Klucz do zaszyfrowanego świata filozofii Przysięgam uroczyście, że knuję coś niedobrego Komnata Tajemnic została otwarta!!!

Transkrypt

1

2 Harry Potter i filozofia. Przewodnik po Hogwarcie dla mugoli Autorzy: William Irwin, Gregory Bassham Tłumaczenie: Edyta Stępkowska ISBN: Tytuł oryginału: The Ultimate Harry Potter and Philosophy: Hogwarts for Muggles (The Blackwell Philosophy and Pop Culture Series) Format: , stron: 288 Świat wcale nie dzieli się na dobrych ludzi i śmierciożerców, bo wszyscy mamy w sobie tyle samo dobra, co zła. Tylko od nas zależy, jaką drogą pójdziemy Redakcja William Irwin, Gregory Bassham Klucz do zaszyfrowanego świata filozofii Opowieści o Harrym Potterze opanowały serca i umysły milionów dzieciaków na całym świecie. Nie oszukujmy się również wielu dorosłych dało się zaczarować książkom J.K. Rowling. Dlaczego? Może to wspomnienie dzieciństwa, a może ta wszechobecna aura niezwykłości: ukryte komnaty, duchy, magiczne przedmioty kontrolujące umysły, mroczne tajemnice z przeszłości, wilkołaki, myślodsiewnia, a nawet kamień filozoficzny Albo fakt, że kiedy wczytać się dokładnie, powieść ta ukazuje nam wielkie bogactwo bardzo kontrowersyjnych treści. Przysięgam uroczyście, że knuję coś niedobrego Seria książek o młodocianym czarodzieju od samego początku budziła niezwykle silne emocje. Oskarżana o szerzenie magii i okultyzmu, była nawet ostentacyjnie palona, tak jak zakazane księgi w czasach Wielkiej Inkwizycji. Niektórzy uwierzyli w wykreowaną przez autorkę rzeczywistość, jeszcze inni uznali, że to po prostu świetna rozrywka. Jeśli Ty również jesteś fanem Harry ego Pottera, jeśli ta magiczna rzeczywistość wciąż Cię pociąga i nęci, chcemy pokazać coś, co prawdopodobnie przeoczyłeś w trakcie lektury. Zobacz świat Harry ego z innej perspektywy. Odnajdź przekaz ukryty między wierszami. Niektóre z tych zagadnień czy idei wydadzą Ci się rewolucyjne, inne możesz uznać za niedorzeczne, jeszcze inne zafascynują Cię swoim geniuszem. Jedno jest pewne powtórnie przeżyjesz niezwykłą przygodę, zanurzając się jeszcze głębiej w tę krainę czarów Komnata Tajemnic została otwarta!!!

3 Spis treści WSTĘP 9 Tom Morris PODZIĘKOWANIA, czyli kilka osób, które zdoby y punkty do klepsydry 13 WPROWADZENIE: Harry Potter i magia filozofii 15 CZĘŚĆ I PRZEJDŹMY DO HORKRUKSU SPRAWY PRZEZNACZENIE, TOŻSAMOŚĆ I DUSZA 1 Dusza w ksi kach o Harrym Potterze 21 Scott Sehon 2 Syriusz Black: Cz owiek czy pies? 37 Eric Saidel 3 Przeznaczenie w wiecie czarów 49 Jeremy Pierce

4 HARRY POTTER I FILOZOFIA. PRZEWODNIK PO HOGWARCIE DLA MUGOLI CZĘŚĆ II NAJPOTĘŻNIEJSZA FORMA CZARÓW 4 Postawi na mi o : Odkupienie Severusa Snape a 67 Catherine Jack Deavel i David Paul Deavel 5 Eliksir mi o ci numer 9¾ 81 Gregory Bassham 6 Harry Potter, wojuj cy feminizm i pot ga mi o ci 95 Anne Collins Smith CZĘŚĆ III POTTERWARTA WOLNOŚĆ I POLITYKA 7 Patriotyzm, lojalno wobec domu i zobowi zania wobec grupy 111 Andrew P. Mills 8 Polityka Dumbledore a 127 Beth Admiraal i Regan Lance Reitsma 9 Dumbledore, Platon i g ód w adzy 143 David Lay Williams i Alan J. Kellner CZĘŚĆ IV POKÓJ ŻYCZEŃ POTTEROWE POTPOURRI 10 Czy Dumbledore jest gejem i kto to mo e wiedzie? 157 Tamar Szabó Gendler 11 Wybory kontra mo liwo ci Dumbledore o samorozumieniu 171 Gregory Bassham 12 Magia osobistej przemiany 185 S. Joel Garver 6

5 SPIS TREŚCI 13 Tylko w Twojej g owie? J.K. Rowling o oddzielaniu rzeczywisto ci od iluzji 199 John Granger i Gregory Bassham 14 My lodsiewnia dla Twoich my li? Harry Potter i magia pami ci 213 Amy Kind 15 Edukacja hogwarcka dobrzy, li i brzydcy 227 Gregory Bassham CZĘŚĆ V ZA ZASŁONĄ ŚMIERĆ, NADZIEJA I SENS 16 Prawdziwa tajemnica feniksa moralne odrodzenie poprzez mier 243 Charles Taliaferro 17 Za Dolin Godryka ycie po mierci i szukanie sensu 259 Jonathan L. Walls i Jerry L. Walls 18 Dlaczego Harry i Sokrates postanawiaj umrze cnota i wspólne dobro 271 Michael W. Austin O AUTORACH (Katedra Filozofii dla Mugoli przy Szkole Magii i Czarodziejstwa w Hogwarcie) 283 7

6 Dumbledore, Platon i głód władzy David Lay Williams i Alan J. Kellner Ci, którzy najbardziej si nadaj do sprawowania w adzy, nigdy jej nie pragn. Albus Dumbledore ( ) pa stwo, w którym ludzie maj cy rz dzi najmniej garn si do rz dów, w tym musz by rz dy najlepsze i najbardziej wolne od wewn trznych niepokojów ( ) Platon Lord Acton w swojej szeroko cytowanej wypowiedzi zauwa y, e w adza deprawuje, a w adza absolutna deprawuje absolutnie. To zdanie idealnie podsumowuje to, co jest dla wi kszo ci z nas oczywiste. Mimo to problem nadu ywania w adzy nieustannie powraca we wszystkich krajach na ca ym wiecie. Ci, którzy s u w adzy, nie ustaj w poszukiwaniach nowych i coraz bardziej wymy lnych sposobów, eby zape ni sobie kieszenie,

7 DAVID LAY WILLIAMS I ALAN J. KELLNER wypromowa swoich przyjació i zabezpieczy swoj w asn pozycj. Lista wykrocze przerazi aby niejednego miercio erc lub raczej wzbudzi a ich zawi. Dlaczego w czasach, kiedy szczycimy si post pem technologicznym, a nawet moralnym, tak niewiele zrobili my, aby obroni si przed nadu yciami ze strony naszych w adz? By mo e dlatego, e nie odebrali my wa nej lekcji i nie wyci gn li my wniosków z nauk pierwszego zachodniego filozofa politycznego Platona (ok p.n.e.). Platon zaproponowa genialnie proste rozwi zanie tego problemu: w adzy nie powinno si powierza tym, którzy jej pragn. Nale y j raczej odda tym, którzy woleliby zaj si innymi sprawami. Paradoksalnie brak zainteresowania w adz jest gwarancj najlepszych rz dów. W kulminacji ca ej sagi o Harrym w a nie ta lekcja okazuje si nadrz dna. Platon i Dumbledore rozdzieleni przy porodzie? Albus Dumbledore y w burzliwych czasach. Widzia wzrost i upadek czarnoksi nika Gellerta Grindelwalda i rz dy terroru Voldemorta. Nieobca jest mu tak e wojna: i ta prowadzona za pomoc ró d ki, i ta w formie zawi zywania fa szywych sojuszy i pozyskiwania wiedzy. Mia równie osobisty zwi zek z najwa niejszymi bohaterami sagi. Grindelwald by jego bliskim przyjacielem z dzieci stwa, a Voldemort by jednym z najzdolniejszych uczniów Hogwartu. Te do wiadczenia pokaza y Dumbledore owi, jak niepewny bywa pokój i jak bardzo potrzebni s sprawiedliwi w adcy. Platon równie dorasta w czasach wyj tkowych wstrz sów politycznych. Jego m odo poch on y trwaj ce kilkadziesi t lat wojny peloponeskie mi dzy jego rodzinnymi Atenami a pot nym pa stwem-miastem Spart. Wojna i jej skutki pozwoli y mu pozna zarówno najlepsze, jak i najgorsze aspekty ludzkiej natury. Podobnie jak Dumbledore, Platon widzia, jak porywczy i dny w adzy, a zarazem wyj tkowo zdolny ucze Alcybiades zdobywa wysok pozycj w hierarchii wojskowej i w polityce po to tylko, aby na koniec zdradzi Ateny i przej na stron wrogiej Sparty 1. Ateny nie tylko przegra y wojn, ale tak e okry y si ha b, kiedy narzucono im re im znany jako rz dy Trzydziestu Tyranów, na czele których 1 Zarówno Platon, jak i Alcybiades byli uczniami wielkiego ate skiego filozofa Sokratesa. 144

8 DUMBLEDORE, PLATON I GŁÓD WŁADZY stan budz cy groz Krycjasz. By rz dnym krwi despot, a przypadkiem równie kuzynem matki Platona. Wiele lat pó niej Platon zosta zaproszony do Syrakuz, aby kszta ci rozpieszczonego syna w adcy Dionizosa I. Podobnie jak Dumbledore, Platon powa nie zastanawia si nad karier polityczn, po wi ceniem si s u bie publicznej to zupe nie naturalne, zwa ywszy na jego talent, powi zania rodzinne i osobiste do wiadczenie 2. Je li wi c czasami uwa a si Platona za filozofa b dz cego my lami w chmurach, to nie ma nic bardziej sprzecznego z prawd. Jego obserwacje na temat polityki i sprawowania w adzy s oparte na prawdziwych do wiadczeniach. Czego Platon nauczy si ze swoich bliskich spotka z w adz polityczn? Dok adne refleksje na temat jego w asnych do wiadcze znajdziemy w Li cie VII, zaadresowanym do w adców Syrakuz. List opisuje jego zwi zki z czynn polityk, w cznie z rozwa an przez niego mo liwo ci wst pienia do Trzydziestki pod koniec wojny peloponeskiej. Z pocz tku bardzo go kusi a my l, aby stworzy nowe spo ecze stwo, by mo e w imi wy szego dobra, podobnie jak Dumbledore i m ody Grindelwald. Szybko jednak odkry, e nie mia by nic do powiedzenia w tym nowym re imie, przy którym z otem wydawa y si dawne rz dy 3. Nieograniczona w adza uderza a tyranom do g ów, co przejawia o si zabójstwami pope nianymi w aktach zemsty, braniem odwetu za dawne krzywdy, konfiskowaniem maj tków, a w ko cu, ju po przywróceniu demokracji niesprawiedliw egzekucj ukochanego nauczyciela Platona Sokratesa. To wystarczy o, eby Platon z odraz wycofa si z ycia politycznego i zamiast tego w pe ni po wi ci si filozofii. 4 Podobnie pojedynek z Grindelwaldem, w wyniku którego zgin a siostra Dumbledore a, sprawi, e Dumbledore przesta interesowa si polityk. Podobnie jak Dumbledore, Platon równie uciek w nauczanie. Rozczarowanie polityk doprowadzi o go do otwarcia Akademii Ate skiej, pierwszego uniwersytetu w cywilizacji Zachodu. Od Akademii wywodzi si angielskie s owo academic 5 i to w a nie w niej mia y miejsce niektóre 2 Platon, List VII, [w:] Listy, prze., wst pem i komentarzami opatrzy a M. Maykowska, PWN, Warszawa Ibidem. 4 Ibidem. 5 uczony przyp. t um. 145

9 DAVID LAY WILLIAMS I ALAN J. KELLNER z najwi kszych osobistych osi gni Platona. W ród najzacniejszych absolwentów Akademii znajdowali si Cyceron oraz ucze Platona Arystoteles. Wiele ze swoich najbardziej znanych dzie Platon napisa, ucz c w Akademii, a jego rozleg e zainteresowania obejmowa y sztuk, etyk, nauk, matematyk, filozofi, a nawet mi o. Zarówno wi c Dumbledore, jak i Platon znale li ukojenie w kszta towaniu m odych umys ów, uciekaj c tym samym od obci e i pokus polityki. Pomimo wycofania si z czynnej polityki Platon pozosta jej aktywnym obserwatorem podobnie jak Dumbledore pozosta w jakim stopniu cz ci polityki wiata czarodziejów, nawet jako dyrektor Hogwartu. Platon odkry, e Akademia jest doskona ym miejscem, aby snu w nim refleksje na temat wiata polityki i przekazywa wiedz, któr zdoby poprzez swoje do wiadczenie. Najpe niej i z najwi kszym artyzmem jego filozofia polityczna wyra a si w dziele Pa stwo, którego najbardziej chyba wyró niaj cym si postulatem jest idea w adcy-filozofa 6. Idealne spo ecze stwo opisane przez Platona w Pa stwie sk ada si z trzech klas klasy robotniczej, o nierzy i w adców. Ta ostatnia ma stanowi prawo i zajmowa si sprawami pa stwa. Poniewa w adca-filozof ma mie ogromn w adz, urz d ten mo na powierzy jedynie komu najlepszemu i najbardziej odpowiedniemu. W szczególno ci kto taki musi odznacza si wszystkimi czterema cnotami kardynalnymi : sprawiedliwo ci, odwag, m dro ci i opanowaniem. Aby mie pewno, e u w adzy znajd si wy cznie najm drzejsi i najbardziej cnotliwi obywatele, Platon proponuje wprowadzenie surowego i d ugotrwa ego procesu kszta cenia, którego celem b dzie oddzielenie ziarna od plew. Nawet Hogwart mo e czu si zawstydzony w porównaniu z proponowanym przez Platona programem nauczania trwaj cym do trzydziestego pi tego roku ycia i nast puj cym po nim pi tnastoletnim sta em w s u bie publicznej. Platon mia nadziej, e to pozwoli odró ni Potterów od Malfoyów. Z wszystkich cech, jakie powinien posiada w adca, najwa niejsza jest inteligencja. Platon wielokrotnie podkre la, e rz dz cy musz szybko si uczy i mie wyj tkowo dobr pami. Cz sto s usznie uwa a si go za 6 Cz sto u ywa si równie okre lenia król-filozof, co jednak jest, naszym zdaniem, myl ce, poniewa Platon, który równie w tej dziedzinie wyprzedzi swój czas, uwa a, e kobiety najzupe niej nadawa y si do pe nienia tej najwy szej funkcji w pa stwie. 146

10 DUMBLEDORE, PLATON I GŁÓD WŁADZY pierwszego filozofa, który otwarcie opowiada si za po czeniem zdolno ci intelektualnych ze sprytem politycznym. Dlatego równie, zdaniem Platona, tylko filozofowie nadaj si do rz dzenia oni bowiem przewy szaj wszystkich innych swoimi mo liwo ciami umys owymi. Inteligencja jest by mo e najbardziej oczywistym czynnikiem, który kwalifikuje do sprawowania w adzy, ale ona sama nie wystarczy. W ród znanych postaci popkultury nietrudno znale przest pców-geniuszy wykorzystuj cych swoje wyj tkowe zdolno ci do odra aj cych celów Lex Luthor z Supermana, Hannibal Lecter z Milczenia owiec, Anakin Skywalker z Gwiezdnych wojen czy nawet Dr Evil z Austina Powersa. Inteligencja mo e by niezb dna do sprawowania w adzy, ale wymagania Platona wykraczaj poza wybitny mózg. W adcy musz czy umys z cnot. Pytanie wi c zarówno u Platona, jak i Pottera brzmi: jak rozpozna, kto z tych najzdolniejszych wykorzysta swoj w adz dla dobrych celów, a kto dla w asnych, egoistycznych interesów. Najbardziej oczywiste jest, e tych, którzy s obci eni samouwielbieniem, nale y uzna za niezdolnych do rz dzenia 7. Cho cz sto s bardzo zdolnymi uczniami, to nie potrafi si oprze swoim impulsom ani ludziom, którzy chc si im przypodoba. Podobnie jak Voldemort, uwa aj, e w adza polityczna jest sposobem na zaspokojenie w asnych pragnie i dlatego ogromnie ich poci ga. Po daj jej i zrobi wszystko, aby j sobie zapewni. Niestety, dok adnie to pragnienie w adzy sugeruje, zdaniem Platona, e nie powinni jej sprawowa : Zaczn si walki o w adz i taka wojna domowa wewn trz pa stwa zgubi i samych walcz cych i zgubi reszt pa stwa 8. Tyrani, jak Krycjasz, zwykle yj krótko, ale s w stanie wyrz dzi przez ten czas szkody w ca ym pa stwie. Wystarczy wspomnie Voldemorta, którego ycie w sensie fizycznym czy cielesnym równie by o stosunkowo krótkie. W Kamieniu Filozoficznym Voldemort musi pi krew jednoro ca, eby odzyska si, i karmi si yciem kogo innego, dopóki znów nie przybierze fizycznej formy. Nawet je li Platon nie zak ada, e mo na si ratowa za pomoc czarów, to jego analiza tyranii i tak znajduje potwierdzenie w wiecie Harry ego. Powinni my zatem szuka w adców, 7 Platon, Pa stwo, prze., wst pem i komentarzami opatrzy W. Witwicki, Antyk, K ty 2003, s Platon, Pa stwo, op. cit., s

11 DAVID LAY WILLIAMS I ALAN J. KELLNER których w adza polityczna nie poci ga: ( ) pa stwo, w którym ludzie maj cy rz dzi najmniej garn si do rz dów, w tym musz by rz dy najlepsze i najbardziej wolne od wewn trznych niepokojów ( ) 9. Platon wymy li równie sposób na odró nienie tych, którzy mog ulec pokusom w adzy, od tych, którzy najpewniej b d potrafili si im oprze chodzi o legend znan jako Pier cie Gygesa. J. K. Rowling przypomina o niej w opowie ci o insygniach mierci, zast puj c pier cie peleryn niewidk Harry ego (wkrótce do tego wrócimy). Narratorem opowie ci jest Glaukon, który w rzeczywisto ci by bratem Platona. Podczas uczty opowiada on o pewnym pasterzu, który znalaz magiczny pier cie wyrzucony na powierzchni przez silne trz sienie ziemi. Pasterz odkrywa, e obracaj c nasad kamienia w pier cieniu ku sobie, staje si niewidzialny. Zafascynowany nowymi mo liwo ciami, skromny dot d pasterz zaczyna nagle uwodzi on króla, z jej pomoc atakuje go i zabija, po czym sam przejmuje w adz. Wszystko to dzieje si niezwykle szybko i gwa townie. Glaukon nast pnie t umaczy s uchaczom, e nie znalaz by si chyba aden cz owiek taki kryszta owy, eby wytrwa w sprawiedliwo ci i nie mia by wyci ga r ki po cudze ani go tyka, chocia by mu wolno by o, i z rynku bez obawy bra, co by tylko chcia, i do domów wchodzi i obcowa z kim by mu si podoba o, i zabija, i z wi zów uwalnia, kogo by tylko zechcia. I inne rzeczy robi by pomi dzy lud mi b d c do bogów podobnym 10. Platon stwierdza dosadnie, e ci, którzy pragn w adzy, my l tak jak Glaukon. Ci za naprawd sprawiedliwi i dobrzy którzy nadaj si do sprawowania w adzy politycznej post powaliby jednakowo bez wzgl du na to, czy byliby niewidzialni, czy nie. Ci nieliczni, których cechuje cnota i prawo, którzy nie maj ambicji, aby swoim egoistycznym interesom przypisywa wi ksz wag ni interesom swoich przyjació czy wspó obywateli, niczego nie zyskaj, je li posi d dar niewidzialno ci. Zdaniem Platona w adza polityczna powinna si zatem znale w r kach ludzi m drych i prawych, których rozpozna mo na dzi ki oboj tno ci, jak wykazuj wobec pokus w adzy. Pier cie Gygesa jest jednym z najlepszych testów pozwalaj cych odró ni tych, którym mo na powierzy w adz. 9 Ibidem. 10 Platon, Pa stwo, op. cit., s. 52. Ten sam motyw pojawi si w filmie Cz owiek widmo, który mo na by o zobaczy w kinach w 2000 roku. Jego bohater, grany przez Kevina Bacona, staje si niewidzialny i zaczyna szale podobnie jak Gyges. 148

12 DUMBLEDORE, PLATON I GŁÓD WŁADZY A pytanie o to, komu uda si oprze najwi kszym pokusom w adzy, jest jednym z najwa niejszych je li nie najwa niejszym problemów pojawiaj cych si w ksi kach o Harrym Potterze. Knot i Umbridge nauki zdecydowanie niekompetentnych handlarzy władzą O ile Platon, próbuj c stworzy nieskorumpowan w adz polityczn w swojej idealnej republice, musia si zmierzy z ogromnymi trudno ciami, o tyle opór, jaki napotykamy w nieco bardziej realistycznym, cho magicznym wiecie Harry ego Pottera, wydaje si niemal niemo liwy do prze amania. Dolores Umbridge, której despotyczne rz dy w Hogwarcie trwaj rok, nieustannie si obra a. Korneliusz Knot nie chce przyj do wiadomo ci oczywistych dowodów, e Voldemort powróci, a Rufus Scrimgeour bezwstydnie przypochlebia si Harry emu, licz c, e ten w zamian b dzie mu s u y. Mamy zatem podstawy, aby pow tpiewa, czy w spo ecze stwie czarodziejów w ogóle istniej odpowiedni kandydaci do sprawowania w adzy. Czy ministerstwo z za- o enia musi by skorumpowane? Postacie Rowling mog nas du o nauczy o naturze w adzy politycznej. Wystarczy rozwa y hipotetyczne kandydatury na ministra magii: Umbridge, Knot, Voldemort, Dumbledore i Harry. Nikt, kto przeczyta sag o Potterze, nie powie, e Dolores Umbridge jest przyk adn obywatelk, a co dopiero rz dz c. Tak naprawd widz c, jak niezmordowanie wymy la coraz to nowe zasady, niesprawiedliwie karze szlabanem i próbuje zdoby i utrzymywa kontrol za pomoc metod niemal gestapowskich, zaczynamy si zastanawia, czy przypadkiem zamiast w ministerstwie nie powinna si znale w wicie Voldemorta 11. Pomimo to utrzymuje si przy w adzy przez ca y czas trwania sagi zarówno w ministerstwie, jak i w Hogwarcie. Ocena jej rz dów w kategoriach plato skich musi by negatywna. Dolores Umbridge pokazuje nam, jak nie nale y rz dzi. Umbridge nie nadaje si do rz dzenia z dwóch prostych powodów. Po pierwsze, brakuje jej wszystkich niezb dnych cnót, o jakich mówi Platon 11 Sam Platon z najwy sz podejrzliwo ci podchodzi do niepotrzebnego mno enia zasad i regulacji, które, gdy jest ich za du o, zwyczajnie trac na warto ci zob. Pa stwo, op. cit., s

13 DAVID LAY WILLIAMS I ALAN J. KELLNER odwagi, m dro ci, sprawiedliwo ci i samokontroli. Zw aszcza ta ostatnia jest jej s abym punktem. Wystarczy jedna drwi ca uwaga, aby wyzwoli w niej pasywno-agresywn furi. Zdecydowanie nie tego oczekiwa by Platon od dobrego filozofa-w adcy. Do tego co jeszcze wa niejsze to, jak lubuje si w dr czeniu innych, wskazuje na wewn trzny g ód w adzy. We my na przyk ad szlaban, jaki da a Harry emu w Zakonie Feniksa, ka c mu pisa : Nie b d opowiada k amstw ( ), dopóki to zdanie nie WSI KNIE, jak nale y 12. Owo wsi kanie, jak si okazuje, nale y tu rozumie dos ownie. W dodatku jej okrucie stwo zdaje si nasila, w miar jak ro nie jej w adza. Z czasem, kiedy Umbridge zaczyna odgrywa bardziej znacz c rol w Hogwarcie, wydaje coraz wi cej dekretów i nak ada coraz wi cej szlabanów. W ko cu zaczynamy si zastanawia, czy przypadkiem to wzmocnienie pozycji nie wzbudza w niej jeszcze wi kszego pragnienia w adzy. Jedno wiemy na pewno: Platon nie znalaz by dla niej miejsca w swojej Akademii. O ile Umbridge nigdy nie zosta a ministrem magii, to uda o si to równie gro nemu i nieudolnemu Korneliuszowi Knotowi. To, e jest kiepskim ministrem, jest po cz ci spowodowane jego nieustannym l kiem, e mo e straci w adz. Ten l k wzbudza w nim sk onno ci dyktatorskie, które znajduj swój wyraz w kontrolowaniu prasy. Powrót Czarnego Pana do w adzy jest mi dzy innymi skutkiem z ych decyzji Knota jako przywódcy. Kiedy na przyk ad Harry og osi, e Voldemort powróci, Knot zaj si oczernianiem Harry ego w gazetach, próbuj c zachowa twarz, któr zreszt ostatecznie straci, kiedy prawda wysz a na jaw. Przyznanie Umbridge stanowiska Wielkiego Inkwizytora Hogwartu jest tylko jednym z wielu przyk adów tego, jak Knot próbuje utrzyma si przy w adzy, stosuj c niedozwolone rodki. Przypomnijmy chocia by, jak w Zakonie Feniksa Harry staje przed s dem za u ycie zakl cia Patronusa w celu ochrony siebie i swojego kuzyna Dudleya przed dementorami, którzy przecie powinni byli przebywa w Azkabanie. Aby ukry b d ministerstwa, Knot stawia Harry ego przed s dem i wszelkimi sposobami próbuje zrzuci win na niego. Przesuwa na przyk ad czas przes uchania tak, aby Harry si spó ni i aby Dumbledore nie móg w nim uczestniczy. Wszystko to zdecydowanie przekre la warto Knota jako w adcy. Jest ogarni ty dz w adzy, a poniewa wci nie jest pewien swojej pozycji, wykorzystuje 12 Zakon Feniksa, op. cit., s

14 DUMBLEDORE, PLATON I GŁÓD WŁADZY j dla w asnych korzy ci, a nie dla dobra ogó u. Tak desperacko próbuje utrzyma si przy w adzy, e ostatecznie nie jest w stanie d u ej jej sprawowa. Podobnie jak Umbridge, Knotowi tak e brakuje kluczowych cech, które wed ug Platona s niezb dne dobremu w adcy, a w szczególno ci odwagi, m dro ci i samokontroli. Voldemort i Dumbledore dwóch, których władza pociąga Samokontroli i zdecydowania z ca pewno ci nie brakuje Lordowi Voldemortowi. Nawet podczas swoich skromnych pocz tków w sieroci cu Tom Riddle czu poci g do w adzy: On ju wykorzystywa magi przeciw innym ludziom, eby ich zastraszy, ukara, zapanowa nad nimi. Bardzo by y sugestywne te opowiastki o powieszonym króliku, o tym ch opcu i dziewczynce, których zwabi do jaskini Mog sprawi, e ich zaboli, jak zechc 13. Wbrew wielkiemu filozofowi epoki o wiecenia Immanuelowi Kantowi, który opowiada si przeciwko temu, by widzie w drugim cz owieku jedynie rodek do osi gania w asnych celów, Riddle na ka dym kroku wykorzystywa innych do zaspokojenia swoich pragnie i ambicji. miercio- ercy grupa oddanych przyjació, któr zacz gromadzi wokó siebie, to nie jego przyjaciele raczej wyznawcy 14. Nie ulega o w tpliwo ci, e Riddle nie darzy ich adnym ciep ym uczuciem, powiedzia Harry emu Dumbledore 15. Nieprzeci tna inteligencja Riddle a oraz jego spryt sta y si w kontaktach z lud mi mieszank miertelnie niebezpieczn. By bezwstydnym lizusem, ale tak e zdolnym czarodziejem, nic wi c dziwnego, e szybko sta si gwiazd Hogwartu, b yszcz c nie tylko w ród kolegów, ale tak e w ród nauczycieli. Ta postawa wskazuje na niewzruszony egocentryzm Riddle a cech, która uwydatnia si jeszcze bardziej, kiedy staje si on Lordem Voldemortem 16. Dwa oczywiste przyk ady nadmiernej mi o ci w asnej Voldemorta 13 Ksi Pó krwi, op. cit., s Ibidem, s Ibidem. 16 Co ciekawe, mnóstwo zwolenników egoizmu o wieconego uzna oby egocentryczne zachowania Voldemorta za autodestrukcyjne, poniewa maj w sobie ziarno zniszczenia. Gdyby naprawd kocha siebie, zrozumia by, e najlepszym sposobem na zadbanie o w asne interesy jest nie okazywa egoizmu w sposób tak oczywisty. 151

15 DAVID LAY WILLIAMS I ALAN J. KELLNER pokazuj jednocze nie jego niezwykle silne pragnienie w adzy i, paradoksalnie, zdolno do wyrz dzania sobie krzywdy, byle tylko j zdoby. Chodzi o zamordowanie Lily Potter i stworzenie horkruksów. Pomimo b aga swojego domniemanego sojusznika Snape a Voldemort zabija Lily, wielk mi o Severusa. By mo e Voldemort jest pewien, e Snape i tak si od niego nie odwróci, a mo e jest mu to oboj tne. Walka Voldemorta jest walk samotn, a wszyscy inni maj dla niego warto tylko jako narz dzia s u ce realizacji jego w asnych pragnie. Jego pragnienie nie miertelno ci, nawet za cen podzielenia w asnej duszy, jest ostatecznym dowodem z a, które w nim tkwi, a tak e sk onno ci do tyranii. I wreszcie nie zapominajmy, e Voldemort planuje zdobycie w adzy nad ministerstwem. Maj c wiadomo, e jego reputacja nie pozwoli mu wprost nim zaw adn i sta si ministrem magii, chce przej nad nim kontrol, umieszczaj c tam ludzi, którzy staj si jego s ugami. Bezwzgl dny egotyzm, bystro umys u i sk onno ci do despotyzmu Voldemorta idealnie pasuj do plato skiej koncepcji najmniej godnych zaufania w adców. By mo e Albus Dumbledore lepiej nadaje si do rz dzenia pa stwem? Albus, któremu kilkakrotnie proponowano obj cie urz du ministra magii i który do tego jest najbardziej filozoficzn postaci sagi o Potterze 17 czy nie b dzie najbardziej odpowiednim kandydatem na filozofa-w adc? Niemal ka da cz sagi ko czy si lekcj tego zacnego m drca, doskonale podsumowuj c wydarzenia minionego roku i przedstawiaj c ich z o on interpretacj. W Ksi ciu Pó krwi, zapatrzony w my- lodsiewni, oddaje si rozwa aniom na temat ludzkiej natury i moralnej psychologii z a, daj c Harry emu i nam wszystkim wa ne wskazówki na temat tego, jaki powinien by w adca. Dumbledore wykazuje nawet wszystkie kluczowe cechy, jakie powinien posiada filozof-w adca. Jest odwa ny, sprawiedliwy, m dry i potrafi nad sob panowa. A mo e nie potrafi? W Insygniach mierci dowiadujemy si, e w m odo ci poci ga a go w adza, podobnie jak jego przyjaciela Gellerta Grindelwalda, który wkrótce potem sta si czarnoksi nikiem. Wspominaj c tamten okres, Dumbledore mówi: Udowodni em, e w adza jest moj s abo ci i pokus 18. Wiele lat pó niej, 17 Insygnia mierci, op. cit., s Ibidem. 152

16 DUMBLEDORE, PLATON I GŁÓD WŁADZY kiedy Dumbledore wie ju o swojej s abo ci, raz jeszcze kusi go pier cie Marvolo Gaunta, który ostatecznie przyczynia si do jego mierci. Tym, co mimo to czyni Dumbledore a godnym szacunku, jest jego samo wiadomo 19. Nauczyciel Platona, Sokrates, naucza swoich uczniów, aby poznali siebie. Dumbledore zna siebie wystarczaj co dobrze, aby wiedzie, e nie mo na mu powierza w adzy. To proste stwierdzenie ma w sobie ogromn si. Dzi ki temu Dumbledore nie przyjmuje propozycji stanowiska ministra magii, co da oby mu w adz, której tak pragnie. Nie stacza si równie w mroczne otch anie jak Grindelwald czy Voldemort chocia potencjalnie móg by do tego doprowadzi. Dumbledore jest or downikiem sprawiedliwo ci w spo eczno ci czarodziejów i stara si j wprowadza, daj c przyk ad innym, poznaj c samego siebie, opieraj c si pokusom w adzy i staraj c si, aby uczniowie czerpali z jego wiedzy. Gdyby Dumbledore uleg swojej s abo ci, Voldemort jako najbardziej z owieszcza posta w ksi kach o Harrym Potterze móg by zyska pot nego konkurenta. Sokratejska samo wiadomo i plato skie nauki pozwalaj nam w pe ni doceni równie cechy pozytywnych bohaterów sagi. Widzimy, e znaj oni w asne ograniczenia i kieruj si poczuciem sprawiedliwo ci, a tak e odwag i m dro ci. By mo e najlepszym przyk adem tych cech jest sam Harry. Peleryna Harry ego, pierścień Gygesa i pokusy władzy Jak si okazuje, Harry emu mo na powierzy w adz. Sk d to wiemy? Przypomnijcie sobie plato ski pier cie Gygesa 20. S u y do mierzenia uczciwo ci albo odporno ci na zepsucie, pytaj c, co by my zrobili, gdyby my byli niewidzialni. Rowling przywraca do ycia plato ski miernik charakteru pod postaci peleryny-niewidki Harry ego. W ca ej serii Harry ma mnóstwo 19 Gregory Bassham rozwija ten temat w swoim rozdziale tej ksi ki, pt. Wybory kontra mo liwo ci Dumbledore o samorozumieniu. 20 To nawi zanie zauwa yli ju David Baggett i Shawn E. Klein w eseju The Magic of Philosophy w ksi ce Harry Potter and Philosophy: If Aristotle Ran Hogwarts (Open Court, Chicago 2004). Warto te zauwa y, e inny filozof, Jean-Jacques Rousseau ( ), zadawa sobie to samo pytanie co Gyges i Harry i okazuje si, e post pi by tak, jak Harry wykorzysta swoj moc dla dobra ogó u zob. Jean-Jacques Rousseau, Reveries of the Solitary Walker, przek. ang. Charles Butterworth, Hackett, Indianapolis 1992, s

17 DAVID LAY WILLIAMS I ALAN J. KELLNER okazji, aby wykorzysta swoj wyj tkow moc. Ani razu jednak, poza z amaniem kilku mniej znacz cych zasad (jak na przyk ad by w swoim ó ku o wyznaczonej porze), nie wykorzysta jej dla w asnej korzy ci, kosztem innych. Nikogo nie zabi ani nie przej kontroli nad pa stwem. Stara si raczej wykorzysta swoj moc dla wy szych celów dla naprawd wy szych celów. Kiedy Scrimgeour zaproponowa mu prac, która by a spe nieniem jego marze, Harry nie kierowa si w asnym interesem, ale dobrem ca ej spo eczno ci czarodziejów. Podobnie kiedy dowiedzia si o horkruksach, najniebezpieczniejszym z zagadnie czarnej magii, nie odczu pokusy, aby podobnie jak Voldemort zapewni sobie nie miertelno poprzez morderstwo. Przeciwnie wyruszy na poszukiwanie horkruksów z zamiarem ich zniszczenia i do tego wykorzysta swoj peleryn. Ju w Kamieniu Filozoficznym Harry ego cechuje godna podziwu bezinteresowno. Kiedy po raz pierwszy stan twarz w twarz z Voldemortem, maj c zaledwie jedena cie lat, spojrza w zwierciad o Ain Eingarp i znalaz w kieszeni kamie filozoficzny. Kamie móg trafi jedynie w r ce tego, kto nie zamierza go u y, st d zachwyt Dumbledore a, który znalaz w tym potwierdzenie, e Harry emu obcy jest egoizm i ch rz dzenia innymi. Oboj tno Harry ego na pokusy w adzy jest cech, któr nie tylko Platon, ale tak e Dumbledore uwa a za najbardziej sprzyjaj c m drym i sprawiedliwym rz dom w pa stwie. Harry bez w tpienia posiada równie pozosta e cnoty konieczne do sprawowania rz dów, jak odwaga, sprawiedliwo i samokontrola. Te jednak cechuj tak e wielu innych bohaterów opowie ci. St d w a nie ten fragment nauczania Platona, odkurzony i wysuni ty na pierwszy plan w wiecie stworzonym przez Rowling, powinien by naszym drogowskazem w poszukiwaniu tych, którzy nadaj si do sprawowania w adzy. Cho Harry jest zwyk ym ch opcem i czytelnik z atwo ci mo e si z nim uto samia, to jednak jest co najzupe niej magicznego w jego ca kowitej bezinteresowno ci. 154

18