Zmianie finansowego i kapitałowego Co dalej? Kluczowe dylematy

Transkrypt

1 materiały 25 pokonferencyjne lat 2014 po Wielkiej Zmianie Kamienie milowe przemian Źródła siły sektora finansowego i kapitałowego Co dalej? Kluczowe dylematy Strategiczne pytania rozwojowe: Od planu Balcerowicza do zielonej wyspy w Unii Europejskiej jak spożytkować doświadczenia z transformacji 23 lata nieprzerwanego wzrostu gospodarczego jak nie przerwać trendu Wobec pułapki średniego wzrostu jak mądrze rozwijać gospodarkę w najbliższej dekadzie

2 25 lat transformacji w Polsce W tym roku mija 25 lat od rozpoczęcia w Polsce procesu transformacji. Taka rocznica skłania do podsumowań. Sprzyja także diagnozowaniu, jakie elementy systemowe sprawiły, że Polska jest dziś uważana za lidera zmian, które nastąpiły w tej części Europy i za jednego z liderów we wprowadzaniu innowacji w sektorze finansowym. Ćwierć wieku to odpowiednia perspektywa, by ocenić, co przez ten okres udało się w Polsce zrobić dobrze, ale też aby wyciągnąć wnioski. Refleksja nad tym jest trudna bo wielkie zmiany na polskim rynku obejmowały niemal wszystkie sfery życia politycznego, społecznego i gospodarczego. Ponadto część z nich miała miejsce dawno temu, a to sprzyja zapominaniu, na czym polegał ich sens. Niekiedy trudno też uogólnić i wskazać punkty wrzenia czy kamienie milowe które miały decydujący wpływ na rezultaty przemian. Refleksja ta jest jednak niezbędna, bo bez identyfikacji czynników sukcesu trudno strategicznie rozwijać ten rynek i dobrze go regulować. Ośrodek dialogu i analiz THINKTANK z okazji jubileuszu polskiej transformacji oraz rocznicy wejścia Polski do Unii Europejskiej organizuje debaty i dyskusje o kluczowych czynnikach sukcesu polskiej transformacji. Niniejsze podsumowanie prezentuje wnioski z dyskusji dotyczącej rynku finansowego i kapitałowego. Dyskusja 25 lat gospodarczych zmian. Co nas czeka? Podsumowanie sukcesu polskiej transformacji gospodarczej i scenariusze na przyszłość odbyła się 7 kwietnia 2014 r. Przy jej organizacji współpracowała Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie i Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

3 spis treści 4 Transformacja, refleksje, rozwój Choć po 25 latach transformacji Polska wciąż jest na dorobku, goni Europę pod względem poziomu rozwoju i staje się pełnoprawnym uczestnikiem procesów ekonomicznych dziejących się w obrębie zjednoczonej Europy. To wynik determinacji Polaków. Pod koniec lat 80. XX w. uwierzyli oni w możliwość zmian bez tej wiary późniejsza eksplozja wolnego rynku mogłaby przybrać mniej spektakularną formę. Wydawcą publikacji jest ośrodek dialogu i analiz THINKTANK. Naszą misją jest inspirowanie debaty publicznej w Polsce oraz dostarczanie liderom biznesu i administracji publicznej wiedzy i narzędzi do podejmowania decyzji w szerszej perspektywie. Najlepsze polskie praktyki popularyzujemy za granicą. ośrodek dialogu i analiz ul. Mińska 25, Warszawa tel.: faks: biuro@mttp.pl 10 Finanse sektor dobrych perspektyw Partnerzy zarządzający: dr Małgorzata Bonikowska mbonikowska@mttp.pl Paweł Rabiej prabiej@mttp.pl Sektor finansowy to jeden z największych wygranych polskiej transformacji nowoczesna bankowość została zbudowana od podstaw, z solidnym zapleczem regulacyjnym i kapitałowym; powstała licząca się w regionie giełda, systematycznie zyskuje na znaczeniu obrót bezgotówkowy. W efekcie sektor ten jest jednym z najstabilniejszych i najbardziej perspektywicznych w Europie. Aby jednak nie stracił impetu, musi podjąć wiele wyzwań. Dyrektor wykonawczy: Michał Smagowicz msmagowicz@mttp.pl Dyrektor artystyczny: Katarzyna Zbytniewska Grafik: Monika Chylińska Programy i projekty THINKTANK: Urszula Borzym uborzym@mttp.pl tel. kom.: Marcin Dąbrowski mdabrowski@mttp.pl tel. kom.: Alicja Defratyka adefratyka@mttp.pl tel. kom.: Renata Ert-Eberdt reberdt@mttp.pl tel. kom.: Jan Sokolik jsokolik@mttp.pl tel. kom.: Komunikacja: Piotr Hałasiewicz phalasiewicz@mttp.pl Wydarzenia: Marta Murawska mmurawska@mttp.pl Multimedia: Rafał Szyc rszyc@mttp.pl society 18 Kamienie milowe zmian Każdy rynek rozwija się dzięki zmianom, które stwarzają nowe możliwości. Także sektor finansowy zbudował sukces, wykorzystując kilka punktów zwrotnych w polskiej historii: start bankowości komercyjnej, rozpoczęcie prywatyzacji, powstanie rynku kapitałowego i Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, redukcję polskiego długu z czasów Gierka, zmianę starych złotych na nowe, reformę emerytalną i OFE oraz wejście Polski do UE. Biuro THINKTANK i dystrybucja publikacji: Justyna Budzyńska-Wasiak jbudzynska@mttp.pl tel.: tel. kom.: THINKTANK Sp. z o.o. KRS NIP , REGON Zarząd: Paweł Rabiej (prezes) dr Małgorzata Bonikowska (członek zarządu) Koncepcja publikacji: dr Małgorzata Bonikowska, Paweł Rabiej Opracowanie tekstów: Wojciech Romański Redakcja: Małgorzata Bonikowska, Paweł Rabiej Współpraca: Agata Mężyńska Współpraca redakcyjna: Inez Szuszwalak, Anna Chyckowska Koordynator wydania: Anna Chyckowska Nakład: 500 egzemplarzy ISBN: Materiał własny t H ink tank Przestrzeń idei, które dopiero nadejdą THINKTANK Society pozwala liderom biznesu i administracji publicznej na wymianę doświadczeń zarządczych i nawiązywanie bezpośrednich kontaktów. Prenumerata Magazynu THINKTANK Bezpłatny dostęp do Bazy Wiedzy Udział w dedykowanych spotkaniach, workshopach z udziałem liderów Dostęp do elektronicznego newslettera Ekskluzywne zaproszenia na imprezy kulturalne i spotkania VIP

4 4 _ 5 Transformacja refleksje rozwój Wiatr gasi świece i roznieca ogień, pisze Nassim Taleb, autor Antykruchości. To zdanie dobrze opisuje fenomen polskiej transformacji. W kontekście przyszłości istotne jest jednak pytanie, jak utrzymać wiatr przeprowadzonych zmian. TEKST> THINKTANK 0,97% To udział Polski w światowej produkcji w 2012 r. W 2004 r. wynosił on 0,92 proc. Sukces polskiej gospodarki jest tym większy, że udział pozostałych nowych państw członkowskich UE, poza Słowacją, w globalnej produkcji spadł. Źródło: raport Konkurencyjna Polska. Jak awansować w światowej lidze gospodarczej, pod red. J. Hausnera, 2014 Podsumowanie ćwierćwiecza polskiej transformacji nie jest łatwe i powinno wykraczać poza powielaną konstatację, że przez ostatnie ćwierć wieku w Polsce zdołano: skutecznie wprowadzić instytucje rynkowe, stworzyć dobre warunki do działania inwestorom zagranicznym i zbudować efektywny sektor finansowy oraz kapitałowy. Wymaga ona doprecyzowania i wniosków. Od przeszłości ważniejsza jest bowiem przyszłość, a więc odpowiedź na pytanie, jak dobrze zarządzać interesami kraju i nie zboczyć z kursu zmian. Podsumowanie polskiej transformacji jest ponadto trudne, bo dla jej uczestników okres ostatnich 25 lat był zbyt płynny, by bezdyskusyjnie wskazać jego wszystkie punkty przełomowe. Jakie czynniki miały kluczowe znaczenie? 1. nastawienie na szybkie tempo i pilność zmian John P. Kotter, najwybitniejszy znawca zarządzania zmianą, podkreśla, że podstawowe znaczenie dla jej powodzenia mają tempo oraz utrzymywanie poczucia pilności. Tak było w przypadku polskiej transformacji. Dziś można zaryzykować tezę, że gdyby nie stworzenie poczucia, że zmiany (wymuszone złą sytuacją rynkową) są konieczne i pilne, oraz utrzymanie ich tempa, wyniki polskiej transformacji byłyby znacznie słabsze. Zmiana systemu gospodarczego dokonała się szybciej i bardziej zdecydowanie niż w krajach sąsiednich: plan Balcerowicza został wdrożony w rekordowym tempie (111 dni). 10 ustaw, których ocena do dziś pozostaje niejednoznaczna, wprowadzało reformę gospodarczo-ustrojową i umożliwiło przejście gospodarki z okresu centralnego planowania do zasad rynkowych. Państwo zaprzestało ustalania cen i dotowania produkcji wielu dóbr, podniesiona została cena pieniądza, czyli oprocentowanie kredytów bankowych, wprowadzono wewnętrzną wymienialność złotego, energiczną politykę antymonopolową i ułatwienia w handlu z zagranicą, co miało rozwiązać problem pustych półek sklepowych. Szok był ogromny uwolnione ceny gwałtownie wzrosły (ceny dóbr konsumpcyjnych tylko w styczniu 1990 r. podniosły się o 79,6 proc.) 1. Wdrożone reformy stworzyły jednak przestrzeń dla wolnego rynku, którą szybko wypełniła uwolniona przedsiębiorczość. Historia polskiego sektora finansowego pokazuje, że determinacja w dążeniu do zmian oraz ich szybkie tempo działają na korzyść procesu zmiany. 2. Stworzenie koalicji dla zmiany Długofalowym strategicznym celem poczynań rządu będzie przywrócenie Polsce instytucji gospodarczych od dawna znanych i sprawdzonych. Rozumiem przez to powrót do gospodarki rynkowej oraz roli państwa zbliżonej do rozwiniętych gospodarczo krajów. Polski nie stać już na ideologiczne eksperymenty te słowa z exposé premiera Tadeusza Mazowieckiego (24 sierpnia 1989 r.) obwieszczały konsensus wszystkich ówczesnych partii politycznych. Kluczowi gracze na polskiej scenie politycznej zaakceptowali uwolnienie rynku, komercjalizację przedsiębiorstw, zmiany w sektorze finansowym i stworzenie rynku kapitałowego oraz prywatyzację itd. Oczywiście ich zgoda co do kierunku rozwoju gospodarki nie była tak jednoznaczna jak co do tego, że Polska powinna wejść do NATO oraz UE, niemniej kolejne ekipy polityczne starały się nie psuć gospodarki. To zadziałało na korzyść transformacji i potwierdza obserwację Kottera, że stworzenie koalicji dla zmiany to warunek konieczny, by utrzymać jej efekty. 3. Szybkie zbudowanie niezależności tworzonych instytucji gospodarki, rynku finansowego i kapitałowego Według ocen Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, zawartych w publikacji Transition report 2013, w początkowym okresie polskiej transformacji konkurencja polityczna służyła reformom nie dopuszczała do powstania systemu oligarchicznego. W innych krajach, w których instytucje rynku były słabe, państwo przejmowało grupy interesów (tak jak miało to miejsce na Ukrainie). Oligarchizacji gospodarki i rynku finansowego zapobiegło także to, że żaden z rządów nie zdecydował się na wdrożenie modelu prywatyzacji kuponowej. Nie było też wystarczających źródeł surowców, wokół których powstawały struktury oligarchiczne. Funkcjonowało natomiast przekonanie, że stworzonym w Polsce instytucjom rynkowym należy zapewnić w miarę sporą niezależność. I to właśnie ochroniło je przed nadmiernym wykorzystywaniem ich jako łupu politycznego. Niezależny bank centralny z Radą Polityki Pieniężnej, Giełda Papierów Wartościowych, prywatny sektor bankowy funkcjonujący pod silnym nadzorem wszystkie te organizmy (mimo częstych zmian ekip rządowych) działały dla Polski jako stabilizator. Dowodzi to, że nadal warto tworzyć kompetentne i niezależne od doraźnych krótkofalowych interesów politycznych instytucje gospodarcze i finansowe. 4. Silne otwarcie na Zachód i inwestorów oraz dbałość o reputację Z perspektywy czasu można krytykować przyzwolenie na zdominowanie sektora finansowego przez kapitał zagraniczny, niemniej tworzenie sprzyjających warunków dla inwestorów zagranicznych oraz dbałość

5 6 _ 7 27 tys. dol. o renomę Polski w świecie sprzyjały wprowadzaniu dobrych rozwiązań. Wpuszczenie obcego kapitału do banków było strategiczną decyzją podczas restrukturyzacji i poszukiwania źródeł wzrostu jego efektywności. Doświadczenia krajów, w których zdecydowano się na ochronę krajowej własności w bankowości, takich jak Słowenia, pokazują, że był to błąd. Ponieważ polska transformacja zbiegła się ze światową koniunkturą lat 90., polski rynek szybko stał się jednym z najatrakcyjniejszych rynków inwestycyjnych regionu. W 1993 r. ING kupił 26 proc. akcji Banku Śląskiego, w 1994 r. Commerzbank objął 21 proc. akcji BRE, rok później AIB kupił 16 proc. walorów WBK, a Creditanstalt 13 proc. akcji PBK. Pierwszy etap wchodzenia zagranicznego kapitału do polskiej bankowości zakończył zakup 52 proc. akcji Pekao SA przez konsorcjum Unicredito Italiano i Allianz. W kolejnej dekadzie zaczął się etap fuzji i konsolidacji, który zainicjowała fuzja Banku Handlowego z Citibankiem w 2001 r. Obecność kapitału zagranicznego przyczyniła się do rozwoju strukturalnego polskiej gospodarki, a jednocześnie wzmocniła sektor bankowy. Świadectwem jego siły podczas ostatniego kryzysu było to, że nie wymagały one pomocy publicznej, choć działalność zagranicznych grup kapitałowych, do których należy część sektora, mogła budzić wątpliwości i pytania, czy aby na pewno kierują się one dobrem polskiego rynku, na którym zarabiają i z którego czerpią profity. Ta lekcja prowadzi do wniosku, że być może dylematem wartym rozważenia jest obecnie wzmacnianie polskiego kapitału w gospodarce, w tym w sektorze finansowym. To produktywność polskiej gospodarki (2011 r.) wyrażona w parytecie siły nabywczej PKB na zatrudnionego. W 2004 r. wynosiła ona 23 tys. dol. To jedna z najwyższych wartości w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Źródło: raport Konkurencyjna Polska. Jak awansować w światowej lidze gospodarczej, pod red. J. Hausnera, Połączenie konserwatyzmu i nowoczesności W sektorze finansowym dobrze zagrało również połączenie nastawienia konserwatywnego z otwartością na zmiany technologiczne, które w latach 90. zaczęły rewolucjonizować bankowość. Sektor finansowy przeskoczył etap czeków i od razu powstawał jako jeden z nowocześniejszych w Europie i na świecie, stając się polem do eksperymentów z nowymi produktami i usługami. Dziś 22 mln Polaków ma umowy na bankowość elektroniczną, 12 mln aktywnie z nich korzysta, w obiegu jest 20 mln kart zbliżeniowych to wynik najlepszy na świecie. W rankingu Banku Światowego Doing Business, w którym oceniane są różne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej, Polska zajmuje trzecie miejsce w kategorii dostępność kredytu to najlepszy wynik wśród wielu parametrów, na które składa się ranking. To połączenie dość konserwatywnego nastawienia i ciągłego dążenia do innowacyjności powinno być wyróżnikiem sektora finansowego także w przyszłości. Te oraz inne czynniki spowodowały, że choć polska gospodarka zdaniem ekspertów początkowo nie była faworytem transformacji w Europie Środkowo-Wschodniej, stopniowo budowała pozycję best in class. Między 1991 a 2013 r. tylko w przypadku pięciu lat gospodarka odnotowała wzrost niższy niż 2 proc. Rekordowo wzrosła w 1997 r. (7,1 proc.). Według danych Banku Światowego od początku transformacji nominalny polski PKB wzrósł ponadsiedmioipółkrotnie z 64,5 mld dol. w 1990 r. do 489,8 mld dol. w 2012 r. (Dla porównania na Ukrainie, na której nie było głębszych reform strukturalnych, PKB w tym okresie wzrósł tylko z 81,4 mld dol. do 176 mld dol.). Przełożyło się to na wyraźny wzrost dobrobytu Polaków w 1989 r. PKB per capita wynosił 1769 dol., natomiast według prognoz Banku Światowego w 2014 r. przekroczy 14 tys. dol. Za słowa klucze polskiej Wielkiej Zmiany można uznać wolność i bezpieczeństwo. Dążenie do odzyskania wolności politycznej i wolności rynku, a także stworzenie sieci sojuszy zapewniających bezpieczeństwo, w tym bezpieczeństwo gospodarcze, było głównym azymutem elit politycznych. Dziś wyzwania są nieco inne (choć sytuacja geopolityczna po zajęciu Krymu przez Rosję ponownie stawia w centrum uwagi kwestie związane z szeroko pojętym bezpieczeństwem). Warto zatem postawić pytanie o nowe pojęcia, wokół których warto budować konsensus rozwojowy. W jakich obszarach należy ich szukać? 1. Innowacje i wzrost konkurencyjności Jednym z największych polskich osiągnięć jest rozwój przedsiębiorczości. Teraz ten potencjał powinien zostać wykorzystany do większego niż do tej pory budowania wartości dodanej w firmach. Państwo powinno wspomóc tworzenie takiego otoczenia biznesowego, które będzie wspierać rozwijanie innowacyjności. Na razie to głównie hasło, konieczne są konkrety. W polskiej polityce brakuje też docenienia rynku kapitałowego jako źródła finansowania innowacyjnych przedsięwzięć. Opracowany pod przewodnictwem prof. Jerzego Hausnera raport Konkurencyjna Polska 2 wskazuje, że warunkiem dalszego rozwoju jest głęboka strukturalna zmiana gospodarki w kierunku sektorów wiedzochłonnych i wysokoinnowacyjnych, co przesunie Polskę do innego segmentu globalnej konkurencji, a zarazem znacznie obniży surowcoi energochłonność. 2. Dobre państwo radykalne poprawienie skuteczności działania administracji Reformy dokonane w sektorze publicznym są mniejsze niż te, którym poddano gospodarkę. Znaczna część instytucji publicznych działa w przestarzały sposób, mnoży bariery biurokratyczne i ogranicza rozwój. Urzędy same się nie zmienią, dlatego potrzebna jest biurokratyczna rewolucja. Konieczne jest przyjęcie zasady, że ograniczenia rynkowe mogą być włączane tylko wtedy, kiedy naprawdę są potrzebne. Jakość interakcji na styku państwo obywatel przedsiębiorstwo jest kluczowa dla rozwoju przedsiębiorczości. To od niej zależy tempo wzrostu. Tymczasem w Polsce kwestia ta jest ciągle marginalizowana. 3. Edukacja i rozwijanie umiejętności adaptacji do zmieniającego się rynku pracy Polska ma słabe perspektywy do podnoszenia konkurencyjności ze względu na demografię i szybkie starzenie się społeczeństwa. Dlatego jednym z fundamentów konsensusu rozwojowego na przyszłość powinna być polityka troski o substancję ludzką podniesienie jakości edukacji, dostosowanie jej do potrzeb rynku pracy oraz aktywizacja przedsiębiorcza obywateli. Bez systemowego podejścia do tego problemu Polska będzie miała duże problemy zarówno związane z rynkiem pracy, jak i kwestiami zabezpieczenia społecznego i kosztami funkcjonowania państwa. Konieczne jest także znalezienie twórczego sposobu na tworzenie warunków dla rozwoju z troską o wykluczonych i zmniejszanie poziomu biedy. Z tym wyzwaniem podczas Wielkiej Zmiany i po niej nie poradził sobie żaden rząd. Przywoływany na początku Nassim Taleb opisywał czarne łabędzie zjawiska nieoczekiwane dla obserwatora, o znaczących konsekwencjach, ale post factum uważane za wytłumaczalne. Czarne łabędzie to większość znaczących odkryć naukowych, zdarzeń historycznych i dokonań artystycznych. Było nim również osłabienie ZSRR, którego nikt nie był w stanie przewidzieć, i zapoczątkowany nim łańcuch zmian w Europie Środkowo-Wschodniej. Pozornie łatwo wyjaśnić to zjawisko po fakcie, podobnie jak racjonalizować (lub krytykować) dzisiaj decyzje podejmowane podczas transformacji. Dużo bardziej celowe jest jednak poszukiwanie w nich reguł skutecznego działania bo to one mogą się przydać na przyszłość. Materiał powstał na podstawie paneli dyskusyjnych przeprowadzonych w ramach konferencji 25 lat gospodarczych zmian. Co nas czeka? zorganizowanej przez ośrodek dialogu i analiz THINKTANK oraz Centrum Stosunków Międzynarodowych przy współpracy warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych i Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Wzięli w nich udział: Hanna Gronkiewicz-Waltz (była prezes NBP, prezydent m.st. Warszawy) Jan Krzysztof Bielecki (przewodniczący Rady Gospodarczej przy premierze RP) Grzegorz Kołodko (były wicepremier i minister finansów) Adam Maciejewski (prezes GPW) Rafał Antczak (członek zarządu Deloitte Business Consulting) Bożena Batycka (właścicielka firmy Batycki) Witold Orłowski (główny doradca ekonomiczny PwC) Paweł Widawski (Związek Banków Polskich) Michał Skowronek (dyrektor generalny na Polskę, Czechy i Słowację MasterCard Europe). 1 Bogusław Czarny, Od planu do rynku, czyli plan Balcerowicza i jego skutki pierwsza odsłona, KSAP Konkurencyjna Polska. Jak awansować w światowej lidze gospodarczej, raport opracowany przez zespół niezależnych ekspertów pod red. Jerzego Hausnera fundacja.e-gap.pl/dokumenty/raporty/konkurencyjna_ Polska_Raport_2013.pdf (dostęp: ).

6 8 _ 9 liczby: 25 lat transformacji w polsce 1989 początek transformacji gospodarczej i ustrojowej, wdrożenie planu Balcerowicza 1992 zakończenie kryzysu transformacyjnego, najtrudniejszego etapu leczenia gospodarki Dynamika PKB w dwudziestopięcioleciu (w %, ceny stałe, ) 0 3,8 2, * -7,2 *szacunki i prognozy Źródło: MFW ,2% w takim średniorocznym tempie rósł eksport od 1989 r. Źródło: UNCTAD 2013 Wzrost PKB per capita (w tys. dol., ceny bieżące) 1,8 Stopa bezrobocia w Polsce (w %) 6,3 4,3 6,6 14, * *szacunki i prognozy Źródło: MFW * *szacunki i prognozy Źródło: MFW ,8 mld euro otrzymała Polska na lata z Europejskiego Funduszu Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Rybackiego Źródło: MRiRW budowa 47,3 tys. km sieci internetu szerokopasmowego Wartość dofinansowania UE według typów beneficjentów (w %) organizacje non profit 3,3 2,7 inne uczelnie, jednostki naukowe organy władzy i administracji rządowej 24,2 8,6 30,4 30,8 samorządy przedsiębiorstwa Wsparcie z funduszy strukturalnych na lata ,3 mld euro otrzymała Polska na rozwój z funduszy europejskich na lata (ceny bieżące z 2004 r.) Źródło: MIiR budowa 412 oczyszczalni ścieków 1998 początek negocjacji o członkostwie w UE, ich finał nastąpił 13 grudnia 2002 r. podczas szczytu UE w Kopenhadze 1999 wejście do NATO obecnie Sojusz liczy 28 członków, w kolejce czekają m.in. Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Macedonia 2004 wejście do Unii Europejskiej Polska wraca do struktur Europy Zachodniej Dług publiczny w Polsce (w % PKB) 49,0 III próg ostrożnościowy II próg ostrożnościowy I próg ostrożnościowy 37, * *szacunki i prognozy Źródło: MFW mld euro warte były dotychczasowe inwestycje zagraniczne w Polsce Źródło: NBP stan na III kwartał ,6 50,0 152 mld zł wyniosły dotychczasowe przychody z tytułu prywatyzacji Źródło: MSP 2014, obliczenia własne Inwestycje jako odsetek PKB Polski (w % PKB) 24,4 20, * *szacunki i prognozy Źródło: MFW 2013 Podmioty nowo zarejestrowane w systemie REGON (w tys.) , , Źródło: GUS ,5 mld euro warte były dotychczasowe polskie inwestycje zagraniczne Źródło: NBP; stan na III kwartał 2013 Podmioty zarejestrowane w systemie REGON od 1993 r Liczba przedsiębiorstw państwowych od 1993 r liczba podmiotów w REGON Źródło: GUS 2014 w tym sektor prywatny Źródło: GUS budowa 508 inwestycji w odnawialne źródła energii 565 ośrodków badawczych i ok. 400 jednostek naukowych 5% PKB Polski to średnioroczny napływ środków z funduszy europejskich na lata Źródło: MIiR PKB per capita jako odsetek średniej UE w 2012 r. Luksemburg 263 Stany Zjednoczone 152 Austria 130 Holandia 128 Niemcy 123 Francja ,3 mld euro Źródło: MIiR, razy wzrosło PKB per capita Polski Wielka Brytania 106 Hiszpania 96 Czechy 81 Grecja 75 Węgry 67 Polska 67 Źródło: Eurostat 2014 budowa 11 tys. km dróg 28 tys. przedsiębiorstw 8 Niemal od początku okresu transformacji czyli od roku 1989 Źródło: MFW 2013, obliczenia własne 2- krotnie wzrosło PKB Polski od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej Źródło: MFW, obliczenia własne

7 10 _ 11 Finanse sektor dobrych perspektyw Sektor finansowy to jeden z największych wygranych polskiej transformacji należy do najstabilniejszych i najbardziej perspektywicznych sektorów w Europie. Aby nie stracił impetu, musi jednak podjąć wiele nowych wyzwań. Rok 1989, kiedy ze struktur NBP zostało wyłonionych dziewięć pierwszych banków komercyjnych, i 2013 r., kiedy na polskim rynku działało 70 w większości prywatnych banków, dzielą w praktyce lata świetlne. Różnicę między nimi najlepiej oceniać, biorąc pod uwagę obecne bezpieczeństwo i stabilność sektora z perspektywy kryzysu finansowego, którego ofiarą padły zagraniczne instytucje. O tym, gdzie obecnie znajduje się polski system bankowy i cały sektor finansowy, świadczy to, że do tej pory, z wyjątkiem początkowego okresu transformacji, nie trzeba było wykładać ani jednej złotówki publicznej pomocy, by ratować stabilność finansową i wypłacalność polskich banków. Nic też nie wskazuje na to, by było to potrzebne zyski sektora są bowiem imponujące: w 2013 r. według danych Komisji Nadzoru Finansowego sięgnęły 15,42 mld zł, a rok wcześniej 15,46 mld zł. Za sukcesem polskich banków i sektora finansowego, który jest dziś jednym z bezpieczniejszych i technologicznie najbardziej rozwiniętych w Europie, stoją: Demonopolizacja i wydzielenie na początku transformacji (w 1989 r.) ze struktur NBP dziewięciu banków komercyjnych o charakterze uniwersalnym: Banku Przemysłowo-Handlowego, Powszechnego Banku Kredytowego, Banku Zachodniego, Wielkopolskiego Banku Kredytowego, Banku Gdańskiego, Powszechnego Banku Gospodarczego w Łodzi, Banku Depozytowo-Kredytowego w Lublinie, Pomorskiego Banku Kredytowego w Szczecinie oraz Banku Śląskiego. Budowanie banków od podstaw, a co za tym idzie brak skostniałych struktur sprawiał, że były one bardziej otwarte na rynkowe zmiany. Deregulacja rynku oprócz tworzenia banków państwowych pojawiła się rewolucyjna możliwość tworzenia banków publicznych, o kapitale mieszanym (państwowo- -prywatnym) i prywatnym, w tym z kapitałem zagranicznym w formie spółek akcyjnych. Z pionierskiego okresu pochodzą m.in. BIG SA (dziś Bank Millennium), BRE SA (mbank), Kredyt Bank (grupa BZ WBK), Lukas Bank (Crédit Agricole Polska). Polski kapitał z sukcesem tworzył struktury bankowe i był to ważny element historii rynku finansowego. Szybko rozpoczęta prywatyzacja w 1991 r. utworzone dwa lata wcześniej banki państwowe zostały przekształcone w spółki akcyjne, co otworzyło drogę do ich prywatyzacji. W 1992 r. większościowym inwestorem BRE Banku został Commerzbank, w 1994 r. do Banku Śląskiego wszedł holenderski ING. Banki były prywatyzowane najpierw poprzez pozyskiwanie branżowego inwestora strategicznego, a później za pośrednictwem giełdy. Stworzenie rynku kapitałowego i instytucji z nim związanych giełda w Warszawie od początku była jednym z centralnych punktów transformacji i jednym z podstawowych narzędzi prywatyzacji, także powszechnej. Program Powszechnej Prywatyzacji zwiększył zainteresowanie giełdą inwestorów prywatnych, a bezpieczeństwo obrotu gwarantowały dobre mechanizmy regulacyjne. Upowszechnianie nowoczesnych metod obrotu bezgotówkowego w gospodarce socjalistycznej jedyną formą obrotu bezgotówkowego był mało popularny czek, dzięki postępowi technologicznemu Polacy praktycznie pominęli ten etap i szybko zaczęli posługiwać się m.in. kartami płatniczymi, bankowością internetową czy mobilną. Solidne fundamenty rozwoju sektora finansowego zostały już zatem położone na początku transformacji. Czy ten potencjał został dobrze wykorzystany? THINKTANK zapytał o to ekspertów i obserwatorów rynku podczas okrągłego FOT.: mastercard stołu poświęconego ćwierćwieczu zmian na polskim rynku finansowym. Oto główne wnioski z tej dyskusji: 1. Banki innowacyjność na globalną skalę Sektor bankowy osiągnął dziś poziom światowy zarówno w dziedzinie bankowości detalicznej, jak i korporacyjnej. Polskie instytucje finansowe szybko adaptują się do zmian technologicznych. Nie mają obciążeń z przeszłości, więc z prymitywnych i zacofanych rozwiązań płynnie przeszły do innowacyjnych modeli biznesowych i rozwiązań technologicznych na najwyższym poziomie (z czym banki na rozwiniętych rynkach miały i mają poważne problemy). Dziś polskie rozwiązania, umiejętność wykorzystania technologii i innowacyjnych rozwiązań biznesowych, nawet jeśli powstają gdzie indziej, wyznaczają kierunki rozwoju bankowości detalicznej na świecie. Trzeba jednak pamiętać, że pieniądze, W ciągu 25 lat transformacji w Polsce dokonał się ogromny postęp w sektorze bankowo-finansowym. Jesteśmy jednym z europejskich liderów we wdrażaniu innowacyjnych form płatności. Polacy coraz chętniej korzystają ze zbliżeniowych kart płatniczych, telefonów z modułem NFC czy płatności mobilnych, które są nie tylko ułatwieniem dla konsumentów, lecz także pozytywnie wpływają na rozwój sektora e-commerce. Obrót bezgotówkowy napędza wzrost gospodarczy, jest tańszy i sprzyja ograniczaniu szarej strefy. W tym zakresie w ciągu ostatnich lat wykonaliśmy naprawdę wielką pracę. W MasterCard jesteśmy dumni, że wraz z naszymi partnerami mogliśmy się do tego przyczynić. Bartosz Ciołkowski, Country Manager w MasterCard Europe (Branch Office Poland)

8 12 _ 13 które sfinansowały te zmiany, są efektem inwestycji zagranicznych w sektorze, a nie kumulacji kapitału krajowego. Wejście kapitału zagranicznego do bankowości w pierwszej fazie prywatyzacji było dobrodziejstwem, gdyż wiązało się z napływem technologii, know-how i doświadczenia zarządczego i sektorowego. Pytanie, czy Polska nie otworzyła się zbyt szeroko na inwestycje zagraniczne w sektorze bankowym, pozostaje otwarte. Obecne proporcje (37 proc. do 63 proc. na korzyść firm kontrolowanych przez centrale znajdujące się poza Polską) są znacznie korzystniejsze dla rynku niż w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, ale na rynkach rozwiniętych są one odwrotne. O powadze problemu świadczy toczący się dyskurs związany z kapitałem inwestycyjnym i możliwym przeniesieniem do Polski centrów decyzyjnych instytucji zasilanych zagranicznym kapitałem. W przypadku inwestycji w sektorze finansowym kapitał ma bowiem narodowość, co dobrze pokazał kryzys. Na razie w większości przypadków decyzje o istotnym znaczeniu dla gospodarki są podejmowane w zagranicznych centralach. Mają one wpływ nie tylko na sektor finansowy, ale także na rozwój firm i ich potencjał eksportowy. Możliwą drogą do zwiększenia udomowienia sektora może być np. tworzenie warunków do rozwoju nowych inicjatyw bankowych, które zaowocują zwiększeniem konkurencji i ograniczą wpływ oraz władzę wielkich instytucji finansowych w Polsce. Jest jednak dylemat, co dalej, zwłaszcza po przewidywanym znaczącym ograniczeniu roli tak istotnych do tej pory inwestorów instytucjonalnych, jakimi były OFE, oraz po wyczerpaniu się źródła zasilania giełdy w nowe spółki, jakim była prywatyzacja. Ważnym krokiem powinno być określenie kierunku rozwoju giełdy i wskazanie jej strategicznych celów. Potrzebne jest wzmocnienie roli giełdy jako instytucji infrastrukturalnej i mechanizmu zasilania w kapitał krajowych firm. Z punktu widzenia inwestorów ważne jest podnoszenie płynności, atrakcyjności i jakości spółek notowanych na warszawskim parkiecie. Potrzebne jest także uaktualnienie koncepcji regionalnego pozycjonowania giełdy, biorąc pod uwagę zarówno konkurencję ze strony MTF-ów (niezależnych platform transakcyjnych), jak i obecną pozycję innych giełd w regionie. Ważne jest też uporządkowanie relacji między uczestnikami rynku, tak aby rozwój giełdy był integralną częścią rozwoju całego polskiego rynku kapitałowego. Stawia to przed polską giełdą potrzebę aktualizacji strategii, by była ona adekwatna do dzisiejszych oraz przyszłych uwarunkowań i potrzeb rynku. Podstawowe pytanie dotyczy tego, jak połączyć funkcje giełdy jako instytucji infrastrukturalnej oraz spółki publicznej notowanej na własnym parkiecie. Pierwotna i kluczowa jest funkcja pierwsza, gdyż to ona decyduje o roli giełdy jako mechanizmu alokacji w gospodarce, przyciąganiu emitentów, atrakcyjności dla inwestorów, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Dopiero na tej bazie można formułować cele i zadania służące zwiększaniu wartości dla akcjonariuszy, m.in. poprzez dywersyfikację strumieni przychodowych, akwizycje. Adekwatny model biznesowy giełdy powinien stanowić podstawę, dla której wzmocnieniem mogą być odpowiednie regulacje prawne i zachęty (np. podatkowe) dla uczestników rynku, zarówno emitentów, jak i inwestorów, których celem byłoby zwiększenie zainteresowania rynkiem kapitałowym i giełdą. Nie zastąpią one jednak logiki biznesu. 2. giełda dojrzałość i nowe wyzwania Rynek giełdowy jest z kolei w szczególnym momencie osiągnął dojrzałość, dysponuje nowoczesną infrastrukturą, jest ważnym mechanizmem alokacji kapitału, sprawnym instrumentem wyceny spółek, przyciąga inwestorów, jest też dobrym odzwierciedleniem stanu gospodarki, bo przy poziomie kapitalizacji do PKB rzędu proc. ta korelacja jest już wyraźna. 3. obrót bezgotówkowy po wielkim skoku Obecnie Polska ma jeden z najbardziej innowacyjnych, ale i drogich rynków płatniczych na świecie rynek przeskoczył kilka etapów dochodzenia do nowych rozwiązań płatniczych. Konkurencja między bankami i relatywnie niska średnia wieku przeciętnego klienta sprawiła, że nowości stały się wartością dodaną, istotną przy wyborze oferty banku. Dziś ponad 50 proc. kart będących w obiegu w Polsce i 40 proc. terminali obsługuje płatności bezstykowe. Według danych Związku Banków Polskich kart wyposażonych w technologię Na zdjęciach od lewej: prof. Artur Nowak-Far (podsekretarz stanu, MSZ); Paweł Rabiej (partner zarządzający ośrodka dialogu i analiz THINKTANK); uczestnicy debaty w budynku GPW; prof. Hanna Gronkiewicz-Waltz (prezydent m.st. Warszawy); Adam Maciejewski (prezes zarządu, Giełda Papierów Wartościowych), prof. Grzegorz W. Kołodko (Akademia Leona Koźmińskiego, były wicepremier i minister finansów); Jan Krzysztof Bielecki (przewodniczący Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów, były premier). FOT.: Sebastian Wolny

9 14 _ 15 FOT.: MF PayPass jest już 20 mln, podczas gdy wszystkich wydano ok. 35 mln. To ogromny skok, w 1998 r. było ich bowiem 4 mln. Skuteczne w przekonywaniu Polaków do tej formy płatności okazały się m.in. programy lojalnościowe uruchamiane przez banki pod koniec pierwszej dekady XXI stulecia. Polski rynek płatności bezgotówkowych jest bardzo zaawansowany technologicznie, ale na tle Europy wciąż jesteśmy na etapie jego budowy współczynnik płatności bezgotówkowych wynosi tylko 15 proc., tymczasem na Zachodzie stanowi nawet 30 proc. całego obrotu. Polska jest w czołówce krajów pod względem stosowanych innowacji, a źródłem pieniędzy na niezbędne inwestycje były organizacje płatnicze działające w Polsce i banki. Skala generuje kapitał, jest to zatem moment na edukację konsumentów i przekonywanie ich do płatności bezgotówkowych oraz wykorzystywania dostępnych narzędzi, które je wspierają. Wyzwania dla rynku finansowego Rynek finansowy w Polsce czeka w najbliższych latach z pewnością wiele wyzwań, jest to bowiem sektor, w którym zarówno częstotliwość, jak i skala zmian technologicznych i związanych z zachowaniami konsumentów są duże. Aby instytucje finansowe mogły im sprostać, muszą zapaść decyzje w kilku obszarach. Do najważniejszych należą: Aktualizacja zasad działania i kierunków rozwoju GPW na rynku krajowym i w regionie. Obecnie GPW jest nowoczesną instytucją, dysponującą dobrą bazą, także technologiczną, do rozwoju w przyszłości. Podstawowym jej wyzwaniem jest aktualizacja dotychczasowego podejścia do rozwoju polskiej giełdy, a zwłaszcza wypracowanie koncepcji właściwego połączenia funkcji giełdy jako instytucji infrastrukturalnej oraz spółki publicznej dbającej o zwiększanie wartości dla akcjonariuszy. Jest to istotne zarówno dla funkcjonowania GPW na rynku krajowym, jak i dla budowania jej pozycji międzynarodowej. Przeprowadzenie debaty o skali obecności kapitału zagranicznego w sektorze finansowym i udomowieniu instytucji finansowych przygotowanie takich rozwiązań prawnych, by polski nadzór był wiodący dla podmiotu, nawet jeśli jego właściciel nie podlega prawu polskiemu (obecnie w bankowości proporcje te wynoszą 37 proc. instytucje macierzyste, 63 proc. goszczące). Pozwoliłoby to instytucjom finansowym lepiej dbać o lokalną koniunkturę. Gospodarki podlegające transformacji lub nadrabiające Reforma sektora finansowego w Polsce rozpoczęła się we wczesnych latach 90. od restrukturyzacji sektora bankowego, następnie stworzono solidne podstawy rozwoju rynku kapitałowego i sektora ubezpieczeń. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. przyniosło nowe wyzwania o charakterze regulacyjnym, związane głównie z ochroną konsumenta. Z kolei kryzys na rynkach finansowych spowodował konieczność podjęcia wielu działań stabilnościowych na forum globalnym i UE, co znalazło swój wyraz w rozbudowywanych w tym kierunku regulacjach. Choć polski sektor finansowy nie ucierpiał w efekcie kryzysu globalnego, to także u nas niezbędne jest zastosowanie nowych rozwiązań, związanych zarówno ze strukturą rynku finansowego, usługami finansowymi, jak i z bezpieczeństwem całego sektora oraz konsumentów bez rządowego wsparcia. Obecnie cały rynek finansowy stoi przed wyzwaniami rozwojowymi związanymi z pogłębiającą się integracją rynków finansowych w Unii Europejskiej i na świecie. Dla sektora bankowego pośrednio wynikają one m.in. z tworzenia się zrębów unii bankowej oraz nowych wymogów co do wyodrębniania niektórych działalności, co może mieć efekt w postaci głębokich przekształceń strukturalnych w obrębie grup finansowych. Mateusz Szczurek, minister finansów FOT.: PwC zaległości będą jeszcze długo korzystać z finansowania zewnętrznego, ale mimo to decyzje związane z wewnętrznymi procesami gospodarczymi powinny zapadać na poziomie krajowym, a nie w zagranicznych centralach. Kodeks spółek handlowych i prawo bankowe dają takie możliwości. Implementacja unijnych przepisów związanych z rynkiem finansowym, m.in. dyrektywy ustanawiającej ramy działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych. Projekt umożliwi przeprowadzenie procesu upadłości instytucji finansowych w sposób kontrolowany przy ograniczeniu potencjalnego zaangażowania funduszy publicznych. Instytucją, która podniesie bezpieczeństwo rynku, ma być Rada ds. Ryzyka Systemowego, na bieżąco analizująca tendencje w gospodarce i odpowiednio moderująca zachowania instytucji finansowych. Zwiększenie potencjału bankowości spółdzielczej, która może być źródłem finansowania dla mikroprzedsiębiorczości. Podjęcie działań edukacyjnych promujących rozwój rynku płatności bezgotówkowych i właściwego wykorzystania posiadanej przez Polskę innowacyjnej infrastruktury. Perspektywy stojące przed sektorem finansowym są bardzo dobre. Jego wielkość mierzona relacją do PKB wskazuje na duży potencjał rozwoju, wyznaczany perspektywami polskiej gospodarki. Sam sektor ma zresztą znaczący wpływ na stymulowanie jej wzrostu. Aby podtrzymać rozwój gospodarki, Przed polskim rynkiem kapitałowym w kontekście kończącej się prywatyzacji, zmian zasad działania OFE i braku bodźców do inwestycji w papiery wartościowe stoją bardzo poważne wyzwania. Należy uporządkować relacje pomiędzy poszczególnymi uczestnikami rynku, zwiększyć dywersyfikację źródeł przychodów GPW (spółki notowanej na giełdzie), zwłaszcza w kontekście zagrożenia przejęcia części obrotów przez platformy MTF. Wiele się mówiło i nadal mówi o kluczowej roli GPW w regionie Europy Środkowej. To, co osiągnęliśmy przez ostatnią dekadę, chyba nikogo nie zadowala. Zatem ważne jest określenie zasad ekspansji w regionie. Strategia dalszego rozwoju polskiego rynku kapitałowego to zagadnienie będące przedmiotem dyskusji wśród osób związanych z warszawską giełdą. Pojawia się postulat jak najszybszego opracowania kontynuacji dokumentu Agenda Warsaw City 2010 z 2004 r., zawierającego cele i działania niezbędne do uczynienia z Warszawy centrum finansowego Europy Środkowo-Wschodniej. Jednak będzie to miało sens tylko wtedy, gdy będą szanse na jej realizację. W przeciwnym razie strategia stanie się tylko zbiorem życzeń. Jacek Socha, wiceprezes PwC niezbędne jest tworzenie dobrych warunków dla bankowości. Ich jakość jest uzależniona także od regulacji europejskich wprowadzających m.in. jednolity nadzór. Koncentracja w sektorze wydaje się nieunikniona, ale z punktu widzenia interesów całej gospodarki dobrze byłoby ograniczyć ją do niezbędnego minimum. O kondycji polskiej gospodarki w znacznej mierze decydują bowiem małe i średnie firmy, a im są potrzebne małe i średnie banki, w tym te, które kierują się przede wszystkim interesem rynku, z którego czerpią zysk, i jego rozwojem. Tekst powstał m.in. na podstawie okrągłego stołu THINKTANK, w którym wzięli udział: Lidia Adamska, doktor nauk ekonomicznych, ekspertka w zakresie makroekonomii, gospodarek krajów w procesie transformacji, członkini zarządu i CFO GPW ( ) Stanisław Kluza, członek rady ekspertów THINKTANK, doktor nauk ekonomicznych, twórca oraz pierwszy przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego ( ) Sławomir Lachowski, twórca mbanku i MultiBanku, innowator i menedżer, doradca strategiczny firm, obecnie p.o. prezes FM Bank PBP SA Bartosz Ciołkowski, dyrektor generalny polskiego oddziału MasterCard Europe.

10 16 _ 17 liczby: sektor finansowy w polsce 1989 rozpoczęło działalność 9 pierwszych banków komercyjnych wyodrębnionych z NBP 1991 Bank Inicjatyw Gospodarczych wyemitował pierwszą w Polsce biznesową kartę Visa Źródło: NBP odbyła się pierwsza sesja warszawskiej GPW 1993 rozpoczęła się prywatyzacja polskiego sektora bankowego Struktura płatności Polaków (%) ilościowa wartościowa polecenia przelewu 1,6 5,5 karty płatnicze 16,6 30,6 6 81,8 18 mld zł zysku brutto zanotowały banki komercyjne w Polsce w 2012 r. Źródło : GUS ,2 mln było w 2012 r. rachunków bankowych osób i indywidualnych przedsiębiorców Źródło : NBP 2013 gotówka Źródło: T. Koźliński, Zwyczaje płatnicze Polaków, NBP 2013 Liczba banków w Polsce * *dane z czerwca 2013 Źródło: NBP, KNF 63,9 1,26 bln zł tyle wyniosły aktywa banków komercyjnych w 2012 r., od 1997 r. wzrosły o 424 proc. Źródło: GUS ,6 mld zł to wartość kredytów i pożyczek udzielonych przez banki komercyjne na koniec 2012 r. Źródło: GUS 2013 Struktura własnościowa aktywów banków w 2012 r. (%) pozostałe Portugalia Francja Hiszpania USA Holandia Niemcy 5,4 5,4 572 było w 2012 r. banków spółdzielczych, choć ich aktywa to zaledwie 9,2 mld zł Źródło : GUS ,9 4,5 12 8,5 10,4 12,4 37,5 Polska Włochy Źródło: KNF spółek jest notowanych na GPW prawie 100 razy więcej niż w dniu jej pierwszej sesji Źródło: GPW, Struktura aktywów polskiego sektora finansowego w 2012 r. (%) podmioty maklerskie 0,5 SKOK 0,9 fundusze inwestycyjne zakłady ubezpieczeń OFE 13,7 7,7 8,3 90% liczby notowanych spółek i 69 proc. wartości kapitalizacji stanowią na GPW spółki polskie Źródło: GPW, ,9 banki Źródło: NBP 2013 Rozwój warszawskiej GPW w latach Liczba spółek Kapitalizacja spółek krajowych Najwyższe zyski na giełdach europejskich: % wzrostu od do ; kalkulacja w dol. 42,9 Polska, WIG 1,5 mln rachunków maklerskich było otwartych w 2013 r. 41,1 Grecja, Athex Comp Źródło: GPW, ,5 Niemcy, DAX 33,5 Austria, ATX 31,6 Dania, OMXCB 23,1 22,5 21,3 20,8 20,5 Belgia, BEL20 Norwegia, OSEAX Źródło: GPW, Szwecja, OMXS30 Czechy, PX Francja, CAC 40 Źródło: Pocket World in Figures, The Economist 2014 (w mld zł) obroty akcjami Obroty papierami wartościowymi na warszawskiej GPW w latach (w mld zł) akcje 892 mld zł wynosi kapitalizacja wszystkich spółek notowanych na GPW Źródło: GPW, O miejsc obligacje Źródło: GPW, wśród 83 największych centrów finansowych świata (na 60. pozycję) awansowała Warszawa w ciągu ostatniego pół roku Źródło: The Global Financial Centres Index 15., The Qatar Financial Centre Authority, marzec obroty obligacjami 2006 powstaje Komisja Nadzoru Finansowego. Jej przewodniczącym do 2011 r. był Stanisław Kluza Ile średnio wydaje Polak (zł), gdy sięga po: przelew 164 kartę kredytową 132 kartę debetową 89 gotówkę 38 PayPass 25 Źródło: T. Koźliński, Zwyczaje płatnicze Polaków, GUS ,7 mln wyniosła liczba kart płatniczych w Polsce na koniec 2013 r., niecałe 18 proc. z nich stanowiły karty kredytowe Źródło: NBP 2013 Liczba bankomatów w Polsce Źródło: NBP % dorosłych Polaków ma jakąkolwiek kartę płatniczą i korzysta z niej (a 13 proc. korzysta z karty kredytowej) Źródło: T. Koźliński, Zwyczaje płatnicze Polaków, GUS tys. wyniosła w czerwcu 2013 r. liczba terminali POS w Polsce, a 42 proc. z nich obsługuje karty z funkcją PayPass Źródło: NBP 2013

11 18 _ Start komercyjnej bankowości Kamienie milowe zmian Każdy rynek rozwija się dzięki zmianom, które otwierają nowe możliwości. Także sektor finansowy w Polsce zbudował swój sukces, wykorzystując kilka punktów zwrotnych. Sektor bankowy osiągnął w Polsce poziom światowy zarówno w dziedzinie bankowości detalicznej, jak i korporacyjnej. Było to możliwe m.in. dlatego, że reforma systemu rozpoczęła się natychmiast po 1989 r. Powstały wówczas m.in. kluczowe ustawy, prawo bankowe i o NBP, określające zasady działania przedsiębiorstw bankowych w gospodarce rynkowej. Do 1989 r. w polskim systemie bankowym działał poza NBP Bank Handlowy w Warszawie (od 1870 r.), Bank Gospodarki Żywnościowej (od 1975 r.), Bank Pekao SA (od 1929 r.), Bank Rozwoju Eksportu (od 1986 r.), PKO BP (1988 r.) oraz funkcjonowało ok banków spółdzielczych 1. Wyłączenie NBP z działalności komercyjnej, wyłonienie z jego lokalnych struktur dziewięciu banków komercyjnych, umożliwienie powoływania banków komercyjnych, także z udziałem kapitału zagranicznego wszystkie te działania rozpoczęły szybki proces zmian. W 1990 r. zostało wydanych 45 licencji bankowych, powstały 22 nowe instytucje, w 1991 r. wydano kolejnych 17 licencji, a na rynku pojawiły się 32 nowe banki, m.in. BOŚ SA i Polski Bank Rozwoju SA. Jednocześnie otwarta została ścieżka prywatyzacji banków z dziewiątki pod koniec 1991 r. skomercjalizowano je, przekształcając w spółki prawa handlowego. Podobnie jak gospodarka, także banki miały swój dołek na początku transformacji. Zbyt liberalne zasady tworzenia banków sprawiły, że w latach pojawił się problem złych kredytów. W efekcie m.in. zaostrzone zostały zasady udzielania licencji. 82 Tyle banków komercyjnych i 1612 banków spółdzielczych działało Tyle w Polsce pod koniec 1994 r. Dla porównania: w ostatnim kwartale 1999 r. funkcjonowało 77 banków komercyjnych i 781 spółdzielczych, a pod koniec roku komercyjnych i 600 spółdzielczych. Źródło: NBP Ważna dla obecnego kształtu sektora była szybka prywatyzacja i konsolidacja rynku. Już w 1992 r. większościowym inwestorem BRE Banku został Commerzbank, w 1994 r. do Banku Śląskiego wszedł holenderski ING. Banki były prywatyzowane najpierw poprzez pozyskiwanie branżowego inwestora strategicznego, a później za pośrednictwem giełdy. W 2003 r. udział banków kontrolowanych przez skarb państwa zmalał do 24,4 proc., obecnie utrzymuje się na poziomie powyżej 30 proc. Wejście kapitału zagranicznego do bankowości w pierwszej fazie prywatyzacji było charakterystyczne dla rynków rozwijających się, niemających innego dostępu do technologii, know-how i pieniędzy. Wynikało to także z przyjętej strategii prywatyzacyjnej, preferującej branżowych inwestorów strategicznych. Silni partnerzy pomogli przygotować polskie banki do działania w warunkach rynkowej konkurencji. Swoją siłę opartą na mocnych podstawach i dobrym nadzorze polski sektor bankowy pokazał w czasie kryzysu, nie wymagając finansowego wsparcia ze strony państwa, choć nie obyło się bez wątpliwości związanych z ośrodkami decyzyjnymi tych instytucji, które należą do zagranicznych banków. Dlatego dyskusja o udomowieniu banków mających centra decyzyjne poza krajem, a działających w Polsce, czyli objęcia ich polskim nadzorem, będzie się jeszcze toczyć. 1 Zob. Marek Stefański, Polski system bankowy w okresie transformacji wybrane zagadnienia bik.nbp.pl/content/2005/2005 _02/stefanski.pdf (dostęp: ). 13 spółek tworzy obecnie indeks WIG-Banki. Źródło: GPW

12 20 _ 21 FOT.: Deloitte FOT.: ing bank Śląski sa FOT.: ZBP Kondycja polskiego systemu bankowego jest dobra. Banki są silne kapitałowo i osiągają wysokie zyski, czego potwierdzeniem są ich wyniki finansowe za 2013 r. Jednocześnie stawiają na innowacje i nowoczesne technologie, co podnosi jakość świadczonych usług i zwiększa satysfakcję klientów. Przykładem jest rozwijana przez ING Bank Śląski bankowość mobilna i internetowa oraz rozwiązania w obszarze płatności, a także zaoferowana w zeszłym roku platforma handlowa dla firm Aleo. Największy wpływ na sektor bankowy ma sytuacja gospodarcza. Pozytywnie oceniamy perspektywy wzrostu polskiego PKB w 2014 r. Widzimy odbicie sektora przemysłowego, które ma szanse na kontynuację nie tylko za sprawą eksportu, ale również dzięki stopniowej odbudowie popytu krajowego. Dochody do dyspozycji poprawiły się w ciągu ostatnich paru kwartałów o kilka punktów procentowych, co jak liczymy skłoni konsumentów do większej konsumpcji, a firmy do inwestycji. Ryzykiem dla nas jest trwałość wzrostu gospodarczego w krajach strefy euro i wpływ sytuacji na Ukrainie na gospodarkę. Małgorzata Kołakowska, prezes ING Banku Śląskiego Jakie perspektywy i wyzwania stoją przed polskim systemem finansowym? To m.in. wdrożenie stabilnego systemu skłonności do prorozwojowego oszczędzania i inwestowania oraz gamy instrumentów wspierających refinansowanie działalności kredytowej, zbudowanie efektywnego systemu poręczeń i gwarancji służącego wspieraniu innowacyjnego rozwoju i modernizacji przedsiębiorstw. A także w sytuacji koniecznej ich restrukturyzacji zbudowanie systemu wspierającego gospodarkę niskoemisyjną oznaczającą codzienne oszczędności dla obywateli i poprawiającą efektywność polskich firm oraz zbudowanie systemu finansowania eksportu i świadomej, sprawnej dyplomacji gospodarczej. Takie działania będą kluczowe dla możliwości finansowania przez system finansowy rozwoju polskiej gospodarki. Krzysztof Pietraszkiewicz, prezes Związku Banków Polskich Polski sektor finansowy można bez wątpienia uznać za jednego z największych wygranych procesu transformacji gospodarczej, która dokonała się po 1989 r. Wejście kapitału zagranicznego oraz dostęp do zagranicznego finansowania i know-how spowodowały zbudowanie od podstaw nowoczesnej bankowości opartej na solidnych fundamentach regulacyjnych i kapitałowych, nowoczesnej ofercie produktowej oraz efektywnych modelach dystrybucji i obsługi klientów. Niektóre z polskich rozwiązań w obszarze np. bankowości transakcyjnej i internetowej są w tym momencie w absolutnej europejskiej czołówce i zdobywają międzynarodowe nagrody oraz uznanie. Potwierdzeniem silnej pozycji polskich banków są także stabilne wyniki uzyskiwane w okresie ostatniego kryzysu finansowego i będącego jego konsekwencją spowolnienia gospodarczego. Piotr Sadza, dyrektor w Sektorze Instytucji Finansowych Deloitte 1990 Rozpoczęcie prywatyzacji Decyzje o tym, jak będzie wyglądać prywatyzacja w Polsce, dały podwaliny pod budowę rynku kapitałowego i były elementem działań przywracających w systemie państwa i prawa miejsce dla własności prywatnej. Podstawą polskiej prywatyzacji były zapisy pierwszej w krajach postkomunistycznych ustawy prywatyzacyjnej, uchwalonej przez Sejm w lipcu 1990 r. W 1996 r. jej rolę przejęła ustawa o prywatyzacji i komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych. Jak podaje Ministerstwo Skarbu Państwa, łączne przychody z prywatyzacji bezpośredniej i pośredniej do początku 2014 r. wyniosły ponad 142 mld zł, z czego większość (87,6 mld zł) przypada na lata (82,6 mld przyniosła prywatyzacja pośrednia, a 4,96 bezpośrednia) 2. Jedną z najbardziej istotnych dla rynku kapitałowego decyzji władz była prywatyzacja części dużych państwowych firm za pośrednictwem giełdy, co okazało się atrakcyjne dla dużych zagranicznych instytucji finansowych, zwiększyło zainteresowanie rynkiem wśród obywateli (akcjonariat obywatelski), a jednocześnie wsparło giełdę, wskazując ją jako źródło pozyskiwania kapitału. Prywatyzacja radykalnie zmieniła strukturę własnościową w polskiej gospodarce. Podstawową formą działalności w Polsce w okresie socjalizmu było przedsiębiorstwo państwowe na początku transformacji było ich ok. 8,5 tys., pod koniec 2013 r. według danych GUS pozostało ich 165. największe oferty publiczne skarbu państwa [w zł] PZU 8,06 mld, debiut 2010 r. PKO BP 7,6 mld, debiut 2004 r. PGE 5,9 mld, debiut 2009 r. Tauron Polska Energia 4,6 mld, debiut 2010 r. Źródło: Największe polskie prywatyzacje, raport DM BOŚ, 2010 Pierwszą dużą prywatyzacją z udziałem kapitału zagranicznego była sprzedaż 80 proc. akcji Zakładów Celulozowo-Papierniczych w Kwidzynie firmie International Paper Corporation. Umowę parafowano 10 lutego 1992 r. Wartość pakietu wynosiła 120 mln dol. Specyficznym elementem polskiej prywatyzacji, będącym próbą budowy akcjonariatu obywatelskiego, był prowadzony od grudnia 1994 do 1998 r. Program Powszechnej Prywatyzacji, w ramach którego przekształcono 512 państwowych przedsiębiorstw (ok. 10 proc. ówczesnego majątku narodowego) w spółki prawa handlowego i przekazano ich udziały 27 mln dorosłych Polaków za pośrednictwem powszechnych świadectw udziałowych. Można je było zamienić na akcje narodowych funduszy inwestycyjnych lub sprzedać. Jednocześnie powstało 15 NFI, które zadebiutowały na GPW w 1996 r. Świadectwa udziałowe odebrało 96 proc. uprawnionych do tego obywateli. 2 por. -z-prywatyzac/896,zestawienie-przychodow -z-prywatyzacji-w-latach html (dostęp: ). 18,1 mld zł To wartość (z uwzględnieniem dywidendy i zadłużenia) zrealizowanej w 2011 r. największej polskiej prywatyzacji. Polkomtel SA został sprzedany przez PKN Orlen, KGHM, PGE, Vodafone i Węglokoks firmie Spartan Capital Holdings należącej do Zygmunta Solorza-Żaka. Źródło: KGHM

13 22 _ Powstanie rynku kapitałowego i GPW Prywatyzacja polskiej gospodarki była ściśle powiązana z powstaniem podstawowych instytucji rynku kapitałowego, takich jak giełda, domy maklerskie oraz regulator nadzorujący obrót papierami wartościowymi. Niezbędną infrastrukturę trzeba było budować od nowa, rynek kapitałowy musiał załatać 50-letnią przerwę w swoim funkcjonowaniu. Warunkiem powstania giełdy były także wcześniejsze reformy Balcerowicza, które m.in. doprowadziły do ustabilizowania gospodarki po pierwszym szoku transformacyjnym i wprowadziły wewnętrzną wymienialność złotego oraz rozpoczęcie prywatyzacji. W marcu 1991 r. Sejm uchwalił prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, w kwietniu 1991 r. ministrowie przekształceń własnościowych i finansów podpisali akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, a 16 kwietnia 1991 r. na pierwszej sesji zadebiutowały akcje prywatyzowanych spółek: Tonsilu, Kabli, Exbudu, Próchnika i Krosna. Pierwsze sesje GPW trwały godzinę i odbywały się raz w tygodniu. W pierwszej uczestniczyło siedem domów maklerskich. Wpłynęło wówczas 112 zleceń kupna i sprzedaży, a łączny obrót giełdy wyniósł po przeliczeniu na nowe złote 1990 zł. Pod koniec 1991 r. na giełdzie notowanych było już dziewięć spółek, a ich kapitalizacja według danych GPW sięgnęła 161 mln zł. W styczniu 1992 r. została wprowadzona druga sesja w tygodniu, a rok później trzecia. W kwietniu 1994 r. giełda wprowadziła swój indeks blue chipów WIG20. Aby poszerzyć krąg firm zainteresowanych poszukiwaniem kapitału na parkiecie, w 2007 r. GPW utworzyła NewConnect nowy rynek 10 Tyle debiutów (dwa na głównym rynku i osiem na NewConnect) Tyle odnotowała warszawska giełda w pierwszym kwartale 2014 r. To drugi wynik w Europie. Liderem pod względem liczby ofert publicznych jest giełda w Londynie (32 IPO). Źródło: PwC, IPO Watch Europe, raport za pierwszy kwartał 2014 r. finansujący rozwój małych i średnich przedsiębiorstw o wysokim potencjale wzrostu. W 2010 r. GPW sama stała się spółką publiczną. Ważną datą w historii był rok 2000, kiedy wdrożono informatyczny system Warset (WARsaw Stock Exchange Trading System). Po 23 latach rozwoju warszawska giełda jest liderem w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, m.in. dzięki determinacji kolejnych rządów, by prywatyzować gospodarkę z wykorzystaniem polskiego rynku kapitałowego i giełdy, dobrym przepisom ładu korporacyjnego, stałemu kreowaniu strony popytowej (zarówno po stronie inwestorów indywidualnych, których dziś jest proc., jak i instytucjonalnych) oraz profesjonalizacji środowiska pośredników i maklerów. Ze względu na swoją skalę, silny segment inwestorów instytucjonalnych i płynność rynku GPW stała się interesującym miejscem debiutu dla firm z innych rynków i znacznej aktywności inwestorów zagranicznych. Na głównym parkiecie (rynek podstawowy i równoległy), według stanu na 31 marca 2014 r., notowanych jest 450 spółek, w tym 46 zagranicznych, o kapitalizacji 892 mld zł. 443 spółki znalazły się na elektronicznym parkiecie NewConnect ich kapitalizacja przekracza 10,3 mld zł. Łącznie wartość spółek z warszawskiej giełdy przekracza 900 mld zł. Dla utrzymania i wzmocnienia pozycji GPW w regionie podstawowe znaczenie ma m.in. przyciąganie zagranicznych spółek i inwestorów. Oprócz tego należy uaktualnić spojrzenie na międzynarodowe pozycjonowanie GPW zł wyniosły przeliczone na nowe złote obroty pierwszej sesji na warszawskiej giełdzie. 609,95 mln zł wyniosły obroty podczas sesji 1 kwietnia 2014 r. Źródło: GPW fot.: piotr waniorek FOT.: knf FOT.: PRB Sektor finansowy ewoluuje dzisiaj w myśl ogólnoświatowych trendów rynkowych. Wśród tych, które stają się kluczowym wyzwaniem dla polskiego sektora, widzę trzy globalizacja, urbanizacja i digitalizacja. Pierwszy z nich skutkuje jeszcze bardziej swobodnym przepływem dóbr i kapitału. W latach 90. eksport stanowił blisko 20 proc. światowego PKB. Obecnie relacja eksportu do PKB wynosi 30 proc. na świecie i 42 proc. w Polsce. Polski sektor finansowy musi więc przygotować się na tę rosnącą otwartość swoich klientów na świat. Wraz z postępującą globalizacją zmieniać się też będzie układ sił na gospodarczej mapie świata, gdzie miasta staną się motorem wzrostu. To także wyzwanie dla sektora, w jaki sposób wzrost tych miast wspierać i jak z tego wzrostu korzystać. I wreszcie digitalizacja, która nie tylko wprowadza nowe kanały komunikacji, ale zmienia zachowania konsumentów. Sektor musi dogonić te zmiany i wypracować nowy model bankowości, by zbudować dla swoich klientów właściwy ekosystem. Sławomir S. Sikora, prezes Citi Handlowego Rynek finansowy w Polsce jest jednym z najstabilniejszych i najbardziej perspektywicznych w Europie. Podczas gdy cały świat zastanawia się, jak sobie poradzić z problemem too big to fail, w Polsce nie ma banków, których ewentualnych problemów nie można byłoby rozwiązać, opierając się na dostępnych krajowych instrumentach zarządzania. Od 2001 r. nie upadł żaden bank komercyjny, a mimo kryzysu nie okazało się konieczne angażowanie środków finansowych polskich podatników w celu udzielenia pomocy instytucjom finansowym. W USA od września 2008 r. trzeba było ratować 484 banki przy udziale FDIC (Federal Deposit Insurance Corporation). Na rynku kapitałowym stopniowo przesuwamy się z kręgu emerging markets w kierunku rynków rozwiniętych. Kluczowe dla ugruntowania pozycji Warszawy jako regionalnego centrum finansowego będzie nakłonienie wszystkich większych krajowych przedsiębiorstw do wykorzystywania możliwości rynku kapitałowego poprzez emisję akcji lub długu. Andrzej Jakubiak, przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego Obecny stan polskiego sektora finansowego uważam za zadowalający. Nasze banki powinny być jednak mocniejsze kapitałowo, rozwijać bardziej skomplikowane produkty finansowe, a przede wszystkim muszą sporo popracować nad dopasowaniem struktury aktywów do pasywów. Naszym największym sukcesem jest to, że mamy banki stworzone od podstaw, które początkowo importowały kapitał od inwestorów zagranicznych, a w okresie kryzysu zaczęły być postrzegane jako źródło kapitału dla zagranicznych matek. Być może nadal na polskim rynku zbyt silnie dominuje jeden z banków z udziałem skarbu państwa, ale przynajmniej jest konkurencja. Obecnie największym wyzwaniem dla polskiego sektora finansowego jest przygotowanie się do wejścia do strefy euro. Oznacza to konieczność zwiększenia kapitału banków i ubezpieczycieli. Potrzebna jest konsolidacja, po to by stworzyć jeszcze jeden lub dwa banki, które będą miały mocniejszą pozycję i większe szanse w Europie. Janusz Jankowiak, główny ekonomista Polskiej Rady Biznesu

14 24 _ Redukcja polskiego długu Pod koniec 1989 r. polskie zadłużenie zagraniczne, przede wszystkim spadek po epoce Gierka, wynosiło w przeliczeniu 42,3 mld dol., z czego tylko 1,5 mld dol. stanowił dług w walutach krajów socjalistycznych, a 40,8 mld dol. w walutach krajów zachodnich. Skalę jego wielkości dość dobrze obrazuje to, że zadłużenie dewizowe stanowiło równowartość pięcioletniego eksportu Polski na rynki zachodnie. Polsce zależało, by osiągnąć porozumienie dotyczące redukcji i rozłożenia spłat zadłużenia zarówno z Klubem Paryskim, reprezentującym rządy wierzycieli, jak i z Klubem Londyńskim, za którym stoją banki komercyjne. Był to warunek zmniejszenia obciążeń gospodarki i niezbędny przyczynek do sukcesu transformacji (niespłacane długi rosły pod koniec 1990 r. sięgnęły już 49,7 mld dol.). Działania te były także potrzebne do odbudowy wizerunku i wiarygodności kraju na międzynarodowych rynkach finansowych. W 1990 r. pierwsze próby negocjacji z Klubem Paryskim, obejmujące kwotę 33 mld dol., nie przyniosły w pełni satysfakcjonujących efektów. Sukces można było ogłosić 21 kwietnia 1991 r., kiedy podpisano porozumienie o restrukturyzacji i bezprecedensowej redukcji zadłużenia Polski łącznie o 50 proc., podzielonej na dwa etapy. Pierwszy obejmował 30 proc. zadłużenia, drugi (do zrealizowania w 1994 r., po spełnieniu wynegocjowanych warunków) kolejne 20 proc. W 1994 r. Polska zawarła porozumienie z Klubem Londyńskim (negocjacjami była objęta kwota 14 mld dol.). Unormowanie stosunków z wierzycielami poprawiło wiarygodność kredytową Polski na rynkach międzynarodowych, co zachęciło zagranicznych inwestorów (według PAIiIZ w połowie 1994 r. deklaracje inwestycyjne sięgnęły 4,7 mld dol.) oraz pozwoliło resortowi finansów planować emisje obligacji skierowanych na rynki zachodnie. 31 marca 2009 r. Polska spłaciła ostatnie zobowiązania wobec Klubu Paryskiego (do 2014 r. miało być rozliczone 118 mln dol. długu zaciągniętego w Japonii, bo kraj ten nie zgodził się na przyspieszony harmonogram), a 27 października 2012 r. po spłacie 297 mln dol. zamknięte zostało rozliczenie z Klubem Londyńskim. 153,4 mld dol. To zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego Polski na koniec 2013 r. Większość 129 mld dol. to wartość długoterminowych papierów dłużnych znajdujących się w posiadaniu inwestorów zagranicznych. To mniej, niż wynosiła wartość polskiego eksportu w 2013 r. (152,8 mld euro). Źródło: NBP 17 Tyle krajów uczestniczyło w porozumieniu o redukcji polskiego długu, podpisanym z Klubem Paryskim w 1991 r. Źródło: Ministerstwo Finansów Na zdjęciach od lewej: uczestnicy debaty; dr Małgorzata Bonikowska (partner zarządzający ośrodka dialogu i analiz THINKTANK); paneliści; Michał Skowronek (dyrektor generalny na Polskę i kraje bałkańskie, MasterCard); Rafał Antczak (członek zarządu, Deloitte Business Consulting SA) i Bożena Batycka (właścicielka firmy Batycki); prof. Witold Orłowski (główny doradca ekonomiczny PwC). FOT.: Sebastian Wolny

15 26 _ Denominacja: stary I NOWY złoty 1999 Reforma emerytalna i OFE To zmiana symboliczna, choć miała duże znaczenie dla gospodarki i siły polskiej waluty. Hiperinflacja początkowego okresu transformacji doprowadziła do błyskawicznego spadku wartości polskiej waluty, a nadmiar zer w rubrykach formularzy i rosnąca liczba banknotów w obiegu utrudniały obrót gospodarczy w grudniu 1994 r. średnia płaca wynosiła 6 mln zł. Pierwsze koncepcje denominacji pojawiły się już w 1990 r., ale ostatecznie do niej nie doszło, sytuacja gospodarcza była bowiem jeszcze zbyt niestabilna. Ostatecznie data operacji została ustalona na 1 stycznia 1995 r. O tym, że przelicznik wymiany wyniesie 1:10 tys., zadecydował Sejm latem 1994 r. Polacy musieli się zacząć szybko uczyć nowej rzeczywistości, bo już PIT za 1994 r. był wypełniany w starych i nowych złotych w nowych wyliczano należny podatek. W 1995 r. do obiegu wprowadzono 550 mln banknotów o wartości ok. 26 mld zł z podpisem ówczesnej prezes NBP Hanny Gronkiewicz-Waltz. Okres dwuwalutowości trwał dwa lata. Denominacja miała walor praktyczny, ale też wizerunkowy w ten sposób rząd pokazał, że złoty jest walutą silną, stabilną, wymienialną, z której można być dumnym. Denominacja pokazała także siłę transformowanej gospodarki według tabeli średnich kursów NBP z 1 stycznia 1995 r. dolar kosztował 2,43 zł, dziś ok. 3 zł. Stare złote można było wymieniać do 31 grudnia 2010 r. Polacy dobrze poradzili sobie z denominacją. Według przeprowadzonych przez OBOP badań 3 po obcięciu czterech zer 87 proc. ankietowanych nie miało kłopotów z posługiwaniem się równolegle starymi i nowymi banknotami, które zresztą podobały się zdecydowanej większości użytkowników. Narzekali przede wszystkim emeryci i renciści, najmniejsze problemy miała młodzież. 3 Badanie Opinie o denominacji przeprowadzone przez OBOP w marcu 1995 r. na reprezentatywnej próbie 1121 osób. Reforma emerytalna, tworząca kapitałową część świadczeń, była jedną z czterech wielkich reform wprowadzonych przez rząd Jerzego Buzka. Poza nią weszły w życie reformy: administracyjna (nowy podział administracyjny), oświatowa (wprowadzająca gimnazja) oraz służby zdrowia (m.in. decentralizacja systemu ubezpieczeń zdrowotnych i wprowadzenie kas chorych). Według pomysłu twórców reformy drugi filar nowego systemu emerytalnego, czyli otwarte fundusze emerytalne, miał nie tylko finansować przyszłe świadczenia emerytalne, lecz także zasilać rynki finansowe, czyli inwestować pieniądze przyszłych emerytów przede wszystkim na giełdzie. Do OFE trafiało 7,3 proc. pensji, po zmianach w maju 2011 r. 2,3 proc. Otwarte fundusze emerytalne miały ogromny wpływ na rozwój rynku kapitałowego. Generalnie kraje mniej zamożne, jak Polska, mają na tyle niską wartość ogólnych oszczędności obywateli, że trudno za pomocą kapitału prywatnego doprowadzić do rozwinięcia się stabilnego rynku kapitałowego, czyli takiego, na którym duża podaż oszczędności ze strony obywateli spotyka się niemal bezpośrednio z popytem na oszczędności ze strony firm. Stworzenie otwartych funduszy emerytalnych skierowało na giełdę ogromny strumień oszczędności, który sprawił, że rynkiem gieł- dowym zaczęły się interesować zarówno firmy chcące pozyskać kapitał, jak i globalni inwestorzy. Według Izby Domów Maklerskich fundusze emerytalne w różnej formie zainwestowały w polskie przedsiębiorstwa ponad 100 mld zł, uczestniczyły w wielu dużych prywatyzacjach realizowanych przez skarb państwa i w połowie 2013 r. miały w portfelach akcje blisko 250 spółek notowanych na GPW. Fundusze były także uczestnikami dyskusji o standardach nadzoru właścicielskiego w spółkach publicznych, które dziś obowiązują cały rynek kapitałowy. OFE angażowały się również na rynku pozostałych instrumentów dłużnych w 2012 r. ich wartość w portfelach funduszy wyniosła 31,5 mld zł. Z historią funduszy wiążą się też problemy w latach pomagały pompować wielką bańkę cenową na polskiej giełdzie, a obecnie, gdy obcięto dopływ części pieniędzy, słaby popyt z ich strony sprawia, że ceny akcji w Warszawie zachowują się słabiej niż ceny akcji na rynkach rozwiniętych. Według przepisów ustawy z grudnia 2013 r. OFE musiały przekazać do ZUS 51,5 proc. aktywów, a udział obywateli w części kapitałowej systemu stał się dobrowolny. 1,22 mld Tyle banknotów i ok. 11,9 mld monet znajdowało się przeciętnie w obiegu w Polsce w 2012 r. Źródło: NBP 72% Tylu Polaków w badaniu przeprowadzonym dwa Taki miesiące po denominacji uznało, że była ona potrzebna. Źródło: OBOP, Opinie o denominacji, % odsetek całej kapitalizacji GPW na koniec 2012 r. (w tym To 15 proc. w spółkach z indeksu WIG20 oraz 29 proc. w średnich i małych polskich spółkach spoza indeksu WIG20) był w posiadaniu otwartych funduszy emerytalnych. Źródło: Izba Domów Maklerskich 40% limit narzucony OFE związany z inwestowaniem w akcje notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Źródło: Ustawa o funduszach emerytalnych

16 2004 Wejście do Unii Europejskiej Wejście Polski do struktur europejskich w maju 2004 r. jest datą symboliczną, podsumowującą efekty długiego procesu integracji z Europą Zachodnią. Integracja ta uczyniła z Polski kraj przewidywalny, poddany rygorom europejskich standardów w zakresie ochrony własności prywatnej, wolności itd. Warunki do rozwoju rynku finansowego znacznie się poprawiły, głównie poprzez podniesienie wiarygodności Polski, zwiększenie bodźców do oszczędzania i inwestycji. W ramach jednolitego rynku spadły koszty transakcyjne transferu kapitału w obrębie Unii. Integracja z Unią Europejską po raz pierwszy w historii wymusiła na Polsce trwałą adopcję instytucji, które funkcjonują na Zachodzie. Dla systemu finansowego wejście do UE to kolejny etap transformacji sektor bankowy musiał się dostosować do zasad panujących na jednolitym rynku, czyli swobodnego przepływu kapitału i swobodnego świadczenia usług. Dzięki integracji z Unią Polska zaczęła gonić państwa twardego jądra Wspólnoty podczas gdy w 2003 r. polski PKB per capita (mierzony parytetem siły nabywczej) stanowił 49 proc. unijnej średniej, to w 2012 r. wynosił prawie 67 proc., a w 2022 r., po rozliczeniu obecnej perspektywy finansowej, ma sięgnąć co najmniej proc. Konsekwencją przyspieszonego rozwoju była zmiana klasyfikacji Polski w rankingach OECD oraz Banku Światowego z kategorii kraju o średnio wysokich dochodach (upper-middle income) na kraj o wysokich dochodach (high-income). Wszystko to sprawiło, że Polska zaczęła szybciej przyciągać zagraniczny kapitał, zarówno inwestycyjny, jak i finansowy. Łączna wartość dotychczasowych inwestycji zagranicznych, licząc od początku transformacji, według danych NBP wyniosła w trzecim kwartale 2013 r. 241,7 mld dol. M.in. dzięki funduszom pomocowym z Unii Polsce udało się w miarę bezpiecznie przejść przez kryzys finansowy. W latach wyniosły one, po odliczeniu polskiej składki i zwrotu niewykorzystanych środków, 61,4 mld euro. Warta odnotowania jest wysoka realna absorpcja funduszy unijnych, która do marca 2014 r. wyniosła aż 85,3 proc. (96 proc. tej kwoty stanowiły środki z polityki spójności i Wspólnej Polityki Rolnej; projekty są rozliczne do końca 2015 r.). 293,2 mld euro To wartość aktywów polskich banków na koniec 2012 r. Polski sektor bankowy jest liderem wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Źródło: Inteliace Research 30% To udział polskiego sektora bankowego w łącznej sumie aktywów, kredytów i depozytów banków 10 krajów przyjętych do UE w 2004 r. Aktywa banków UE10 stanowiły tylko 3 proc. aktywów bankowych rozszerzonej Unii (UE25). Źródło: NBP, stan na koniec 2003 r.

17 ośrodek dialogu i analiz