kontrolą struktury i funkcji w skali nano. Centrum Inżynierii Biomedycznej jest jednostką organizacyjną Politechniki Wrocławskiej, której głównym celem działalności jest konsolidacja badawczej i dydaktycznej działalności prowadzonej na Politechnice Wrocławskiej, związanej z inżynierią biomedyczną. Centrum Zaawansowanych Systemów Produkcyjnych (CAMT) zostało utworzone w 2000 roku jako Centrum Doskonałości ze środków Unii Europejskiej w ramach Instytutu Technologii Maszyn i Automatyzacji Politechniki Wrocławskiej. CAMT oferuje badania, szkolenia i usługi z zakresu transferu technologii w obszarze nowoczesnej produkcji. Zakres badań obejmuje cały cykl rozwoju produktu, od koncepcji, projektowania, poprzez prototypowanie aż do planowania i sterowania produkcją. Centrum Biomonitoringu, Biotechnologii i Ochrony Ekosystemów Dolnego Śląska zostało powołane w 2001 roku z inicjatywy zespołów naukowych Politechniki Wrocławskiej i Akademii Rolniczej. Kolejno akces do Centrum zgłosiła Akademia Medyczna (2001) i Uniwersytet Wrocławski (2003). Centrum jest jednostką międzyuczelnianą i działa w oparciu o regulamin zatwierdzony przez 6

7 Senaty tych uczelni. Centrum ma za zadanie konsolidować i wykorzystywać potencjał naukowy Wrocławia w ochronie ekosystemów Dolnego Śląska, jak też we wprowadzaniu metod współczesnej biotechnologii w rolnictwie, medycynie i wytwarzaniu nowych materiałów o specyficznych właściwościach. Przeprowadzone do tej pory przekształcenia nie mają charakteru biznesowego. Oferta skierowana z jednej strony do pracowników, a z drugiej do podmiotów biznesowych nie wskazuje na zainteresowanie Uczelni kapitałowym wejściem w podmioty powstające w wyniku komercjalizowania wiedzy/technologii. Istnieją jednak umowy, które zostały zawiązane (np. przez WCTT) z bankami i instytucjami parafinansowymi o zawiadamianiu i przedstawianiu do dyspozycji pomysłów, jakimi dysponuje Uczelnia. Rysunek 3. Struktury zaangażowane w komercjalizację wiedzy na Politechnice Wrocławskiej Politechnika Wrocławska Dział Nauki Dział Własności Intelektualnej i Informacji Patentowej Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Centra Badawcze Wrocławski Park Technologiczny Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii Dolnośląski Inkubator Przedsiębiorczości Inkubator Technologiczny Grupy Badawcze Laboratoria Laboratoria i Pracownie Źródło: opracowanie własne Uporządkowanie ścieżki komercjalizacji w Uczelni nie było nakierowane na monopolistyczne zcentralizowanie tego procesu. Poszczególne jednostki nadal mogą podejmować indywidualne działania w tym zakresie. Choć WCTT obsługuje wszystkie uczelnie publiczne w regionie, to każda z nich organizuje swoje ścieżki komercjalizacji we własnym zakresie. Ważną rolę w budowaniu regionalnej oferty z zakresu komercjalizacji odgrywa także Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii (DCZT) wynikające z treści Porozumienia na rzecz Rozwoju Zaawansowanych Technologii na Dolnym Śląsku 3. Centrum działa na rzecz tworzenia i unowocześniania infrastruktury naukowo-badawczej oraz inicjuje współpracę o charakterze technicznotechnologiczno-handlowym w celu efektywnej ekonomicznie komercjalizacji efektów badań naukowych prowadzonych pomiędzy członkami konsorcjum. Ponadto, w regionie funkcjonuje szereg innych organizacji (np. Wrocławski Park Technologiczny, Dolnośląski Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości) wspierających procesy komercjalizacji. Niemniej jednak dane statystyczne opublikowane w Raporcie Stowarzyszenia Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce (SOOIIP) wskazują, że wiele spośród nowo utworzonych CTT przeżywają kryzys po pierwszych 3-ch latach funkcjonowania, a część z nich zaprzestaje dalszej działalności. Z tych względów niezbędna jest realizacja projektów innowacyjnych mających na celu implementację sprawdzonych rozwiązań systemowych, które przyczynią się do wzmocnienia instytucji, a w rezultacie przyczyni się do wzrostu ilości 3 Porozumienie podpisano w dn , aneks do porozumienia datowany jest na

8 komercjalizowanych badań naukowych i ich praktycznego zastosowania w gospodarce. Charakterystyka podstawowych mechanizmów systemu komercjalizacji Komercjalizacja technologii czyli urynkowienie jest nieodłącznym i niezbędnym etapem procesu innowacji. Proces ten obejmuje szereg złożonych, a zarazem trudnych działań, których efektywna realizacja wymaga zastosowania adekwatnych narzędzi i mechanizmów. Pod pojęciem procesu innowacyjnego należy rozumieć generowanie idei innowacyjnej (niezależnie od tego, czego dotyczy lub na jakim obszarze działalności innowacyjnej powstaje), tworzenie, projektowanie oraz pierwszą praktyczną realizację 4. Rysunek 4. Komercjalizacja i transfer technologii w procesie innowacji Zaangażowane podmioty Cykl życia projektu Etap Rezultaty Uczelnie wyższe Jednostki badawczorozwojowe Badania podstawowe Uczelnie wyższe Jednostki badawczorozwojowe Przedsiębiorstwa Badania stosowane B+R Wyniki badań, patenty, nowe pomysły etc. Jednostki badawczorozwojowe Przedsiębiorstwa Prace rozwojowe Transfer Technologii Jednostki badawczorozwojowe Przedsiębiorstwa Centra transferu technologii Prace wdrożeniowe Komercjalizacja Źródło: opracowanie własne Końcowe etapy procesu innowacji obejmują transfer powstałej technologii oraz jej komercjalizację (Rys. 1). Wówczas transfer technologii należy rozumieć jako proces przystosowywania wyników badań naukowych, patentów lub nowych pomysłów do ich praktycznego zastosowania. Proces ten składa się z prac rozwojowych i wdrożeniowych, polegających na wykonaniu modeli i prototypów lub sprawdzaniu przebiegu proponowanego procesu technologicznego, określenia cech użytkowych i ekonomicznych proponowanych nowych wyrobów lub nowych procesów technologicznych i badań jakościowych, analizy rynku, wyboru najwłaściwszego producenta, ustalenia zasad finansowania dla producenta i uczelni (twórcy technologii) oraz uruchomienia produkcji 5. Komercjalizacja obejmuje natomiast szereg czynności prawnych i finansowych (ustalenie zasad współpracy 4 Janusz W., Kozioł K. Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa Włosiński W., Transfer Technologii, Forum Transferu Technologii, artykuł dostępny pod adresem: 8

9 twórcy technologii z potencjalnym producentem masowym) związanych z urynkowieniem wypracowanego rozwiązania, w tym określenie potrzeb rynku, określenie i zlecenie badań jakościowych (próba typu, badania ekologiczne, możliwość dopuszczenia wyrobu na rynek, etc.) 6. Powszechnie przyjmuje się, iż komercjalizacja technologii to całokształt działań związanych z przenoszeniem danej wiedzy technicznej lub organizacyjnej i związanego z nią know-how do praktyki gospodarczej (wszelkiego rodzaju formy dyfuzji innowacji oraz edukacji technicznej), a zatem proces zasilania rynku nowymi technologiami. W węższym rozumieniu komercjalizację technologii definiuje się jako celowe, ukierunkowane przekazywanie wiedzy i umiejętności do procesu produkcyjnego, dla jej urynkowienia w postaci usługi/produktu. Przekazywanie to odbywa się z reguły w oparciu o wybraną podstawową koncepcję strategii komercjalizacji 7 : sprzedaż praw własności, licencjonowanie, alians strategiczny, joint venture, samodzielne wdrożenie (spin-off, spin-out). 2. Zasadnicze problemy / potrzeby w obszarze określonym danym Tematem, na tle opisu aktualnej sytuacji w obszarze oraz na tle już obecnie podejmowanych działań (także tych podejmowanych w ramach projektów systemowych PO KL). Zdolność do tworzenia i absorbowania innowacji jest największym wyzwaniem obecnego wieku. Tak więc podstawy współczesnej konkurencji budowane są przez firmy zdolne do realizacji, nabywania i wdrażania innowacji, a także skutecznego uczenia się na sukcesach i błędach, wynikających z realizacji procesów innowacyjnych. Podaż innowacji ograniczona jest ryzykiem osiągnięcia sukcesu końcowego, dostępem do kapitału (venture capital) oraz wymaga sprawnego systemu wsparcia MŚP za pośrednictwem instytucji okołobiznesowych, w tym uczelni wyższych. Wynika to z niedoskonałości funkcji samoregulacyjnej rynku, który sam z siebie, bez zewnętrznego wsparcia nie jest w stanie zapewnić innowacyjności gospodarki na optymalnym poziomie. Wizja zwiększania innowacyjności gospodarki Polski w latach zarysowana w Narodowej Strategii Spójności na lata (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) zakłada budowę Gospodarki Opartej na Wiedzy, w której źródłem przewagi konkurencyjnej większości przedsiębiorstw, w tym MŚP, są przedsięwzięcia wiedzochłonne. Z analizy obecnego stanu gospodarki Polski wynika szereg niedoskonałości, do których m.in. zaliczyć można: niewystarczający wpływ programów edukacyjnych na kształtowanie postaw innowacyjnych na wszystkich poziomach edukacji społeczeństwa obniżenie poziomu edukacji brak systemowych rozwiązań w zakresie komercjalizacji badań naukowych niskie nakłady na sferę B+R niski wskaźnik udziału pracowników naukowo-badawczych wśród osób czynnych zawodowo brak mobilności kadry naukowo-badawczej niedojrzałość instytucji okołobiznesowych, w tym słabo rozwinięte sieci współpracy niedostateczny system dostępu do źródeł finansowania innowacji, w tym do venture capital Aby stworzyć właściwe warunki do tworzenia gospodarki opartej na wiedzy konieczne jest inwestowanie w rozwój sektora B+R oraz szkolnictwa wyższego. W szczególności istotne jest wspieranie kierunków badań ważnych dla społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, stymulowanie większego zaangażowania przedsiębiorców w działalność badawczo-rozwojowej, modernizacja i rozbudowa infrastruktury służącej zarówno działalności badawczej jednostek naukowych jak i dydaktycznej szkół wyższych, a także podwyższanie jakości kształcenia na poziomie wyższym i dostosowanie go do potrzeb gospodarki i rynku pracy. Właśnie w tych obszarach jest skoncentrowane wsparcie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 6 Włosiński W., Transfer Technologii, Forum Transferu Technologii, artykuł dostępny pod adresem: 7 Głodek P. w Innowacje i transfer technologii słownik pojęć PARP, Warszawa