WSI SPOKOJNA. portal organizacji pozarządowych MARZEC: FUDNACJA AKTYWNEJ REHABILITACJI DAREK WLAŹLIK

Transkrypt

1 03(51)2008 miesięcznik organizacji pozarządowych ISSN TEMAT NUMERU WSI SPOKOJNA LUDZIE SEKTORA JAROSŁAW DOMINIAK CZŁOWIEK DROBNICY WSPOMINAMY DAREK WLAŹLIK ORGANIZACJA Z KALENDARZA MARZEC: FUDNACJA AKTYWNEJ REHABILITACJI PORADNIK PRZYCHODZI STAROSTA NA KONTROLĘ PODWYKONAWCA W ZADANIACH PUBLICZNYCH portal organizacji pozarządowych

2 03(51)2008 LUDZIE SEKTORA miesięcznik organizacji pozarządowych ISSN TEMAT NUMERU WSI SPOKOJNA JAROSŁAW DOMINIAK CZŁOWIEK DROBNICY WSPOMINAMY DAREK WLAŹLIK ORGANIZACJA Z KALENDARZA MARZEC: FUDNACJA AKTYWNEJ REHABILITACJI PORADNIK PRZYCHODZI STAROSTA NA KONTROLĘ PODWYKONAWCA W ZADANIACH PUBLICZNYCH 03(51)2oo8 portal organizacji pozarządowych Spis treści str. 1 3 str. 4 5 str str. 12 str str. 15 str. 16 str str str. 24 LUDZIE SEKTORA» Człowiek drobnicy Jarosław Dominiak uczynił z drobnych inwestorów giełdowych poważaną siłę W SKRÓCIE» Zapowiedzi oraz relacje z najważniejszych wydarzeń minionego miesiąca TEMAT NUMERU: WSI SPOKOJNA» Wieś i reszta świata rozmowa z prof. Marią Halamską o mitach i rzeczywistości na wsi» Sonda siostra Małgorzata Chmielewska, Marzena Łotys, Mikołaj Gassen-Piekarski i Zbigniew Wejcman odpowiadają na pytanie o bliskie relacje działaczy pozarządowych i samorządowych na wsiach» Życie wokół remizy Darek Mól opisuje Ochotnicze Straże Pożarne,...» Zaczęło się od cisa...pomysłowego proboszcza z Henrykowa...» W Aniołowie dobrze żyją...i zaradnych mieszkańców anielskiej wioski WSPOMNIENIE» Społecznik jakich mało Piotr Frączak wspomina Dariusza Wlaźlika ROLNICTWO» Polska wolna od GMO Darek Mól o tym, dlaczego warto bronić się przed wprowadzeniem modyfikowanych nasion do Polski KOLEKCJA CIEKAWYCH INICJATYW» Kulturalnie niezależni młodzi ludzie z Mińska Mazowieckiego wzięli sprawy w swoje ręce ORGANIZACJA Z KALENDARZA» Wózek jak garnitur Dominik i Tomek opowiadają Darkowi Molowi, jak się spotkali dzięki Fundacji Aktywnej Rehabilitacji EKONOMIA SPOŁECZNA» Pieprz ze spółdzielni del Cabo rolnictwo może wygrać z turystyką, jak przekonuje Ricardo Sandoval z Social Enterprise Magazine PORADNIK» Umowy o pracę i nie tylko 7. odcinek cyklu poświęconego księgowości w organizacjach» Nadzór i kontrola starosty Aneta Krawczyk pisze, kto i kiedy może skontrolować organizację pozarządową» Podwykonawca w zadaniach zleconych poprzez otwarty konkurs ofert Anna Mazgal wyjaśnia, czy organizacja może zlecić wykonanie zadania, na które dostała dotację» Aktualności prawne FUNDUSZE Dawcy grantów czyli od kogo, poza administracją, możemy otrzymać dotacje

3 L U D Z I E S E K T OX RX XA gazeta.ngo.pl 03.2oo8 1 1 CZŁOWIEK DROBNICY Jarosław Dominiak, prezes Stowarzyszenia Inwestorów Indywidualnych z Wrocławia, marzy o wyprawie w Andy, ale stąpa twardo po ziemi. DAREK MÓL

4 2 L U D Z I E S E K T O R A gazeta.ngo.pl 03.2oo8 Dowód osobisty wyrobił sobie bardzo szybko. Prosto z urzędu poszedł do jednego z biur maklerskich i założył swój pierwszy rachunek inwestycyjny. To był najlepszy prezent z okazji 18. urodzin. Była połowa lat 90. Jarek interesował się prawami rządzącymi wolnym rynkiem, który dopiero raczkował w Polsce. Inwestował na giełdzie, poznawał tajniki ekonomii, czytał, uczył się. Dostał się na Wydział Zarządzania i Informatyki Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Na studiach zaczął działać w międzynarodowej organizacji studenckiej AIESEC. Jako jej członek pomagał organizować pierwsze konferencje WallStreet w Polsce, na których ludzie poznawali praktyczne zasady inwestowania. Podczas wyścigu Tour de France Jarek Dominiak wspólnie z kolegami z SII Kamilem Karpickim, specjalistą ds. relacji inwestorskich w SII i Michał Masłowskim, wiceprezesem ds. programów SII, kibicują na jednym z etapów po wspinaczce na Col du Galibier 2653 m.n.p.m. Podczas jednej z podobnych konferencji Jarek poznał przedstawiciela Sveriges Aktiesparares Riksfrbund, dużej szwedzkiej organizacji zrzeszającej inwestorów indywidualnych. Długo ze sobą rozmawiali. W głowie studenta ostatniego roku Akademii Ekonomicznej narodziła się myśl, żeby szwedzkie doświadczenia wykorzystać w Polsce. Powiedział o tym kilku kolegom ze studiów. Zapalili się do tego pomysłu i postanowili razem założyć Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych (SII). Przez lata działalności udowodniliśmy, że plankton czy drobnica, jak mówi się o inwestorach indywidualnych, to poważna siła. Dziś prosi się nas o opinie, słucha się tego, co mamy do powiedzenia, traktuje się nas bardzo poważnie. Rajd po kraju Zarejestrowaliśmy się pod koniec 1999 r. Wymyśliliśmy, że będziemy jeździć do różnych miast w Polsce, organizować spotkania edukacyjne i mówić ludziom o stowarzyszeniu opowiada J. Dominiak. Namówiliśmy przedstawicieli giełdy, żeby nas wsparli finansowo. Zgodzili się i ruszyliśmy w trasę. Na spotkania przychodziło bardzo dużo osób. Niektórzy chcieli od razu przyłączyć się do organizacji. Tak duży odzew potwierdzał, że stowarzyszenie wypełniło ogromną lukę na rynku kapitałowym i jest bardzo potrzebne. SII wynajęło mały pokoik we Wrocławiu na siedzibę. Zaczęli zapisywać się członkowie. Tworzyły się regionalne oddziały Stowarzyszenia. Było coraz więcej pracy. Ruszyły praktyczne warsztaty dla inwestorów. W Unii przed Polską SII rozpoczęło lobbing na rzecz tego środowiska. Jarek został przedstawicielem krajowych organizacji inwestorskich w World Federation of Investors Corp. Polska dołączyła do grona państw, w których indywidualni gracze giełdowi mieli swoich reprezentantów. Zaczęto się z nimi liczyć na rynku kapitałowym. Do tej pory rządzili na nim duzi inwestorzy, którzy nawet po trupach dążyli do zamierzonego celu. W starciu z nimi zwykły Kowalski nie miał żadnych szans. SII zaczęło reprezentować swoich członków w spornych sprawach, a nawet w sądach. Chcieli też realnie wpływać na zmiany w polskim ustawodawstwie. Jarek został reprezentantem Stowarzyszenia Inwestorów Indywidualnych w Euroshareholders w Brukseli, gdzie uczestniczył w przygotowywaniu dokumentów opiniujących akty prawne dotyczące rynku kapitałowego dla Komisji Europejskiej. Polska nie była jeszcze członkiem Unii, a my już mieliśmy wpływ na ustalane tam prawo, które później wprowadzano także w naszym kraju mówi. Na jednym rachunku Od początku istnienia SII dążyło do tego, aby w Polsce zaczęły powstawać Kluby Inwestorów Indywidualnych. Ta idea narodziła się ponad 100 lat temu w Stanach Zjednoczonych i dość szybko stała się popularna także w Europie. Polega na tym, że kilkoro ludzi inwestuje na giełdzie używając tylko jednego rachunku w biurze maklerskim. Dzięki temu ryzyko ewentualnych strat jest mniejsze niż w przypadku jednej osoby. Z kolei przynależność inwestorów do stowarzyszenia pozwala grupie bezpiecznie poruszać się po rynku kapitałowym. Niestety, w Polsce żadne biura maklerskie nie chciały otworzyć jednego konta dla kilku indywidualnych osób narzeka J. Dominiak. Ktoś z Komisji Papierów Wartościowych wypowiedział się kiedyś niefortunnie o takich klubach i nastawił źle do tej idei polskich ustawodawców. Staramy się to zmieniać. Udało się nam wprowadzić zmiany w prawie dotyczące Klubów. Teraz musimy jeszcze trochę powalczyć, żeby to nie był martwy zapis, żeby pojawiły się do niego akty wykonawcze. Kilka biur maklerskich już dojrzało do tej sprawy, ale nie działa to jeszcze tak, jak byśmy sobie tego życzyli. Rosną w siłę Z biegiem lat SII stało się ważnym graczem na rynku kapitałowym. Liczą się z nim największe instytucje finansowe, duzi inwestorzy, a nawet rząd. Jarosław Dominiak jest członkiem Rady Rozwoju Rynku Finansowego przy Ministrze Finansów. Aktywnie uczestniczy też w obradach zespołu konsultacyjnego utworzonego do prac nad projektem Kodeksu Nadzoru Korporacyjnego Polskiego Forum Corporate Governance. Jest prelegentem podczas licznych konferencji z dziedziny rynku kapitałowego. Jako

5 gazeta.ngo.pl 03.2oo8 L U D Z I E S E K T O R A 3 prezes SII pisze komentarze i artykuły w prasie finansowej, co wpływa na rozpoznawalność Stowarzyszenia. SII organizuje wiele szkoleń i konferencji (m.in. Konferencję WallStreet, Akademię Tworzenia Kapitału, warsztaty Profesjonalny Inwestor ). W większości przypadków to największe tego typu imprezy w Polsce. Dużą popularnością cieszy się też wydawane co kwartał od 2001 r. czasopismo Akcjonariusz, które pełni rolę opiniotwórczą i przedstawia głos środowiska polskich inwestorów giełdowych. Drobnica to poważna siła W 2005 r. SII stworzyło własny dział analityczny. Współpracują z nim czołowi analitycy giełdowi, dzięki czemu oferta stowarzyszenia jest bogata w cenne informacje, dotyczące spółek giełdowych, debiutantów, surowców, makroekonomii, analiz polskich oraz światowych indeksów giełdowych. Korzystają z niego nie tylko członkowie Stowarzyszenia, ale wszyscy ci, którzy chcą zdobyć praktyczną wiedzę o mechanizmach rządzących wolnym rynkiem. Dzięki silnej pozycji na rynku SII udało się zablokować fuzję dwóch dużych firm, których połączenie byłoby niekorzystne dla niewielkich graczy. Z kolei w kilku przypadkach, gdy spółka wychodziła z giełdy i oferowała niską cenę akcji, Stowarzyszenie wywalczyło, by duży inwestor ją podniósł nawet o kilkadziesiąt procent. Dzięki temu indywidualni inwestorzy nie ponieśli dużych strat. Przez lata naszej działalności udowodniliśmy, że plankton czy drobnica, jak mówi się o inwestorach indywidualnych, to poważna siła. Dziś prosi się nas o opinie, słucha się tego, co mamy do powiedzenia, traktuje się nas bardzo poważnie. Wiem, że przed nami ktoś próbował założyć podobną organizację, ale to nie wyszło. Nam się udało. Praktycznie od zera stworzyliśmy organizację, z którą każdy się liczy stwierdza J. Dominiak. Ludzie mają realny wpływ Od 2000 r. Jarosław Dominiak jest członkiem międzynarodowej organizacji Ashoka ( która wyszukuje i zrzesza wyjątkowe osobowości, wprowadzające innowacyjne rozwiązania problemów społecznych. W jego profilu na stronie internetowej Ashoki czytamy: Jarek dostarcza ludziom narzędzi i umiejętności, by zdobywali praktycz- Dyskusja panelowa podczas konferencji Profesjonalny Inwestor, Gdańsk, listopad 2007 r. Od lewej: Jarosław Dominiak, Sebastian Gawłowski (Puls Biznesu), Marek Knitter (Money.pl), Tomasz Jóźwik (Forbes), Artur Sierant (Rzeczpospolita). ne doświadczenia i podstawową wiedzę na temat zasad działania wolnego rynku. Poprzez swój program edukacyjny odpowiada na potrzeby edukacyjne społeczeństwa i udowadnia, że to ludzie mają realny wpływ na zmianę społeczną i materialną w swoim życiu. Obserwuję go od wielu lat i widzę, że to co robi Jarek i jego Stowarzyszenie bardzo dobrze wpływa na wielu ludzi i na to, jak funkcjonują środowiska biznesu w Polsce zapewnia Ewa Konczal z Ashoki. To bardzo skromny człowiek, ale niezwykle skuteczny w działaniu. Ciekawy świata i ludzi, otwarty na nowe przedsięwzięcia. Ale też bardzo zabiegany. Nie tylko pieniądze Rzeczywiście, jego dzień wypełniony jest pracą od rana do wieczora. Jarek potrafi trzy razy w tygodniu przyjechać do Warszawy czy innego miasta w Polsce na konferencję, spotkanie, szkolenie. Jednak przy tak wielu obowiązkach nie zamyka się tylko na sprawy SII i nie zaprząta sobie głowy wyłącznie pieniędzmi. Jak sam mówi, od dawna interesuje się organizacjami pozarządowymi, ich działalnością i tym, jak wiele ciekawych i potrzebnych rzeczy robią dla różnych grup społecznych. Teraz jestem w Stowarzyszeniu i poświęcam mu większość czasu. Zdaję sobie jednak sprawę, że to pewien etap w moim życiu. Lubię tworzyć, więc po głowie chodzi mi kilka nowych pomysłów. Chciałbym na przykład powołać w przyszłości fundację, która działałaby na rzecz ludzi z chorobami nowotworowymi i prowadziłaby badania nad rakiem. Mam doświadczenia w swoim otoczeniu z tą chorobą. Podziwiam też Lance a Armstronga, który walczył z nowotworem, a później zwyciężał w największych wyścigach świata mówi. Rowerem po górach Podziw dla Lance a Armstronga nie jest przypadkowy. Jarek Dominiak jest zapalonym kolarzem. Kiedy tylko mogę, urywam się ze świata twardego biznesu, biorę rower i jeżdżę po górach Sowich albo Karkonoszach opowiada. Od 8 lat wyjeżdża też na wyścigi Tour de France i Giro d Italia. Najpierw kibicuję, a po skończonym wyścigu, razem ze znajomymi pedałujemy przez najtrudniejsze alpejskie odcinki. To niesamowite przeżycie mówi. Kolarstwo to nie jedyna jego pasja. Kilka lat temu Jarek poznał ludzi z Ameryki Południowej. Od tamtego czasu wciąż chodzi mu po głowie, żeby pojechać do Peru. Ale nie na tydzień lub dwa, tylko zaplanować może nawet kilkumiesięczną wyprawę, podczas której będzie można naprawdę poczuć ducha tego kraju: przejść przez Andy, dotrzeć do wybrzeża nad Ocean Spokojny, zatrzymać się w Cusco, dawnej stolicy Inków. Wierzę, że kiedyś tam pojadę, ale na razie chciałbym doprowadzić do tego, żeby działania SII były jeszcze skuteczniejsze. Ludzie są głodni elementarnej wiedzy dotyczącej rynku kapitałowego, chcą wiedzieć coraz więcej, aktywizują się. Łącznie, swoim działaniem Stowarzyszenie obejmuje ok. 20 tys. ludzi. Jest więc dla kogo pracować i wciąż jest dużo do zrobienia przekonuje J. Dominiak.

6 4 W S K R Ó C I E gazeta.ngo.pl 03.2oo8 Z A P O W I E D Z I W Y D A R Z E Ń PRZECIWDZIAŁANIE RADYKALIZACJI ZACHOWAŃ DZIECI I MŁODZIEŻY Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji ogłosił konkurs ofert na realizację zadnia publicznego Przeciwdziałanie radykalizacji zachowań dzieci i młodzieży. Oferty należy składać do 13 marca 2008 r. FOP. RÓWNE SZANSE I INTEGRACJA SPOŁECZNA Ecorys Polska, operator II i III komponentu Funduszu dla Organizacji Pozarządowych, ogłasza drugi nabór wniosków do III komponentu Równe szanse i integracja społeczna. Nabór trwa do 14 marca 2008 r. KONKURS PROGRAMU PRZEMIANY W REGIONIE RITA Do 15 marca 2008 r. organizacje mogą składać wnioski do otwartego konkursu grantowego programu Przemiany w Regionie RITA, finansowanego przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności, a realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji. PROMOCJA WIEDZY O POLSCE Ruszyła kolejna edycja konkursu Ministra Spraw Zagranicznych na realizację zadania publicznego Promocja wiedzy o Polsce. Wnioski można składać do 21 marca 2008 r. AKTYWNA WIOSNA VI Fundacja J&S Pro Bono Poloniae zaprasza młode aktywne osoby, chcące zmienić coś w swoim środowisku lokalnym do udziału w konkursie grantowym Aktywna Wiosna VI. Do wygrania są dotacje do 10 tys. zł oraz udział w bezpłatnych warsztatach animacji środowiska lokalnego. Wnioski należy nadsyłać do 21 marca 2008 r. Szczegóły na stronie WOLONTARIAT DLA EUROPEJSKIEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Fundacja Batorego wraz z Fundacją Pamięć Odpowiedzialność i Przyszłość zapraszają organizacje pozarządowe z Polski, Litwy i Ukrainy, działające na rzecz ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego oraz posiadające doświadczenie w pracy z wolontariuszami lub starszą młodzieżą do ubiegania się o dotacje w drugiej edycji konkursu Memoria. Wo- R E L A C J E EUROPEJSKI ROK DIALOGU MIĘDZYKULTUROWEGO Komisja Europejska ogłosiła rok 2008 Europejskim Rokiem Dialogu Międzykulturowego (ERDM), aby promować tolerancję i wzajemny szacunek pomiędzy przedstawicielami różnych narodów, kultur i religii. W Polsce obchody koordynuje Narodowe Centrum Kultury. Zaplanowano m.in. międzynarodową konferencję podejmującą problematykę tożsamości w dobie globalizacji, szkolne debaty o wartościach, badanie postaw młodzieży wobec odmienności kulturowej, wspólną publikację historyków białoruskich, litewskich i polskich, festiwale wielokulturowe, warsztaty z udziałem młodzieży oraz publikacje o dialogu między kulturami. Aktualne informacje o wydarzeniach związanych z obchodami Roku można znaleźć na polsko-angielskiej stronie internetowej ORGANIZACJE CHCĄ DZIAŁAĆ JAWNIE I PRZEJRZYŚCIE Standardy działań organizacji wracają do głównego nurtu dyskusji w sektorze pozarządowym. Wspólnota Robocza Związku Organizacji Socjalnych (WRZOS), Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych (SPLOT) i Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP) tworzą koalicję na rzecz etyki i standardów w trzecim sektorze. Organizacje zapraszają do szerokiej dyskusji na temat przejrzystości działań, finansowania, usług. Zainteresowani mogą pisać na adres: wrzos@wrzos.org.pl, splot@splot.ngo.pl lub ofop@ofop.engo.pl. BĘDĄ SIĘ PRZYGLĄDAĆ JAK DZIAŁA 1% Ponad 20 organizacji pozarządowych (w tym m.in. Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, Caritas, PAH, SOS Wioski Dziecięce i inne) skierowały do Ministra Finansów wspólny list z pytaniami i postulatami dotyczącymi doprecyzowania nowych procedur przekazywania 1% podatku. AKTORZY PROMUJĄ 1% Beata Tyszkiewicz, Grażyna Wolszczak, Katarzyna Groniec, Agnieszka Grochowska, Krzysztof Kolberger, Piotr Adamczyk, Tomasz Kot, Tomasz Karolak i Zbigniew Zamachowski namawiają Polaków do przekazania 1% podatku dla organizacji pożytku publicznego. Znanych polskich aktorów można zobaczyć i usłyszeć w telewizyjnych i radiowych spotach promujących przekazywanie 1% podatku. Spoty przygotowało Krajowe Centrum Kompetencji we współpracy z największymi organizacjami pożytku publicznego oraz stacjami radiowymi i telewizyjnymi (telewizją Polsat, TVN, Puls oraz TVP i radiem publicznym). O EFEKTACH KAMPANII ZMIEŃ POLSKĘ. IDŹ NA WYBORY Ponad 20% osób głosujących w ostatnich wyborach do parlamentu przyznaje, że zachęciła ich do tego społeczna kampania Zmień kraj. Idź na wybory. Kampania wpłynęła pozytywnie na decyzje sympatyków wszystkich partii (wyborcy PiS częściej niż inni deklarowali, że kampania zadecydowała o ich udziale w wyborach). Kampanię przeprowadziła koalicja ponad 150 organizacji oraz mediów, które bezpłatnie wyemitowały reklamy o wartości 2,5 mln zł. Organizacje zaangażowane w kampanię zamierzają kontynuować działania zwiększające frekwencję. Chcą przygotować obywatelski projekt ustawy o nowelizacji ordynacji wyborczych i po zebraniu 100 tys. podpisów przekazać go do Sejmu. Kampanię Zmień kraj. Idź na wybory podsumowano 30 stycznia w Fundacji Batorego.

7 gazeta.ngo.pl 03.2oo8 W S K R Ó C I E 5 R E L A C J E SPRAWDZAJ TYCH, KTÓRYCH WYBIERASZ Minął ponad rok od kiedy wybraliśmy władze lokalne i warto sprawdzić, co w tym czasie zrobili ci, których wybraliśmy namawiają organizatorzy kampanii społecznej Sprawdzaj tych, których wybierasz. Kampania, która rozpoczęła się 31 stycznia, jest elementem akcji Masz głos, masz wybór realizowanej przez Fundację im. Stefana Batorego i Stowarzyszenie Szkoła Liderów. Organizatorzy chcą przypomnieć, jakie kompetencje ma samorząd i podpowiedzieć, jak obywatele mogą wpływać na to, co dzieje się w ich miejscowościach. FIRMY RÓWNYCH SZANS Firma Skrivanek Sp. z o.o. (w kategorii małych i średnich przedsiębiorstw) oraz Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi (w kategorii dużych przedsiębiorstw) zajęły pierwsze miejsce w drugiej edycji konkursu Firma Równych Szans. Wyniki ogłoszono 21 stycznia, podczas uroczystej gali w Teatrze Polskim w Warszawie. W konkursie wyłoniono firmy i instytucje, które najskuteczniej wprowadzają w życie zasady równości kobiet i mężczyzn w miejscu pracy. Do tegorocznej edycji konkursu zgłosiło się ponad 130 firm i instytucji publicznych z całej Polski, z czego ostatecznie zakwalifikowano 100 pracodawców. STOP CYBERPRZEMOCY Do końca marca w mediach będą się pojawiać reklamy telewizyjne i prasowe, zwracające uwagę na problem przemocy rówieśniczej z użyciem mediów elektronicznych. Dzieciom, które czują się zagrożone podczas korzystania z internetu mogą pomóc specjaliści z Helpline.org.pl, projektu Fundacji Dzieci Niczyje i Fundacji Grupy TP. Przygotowano również film edukacyjny, który wraz ze scenariuszami zajęć i plakatami trafi do gimnazjów w całej Polsce. Materiały są również dostępne online na stronie KALENDARZ ŁĄCZY POKOLENIA Jakie mogą być korzyści ze współpracy osób starszych z dziećmi i młodzieżą, pokazały Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce i Fundacja PZU w kalendarzu na 2008 r. pt. Łączymy pokolenia. Kalendarz ścienny w formacie A3 z kolorowymi zdjęciami jest wydawnictwem bezpłatnym. Osoby i instytucje zainteresowane jego otrzymaniem mogą zamówić go w Akademii. ksiegowosc.ngo.pl informacje pomocne w prowadzeniu księgowości organizacji, w tym m.in.: zatrudnianie pracowników w organizacji pozarządowej; rachunkowość, w tym bilans roczny, prowadzenie kasy i plan kont podróże służbowe jak je rozliczyć? obowiązki wobec ZUS i US Opiekuna serwisu można poprosić o konsultację w dziedzinie księgowo-rachunkowej. Z A P O W I E D Z I W Y D A R Z E Ń lontariat dla europejskiego dziedzictwa kulturowego. Wnioski przyjmowane są do 31 marca 2008 r. EOG/NMF. TRZECI NABÓR WNIOSKÓW Trzeci nabór wniosków o dofinansowanie pojedynczych projektów i programów z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego trwa do 31 marca 2008 r. Kwota przewidziana do rozdysponowania to ponad 60 mln euro. KONKURS NA DOBRE PRAKTYKI EFS 2008 Ogłoszono drugą edycję konkursu Dobre praktyki EFS 2008, który ma pokazać, w jaki sposób projekty dofinansowane z EFS mogą zmieniać życie ludzi. Termin nadsyłania zgłoszeń mija 13 kwietnia 2008 r. NAJBARDZIEJ EFEKTYWNE PROJEKTY SAMORZĄDÓW GMIN I ORGANIZACJI Minister Pracy i Polityki Społecznej ogłosił dwa konkursy na najbardziej efektywne projekty samorządów gmin i organizacji pozarządowych: Klub Integracji Społecznej partnerem samorządu gminy w pracach społecznie użytecznych (zgłoszenia od 1 marca do 30 czerwca 2008 r.) i Ośrodki wsparcia spółdzielni socjalnych przygotowanie spółdzielni socjalnych do EFS oraz restrukturyzacja usług (wnioski są przyjmowane w marcu 2008 r.). KALENDARZ 3 marca Międzynarodowy Dzień Chorego, 14 marca Ogólnoświatowy Dzień Sprzeciwu wobec Tam 15 marca Międzynarodowy Dzień Konsumenta 17 marca Światowy Dzień Morza 21 marca Międzynarodowy Dzień Walki z Dyskryminacją Rasową 22 marca Światowy Dzień Wody, Dzień Ochrony Bałtyku

8 6 T E M A T N U M E R U : W S I S P O K O J N A gazeta.ngo.pl 03.2oo8 WIEŚ I RESZTA ŚWIATA Rozmowa z prof. Marią Halamską z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. ROZMAWIAŁA MAGDA DOBRANOWSKA-WITTELS Na polskiej wsi działa mało stowarzyszeń i fundacji, ale jest też przekonanie, że tam właśnie zachowały się tradycje wspólnotowe. Czy Pani zdaniem tak jest i czym się objawia ta tradycja? Rzecz się bierze z wydumania: jeśli z badań wynika, że na wsi nie ma organizacji pozarządowych, to trzeba wymyślić coś takiego, że one jednak są. Wałkuje się ten nieszczęsny kapitał społeczny na różne sposoby, żeby go na wsi jednak znaleźć. A jak już nic nie ma ponieważ na wsi nie ma zaufania, jest słabe wykształcenie, nie ma organizacji, a te które są nie działają albo są organizacjami fasadowymi to się wymyśla kapitał wspólnotowy, bo jest zaufanie do rodziny, do sąsiadów itd. Oczywiście, jest to pewien kapitał, ale taki kapitał bywa przeważnie budulcem dla tzw. brudnych wspólnot, np. mafii. Taki typ zaufania to jest cecha społeczeństw chłopskich. I nie jest to żadne odkrycie. Tu podstawą jest podział na wieś i resztę świata. W tych społecznościach jeśli mielibyśmy mieć do kogoś zaufanie, to właśnie tylko do swoich, choć też nie zawsze. Czy brak zaufania jest aż tak ważny? Czy przekłada się na praktyczną stronę życia mieszkańca wsi? Tak. Przykładem mogą być tzw. grupy producentów rolnych. W niektórych krajach Unii odgrywają one ważną rolę w samoorganizacji świata rolniczego. Również w Polsce były bardzo promowane. W 2000 r. uchwalono ustawę o grupach producentów rolnych i ich związkach; szybko powstało ich 750, ale na koniec roku 2003 pozostały tylko 54. Rolnicy mieli wszystko: podstawę prawną, zapał, doradztwo. Ale okazało się, że aby dostać subwencje i dotacje, grupa musi działać, musi wspólnie sprzedawać produkt. A na to chętnych już nie było. W grupie byli dopóki im się to opłaciło, ale gdy tylko pojawiała się okazja, żeby sprzedać gdzieś drożej, bo akurat były braki na rynku, to odchodzili. Eksperci z wielką goryczą mówią, że rolnicy nie dojrzeli do tego, bo nie mają zaufania, lojalności, bo boją się, że inni podejrzą ich dochody. Jest też inna rzecz, której rolnicy się obawiają: normalnie oni płacą tylko podatek rolny, natomiast grupa producentów musi płacić podatek dochodowy. Na wsi mamy po prostu inny typ kultury, postchłopskiej, mało obywatelskiej. Moim zdaniem, żeby być obywatelem, trzeba przede wszystkim płacić podatki. Cały system ulg dla rolników od podatków poprzez KRUS bardziej sprzyja ich marginalizacji niż ich z niej wydobywa. Czy wieś jest taka sama w całej Polsce? Badania pokazują, że wieś jest inna w zależności od makroregionu. Różni się np. liczbą zarejestrowanych organizacji pozarządowych i tych tradycyjnych. Tam, gdzie nie ma straży pożarnych, są nowe organizacje. Tam, gdzie zerwano tradycyjne więzi, gdzie pojawiła się ludność napływowa, poszukuje się nowych form zrzeszania. To już jest wieś mniej religijna, bardziej otwarta. Wyróżnia się tutaj Wielkopolska i Pomorze. No, dobrze. Mamy na wsi mało stowarzyszeń i fundacji, ale są przecież kółka rolnicze, koła gospodyń wiejskich, słyszy się o związkach zawodowych rolników... Zadałam sobie ostatnio trud, żeby do tych organizacji dotrzeć. Od miesiąca usiłuję skontaktować z organizacjami rolniczymi, z kółkami rolniczymi, z Solidarnością, z Samoobroną, z kołami gospodyń wiejskich. Wysyłam do nich maile na rozmaite adresy. Nic. Cisza. Nikt nie odpowiedział nawet: nie jesteśmy zainteresowani. Spróbowałam wobec tego zweryfikować dane, które podają na stronach internetowych. I co się okazuje? Nie ma żadnych 22 tys. kółek rolniczych. W Krajowym Rejestrze Sądowym jest ich około Nie ma 1700 Gminnych Związków i Kółek Organizacji Rolniczych, jest ich 248. Jest 400 spółdzielczych kółek rolniczych i 200 w likwidacji. Natomiast jest cała fasadowa retoryka. Podobnie Solidarność, o której mówi się że ma 300 lub 400 tys. członków. Ponieważ nie było innego sposobu wydobycia informacji, sprawdziłam skład Rady Głównej, która zwykle odzwierciedla siłę struktur regionalnych. I zobaczyłam, że w Radzie i Prezydium zasiadają reprezentanci 18 z 49 byłych województw! Koła gospodyń wiejskich (KGW) to jeszcze jeden mit. Jeśli weźmiemy pod uwagę populację kobiet powyżej 18. roku życia mieszkających na wsi, to wypada, że 20% z nich powinno być członkiniami tych kół. Tymczasem z badań wynika, że należy do nich 5% kobiet. Myśląc o kołach gospodyń wiejskich mamy przed oczami kobiety w czepcach, śpiewające piosenki i piekące kołacze. Oczywiście, na to też powinno być miejsce. Ale znowu odwołam się

9 gazeta.ngo.pl 03.2oo8 T E M A T N U M E R U : W S I S P O K O J N A S O N D A 7 do badań: prof. Walczak-Durajowa pytała, jakie są główne problemy nurtujące kobiety na wsi. Z odpowiedzi kobiet wynika, że jest to przemoc w rodzinie, nierówności w dostępie do pracy. To zupełnie inny pakiet problemów niż oferta programowa KGW. KGW odwołują się do tradycji rozumianej jako kultywowanie folkloru i tradycji życia CO NA WSI DZIAŁA? codziennego, co może być rozrywką dla kobiet trzeciego wieku. W takim razie wiejski samorząd także nie wie, jakie są u nich problemy, ponieważ z innych danych wynika, że najwięcej pieniędzy przeznacza na działalność sportową organizacji pozarządowych... Organizacje wiejskie wymykają się definicjom i statystykom przyjętym w trzecim sektorze. Te pierwsze nie pasują do realiów wiejskiej wspólnoty, te drugie pokazują niepełny obraz tego, co dzieje się w tych społecznościach. Według statystyk klasycznych organizacji pozarządowych (stowarzyszeń i fundacji) jest na wsi w sumie ok. 13 tys. (plus 15 tys. Ochotniczych Straży Pożarnych OSP). To mniej niż w miastach. Nie oznacza to jednak, że mieszkańcy wsi się nie organizują, ani że ich zrzeszenia nie odgrywają ważnej roli w rozwoju lokalnym. Organizacje wiejskie są po prostu inne. Statystyki nie pokazują np. komitetów społecznych czy kół gospodyń wiejskich. Te ostatnie, według oficjalnych danych, obejmują swoimi działaniami 65% wsi. Niezwykle istotną instytucją wiejskiego życia społecznego jest OSP. Znaczna część aktywności społecznej mieszkańców koncentruje się też wokół parafii (na wsiach działa ok jednostek organizacyjnych Kościoła katolickiego oraz 300 innych Kościołów). Również klasyczne organizacje pozarządowe, działające na wsiach, różnią się od tych z miast. Organizacjom wiejskim nie zależy tak bardzo na niezależności i autonomii. Trudno się dziwić: wiele z nich łączy aktywność biznesową z działalnością społeczną (np. kółka rolnicze, grupy producenckie, spółdzielnie), a jednocześnie działają w bardzo bliskich relacjach z samorządem lokalnym: przedstawiciele władz są często członkami lub założycielami lokalnych organizacji. Na wsiach znacznie więcej jest stowarzyszeń (26 tys.) niż fundacji (zaledwie 700 na 8500 wszystkich zarejestrowanych). Przeciętnie stowarzyszenie wiejskie zrzesza ok. 40 osób (to mniej niż w mieście) i ponad połowa z nich włącza się w życie organizacyjne. Mimo to liderzy tych organizacji narzekają na brak osób gotowych bezinteresownie angażować się w działania organizacji. Jest to problem tym dotkliwszy, że organizacje wiejskie bardzo rzadko zatrudniają pracowników, wychodząc z założenia, że organizacja powinna działać przede wszystkim dzięki pracy społecznej swych członków (tak uważa 37% organizacji). Wspólne dla organizacji wiejskich i miejskich są problemy finansowe, ale sposoby radzenia sobie z nimi już różne. Na wsi organizacje finansują swoje działania praktycznie tylko ze składek członkowskich i dotacji od lokalnych samorządów. Prowadzi to często do uzależnienia tych organizacji od pieniędzy publicznych. Tym bardziej, że rzadko ich kasy zasilane są np. darowiznami lub opłatami za prowadzone usługi. Oprac. dobr. na podst.: Jan Herbst, Inny trzeci sektor. Organizacje pozarządowe na terenach wiejskich. Co trzecia organizacja wiejska ma przynajmniej jednego reprezentanta w lokalnym samorządzie. Czy tak bliskie relacje między sektorem pozarządowym i samorządem dobrze służą lokalnym społecznościom? Mikołaj Gassen-Piekarski, prezes Stowarzyszenia na rzecz Rozwoju Wsi Sokołowo Według mnie takie relacje dobrze służą lokalnym społecznościom. Gdy nie ma w samorządzie nikogo, kto działa w jakiejś organizacji pozarządowej, to ze strony lokalnych władz jest mniejsze zrozumienie dla tego, co robią takie organizacje. Ich praca jest mniej doceniana. Dobrze jest mieć swojego reprezentanta, np. w gminie, bo wtedy jest łatwiej przekonać osoby w urzędzie, żeby wsparły konkretne projekty czy aktywności. Oczywiście nie chodzi o załatwianie niczego po znajomości. s. Małgorzata Chmielewska, przełożona polskiej Wspólnoty Chleb Życia Nasza organizacja nie ma przedstawicieli w lokalnym samorządzie, dlatego nie mam doświadczenia wynikającego z takich relacji. Wierzę jednak, że takie zbliżenie jest korzystne dla obu stron, zwłaszcza, że samorządy są bardzo upolitycznione. Natomiast pracownicy organizacji pozarządowych mają ogromne doświadczenie w pracy społecznej, znają potrzeby ludzi i na pewno warto korzystać z tej wiedzy. Każda współpraca między lokalną władzą a organizacjami pozarządowymi jest dobra, pod warunkiem jednak, że obie strony pracują dla społeczności, a nie wykorzystują kontaktów dla własnych interesów. Zbigniew Wejcman, Stowarzyszenie BORIS Każda oddolna inicjatywa powinna być ceniona i wspomagana. Problem rodzi się wówczas, gdy inicjatorem nowej organizacji pozarządowej jest osoba zawodowo pracująca w instytucji samorządowej lub radny. Problem jest po-

10 8 X X X X S O N D A T E M A T N U M E R U : W S I S P O K O J N A gazeta.ngo.pl 03.2oo8 Czy są szanse na zmiany? Oczywiście, że są, ale tylko wtedy, gdy będziemy wieś traktować po partnersku, a nie protekcjonalnie. Oczywiście, trzeba też zwiększyć kapitał kulturowy, ale do tego potrzebna jest dobra oświata. Mówi się, że wieś wykonuje ogromny skok cywilizacyjny. To prawda, ale dystans zostaje, a nawet się zwiększa. I to jest niepokojące. Myślę, że najważniejsze jest oddziaływanie na kulturę obyzorny, o ile samorządowiec otwiera tę społeczną instytucję na mieszkańców, na współudział w jej zarządzaniu i rozwoju. Praktyka wskazuje, że osoby aktywne w swoim samorządowym miejscu pracy urzędzie, ośrodku pomocy społecznej, szkole, domu kultury poszukują dodatkowych metod działania dla społeczności wiejskiej. Są naturalnymi liderami, którym łatwiej niż komukolwiek innemu zorganizować ludzi, określić najważniejszy problem, podzielić odpowiedzialności i zadania. Każdy z nich chce mieć też wpływ na kształt i funkcjonowanie takiej inicjatywy w jej początkach. W tym czasie należy już szukać aktywnych członków, zachęcać do własnej inicjatywy, kreować ich na kolejnych liderów. To model, który widzę w wielu znanych mi organizacjach wiejskich inicjator z kręgu samorządu, zachęcający własnym przykładem do działań obywatelskich. Jeśli jednak ten model nie zadziała, organizacja zamyka się na społeczność i jest monopolizowana przez lidera przedstawiciela samorządu. Stowarzyszenia, których prezesami są wójtowie, a w zarządach ich zaufani, szybko stają się atrapami działań obywatelskich. Organizacje takie nie starają się pozyskać nowych członków spośród mieszkańców, efekty ich pracy są dla ludzi niewidoczne, często co jest chyba najbardziej nieetyczne ubiegają się o dotacje z własnego samorządowego budżetu. Widzimy wówczas zjawisko podstawiania swoich stowarzyszeń do ogłaszanych przez te same osoby konkursów. Marzena Łotys, prezes Stowarzyszenia Edukacja inaczej z Aptynty W pytaniu podano tylko wskaźnik ilościowy. Trzeba by jednak przyjrzeć się także innym sprawom, ponieważ można to oceniać i dobrze, i źle. Jeżeli zachowana jest wspólnota celów, przy różnej formie działań jest w porządku. Ale jeżeli nie wykorzystuje się prawnych form współpracy, które przewiduje np. ustawa o działalności pożytku publicznego to niedobrze. Wtedy, szczególnie w małych społecznościach, takie relacje prowadzą do zubożenia aktywności społecznej. A chodzi o to, aby jak najwięcej osób włączało się w działalność społeczną. Jeżeli ta sama grupa działa w samorządzie i organizacjach wtedy tych aktywnych osób jest mniej, a do tego zaciera się specyfika dwóch sektorów. Ale te organizacje przynajmniej istnieją: ludowe kluby sportowe, kluby sportowe przy szkołach. Jest to tradycyjne i najłatwiejsze wydawanie pieniędzy, bo oni są, czymś się zajmują, są mecze, jest liga, sekcja. Inną instytucją, na którą dają pieniądze są ochotnicze straże pożarne. One rzeczywiście mają swoje miejsce na wsi. Oprócz roli zabezpieczającej, mają jeszcze wiele innych funkcji, m.in. towarzyskie. Rozmawiałam kiedyś z moim wujem, który był komendantem straży. Ciocia wyklinała, że ciągle na te zbiórki chodzi. Wuj mi wytłumaczył, że są różne sygnały: na zbiórkę szkoleniową, na zbiórkę, kiedy się pali i kiedy zwołują się na piwko. Jest to organizacja, która ma różne, realne funkcje do spełnienia, jest podbudowana tradycją. Tylko, że na tradycji nie da się wszystkiego stem zaprzyjaźniona z wieloma mieszkańcami. I po 20 latach dowiedziałam się na przykład, że mój główny informator, zresztą bardzo sympatyczny człowiek, był powiatowym komendantem UB w latach 50. Jak ta tajemnica była chroniona! Przecież wszyscy o tym wiedzieli. Taka wspólnotowa jest nasza wieś. Wieś nie jest żadną wspólnotą. I nigdy nie była. Jest to mit, który ciąży na socjologii wsi, na etnografii, na wyobrażeniach. Wieś to kłębowisko. ciągnąć, bo wychodzi z tego nostalgiczna papka. Oczywiście, gdy popatrzy się na aktywność niektórych kół gospodyń wiejskich, to są nawet takie, które się zarejestrowały, żeby mieć większe możliwości działania, ale one są nieliczne. Znajdują swoją niszę, np. w produktach regionalnych. Ta sytuacja wynika także z traktowania kobiet przez władze lokalne: jak mamy jakąś imprezę, to kobietki ugotują i przyrządzą. Może to tradycjonalizm, może niedorozwój usług... Niektóre z tych kół mają jednak w programie np. aerobik. Ich te czepce mniej interesują. Jednak to, że wszyscy się znają w takiej małej społeczności chyba sprzyja wspólnotowości... Wieś nie jest żadną wspólnotą. I nigdy nie była. Jest to mit, który ciąży na socjologii wsi, na etnografii, na wyobrażeniach. Jeśli się spojrzy na wieś choćby przez literaturę, np. Reymonta, to widać, że wieś to kłębowisko. Wspólnotą staje się wtedy, gdy przychodzi zagrożenie z zewnątrz. Mam takie gminy, które obserwuję prawie od 30 lat. Jewatelską, na budowanie zaufania. Innej drogi nie widzę. Także tu szkoła ma swoją rolę do odegrania. Również Kościół katolicki, gdyby więcej uwagi przywiązywał do moralności w życiu społecznym, tłumaczenia zasad prawdziwego partnerstwa tak różnego od klientelizmu, współpracy, promując samoorganizowanie się społeczeństwa dla wspólnego dobra. Inną drogą jest oddziaływanie poprzez przykłady, co oznacza, że różne inicjatywy obywatelskie trzeba wspomagać. PROF. MARIA HALAMSKA zajmuje się socjologią wsi, socjologią rozwoju wiejskiego i problematyką rozwoju lokalnego. Pracuje w Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) UW oraz w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.

11 gazeta.ngo.pl 03.2oo8 T E M A T N U M E R U : W S I S P O K O J N A 9 ŻYCIE WOKÓŁ REMIZY Wśród organizacji trzeciego sektora działających na wsi na szczególną uwagę zasługują Ochotnicze Straże Pożarne (OSP). To m.in. tam przetrwały najstarsze tradycje aktywności zbiorowej mieszkańców polskiej wsi. DAREK MÓL Formalnie mają status stowarzyszeń, niechętnie jednak przywołuje się je jako przykład klasycznych organizacji pozarządowych, podkreśla się natomiast ich specyficzny charakter i rolę, jaką odgrywają w społecznościach wiejskich. Straż, czy dom kultury? Śmiało mogę powiedzieć, że straże są zaczynem wielu aktywności. Działają w nich bardzo prężni ludzie, takie niespokojne duchy, którym chce się coś robić dla innych przekonuje Jan Waresiak, wiceprezes OSP w Szczepanowie (woj. małopolskie). Teraz to się zaczyna trochę zmieniać. Powstają różne stowarzyszenia i to one przejmują tę pracę u podstaw. Ale wciąż jeszcze, w przeważającej większości wsi, właśnie wokół OSP koncentruje się życie. OSP były swego rodzaju szkołą aktywności tam, gdzie często nie było żadnych innych organizacji społecznych. Organizowały życie kulturalne i sportowe, zakładały biblioteki, orkiestry, chóry, zespoły taneczne, świetlice. Do dziś jest tak w wielu miejscach: pod patronatem OSP działa ok. 800 orkiestr, ok. 300 zespołów artystycznych i ponad 600 drużyn sportowych, a także blisko 1000 izb tradycji. W Szczepanowie robimy naprawdę dużo. W pewnym momencie zastanawiałem się nawet, czy jeszcze jesteśmy strażą, czy już domem kultury śmieje się Jan Waresiak. Można na nich polegać Mieszkańcy wsi ufają strażakom, a wynika to np. z długiej obecności OSP na terenach wiejskich. Historia prawie połowy z nich sięga czasów przedwojennych, a niektórych nawet zaborów (np. OSP w Szczepanowie istnieje od 1868 r.). Oficjalne dane ZOSP RP mówią, że Ochotnicze Straże Pożarne liczą prawie 700 tys. członków. OSP są szczególnie popularne w regionach wschodnich, o bardziej rolniczym charakterze i rozdrobnionej sieci osadniczej i komunikacyjnej. Rzadko pojawiają się na zachodzie kraju, zwłaszcza na ziemiach przyłączonych do Polski po II wojnie światowej. Najwięcej jednostek OSP (biorąc pod uwagę wielkość gmin) można spotkać w woj. lubelskim, podlaskim, świętokrzyskim. W tych samych województwach najmniej rozwinięte są inne stowarzyszenia lub fundacje. Z odwrotną sytuacją mamy do czynienia w woj. zachodniopomorskim, lubuskim i dolnośląskim, a także na Śląsku i w woj. podkarpackim. Przeciętna OSP działa od ok. 55 lat, to wystarczający okres, by mocno zakorzenić się w wiejskiej tradycji. Zaufanie do OSP płynie także stąd, że strażaków często łączą bliskie relacje z Kościołem, który również odgrywa ważną rolę w animacji społeczności wiejskiej (co druga OSP deklaruje, że utrzymuje z Kościołem regularny kontakt). To wszystko sprawia, że w straże są naturalnym miejscem, gdzie mieszkańcy wsi mogą podejmować nowe przedsięwzięcia, niekoniecznie związane z podstawowymi zadaniami straży, zamiast zakładać nowe organizacje. Stabilni finansowo Utrzymanie Ochotniczych Straży Pożarnych, przynajmniej jeśli chodzi o działania związane z ochroną przeciwpożarową, spoczywa na samorządach. Według informacji przedstawicieli OSP całkowite roczne przychody ponad 60% z nich nie przekroczyły 5 tys. zł w roku 2005, a budżety tylko 2% OSP sięgają ok. 100 tys. zł. Pieniądze od samorządu, wsparcie Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP (ZOSP RP), składki i darowizny, a także dochody ze zbiórek publicznych czy wynajmu lokali sprawiają, że sytuacja finansowa OSP, w porównaniu z innymi organizacjami działającymi na wsiach, jest stabilna. Chcą się rozwijać Liczba jednostek OSP stale się powiększa, ale niezbyt dynamicznie. Od roku 2000 do 2007 (wg danych REGON) powstało prawie 1500 nowych jednostek straży. Po przyjęciu Polski do Unii Europejskiej, ZOSP RP, wykorzystując unijne fundusze, rozpoczął budowę 480 w pełni skomputeryzowanych centrów oświatowo-kulturalnych, w których mają być organizowane np. szkolenia dla mieszkańców wsi. Coraz więcej osób działających w OSP może też pochwalić się wyższym wykształceniem. Młodzi, po skończonej nauce, wracają na wieś i pracują społecznie w strażach dla dobra swojej wsi. Myślę, że za 10, 15 lat sporo strażaków, przynajmniej u nas w Szczepanowie będzie miało studia wyższe twierdzi Jan Waresiak. Członkowie OSP to elita lokalnej społeczności. Pisząc artykuł korzystałem z opracowania Jana Herbsta Inny trzeci sektor. Organizacje pozarządowe na terenach wiejskich.

12 10 T E M A T N U M E R U : W S I S P O K O J N A gazeta.ngo.pl 03.2oo8 ZACZĘŁO SIĘ OD CISA W Henrykowie Lubańskim (woj. dolnośląskie) rośnie najstarsze drzewo w Polsce: cis, który ma 1260 lat. Ksiądz Jan Marciniak postanowił wykorzystać tę atrakcję, aby pomóc lokalnej społeczności i przyciągnąć turystów do Henrykowa. DAREK MÓL Sadzonki z certyfikatem Postanowiliśmy też promować się przez sprzedaż sadzonek cisa, do których dołączamy certyfikat długowieczności opowiada ks. Jan Marciniak. Pomysł bardzo się spodobał. Zapas drzewek szybko się wyczerpał. Dokupiono następną partię. Inicjatywa henrykowian zainspirowała DIR i okoliczne samorządy: kupili prawie tysiąc sadzonek, które posadzono w różnych miejscowościach przy szkołach lub urzędach. To również sprawiło, że o Henrykowie mówiło się w całej okolicy. Część pieniędzy ze sprzedaży sadzonek przeznaczyliśmy na realizację naszego nowego wielkiego pomysłu. W 2006 r. zorganizowaliśmy festyn Imieniny Henrykowa mówi ks. Marciniak. Ks. Jan Marciniak został proboszczem w parafii pw. św. Mikołaja w Henrykowie w 2000 r. Wioska była biedna. Większość mieszkańców pracowała wcześniej w państwowych zakładach w niedalekim Lubaniu. Kiedy socjalistyczne molochy upadły, ludzie stracili pracę, a małe gospodarstwa, położone na słabych glebach, nie przynosiły zysków. Kiedy zobaczyłem, że mieszkańcy Henrykowa żyją bez żadnych perspektyw, postanowiłem to zmienić mówi ks. Marciniak. Skarb we wsi Proboszcz wiedział, że rosnący we wsi cis to najstarsze drzewo w Polsce, a nawet w Środkowej Europie. Skontaktował się z Dolnośląską Izbą Rolniczą (DIR) i Dolnośląskim Regionalnym Stowarzyszeniem Obszary Wiejskie, by pomogli mu wymyślić plan odnowy Henrykowa związany właśnie z cisem. Na zebraniach Rady Parafialnej przedstawiał swoje pomysły. Ludzie się ożywili, bo zrozumieli, jak wielki skarb mają we wsi. W 2005 r. Rada Parafialna napisała projekt Nasz cis naszym bogactwem. Złożono go w Fundacji Wspomagania Wsi. Po kilku tygodniach przyszły pieniądze. 10 tys. zł to duża suma. Można było działać. Najpierw tablice Na licznych spotkaniach mieszkańców, po wielu dyskusjach i po lekturach różnych książek, ustalono treść informacji o ważnych momentach z historii wsi, o cisie, o zabytkowym kościele. Młodzież, podczas zajęć komputerowych na plebanii, opracowała tekst. Przygotowano go w dwóch językach: polskim i niemieckim. Henryków leży zaledwie 20 km od granicy z Niemcami, a przed wojną mieszkali w nim niemieccy rolnicy. Po kilkunastu tygodniach dwie identyczne tablice były gotowe. Jedną umieszczono przy plebanii, druga stanęła przy cisie. Mieszkańcy byli dumni z efektu swojej pracy. Widokówki na pamiątkę Potem w Henrykowie wydano pocztówki przedstawiające atrakcje wsi. Nikt nie miał wątpliwości, że będą one znakomitą promocją. Widokówki przekazano do Dolnośląskiej Izby Rolniczej, do punktu informacji turystycznej Lubania, do biura gminy i do Fundacji Pogórze Izerskie, w której działają mieszkańcy jedenastu okolicznych gmin. Na efekty nie trzeba było długo czekać. Do Henrykowa zaczęli przyjeżdżać turyści. Mieszkańcy przygotowali dla nich kwatery. Także władze gminy i radni zobaczyli, że w małej wiosce coś się zaczęło dziać. Pomogli zbudować drogę dojazdową do cisa, wytyczono parking dla turystów, odtworzono kamienny mur, umieszczono tablice ułatwiające dojazd turystom. W tym samym czasie młodzież ze wsi opracowała stronę www, która pokazuje, co się dzieje w Henrykowie. Pracowali na komputerze znajdującym się na plebanii. Strona działa do dzisiaj i wciąż jest rozwijana. Ks. Kardynał Henryk Gulbinowicz bawił na Imieninach Henrykowa w 2007 r. Na imieninach Na festyn zaproszono okolicznych mieszkańców, a w szczególności tych, którzy noszą imię Henryk lub Henryka. Przybyli też aktor Henryk Gołębiewski, poseł Henryk Gołębiewski i burmistrz Lubania Henryk Rogacki. Posadzili oni swoje drzewka w Alei Cisów, która powstała we wsi. W 2007 r., na drugie Imieniny Henrykowa, przyjechał ks. Kardynał Henryk Gulbinowicz. W tym roku także spodziewani są znamienici goście. Swojego cisa ma też pani Konsul Austrii, która przyjechała do Henrykowa na spotkanie poświęcone projektom europejskim i wykorzystaniu funduszy europejskich na Dolnym Śląsku. Jestem głęboko przekonany, że podjęte przez mieszkańców Henrykowa działania będą owocowały i pociągną za sobą następne. Chcielibyśmy założyć stowarzyszenie i włączyć się w program odnowy wsi. Stajemy się coraz bardziej znani i rozpoznawalni. Zaczyna się dziać u nas lepiej. Ludzie zobaczyli, że warto robić coś razem, bo wszyscy na tym skorzystają twierdzi ks. Jan Marciniak.

13 T E M A T N U M E R U : W S I S P O K O J N A gazeta.ngo.pl 03.2oo8 11 W ANIOŁOWIE DOBRZE ŻYJĄ Kiedy Pan Bóg przysnął na chwilę, dwa małe aniołki zaczęły się bawić. Kopały dołki, usypywały górki, sadziły roślinki. Kiedy Pan Bóg się obudził, powygładzał trochę dzieło małych pomocników i tak powstało Aniołowo. DAREK MÓL Tę legendę wymyślił Grzegorz Dobrowolski, jeden z młodych mieszkańców wioski. Ale każdy, kto przyjedzie do położonego na pograniczu Żuław i Wysoczyzny Elbląskiej Aniołowa nie ma wątpliwości, że to miejsce mogło powstać tylko dzięki aniołom. Ratunek dla świetlicy W 2003 r. aniołowian poraziła wiadomość, że świetlica, znajdująca się w budynku starej szkoły, może zostać zamknięta. Na zebraniu mieszkańcy postanowili, że uratują to miejsce i wyremontują świetlicę. Ale nie było na to pieniędzy. Wakacje w Aniołowie Skorzystaliśmy z zaproszenia na Targi Rolnicze w Starym Polu. To była znakomita okazja do zarobku. Postanowiliśmy wykorzystać produkty z własnych gospodarstw i zaoferować na targach pyszne placki ziemniaczane, chleb ze smalcem, ciasta i podpiwek wspominają mieszkanki Aniołowa. Jedni przynieśli śmietanę, inni ziemniaki lub jajka, upiekliśmy ciasta. Znalazły się też chętne panie do gotowania na wyjeździe. Zaopatrzone w niezbędne produkty, wczesnym rankiem wyruszyłyśmy na targi. Tak wszystkim te nasze specjały posmakowały, że zarobiliśmy naprawdę dużo pieniędzy. Dzięki nim dokończyliśmy remont świetlicy. Zabawa przy placu Ośmieleni takim sukcesem aniołowianie postanowili założyć Stowarzyszenie na rzecz rozwoju wsi Aniołowo. Zaczęło działać w lutym 2004 r. Pierwszy projekt napisali na budowę placu zabaw dla dzieci. Wniosek przeszedł. Otrzymali 1000 zł na gwoździe, deski i impregnaty. Resztę materiałów załatwili sami. Potem wzięli się za budowę. Była przy tym świetna zabawa. Każdy miał coś do zrobienia. Bo to przecież było dla naszych dzieci mówią mieszkańcy. Świetlica była odremontowana, mieliśmy plac zabaw, postanowiliśmy jeszcze stworzyć miejsce spotkań plenerowych. Był taki zaniedbany teren przy lesie, który nadawał się do tego idealnie opowiada Zbigniew Cieśla, wójt Aniołowa. Napisaliśmy więc projekt do Działaj Lokalnie, żeby zdobyć fundusze. Pospolite ruszenie Projekt zajął pierwsze miejsce. W każdą sobotę stycznia w 2005 r. aniołowianie zbierali się pod lasem i wspólnie porządkowali teren. Mężczyźni karczowali ciągnikami nieużytki, dzieci zbierały gałązki, kobiety przygotowywały dla wszystkich posiłki. To było niesamowite, jak ludzie się zaangażowali, z jaką ochotą wzięli się do pracy. Część korzeni drzew, które wyciągnęliśmy wtedy z ziemi, wysuszyliśmy i udekorowaliśmy nimi wieś wspomina Halina Cieśla, prezes Stowarzyszenia. Potem powstały wiaty, ogrodzenia, miejsce na ognisko, parkingi, a nieopodal wybudowano boisko, do którego dołożyła się gmina Pasłęk. Miejsce spotkań plenerowych było gotowe. I wtedy w głowach mieszkańców Aniołowa pojawił się nowy pomysł. Postanowili zorganizować Zlot Miłośników Aniołów. Wyznaczyli termin spotkania na czerwiec 2005 r. W prace przygotowawcze zaangażowała się niemal cała wieś. Aniołowianie zaprosili na zlot delegację diabłów z Piekła, miejscowości w województwie pomorskim. Licznie przybyli też goście z okolicznych wiosek. Można było zjeść przygotowane przez panie ze Stowarzyszenia ciasta, babkę ziemniaczaną, placki i podpiwek, chleb ze smalcem i małosolnymi ogórkami. A największym powodzeniem cieszyły się anielskie ruchańce, czyli nieforemne pączki. Wszyscy dobrze się bawili. Zloty Miłośników Aniołów odbywają się teraz co roku. Najbliższy zaplanowano 24 maja. Patronat medialny objęła nad nim telewizja publiczna. Głowy pełne pomysłów Mieszkańcy Aniołowa mają wiele planów. Nastawiamy się na agroturystykę. Opracowaliśmy plan odnowy sołectwa. Dawniej przez nasz teren biegł szlak konnej poczty królewskiej, chcemy go przywrócić, żeby turyści mogli nim jeździć i podziwiać piękne widoki. Przydałaby się nam karczma, dom kultury i Centrum Aktywizacji Lokalnej, w którym moglibyśmy pokazywać nasze znakomite wyroby wyliczają. Być może część z tych planów już wkrótce się ziści, ponieważ aniołowianie, wspólnie z Elbląskim Stowarzyszeniem Wspierania Inicjatyw Pozarządowych (ESWIP), realizują właśnie projekt Anielskie smaki, diabelskie atrakcje, finansowany przez Fundację Fundusz Współpracy przy udziale środków Europejskiego Funduszu społecznego w ramach IW EQUAL. Mieszkańcy wsi uczestniczą w warsztatach kulinarnych, ceramicznych, rzeźbiarskich, komputerowych wylicza Anna Łebek z ESWIP, koordynatorka projektu. W Aniołowie trwa pospolite ruszenie, prawdziwa burza mózgów, która ma doprowadzić do utworzenia anielskiej wsi tematycznej.

14 12 W S P O M N I E N I E gazeta.ngo.pl 03.2oo8 SPOŁECZNIK JAKICH MAŁO 15 lutego na cmentarzu w Bystrzycy koło Lublina pożegnaliśmy Darka Wlaźlika, jedną z osób, których obecność kształtowała tożsamość sektora pozarządowego w Polsce po roku PIOTR FRĄCZAK Znałem go od 1997 r. i chciałbym się podzielić kilkoma wspomnieniami, które na pewno nie pokażą w pełni różnorodności pomysłów i działań podejmowanych przez Darka, ale może przybliżą tę barwną i wartą wspominania osobę. Ekolog Gdy poznałem Darka, był już znanym działaczem ekologicznym, który podejmował inicjatywy ekologiczne w Polsce południowo-wschodniej. Współpracował z Federacją Zielonych, Fundacją Wspierania Inicjatyw Ekologicznych w Krakowie, pisywał do Zielonych Brygad. Organizował spotkania wolontariuszy ekologicznych w Cieklinie, wspierał lokalne inicjatywy (np. w Jaśle, gdzie dzięki jego aktywności współpraca organizacji ekologicznej z miastem była bardzo udana). Angażował się w konkretne przedsięwzięcia na rzecz ochrony przyrody w Lublinie, gdzie mieszkał. Współorganizował lubelskie Biuro Ekologiczne. Inicjował akcje rewitalizacji dolin rzecznych odwołując się do przedwojennych tradycji pod hasłem odzyskania rzeki dla mieszkańców Lublina, organizował np. nasadzenia drzewek albo spływy kajakowe. Walczył o mądrą politykę miasta Lublina w kwestii odpadów, organizował edukację ekologiczną w szkołach. Społecznik Na pogrzeb Darka przyjechali niepełnosprawni z pobliskiego domu pomocy społecznej. Po schodach na cmentarz trzeba było wnosić ich wózki. Nikogo to nie dziwiło. Darek zawsze myślał o najbardziej potrzebujących. Organizował zbiórki żywności dla mieszkańców trudnej dzielnicy wokół lubelskiej siedziby Asocjacji, organizował dla nich bezpłatne porady prawne. Gdy powódź zalewała tereny w pobliżu Lublina organizował pomoc. Tak samo zaangażował się w działania dla poszkodowanych przez powódź mieszkańców Ukrainy. Walczył o miejsce spotkań dla młodych, gdy policja przeganiała ich ze skweru, gdzie się gromadzili. Po prostu był wszędzie. Animator kultury Wiele z wydarzeń, które organizował Darek, miało charakter paraartystyczny. Nigdy nie zapomnę, jak z grupą młodych ludzi z kilku krajów europejskich wspinaliśmy się do ruin zamku. Tam czekał na nas już Darek, w kontuszu, i opowiadał o wolnościach obywatelskich w szlacheckiej Polsce. Uczestniczył w organizowaniu koncertów, targów książki europejskiej, wystaw. Udawało mu się namówić młodzież tak do pomagania innym, jak i do meczy piłkarskich, w których sam czasem w sandałach, czasem w butach górskich brał czynny udział. Wiele z organizowanych przez niego wymian młodzieżowych stawało się dla uczestników niezapomnianym przeżyciem. Działacz społeczny Darek, jako jedna z nielicznych osób w sektorze, zdawał sobie sprawę z tego, że działalność społeczna to nie tyl- ko konkretne lokalne działania, to także myślenie w kategoriach globalnych. Wielokrotnie spierał się ze sponsorami, wytykając im niekonsekwencję, działania pozorne, brak prawdziwych efektów finansowanych działań. Gdy ruch ekologiczny zbliżał się do swojego najpoważniejszego kryzysu w 1997 r., Darek przeprowadził dla Zielonych Brygad wywiady z przedstawicielami obu skonfliktowanych stron. Był inicjatorem wydanego jako numer Asocjacji (był stałym współpracownikiem tego miesięcznika) poradnika dla gmin o tym, jak współpracować z organizacjami ekologicznymi. Był członkiem zespołu przy pełnomocniku rządu Jerzego Buzka ds. organizacji pozarządowych. Organizował w Lublinie Regionalny Ośrodek Programu Młodzież, brał czynny udział w corocznych Kongresach Obywatelskich. Oczywiście opisane tu aktywności, w które był zaangażowany Darek, to tylko te, w których dane mi było go obserwować. Było tego znacznie więcej. Na ostatnim zebraniu Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych twierdził, że Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Społecznych Asocjacje, których był prezesem, otwiera kolejny rozdział swojej działalności. Jego ostatni projekt, w którym próbował, jeżeli dobrze go rozumiałem, przełożyć wielkie historyczne wydarzenia (odzyskanie niepodległości w 1918 r., powstanie styczniowe) na konkretne myślenie o nas w dzisiejszym świecie, w lokalnej działalności. Ostatnia nasza rozmowa dotyczyła dróżnika, który w powstaniu styczniowym sam zatrzymał ogromne siły rosyjskie. Chciał szukać jego śladów. Darek tego już nie zrobi. Ale tak, jak należy kontynuować wiele spraw, które rozpoczął, trzeba nam spróbować odnaleźć te ślady.

15 gazeta.ngo.pl 03.2oo8 R O L N I C T W O 13 POLSKA WOLNA OD GMO Minister rolnictwa zapowiada otwarcie polskiego rynku na nasiona modyfikowane genetycznie, tłumacząc się naciskami Unii Europejskiej. Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi będzie walczyć o czystość polskiej żywności. DAREK MÓL W czerwcu 2004 r. Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi (ICPPC) włączyła się do inicjatywy Europa wolna od GMO (GMO genetycznie modyfikowane organizmy). W Polsce sejmiki wszystkich województw ogłosiły na swoim terenie strefy wolne od GMO, przyjmując odpowiednie uchwały. Tak wyraźna wola polskiego społeczeństwa przyniosła efekty. W maju 2006 r. Prezydent RP podpisał tzw. ustawę nasienną, która zabrania wprowadzania do obrotu na terenie Polski nasion genetycznie modyfikowanych. W sierpniu 2006 r. weszła w życie tzw. ustawa paszowa, która mówi, że w ciągu dwóch lat cały polski przemysł paszowy powinien przestawić się na stosowanie pasz z komponentów niemodyfikowanych genetycznie. Obiecanki ministra Niestety, za ustawami nie poszły żadne rozporządzenia. Natomiast zajęła się nimi Komisja Europejska (KE), która nakazała Polsce ich zmianę (Unia dopuszcza do uprawy w państwach członkowskich kilkadziesiąt odmian modyfikowanej kukurydzy i rzepaku). Ponadto Marek Sawicki, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, na tegorocznych targach Grüne Wohe w Berlinie zapowiedział, że dostosuje się do wytycznych KE i wycofa zakaz stosowania w żywieniu zwierząt organizmów genetycznie modyfikowanych. Przekonuje się nas, że niepodporządkowanie się rozporządzeniom unijnym będzie skutkowało np. dużymi karami finansowymi. Tymczasem Polska ma trzy stopnie apelacji, żeby się od takich decyzji odwołać. Dlaczego się tego nie wykorzystuje? pyta Paweł Połanecki, niezależny ekspert Koalicji Polska wolna od GMO. Nazywa się nas ciemnogrodem, kiedy sprzeciwiamy się uprawie transgenicznych roślin mówi Marek Kryda, konsultant Instytutu Ochrony Zwierząt. W takim razie Francja, Węgry i Austria też są ciemnogrodem, bo w tych krajach zabroniono upraw roślin zmodyfikowanych genetycznie. Nie jesteśmy sami Prezydent Francji Nicolas Sarkozy powołał niedawno zespół niezależnych ekspertów, aby ocenili ryzyko związane z uprawami genetycznie modyfikowanej kukurydzy (MON 810). Wyniki badań przyczyniły się do wydania zakazu uprawy tych roślin we Francji, która nie prosiła o zgodę KE, tylko kierowała się ochroną zdrowia obywateli i interesów francuskiej wsi. Podobnie postąpiły Austria, Węgry i Grecja, odmawiając wysiewu zmutowanej kukurydzy. Stavros Dimas, komisarz UE ds. środowiska wielokrotnie wyrażał swoje zastrzeżenia i obawy związane z GMO. To on nie dopuścił do uprawy w krajach UE genetycznie zmodyfikowanego ziemniaka Amflora. Europejscy politycy coraz głośniej pytają, dlaczego KE i Światowa Organizacja Handlu (WTO) tak bardzo starają się narzucić Europie żywność modyfikowaną, podczas gdy kraje członkowskie UE jej nie chcą. Odważne stanowisko Polski, sprzeciwiającej się genetycznie modyfikowanym uprawom, nie było więc odosobnione. Tym bardziej oburzająca wydaje się decyzja ministra Sawickiego, który zapowiada zmiany ustaw, mimo że Polacy opowiedzieli się przeciw GMO. Czy to jest groźne? Zwolennicy GMO przekonują, że nie ma badań potwierdzających szkodliwość uprawy czy spożywania roślin lub mięsa zwierząt zmodyfikowanych genetycznie. Naukowcy i genetycy, także polscy, są manipulowani przez duże koncerny produkujące zmutowane rośliny mówi

16 14 R O L N I C T W O gazeta.ngo.pl 03.2oo8 Marek Kryda. Nie oszukujmy się, tym producentom chodzi przede wszystkim o gigantyczne zyski, jakie można osiągnąć dzięki tej technologii. Nie ma się więc co dziwić, że wyniki badań są zatajane, a naukowcy np. zastraszani. Na szczęście nie wszystko da się ukryć, choć producenci dyskredytują niezależne opinie dotyczące GMO. Tymczasem Amerykanin Jeffrey M. Smith w swojej książce Genetyczna ruletka: udokumentowane zagrożenia dla zdrowia w żywności genetycznie modyfikowanej przytacza wiele badań przeprowadzonych w niezależnych laboratoriach, które potwierdzają, że produkty transgeniczne są szkodliwe dla ludzi i zwierząt. Najpierw o zwierzętach Smith opisuje GM ziemniaki, które powodowały rozwój potencjalnie rakotwórczych komórek w układzie pokarmowym szczurów, zahamowanie rozwoju mózgów, częściowy zanik wątroby, załamanie systemu immunologicznego. Szczury karmione GM pomidorami dostawały krwotoku żołądka. Zwierzęta, którym podawano przez 90 dni zmodyfikowaną genetycznie kukurydzę, miały poważne zmiany we krwi, wątrobie i nerkach. U myszy karmionych zmodyfikowaną soją wystąpiły zmiany w trzustce i wątrobie. Większość potomstwa szczurów, faszerowanych taką soją w czasie zapłodnienia i ciąży, zdechło w przeciągu trzech tygodni. Na farmie Hesse w Niemczech padło 12 krów, którym podawano duże ilości zmodyfikowanej kukurydzy. Wiele zwierząt ze stada później zabito, gdyż zachorowały na nieznaną chorobę. To tylko niektóre z wyników badań, na jakie powołuje się Smith. Niebezpieczne dla człowieka Smith przytacza również niepokojące informacje dotyczące ludzi. Robotnicy, którzy pracowali przy zbiorze i transporcie genetycznie zmodyfikowanej bawełny cierpieli na choroby skóry, oczu i układu oddechowego. W 2003 i w 2004 r. na Filipinach ok. 100 osób mieszkających w pobliżu pól, na których rosła modyfikowana kukurydza, w czasie jej pylenia miało dolegliwości skóry, trudności z oddychaniem i zaburzenia trawienia. Wdychanie kurzu lub pyłków GM roślin może przenieść ich geny do mikroorganizmów dróg oddechowych człowieka. GM żywność może wywoływać alergie i choroby odporne na leczenie antybiotykami i jest bardziej niebezpieczna dla dzieci niż dla dorosłych. Jedzenie GM produktów przez ciężarne matki może szkodzić ich potomstwu: hamować u dzieci rozwój genów, dziedziczonych w następnych pokoleniach. Skażenie środowiska W głośnym filmie z 2004 r. Bertrama Vehaaga i Gabriele Kröber Życie wymyka się spod kontroli norweski naukowiec Terje Traavik mówi: Skażenie genetyczne to coś zupełnie innego niż skażenia chemiczne (...). Rzecz w tym, że chemikalia nie potrafią się same rozmnażać. Nawet największe skażenie chemiczne z czasem maleje, podczas gdy w technologii genetycznych modyfikacji jest dokładnie na odwrót. DNA może się w zasadzie rozmnażać samodzielnie, a więc możliwe jest, że początkowo niewielkie skażenie rozrośnie się z czasem do olbrzymich rozmiarów. Tak właśnie było w Kanadzie. Tamtejszy farmer Percy Schmeiser od wielu lat walczy z firmą Monsanto, producentem m.in. transgenicznego rzepaku, który zanieczyścił jego uprawy: geny roślin GMO uprawianych wokół ekologicznych pól Schmeisera w wyniku zapylenia krzyżowego przeniosły się na jego rzepak. Pierwotny, naturalny materiał siewny został całkowicie zniszczony. W Kanadzie nie ma już czystego ziarna siewnego rzepaku i soi. Wszystko jest skażone twierdzi P. Schmeiser. Zagrożenie dla Polski Jeżeli w Polsce dopuści się do upraw roślin genetycznie zmodyfikowanych dojdzie do takiego samego skażenia. Polska żywność jest bardzo ceniona na świecie ze względu na swoją ekologiczną czystość. Jeżeli wpuści się GMO do Polski, rośliny te przeniosą się na inne uprawy i to będzie klęska naszego rolnictwa przekonuje Jadwiga Łopata, wiceprezes ICPPC. Zawartość niecałego 1% produktu skażonego genetycznie w żywności pozbawia ją certyfikatu ekologicznego. I wtedy nikt już nie będzie kupował polskich produktów, które uznane zostaną za skażone. Koalicja Polska wolna od GMO powstała właśnie po to, żeby uświadomić polskim rolnikom i obywatelom, że transgeniczne rośliny są poważnym zagrożeniem dla zdrowia ludzi i zwierząt, środowiska naturalnego, rolnictwa i lokalnej ekonomii. Trzeba się więc temu zdecydowanie przeciwstawić. Zapowiadane przez ministra Sawickiego zmiany w ustawach będą sprzyjały dyskusji dotyczącej roślin zmodyfikowanych genetycznie na forum Sejmu i Senatu. To dla Koalicji okazja, żeby po raz kolejny rozpocząć ogólnokrajową debatę i akcję informacyjną o GMO i uświadomić wszystkim, jak niebezpieczna jest zmutowana żywność. I jak katastrofalne może mieć to skutki dla polskiego rolnictwa. Walczmy o nasze prawa Coraz częściej podnoszą się też głosy w Europie i na świecie, że GMO nie jest tylko zagadnieniem handlowym, o czym chce nas przekonać KE czy WTO, naciskane przez międzynarodowe koncerny (Monsanto, Du Pont, Dow, Syngenta, Bayer, Crop Science, BASF). Zmuszanie nas do kupowania genetycznie zmutowanej żywności czy kontroli nasion to odebranie nam prawa do samodzielnego decydowania o tym, co chcemy jeść, co wysiewać, co produkować. A to już pogwałcenie podstawowych praw człowieka. To bardzo ważny okres dla Polski i całej Europy. Teraz decyduje się przyszłość rolnictwa, które albo przetrwa ze swymi tradycyjnymi uprawami, albo zostanie skażone przez transgeniczne rośliny przekonuje sir Julian Rose, prezes ICPPC, który sam jest rolnikiem-ekologiem.

17 gazeta.ngo.pl 03.2oo8 K O L E K C J A C I E K A W Y C H I N I C J A T Y W 15 KULTURALNIE NIEZALEŻNI Organizują koncerty, wydają zinową gazetę głośnik, stworzyli Konkurs Młodych Poetów i Ogólnopolski Festiwal Rockowy. Wydali płytę, która promuje lokalne zespoły. To wszystko robota Stowarzyszenia Niezależna Inicjatywa Kulturalna (NIK). DAREK MÓL NIK założyli młodzi ludzie z Mińska Mazowieckiego. Część z nich gra w lokalnych kapelach, inni interesują się szeroko pojętą kulturą i sztuką. Miński światek muzyczny jest mały, wszyscy chodziliśmy na te same imprezy i koncerty. Potem gadaliśmy przy piwie i zastanawialiśmy się, co zrobić, żeby ożywić życie kulturalne w mieście, bo urzędy czy instytucje do tego powołane jakoś nie chciały się tym zainteresować mówi Jacek Bieliński, socjolog, muzyk i prezes NIK. W końcu postanowiliśmy, że sami się tym zajmiemy i założyliśmy stowarzyszenie. Zaczęło działać w czerwcu 2006 r. Pierwszą imprezę NIK zrobiła po wakacjach. Z okazji Dnia Bluesa, Kuba Bakuła z mińskiej formacji Buckleys i członek NIK zaprosił grupę Ścigani. Koncert odbył się w nieistniejącej już Karczmie Staropolskiej. Przyszło naprawdę dużo ludzi. To był pierwszy sukces stowarzyszenia. głośnik W listopadzie 2006 r. NIK zaczął wydawać głośnik Niezależny Informator Kulturalny. Zamieszczamy relacje z większości imprez, jakie odbywają się w powiecie, ale poruszamy też różne tematy społecznościowe wyjaśnia Agnieszka Piekut, sekretarz stowarzyszenia i redaktor naczelna głośnika. Piszą do nas zarówno ludzie, którzy mieli już do czynienia z dziennikarstwem, jak i licealiści z mińskich szkół. Gazeta jest bezpłatna. Można ją znaleźć w pubach, urzędach, instytucjach, domach kultury. W tym roku powstanie jej wersja internetowa. Dla poetów młodych duchem W stowarzyszeniu działają nie tylko ludzie, którzy interesują się muzyką. Jesteśmy otwarci na różne artystyczne przedsięwzięcia. Na przykład Ania Nowakowska wymyśliła konkurs poetycki dla gimnazjalistów i licealistów opowiada Jacek Bieliński. Powiatowy Konkurs Młodych Poetów NIK organizuje wspólnie ze Stowarzyszeniem Kulturalno-Oświatowym Ścieżki Nieskończoności. W pierwszej edycji wiersze przysłało 16 osób. Ale już druga edycja konkursu, która odbyła się jesienią 2007 r., potwierdziła, że to ważna i potrzebna w Mińsku impreza. Tym razem nadeszło ponad 70 prac. Najmłodszy uczestnik miał 9 lat, najstarszy 69. Jak powiedział jeden z jurorów: to konkurs dla poetów młodych duchem. Zarząd NIK w pełnym składzie: od lewej Jacek Bieliński, Agnieszka Piekut, Kamil Kaźmierczak, na dole: Adam Szczepaniak, Paweł Kalinowski. Rock in Mińsk Fest Podsumowując pierwszy rok działalności stowarzyszenia, Jacek stwierdził, że fajnie by było wydać składankę z nagraniami mińskich kapel. Wtedy też Kamil Kaźmierczak, gitarzysta zespołu DeLa- Core i wiceprezes NIK dodał, że od dawna marzy o zorganizowaniu festiwalu rockowego. Oba pomysły się spodobały. Złożyli projekty na dofinansowanie festiwalu i płyty do Urzędu Miasta, Starostwa i Urzędu Marszałkowskiego. Wnioski przeszły. I w kwietniu 2007 r. ruszyły przygotowania do Rock in Mińsk Fest. Zaczęły napływać pierwsze zgłoszenia. Myśleliśmy, że przyjdzie może 50, tymczasem napłynęło ich 125 mówi J. Bieliński. Zgłaszały się młode zespoły z całej Polski, a nawet z Białorusi i Ukrainy. Wszyscy nie mogli wystąpić. Jury wybrało osiem kapel, które 20 października zagrały na scenie kina Światowid. Gwiazdą festiwalu była grupa Happy- Sad. Publiczność szalała. Już zaczynamy przygotowywać tegoroczny festiwal zapewnia Jacek Bieliński. Marzy mi się też, aby kolejne edycje Rock in Mińsk Fest były dużymi, plenerowymi imprezami. Lokalna składanka Od początku 2007 r. trwały także prace nad płytą, promującą lokalne kapele. Na albumie zaprezentowało się 15 zespołów z Mińskiego Zagłębia Muzycznego. Grają w różnych stylach: od rocka, folku, bluesa, hip hopu po poezję śpiewaną. To zaledwie mały wycinek tego, co się dzieje na mińskiej scenie muzycznej, ale nikt nie ma wątpliwości, że album jest milowym krokiem w promocji twórczości lokalnych artystów. Kawałki z płyty prezentowane są na antenie Radia dla Ciebie, jednego z patronów medialnych tego wydawnictwa. A Agnieszka Piekut przygotowuje w internecie dużą akcję promocyjną krążka. Dobrze się bawić NIK działa raptem półtora roku, ale o organizowanych przez nich imprezach mówi się w całym mieście. Członkowie NIK planują stworzenie internetowego radia, które nadawałoby piosenki lokalnych zespołów i zastanawiają się nad rozpoczęciem działalności gospodarczej. Chcemy się rozwijać mówi Jacek Bieliński. Integrujemy ludzi z różnych środowisk twórczych i kombinujemy, co jeszcze moglibyśmy zrobić. Chcemy dać innym coś od siebie, a przy okazji dobrze się bawić. Nie będę ukrywał, że to się nam udaje.

18 16 O R G A N I Z A C J A Z K A L E N D A R Z A gazeta.ngo.pl 03.2oo8 WÓZEK JAK GARNITUR Dominik miał 16 lat, gdy skoczył do wody. W ciągu kilku sekund jego życie zupełnie się zmieniło. Tomek Brzozowski z Fundacji Aktywnej Rehabilitacji odwiedził go pół roku po wypadku. To był kolejny przełom w życiu niepełnosprawnego nastolatka. DAREK MÓL 16-letni Dominik miał już zaplanowaną przyszłość. Dobrze wiedział, co będzie robił w życiu. Chciał zostać mechanikiem samochodowym. Jeden skok do wody pokrzyżował wszystkie jego plany. Uszkodzony krąg C6 usłyszał od lekarzy. Dla nich były to słowa, dla niego oznaczało to niewładne obie ręce i nogi. Potem była rehabilitacja i powrót do domu. Dominik wierzył, że któregoś dnia znowu stanie na własnych nogach. Ale terapia nie przynosiła efektów. Kiedy dotarło do niego, że wypadek nieodwracalnie zmienił jego życie, nie chciał nikogo widzieć. Zaszył się w pokoju z pilotem od telewizora. Pewnego dnia, w mieszkaniu na czwartym piętrze, rozległ się dzwonek. Tomek i Dominik (fot. Artur Sienicki) Powrót do życia W drzwiach stał Tomek Brzozowski z Fundacji Aktywnej Rehabilitacji. Miałem wtedy 20 lat, byłem niewiele starszy od Dominika opowiada Tomek. Przyjechałem do niego z niepełnosprawnym kolegą, żeby namówić go na zajęcia, jakie organizowała Fundacja. To była rehabilitacja poprzez sport. Pojechałem i spodobało mi się. Potem Tomek namówił mnie, żebym przyjechał na obóz wprowadzający wspomina Dominik. FAR od początku istnienia organizuje takie obozy, a także sportowe i tematyczne. Na obozach wprowadzających osoby niepełnosprawne poprawiają swoją sprawność fizyczną i uczą się samodziel- ności w życiu codziennym, m.in. jak poruszać się na wózku i pokonywać bariery architektoniczne i naturalne, jak wstać z łóżka i się ubrać. Zajęcia sportowe i teoretyczne prowadzą niepełnosprawni instruktorzy, co bardzo motywuje uczestników do pracy i uświadamia im, że wózek nie odbiera radości życia. Wejście w dorosłość Po obozie Tomek, który był trenerem rugby, namówił mnie, żebym wpadł na trening opowiada Dominik. W sali gimnastycznej zobaczyłem ludzi jeżdżących na wózkach tak dobrze, że się załamałem. Ja tak nie potrafiłem. Nie pojechałem na następne spotkanie. Tomek jednak nie odpuścił. Dzwonił do Dominika i tłumaczył mu, że zawodnicy, których widział też kiedyś mieli problemy z poruszaniem się na wózku. Tak długo go namawiał, aż chłopak w końcu zjawił się na treningu. Dzisiaj jest członkiem kadry narodowej rugby na wózkach. Uprawia też szermierkę. Oswoiłem się ze swoją niepełnosprawnością, musiałem też szybciej dorosnąć niż moi rówieśnicy mówi Dominik. Miałem indywidualny tok nauczania, dużo trenowałem, w 2001 r. pojechałem na obóz FAR już jako instruktor, zrobiłem kurs prawa jazdy, skończyłem studia informatyczne wylicza. Dobre wsparcie Fundacja ma swoje biura na terenie całego kraju. Osoby niepełnosprawne, które się do nas zgłaszają mogą korzystać z naszej pomocy tak długo, jak tego potrzebują wyjaśnia Urszula Stefanowicz z FAR. Oferujemy im obozy, kursy komputerowe i prawa jazdy, pomagamy załatwić wiele spraw, np. w urzędach. FAR od września 2006 realizuje projekt Regionalne Punkty Aktywizacji Zawodowej dla osób niepełnosprawnych ruchowo, dofinansowany przez UE i PFRON Dominik i Tomek są bohaterami marcowego zdjęcia w kalendarzu wydanym przez Fundację Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych. Kalendarz promuje organizacje pomagające powrócić na rynek pracy osobom szczególnie zagrożonym wykluczeniem. Więcej na www. bezrobocie.org.pl. FAR od 1988 r. prowadzi program aktywizacji społecznej i zawodowej osób, które doznały trwałych uszkodzeń rdzenia kręgowego i poruszają się na wózkach inwalidzkich. z Europejskiego Funduszu Społecznego. Pracownicy Punktów mają pomagać osobom niepełnosprawnym w rozwiązywaniu problemów utrudniających im aktywne życie, zdobycie wykształcenia i wejście na otwarty rynek pracy. Sami są niepełnosprawnymi, poruszają się na wózkach, znają te problemy z własnego doświadczenia. W warszawskim Punkcie FAR pracuje Dominik. Teraz pomaga innym Doradzam innym niepełnosprawnym, wyszukuję dla nich kursy, oferty pracy, pomagam pisać CV. Jeżdżę też do osób po wypadkach, żeby z nimi rozmawiać, tak jak kiedyś przyjechał do mnie Tomek mówi Dominik. Ze swojego doświadczenia wiem, że życie na wózku może być normalne. Traktuję wózek jak pewnego rodzaju ubranie. Tak jak ktoś zakłada garnitur, ja zakładam wózek. Nie mam już czasu myśleć, że jestem niepełnosprawny. Żyję tak, jak przed wypadkiem. Dominik przeprowadził się do własnego mieszkania. Pracuje w Fundacji, ma dziewczynę, planuje założyć rodzinę, a później może nawet własną firmę.

19 gazeta.ngo.pl 03.2oo8 E K O N O M I A S P O Ł E C Z N A 17 PIEPRZ ZE SPÓŁDZIELNI DEL CABO Meksykańska spółdzielnia, stosująca wyłącznie naturalne metody uprawy warzyw i przypraw przyczynia się do rozwoju swojej społeczności i jednocześnie zarabia mnóstwo pieniędzy. RICARDO SANDOVAL Los Cabos w regionie Baja w Meksyku, jest jałową pustynią gdzieniegdzie urozmaiconą kępkami lasu palmowego, rzadkimi mokradłami i żyznymi korytami wyschniętych rzek. Powietrze przesycone jest zapachem ziół i dzikich kwiatów. Na skraju regionu Baja skrzy się kobaltowe morze i jasnobrązowy piasek pustych plaż. W tym błogim krajobrazie zagnieździła się rolnicza spółdzielnia Rancho del Cabo niczym ogromna czerwono-zielono-żółta papuga. Członkowie spółdzielni uwijają się wokół ekologicznych pomidorów, pieprzu i ziół. Produkty myją i pakują do pudełek, które przechowują w chłodniach: setki przygotowanych do wysłania paczek, oznaczonych charakterystycznymi nalepkami. A jednak rolnictwo Rancho del Cabo założono w połowie lat 80. Wielu lokalnych rolników opuszczało wtedy swoje gospodarstwa i szukało nowych posad w powstającym przemyśle turystycznym. Miało to swoje ekonomiczne uzasadnienie: rodzinne gospodarstwo przynosiło zaledwie kilkaset dolarów rocznie. Dzisiaj rolnik, partner spółdzielni Rancho del Cabo, uzyskuje średnio 22 tys. dolarów dochodu rocznie, a większość członków spółdzielni zarabia w ciągu roku od 50 tys. do 125 tys. dolarów. Emigranci z tego regionu porzucili pracę na amerykańskich budowach i w restauracjach, żeby wrócić do swoich rodzinnych farm. Wzrastająca sprzedaż, niewielkie zadłużenie i około 33 mln dochodu rocznie czyni z Rancho del Cabo kwitnące przedsiębiorstwo. Jak to możliwe w kraju, gdzie edukacja rolnicza jest kiepska, infrastruktura gospodarstw niewystarczająca, a historia spółdzielczych przedsięwzięć finansowych krótka? Jest to typowy przykład połączenia umiejętności, ciężkiej pracy i szczęścia. Z Gwatemali do Baja W 1983 r. Larry Jacobs, twórca spółdzielni, przybył do położonej w Baja, wówczas odciętej od świata, miejscowości San Jose del Cabo. Wcześniej był doradcą ds. rolnictwa w targanej wojną Gwatemali. Jako absolwent wydziału rolniczego na Kalifornijskiej Politechnice Stanowej (California Politechnic State University), dostrzegł możliwości rozwoju przynoszącego kiepskie plony regionu Baja. Przedstawił urzędnikom jednostronicowy plan stworzenia spółdzielni ekologicznej. Miejscowi rolnicy mieli wówczas kłopoty. Dostarczyli zbiory mango amerykańskiemu kupcowi, który zapłacił czekiem bez pokrycia. Jacobs przedstawiał sprawy jasno, zyskując tym ich zaufanie. Przedstawiciele rodzinnych gospodarstw (ejidos), przegłosowali realizację planu Larrego. Liczyli na zdobycie nowych rynków: konsumentów w Stanach Zjednoczonych i Europie, gdzie ludzie gotowi byli więcej płacić za żywność uzyskaną bez użycia środków chemicznych. Nie szło nam dobrze tradycyjne rolnictwo, ale nie znaliśmy innego sposobu uprawiania ziemi. Sądziliśmy więc, że będziemy mieli przynajmniej dodatkowe pieniądze wspomina Ángel Salvador Ceseña Burgoin, jeden z pierwszych członków spółdzielni. Początkowo nie mieliśmy żadnego dochodu i niektórzy sądzili, że popełniliśmy kolejny błąd. Ale później okazało się to dla nas korzystne. Na skrzydłach turystyki Przy wymyślaniu planu marketingowego spółdzielni L. Jacobs odkrył, że przemysł turystyczny daje zaskakujące korzyści: bezpośrednie połączenia lotnicze do głównych miast zamieszkiwanych przez klientów spółdzielni. Pierwszy ładunek świeżych produktów został załadowany na pokład samolotu lecącego z Mexicana de Aviación do San Francisco. W trakcie lotu ładunek wypadł z prowizorycznych drewnianych skrzyń. Żona Jacobsa, Sandra Belin, była obecna przy otwieraniu luku bagażowego. Kiedy zobaczyła rozsypane owoce i warzywa, przywiozła gwoździe i młotki, a członkowie załogi naziemnej w dużej części składającej się z latynoskich imigrantów chętnie pomogli w naprawie skrzyń, pochodzących z ich ojczyzny. Pojawienie się spółdzielni na rynku zmieniło lokalne stosunki. Hotele i restauracje rywalizują z nią o sezonowych i niepełnoetatowych pracowników. Deweloperzy i Rancho del Cabo prowadzą też, od lat, spór o nadmierne zużycie podstawowych bogactw naturalnych, zwłaszcza wody.

20 18 E K O N O M I A S P O Ł E C Z N A gazeta.ngo.pl 03.2oo8 Nowi kupcy Rozwój turystyki przyczynił się do dywersyfikacji rynku. Los Cabos należy do najszybciej rozwijających się regionów Meksyku. Wydłużająca się lista ekskluzywnych hoteli i restauracji w regionie, wymaga produkcji ekologicznej żywności dla ich klientów. Sieci sklepów Whole Foods Market i Trader Joe s są w tej chwili największymi odbiorcami towarów Rancho del Cabo w Stanach Zjednoczonych. Whole Foods był kiedyś jedynym odbiorcą spółdzielni, w niektórych latach zapewniając jej ponad 10% całego zysku. Jednak spółdzielnia zróżnicowała swoją dystrybucję, korzystając ze wzrastającego zainteresowania ekologiczną żywnością klientów olbrzymich supermarketów, Spółdzielnie nie będą działać bez kompetentnych, wyszkolonych liderów, wywodzących się z grupy, którzy potrafią przekonać pozostałych członków, że pot i praca się opłacają mówi Jacobs. Aby zapewnić spółdzielni przywódców, Jacobs postawił na edukację. Spółdzielnia pomogła niektórym rolnikom i technikom wziąć udział w szkoleniach w szkołach w Mexico City. Dyrektorzy uczestniczą w seminariach poświęconych ekologicznemu rolnictwu. A członkowie spółdzielni regularnie goszczą grupy studentów z uniwersytetów meksykańskich i zagranicznych. Po swojemu, ale według planu Po rozpoczęciu działalności spółdzielni, Jacobs trzymał się z daleka. Członko- Spółdzielnie nie będą działać bez kompetentnych, wyszkolonych liderów, wywodzących się z grupy, którzy potrafią przekonać pozostałych członków, że pot i praca się opłacają. Zachować społeczny charakter Po 20 latach Rancho del Cabo musi skonfrontować się z nowym wyzwaniem. Pierwsi członkowie spółdzielni starzeją się i stają się mniej aktywni, co wpływa na jej produktywność. Rancho musi też ustalić, jak zapewnić spółdzielni dalszy wzrost dochodów i równocześnie zachować charakter przedsiębiorstwa społecznego. To jest również problem innych spółdzielni, który pojawia się, kiedy odniesiony sukces prowadzi do konfliktu między zarabianiem pieniędzy i otaczaniem opieką członków z twojej warstwy społecznej mówi L. Jacobs. Liderzy Rancho del Cabo są jednak wdzięczni za problemy, wynikające z sukcesu finansowego. Ten region stawał się w 100% turystyczny, bez żadnych innych możliwości zawodowych dla ludzi mojego pokolenia mówi Roberto Burgoin, 36-letni administrator i kontroler w Rancho del Cabo. Dzisiaj mamy dobrą pracę, dobre dochody i łatwiej jest nam przekonać młodych z regionu, żeby zostali w rolnictwie, a im dostrzec w tym swoją przyszłość. takich jak Safeway i Kroger. Teraz nawet król sprzedaży detalicznej Wal-Mart interesuje się marką Rancho. Aby sprostać zamówieniom, Rancho del Cabo zaczęło tworzyć mniejsze spółdzielnie w innych częściach regionu Baja. Dobrze zarządzana spółdzielnia Być może najważniejszym elementem sukcesu Rancho del Cabo jest zarząd spółdzielni. Każdy członek spółdzielni musi wpłacać 5% swojego rocznego dochodu do banku spółdzielczego i funduszu emerytalnego, a także dokładać się do składek na pokrycie kosztów zakupu sprzętu. Członkowie muszą też regularnie uczestniczyć w zebraniach, sprawować przechodnią funkcję dyrektora spółdzielni, nie mogą używać chemicznych nawozów i pestycydów. W tej chwili spółdzielnia liczy 147 członków oraz 300 zrzeszonych rolników, którzy czekają na pełne członkostwo. Stworzywszy taką strukturę, L. Jacobs wybrał grupę liderów, których przygotował do przejęcia kierownictwa spółki. wie dostosowali niektóre z modeli Larrego do lokalnych zwyczajów. Na przykład, często zwoływane są długie zebrania w stylu tradycyjnych ejidos. Ludziom z zewnątrz te zebrania mogą wydawać się niezorganizowanym, przegadanym bałaganem, jednak spółdzielcy podejmują tam decyzje, według własnego harmonogramu mówi Jacobs. Zdaniem L. Jacobsa Rancho del Cabo zawdzięcza swój sukces temu, że członkowie spółdzielni ściśle trzymali się przygotowanego przez niego planu, konsekwentnie pilnowali przestrzegania nie tylko zasad członkowskich, ale także standardów jakości i wskazówek dotyczących ekologicznego rolnictwa. Kontrola była prosta. Wówczas była to odosobniona, niewielka społeczność. W małych miejscowościach ludzie zauważają, gdy ktoś przekroczy linię. Sama groźba kompromitacji jest bardzo skuteczna wspomina Jacobs. tłum. Jakub Jedliński Artykuł przetłumaczony dzięki uprzejmości Social Enterprise Magazine ( Cały tekst znajduje się w serwisie www. ekonomiaspoleczna.pl. Skróty i śródtytuły pochodzą od redakcji. Artykuł przetłumaczono w projekcie W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej, finansowanym ze środków IW Equal.