SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU

Transkrypt

1 3067 l [1. litera oznaczająca spółgłoskę l; 2. spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa, dźwięczna; 3. litera oznaczająca w numeracji porządkowej: dwunasty] l (mássalhangzó és jele) L [cyfra rzymska oznaczająca liczbę 50] 50 (a római számok rendszerében) l, litr, L [symbol jednostki objętości litr] l, liter l., liczba sz., szám l. p., liczba porządkowa f. sz., folyó szám l art pour l art (Sztuka dla sztuki) (fr.) l art pour l art (művészet a művészetért); a művészet öncélúságát valló, annak társadalmi meghatározottságát és szerepét tagadó felfogás à la [wym. a la] [wykonany tak, by przypominał kogoś lub coś, np. cielęcina à la flaczki] (fr.) à la; módra à la carte [wym. a la kart] [potrawy z jadłospisu, do wyboru] à la carte; étlap szerint, étlapról választva la [I wykrzyknik, zwykle powtarzany, zastępujący słowa przy śpiewaniu melodii; też: przyśpiewka w piosenkach ludowych; II muz. «sylabowa nazwa dźwięku a] (ol.) la, A-hang La [symbol pierwiastka chemicznego lantan] La (lantan vegyjele) la belle époque [wym. la bel epok] [zob. belle époque] la belle époque; századforduló la la la! la-la (szöveg nélküli éneklés) laba [pot. czas wolny od zajęć] (közb.) szünet, pihenés, lustálkodás, tétlenség, szabadidő; ünnep, bál, öröm, élvezet, szüret lab coat (ang.) [chałat, chałacik] labcoat [laborban hordott munkaköpeny stílusú modell. az aktuális női divatban egy különösen könnyű kabát] L istniejący dotąd, głęboko zepsuty moralnie; l. uważali, iż chrzest potrzebny jest tylko ludziom dorosłym, jako znak odrodzenia w Bogu, wybór dnia wolnego od pracy uzależniali od człowieka, postulowali życie kontemplacyjne, potępiali stosunki cielesne; dość liczni, w wyniku prześladowań przenieśli się najpierw do Holandii i Niemiec, a następnie do Marylandu w Ameryce Płn.; sekta zanikła z końcem XVIII w.] labadisták [Jeana de Labadie követői, akik mesterük halála után Hollandiában egy szocialista irányzatú, csak "igaz hívők"-ből álló gyülekezetet alapítottak.] Laban (biały) [1. Syn Batuela, brat Rebeki, ojciec Lei i Racheli. Nieuczciwy teść Jakuba. Był Syryjczykiem, ale mieszkał w Haran. 2. Miejsce postoju Izraelitów podczas wędrówki do Ziemi Świętej.] LÁBÁN (fehér; ragyogó, sugárzó; pompás) [1. Ábrahám testvérének, Náhornak (2) unokája, Rebeka testvére (1Móz 24,29); Háránban (3) lakott. Két leányát, Ráhelt és Leát Jákóbhoz (1) adta feleségül (1Móz 29). 2. Hely Moáb (2) síkságán (5Móz 1,1).] Labarum [sztandar legionów rzymskich (vexillum) używany tylko, gdy cesarz był z wojskiem. Czworokątna purpurowa chorągiew imperium ze złotymi frędzlami zawieszona na poprzecznej belce, na której pierwotnie osadzony był orzeł (symbol Jowisza), a później chrystogram Chi Rho. Zostało wprowadzone w Cesarstwie rzymskim w okresie cesarza Konstantyna Wielkiego lub wcześniej.] Labarum (Pictet szerint: a lab-are = függni, leesőben lenni igétől) [sajátságos zászló, mely a császárok korában kezd divatba jönni a rómaiaknál; dárdára tűzött vizszintes alaku lobogó volt, mely rendesen biborból készült, arany himzéssel volt ellátva és ugyancsak arannyal szegélyezve. Felette egészen Nagy Konstantin császárig sas volt látható, Nagy Konstantin ezt a kereszttel helyettesítette, a lobogóra pedig e szavakat himeztette: «In hoc signo vinces», l. Hoc signo vinces.] Labadyści [sekta religijna we Francji, założona przez Jeana de Labadie; dzieliła Kościół na jedyny, prawdziwy, w którym Chrystus obejmie panowanie za tysiąc lat, i drugi, Labarum Konstantyna Wielkiego z symbolem Chi Rho.

2 3057 Label [Wszywka, etykietka, metka, znak firmy, marki, pod jakim sprzedaje się kolekcję.] márka jel; címke Labelling (nadawanie etykietki) [proces polegający na aprobowaniu, zatwierdzaniu danej propozycji (projektu, inicjatywy) przez daną instytucję (np. władze regionalne). W kontekście niniejszego przewodnika chodzi o aprobowanie i włączenie projektów oddolnych przez kierownictwo inicjatywy RISI do regionalnego planu działań.] (ang.) Labelling v. labeling; osztályozni, címkézni labialny, -a, -e (łc. labialis od labium warga ) [językozn. wargowy] (nyelvtan) labiális, ajak-, ajakhang labidzić, labiedzić [pot. narzekać [narzekać, utyskiwać, biadać; labidzić] panaszkodni labilnie labilisan labilność labilitás labilny, -a, -e [1. późn.łac. labilis 'chwiejny; nietrwały, przemijający' z łac. labi 'pośliznąć się, upaść'. chwiejny; chem. fiz. niestały; zmienny; 2. zmienny, chwiejny] (lat.) labilis; (fizika) bizonytalan egyensúlyú; (átv.) ingatag, bizonytalan, kétes labilność [chwiejność emocjonalna, łatwe przechodzenie do stanów skrajnych emocjonalnie, szybkie i częste zmiany emocji] (lat.) labilitás; (fizika) bizonytalan egyensúlyi helyzet; (átv.) ingatagság, bizonytalanság labirynt [(gr. λαβύρινθος labyrinthos) 1. w starożytności: budowla o bardzo zawiłym układzie sal i korytarzy; 2. skomplikowany układ dróg, przejść lub pomieszczeń; 3. skomplikowana sytuacja, z której trudno znaleźć wyjście; 4. w sztuce ogrodowej: układ krętych ścieżek okolonych żywopłotem, z posągiem lub fontanną pośrodku; 5. ornament w postaci figury geometrycznej o zawiłym wzorze; 6. rysunek lub przyrząd przedstawiający system splątanych dróg, z których tylko jedna prowadzi do celu, stosowany w badaniach eksperymentalnych procesu uczenia się; 7. grzbietowe rozszerzenie jamy skrzelowej u labiryntowców, umożliwiające oddychanie powietrzem atmosferycznym; 8. daw.; zob. błędnik w zn. 1.; 9. jest to ciąg korytarzy, w którym trudno znaleźć wyjście. Używany czasami w matematyce i w logice. Słowo labirynt jest właściwie niegreckiego pochodzenia, często uważa się, że pochodzi od przedgreckiego (pelazgijskiego) słowa labrys, które oznaczało obusieczny topór] (gör.) labirintus, útvesztő (görögül: λαβύρινθος labyrinthos) v. labürinthosz [a klasszikus görög mitológia szerint szobákból és folyosókból álló áthatolhatatlan építmény, amelyet Minósz, krétai király parancsára Daidalosz, a legendás hírű ezermester készített a knósszoszi királyi palotában. A király ide zárta Minótauroszt, az ember testű, bikafejű szörnyet, akit Thészeusz, Athén hercege a krétai királylány, Ariadné segítségével legyőzött. Minósz király leánya egy gombolyagot adott Thészeusznak, aki miután megküzdött a szörnnyel és végzett vele, a fonalat visszafelé követve kijutott a labirintusból. Daidalosz a labirintus megépítése után a magának készített viaszszárnyak segítségével menekült ki a szövevényes építményből, majd fiával Ikarosszal együtt Kréta szigetéről.]; bonyolult folyosórendszer, amelyből nehéz kitalálni; (átv.) bonyolult helyzet, összevisszaság; útvesztő; nehezen áttekinthető ügyek bonyolult helyzete; (bonctan) labirintus, belső fül labirynt nosowy orr-labirintus labirynt ulic i uliczek utcák és utcácskák labirintusa labirynt uszny a fül belső járata labiryntowy, -a, -e labirintus-, labirintusszerű; (orvosi) labirintuslabirynty w ogrodach [Za dawnych czasów w niektórych ogrodach nietylko magnatów ale i szlachty przeznaczano pewną część ziemi na urządzenie labiryntów, z mnogiemi ścieżkami poprowadzonemi w różnych kierunkach, ukrytemi w nieprzejrzystych krzewach, tak że trzeba było pewnej zręczności, aby dojść do celu, t. j. do środka labiryntu, gdzie zwykle stawiano ławeczki dla odpoczynku.] kerti labirintusok

3 3058 lablab [właśc. wspięga pospolita, fasolnik egipski, lobia, Dolichos lablab [roślina zielna, gat. z rodziny bobowatych (motylkowatych); uprawiany w strefie podzwrotnikowej dla jadalnych młodych strąków i nasion, jako roślina pastewna (zielonka), a także w Europie jako ozdobny (zw. fasolą hiacyntową)] lablab, Sisakbab, jácintbab (Dolichos lablab) laborancki, -a, -ie (lat.) laboránslaborant [pomocniczy pracownik laboratorium] (lat.) laboráns, laboratóriumi segéd; laboratóriumban alkalmazott tudományos v. technikai segédszemély laborantka laboránsnő labrador 1 [pies myśliwski o krótkiej sierści, używany m.in. do aportowania zwierzyny z wody] labrador (kutyafajta) labrador 2 [minerał o migotliwym, niebieskim lub zielonym zabarwieniu, używany jako kamień ozdobny] labradorit, földpát labradorka [suczka rasy labrador] labrador szuka Labry (niem. labwerk (ornament roślinny), łac. lista, lusca, fascia) [części zewnętrzne tarczy herbowej, mające kształt wielkich liści wyszczerbionych, wyrastających z boków hełmu, zwykle symetrycznie po obu stronach, często obejmujące jako ornament również całą tarczę herbową.] (heraldika) sisaktakaró [a sisakra hátulról felerősített színes szövetdarab. A legrégibb címerek sisakjairól még hiányzik a sisaktakaró. A 13. és 14. század fordulóján jelent meg a címereken. Idővel a hossza olyannyira megnövekedett, hogy a legtöbb címerben a pajzs két oldalán hull alá a sisakról. Bevagdalt stilizált köpenyként ábrázolják, bár ritkán az alakja valódi köpeny is lehet.] lacerna [wierzchnie okrycie w postaci krótkiej peleryny z kapturem, noszone w starożytnym Rzymie] (lat.) lacerna, az ókori rómaiak felső öltönye, mely könnyebb volt, mint a toga; a vállakra vetve hordták s elől egy gombbal tartották (össze.rövid, kapucnis pelerin az ókori Rómában ) laboratorium [pomieszczenie wyposażone w specjalną aparaturę, przeznaczone do przeprowadzania badań naukowych lub analiz lekarskich] (lat.) laboratórium; kísérleti helyiség; különlegesen felszerelt munkaterem különféle tudományos és műszaki kísérletek számára; munkaterem kórházban, gyógyszertárban v. vegyi üzemben; (biz.) labor laboratorium analityczne laboratórium laboratorium chemiczne vegytani v. kémiai laboratórium laboratorium fizyczne fizikai laboratórium laboratorium językowe «pomieszczenie przeznaczone do nauki języków obcych] nyelvi laboratórium laboratoryjnie laboratóriumi módon laboratoryjny, -a, -e laboratóriumi labować pihenni, henyélni, lopni a napot, szórakozni, nyaralni Lach [dawna nazwa członka plemienia polskiego bądź zachodniosłowiańskiego] lengyel, alföldi lengyel lacha [zgrubienie od: laska] bot, fütykös, husáng, dorong lachać sie [śmiać się] (ziemia rybnicko-raciborska) [Słowniczek języka śląskiego] nevetni, kacagni Lachmam [według biblijnej Księgi Jozuego 15, miasto judzkie w Szefeli.] Lahmász (bibliai város; Józsué 15:40)

4 3059 Lachy [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Rozplątanie pytania o Lechach, Lachach, Lęchach, jako nazwie pierwotnej narodu polskiego, zajmowało bardzo wielu uczonych. Dotychczas jednak nic pewnego nie ustalono. Wszyscy o tem wiedzą, że nazwa Polak poszła od tego, że oznaczała rolnika, t. j. człowieka, mieszkającego już w polach a nie w lasach, żyjącego z pól a nie z łowów i produktów leśnych. od Lachów, ku wschodowi mieszkających, nazwała naród polski Lachami Litwa, Ruś i wszystkie narody Wschodu. Nazwa litewska Polaka Lenkas i węgierska Lengyel (czytaj Lendjel), niewątpliwie podług p. Karłowicza dowodzą, że w nazwisku Lachów istniała niegdyś nosówka, że więc wymawiano pierwotnie nie Lach ale Lęch, co także dowodziłoby, że wyraz jest rdzennie polskiego pochodzenia. Że w kronikach ruskich pisano ЛАХђ (Lęch), to nie może służyć za dowód, bo w miejscach i czasach, gdy te kroniki pisano, znak А nie miał już brzmienia nosowego, czego dowodem jest i to, że tamże również wyraz ten pisano ЛІΛХђ (Ljachъ)] lengyelek, alföldi lengyelek Lachys, Lakisz (nie do zdobycia) [1. miasto położone na równinie ziemi judzkiej. Zdobyte od Amorytów przez Jozuego około roku 1450 przed Chrystusem. Po podziale na dwa królestwa dostało się pod panowanie Roboama, syna Salomona. 2. starożytne miasto kananejskie w pd.-zach. Palestynie, na równinie Szefeli (zob.).] LÁKIS (domb, magaslat; legyőzhetetlen) [Régi kánaánita királyi város és határerődítmény Júdában, amely Jeruzsálemtől 40 km-nyire délnyugatra egy stratégiailag fontos völgyet tartott ellenőrzés alatt; Józsué (1) bevette a várost (Józs 10,31-33; 5Móz 7,2); Kr. e ban felégették; Roboám megerősítette a várost (2Krón 11,9); Sénahérib Kr. e. 701-ben ostrom alá vette (2Krón 32,9); Nabukodonozor Jeruzsálemmel egyidőben lerombolta (2Kir 24-25; Jer 34,7); a babiloni fogság után újra benépesült (Neh 11,30); a Jeremiás (1) idejéből származó "Lákis-levelek" (agyagtáblák) sok mindent elmondanak a városról.] lacie [domowe obuwie] [Słowniczek języka śląskiego] házi cipő lacki, -a, -ie [przymiotnik od "Lach"; inaczej: polski] (dawno) lengyel Lacjum (kraina w środkowej Italii z Rzymem jako głównym miastem) Latium [1. (tulajdonkép platium) am széles ország, síkság, lapály, földrajzilag egyre táguló fogalom, némikép hasonló a Hellasz fogalmához. 2. Lazio (latinul: Latium) Olaszország egyik régiója, amelyet Toszkána, Umbria, Abruzzo, Marche, Molise, Campania és a Tirrén-tenger határol.] laclik [śliniak] [Słowniczek języka śląskiego] előke, nyáladzó, partedli lacrimoso (wł.) [jest to określenie wykonawcze, oznacza ono płaczliwie] (ol.) lacrimoso; panaszosan (zene) laczka, laczki [1. pot. klapek lub kapeć; 2. regionalnie: miękki, wygodny but do chodzenia po domu; łapeć, papeć, kapeć, papuć, kapuć (rzadko)] házicipő, bocskor, papucs lać (leje) [1. (płyn) wlewać, nalewać, sączyć 2. (o deszczu) padać silnie; padać obficie; 3. odlewać (np. dzwon) 4. pot. bić, chłostać, tłuc 5. wulg. oddawać mocz; 6. sprawiać, że płyn wypływa z czegoś obficie] locsolni, ömleszteni; önteni, átönteni, felönteni, kiönteni, ráönteni; (műszaki) önt, kiönt; (vulg.) bepisilni leje deszcz zuhog az eső lać (kogo) [pot. bić kogoś mocno] megverni, ütni, elverni, elnáspángolni (vkit) lać czy nie lać? önteni vagy nem önteni? lać dzwon harangot önteni lać kule golyót önteni lać łzy könnyeket ontani lać w siebie [önti magába] iszik mint a kefekötő lać wino do kieliszków bort önteni a pohárba v. poharakba lać wodę z kubła vizet önteni a vödörből lać (leje) się [1. obficie płynąć, spływać; 2. pot. bić jeden drugiego] ömleni, folyni, csurogni; bepisilni; (átv.) ütik-verik egymást lać się kijami bottal verekedni lać się na kije bottal verekedni lać się potokiem patakzani (patakzik) lać się strumieniem patakzik lada 1 [1. partykuła nadająca komuś lub czemuś cechę dowolności, np. Pod lada pretekstem przynosił do pracy alkohol., wyrażająca obojętność wyboru, np. Obywał się lada czym., wyrażająca negatywną ocenę czegoś lub kogoś, np. Nie będzie mnie lada kto obrażał., wyróżniająca kogoś lub coś jako zasługującego na uwagę, np. To był nie lada sukces. 2. przyimek łączący się z nazwą jednostki czasu, komunikujący, iż coś stanie się w najbliższym czasie, np. Przyjadą lada godzina.] (byle) bármely; akármi, akárki, bármi, bárki lada chwila minden pillanatban

5 3060 lada chwila nadejdzie minden pillanatban jön v. jöhet lada co akármi, bármi, minden próság, minden csekélység lada cukiernicza süteményespult lada czego się lęka mindentől v. minden csekélységtől fél lada czyj bárkié, bárkinek a akárkié, akárkinek a lada dzień bármelyik napon, bármely nap; akármely napon; ezekben a napokban; egy szép napon lada gdzie akárhol, bárhol lada godzina bármely órában, bármikor lada jaki bármilyen, akármilyen lada jako bárhogyan, akárhogyan lada kto akárki, bárki lada lodziarska fagylaltospult lada moment minden percben lada 2 [długi blat w sklepie, za którym stoi sprzedawca] láda, pult Lada, wyraz, mający kilka znaczeń: 1) Lada u organów, skrzynia, w której obsadzone są organy. 2) Lada, przyrząd do rznięcia sieczki. 3) Lada we młynie nad kamieniem, w którą zboże wsypują. 4) Lady do czyszczenia i przesiewania ziarna. 5) Lada, silnia do podnoszenia ciężarów, lewar. 6) Lada, stół kupiecki w kramach. 7) Lada, nowina po wyrąbanym lesie. lada chłodnicza [lada sklepowa z chłodzoną gablotą] hűtőpult lada moment odjeżdżamy minden percben indulhatunk lada sklepowa bolti asztal, bolti kiszolgálóasztal; pult ladaco [1. pot. człowiek nieodpowiedzialny i lekkomyślny; 2. człowiek lichy, bezwartościowy; nicpoń, gałgan, nic dobrego] haszontalan, semmirevaló, semmirekellő, naplopó, léhűtő [Straszny a. straszne ladaco: vén naplopó] ladacznica [kobieta prowadząca życie rozpustne; nierządnica, rozpustnica, łajdaczka] könnyelmű, léha, ledér nő ladrowanie [1. okrycie zbrojne, pancerz, zbroja; 2. zbroja całkowita; koń lub rycerz ladrowany cały zbroją okryty, pancerny. Cesarz darował króla Polskiego dwiema końmi w ladrowaniu, z których był jeden do samych kopyt we zbroi (Bielski).] teljes fegyverzet v. felszerelés lady [wym. lejdi] [1. angielski tytuł szlachecki kobiet; też: kobieta mająca ten tytuł; 2. elegancka i dystyngowana kobieta] (ang.) lady; elegáns, disztingvált hölgy laesio [z późn.łac. laesio dpn. laesionis 'zranienie'; laesum, jus naturae znaczyło w prawie polskiem pokrzywdzenie w spadku rodzicielskim. Polacy uważali sukcesję dla dzieci za prawo przyrodzone, jus naturae. Prawo polskie zabezpieczało majątek dla dzieci, pozwalając tylko bezpotomnym rozporządzać dobrami bez żadnych ograniczeń.] (lat.) ius naturale; természetjog LAETARE; [IV Niedziela Wielkiego Postu jest zwana niedzielą radości - Laetare - od pierwszych słów antyfony na wejście - introitu: Lætáre, Ierúsalem, et convéntum fácite omnes qui dilígitis eam: gaudéte cum lætítia, qui in tristítia fuístis: ut exsultétis et satiémini ab ubéribus consolatiónis vestræ. Lætátus sum in his quæ dicta sunt mihi: in domum Dómini íbimus. Wesel się, Jeruzalem! A wszyscy, którzy ją miłujecie, śpieszcie tu gromadnie. Cieszcie się i weselcie, którzyście się smucili, radujcie się i nasyćcie się z piersi pociechy waszej. Uradowałem się, gdy mi powiedziano : Pójdziemy do domu Pańskiego. Kościół, Nowe Jeruzalem, cieszy się z obfitości dóbr nadprzyrodzonych, łask

6 3061 płynących z Chrztu i Eucharystii, którymi obdarza swe dzieci. W tradycji rzymskiej jest to "niedziela róż", ponieważ w tym dniu obdarowywano się pierwszymi kwiatami zakwitających róż, a Ojciec św. poświęcał złotą różę, którą ofiarowywał osobie zasłużonej dla Kościoła. Stąd w liturgii różowy kolor szat. Można go używać jedynie dwa razy w roku liturgicznym - dzisiaj oraz w III Niedzielę Adwentu, zwaną niedzielą Gaudete.] LAETARE; Örüljetek; [1. böjt IV. vasárnapjának neve az óegyházi liturgia introitusa szerint: "Laetare Jerusalem"... (Ézs 66,10); 2. Laetare vasárnap [nagyböjt 4. vasárnapjának megjelölése introitusának kezdőszava: Laetare Ierusalem (lat. 'Vigadozzál Jeruzsálem'; vö. Iz 66,10) alapján. - A Laetare vasárnap a nagyböjt közepe. Liturgikus színe a rózsaszín. 1042: említik először az aranyrózsa Laetare vasárnapi megáldását. Advent vasárnapjai között a Gaudete vasárnap a Laetare vasárnap megfelelője. - A m. népi kalendáriumban guzsalyütő (napja), mert ekkor hagynak föl végleg a fonással.] lafa [1. dawniej płaca, żołd; 2. z arabskiego i tureckiego ulufe, znaczyła żołd, myto i wogóle płacę, pensję miesięczną lub roczną, wypłacaną służbie, oficjalistom, kapeli, żołnierzom i t. d.] (dawno) munkabér, bér, zsold lafirynda [1. kobieta lekkich obyczajów, nie zasługująca na szacunek; 2. kobieta rozwiązła, zwłaszcza pretensjonalnie elegancka] (gúny.) divatbábú, puccos dáma laga [długa, gruba laska, potężny kij; lacha] nagy bot, husáng, dorong, fütykös lagier, lager [w okresie II wojny światowej: niemiecki obóz koncentracyjny] (o winie; borból) seprő, üledék; hordólerakódás, sóshering leve; (obóz) tábor, láger (gyűjtőtábor, koncentrációs tábor, hadifogolytábor) lagrowy, -a, -e tábor-, tábori laguna [płytki zalew lub zatoka odcięte od otwartego morza] (ol.) lagúna; (földr.) sekély vízű természetes medence, amelyet utóbb képződött homoksáv választ el a tengertől v. tótól; korallszigetek gyűrűjétől körülzárt vízterület lagunowy, -a, -e lagunalaicki, -a, -ie [1. niezwiązany z żadną religią; 2. niekompetentny, dyletancki; 3. dyletancki; świecki, nieduchowny] (gör. laosz: nép), (lat.) laikus; nem hozzáértő, nem szakképzett; nem szakmabeli; nem szakember, nem beavatott; (vallás) világi, nem egyházi; római katolikus felfogás szerint az egyház nem papi tagjai laicyzacja [1. proces słabnięcia wpływu religii na różne dziedziny życia społecznego; 2. zeświecczenie; sekularyzacja] laicizálás, elvilágosiasítás, államosítás laicyzacyjny, -a, -e laicizálási, elvilágosiasítási, államosítási laicyzator [człowiek propagujący odsuwanie duchowieństwa od władzy] laicizáló, elvilágosiasító, államosító ffi, az államisítás híve laicyzować laicizálni, elvilágosiasítani, államosítani; világivá tesz; valaminek megszünteti egyházi, papi jellegét laicyzować się laicizálódni, elvilágosiasodni, állami tulajdonba v. kezelésbe kerülni laicyzm (świeckość) [(od francuskiego laïcité) to koncepcja rodziału Państwa od Kościoła i braku wpływów religijnych na sprawy państwowe. Powinno się rozróżnić sekularyzm czyli malejące znaczenie wiary w codziennym życiu ludzi, od laicyzmu, czyli teorii politycznej mającej na celu rozdzielenie polityki i religii w sferze publicznej (res publica), co ma na celu zapewnienie niezależności religijnej oraz swobody praktyk religijnych.] laicizmus [1. az egyház és az állam kettéválasztását célzó, az egyház hatáskörét a vallási kérdésekre korlátozni akaró irányzat (elsősorban Franciaországban); 2. a laicizmus (az egyház hatáskörét a hitélet kérdéseire korlátozni törekvő irányzat)] laik [1. człowiek niekompetentny w jakiejś dziedzinie; 2. świecki członek grupy wyznaniowej; też: zakonnik bez święceń; 3. człowiek niekompetentny, nie znający się na danej rzeczy, dyletant; Kośc. rz.kat. świecki, nieduchowny; (laicy) nie posiadający święceń bracia zakonni (w odróżnieniu od ojców). 4. tak zwano noszących habit zakonny, ale nie wyświęconych na księży braciszków klasztornych i ludzi, którzy bądź osieroceni przez rodzinę, bądź złamani trudami żywota rycerskiego, lub służbą u panów, którzy wymarli, znajdowali w klasztorach polskich i przy ich obsłudze pożądany spokój i opiekę na resztę lat swego życia. Doświadczeńszych i więcej ze światem obytych przeznaczano nieraz na kwestarzy klasztornych.] (gör.) laikus; vmiben járatlan, nem szakértő, tudatlan, járatlan, avatatlan, (egyház) laikus testvér; a keresztény hívők, a klérussal szemben; [1. a laos = nép görög szóból; a protestáns egyházak csak átvitt, nem lelkészi

7 3062 értelemben használják, legtöbb protestáns egyházban a vezető szerepük megegyezik a lelkészekével; 2. a római katolikus és ortodox egyházban a világiak részvétele a vezető testületekben más módon biztosított] lajbik [zob. bishalter] [Słowniczek języka śląskiego] melltartó, melles; lajbi [Férfiak viselte fémgombos posztókabát, illetve felsőruhaként viselt mellény illetve női mellény(ke).] lajera [katarynka lub ciągłe powtarzanie tego samego] [Słowniczek języka śląskiego] kintorna lajerman [kataryniarz (ziemia rybnickoraciborska)] [Słowniczek języka śląskiego] kintornás; verklis lajkonik [1. zabawa odbywająca się w Krakowie przed Bożym Ciałem, związana z legendą o napadzie Tatarów na miasto; 2. jeździec w stroju wschodnim harcujący na drewnianym koniku w czasie tej zabawy; 3. (konik zwierzyniecki, tatarzyn) to jeden z nieoficjalnych symboli Krakowa, mający postać małego konika z siedzącym na nim jeźdźcem w charakterystycznej spiczastej czapce.] a lovas (a gircsózás egyik alakja; krakkói és maros-torda megyei népszokás) lajkonikowy, -a, -e lovaslak [1. łatwo topliwa, twarda masa barwy czerwono-brązowej, używana do pieczętowania listów i paczek; 2. materiał do pokrywania zęba w celu odbudowania szkliwa; 3. roślina ozdobna o lancetowatych liściach i dużych, silnie pachnących kwiatach; 4. barwnik wytrącony z roztworu do postaci stałej, który tym sposobem uzyskuje właściwości pigmentu. Laki są terminem stosowanym m.in. w przemyśle farbiarskim, a pośrednio również tam, gdzie są wykorzystywane, czyli w przemysłach: gumowym i tworzyw sztucznych, papierniczym, włókienniczym, poligraficznym itp.] (szanszkrit) lakk, fénymáz, (do pieczętowania) pecsétviasz; (növény) viola Lak (Cheiranthus L.) [rodzaj roślin z rodziny kapustowatych (krzyżowych). We florze Polski występuje tylko jeden gatunek.] viola (Cheiranthus L.) [Sárga viola (Cheiranthus cheiri L.)] lak kopalowy kopállak lak pospolity (Cheiranthus cheiri) sárga viola laka [żywica z drzewa sumak, używana do wyrobu ozdobnych przedmiotów i malowania wyrobów z innych materiałów; też: przedmiot pokryty tą żywicą] fénymáz, lakk; vörösenyv laki barwne [substancje stosowane do barwienia tkanin, papieru oraz do wyrobu farb] színes lakkok lakier [1. substancja nanoszona na powierzchnię przedmiotu w celach ochronnych lub dekoracyjnych; 2. zob. lakiernictwo w zn. 3.; 3. zob. lak w zn. 2.] (szanszkrit) lakk, fénymáz lakier do paznokci körömlakk lakier do włosów [kosmetyk w sprayu służący do utrwalania fryzury] hajlakk lakier izolacyjny szigetelő lakk lakier kwasoodporny saválló lakk lakier perłowy gyönygházlakk lakier pustyniowy [cienka, ciemna, lśniąca powłoka pokrywająca skały na pustyni] sivatagi máz lakierek, lakierki [1. elegancki but z lakierowanej skóry; 2. buty lakierowane; lakierki występują we wszystkich możliwych fasonach, noszone zarówno przez kobiety jak i mężczyzn (może rzadziej). Zwykle są to buty skórzane, których powierzchnia powleczona jest cieniutką warstwą błyszczącego plastiku.] lakkcipő lakiernia [zakład lub pomieszczenie, w którym się lakieruje jakieś wyroby, części maszyn itp.] lakkgyár, lakkozóműhely lakiernictwo [1. powlekanie przedmiotów lakierem; 2. produkowanie lakierów; 3. nieprawdziwe, a jednocześnie pochlebne dla kogoś lub czegoś przedstawienie jakichś faktów] lakkozás, fényezőipar;

8 3063 szépítgetés, sminkelés, (átv.) elkenés, kozmetikázás, simítás, elleplezés, lakkozás lakiernictwo samochodowe autófényezés v. lakkozás lakierniczy, -a, -e lakkozó, fényező lakierniczka fényező, mázoló, lakkozó nő lakiernik [1. pracownik pracujący przy produkcji lakieru; 2. osoba zajmująca się zawodowo lakierowaniem przedmiotów] fényező, mázoló, lakkozó; lakkgyáros; (ügyet) simító, leplező, elkenő lakierować [1. powlekać lakierem; 2. przedstawiać jakieś fakty w sposób nieprawdziwy, a jednocześnie pochlebny dla kogoś lub czegoś; 3. zob. lakować w zn. 3.] (szanszkrit) lakkozni, fényezni, fénymázzal bevonni lakierować co czym fényezni, lakkozni vmit vmivel lakierować podłogę padlót lakkozni lakierować włosy lakkozza a haját lakierowanie [lakierowanie, pcv, pvc, drewno, okna, drzwi, witryny, fasady, okien, itd.] mázolás; fényezés, fénymázolás, lakkozás lakierowany, -a, -e fényezett, lakkozott, fénymázzal bevont lakierowy, -a, -e lakklakierujący, -a, -e lakkozó lakiery chemoutwardzalne [lakiery twardniejące po dodaniu do nich utwardzacza] vegyileg keményített lakkok lakiery emaliowe zománcfestékek lakmus [1. naturalny barwnik organiczny, stosowany w laboratoriach jako wskaźnik, najczęściej w postaci papierków lakmusowych do badania odczynu roztworów; 2. nm. Lackmus 'lakmus' z hol. lakmoes 'jp.'; śr.hol. lēken 'kapać'; mōs 'zielenina; papka' 1. niebieski barwnik otrzymywany z pewnych porostów, stosowany jako wskaźnik: w roztworach kwaśnych przyjmuje zabarwienie czerwone, w zasadowych - niebieskie; papierek lakmusowy - pasek bibuły nasycony roztworem lakmusu, przen. probierz, sprawdzian. 3. to popularny wskaźnik alkacymetryczny, mieszanka barwników pochodzenia naturalnego, otrzymywany z porostów Rocella fuciformis, dobrze rozpuszcza się w wodzie. W roztworach kwaśnych jest czerwony (dla ph niższego niż 5), a w zasadowych niebieski (dla ph wyższego niż 8), zaś w roztworach obojętnych jest naturalny - żółty (ph =7). Stosowny jest głównie w formie papierków wskaźnikowych.] (holland) lakmusz; (vegytan) zuzmókból készült festékanyag, vegyi kémlőszer; a kék változatával átitatott papír savas hatásra megvörösödik, vörös változata lúgos hatásra megkékül lakmusowy, -a, -e lakmuszlakolit, lakkolit [1. skamieniała masa minerałów zastygła w głębi ziemi w kształcie bochenka lub grzyba; 2. (lakolit) - jedna z form zjawisk plutonicznych związanych z intruzją (wdzieraniem się magmy) w skorupę ziemską i nieprzedostaniem się jej na powierzchnię. Lakkolit ma kształt bochenka, soczewki lub grzyba. W przeciwieństwie do batolitu występuje blisko powierzchni Ziemi powodując wybrzuszenie się warstw skalnych nad intruzją w kształcie kopuły. 3. jedna z charakterystycznych form zjawisk plutonicznych związanych z intruzja (wdzieraniem się magmy) w skorupe ziemska i nieprzedostaniem się jej na powierzchnię. - Lakolit ma kształt bochenka, soczewki lub grzyba, w przeciwieństwie do batolitu występuje blisko powierzchni Ziemi powodując wybrzuszenie się warstw skalnych nad intruzją w kształcie kopuły.] (gör.) lakkolit [a földkéregben kis mélységben (0-5 km) gomba formában megdermedt magma] lakonicznie lakonikusan, szűkszavúan, velősen, tömören (zwięźle) lakoniczność [zwięzłość w wyrażaniu myśli, oszczędność w słowach; lapidarność] szűkszavúság, tömörség lakoniczny, -a, -e [oszczędny w słowach; krótki, zwięzły, lapidarny] (gör.) lakonikus, szűkszavú, velős, tömör (Lakonia, Spárta nevéből) lakoniczny styl velős fogalmazás, tömör stílus lakować [1. pieczętować lakiem; 2. uszczelniać lakiem; 3. pokrywać zęby lakiem] lakkozni, pecsétviasszal lezárni lakować co czym vmit lakkozni, pecsétviasszal lezárni lakować paczkę csomagot pecséttel lezárni, lepecsételni lakowy, -a, -e [1. przymiotnik od: lak; 2. przymiotnik od: laka] lakk-, lakkos, pecsétviaszos lakt-, lakto- (lat.) lakt-, lakto-; tejlaktacja [proces wydzielania mleka przez gruczoły mleczne samic ssaków. Laktacja pojawia się po porodzie i trwa przez okres potrzebny do wykarmienia młodych. - Wyjątek stanowi bydło mleczne, u którego laktacja jest stymulowana przez dłuższy czas, dla otrzymywania mleka do celów konsumpcyjnych.] (lat.) laktáció;

9 3064 tejképződés, a tej kiválasztódása a tejmirigyben; tejelés v. szoptatás; tejelési v. szoptatási időszak laktodensymetr [przyrząd do pomiaru gęstości mleka] (gör.) galaktométer; tejmérő laktometr [zob. laktodensymetr] (lat.+gör.) laktodenziméter, laktométer, galaktometer; tejfajsúly-mérő; a tej sűrűségének gyors meghatározására szolgáló eszköz 1. tejsűrűségmőrő, tejfajsúlymérő; a tej sűrűségének gyors meghatározására szolgáló műszer; 2. a tej zsírtartalmának megállapítására szolgáló készülék laktoowowegetarianin [wegetarianin jedzący jajka i przetwory mleczne] laktovegetáriánus [növényi táplálékon kívül csak tejet és tejterméket fogyaszt (tojást nem)] laktoskop [przyrząd do mierzenia ilości tłuszczu w mleku] laktoszkóp, tejzsíradékmérő laktoza (C 12 H 22 O 11, cukier mlekowy), (4-O-β-D- [galaktopiranozylo-d-glukopiranoza) zwana cukrem mlecznym (z łac. lac - mleko) jest dwucukrem, zbudowanym z D-galaktozy i D-glukozy, występującym w mleku ssaków. Zawartość laktozy: mleko krowie - 4,5%, mleko ludzkie - 5,5-7,5%] (gör.) laktóze, laktóz; tejcukor [egy diszacharid] laktyna (hormon wzrostu) [1. gatunek mąki do żywienia młodego inwentarza; 2. jest hormonem mammotropowym i laktotropowym] laktin lala [1. zabawka dziecięca; lalka; 2. lekceważąco o wystrojonej lub ładnej kobiecie; lalka] baba, bábu (játék); szép, üres nő, bábu lalka [1. zabawka dziecięca mająca postać ludzką; 2. o ładnej, wystrojonej kobiecie; 3. figurka człowieka lub zwierzęcia, poruszana przez aktora w widowisku teatralnym], laleczka baba, bábú, báb (színházi) lalka gałganiarka rongybaba lalka gałkankowa rongybaba lalka o ruchomych rękach mozgatható kezű bábú lalka woskowa viaszbábu lalkarka [1. (ekonomia) kobieta, która wyrabia lalki; 2. (sztuka) kobieta zajmująca się lalkarstwem - twórczością teatralną; 3. (sztuka) aktorka poruszająca lalkami i mówiąca za nie w teatrze lalkowym] bábkészítő, babakészítő nő; bábművésznő lalkarski, -a, -ie bábkészítő-, babakészítő-; bábművész-; bábkészítői, babakészítői; bábművészi lalkarstwo [1. wyrób lalek; 2. dziedzina twórczości teatralnej obejmująca widowiska lalkowe; 3. wydział lub kierunek studiów aktorskich] babakészítés; bábművészet lalkarz [1. wytwórca lalek, 2. marionetkarz] bábkészítő, babakészítő; bábművész lalkowaty, -a, -e baba-, babaszerű; bábszerű, bábhoz hasonló; (átv.) butus, butácska, naiv lalkowy, lalczyny; -a, -e bábús, baba-, bábulalo- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z mową lub z organami mowy] (gramatikai kapcsolatot fejez ki) lalusia babácska, bábucska lalusiowaty, -a, -e babaszerű, baba-; ficsúr laluś [mężczyzna nadmiernie dbający o swój wygląd] piperkőc, ficsúr, gigerli, jampec; aranyifjú lał go batem, gdzie popadło ott ütötte, ahol érte lama 1 (Lama glama) [zwierzę o długiej sierści, hodowane w Peru i Boliwii ze względu na wełnę i jako zwierzę juczne] (indián sp.) láma; (zoológia) délamerika tevefajta [az emlősök (Mammalia) osztálya a párosujjú patások (Artiodactyla) rendjébe és a tevefélék (Camelidae) családjába tartozó faj.] laleczka, lalusia, lalunia babácska, kis bábú lama

10 3065 lama 2 [1. mnich buddyjski w Tybecie i Mongolii; 2. tytuł uczonych i nauczycieli buddyjskich w Tybecie] (tibeti-ang.) láma (kapłan Buddy: buddhista pap, tibeti buddhista szerzetes) lama 3 [1. tkanina jedwabna przetykana złotymi lub srebrnymi nitkami; 2. daw. złota lub srebrna blaszka do wysadzania pasów; 3. (u Zygmunta Glogera) inaczej złotogłów lub srebrogłów, materja tak nazwana od ciągnionych drucików lub blaszek złotych albo srebrnych na tle jedwabnem, od którego brała kolor. Z niej robiono patynki, suknie weselne, dworskie, magnackie, szuby, żupany i kołpaczki, zwłaszcza w XVII w. W drugiej połowie XVIII w. wyszła całkiem z użycia, pozostawiona tylko w ubiorach kościelnych. Od wyrazu lama pochodzi słowo lamować czyli paskiem lamy lub galonu obszywać.] (fr.) lamé (anyag) [Fémesen csillogó, többnyire sima felületű anyag. Az eredetileg valódi arannyal vagy ezüsttel, majd fémes csillogású mesterséges szálból készült fonalakkal átszőtt, dekoratív textíliák átfogó elnevezése.], fémfonatos szövet, fényesített selyem [arany- v. ezüstszállal átszőtt kelme, főleg selyem]; szegély, szegélyezés lama lita srebna ezüsttel átszőtt, fényes selyem lamaistyczny, -a, -e; lamaicki, -a, -ie lámaista lamaista, lamaita [wyznawca lamaizmu] lámaista ffi; a lámaizmus híve v. követője lamaistka, lamaitka lámaista nő; a lámaizmus női híve v. követője lamaizm [1. religia panująca głównie w Tybecie i wśród ludów mongolskich, powstała w XVI w., łącząca elementy buddyzmu z kultem lokalnych bóstw i demonów; 2. buddyzm tybetański i mongolski, ukształtowany ostatecznie na przełomie XIV i XV w. przez Tsongkhape i założony przez niego odłam buddyzmu dge-lugs-pa ("oddanych zasadom cnoty"), noszący też miano "żva-ser" (Żółtego Kościoła) pochodzące od żółtych nakryć głowy noszonych przez jego wyznawców, w odróżnieniu od przedstawicieli niezreformowanego buddyzmu, noszących czerwone nakrycia głowy ("żva-dmar" - Czerwony Kościół).] (tibeti-lat.) lamaizmus; (vallás) a buddhizmusnak Tibetben és Mongólia egy részében elterjedt formája (alaptétele, hogy a Buddha-jelölt addig nem lehet Buddha és nem juthat a Nirvánába, míg az egész emberiséget meg nem váltotta, ezért újra meg újra embernek születve kell a földre jönnie) lamajski, -a, -ie lámalamarckizm [twórca teorii, biolog fr. Jean- Baptiste de Monet, chevalier de Lamarck, pierwsza w dziejach biologii teoria ewolucji organizmów, oparta na nie udowodnionej zasadzie, że zmiany organizacji ciała, nabyte w ciągu życia osobnika, są przekazywane na potomstwo i utrwalane dziedzicznie.] lamarckizmus [J. Lamarck francia természetbúvár rendszere, aki még Darwin előtt megalapozta az evolúciós elméletet az élettanban] lambada [1. latynoamerykański taniec towarzyski; też: muzyka do tego tańca; 2. taniec towarzyski pochodzenia brazylijsko-boliwijskiego, który zyskał popularność na świecie w latach 80. XX wieku. - Taniec ten zyskał głównie popularność za sprawą wokalistki Kaomy i zaśpiewanej przez nią Lambady, która została wydana przez wytwórnię Sony BMG w roku 1989.] (gör.) lambada; Λ, λ (a görög l betű); l betű és hang; (táncfajta) lambrekin [fr. Lambrequin, 1. pas tkaniny marszczony lub ozdobnie wycinany, stanowiący obramowanie zasłon; 2. ornament barokowy w kształcie takiego pasa tkaniny, używany w dekoracji ołtarzy i ambon; 3. w heraldyce: girlandy u hełmu nad tarczą herbową 4. 'wycinki z tkaniny, drzewa a. blachy, wieńczące baldachim, namiot, framugę okna' z lambeau 'strzęp; płat'; krótka zasłona, firanka nad oknem a. drzwiami; drążek do zawieszania zasłon a. firanek nad oknem a. drzwiami.] (fr.) lambrequin; kárpit v. függöny felső fadísze, tartója; rúdról lógó díszítőfüggöny; (dawno) sisaktartó lambrekinowy, -a, -e (fr.) lambrequin- Lamech (niszczyciel) [1. Potomek Kaina; wprowadził wielożeństwo. Jego potomkowie (Tubalkain) rozwinęli rzemiosło i zaczęli grać na instrumentach.

11 Syn Matuzalema.] LÁMEK (erős ifjú, harcos, győztes, hatalmas) [1. Metusáel fia, Kain leszármazottja (1Móz 4,18-24); fiai: Jábál, Jubál és Tubálkain, leánya: Nahama. 2. Metuséláh fia, Sét (1) leszármazottja (1Móz 5,25-31), Nóé atyja.] lament [1. głośny płacz lub słowa wyrażające skargę, cierpienie; 2. utwór poetycki, którego treścią jest opłakiwanie czyjejś śmierci lub klęski], lamentacja (lat.) lamentáció, lamentálás; siránkozás, panaszkodás, sápítozás, jajveszékelés, jajgatás; hosszas, egyhangú panaszkodás (vallás) a katolikus egyházban Jeremiás siralmai, amiket a nagyhéten énekelnek (lamentacja Jeremiasza) lament o co vmiért való jajveszékelés, vmi után való siránkozás lamentacja [1. pieśń żałobna, elegia lub tren; 2. daw. lament, płacz] (dawno) lamentáció; siránkozás, panaszkodás, jajveszékelés; nagyheti siralom, kesergés lamentacyjny, -a, -e panasz-; panaszos, siránkozó lamentoso (wym. lamentozo) = amentując, opłakując (ol.) lamentoso; (zene) panaszosan lamentować (lamentuje) [1. głośno rozpaczać lub narzekać; 2. łow. o słowikach, drozdach: wydawać głos, śpiewać; 3. żalić się, płakać] (lat.) lamentálni; jajgatni, jajveszékelni, siránkozni, sopánkodni, panaszkodni, sápítozni; hosszasan panaszkodni; keseregni Lamentacje Jeremiasza, Treny Jeremiasza,,איכה Lamentacje (w Biblii hebrajskiej Eikha) [jedna z ksiąg Starego Testamentu. Składa się z pięciu rozdziałów. Jest napisana bardzo kunsztownym stylem. Każdy wiersz rozdziału pierwszego, drugiego oraz czwartego rozpoczyna się kolejną literą alfabetu hebrajskiego (po 22 wierszy w rozdziale). W rozdziale trzecim kolejną literą alfabetu rozpoczynają się trzy następujące po sobie wiersze (w sumie 66). Autorem wg tradycji żydowskiej jest prorok Jeremiasz. Wątkiem przewodnim jest klęska królestwa Judzkiego w okresie najazdu Babilońskiego (587/586 r. p.n.e.). Autor nie opisuje historii szczegółowo, lecz snuje refleksje na jej tle.] Siralmak könyve איכה מגילת vagy Jeremiás siralmai (héberül Megilát Échá rövidítései: Sir, Siral, Siralm, JSir, héberül איכה Échá - Jaj!, Hogyan?, jiddisül איכה Ejkho) [1. a Biblia egyik protokanonikus ószövetségi irata, mely a Héber Biblia harmadik Ketuvim részében, annak második csoportjában helyezkedik el, az Öt tekercs egyikét alkotva. A keresztény kánonban, szerzőségi és történeti szempontok miatt, közvetlenül Jeremiás könyve után került. Öt gyászénekben siratja el a szerző a hagyomány szerint Jeremiás próféta Jeruzsálem és a Templom Kr. e. 587-es lerombolását, és az átélt borzalmakból fakadó mélységes gyászból Isten irgalmáért könyörög, mert csak ő bocsáthat meg a bűnös népnek. Az énekeket az isteni irgalomba vetett bizalom hatja át. 2. A szerzőt a könyv nem említi név szerint, az ókori tudósítók azonban Jeremiás prófétának tulajdonították; a Septuaginta, a Vulgata, Luther és Károli ezt a könyvet Jeremiás próféta után sorolják be, a héber Bibliában Ruth könyve és a Prédikátor Salamon könyve közt szerepel; már a címe elárulja tartalmát; Jeruzsálem ostromát és lerombolását siratja a szerző, aki mély fájdalmat érez a kimondhatatlan szenvedés miatt; amit Jeruzsálem lakói ezekben a nehéz időkben átéltek; megvallja a nép és vezetői bűneit, és föltétel nélkül aláveti magát Isten akaratának; imádkozik azért, hogy Isten legyen ismét kegyelmes az Ő népéhez, és gyógyítsa meg sebeit; a könyv öt fejezete tulajdonképpen öt költemény, amelyek közül az első négy a héber ABC szerinti akrosztihon.] lamentować nad swoim losem sorsán siránkozik; sorsára panaszkodik lamentowanie siránkozás, jajgatás, panaszkodás, jajveszékelés lamentujący, -a, -e siránkozó, jajgató, panaszkodó, jajveszékelő Lamenty [Nazwa Żale, nadawana przez lud polski grzebalnikom w czasach pogańskich, rzuca pewien promień światła na siłę tego węzła uczuć sercowych, jakie już w czasach pierwotnej prostoty i grubego nieokrzesania łączyły dusze osierocone z duchami i pamięcią osób zmarłych. Piękna i charakterystyczna ta strona serca polskiego stała się źródłem zwyczaju wygłaszania głośnych lamentów przy trumnie zmarłego.] siralmak; siratóénekek, fájdalmak lameta [1. wąska, metalowa lamówka; 2. ozdoba choinkowa w postaci metalowych, błyszczących nitek] (fr.) lametta; (kohászat) ötvözet 99 % rézből és 1 % ezüstből; kis lemez; igen vékony, fényes lemez fémfonalak és karácsonyfadísz készítésére laminat [1. wielowarstwowe tworzywo stosowane m.in. do produkcji łodzi i mebli; 2. lekki materiał otrzymany przez

12 3067 podbicie tkaniny warstewką pianki poliuretanowej; 3. rodzaj kompozytów: tworzywa sztuczne powstające z połączenia dwóch materiałów o różnych własciwościach mechanicznych i technologicznych. W zasadzie jeden materiał, zazwyczaj w postaci cienkich włókien lub nici, spełnia podstawową rolę konstrukcyjną, a drugi jest lepiszczem, wiążącym ze sobą elementarne włókna konstrukcyjne i chroniącym je przed czynnikami zewnętrznymi (np. korozją). Typowym naturalnym laminatem jest drewno, w którym wytrzymałe i sprężyste, choć wiotkie włókna celulozowe są spajane w sztywne i odporne tworzywo przez tzw. ligninę (drzewnik) o wiele mniej wytrzymałą mechanicznie od celulozy.] laminált anyag laminatowy, -a, -e laminált laminować [1. pokrywać lub nasycać coś warstwą żywicy syntetycznej; 2. podbijać tkaninę warstwą pianki poliuretanowej] laminálni, laminált anyagból készíteni laminowanie [łączenie, najczęściej klejem, całymi powierzchniami dwóch lub większej liczby płaskich materiałów np. papieru, folii z tworzywa sztucznego. Czasem z niemieckiego zwane kaszerowaniem.] laminálás [1. Valamilyen műgyanta és erősítő, ill. vázanyag egymásra rétegelése. Mivel nem igényel speciális felszerelést, gépet, eszközt, ezért a legnépszerűbb a kézi felhordásos laminálás, ahol a vázanyag (pl.: üvegpaplan) sablonba helyezése után a gyantával történő átitatása is kézzel, ecset, henger segítségével történik. 2. A papírfeldolgozás egy változata, amely lehet bevonás és rétegelési művelet is. Ma csak a műanyag-műanyag és műanyagpapír kombinációkra vonatkoztatják. Fő jellemzője, hogy a két anyag közötti adhézió létrehozásához nem szükséges ragasztóanyag.] lamować [1. obszywać brzegi materiału paskiem innego materiału, tasiemką, futrem;; 2. w introligatorstwie: przyklejać do grzbietu druków, broszur wąski pasek papieru lub płótna zamiast okładki; 3. bramować; 4. u krawców znaczy tasiemką, wstążeczką, lub galonem obszywać. (Ł. Gołębiowski, Ubiory w Polszcze, Warszawa 1830, s. 184)] hímezni, kivarrni, paszományozni, díszíteni lamowanie [1. zob. lamówka w zn. 1.; 2. obszywanie brzegów ubrania, wyrobów skórzanych itp. paskiem innego materiału (tasiemką), zwykle różniącym się kolorem od całości; 3. wykańczanie i zabezpieczanie szwów lub krawędzi odzieży przy pomocy lamówki z taśmy jedwabnej, ze skóry lub innego tworzywa. Robi się to bądź by przeciwdziałać strzępieniu tkaniny, bądź dla ozdoby. Lamowanie często spotyka się w elementach odzieży nie wykończonych podszewką] paszományozás, sújtásozás, díszítés lamowany, -a, -e sújtásos, kivarrt, paszományos lamowane choragwie kivarrt v. hímzett lobogó lamowany brzeg wyrobu [odwracalna, ściągana wątkowa dzianina, zwykle tworzona w ten sposób, że dwie przednie kolumny zmieniają się z dwiema tylnymi kolumnami (stosunek może być inny). Takie grupowanie powoduje wysoką elastyczność. Jest stosowana do wyrobu dopasowanego odzieżowego z dzianiny, a także jako nadróbka w odzieży sportowej.] szegélykötésű szegély [Kétszínoldalas vetülékrendszerű kötött kelme, amelyben egymás mellett 2 szín- és 2 fonákoldali szem váltakozik. Ez rendkívül nyúlékony és rugalmas kelmeszerkezetet eredményez, ezért az ilyen kelmét előszeretettel használják szegélyek készítésére ruhadarabok derekán, kézelőknél, vagy nadrágok boka részén (ezért nevezik ezt a kötésmódot "szegélykötés"-nek). Sportruházati termékeknél esetleg csíkos változatban is előfordul.] lamówka [1. tasiemka lub pasek materiału do obszywania brzegów ubrania, wyrobów skórzanych; 2. w introligatorstwie: pasek papieru lub tkaniny, przyklejony do oprawy w celu połączenia części książki; 3. obwódka, obszycie, które stanowi wykończenie brzegów materiału lub krawędzi wewnętrznych i zewnętrznych ubrania. Lamówki robi się z wąskich kawałków tkaniny, skrojonych ze skosu. Można do tego celu zastosować taśmy jedwabne lub skórzane] paszomány, sújtás, szegélyezés, paszpól, díszszegély lamówka, galon [płaska dzianinowa wstążka o płaskiej, odwracalnej powierzchni. Wytwarzana w szerokiej gamie kolorów, w szerokości między 3 mm a 20 mm. Stosowana jako ozdoba ubrania, itp.] - tressz- (tresse-) szalag [1. Sima felületű fonatolt szalag; különböző színekben, 3-20 mm szélességben készítik és ruhadarabok díszítésére használják mm széles pamut- vagy műselyemszalag. Textil felsőrészű lábbelik díszítésére vagy cipőfűzőként használják.] lamówka (1) [o kwadratowym kształcie wstążka, z wzdłużnym i poprzecznym systemem

13 3068 nitek wykonany techniką dziewiarską i z niezawodnie zabezpieczoną krawędzią.] - sújtás, zsinórdíszítés [Fonatológépen készült, paszomány típusú termék. A burkolat, mely pamut-, selyem-, gyapjú- vagy fémfonallal is készülhet, két párhuzamos fonalköteget fon körül 8-as alakban. Egyenruhák és polgári ruhák díszítésére használják.] lamówka (2) [pasek materiału o szerokości 6 mm - 40 mm, wykorzystywany do robienia lamówek. Najczęściej z materiału i w kolorze, w którym jest reszta garderoby.] szegőszalag [6-40 mm széles kelmesáv, amit kelmeszélek beszegésére használnak. Nagyon gyakran mind anyagában, mind színében eltér az alapkelmétől, ez esetben díszítés célját is szolgálja.] lampa [1. urządzenie służące do wytwarzania sztucznego oświetlenia; 2. łow. oko wilka; 3. urządzenie wytwarzające światło] lámpa lampa acetylenowa, karbidowa [urządzenie, w którym źródłem światła jest palący się acetylen] karbidlámpa, acetilénlámpa lampa analizująca [lampa przetwarzająca obraz na ciąg sygnałów wizyjnych] vizsgálólámpa lampa bezcieniowa [lampa operacyjna, składająca się z szeregu lamp w jednej, ruchomej obudowie] árnyékmentes lámpa lampa bezpieczeństwa biztosító, biztonsági lámpa lampa biurowa íróasztallámpa lampa błyskowa [urządzenie będące źródłem światła błyskowego oświetlającego fotografowany obiekt] villanólámpa, vaku lampa chanukowa [świecznik na osiem świec, które zapala się w kolejne dni święta Chanuka] (zsid) hanuka lámpa lampa ciemniowa [urządzenie, którego światło nie powoduje zmian w fotograficznej warstwie światłoczułej] (fotó) sötét lámpa lampa detektorowa detektorcső, audion lampa do kopiowania másoló lámpa lampa dogorzeje a lámpa kialszik (majd) lampa dwuelektrodowa kételektródás cső, dioda lampa elektronowa [przyrząd elektronowy, w którym przewodzenie odbywa się w próżni lub w środowisku gazowym wewnątrz próżnioszczelnego naczynia] elektroncső lampa elektryczna [urządzenie wytwarzające sztuczne oświetlenie w wyniku zasilania prądem elektrycznym] villanylámpa lampa filuje a lámpa kormol lampa fluorescencyjna [zob. świetlówka] fénycső, neoncső; lumineszkáló lámpa lampa fotoelektronowa [lampa elektronowa przeznaczona do przetwarzania sygnałów świetlnych na sygnały elektryczne] fotoelektron-spektroszkóp; fotoelektronsokszorozó cső lampa gabarytowa «światło samochodowe sygnalizujące szerokość, a w autobusach także wysokość pojazdu lampa gaśnie a lámpa kialszik lampa gazowa [lampa, która emituje światło przez spalanie gazu] gázlámpa lampa górnicza [(lampa wskaźnikowa benzynowa) - benzynowa lampa górnicza umożliwiająca wykrywanie metanu w atmosferze kopalnianej, skonstruowana przez Anglika, Humphry ego Davy ego.] bányászlámpa [Davy lampa: Davy-lámpa, biztonsági bányászlámpa sújtólég jelzésére (Humphry Davy ( ) angol vegyész 1815-ben fedezte fel] lampa halogenowa halogénlámpa lampa jarzeniowa [lampa wypełniona argonem lub neonem, które świecą, gdy przepływa przez nią prąd] nemesgázzal töltött lámpa lampa karbidowa, karbidówka [typ lampy gazowej, w której jako paliwa uzywa się acetylenu. Acetylen otrzymuje sie w reakcji chemicznej karbidu z wodą w zbiorniku lampy.] karbidlámpa lampa katodowa katódlámpa, rádiócső lampa katodowa rádiócső; katódlámpa lampa kineskopowa [jest podstawowym składnikiem każdego monitora] CRT, (angolul cathode ray tube, CRT), katódsugárcső lampa kontrolna ellenőrzőlámpa lampa kopci a lámpa füstöl v. kormoz

14 3069 lampa kwarcowa (ném.) kvarclámpa; a gyógyászatban használt kvarcüvegfalú, ibolyántúli sugarakat kibocsátó higanygőzlámpa lampa lutownicza forrasztó lámpa lampa łukowa ívlámpa lampa na biurko olvasólámpa lampa naftowa petróleumlámpa lampa nahełmna fejlámpa lampa nakopciła a lámpa füstölt lampa neonowa, neówka neonlámpa lampa nocna éjjelilámpa lampa operacyjna műtőlámpa [ruchoma lampa operacyjna: állítható műtőlámpa; bezcieniowa lampa operacyjna: árnyékmentes műtőlámpa] lampa plazmowa [to lampa w której czynnikiem świecącym, przetwarzającym energię elektryczną na promieniowe widzialne, jest substancja (materia) wzbudzona do stanu plazmy] plazma lámpa lampa podłogowa állólámpa lampa próżniowa [lampa elektronowa wypełniona silnie rozrzedzonymi gazami] vákuum lámpa lampa radiowa rádiólámpa lampa rentgenowska [lampa elektronowa wytwarzająca promieniowanie rentgenowskie] röntgenlámpa lampa rozblaskowa (fényk) villanólámpa, vaku lampa rtęciowa [lampa wyładowcza w kształcie rurki wypełnionej gazem i parami rtęci] higanygőzlámpa; higanylámpa, higanycső lampa spirytusowa szeszlámpa, spirituszlámpa lampa stojąca állólámpa lampa stołowa asztali lámpa lampa sygnalizacyjna jelzőlámpa lampa ścienna falilámpa lampa świeci a lámpa világít, ég lampa świeci jasno a lámpa jól világít v. jó fényt ad lampa wisząca függőlámpa lampa wyładowcza [lampa elektryczna, w której źródłem światła jest wyładowanie jarzeniowe w gazach rozrzedzonych, parach metali lub ich mieszaninie] higanygőz- v. nátriumgőz lámpa; a nagynyomású kisülő lámpák korszerű, igen magas fényhasznosítású fényforrások, amelyekben a fény keletkezése villamos kisülés formájában jön létre lampa żarowa, żarówka izzólámpa lamparci, -ia, -ie [przymiotnik od: lampart] párduc-; (átv.) léha, csavargó lamparcica [samica lamparta] leopárd nőstény lampart 1 [1. zob. pantera w zn. 1.; 2. późn.łac. leopardus 'lampart' z gr. léōn (zob. kameleon) + párdos 'pantera'; pantera; przest. uwodziciel; rozpustnik; hulaka, birbant, lekkoduch] leopárd (Panthera pardus), párduc lampart 2 [daw. hulaka] (átv.) léha, csavargó ffi lampart tarantowej barwy tigrispettyes párduc lampartować się [przest. prowadzić życie rozpustne, hulaszcze] dorbézolni, mulatni, tivornyázni, léha életet élni, csavarogni lampas (wł. lampasso) [1. pas z kolorowego sukna naszyty wzdłuż zewnętrznego szwu spodni munduru, liberii itp.; 2. kolorowy szlak lub listwa zdobiące ścianę, 3. tkanina jedwabna z wytłaczanym wzorem; 4. Pas sukna lub taśma naszyte na całej długości szwu spodni od strony zewnętrznej.] (fr.-ném.) lampasz [Eredetileg finoman mintázott, sűrű szövésű, nehéz tiszta selyem szövet volt, idővel az Indiából, illetve Kínából importált, kézzel festett selymek kapták a lapasz nevet. Ma a damasztkarakterű, szövéssel mintázott, vastagabb és erős, bútorkárpit céljára is alkalmas selyem, illetve selyemre emlékeztető szintetikus anyagok elnevezése. A lakberendezésben dekoratív sötétítő függönyök, drapériák anyagaként is igen népszerű.]; paszomány, sújtás, posztósáv; széles, rendszerint vörös csík a nadrág oldalvarrásán, főleg tábornokok egyenruháján (egyenruhanadrágon) lampasik kis paszomány lampasy [1. stitch-bonded, błyszcząca, płaska wstążka, o szerokości 6 mm - 15 mm, łączona skośnie w systemie pojedynczej nitki. Może być produkowana z wzorzystej lub pionowo układanej przędzy. Wykorzystywana do ozdoby bocznych szwów spodni od wizytowych garniturów i uniformów. 2. paski sukna

15 3070 kolorowego naszywane po bokach zewnętrznego szwu spodni wojskowych, zwykle podwójne lub pojedyncze.; 3. element dekoracyjny spodni męskich. Jest to pasek jedwabny lub z innej kolorowej materii naszyty na zewnętrznych szwach spodni. Mogą być pojedyncze lub podwójne. Charakterystyczne cecha niektórych mundurów, a także np. spodni frakowych, które ozdobione są lampasem jedwabnym. 4. paski kolorowego sukna naszyte na bocznych szwach spodni wojskowych lub innych - odświętnych. 5. Pasy z błyszczącej tkaniny naszyte na zewnętrzne szwy nogawek. Z galowych spodni wojskowych zostały przeniesione na galowe cywilne.] lampasz [Fényes, 6-15 mm széles fonatolt szalag, esetleg mintázó fonalakkal, vagy hosszában futó töltőfonalakkal díszítve. Egyenruhák, társasági öltönyök nadrágjának díszítésére használják.] lampeczka lámpácska; pohárka lampeczka wina egy kis pohár bor lamperia [fr. lamoris, 1. dolna część ściany pomalowana farbą olejną, 2. dekoracyjna okładzina lub listwa z drewna, marmuru itp. zdobiąca ścianę; 3. okładzina ścienna biegnąca wąskim pasem wzdłuż posadzki; 4. 'jw.' dolna część ściany malowana (olejno) dla ochrony przed zabrudzeniem; szlak kolorowy a. listwa zdobiąca ścianę] 1. fatáblázat, falitábla, falborítás, 2. (ol.) lambéria, fából, márványból v. műanyagból készülő belső faburkolat; pajzs lampiarnia lámpakmra, lámparaktár; lámpatisztítók helyisége, lámpagyár lampiarski, -a, -ie lámpalampiarz [1. środ. robotnik konserwujący lampy górnicze; 2. pot. człowiek zajmujący się wyrobem albo sprzedażą lamp] lámpatisztító, lámpagyújtogató; lámpakereskedő lampion [lampa w kolorowej osłonie, używana do oświetlenia ogrodu podczas zabaw i uroczystości; też: sama ta osłona] (gör. fr.) lampion; papírlámpa; színes papírból készült felakasztható v. hordozható világító eszköz (japán eredetű) lampionik kis lampion lampionowy, -a, -e lampion- lampka [1. mała lampa; 2. kieliszek lub mała szklanka do wina, koniaku, miodu; też: zawartość tego kieliszka] lámpa, kis lámpa, lámpácska; (szklaneczka) pohár, borospohár, pohárka, kis serleg lampka do oświetlania jamy ustnej szájlámpa lampka kieszonkowa zseblámpa lampka miodu egy pohár méhser lampka nagrobkowa temetői, sírhanton lévő mécses lampka nagrobkowa [zob. znicz w zn. 1.] fáklya lampka nocna [niewielka lampa ustawiana przy łóżku] éjjeli lámpa lampka poświeciła się i zgasła a lámpa világított egy ideig, aztán kialudt lampka sygnalizująca jelzőlámpa lampka wieczysta [nigdy niegasnąca mała lampa przed tabernakulum] örökmécses lampka wina egy pohár bor lampka żarowa izzólámpa lampowy, -a, -e lámpa-, lámpás lamprofiry [te należą do skał magmowych, a dokładniej do głębinowych hipabysalnych i subwulkanicznych. Są przeważnie obojętne lub zasadowe, najrzadziej ultrazasadowe. Klasyfikuje się do skał żyłowych gdyż występują w postaci dajek i silli. Nazwa pochodzi od złożenia greckich słów lampros - lśniący połączonego z terminem porfir.] (geol.) lamprofir (görög λαµπρός + φύρω, fényes keverék) [a magmás kőzetek rendszerének kőzetszövet szerinti csoportja. Olyan holokristályos (teljesen kristályos) kőzetszövetű szubvulkáni (kismélységi magmás) kőzeteket nevezünk lamprofirnak, amik a felszín alatti 5 km-es mélységnél kisebb mélységben alakultak ki, hasadékokat és kisebb repedéseket töltöttek ki. A hasadékkitöltési jellegből következően lehűlésük és kristályosodásuk gyors, ezért a kristályok legtöbbször mikroszkópikusak, de a 0,5 cm-t nem haladják meg. Minden típusú magmából keletkezhet. A kőzetösszetevők alapján a nagymélységi magmás (plutonikus vagy abisszikus) kőzetek neveivel különítjük el, a gránitlamprofirtól az ijolitlamprofirig. Színe mindig sötét, ez különbözteti meg az aplittól.] lampy [były to małe, płytkie naczynia, otwarte albo też z dwoma otworami, napełnione oliwą, która zasilała knot leżący na brzegu lampy albo wystający z mniejszego otworu. Podobne lampy (nie świece woskowe) znajdowały się także na zakończeniach ramion Przybytku. Lampa jest symbolem świadectwa, które musi być

16 3071 czynne, a oliwa jest symbolem Ducha Świętego, który zasila je w paliwo. Niektórzy chrześcijanie są pustymi naczyniami bez oliwy. Lampy muszą być oczyszczane i zawsze muszą się palić.] lámpák [A régészek sok különféle fajtájú és alakú lámpát fedeztek fel; a legtöbb lámpást olajjal táplálták és kanócuk volt; az ókorban gyertyák nem léteztek, tehát nem voltak mai értelemben vett gyertyatartók sem; a szentek szentjében és a templomban a lámpások aranyból voltak (2Móz 25,31-40; 37,17-24) és olívaolajat égettek bennük (2Móz 27,20); a lámpa gyakran jelképes értelemben is előfordul: Isten Igéjére (Zsolt 119,105), Isten vezetésére (2Sám 22,29) és Isten üdvösségére (Ézs 62,1).] lamus (z języka niem. Lehmhaus) [1. skład starych rzeczy; 2. budynek gospodarczy stawiany dawniej przy dworach; 3. (u Zygmunta Glogera) Lamus u możnych bywał murowany i nazywany częściej skarbcem, a służył do przechowywania starych zbroic, ksiąg, dokumentów, uprzęży, skrzyń, miedzi, żelaza, cyny, ołowiu i t. d.] raktár, kincstár, lomtár lamusik [zdrobnienie od: lamus] lomtárka, kincstárka LAN (Local Area Network) - Sieć Lokalna. [Sieć obejmująca swoim zasięgiem stosunkowo niewielki obszar, np. pokoju, budynku itp. Określenie to obejmuje nie tylko wielkość obszaru, na którym rozmieszczone są stacje, ale również rodzaj podstawowych usług udostępnianych w sieci.] lokális hálózat (Local Area Network, LAN), helyi hálózat; Helyi ethernetes hálózat [1. helyi (max. egy intézményen belüli) hálózat, mely a nagytávolságú hálózatoktól általában eltérő technikai megoldásokat és esetleg más kommunikációs szabványokat is használ, elsődleges célja a számítógépes erőforrások megosztása (Local Area Network); 2. épületen, iskolán, cégen belüli kommunikációs hálózat; kiterjedése körülhatárolt, ellentétben a 'WAN' hálózatokkal] LAN internetwork [Łączenie osobnych lub geograficznie odległych sieci razem aby utworzyć coś w rodzaju systemu globalnego.] LAN internetwork LANE (Local Area Network Emulation) - (emulacja sieci lokalnej) [Umożliwia klientom ATM LAN dostęp i wykorzystywanie istniejących aplikacji LAN za pomocą oprogramowania warstwy programowej dodanej do urządzeń emulujących. Owa warstwa programowa staje się integralną częścią stosu protokołów ATM urządzenia emulowanego.] (inf.) LANE (Local Area Network Emulation) lanca (z łac. lansea: włócznia) [1. broń kawalerii składająca się z długiego drzewca i osadzonego na nim metalowego grotu; 2. część opryskiwacza w postaci wąskiej rury z końcówką rozpylającą; 3. lekka broń drzewcowa formacji kawaleryjskich; ułanów, szwoleżerów, lansjerów. Nazywana królową broni. 4. (u Zygmunta Glogera) Bronią narodową polską była kopja, która, podlegając z biegiem czasu zmianom i przybierając różne nazwy, została nazwana lancą na początku wieku XIX. Lanca ułańska polska tem się różniła od piki kozackiej, że ta ostatnia była dowolnie długą i częstokroć Kozak oburącz nią kierował, lanca zaś ułańska powinna była być tyle długa, żeby mogła była być zwrócona wprawo wtył bez potrącenia grotem o ziemię.] lándzsa, dzsida, dárda, gerely; kopja Lancjerzy [ob. Jazda polska, Enc. Star., t. II, str. 293.] lengyel lovasság lanca tlenowa [rurka stalowa, do której doprowadza się tlen pod ciśnieniem, służąca do wypalania otworów w żeliwie, betonie lub w skałach] oxigéncső Lancelot z Jeziora (fr. Lancelot du Lac), [czasem zapisywany też Launcelot lub Lanzelet postać fikcyjna z legend arturiańskich, wódz irlandzki i najznamienitszy Rycerz Okrągłego Stołu.] (Lanzelet) vom See, [Artus v. Artúr király és a kerek asztal egyik mesés daliája. Az északi francia legendák szerint Lancelotot atyja korai halála után anyja, Viviana tündér nevelte föl s aztán Artus király udvarába vitte és későbbi kalandjaiban is segítségére volt. Lancelot szerelmes lett Ginevrába, Artus király nejébe, kinek nővére, Morgane, miután szerelmét Lancelot nem viszonozta, sok bajba és veszélybe sodorta őt. Midőn pedig Mordred, kin Lancelot bosszuú akart állni Artus meggyilkoltatása miatt, őt is halálra sebezte, anyja, Viviana újra életre csókolta a haldoklót.]

17 3072 Illustration from page 38 of The Boy's King Arthur:"I am Sir Launcelot du Lake, King Ban's son of Benwick, and knight of the Round Table" lancet [1. mały nóż chirurgiczny o obosiecznym ostrzu; 2. mały, ostry nożyk do wyrównywania powierzchni rzeźby] (fr.- lat.) lancetta; (orvosi) kis orvosi kés, érvágó gerely; sebészi műszer, kettős élet és igen finom hegye van lancetnik [1. małe, półprzezroczyste zwierzę o wydłużonym kształcie, żyjące w płytkich i ciepłych wodach mórz europejskich; 2. szparoskrzelec lancetowaty (Branchiostoma lanceolatum) - zwierzę morskie zaliczane do bezczaszkowców.] lándzsahal lancowato lándzsa alakúan, lándzsaszrűen, lándzsásan lancetowaty, -a, -e [podłużny, przypominający kształtem lancet] lándzsa alakú, lándzsaszerű lancetowaty liść lándzsás levél land [jednostka podziału administracyjnego w Niemczech] Land (német adminisztrációs egység) -land [ostatni człon wyrazów złożonych oznaczających miejsca związane z tym, co nazywa pierwszy człon złożenia] -land; - föld landara [1. potocznie: duży grat 2. dawniej: rodzaj powozu] landauer; négyüléses hintó, lehajtható fedéllel (hintó); debella Language INtegrated Query (LINQ) [to część technologii Microsoft.NET, opracowana przez Andersa Hejlsberga - znanego z zaprojektowania języka Delphi i języka C#. Technologia LINQ umożliwia zadawanie pytań na obiektach. Składnia języka LINQ jest prosta i przypomina SQL.] - A LINQ Language Integrated Query; Nyelvbe Ágyazott Lekérdezés [ami magába a programozási nyelvbe, amely legyen az C#, VB vagy bármilyen más.net nyelv ágyazhatunk be a lekérdezéseinket.] landlord [wielki właściciel ziemski w Anglii] (ang.) landlord; angol nagybirtokos, aki nem maga gazdálkodik, hanem bérbe adja földjét lando [1. powóz czteroosobowy z opuszczaną na dwie strony budą; 2. rodzaj nadwozia samochodu osobowego, w którym część dachu nad tylnym siedzeniem jest odsuwana] land, batár, hintó landrat [1. naczelnik powiatu w Prusach; 2. szef administracji powiatowej w Niemczech; 3. organ ustawodawczy w niektórych kantonach szwajcarskich; 4. niem. Landrat; naczelnik powiatu w dawn. Prusach i w RFN. (Republika Federalna Niemiec)] (ném.) landrat; régi porosz vezető az NSZK-ban, járási főnök landryna, landrynka, landrynki [twardy, kolorowy cukierek owocowy] gyümölcsízű savanyúcukorka landrynkowy, -a, -e [o smaku landrynek] savanyúcukorka ízű v. színű; (átv.) szirupos, szentimentális landszafcik kis tájkép landszaft, lanszaft [nm. Landschaft, 1. pogard. o obrazie mającym małą wartość artystyczną; 2. dawniej obraz przedstawiający pejzaż; 3. 'okolica; krajobraz'; przest. a. żart. obraz przedstawiający pejzaż, krajobraz; kicz.] (dawno) tájkép; művészietlen festmény, mázolmány landszaftowy, -a, -e (dawno) tájkép-, tájképi landszturm [1. pospolite ruszenie w XIX i XX w. w Niemczech, Austro-Węgrzech, Holandii i Szwajcarii; 2. niem. Landsturm 'landszturm'; pospolite ruszenie w Niemczech (do r i ) i w Austro-Węgrzech.] népfelkelés Landtag [niem. Landtag; 1. parlament kraju związkowego wchodzącego w skład Austrii lub Niemiec; 2. dwuizbowy sejm krajowy w państwach wchodzących w skład Rzeszy Niemieckiej (do 1934 r.); 3. zgromadzenie złożone z przedstawicieli stanów, istniejące w wielu krajach niemieckich od XIII do XX w.; 4. zgromadzenie stanów w krajach nm. (XIII-XX w.); sejm krajowy w krajach Związku i Rzeszy Nm. (do r. 1934); parlament krajowy w RFN i w Austrii.] országgyűlés, parlament; tartománygyűlés landwera [1. niem. Landwehr 'obrona krajowa', wojska terytorialne w Niemczech i Austro- Węgrzech w XIX i XX w.; 2. wojska terytorialne obejmujące rezerwistów i starsze roczniki w Niemczech i Austro- Węgrzech w XIX i XX w.; 3. rodzaj wojsk terytorialnych ze starszych roczników rezerwy w Niemczech i Austro-Węgrzech] honvédség, honvédelem, a katonailag kiképzett idősebb korosztályok; (tört.) Landwehr; honi szolgálatra rendelt katonaság a régi Német Birodalomban és az első világháború előtt Ausztriában

18 3073 landwójt [urzędnik w dawnej Polsce pełniący w osadzie funkcje administracyjne, policyjne i sądownicze] (hist) országbíró; tartományúr langusta (łac. Palinurus) [1. duży jadalny skorupiak morski o czerwonofioletowym ubarwieniu, żyjący w ciepłych morzach; 2. skorupiak morski z rodzaju zaliczanego do rzędu dziesięcionogów (Decapoda). Zamieszkuje dno morskie mórz strefy gorącej i ciepłej. Długość ciała do 45 cm, 5 par odnóży. Co roku gubi swój pancerz, aby mogła urosnąć. Żywi się innymi skorupiakami.] (fr.) languszt, languszta (Palinurus vulgaris) = olló nélküli rák (1,5-4 kg-osra is megnő); nagy, ehető tengeri rák; a Földközi-tengerben él lanie [pot. bicie kogoś] öntés, öntözés; (átv.) verés, elverés, nyakleves lanie dział ágyúöntés lanie dzwonów harangöntés lanie świec gyertyaöntés lanital [pierwsze sztuczne włókno otrzymane z kazeiny] lanitál, lanitál anyag; műszál, lanitálfonal lankotka [szlarka do garnirowania sukien, wyraz przez Zbylitowskiego wspominany i za Stanisława Augusta jeszcze dość powszechny, u Lindego opuszczony] (daw.) díszfodor v. díszes fodor a ruhán lanolina [1. substancja organiczna używana jako podstawowy składnik maści i kremów; 2. to wosk zwierzęcy otrzymywany podczas czyszczenia wełny owczej. Jest mieszaniną estrów kwasów tłuszczowych ze sterolami (m.in. z cholesterolem). Ma postać żółtawej, lepkiej masy tworzącej z wodą emulsje. Wykorzystuje się ją do produkcji środków kosmetycznych.] (lat.) lanolin; (vegytan) a gyapjú mosásakor keletkező sárgás színű zsíradék; vegy- és illatszeripari nyersanyag lanolinowy, -a, -e lanolinlansada [1. łukowaty skok konia 2. lansady - podrygi, podskoki] lançade, szökkelés, ugrás lansady [posuwiste, płynne podskoki] lançadák, folyamatos ugrások lansjer [fr. lancier 1. w dawnych europejskich armiach: żołnierz lekkiej kawalerii uzbrojony w lancę; 2. taniec towarzyski popularny w drugiej połowie XIX w.; 3. 'lansjer (taniec; ułan)' i (se) lancer 'miotać, ciskać; taniec towarzyski; taniec francuski, powstały w początkach XIX w., 2. poł. XIX w., odmiana kadryla; dawn. kawalerzysta uzbrojony w lancę, od XVIII w. zwany ułanem] dzsidás, ulánus lansjerski, -a, -ie dzsidás-, ulánuslansować [1. propagować coś lub promować kogoś; 2. lansować' od łac. lancea, propagować, reklamować, wprowadzać w modę] (fr.-ném. lancer) 1. hajítani, dobni, vetni; 2. híresztelni, terjeszteni; bevezetni, divatossá tenni; kezdeményezni, megindítani (mozgalmat); fölvetni, megpendíteni (gondolatot, ötletet); fölkarolni, előmozdítani, elősegíteni, pártolni (ügyet) lansowanie [dekoracja tkaniny jedwabnej wykonana dodatkowymi watkami lub osnowami, wprowadzanymi na całej szerokości lub długości tkaniny. Wątki i osnowy dekoracyjne widoczne są po lewej stronie tkaniny, poza obrebem wzoru.] bevezetés, divatba hozás; kezdeményezés, megindítás; fölvetés; felkarolás, előmozdítás, elősegítés, pártolás lansowanie szlagierów slágerek divatba hozása lantan (La, łac. lanthanum) [1. pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały, miękki i kowalny metal; 2. pierwistek chemiczny z grupy metali przejścuowych w układzie okresowym.] (vegytan) lantán, lanthan; kémiai elem (La); a ritka földfémek csoportjába tartozik lantana [1. wiecznie zielony krzew o różnokolorowych kwiatach, rosnący w strefie tropikalnej Ameryki; 2. wiecznie zielony krzew lub roślina zielna z rodziny werbenowatych] Lantana [a vasfűfélék v. verbénafélék (Verbenaceae) egyik nemzetsége] Lantana pospolita (Lantana camara) [gatunek kilkuletniej, zawsze zielonej roślina z rodziny werbenowatych (Verbenaceae). Pochodzi z Ameryki Środkowej, ale zawleczona została we wszystkich rejonach tropikalnych i subtropikalnych. Sprowadzana jako roślina ozdobna, okazała się uciążliwym chwastem (może rosnąć w szerokim zakresie warunków klimatycznych i siedliskowych, obficie rozmnaża się generatywnie i wegetatywnie, łatwo regeneruje po uszkodzeniach, ma właściwości allelopatyczne, przez co skutecznie konkuruje z rodzimymi gatunkami i jako

19 3074 roślina trująca nie jest zjadana przez zwierzęta). W Indiach znana jako Curse of India (ang. przekleństwo Indii).] sétányrózsa v. színváltóvirág (Lantana camara) [a vasfűfélék vagy verbénafélék családjának Lantana nemzetségébe tartozó, dísznövényként hazánkban is terjedő örökzöld cserje] lantanowiec, lantanidy [(chemia) należy do grupy lantanowców] ritka földfémek, lantanidák lany, -a, -e [o różnych metalach, asfalcie itp.: doprowadzony przez roztopienie i pomieszanie z innymi składnikami do postaci masy, z której można coś ulać] öntött lane ciasto [rodzaj rzadkiego ciasta] tésztafajta lane kluski [kluski z rzadkiego ciasta wylewanego na gotującą się wodę lub mleko], lane kluski francuskie franciagaluska; szaggatott galuska; öntött v. francia galuska lane żelazo öntöttvas Lany Ponidzialek [poniedziałek wielkanocny, w którym zgodnie ze zwyczajem ludzie oblewają się nawzajem wodą] húsvéthétfő, locsoló hétfő lańsko [zgrubienie od: lanie] csihi-puhi Laodycea * Siedem kościołów LAODICEA v. Laodikeia (népjog, a nép igazsága; népítélet) (Laodiceia) több ókori város neve. Ezeket I. Szeleukosz, Szíria királya nevezte el anyjának, Laodikénak a tiszteletére Város Kisázsiában, Lykus völgyében, melyet II. Antiochus alapított (uralk.: Kr. e ); virágzó kereskedőváros (Kol 2,1; 4,15; Jel 1,11); az itteni gyülekezetet az Úr keményen megdorgálta hitbeli langyossága és határozatlansága miatt (Jel 3,14-22)] Laodycea - Nazwa kilku miast, wywodząca się z greckich mitów: Laodycea w Syrii, port pod współczesną nazwą Latakia LAODICEA [A tenger melletti virágzó kereskedőváros Szíriában, egy kis félszigeten, Antiochiától délkeletre. Erős város volt, melyet különösen Julius Caesar pártolt, és mely a császárok korában megkapta a Jus Italicum -ot. Jelenleg a dohányáról híres Latakia Szíria legjelentősebb kikötője] Laodycea (gr. Λαοδίκεια, łac. Laodicea, tur. Laodikeia) starożytne miasto we Frygii (obecnie na terytorium Turcji), niedaleko współczesnego Denizli, związane z wczesnym okresem chrześcijaństwa [starożytne miasto na terenie Frygii, oddalone o kilkanaście kilometrów od Hierapolis, współcześnie stanowisko archeologiczne w południowozachodniej Turcji, w prowincji Denizli. - Miasto zostało założone w miejscu wcześniejszej osady Diospolis w połowie III wieku p.n.e. przez króla Antiocha II z dynastii Seleucydów. Największy rozkwit Laodycei przypada jednak na okres rzymski, kiedy to miasto wzbogaciło się głównie dzięki produkcji wełny. W I wieku n.e. ery miasto było tak bogate, że w przeciwieństwie do Hierapolis bez pomocy z zewnątrz podniosło się po trzęsieniu ziemi w 60 roku. - Laodyceę, podobnie jak Hierapolis, zamieszkiwała w starożytności znaczna społeczność żydowska, dzięki czemu szybko zadomowiło się tu chrześcijaństwo. Przez pewien czas mieszkał tu św. Jan Apostoł, który wzmiankuje Laodyceę w swojej Apokalipsie.] Laodikeia [A Lykos (Lycus) melletti, a fentebbi folyónak az Asopposszal és Karopsszal való egyesülésénél, gazdag kereskedőváros Frigiában, egy római közigazgatási kerület központja. A Kr. u. IV. század második felében körül itt zsinat volt, amelynek határozatai az egyházfegyelemre vonatkoztak. Ma Denizli néven Törökország egy városa.] Ruiny Laodycei Laodycea (Laodicea Pontica) - starożytne miasto w Poncie (obecnie na terytorium Turcji) Laodycea (Laodicea Combusta) - starożytne miasto w Likaonii (obecnie na terytorium Turcji) Laodycea - starożytne miasto w Mezopotamii, na terenie współczesnego Iraku Laodycea w Fenicji, albo Laodycea w Kanaanie - starożytne określenia Bejrutu Laodycea w Persji, obecnie Navahand w Iranie Laodycea (Laodicea ad Libanum) - starożytne miasto w Celesyrii (obecnie na terytorium Syrii). Laodycea - starożytne miasto w Arkadii (Grecja). Laokoon (gr. Λαοκοων) [według Wergiliusza, syn Antenora czy też Akoitesa, kapłan Tymbrajskiego Apollina, ostrzegał Trojańczyków o niebezpieczeństwie, jakim był drewniany koń, i z tego powodu został wraz z dwoma synami zabity przez dwa ogromne morskie węże nasłane nań przez zagniewanych bogów.] (gör.) Laookon; a görög hősmonda szerint Trója főpapja, akit két fiával együtt hatalmas kígyók fojtottak meg Laos (Lao, Laotańska Republika Ludowo- Demokratyczna - Sathalanalat Paxathipatai Paxaxôn Lao) [państwo w Azji Południowo-Wschodniej, na Półwyspie Indochińskim. Stolica Wientian (180 tys. mieszkańców), główna rzeka

20 3075 Mekong. Na północy Laos graniczy z Birmą i Chinami, na wschodzie z Wietnamem, na południu z Kambodżą, a na zachodzie z Tajlandią.] Laosz [egy tengerektől elzárt, szocialista köztársaság Délkelet-Ázsiában. Északnyugatról Mianmar és Kína, keletről Vietnam, délről Kambodzsa, nyugatról pedig Thaiföld határolja.] Laotańczyk [obywatel Laosu], Laotanka laoszi (ffi/nő) laotański, -a, -ie laoszi laparotomia [operacyjne otwarcie jamy brzusznej w celu postawienia diagnozy lub dokonania zabiegu] laparotomia; hasmetszés, hasfalmetszés lapidarium [muzealny zbiór kamieni, kamiennych posągów, nagrobków, fragmentów budowli itp.] lapidárium, kőtár, kőgyújtemény; elpusztult épület v. épületek, v. épületrész megmaradt köveinek gyűjteménye lapidarnie röviden, tömören, kifejezően lapidarność [zwięzłość w wyrażaniu myśli; lakoniczność] rövidség, tömörség lapidarny, -a, -e [1. łac. lapidarius 'dotyczący kamieni' od lapis dpn. lapidis 'kamień'; 1. krótki i wyrazisty; zwięzły, treściwy (jak inskrypcja na kamieniu); dosadny. 2. nie zawierający wielu słów; zwięzły, treściwy] (lat.) lapidáris; rövid és velős, tömör, kőbe metszett v. vésett (lakoniczny) lapidarny styl tömör stílus v. írásmód lapis [1. azotan srebra używany w lecznictwie do celów dezynfekcyjnych; 2. daw. kolor jasnopopielaty albo jasnoliliowy] (lat.) lápisz, kő; pokolkő (sebek kiégetésére), ezüstnitrát lapides clamabunt łac., (jeśliby milczeli) kamienie wołać będą (z Wulgaty, Ew. wg Łuk., 19, 40). lapis infernalis (lat.) lapis infernális; pokolkő, ezüstnitrát v. salétromsavas ezüst lapis lazuli, łac. lazuryt, śrdw.łac. lazulum dpn. lazuli 'lazuryt' z arab. lāzaward, glinokrzemian sodu zawierający siarkę, niebieski kamień półszlachetny. lapis offensionis et petra scandali łac., kamień obrazy i opoka zgorszenia; (wg Wulgaty, Izajasz, 8, 14; List do Rzymian, 9, 33; I List św. Piotra, 2, 8). lapis philosophorum wym. lapis filosoforum] łac., kamień filozoficzny, nieznana substancja poszukiwana dawn. przez alchemików, mogąca rzekomo zmieniać wszelkiego rodzaju materię w złoto lapis super lapidem łac., (nie zostanie tu) kamień na kamieniu; przen. o zniszczeniu, zburzeniu do fundamentów (z Wulgaty, Ew. wg Mat., 24, 2; Marek, 13, 2). lapisować [przyżegać, przypalać (dla dezynfekcji) lapisem, azotanem srebra] lápiszolni lapisować gardło torkot lápiszolni lapisowanie lápiszolás lapisowy, -a, -e lápiszlapologia, lappologia (nauka) lappológia; a lapp néppel és nyelvvel foglalkozó tudományág Laponia [kraina w płn. części Skandynawii i na Płw. Kolskim, w Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji; słabo zaludniona, ludność pierwotna - Lapończycy; pow. wyżynna i górzysta; tundry, na południu tajga; wydobycie rud żelaza, niklu, hodowla reniferów, turystyka; gł. miasta: Narwik, Rovaniemi, Kiruna, Murmańsk.] Lappföld Laponka [mieszkanka Laponii] lapp (nő v. lány) Lapończyk [mieszkaniec Laponii] lapp lapoński, -a, -ie [przymiotnik od: Laponia] lapplapsi [wym. laps-i] [w starożytnym chrześcijaństwie: upadli ci, którzy zaparli się wiary podczas prześladowań] - lapsi (a lat. labi, 'elesik' igéből: 'elesettek, hittagadók') [1. az ősegyházban a keresztényüldözések idején megfélemlítés vagy kínzás hatására pogány áldozat bemutatásával vagy annak megfelelő cselekedettel hitüket megtagadók. 2. így hívták az üldözések idején azokat a keresztyéneket, akik hitüket megtagadták] lapsus [1. błąd w wypowiedzi popełniony przez roztargnienie; 2. (lat.) Inscriptio sub lapsu. Tak w prawie polskiem zwała się zastawa pod przepadkiem. Zawadzki pisze, że na mocy zapisu vigore lapsus perpetui, gdyby dłużnik w terminie sumy nie uiścił, sąd zasądzał dobra wierzycielowi. 3. omyłka] (lat.) lapszus, botlás; esés, hiba, tévedés; (choroba) az emlékező tehetség botlása (Lapsus memoriae), nyelvbotlás (Lapsus linquae v. lunguae), elírás, tollhiba (Lapsus calamit) [Lapszus"-ról akkor beszélünk, mikor a beszélő egy bizonyos kifejezést ismer a bázisnyelven, de nem tudja

21 3076 felidézni. Ilyenkor általában egyszavas kódváltások születnek. A beszélő kódot vált, hogy pótolja a pillanatnyi lexikális rést.]; (egyh.) bűnbeesés lapsus calami [wym. lapsus kalami] [błąd w piśmie] elírás, tollhiba (Lapsus calamit) lapsus linguae [wym. lapsus lingwe] [przejęzyczenie się] (közb.) elszólja magát, megbotlik a nyelve; nyelvbotlás lapsus memoriae [wym. lapsus memorie] [błąd pamięci] felejtés; emlékezés hiba, tévedés, az emlékező tehetség botlása Laptop (ang. lap kolana, top na wierzchu) [mały, przenośny komputer osobisty. Inne zminiaturyzowane komputery (mniejsze od laptopów) to netbooki, palmtopy (np. Palm lub Pocket PC), lub Smartfony] notebook és laptop - hordozható számítógép, noteszgép (szószerint = "ölbevehető") [1. angol eredetű szavak, és az informatikában a hordozható személyi számítógépeket takarják. Ezek teljes értékű PC-k, az asztali változatokhoz képest a lényegi különbség a kompakt formai kivitelezésben és a hordozhatóságban rejlik. 2. síkkijelzőkre alapozott hordozható számítógép; a múlt évtizedekben a lapos/sík kijelzők terén számos technológia látott napvilágot, mégis máig egyedül csak a folyékonykristály (LCD) technológia érte el a szükséges ipari fejlettséget; a kijelző az ilyen gépek legköltségesebb alkatrésze; miután a többi alkatrész (meghajtók, stb.) méretcsökkentése megoldódott, meghatározó maradt a gyakorlatban a gépek energiafogyasztása; a nagykijelzős gépek és a tenyérszámítögépek (PDA) között számos ipari termék megjelenése várható, többfajta hálózati kommunkációs lehetőséggel] Larendogra [z franc. eau de la reine d Hongrie, wódka lawendowa. Każda z elegantek XVIII wieku nosiła przy sobie we flakoniku larendogrę, jako niezbędną w gotowalni dla zapachu i trzeźwienia mdlejących lub udających zemdlenie.] (dawno) Magyar Királyné Vize ; alkoholtartalmú gyógyszer A XVII. században feltünik a gyógyító desztillált vízek között az, amely egy magyar királyné nevét viseli s csakhamar mint Aqua Reginae Hungariae, ahogy a gyógyszerészek hivatalosan nevezték, és mint Eau de la Reine d Hongrie, ahogy a franciás kor hívja, majdnem Európa-szerte elterjedt. Első nyomát Joannes Praevotius, páduai orvostanár munkáiban találjuk, amelyek Hannoverben jelentek meg 1666-ban. Ebben olvashatjuk egyebek között egy köszvénygyógyító szer receptjét s annak csodálatos történetét. A recept így hangzik: R. Aqua vitae quater passate part. 3. Summitatum et florum Rosmarini part. 2. Magyarul és röviden rozmaringszesz, előállítva két rész rozmaringból és három rész alkoholból. Praevotius azt írja, hogy ezt a receptet egy breviáriumban (imakönyvben) olvasta, amely a Ciprus-szigetéről származó Podacatro nemesi család egyik tagjának, Ferenc-nek, volt tulajdona, kinek könyvei között 1606-ban látta meg az ügyes páduai orvos. A breviárumba a receptet sajátkezűleg írta Sancta Elisabetha, Hungariae olim Regina, aki maga is csodálatos úton jutott hozzá. Én Erzsébet, így hangzik magyar fordításban a szöveg a magyarok királynéja, midőn 72 éves koromban kinos köszvényben fetrengék és ezzel az alább megírt orvossággal esztendőig éldegélnék, amelyre engem egy remete tanított volt, akit sem előbb sem utóbb soha többé nem láttam, csakhamar javulásomat éreztem, annyira, hogy minden tetemeimben megvidultam s mintegy egészen megifjodtam, arcomban megszépültem, úgyhogy még a lengyel király is megkéretett feleségül, midőn mindketten özvegységben élnénk; de ezt cselekednem az én uram Jézus Krisztushoz való buzgó szeretetem nem engedte, akinek angyalától, úgy hiszem, kaptam ezt az orvosságot. Kétségtelen, hogy Praevotius munkájából szállott világgá a csodaszernek híre és hite. Neve bizonnyal Nicolas de Févre, XIV. Lajos francia és II. Károly angol király udvari gyógyszerészétől származik, aki ezzel a névvel örökítette meg Praevotius hagyományát. Milyen nagy hírnévre tett szert az Aqua Reginae Hungariae a francia udvarban, megítélhetjük abból, hogy a király is ezzel gyógyította magát, mikor vállát és karját kikezdte a köszvény. Madame de Sevigné kétszer is megemlékezik leveleiben a Magyar Királyné Vízről Kétségtelen, hogy a Magyar Királyné Vize Franciaországban készült, sőt adatok bizonyítják, hogy főként Montpellierben és környékén. Miként láttuk, a déli francia tengerpartokon természettől fogva honos a rozmaring, volt hát bőven növényanyag a desztillációhoz. Lares, lary (łac. Lares, genii loci) [to czczone w Rzymie bóstwa opiekuńcze domu i szczęścia domowego, chroniące od nieszczęść.] (lat.) a régi latin istenhitben szereplő védő démonok; azonosították őket az elhunyt lelkek szellemeivel is; a családi tűzhely védelmezői largetto (ol.) largetto, larghetto; (zene) kissé lassabban large-scale integration (też: LSI); duży stopień scalenia LSI, Large-Scale Integration, nagy bonyolultságú integrálás largo, larghetto [1. wolno (nieco szybciej niż largo); 2. trochę szybciej niż "largo"; 3. szeroko; ilość jednostek metrycznych na minutę (BPM): 40-60; 4. jest to określenie powolnego tempa, oznacza szeroko; largo maestoso - powoli i poważnie] (ol.) largo- (zene) lassan, szélesen; largo (a leglassúbb tempót előíró zenei jelzés) largo szeroko [bardzo powoli] nagyon lassan

22 3077 Laricifomes officinalis (Vill.) Kotl. & Pouzar pniarek lekarski [modrzewnik lekarski] (syn. Boletus laricis F. Rubel 1778) Orvosi tapló (Boletus Laricis) larmo [hałas] [Słowniczek języka śląskiego] lárma, zsivaj, moraj, zörej; zaj Larrea tridentata [gatunek rośliny z rodziny parolistowatych. Pochodzi z południowych obszarów Ameryki Północnej] Soronai kreozot(cserje) (Larrea tridentata) larum [wł. all'arme dosł. 'do broni; alarm'; arma 'broń' z łac. 'jp.; wojna'; przest. alarm, pobudka, wezwanie do broni, bicie na trwogę; wrzawa, zgiełk, hałas; 1. w dawnym wojsku: sygnał wzywający do broni; 2. hałas wywołany paniką lub oburzeniem; 3. alarmujące doniesienia o czymś; 3. (u Zygmunta Glogera) Larmo, larma (z łac. ad arma) w dawnej polszczyźnie znaczyło: bicie w dzwony lub kotły na trwogę, hasło do boju.] riadó, riasztás, vészjel (alarm); (dawno) a harang félreverése larwa (łac. larva - maska, widmo) [1. postać i stadium rozwojowe wielu zwierząt; 2. obraźl. o kobiecie, do której czuje się niechęć; 3. według wierzeń starożytnych Rzymian: duch zmarłego złego człowieka prześladujący żywych; 4. daw. zjawa, upiór; 5. daw. maska karnawałowa; 6. stadium rozwojowe zwierzęcia różniące się od postaci dojrzałej budową, trybem życia, a często także środowiskiem w jakim żyją larwy i osobniki dorosłe. 7. stadium rozwojowe wielu zwierząt, stanowiące etap przejściowy i trwające do chwili przeobrażenia w postać dorosłą. Forma larwy występuje m.in. u robaków, owadów (gąsienice, pędraki, czerwie), u skorupiaków (żywik, pływik), u żab (kijanka), u ryb, a także u koralowców (planula), jeżowców (echinopluteus), tasiemców (onkosfera, koracidium i in.). Kolejne etapy przeobrażenia, w zależności od gatunku zwierzęcia, następują wyłącznie w sprzyjających warunkach otoczenia - temperaturze, wilgotności, oświetlenia i in., a w przypadku pasożytów - przy znalezieniu odpowiedniego żywiciela.] (lat.) lárva; 1. hernyólárva (nimfa), álca; az átalakulással fejlődő állatnak a petéből kikelő, a kifejlett állattól formájában és felépítésében eltérő alakja; nyű; 2. álarc; kifejezéstelen arc, arcvonások; 3. szörny, szörnyeteg, kísértet, rém larwalny, -a, -e [przymiotnik od: larwa] lárva, álcalary i penaty [łac. Lares (l.mn. od Lar) 'czczone w Rzymie duchy opiekuńcze domu i szczęścia rodzinnego (były też lary zagród, pól, dróg, miast)'; Penates (l.mn.) 'bóstwa italskie, opiekujące się spiżarnią (penus) i całym domem' sprzęty, ruchomości domowe; ognisko domowe, gniazdo rodzinne, dom] (tréf.) cókmók laryngalny, -a, -e (nyelvtan) laringális laryngofon [1. mikrofon działający pod wpływem drgań krtani, niereagujący na dźwięki przenoszone przez powietrze; 2. odmiana mikrofonu przeznaczonego do pracy w warunkach ekstremalnie dużego hałasu zewnętrznego. Od zwykłego mikrofonu odróżnia się tym, że jego membrana nie jest pobudzana przenoszoną przez powietrze falą dźwiękową, tylko drganiami skóry na szyi w pobliżu krtani mówiącego człowieka.] (gör.) laringofon; gégemikrofon (az emberi gégefő mechanikus rezgéseit alakítja át hangfrekvenciás áramingadozássá) laryngograf laringográf (a nyaknál méri az emberi hang alapfrekvenciáját) laryngolog [specjalista w zakresie laryngologii] (gör.) laringológus; gégész, gégeorvos; fülorr-gégész szakorvos laryngologia [1. dział otorynolaryngologii zajmujący się schorzeniami gardła i krtani; 2. pot.; zob. otorynolaryngologia; 3. oddział w szpitalu, w którym leczy się choroby gardła i krtani; 4. dział medycyny obejmujący budowę, fizjologię i choroby gardła, krtani, nosa i uszu oraz badający sposoby ich leczenia] (gör.) laringológia; gégészet (larynx: gége) laryngologiczny, -a, -e - (gör.) laringológiai; gégészeti laryngoskop [wziernik służący do bezpośredniego oglądania krtani] (gör.) laringoszkóp; gégetükör laryngoskopowy, -a, -e laringoszkóp-; laringoszkópos las [1. zwarty zespół roślinności z przewagą drzew i ze swoistą fauną; 2. o czymś występującym w dużej liczbie, np. las rąk, sztandarów] erdő

23 3078 las bagnetów (átv.) szuronyerdő, szuronyok erdeje las bardzo grzybny gombában gazdag v. dős erdő las brzozowy nyírfaerdő, nyíres las bukowy bükkfaerdő, bükkös, bükkerdő las cyprysowy cipruserdő las dąbowy tölgyfaerdő, tölgyes las deszczowy [las rosnący na nizinnych obszarach strefy równikowej, na których występują nagłe, ulewne deszcze] esőerdő [Esőerdőknek az erősen csapadékos ( mm/év) éghajlaton növő erdőtársulásokat nevezzük. Három fő típusuk a: trópusi esőerdő, szubtrópusi esőerdő, mérsékelt övi esőerdő.] las drągowy [zob. drągowina w zn. 1.] szálerdő las dziewiczy [las niekształtowany przez człowieka] őserdő las galeriowy [las rosnący w dolinach rzecznych w okolicach równika] galériaerdő [a folyók mentén kialakult, többnyire örökzöld erdők, melyek a folyók vagy a nedves területek közelében folyosót kialakítva követik a nedves területeket] las gra az erdő zsong v. susog las iglasty tűlevelű erdő; fenyves las jaworowy juharerdő las kominów (átv.) kéményerdő, kémények erdeje las liściasty [ekosystem leśny z udziałem przede wszystkim drzew liściastych. Charakter lasu liściastego zmienia się w zależności od regionu geograficznego i klimatu.] lombos erdő, lomberdő las łęgowy [zob. łęg w zn. 2.] mocsár- és láperdő; fűz-nyár ártéri erdő las masztów (átv.) árbócerdő las mieszany vegyes erdő las monsunowy [las rosnący w strefie tropikalnej, tracący liście w suchej porze roku] monszunerdő; a forró égövi száraz időszakban lombját részben lehullató fákból álló erdő las nasienny [las, który wyrósł z nasion, nie z odrośli] magerdő las niskopienny sarjerdő las poszyty sűrű erdő las sosnowy fenyőerdő, fenyves las świerkowy fenyőerdő, fenyves las tropikalny trópusi erdő; esőerdő las wysokopienny szálerdő las wysokopienny iglasty tűlevelű szálerdő laseczek [zdrobnienie od: lasek] rudacska laseczek wanilii vaniliarudacska laseczka [zdrobnienie od: laska] pálcika laseczki Pana Jezusa [reg. zawciąg] (növ.) tengeri fű laseczkowaty, -a, -e pálcikaszerű, bot alakú, pálcás lasecznik [bakteria w kształcie pałeczki] bacilus lasecznik chorobotwórczy kórokozó (bacilus) lasecznik ropotwórczy gennykeltő bacilus lasecznik tyfusowy tífuszbacillus lasek, laseczek [mały las] kis erdő, liget, erdőcske; (gaj) berek laser [1. urządzenie wytwarzające skupioną wiązkę światła; 2. nazwa utworzona jako akronim od Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation - wzmocnienie światła poprzez wymuszoną emisję promieniowania. Jest to generator światła, wykorzystujący zjawisko emisji wymuszonej. 3. Nazwa Laser jest w zasadzie skrótem, choć mało kto dziś o tym jeszcze pamięta. Skrót ten określa fizyczny proces, w trakcie którego tworzona jest skoncentrowana energia promieni laserowych. Pochodzi on od ang. Light Amplification through Stimulated Emission of Radiation, co w bezpośrednim tłumaczeniu na polski oznacza "światła wzmacniane przez stymulowaną emisję promieniowania".] (ang.) lézer (röv.) (laser: Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) = fényfelerősítés sugárzás stimulált kibocsátása által; gerjesztett fényt kibocsátó rendszer, amely (kivitelétől függően) a látható fény, de akár az infravörös sugárzás tartományában is működhet [1. A lézer egy olyan fényforrás, amely stimulált emissziót használ egybefüggő fénysugár létrehozására; rendkívül hullámhosszú egyenirányított, óriási energiájú fénysugárnyaláb gerjesztésére és kibocsátására szolgáló berendezés. Neve az angol Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation kifejezés rövidítése, a laser magyarosításából származik. Az első lézert az amerikai Theodore H. Maiman fejlesztette ki 1960-ban. 2. A lézerek olyan berendezések, amelyek segítségével az atomok fénykibocsátása szinkronizálható, ezáltal monokrmatikus és koherens sugárzás kelthető. A lézerek működése azon alapul, hogy speciális eljárások segítségével egy alkalmas anyag molekuláinak többségét gerjesztett állapotba hozzák, majd egyszerre kényszerítik egy alacsonyabb energiájú állapotba történő visszaugrásra. Ennek eredményeként lényegében minden atom egyszerre sugároz ki ugyanolyan frekvenciájú fényt. Gázokból (He-NE, CO)

24 3079 és félvezetőből készítenek lézert. A lézerfény tulajdonságai: jól fókuszálható, koherens, monokromatikus fény. 3. Nagy energiát egyetlen, nem szóródó, koherens fénysugárba összpontosító elektromágneses rezgéskeltő és erősítő berendezés. Megkülönböztetünk: szilárdtest-, gáz-, festék-, félvezető-, és szabadelektronos lézereket.] LaserDisc (LD) [pierwszy komercyjnie dostępny dysk optyczny, opracowany i wprowadzony na rynek w latach 70. XX wieku. Średnica dysku: 12 cali (30 cm). Zapis sygnału wizyjnego był analogowy, a dźwięku - analogowy bądź cyfrowy.] - LaserDisc (LD) [1. egy házi videó formátum, amely az első kereskedelmi forgalomban is kapható optikai adathordozó volt. Eredetileg Discovision néven került piacra 1978-ban. A technológia több különböző néven is futott (Reflective Optical Videodisc, Laser Videodisc, Laservision, Disco-Vision, DiscoVision, és MCA DiscoVision) egészen addig, amíg a Pioneer Electronics meg nem szerezte a gyártó részvényeinek többségét, és az 1980-as évek közepétől LaserDisc néven hozta forgalomba. 2. Ezzel a megnevezéssel illetik az aktuális képlemezrendszert. Egy laserdisc lejátszó a különböző lézerlemezméret mellett a CD-Video képét és hangját, valamint az évekkel ezelőtt kevés sikerrel bevezetett lézervízió-rendszer töredékeit is le tudja játszani.] laserowo lézeresen laserowy, -a, -e lézerlaserunek [1. cienka warstwa przezroczystej farby położona na powierzchni obrazu; 2. farba stosowana przy tej technice malarskiej; 3. wykończeniowa, przezroczysta warstwa farby położona na powierzchni obrazu olejowego lub temperowego, zmieniająca zabarwienie podmalowania.] lazúr, ráfestés laserunkowo lazúrosan, ráfestéssel laserunkowy, -a, -e - lazúr-, ráfestéses laska, laseczka [1. pręt na końcu zagięty albo zakończony ozdobną rączką, służący do podpierania się; 2. symbol niektórych godności i dostojeństw; 3. długi i cienki kawałek czegoś; 4. pot. o bardzo zgrabnej, atrakcyjnej dziewczynie; 5. środ. niedostateczna ocena szkolna; 6. motyw dekoracyjny tworzący obramowanie gotyckich okien i portali; 7. posp. członek męski; 8. (u Zygumnta Glogera) od czasów najdawniejszych była godłem władzy i dostojeństwa. Już w epoce narzędzi kamiennych spotykamy gałki z kamienia, mające otwór do osadzenia na kiju, które nie za broń, ale za godła jakieś służyły. Laska krótka z dużą gałką, nazwana buławą lub buzdyganem, była godłem władzy hetmańskiej i regimentarskiej. Laska pasterska, u góry mocno zakrzywiona, stała się pastorałem biskupim. Laska niewielka z naśladowanym kwiatem w miejsce gałki przybrała znaczenie berła królewskiego. Laska wysoka z dużą gałką stała się godłem odźwiernych, wysoka zaś z małą głowicą była symbolem godności marszałków wielkich i nadwornych, koronnych, sejmowych, trybunalskich i prymasowskich. 9. długi, drewniany kij zakończony gałką lub półokrągłym uchwytem, służący do podpierania się w czasie chodzenia. Obecnie stosowana praktycznie jedynie przez ludzi starszych, niegdyś (XIX wiek) stanowiła nieodzowny atrybut eleganckiego mężczyzny. Nosili oni laski metalowe albo drewniane rzeźbione, zakończone porcelanową gałką.] pálca, bot, sétabot, esernyőnyél; rúd, pálca, bot (alakú tárgy); bot (jelvény, jel); (maczuga) buzogány; hatalmat jelképező bot v. jogar; (biz.) lány, csaj; (átv.) hímvessző laska bambusowa bambuszbot laska biskupia (pastorał) püspöki bot, pásztorbot laska bukowa bükkfából készült sétapálca laska cynamonu egész fahéj laska czarodziejska varázspálca laska laku pecsétviaszrúd, lakkrúd laska czworonożna négyágú bot laska marszałkowska [symbol władzy marszałków wielkich koronnych, sejmowych, sejmikowych i trybunalskich. Po raz pierwszy pojawiła się w Polsce w XIV wieku.] marsallbot, hadvezéri pálca laska miernicza mérőléc laska (ortopedyczna) bot, járóbot laska (spacerowa) sétapálca, sétabot laska trzcinowa nádpálca laska wanilii vaníliarúd

25 3080 laska ze złotą gałką aranygombú bot laskonogi, -a, -ie [mający długie, cienkie nogi] vékonylábú, pipaszárlábú, gólyalábú laskować kivájni, barázdázni laskowanie [w architekturze gotyckiej ozdobny detal w postaci smukłych kamiennych prętów (lasek) połączonych ze sobą; l. stosowano do ozdoby elewacji i podziału jej na pola, w obramieniach okien i otworów drzwiowych, do pionowego podziału okien; łączone łukami przybierały formę maswerku.] kivágás, barázdázás; barázda (oszlopon), vágat laskowanie dodaje lekkości kolumnie a barázdák könnyeddé teszik az oszlopot Laskowiec [tak się zwała jedna z izb na zamku krakowskim, jak to widzimy z kroniki Bielskiego, który pisze: Wziął ich z sobą na zamek krakowski, a zasiadali wszyscy w jednej izbie, którą laskowiec zwano; była jej połowica drzewiana, a połowica murowana, i z tegoż drzewa owa grodzka izba jest jeszcze na zamku w Krakowie. (u Zygmunta Glogera) Wyjaśnienie podane w 28-tomowej Encykl. Orgelbr., że tak zwano izby wybijane dla ozdoby laskami z różnych gatunków drzew, a zwłaszcza z leszczyny, wydaje nam się błędnem. Ściana z takich kijów, przypominająca płoty wiejskie, nie byłaby wcale ozdobną. Wiemy, że laskowaniem nazywano żłobkowanie ozdobne drzewa, które bywało dwojakie: wklęsłe lub wypukłe. Belki w izbach bywały ozdobnie laskowane i komnata zamkowa, zwana laskowcem, musiała mieć ściany w połowie z drzewa laskowanego.] (daw.) a krakkói vár egyik szobája laskowy, -a, -e pálcaszerű, bot alakú; mogyorólasować [gasić wapno] (wapno, meszet) oltani lasować wapno meszet oltani lasować się oltódni lasowanie oltás lasowanie wapna (gaszenie wapna) [łączenie wapna palonego (CaO) z wodą poprzez ich wymieszanie ręczne bądź mechaniczne. Przez gaszenie wapna otrzymuje się wapno gaszone lub mleko wapienne wykorzystywane jako spoiwo do zaprawy murarskiej.] mészoltás lasowanie się oltódás Lasowiacy Lasowiacy (Rzeszówtól északra fekvő régió) Lasowiak [zamieszkiwał m.in. Puszczę Sandomierską] Lasowiak (Rzeszówtól északra fekvő régió lakója) lasso [sznur z zaciskającą się pętlą na końcu, używany przez kowbojów do chwytania zwierząt] (spanyol, lazo) lasszó, pányva, hurok; vetőhurok; az amerikai lovaspásztorok és vadászok pányvája Last In, Last Out (LILO) ostatni na wejściu, ostatni na wyjściu LILO, Last In, Last Out, utolsóként be, utolsóként ki Lastex (dzianina osnowowa o wysokiej elastyczności) [wysoko elastyczna, gładka dzianina, produkowana na jednołożyskowych maszynach osnowowych. Wykorzystywana na paski do pończoch, materiałów gorsetowych, tekstyliów o technicznym wykorzystaniu itp.] Lasztex [1. Burkolt gumifonal felhasználásával készült rugalmas (általában láncrendszerű kötött, ritkábban szövött) kelme, főleg fürdőruhák és fűzők anyaga. A "Lastex" eredetileg ilyen jellegű kelmék márkaneve volt. 2. befont gumifonal, ill. a belőle készűlt testhez simuló textilanyag (az elasztikus és latex szavak összevonásából)]

26 3081 LEGGING,cicanadrág,lasztex cicanadrág,m. lastriko (również lastryko, lastrico, terazzo), lastrico; terrazzo, [wym. lastriko, terracco] [1. bud. sztuczny kamień otrzymywany z mieszaniny cementu i kolorowego grysiku kamiennego, dający się po stwardnieniu szlifować i polerować; 2. beton utworzony przez mieszaninę wody, cementu i grysu stosowany do wylewki posadzek, schodów oraz do produkcji nagrobków] terrazzo (mozaikszerű kőpadló) lastrykarz [robotnik bud. wykonujący roboty lastrykowe] kőmozaik készítő szakember lastryko, lastriko [sztuczny kamień używany do robienia posadzek, parapetów, nagrobków itp.] terrazzo lastrykowy, lastrikowy, -a, -e terrazzolasy erdőség, erdők lasy dziewicze őserdők lasy płoną lángol v. rőt színben ég az erdő; vöröslik az erdő lasy podszyły się zielonością zöldbe borult v. kizöldült az erdő lata 1 [1. jednostka rachuby czasu równa okresowi obiegu Ziemi wokół Słońca lub 366 dni (w przypadku roku przestępnego); 2. wielokrotność roku jednostki rachuby czasu; 3. okres trudny do precyzyjnego zmierzenia] kor, évek (na stare lata: öregségére; kilka lat temu: néhány éve, néhány évvel ezelőtt, pár évvel korábban) lata dwudzieste huszas évek lata dziesiąte tízes évek lata idą, lata mijają múlnak az évek lata płyną az évek múlnak v. szállnak v. repülnek lata przygarbiły staruszkę az évek hajlott hátúvá tették az öreget lata tłuste i chude [czasy powodzenia, dobre obfite, bogate i następujący po nich okres kryzysu, upadku (Rdz 41, ): W dwa lata później faraon miał sen. [Śniło mu się, że] stał nad Nilem. I oto z Nilu wyszło siedem krów pięknych i tłustych, które zaczęły się paść wśród sitowia. Ale oto siedem innych krów wyszło z Nilu, brzydkich i chudych, które stanęły obok tamtych nad brzegiem Nilu. Te brzydkie i chude krowy pożarły siedem owych krów pięknych i tłustych. Faraon przebudził się. A kiedy znów zasnął, miał drugi sen. Przyśniło mu się siedem kłosów wyrastających z jednej łodygi, zdrowych i pięknych. A oto po nich wyrosło siedem kłosów pustych i zniszczonych wiatrem wschodnim. I te puste kłosy pochłonęły owych siedem kłosów zdrowych i pełnych. Potem faraon przebudził się. Był to tylko sen. (...)Józef rzekł do faraona: «Sen twój, o faraonie, jest jeden. To, co Bóg zamierza uczynić, zapowiedział tobie, faraonie. Siedem krów pięknych to siedem lat, i siedem kłosów pięknych to też siedem lat; jest to bowiem sen jeden. Siedem zaś krów chudych i brzydkich, które wyszły za tamtymi, i siedem kłosów pustych i zniszczonych wiatrem wschodnim to też siedem lat głodu.] bő és szük esztendők [József jövendölése: Egyiptomra hét bő esztendő, majd hét szűk esztendő vár] lata trzydzieste, pięćdziesiąte itp. [okres od roku trzydziestego do trzydziestego dziewiątego, od pięćdziesiątego do pięćdziesiątego dziewiątego itd. jakiegoś stulecia] harmincas-, ötvenes évek lata siedemdziesiąte hetvenes évek lata służby szolgálati évek lata studenckie diákévek lata szybko przeszły az évek gyorsan elrepültek lata trzydzieste, pięćdziesiąte itp. [okres od roku trzydziestego do trzydziestego dziewiątego, od pięćdziesiątego do pięćdziesiątego dziewiątego itd. jakiegoś stulecia] harmincas, ötvenes stb. évek lata 2 [zob. eka] [Słowniczek języka śląskiego] keresztgerenda, harántgerenda; léc, keresztléc lata culpa est nimia neglegentia, id est non intellegere quod omnes intellegunt. - "Lata culpa" jest rażącym niedbalstwem, to znaczy niezrozumieniem tego, co wszyscy rozumieją. (lat.) Lata culpa est nimia neglegentia. - A súlyos gondatlanság nagy hanyagság (nem értem azt, amit mindeki ért). latać [1. przenosić się z miejsca na miejsce drogą powietrzną; 2. odbywać podróże statkiem powietrznym; też: kierować takim statkiem, wchodzić w skład jego załogi; 3. pot. udawać się gdzieś pośpiesznie lub chodzić gdzieś często; 4. pot. przesuwać się, poruszać się bardzo szybko] szállni, repülni, libegni, lebegni; röpködni; (biegać) futni, szaladni, szaladgálni; futkosni, rohangálni; remegni, rázkódni lata jak kot z pęcherzem (közm.) [futkos, mint macska a halhólyaggal] úgy fut, mint a kutya (macska) a koccal; szalad, mint az őrült lata jak postrzelony futkároz, mint egy bolond latać jak kot z pęcherzem föl-alá szaladgálni (futkos, mintha besózták volna) latać jak za rarogiem csudájára futni latać myślami (átv.) elgondolkodni; máshol jár az esze

27 3082 latać na miotle seprűnyélen lovagolni latać na szybowcu vitorlázó repülést végezni latać po mieście szaladgálni a városban latać się jak pies z wywieszonym językiem lógó nyelvvel szaladni, mint a kutya latać z jęzorem kikürtölni vmit (a világból); fűnek-fának elmondani vmit; elfecsegni latać za interesami ügyek után futkosni v. szaladgálni latać za spódniczkami szoknyák után futkosni v. szaladgálni latający, -a, -e repülőlatająca forteca [1. duży bombowiec; 2. Kontynuacja popularnego symulatora lotniczego B-17 Flying Fortress, prawie na ukończeniu.] repülő erőd; óriás bombázó latająca taradajka - czyli bryczka bez resorów rugózatlan bricska hosszú lehet. Meleg, napos helyet igényel, és a párát. Lassú növekedésű. Homokos talajt szereti.] latanie repülés, suhanás; (bieganie) futás, szaladás, szaladgálás, rohanás, futkosás; forgás, remegés, rázkódás latanina [pot. pośpieszne bieganie i załatwianie jakichś spraw] repülés, röpködés, (bieganina) futás, futkosás, szaladgálás, lótás-futás, rohangálás; hercehurca; jövésmenés latarniowiec [statek pełniący rolę latarni morskiej lub innego światła nawigacyjnego. Przeważnie bez napędu, zakotwiczony na stałe w miejscu gdzie budowa latarni morskiej jest niemożliwa albo nieopłacalna.] világítóhajó latająca (pływająca) trumna repülő (úszó) koporsó (rossz állapotban lévő repülőgép v. hajó) latający dywan repülőszőnyeg, varázsszőnyeg Latający Holender [1. legendarny okręt stale pływający po morzach i niemogący przybić do brzegu; 2. klasa olimpijska dwuosobowych jachtów] (haj) Repülő Hollandi (legendás hajó) latający spodek, talrz [ufo; niezidentyfikowany obiekt latający, uważany za pojazd z innej planety] UFO; repülő csészealj latający uniwersytet [to pojęcie przypisywane dwu różnym, nieformalnym instytucjom kształcenia wyższego, jakie funkcjonowały w Polsce w XIX i XX w. Nazwa wywodzi się od braku stałej siedziby i permanentnych zmian miejsca wykładów.] (tört.) repülő egyetem (a megszállás éveiben) latania [ozdobna palma o wachlarzowatych liściach, pochodząca z Wysp Seszelskich i Maskarenów] Latania (pálmafajta) Latania lontaroides (Red Latan Palm) - Latania lontaroides [Réunion szigetén él, tenyeresen osztott levele van, a fő, látványos szín a piros csíkozottság. Könnyen csíráztatható, minimim -2 C, könnyű kicsíráztatni a friss magot, 12 m-re is megnőhet, magja (gyümölcse) 5 cm hosszú, virága 3 és 6 m latareczka, latarenka [zdrobnienie od: latarka] lámpácska latarka [nieduże urządzenie na baterie, dające światło] kis lámpa, kézilámpa, lámpás; zseblámpa latarka elektryczna (kézi) villanylámpa; villanyzseblámpa latarka kieszonkowa zseblámpa latarnia [1. lampa służąca do oświetlania dróg, placów itp., umieszczona na wysokim słupie; 2. wieżyczka umieszczona na dachu budynku lub nad kopułą, służąca do oświetlania wnętrz od góry; 3. biała, szeroka plama na głowie konia lub byka; 4. łow. łeb wilka] (lat.) laterna, lanterna; utcai lámpa, lámpás; (ép) a kupola tetejének kör alakú nyílása (opeion) fölötti kis építmény, amelynek ablakain át a kupola világítást kaphat latarnia czarnoksięska csodalámpa latarnia Diogenesa [symbol niewiary w istnienie prawdziwego człowieka] Diogenész lámpása [Diogenész gyakran fényes nappal, lámpással kezében embert keresett. Olyat, akit még nem rontottak el a törvények.] latarnia gazowa gázlámpa latarnia górnicza bányászlámpa latarnia lotniskowa [nawigacyjna latarnia naziemna] reptéri lámpa a navigáció elősegítésére

28 3083 latarnia magiczna [to urządzenie, które oczarowywało publiczność przed nadejściem ery nowożytnej i zawsze stanowiło szczególną atrakcję dla dzieci. Może występować w różnych formach, ale zasadniczo składa się z serii obrazów, przez króre prześwieca światło i które kolejno się przesuwają, dając złudzenie, że postacie na rysunkach same się poruszają. Jest to więc najwcześniejszy przodek kina. Obrazy mogą być obracane ręcznie lub automatycznie(na przykład przez wirnik poruszany gorącym powietrzem z latarni). Przeważnie oglądano obrazy wyświetlane na ścianie lub ekranie, chociaż podczas ulicznych pokazów przenośne pudła miały otwory do patrzenia, przez które można było obserwować obrazy poruszające się w środku. Do projekcji lepiej używać soczewek, ale nie jest to konieczne. W roku 1868 W.B. Carpenter, wiceprzewodniczący Royal Society, napisał że latarnia magiczna została wynaleziona przez Michaela Faradaya w roku 1836, zaledwie 32 lata wcześniej. Mylił się, ponieważ John Bate opisał taką samą rzecz w roku 1634 w swej książce Mysteryes of Natuer and Art. Jednak w rzeczywistości latarnię magiczą wymyślono w Chinach.] (lat.) laterna magica; bűvös lámpa, egyszerű gép álló képek vetítésére; kezdetleges vetítőgép; "bűvös lámpa", vetítőkészülék a XVII. századból latarnia morska [wysoka, widoczna z morza wieża, służąca jako punkt orientacyjny dla statków] világítótorony latarnia projekcyjna vetítőlámpa latarnia uliczna [oprawa oświetleniowa wraz z konstrukcją ją podtrzymującą (słupem, wysięgnikiem lub przewieszką), mająca za zadanie oświetlać ulice, chodniki i drogi (także alejki w parkach) w warunkach niedostatecznej widoczności przede wszystkim nocą, ale także w czasie mgły, obfitych opadów atmosferycznych, silnego zachmurzenia itp. w miejscach, gdzie przebywać może wiele osób lub pojazdów] utcai lámpa latarniany, -a, -e lámpás latarnik [1. człowiek obsługujący latarnię morską; 2. daw. człowiek zapalający latarnie uliczne] lámpagyújtogató, világítótorony-őr latarniowy, -a, -e lámpalatarniowe slupy lámpaoszlop latawica [kobieta rozwiązła] könnyelmű, ledér, forfiak után futkosó, magát kellető lány; gonosz szellem latawiec [1. zabawka z listewek i rozpiętego na nich ozdobnego papieru, puszczana na sznurku w powietrze; 2. statek powietrzny bez napędu, używany do pomiarów meteorologicznych; 3. pot. człowiek szukający rozrywek poza domem] röppentyű; (zabawka) sárkány, papírsárkány; (átv.) állandóan szaladgáló ember lateks (mleczko kauczukowe) [1. sok mleczny roślin kauczukodajnych; 2. emulsja kauczuków syntetycznych o podobnym zastosowaniu; 3. koloidalny roztwór kauczuku naturalnego (lateks naturalny) lub syntetycznego (lateks syntetyczny) w substancji płynnej. Lateks naturalny jest pozyskiwany bezpośrednio z soku mlecznego roślin kauczukodajnych.] (lat.) latex; (vegytan) kaucsuktej, tejnedv; a kaucsuktermő növények megcsapolásakor kifolyó folyadék; a gumigyártás alapanyaga; gumírozott műbőr lateksowy, -a, -e latexlatencja [psych. okres uśpienia, utajenia a. wyparcia tendencji, zainteresowań seksualnych (u dziecka)] (lat.) latencia; lappangás; fertőző betegségek esetén az az idő, amely a fertőződéstől az első tünetek megjelenéséig eltelik [1. A lappangási idő hossza a kórokozó fajtájára jellemző, de függ a szervezet reakcióképességétől is. 2. a) A válasz idõbeli mutatója, amely az inger megjelenése és a válasz közötti idõre vonatkozik. b) A pszichoanalízisben a középsõ gyermekkor szakasza (durván 6 és 12 év között), amikor mind a szexuális, mind az agresszív impulzusok valamiféle tompított állapotban vannak, így a gyermek figyelme kifelé irányul, és a környezet felé irányuló kíváncsisága következtében tanul.]

29 3084 Latencja okres utajenia, czas od wystąpienia przyczyny do zaistnienia skutku: W medycynie jest to czas między zakażeniem a wystąpieniem objawów choroby okres inkubacji W psychoanalizie rozwojowa faza wyparcia tendencji seksualnych. W informatyce, elektronice i automatyce jest to czas, po którym stan (sygnał) podany na wejście układu powoduje pojawienie się określonego stanu (sygnału) na jego wyjściu. Dotyczyć to może układów elektronicznych, układów automatyki, przesyłania danych przez sieci teleinformatyczne itp. Potocznie latencją nazywa się opóźnienie w działaniu danego układu, na przykład elementów pamięci RAM komputera. Jeżeli chodzi o układy synchroniczne, to najczęściej używaną jednostką latencji jest liczba cykli zegarowych (clocks). latens [łac. dpn. latentis p.pr. od latēre 'kryć się'] (lat.) latens; rejtőző, lappangó lateralny, -a, -e [1. boczny, nieleżący na głównej lub środkowej linii; 2. o sposobie myślenia lub rozwiązywania trudnych problemów: inny niż ten, który w danym momencie wydaje się najbardziej oczywisty] (lat.) laterális; oldalsó, oldal-, oldalt fekvő Pałac Laterański, zwany także Pałacem na Lateranie, jest jedną z rezydencji papieskich. Znajduje się na Piazza San Giovanni w Rzymie, tuż obok bazyliki św. Jana na Lateranie (Basilica di San Giovanni in Laterano), jednej z czterech bazylik pontyfikalnych w Rzymie. Od momentu przekazania pałacu biskupowi Rzymu w IV wieku przez Konstantyna Wielkiego Pałac Laterański stanowił siedzibę papieży, wykorzystywaną na równi z Watykanem. Tutaj podpisano też w 1929 r. Traktaty laterańskie, które regulowały stosunki między Stolicą Apostolską a państwem włoskim. Na mocy Traktatów Pałac, wraz z wieloma innymi budynkami na terenie Rzymu, otrzymał status eksterytorialności. Obecnie mieści się w nim Papieskie Muzeum Starożytności Chrześcijańskich. Laterán [1. A pápa római palotája, több fontos történelmi zsinat székhelye, ún. lateráni zsinatok. 2. pápai palota Rómában, melyet az máj. 13-iki törvény (legge di guarentigia) a Vatikánnal és Castelgandolfóval egyetemben az olasz királyság területén kivül állónak nyilvánított. A római Laterani-családról a császárságra szállott birtokot Fausta, Nagy Konstantin felesége ajándékozta a római püspöknek, s igy lett a pápák székhelye egész addig, mig Avignonba nem költöztek át; a mellette levő templomban (S. Giovanni in Laternao) tartották az öt lateráni zsinatot. Az leégett palotát V. Sixtus (1586) Domenico Fontanával újból fölépítette; XII. Ince (1693) árvaházat, XVI. Gergely (1843) pedig muzeumot csinált belőle, ókori pogány és keresztény régiségek számára. Ez a muzeum műkincsekben igen gazdag; a hires Sophokles-szobron kivül van itt egy a Caracalla fürdőiből származó mozaik, mely 50 életnagyságu galdiator harcát ábrázolja. IX. Pius kibővítette a muzeumot s képeken kivül sok régi feliratot és szakorfágot helyezett el benne. A Laterán melletti templomot, mely már Konstantin óta Róma főszékesegyháza volt, Sylvester pápa beépítette a Lateránba; a templom régi neve Basilica Constantina, v. S. Salvatoris és Aula Dei is volt. A sokszor beomlott és leégett templomot V. Pius (1560) és Borromini (1650) egészen újra építették; homlokzata Galilei Sándor tervei szerint készült. Öt hajóju, 130 m. hosszu belsejében gyönyörű a mennyezet (Giacomo della Porta), V. Márton pápa síremléke (Simone di G. Ghini), a pápai főoltár és csúcsíves szentek szentje (Varna da Siena), keresztelő szt. János faszobra (Donatello), VIII. Bonifác, amint az első jubileumot kihirdeti (Giotto) stb. A templom melletti szép kolostorudvart Vasalletti építette a XIII. sz.-ban. A L. É-i oldalán van a jeruzsálemi Pilátus-palotából való 28 márványlépcső (Scala Santa), melyet Ilona császárnő hozatott (326) Rómában; a hivők csak térden csúszva járnak rajta.] A lateráni palota és a S. Giovanni in Laternao latko [zdrobnienie od "lato"] évecske lato [1. pora roku między wiosną a jesienią; 2. daw. rok] nyár (w lecie; w latem: nyáron); nyarat latem nyáron, a nyár folyamán latem nie ma nauki nyáron nincs tanítás latem nie ma szkoły nyáron nincs iskola latem są wielkie upały nyáron igen nagy a hőség lato już blisko közel van már a nyár lato nastaje beköszönt a nyár lato życia az élet nyara, a legszebb kor

30 3085 latopis [ros. létopis 'kronika, rocznik, annały, jw.' 1. w literaturze staroruskiej: rodzaj kroniki; 2. zob. latopisarz; 3. śrdw. kronikarz, dziejopis, zwł. na Rusi; specyficzny, rodzimy gatunek historiograficzno-epicki w lit. staroruskiej, żywotny w XI-XVIII w., łączący wydarzenia polit. i kościelne, przedstawiane w porządku rocznikowym, z podaniami, legendami, historiami biblijnymi i nowelistyką antyczną i bizant.; kroniki litewskie XIV-XVIII w. i ukraińskie XVII-XVIII w. 4. średniowieczna księga dziejopisarska, ruski odpowiednik zachodnioeuropejskich kronik i annałów (roczników).] (dawno) krónikás; évkönyv, krónika Latopis Kijowski [staroruska kronika (latopis) przedstawiająca wydarzenia na ziemiach Rusi Kijowskiej w XII wieku.] Kijevi Krónika, Kijevi Évkönyv latopjyrz [nietoperz (ziemia lubliniecka)] [Słowniczek języka śląskiego] denevér, bőregér latorośl [1. inaczej: winorośl, 2. określenie na dorastające dziecko; 3. w Księdze Izajasza proroctwa wskazują na przyszłego Mesjasza (Chrystusa). W Nowym Testamencie Pan porównuje siebie do winnej macicy a Jego naśladowców do latorośli.] csemete, hajtás, sarj (növényi) latorośl winna; winorośl szőlővessző, venyige latosi [tegoroczny] [Słowniczek języka śląskiego] idei, ezévi latoś [1. w tym roku; 2. daw. dziś gw. w tym, bieżącym roku] [Słowniczek języka śląskiego] idén; ebben az évben; folyó évben latreia (zob. uwielbienie) [tj. prawdziwa adoracja, która może odnosić się tylko do Boga oraz proskunesis tzn. uwielbienie. Uwielbienie przynależy Pismu św., krzyżowi, naczyniom liturgicznym, relikwiom, świętym. Gdy papież Hadrian I polecił przetłumaczyć postanowienia VII Soboru na łacinę, oba greckie pojęcia przetłumaczono na termin adoratio, co znaczy, prawdziwa adoracja (por L. Uspienski, Teologia ikony, Poznań 1993, s.110). Potem św. Tomasz z Akwinu mówił o względnej adoracji Obrazów "co w 1450 roku doprowadzi do zarzutu bałwochwalstwa, skierowanego przeciw Kościołowi łacińskiemu przez Sobór Konstantynopolski Hagia Sophia (Mansi XXXII, 103), a później podjętego przez reformację" (J. Meyendorf, Le Christ dans la theologie byzantine, Paris 1969, s.251).] (gör.) latreia; imádat: római katolikus tanítás szerint az egyedül Istent és Krisztust megillető imádat, ellentétben a Máriát és a szenteket is megillető duliá-val, ill. hiperduliá-val. Latrocinium Ephesinum [Zwołany przez ces. Teodozjusza II. Czas trwania: 8 VIII - poł. VIII 449. Przewodniczenie: Dioskur, patriarcha Aleksandrii. Cele: Odwołanie oskarżeń wniesionych przez wieczny synod (stałą radę) patriarchy Konstantynopola przeciwko nauce głoszonej przez archimandrytę Eutychesa. Znaczenie: W odpowiedzi na wiadomość o zwołaniu tego soboru napisany został List do Flawiana stanowiący syntezę starożytnej teologii Wcielenia.] (lat.), Latrocinium Ephesinum; Az "efezusi rablózsinat"; rablózsinat [449. aug : az efezusi zsinat (431) teológus pátriárkái után Antiochiában 442: Domnosz, Alexandriában 444: Dioszkorosz, Konstantinápolyban 446: Flavianosz foglalta el a széket, s mindegyik jelentéktelenebb volt elődénél. A legkiegyensúlyozottabb volt köztük Flavianosz. A monofiziták, akik azt állították, hogy Krisztusnak csak egy természete van, az isteni (ellentétben a két természettel: Isten és ember) jelentős befolyást szereztek a keleti egyházban. Elnyerve a császár támogatását, a monofiziták győzedelmeskedtek az ún. efezusi rablózsinat -on, és a monofizitizmust jelentették ki ortodox tanításnak. Számos ortodox keleti püspököt eltávolítottak székükről, beleértve Konstantinápoly püspökét, Flavianoszt is, akik mind a római pápához folyamodtak, hogy állítsa őket vissza székükbe.] latryna [łac. latrina skrót od lavatrina 'kąpiel; łaźnia' z lavere 'myć, kąpać'; 1. prowizoryczna ubikacja w postaci dołu, urządzana w warunkach polowych; 2. dół na ekskrementy; otwarty ustęp (klozet). 3. to ubikacja wojskowa; 4. toaleta polowa przygotowana w miejscach, gdzie nie ma możliwości wybudowania innej formy sanitariatu.] latrina, árnyékszék, pöcegödör, latyfundialny, -a, -e latifundiális latyfundium [1. łac. latifundium 'jw.' latus 'szeroki; rozległy'; fundus, zob. (l.m. latyfundia) - dawniej: wielka posiadłość ziemska; 2. ogromna posiadłość ziemska należąca do określonej osoby, jej rodu czy kościoła - zwłaszcza w starożytnym Rzymie i Średniowieczu. - Idea powstała na terenie Italii od III w p.n.e, w wyniku łączenia dzierżaw gruntów publicznych, skupywania lub zagarniania za długi ziem

31 3086 drobnych rolników oraz nabywania za bezcen ziem ludzi proskrybowanych. Podstawą ich rozwoju była praca kolonów. W latyfundiach najczęściej zatrudniano niewolników.] (lat.) latifundium, uradalom, nagybirtok latynista [śrdw.łac. latinista 'latynista' z łac. latinus 'łaciński' od Latium 'Lacjum, kraina w śr. Italii, kolebka państwa rz.'; znawca łaciny, lit. i kultury rz.]; latynistka (lat.) latinista; (tudomány) a latin (ókori római) műveltség, főleg a latin nyelv és irodalom kutatója, szakértője; (iskola) a latin nyelvet tanító iskolába, tagozatba járó diák latynistyka [nauka o języku łacińskim, literaturze i kulturze starożytnego Rzymu] latinisztika latynizacja [nadawanie formom jęz. postaci łac.; poddawanie wpływom jezyka a. kultury łac.] (lat.) latinizáció; latinitás; latinság, a latin nyelv latynizm [1. wyraz, zwrot, konstrukcja składniowa, przejęte z łaciny a. wzorowane na niej; 2. zwrot, wyraz lub składnia zdania wywodzące się z łaciny. W literaturze staropolskiej latynizmy występowały jako tzw. makaronizmy] (lat.) latinizmus; (nyelvtan) latin nyelvi sajátság a beszédben; latinos szóhasználat v. fordulat más nyelvben latynizować [(fr. latiniser z łc. latinizare od Latinus 'łaciński') poddawać wpływowi łaciny oraz kultury i literatury rzymskiej] (lat.) latinosítani, latinizálni; ellatinosítani Latynoameryka Latin-Amerika; Mexikó, Középés Dél-Amerika összefoglaló neve latynoamerykański, -a, -ie [iberoamerykański] latinamerikai Latynos [1. amer.hiszp. latino 'Latynos' z hiszp. 'łaciński' od łac. latinus, człowiek pochodzący z Ameryki Łac., obywatel któregoś z państw Ameryki Śr. a. Płd.; 2. człowiek pochodzący z Ameryki Południowej lub Środkowej] délamerikai, latin-amerikai ember Latynoska [kobieta pochodząca z Ameryki Południowej lub Środkowej] délamerikai, latin-amerikai lány v. nő latynoski, -a, -ie [dotyczący Latynosów, charakterystyczny dla Latynosów] délamerikai, latin-amerikai latyński, -a, -ie [przymiotnik od: Lacjum] latin latyński (dotyczący Lacjum lub jego mieszkańców, zwł. Rzymian); Latinus, Latina, Latinum latinok Latyński Związek [w starożytności związek rel.- polit. 30 gmin Latynów (przewodziło m. Alba Longa) oparty na kulcie Jowisza; 496 p.n.e. pokonany przez Rzymian i zmuszony do przymierza (foedus); 338 p.n.e. po próbach odzyskania niezależności zlikwidowany.] Latin Szövetség lauba [1. ganek 2. altana 3. wiatrołap (Śląsk Opolski )] [Słowniczek języka śląskiego] tornác, folyosó; kertilak, lugas, filagória laubzega [1. nm. Laubsäge 'jw.'; Laub 'liście, listowie'; Säge 'piła'. przest. włośnica, cienka piłka metalowa do wycinania w drewnie a. metalu. 2. cienka piłka służąca do wyrzynania otworów i wykrojów w drewnie; wyrzynarka; włośnica] lombfűrész Laudanum [1. preparat opiumowy w postaci nalewki; 2. zwane niekiedy winem opiumowym jest alkoholową nalewką opiumowa dosładzaną niekiedy cukrem] (lat.) laudenum; csillapítószer, az ópiumnak és észítményeinek egyik szinonimája Laudator temporis acti [łac., chwalca przeszłości; konserwatysta, wstecznik; z Horacego (Sztuka poetycka, 173).] (lat.) Laudator temporis acti; Múlt idők dicsérője (Horatius) Laudatum temporis acti (lat.) Laudatum temporis acti (Horatius); az öregekre alkalmazva, akik a jelennel soha sincsenek megelégedve, és mindig csak a múltat dicsérik ["laudatio temporis acti" = elmúlt idők dicsérete, régi idők kultusza] laudetur! [z łaciny: niech będzie pochwalony!] (lat.) laudetur; dicsértessék!; (Jésus Christus) dicsértessék (a Jézus Krisztus) Laudetur Jezus Chrystus!, Laudetur Jezus Christus! [Laudetur Iesus Christus et Maria semper Virgo] Dicsértessék a Jézus Krisztust! (hosszabb formájában: Dicsértessék a Jézus Krisztus!) [katolikus keresztény köszöntés. Eredetileg, latinul: Laudetur Iesus Christus! A felelet rá: Mindörökké, ámen! (Latinul: In aeternum, amen! vagy In saecula, amen!) Főleg a jezsuita rend terjesztette el. A liturgiában és a mindennapi életben máig használják. Tartalmilag a Miatyánk ima szenteltessék meg a te neved kérésének a megfelelője.] laudabiliter se subjecit; w sposób godny pochwały się podporządkował [W indeksie książek zakazanych przy tytułach pism Rosminiego widnieje adnotacja; Autor laudabiliter se subjecit ( Autor w sposób godny pochwały się podporządkował"; zob. Index librorum prohibitorum Sanctissimi Domini Nostri Leonis XIII pont. Max. jussu editus cum appendice usque ad 1894, Typographia Pontificia, 1895, s. 325).] (lat.) laudabiliter

32 3087 se subjecit; "Dicséretesen alávetette magát"; a római katolikus egyházban annak a kifejezése, hogy valaki megalázkodott az egyház tekintélye előtt, vagy "eretnek" tanítását visszavonta. Laudes [(łac.) pieśni i modlitwy pochwalne] (lat.) Laudes; Dicsérő énekek; a második hóra; liturgikus reggeli áhítatosság. laksyzm (z łac. laxus - rozluźnienie) [1. w etyce i teologii moralnej postawa i system moralny, według których wszelka wątpliwość co do obowiązywalności prawa stanowi wystarczającą podstawę do usprawiedliwienia postępowania niezgodnego z tym prawem. Papież Innocenty XI potępił laksyzm w Laksyzm jest przeciwieństwem tucjoryzmu. 2. Siedemnastowieczny kierunek w teologii moralnej, który uwalniał chrześcijan od wypełniania ich obowiązków z powodów błahych i niewystarczających. Błażej Pascal ( ) w wydanych w roku 1657 Prowincjałkach zaatakował kazuistykę jezuicką, którą błędnie interpretował jako odmianę laksyzmu. Laksyzm został potępiony przez Aleksandra VII (papież w latach ) w roku 1665 (DH ; ND 2005) i przez Innocentego XI (papież w latach ) w roku 1679 (DH ; ND 2006). Zob. kazuistyka, probabilizm, rygoryzm. 3. postawa i system moralny, wg których wszelka wątpliwość co do obowiązywalności prawa pozytywnego stanowi wystarczającą podstawę do usprawiedliwienia postępowania niezgodnego z tym prawem] laxizmus (lat. 'lazaság') [1. Erkölcsi lazaság, mint irányzat; 2. a lelkiismeret bizonytalanságának megszüntetésére kialakult téves elmélet, mely szerint minden szabad és erkölcsileg nem kifogásolható, amit a törvény kifejezetten nem tilt. Ellentéte a rigorizmus. Mindkettő rombolja az erkölcsiséget, a laxizmus felelőtlenné tesz, zülleszt, a rigorizmus bénít. erkölcsi rendszerek] Laudum (z łacińskiego laudo chwalić) [Tak nazywali Polacy uchwały sejmików ziemskich i wojewódzkich, wogóle zjazdów prowincjonalnych, jednomyślnością zazwyczaj stanowione. Jednomyślna uchwała ziemska, laudum terrestre, stawała się zwykle obowiązującem wszystkich prawem miejscowem.] (lat.) laudum; (lat., máskép arbitrium is) a választott birónak itélete laufer [1. daw. giermek, sługa biegnący przed pojazdem pana, torujący lub oświetlający mu drogę; 2. zob. goniec w zn. 3.; 3. pot. człowiek lubiący się włóczyć; 4. zob. bieżnik w zn. 1.] (dawno) gyorsfutár, kengyelfutó; (szachy) futár, futó, asztalfutó launa [humor] [Słowniczek języka śląskiego] humor; kedv, kedély, kedélyesség laur [zob. wawrzyn; 1. wiecznie zielone drzewo z rodziny wawrzynowatych, uprawiane ze względu na skórzaste, bardzo aromatyczne liście powszechnie używane jako przyprawa; drzewo laurowe; 2. liście i gałązki drzewa laurowego albo zrobiony z nich wieniec, będące w antycznej Grecji i Rzymie symbolem zwycięstwa i sławy; 3. w przenośni: nagroda, uznanie, sława, sukces] (lat.) laurus; babér, babérfa; kitüntetés, dicsőség, a költői hírnév, dicsőség jelképe laur poetycki költői babér Laura [żeński odpowiednik imienia Laur, Laurus] Laura [latin eredetű női név, a Laurentius (Lőrinc) férfinév női párjának, a Laurenciának a rövidülése. Azonban lehet a latin laurus szó származéka is, aminek a jelentése babérfa.] laureat [1. zdobywca nagrody lub zwycięzca w jakimś współzawodnictwie; 2. u starożytnych Rzymian: poeta lub zwycięzca w zawodach nagrodzony wieńcem laurowym], laureatka (lat.) laureátus; magas kitüntetésben részesült v. állami díjjal jutalmazott főleg tudós v. művész; kitüntetett tudós v. művész, koszorús, babérkoszorús; -díjas (ffi/nő); (dawno) doktori címet nyert személy laureat konkursu a verseny győztese laureat nagrody im. Kossutha Kossuth-díjas laureat nagrody Nobla a Nobel-díj kitüntetettje, Nobel-díjas laureat nagrody Oscara Oscar-díjas laureat nagrody państwowej állam-díjas Laurencjusz [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "wieniec wawrzynowy". Jego formę oboczną stanowi Laurenty, a za spolszczenie uznawane jest polskie imię Wawrzyniec.] (Vávzsinec) Lőrinc (latin eredetű férfinév. Jelentései: Laurentum vidékéről származó férfi; babérkoszorúval díszített. A Lőrinc férfinév női párja a Laura.) laurka [1. arkusz papieru ozdobiony rysunkiem z tekstem życzeń, ofiarowywany przez dzieci osobom dorosłym; 2. przesadna pochwała kogoś lub czegoś] ünnepi felköszöntő, rigmus

33 3088 Laurowiśnia wschodnia (laurośliwa wschodnia, wawrzynośliwa, śliwa wawrzynolistna) Prunus laurocerasus L. [gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego, Kaukazu i Azji Mniejszej W Polsce jest uprawiana.] Babérmeggy (Prunus laurocerasus L.) [Örökzöld, sűrű, idővel szétterülő cserje. Magassága: 4-6 méter. Fagytűrő. Apró, fehér, erős illatú virágait késő tavasszal fürtökben hozza. Levelei nagyok, hosszúkásak, fényesek, élénkzöld színűek. Termése cseresznye alakú, piros, késöbb megfeketedik.] laurowy, -a, -e babérlawa [1. gorąca, płynna masa wydobywająca się z głębi Ziemi podczas wybuchu wulkanu; 2. ciekły produkt działalności wulkanicznej, składający się głównie ze stopionych tlenków krzemu i żelaza] (ol.) láva; vulkáni kitörések olvadt anyaga; a tűzhányókból feltörő izzó, megolvadt kőzet; (átv.) útjából mindent elsöprő áradat lawa zalewa coś a láva elönt vmit lawabo [1. akt umycia rąk podczas mszy rzymskokatolickiej; 2. naczynie liturgiczne służące kapłanom do mycia rąk lub pomieszczenie w którym odbywa się akt umycia rąk; lavabo] (lat.) lavabo; meg fogom mosni (a 25. Zsoltár 6. versének első szava); a pap a szentmisében a felajánlást követő kézmosás alkalmával mondják lawabomebel; meble łazienkowe fürdőszobabútorok lawaterz (lavabo) [1. naczynie z wodą wykorzystywane m.in. w Kościele katolickim do liturgicznego obmycia rąk podczas Eucharystii. W przeszłości w zakrystii można było znaleźć naczynie zwane lawaterzem, służące do obmycia rąk przez kapłana przed wyjściem do ołtarza. Zakonnicy po pracach polowych mogli umyć ręce w umywalni zbiorowej. W obyczajowości świeckiej jest to forma fontanny-umywalki, zwykle przyściennej, mocowanej gdzieś na murze w ogrodzie. Można tam było umyć ręce i spłukać owoce. 2. naczynie z wodą służące do dokonywania rytualnych obmyć; 3. jest to metalowy dzbanek z wodą wraz z misą i płuciennym ręcznikiem, służącymi w czasie Eucharystii do obrzędu "lavabo": obmycia rąk podczas ofiarowania darów. Lavabo stosowane jest: przed Mszą św., w zakrystii (we Mszy sprawowanej z biskupem), po przygotowaniu darów, po Komunii (biskup).] lavabo (lat. 'meg fogom mosni'): [1. lavabo inter innocentes (Zsolt 25) imádsággal kísért kézmosás a szentmisében a felajánlás után. Célja, hogy a konszekrációkor és utána egészen tiszta kézzel nyúljon a pap az Oltáriszentséghez. A kézmosás a II. Vat. Zsin. ( ) után is megmaradt, kísérő imája azonban megváltozott a sekrestyében található kézmosó, melynél közvetlen a szentmise előtt mosott kezet a miséző. A gazdagabb tpok olykor nagyon díszes lavabot készíttettek kőből, márványból, melynek rejtett víztartálya volt, v. forrásvíz folyt belőle. Falusi sekrestyékben is használtak nagyon egyszerű ón, réz tartályú lavabokat. - A vízvezeték elterjedése óta a ~ mosdókagyló lett.] lawenda (Lavandula L.) [rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Zamieszkuje obszar śródziemnomorski od Wysp Kanaryjskich po Indie. Obejmuje ok. 30 gatunków.] Lavandula, levendula; az ajakosak családjába tartozó félcserje, melynek kék v. ibolyaszín, erősen illatos virágai többágú füzéreket alkotnak. Lawenda lekarska, l. wąskolistna, l. wonna, bławatka, czyszczecz (Lavandula angustifolia Mill., L. officinalis Chaix., L.

34 3089 vera DC.). [Roślina pochodząca z basenu Morza Śródziemnego u nas uprawiana jako roślina zielarska i ozdobna.] - levendula (Lavandula angustifolia) az ajakos virágzatúak csoportjába tartozó, a Földközitenger mellékéről származó, nálunk is termesztett félcserje. Virágai kékeslilák vagy mélylilák, a növény felső részén virulnak. Elég csak megfogni őket, és kezünk egész nap illatos marad. lawendowy, -a, -e levendulalaweta [1. podstawa armaty służąca jako oparcie dla lufy i przyrządów celowniczych; 2. platforma służąca do przewozu samochodów] ágyútalp lawina [1. wielka masa śniegu lub kamieni staczająca się gwałtownie ze zbocza górskiego; 2. bardzo duża ilość czegoś nagle pojawiająca się gdzieś; 3. gwałtowna utrata stabilności i przemieszczanie się: spadanie, staczanie lub ześlizgiwanie się ze stoku górskiego mas śniegu, lodu, gleby, materiału skalnego, bądź ich mieszaniny. Lawina jest najgwałtowniejszą postacią ruchów masowych.] (ném.) lavina, (szikla-, kő- v. hó) görgeteg; -omlás; hógörgeteg; hóförgeteg; áradat; (átv.) útjából mindent elsöprő áradat lawina błotna [gwałtownie przemieszczający się potok błotny] sár- v. iszapfolyam lawina elektronów, jonów [zjawisko fizyczne, w wyniku którego gwałtownie wzrasta liczba cząstek naładowanych] elektronáram; ionáram, az ionok által szállított áram lawina gruntowa [masa wilgotnego, ciężkiego śniegu, powstająca podczas odwilży, niszcząca podłoże] földcsuszamlás; talajcsúszás lawina kamienna; lawina kamieni [przemieszczająca się po stoku górskim masa okruchów skałnych, kamieni, żwiru itp. powstająca w wyniku obrywu skalnego lub na wskutek zaburzenia równowagi piargu w żlebie lub stożku usypiskowym (lawina piargowa)] - kőfolyam, kőlavina, kőomlás lawina lodowa [przemieszczająca się po zboczu masa lodu] jéglavina, jégár lawina odłamków skalnych sziklaomlás lawina plotek pletykaáradat lawina pyłowa porhó lavina lawina śniegu, lawina śnieżna [oberwanie i przemieszczanie się masy śniegu] hógörgeteg, hólavina lawina wulkaniczna [inaczej lawina piroklastyczna, lawina gorąca lub strumień/potok piroklastyczny) - gwałtownie przemieszczająca się (z prędkością znacznie przekraczającą 100 km/h) po zboczu wulkanu masa okruchów skalnych, świeżo wyrzuconej lawy, popiołu wulkanicznego i gazów wulkanicznych] tűzár, tűzfolyam, láva lawinowy, -a, -e lavina-, lavinaszerű lawirant [wyga, frant, taktyk, dyplomata, asekurant] ügyeskedő, mesterkedő, lavírozó, taktikus, diplomata lawirować [nm. lavieren 'kołować, lawirować' z fr. louvoyer 'jp.' ze śrdw.hol.; 1. posuwać się naprzód, zręcznie omijając przeszkody; manewrować, kluczyć; 2. prowadzić statek żaglowy zmiennym kursem pod wiatr, halsować; 3. żeglować pod wiatr zygzakami, raz prawym, raz lewym halsem; zręcznie omijać przeszkody, manewrować, kluczyć, iść zakosami; przen. postępować sprytnie, przebiegle, krętą drogą, nie narażając się innym, z korzyścią dla siebie.] (holland) lavírozni; kerülő utakon igyekszik vmit elkerülni; óvatoskodni, ügyeskedni; a közvetlen összecsapás elől kitérni; a nyílt állásfoglalást ügyesen megkerülni lawirować, halsować [iść zmiennym kursem (statkiem żaglowym) do określonego punktu przy wietrze wiejącym z kierunku, w którym leży punkt docelowy. Przy lawirowaniu na każdym odcinku kursu (który w całości wykreślony na mapie przedstawia linię łamaną) statek idzie przeciwnym halsem] (hajózás) bal v. jobb oldali széllel haladni; lavírozni; szél ellen cikkcakkban vitorlázni lawirować między czym a czym vmi között ingadozni, tétovázni, habozni lawirowanie lavírozás, tétovázás, halogatás, kertelés, óvatoskodás, ügyeskedés lawirowanie po argentyńsku ügyeskedés argentín módra lawsonia, krzew hennowy, turecznia (Lawsonia inermis) henna (Lawsonia inermis) laxantia [środki przeczyszczające] (lat.) laxantia, laxantivum; hashajtó, hashajtószer lazaret [1. (z wł. lazaretto - szpital polowy, przytułek, z wł. Lazar Łazarz, oraz z wł. Nazaretto - Nazaret ) - dawne określenie szpitala wojskowego, zwłaszcza polowego, który przeznaczony był do opatrywania

35 3090 rannych na polu walki oraz izolacji i leczenia chorych żołnierzy. 2. fr. 'kwarantanna' od wł. lazaretto 'szpital zakaźny' z dial. weneckiego lazareto z przekręconej nazwy kościoła Santa Maria di Nazaret 'N.M.P. Nazaretańskiej', pod wpływem wł. lazzaro 'trędowaty; żebrak' z późn.łac. Lazarus 'Łazarz (Biblia, Ew. wg Łuk., 16, 20)' z hebr. El-'āzār '(dosł. 'Bóg pomógł'). przest. szpital wojskowy, polowy; 3. dawniej miejsce odosobnienia dla trędowatych; 4. wojskowy szpital polowy] (fr.-ném.) lazarett; lazaretum; (szpital, lecznica) (katonai) kórház, szegényház; a középkorban a bélpoklosok háza lazaret polowy (fr.-ném.) tábori kórház, katonakórház Lazaryści (Congregatio Missionis) [kongregacja, założona przez św. Wincentego a Paulo w Paryżu w r. 1624, uznana przez papieża bullą z r Ponieważ kongregacja otrzymała jako siedzibę opactwo Saint Lazaire w Paryżu, więc jej członków nazwano lazarystami. Głównym celem kongregacji jest religijne kształcenie mas ludowych, kształcenie kleryków i działalność misyjna wśród pogan. W roku 1668 lazaryści otrzymali regułę wzorowaną na jezuickiej. Podczas rewolucji francuskiej zostali wydaleni z granic Francji, a ich opactwo splądrowane przez tłumy. Liczą ok księży, rozrzuconych w 386 filiach po całym świecie (1926).] lazaristák (vincés szerzetesek, Missziós Társaság, CM); Szerzetesrend, alapította Paulai Vince (1624). [1. Főként misszióval foglalkoznak. Lázár-lovagok (lat. Congregatio Missionis, CM): fogadalom nélküli klerikus kongregáció. - Párizsban, az egykori Szt Lázár ktorban alapította 1625: Páli Szt Vince népmissziók, lelkigyakorlatok, szem-ok vezetésére és pogányok közötti misszióra. 1632: nyertek p. jóváhagyást. A kongr. ált. főnöke a Vincés Nővérek legfőbb elöljárója is ben Lengyelországban. - Mo-ra a törökök kiűzésekor jöttek (17. sz. vége) a lengyel csapatokkal. 2. kat. papok, akik egyesületben, társulatban, kongregációban, közösen külön szabályok szerint élnek. Alapítója ez egyesületnek paulai szt. Vince, u. a., aki az «irgalmas testvérek», «szürke nénék» rendét, társulatát alapítá. Alapítási ideje 1624-ik év. VIII. Orbán pápa az egyesületet megerősítette. XIII. Lajos francia király pedig Franciaországban való letelepedését és kegyadományok gyüjtését neki megengedte. Ez egyesület részére szt. Vince 1631 jan. 8. Páris egyik külső városában szép tágas épületet fogadott el és vele terjedelmes birtokot. Ez erdetileg apátság volt, utóbb bélpoklosok háza. «Szt. Lázárhoz a mezőn», «Szt. Lázár kollégiuma» nevét viselte. E szt. Lázár kollégiumról, mint első állandó tulajdon birtokukról és letelepedésökről neveztettek el ama papi társulat tagjai L.-nak. Rendeltetésök főkép a falusi nép lelki gondozása volt. A falukban öt évenkint missziót tartani tartoztak. Majd a papnevelők vezetése is rájok bizatott. E kongregáció ma is fennáll. Khinában, Afrikában, Amerikában, Polinéziában is vannak intézetei, papnevelői, árva- s kórházai. Tagjai közé több magyar papot is számlál. A Khinában meghalt Erdélyi János; az hazánkban járt, Khinában működő Ürge Ignác; az irodalmi téren is ismeretes Galambos Kálmán szintén e kongregáció tagja. Ugyancsak e kongregációba lépett a magas egyházi méltóságban állott Lollok József, pápai főpap, esztergomi kanonok, a bécsi Pázmáneum kormányzója, miután mindeme méltóságokról és tisztségekről lemondott. 3. A lazaristák először Sobieski János lengyel király felszabadító csapataival, mint tábori lelkészek jöttek Magyarország területére, de nem telepedtek meg. Később 1762-ben elvállalták a nagyszombati és a váci szeminárium vezetését, de ez is csak rövid ideig tartott. Az első magyar rendházukat Piliscsabán hozták létre 1898-ban. Két hasonló házuk létesült 1909-ben és 1920-ban Budapesten. A magyar lazaristák 1926-tól önálló tartományt alkotnak. A budapesti Ménesi úton épített ház lett a Magyar Tartomány központja. A lazaristák aktív missziós munkát folytattak a plébániákan egészen 1950-ig, amikor a kommunista uralom feloszlatta a rendet. A rend tagjai negyven éven keresztül szétszórattatásban éltek. Piliscsabán a missziósházból tanácsháza, Szobon a rendházból állami intézet, a Ménesi úton lévő kápolnából garázs lett.] lazaretowy, -a, -e katonakórházi lazaryt [szpital (nie tylko wojskowy)] [Słowniczek języka śląskiego] tábori kórház, katonakórház lazulit [minerał o barwie niebieskiej, połyskliwy, stosowany jako kamień dekoracyjny] lazulit; (ásvány) kékpát, kékkő, égszínkék színű ásvány lazur [1. kolor jasnoniebieski; 2. pigment używany do wyrobu przezroczystych farb; 3. zob. lazuryt] lazúr; azúr, azúrkék (kék festék); az ég kéksége, égszínkék (szín); áttetsző festék

36 3091 lazur nieba az ég kéksége lazurek (mleczaj smaczny) kenyérgomba (Lactarius volemus); kékkő, festék lazurowy azúrkék, égszínkék Lazurowe Wybrzeże [(fr. Côte d'azur), znane także jako Riwiera Francuska, to odcinek wybrzeża Morza Śródziemnego we francuskiej Prowansji (region Prowansja- Alpy-Wybrzeże Lazurowe), rozciągający się od miejscowości Cassis na zachodzie (na wschód od Marsylii) aż po granicę włoską.] Lazúr-tengerpart, Riviéra Francia Riviéra v. Azúr-part (franciául Côte d'azur) [a Földközi-tenger partvidékének Marseilletől Mentonig terjedő szakasza, melynek hosszúsága kb. 120 km. Provence-Alpes- Côte d Azur régió része. Az elnevezés idegenforgalmi eredetű.] lazuryt [1. minerał o barwie ciemnoniebieskiej lub granatowej i szklistym połysku, ceniony w jubilerstwie; 2. minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy skaleniowców. Minerał bardzo rzadki. Nazwa pochodzi od arab. azul i pers. lazhward = niebieski (niebo), nawiązuje do barwy tego minerału] lazurit; rézlazúr, lazúrkő; kéntartalmú nátrium-aluminiumszilikát lazurytowy, -a, -e lazuritlażować [rzadko: 1. pobłażać, folgować; 2. w grze w karty: impasować] (fr.-ném.) lazsálni, lazítani, hanyagul dolgozni, mímelni a munkát lażujący, -a, -e [taki, który lażuje] - (fr.-ném.) lazsáló ląć się, lęgnąć się [1. rodzić się 2. przen. powstawać] kikelni, kibújni ląd [1. suchy obszar kuli ziemskiej wyniesiony ponad stan wód; 2. obszar skorupy ziemskiej wzniesiony ponad poziom morza. Lądy zajmują blisko 30% powierzchni Ziemi.] szárazföld Ląd [wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie słupeckim, w gminie Lądek, nad Wartą] Ląd (lengyel falu) ląd arktyczny Arktisz, Arktikum; Északi-sark vidéke ląd antarktyczny sarkvidéki szárazföld; Délisark vidéke ląd stały világrész, szárazföld, kontinens lądem i morzem szárazon és vízen lądem i morzem podróżować szárazon és vízen utazni lądolód [1. gruba pokrywa lodowa zalegająca wielkie obszary Ziemi w okolicach podbiegunowych; lodowiec kontynentalny; 2. lodowiec kontynentalny - pokrywa lodowa o dużej miąższości (do kilku kilometrów), zajmująca obszar powyżej 50 tysięcy km²; Obecnie lądolód występuje tylko na Antarktydzie (13 mln km²) i Grenlandii (1,7 mln km²). - Dla porównania lądolód plejstoceński przekroczył 30 mln km² powierzchni, a suma powierzchni wszystkich współczesnych lodowców (poza Antarktydą i Grenlandią) wynosi niewiele więcej niż 0,5 mln km² (w Kanadzie tys., w Himalajach - 33 tys., w USA - 75 tys. km²).] (örök) jégmező lądować (ląduje) [1. kończąc podróż samolotem, statkiem itp., osiadać na ziemi, wysiadać na ląd; 2. pot. pojawiać się w jakimś miejscu, przybywać dokądś; 3. pot. wydobywać się z trudnej sytuacji] (ném.) landolni, leszállni, földet érni (samolot, repülő); (na brzegu, hajózás) partra szállni, kikötni, földet érni lądować ze spadochronem ejtőernyővel leszállni lądowanie [ostatnia faza lotu statku powietrznego] leszállás; partra szállás, kikötés; landolás lądowanie desantu (wojsko) partraszállás lądowanie przymusowe kényszerleszállás Lądowanie w Normandii [największa w historii pod względem użytych środków operacja desantowa podczas II wojny światowej, mająca na celu otwarcie tzw. drugiego frontu w zachodniej Europie. Operacja rozpoczęła się 6 czerwca 1944 pod dowództwem gen. Eisenhowera. Miała ona stanowić początek końca III Rzeszy.] Normandiai partraszállás (1944) lądowisko [1. miejsce nadające się do lądowania bądź startu samolotu; 2. polowe lotnisko zapasowe, prowizoryczne lotnisko o nawierzchni trawiastej, posiadające płaską powierzchnię i wymiary umożliwiające bezpieczny start i lądowanie statków powietrznych] fel- és leszállóhely lądowo-wodny [dotyczący lądu i wody] szárazföldi-vízi lądowy, -a, -e [dotyczący lądu, znajdujący się lub żyjący na lądzie] szárazföldi

37 3092 lądzik szárazföldecske LBA (ang. Logical Block Addressing) [metoda obsługi dysku twardego przez system operacyjny. Dla pokonania granicy 528 MB standard EIDE wykorzystuje metodę LBA, która powoduje przenumerowanie wszystkich sektorów, tzn. dokonuje tzw. translacji adresów, czyli zamiany rzeczywistych numerów głowicy, cylindra i sektora na ich logiczny odpowiednik; odpada więc skomplikowana adresacja za pomocą cylindrów, głowic i sektorów (ang. Cylinder Head Sector) (CHS).] 1. LBA (Logical Block Address[ing]) logikai blokkcím[zés]; 2. (Logical Block Address) [28 bites címzési módszer, amely a számítógép számára lehetővé teszi nagy kapacitású (max. 137 GB) merevlemezek használatát.] LDAP (ang. Lightweight Directory Access Protocol - dosł. Lekki Protokół Usług Katalogowych) [protokół przeznaczony do korzystania z usług katalogowych, bazujący na standardzie X.500. Jest to również nazwa usługi katalogowej pozwalającej na wymianę informacji za pośrednictwem TCP/IP.] LDAP Lightweight Direcrory Access Protocol (egyszerű cimtárak elérési protokollja, ill. cimtárkezető) - 'LDAP' protokoll (egyszerű címtár hozzáférési protokoll) [1. Különböző platformokon megvalósított címtárak, adattárak szabványos közös kezelője. 2. az 'LDAP' protokoll postafiók-címek kiderítését szolgálja Web-en található nyilvános címtárakban; az 'LDPA-nyelv' címtárak használatát (kapcsolatát) teszi lehetővé, ezért elsősorban Web-böngésző és kiszolgáló programok értik; az LDPA 3.0 a legújabb változata; Netscape, Microsoft, Novell, stb. cégek támogatják (pl. levelezőikban); a "Light" arra vonatkozik, hogy az eredeti a "DAP" (Direct Access Protocol) terjedelménél egyszerűbb kódról van szó] "L day " (wskaźnik hałasu w porze dziennej) oznacza wskaźnik hałasu służący do określenia dokuczliwości w porze dziennej, zgodnie z definicją podaną w załączniku I - L napközi az MSZ ISO szerinti, az egy év összes napközbeni (6 00 és óra közötti) időszakaira meghatározott hosszú idejű átlagos A- hangnyomásszint "L den " (wskaźnik hałasu dla pory dziennej, wieczornej i nocnej) oznacza wskaźnik hałasu służący do określenia ogólnej dokuczliwości, zgodnie z definicją podaną w załączniku I L den egy éves időtartamra vetített átlagos napi zajszint (számított és L den nem mért), amelyben az esti (18:00-22:00) és az éjszakai (22:00-06:00) időszakokat súlyozottan vesszük figyelembe (5, illetve 10 db-lel). (A zajtérképeken a terepszint feletti 4 m-es magasságban számított értékeket ábrázoljuk EU-s követelmény!) mivel számított érték, a speciális számítás sajátosságait hordozza magában (pl. vasúti zajnál). Az Európai Unió az L den értéket vezette be. Az L den érték a három időszakra (nappal, este, éjjel) vonatkozó L eq értékből áll. Az L éjszaka az éjszakára vonatkozó L eq. Az L den érték a következő súlyozást tartalmazza. Az L den napi zajjellemző decibelben (db) mért értékét a következő összefüggéssel kell meghatározni: 10lg Lnapköz Leste LŽjjel ahol: - az L napközi az MSZ ISO szerinti, az egy év összes napközbeni (6 00 és óra közötti) időszakaira meghatározott hosszú idejű átlagos A-hangnyomásszint; - az L este az MSZ ISO szerinti, az egy év összes esti (18 00 és óra közötti) időszakára meghatározott hosszú idejű átlagos A-hangnyomásszint; - az L éjjel az MSZ ISO szerinti, az egy év összes éjszakai (22 00 és 6 00 óra közötti) időszakaira meghatározott hosszú idejű átlagos A-hangnyomásszint. A fent meghatározott napszakok minden zajforrásra vonatkozóan ugyanazok. Le Moustier [stanowisko archeologiczne znajdujące się na terenie Francji, w Peyzac-le-Moustier w departamencie Dordogne. Badane było już od początków XX wieku przez wielu archeologów, m.in. Jeana-Philippe'a Rigauda czy Denisa Peyron'ego. Najstarsze ślady pobytu człowieka w tej jaskini pochodzą sprzed ok. 287 tys. lat.] (fr.) Le Moustier [acheuli hagyományú moustier-i: szakócákat is tartalmazó moustier-i ipar. Lelőhelyek: Franciaország, Anglia, Németország, Észak- Afrika, a Közel-Kelet területén. A franciaországi utolsó moustier-i ipar is ilyen típusú.] Lea * Lija LEA (vadtehén, fáradt, kifáradt, bágyadt; aki hiába fáradozik) [Lábán idősebbik leánya, Jákób (1) első felesége (1Móz 29,21-30)] leader, lider (ang.) pártvezér, vezető Leadership [przywództwo, kierowanie grupą osób, organizacją lub daną inicjatywą] vezetőség, vezetés; vezetői képesség

38 3093 leander (Oleander pospolity; Nerium oleander) leander, oleander leasing [wym. liz-ing] [1. dzierżawa; 2. forma dzierżawy maszyn, środków transportu itp., polegająca na ich odpłatnym użytkowaniu z prawem wykupu po upływie określonego terminu] lízing [egy polgári jogi, eszköz alapú finanszírozási szerződésfajta] leasingobiorca [wym. liz-ingobiorca] [klient, który bierze maszynę, urządzenie w leasing] lízingbevevő; lízingelő leasingodawca [wym. liz-ingodawca] [właściciel maszyn, urządzeń, który oddaje je w leasing] lízingadó leasingowy, -a, -e lízingleber [osoba niefrasobliwa, leser] [Słowniczek języka śląskiego] gondtalan, gondtalan, vidám, víg személy; lezser ember leberwuszt, lejberwuszt [niem. Leberwurst; pasztet (wątrobianka); pasztetowa] [Słowniczek języka śląskiego] májas hurka; kenőmájas, májpástétom lebioda (Chenopodium album L. komosa biała) [pospolity chwast pól i ogrodów] laboda lebioda [człowiek chorowity, wątły, lub słabowity] beteges v. betegeskedő; erőtlen v. gyenge, gyengélkedő ember Lebiodka (Origanum L.) [1. rodzaj roślin należących do rodziny jasnotowate. Należące do niego gatunki pochodzą z Azji i basenu Morza Śródziemnego. Gatunkiem typowym jest Origanum vulgare L.; 2. roślina o drobnych, jajowatych liściach, różowych lub fioletowych kwiatach] oregáno; labodácska, szurokfű Lebiodka majeranek, majeranek ogrodowy (Origanum majorana L.) [gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Inne nazwy zwyczajowe: majoran, mariolka. Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego, ale obecnie rośnie dziko tylko na Cyprze i w Turcji. Jest natomiast uprawiany w wielu rejonach świata] majoránna (Origanum majorana) (névváltozatai: majorána, majoranna, pecsenyevirág) [az árvacsalánfélék családjába tartozó növényfaj. Eredeti hazája a Földközi-tenger környéke, de ma már nagyüzemi módon és kiskertekben egyaránt termesztik. A növény szárított, morzsolt levele és virágzata a fűszer. A jól kezelt majoránna szürkészöld, egyenletesen morzsolt, erősen aromás, kellemes illatú, kissé hűtő, kesernyés ízű. Illóolajat, keserű anyagot, csersavat tartalmaz.] Lebiodka pospolita (Origanum vulgare) [zwana popularnie oregano gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych. Rośnie w Europie i Azji. W Polsce występuje na całym terytorium i jest pospolity. Inna nazwa: dziki majeranek.] szurokfű v. vadmajoránna [1. latin nevéből oregánó-nak is nevezik (Origanum vulgare L.) a szurokfüvek nemzetségébe tartozó fűszer és gyógynövény] Lebiodka pospolita (Origanum vulgare) Gatunki flory Polski lebiodka pospolita (Origanum vulgare L.) Inne gatunki Origanum majorana L. lebiodka majeranek Origanum maru L. Origanum onites L. Origanum vulgare L. Origanum syriacum Szíriai izsóp, szíriai szurokfű (Origanum syriacum) [A bibliai izsóp nem azonos a nálunk élő, valódi izsóppal, hanem egy oregáno (szurokfű)faj. A zsidók e növény ágaival hintették meg az ajtófélfát (2 Móz 12,22), tisztító vízzel kapcsolatban is használták (4 Móz 19,6 ), sőt bélpoklosság ellen is (3 Móz 14,4...). (Leprásokat izsópos vízben fürdették.)] Lebna, Libna (biel) [1. Miejsce na puszczy, gdzie Izraelici zaobozowali po opuszczeniu Rimmon - Peres, Remon Fares. 2. Miejscowość zdobyta przez Jozuego, gdzie mieszkańcy zostali wytępieni - dana później w posiadanie kapłanom.] LIBNA (világosság, tisztaság, a fehér, fehérvár). 1.

39 3094 Izráel népének táborhelye a pusztai vándorlás során, pontos fekvése nem ismeretes (4Móz 33,20-21). 2. Kánaánita királyi város Júda síkságán, Lákis közelében, amelyet Józsué elfoglalt (Józs 10,29-32; 21,13; 1Krón 6,57; Ézs 37,8). LEC (LANE Emulation Client) - (klient emulacji LANE) [Jest każdy klient emulowanej sieci LAN. Każdy z nich posiada własny fizyczny adres MAC.] LEC (LANE Emulation Client) lec, legnąć [1. położyć się ciężko na posłaniu, ziemi itp.; 2. podn. zostać zabitym (dawno) feküdni, lefeküdni (fekszik, lefekszik); lepihenni, nyugodni; elesni, meghalni lec na polu bitwy elesni a csatában lec w grobie a sírban nyugodni, feküdni lec za ojczyznę (umrzeć za ojczyznę) meghalni v. elesni a hazáért Lech [staropolskie imię męskie, uformowane od imienia Lestek/Leszek. Legendarny protoplasta Polaków i założyciel Gniezna. Brat Czecha i Rusa] Lech (ismeretlen, a lengyelek mondabeli őse) lecha [1. znaczyła w staropolszczyźnie to samo, co szeroki zagon, grzęda; 2. W języku czeskim licha znaczy smuga, niwa, w starobulgarskim znaczy polana w lesie. Zdaje się, że to ostatnie znaczenie lecha miała za Piastów w Polsce, a mianowicie oznaczała nie jeden wązki zagon, jakie wówczas zwykle orano, ale kilka zagonów, pas roli uprawnej.] széles ágyás; szántóföld, róna, föld, mező; rét, tisztás, hegyi rét; parcella lechicki, -a, -ie (dawno) lengyel, lechita Lechistan [dawniej: Polska (nazwa pochodząca z języka tureckiego)] (dawno) (tört.) Lengyelország (törökül) Lechita (dawno) lengyel, lechita Lechosław [imię męskie powstałe w XIX wieku na wzór staropolskich imion dwuczłonowych. Powstało poprzez dodanie do imienia Lech charakterystycznego dla wielu staropolskich imion członu -sław.], Lesław [imię męskie pochodzenia literackiego, powstałe w XIX wieku na wzór staropolskich imion złożonych.] Lechosław (híres Lech) Lechy, Lechi (szczęka) [miejsce w Judzie, gdzie Samson zabił 1000 Filistynów oślą szczęką] LEHI (állkapocs, pofa) [Az a hely, ahol Sámson egy szamárállkapoccsal agyonvert ezer filiszteust (Bír 15,9.15)] lecieć (leci) [1. przebywać jakąś przestrzeń w powietrzu; też: kierować statkiem powietrznym; 2. spadać, opadać; 3. pot. o cieczach: spływać; 4. pot. o czasie: szybko mijać; 5. pot. bardzo szybko biec, śpieszyć się; 6. pot. o utworach muzycznych, teatralnych itp.: być granym, transmitowanym] repülni, szállni, szárnyalni; (biec) szaladni, futni, rohanni, száguldani; sietni; folyni, dőlni lecieć kluczem ékben, V alakban repülni v. húzni leci jak much na lep (átv.) lépremenni lecimy samolotem nad chmurami a felhők fölött repülünk lecimy samolotem przy dobrej widoczności jó látási viszonyok közt repülünk leciał jak strzała (úgy) repült v. száguldott, mint a nyíl lecieć [padać (deszcz), biec] [Słowniczek języka śląskiego] esni (eső); szaladni, rohanni, futni, sietni lecieć (o samolocie) repülni (gép) lecę do domu (átv.) rohanok haza lecieć do kogo sietni, futni, rohanni, repülni vkihez lecieć na łeb na szyję eszeveszetten, fejveszetten csinálni vmit; hanyathomlok rohanni lecieć na oślep vaktában rohanni lecieć na złamanie karku hanyat-homlok rohanni lecieć nad chmurami a felhők fölött repülni lecieć po co sietni, futni, szaladni, rohanni, repülni vmiért lecieć przez ręce elájulni lecę samolotem repülővel repülök (megyek) lecieć samolotem repülni, repülőn utazni lecieć (leci) (na co) pályázni (vmire); bukni, vadászni (vmire) lecieć w derdy gyorsan, fürgén futni (derdać) lecieć z nóg (majd) leesik a lábáról, összerogy a fáradtságtól lectio (łac. czytanie, odczyt) (lat.) lectio; felolvasott szakasz; a liturgiában az oltár előtt felolvasásra kerülő bibliai rész. A prédikáció alapjául szolgáló szakaszt textusnak nevezzük. Lectio continua [czytania podczas nabożeństw obejmują kolejne rozdziały danych ksiąg Biblii, co w zamyśle ma umożliwić wiernym poznanie całego Słowa Bożego. Tradycja ta, wywodząca się z kalwińskiego nurtu reformacji, charakterystyczna jest przede wszystkim dla kościołów wywodzących się z tego pnia, m.in. prezbiteriańskich i baptystycznych. Kazania, będące kulminacyjną częścią każdego

40 3095 nabożeństwa, oparte są zawsze na kolejnych czytaniach, tworząc tygodniowe serie, podczas których pastor wyjaśnia kolejne rozdziały Biblii, przedstawiając na początku tło historyczne, następnie elementy teologii, by w końcu skupić się na zastosowaniu pastoralnym. Podczas nabożeństwa czytane są zazwyczaj dwa czytania: pierwsze ze Starego Testamentu i drugie Nowego Testamentu, zgodnie z tradycją pochodzącą z liturgii św. Justyna Męczennika z II wieku. Zwykle każde czytanie obejmuje jeden rozdział, w sytuacji, gdy jest on krótki dwa.] (lat.) Lectio continua; a Szentírás folytatólagos olvasása istentiszteleteken. [A liturgiatörténet arról tanúskodik, hogy az elsõ keresztény gyülekezetek a folyamatos igeolvasást gyakorolták (lectio continua), azaz egy-egy szent iratot szakaszról szakaszra, fejezetrõl fejezetre olvastak és magyaráztak. Hogy mekkora szakaszok kerültek sorra, azt nem tudhatjuk. Ezután alakult ki az a szokás, hogy egynémely kevésbé fontosnak tûnõ szakaszt átugrottak, kihagytak úgy, hogy az összefüggéseket ne zavarják meg. Ez nem változtatott a lényegen, a közösség folyamatában ismerte meg a szent iratot.] Lectio selecta [czytania ustalane są według lekcjonarza, w którym poszczególnym okresom liturgicznym przypisano wybrane fragmenty Biblii; zazwyczaj, zgodnie z tradycją pochodzącą z Kościoła rzymskiego z V wieku, podczas liturgii występują trzy czytania: ze Starego Testamentu, z pism apostolskich oraz z Ewangelii. Na jednym z nich oparte zostaje kazanie. Tradycja ta obowiązuje w Kościołach katolickich i prawosławnych, a spośród protestanckich, w luterańskich, anglikańskich, metodystycznych oraz niektórych reformowanych.] (lat.) Lectio selecta [Csak késõbb terjedt el az a gyakorlat, hogy egy-egy bibliai szakaszt kiemeltek a szövegkörnyezetbõl (lectio selecta), azt olvasták fel, és az szolgált az igehirdetés alapigéjeként. A perikópa kifejezés kiemelést, kivágást, körülvágást jelent. Bár hazánkban ma is vannak olyan alkalmak (például bibliaóra, igehirdetéssorozat), amelyeken folyamatosan olvassák a Biblia valamely könyvét (református gyülekezetekben sok helyen ez a természetes gyakorlat), a magyar evangélikusság az istentiszteleteken a perikóparend alapján olvassa, hallgatja az igét vasárnapról vasárnapra.] leciuchno könnyeden leciuczny, -a, -e; leciutki, -a, -ie; leciuteńki, -a, -ie könnyű, pehelykönnyű leciusieńko könnyedecskén leciutki, -a, -ie könnyűcske, könnyedecske (lekki) leciutko könnyen leciwy, -a, -e [mający dużo lat] idős, éltes, koros, élemedett leciwa gangsterka élemedett korú gengszternő leciwa kobieta élemedett korú asszony, idős nő lectori salutem! [pozdrowienie dla czytelnika] lectori salutem!, "üdvözlet az olvasónak!", régi iratok elején alkalmazták lecytyna [1. związek organiczny występujący głównie w tkance nerwowej; 2. (nazwa chemiczna: fosfatydylocholina) fosfolipid, który zwykle otrzymuje się z żółtek jajek kurzych (z gr. λεκιθος) lub z ziaren soi. Jest ona niezbędna do funkcjonowania układu nerwowego zwierząt i ludzi. Jest ona dostępna komercyjnie w postaci czystej i jest stosowana jako dodatek do żywności oraz w celach leczniczych. W Unii Europejskiej, oznacza jest ona kodem E 322, w listach dodatków do żywności.] (gyógyszer) lecitin [1. az állati szervezetben igen elterjedt az agyvelőben, az idegenekben, a vértestecskékben és a tojás sárgájában előforduló szénvegyület, melnyek tapasztalati képlete a C 42 H 86 NPO 9 (foszfortartalmú lipoldvegyület). 2. egy zsírszerű anyag, amit a máj állít elő. Emellett megtalálható bizonyos ételekben is. A nevét 1850-ben francia felfedezője, Maurice Gobley adta, mégpedig a tojássárgája görög neve után (görögül:ileci-thos). A tojássárgájában mutatta ki, ugyanis először az "újonnan" megismert anyagot. Biokémiai besorolása: lipid, azon belül a phospholipidekhez tartozik, melyek minden élő sejt alkotóelemei. Ezek az anyagok a sejtfal "tégláinak" is nevezhetők.] lecytyna sojowa szójalecitin lecytynowy, -a, -e lecitinlecz [spójnik wyrażający przeciwieństwo, kontrast lub odmienne treści] (ale) de, hanem, ellenben, azonban, ám, mégis, viszont [Marek nie jest Polakiem, lecz Amerikaninem: Marek nem lengyel, hanem ameikai] leczenie [terapia - szereg czynności medycznych, z użyciem stosownych leków i aparatury, zmierzających do przywrócenia równowagi (homeostazy) organizmu dotkniętego chorobą lub kalectwem.] gyógyítás, gyógykezelés, kezelés, terápia leczenie ambulatoryjne ambuláns v. bejáró betegek gyógykezelése

41 3096 leczenie alkoholizmu az alkoholizmus gyógykezelése v. gyógyítása leczenie dietyczne diétás kezelés leczenie dodatkowe utókezelés leczenie homeopatyczne homeopátia; hasonszenvi gyógymód leczenie hormonalne (orv.) hormonális kezelés, hormonkezelés leczenie klimatyczne [leczenie wykorzystujące właściwości klimatyczne jakiegoś obszaru] klimatikus gyógykezelés leczenie naświetlaniem (fototerapia) fénykezelés leczenie niestacjonarne (orv.) ambuláns kezelés leczenie objawowe [usuwanie i łagodzenie objawów choroby] tüneti kezelés leczenie ortopedyczne ortopéd gyógyító eljárás leczenie poronne kórmegszüntető gyógykezelés leczenie przyczynowe [usuwanie zasadniczej przyczyny choroby] okozati kezelés; az ok megszüntetése leczenie radem rádiumkezelés leczenie sanatoryjne szanatóriumi kezelés leczenie solą sóterápia leczenie światłem fényterápia leczenie się gyógykezeltetés leczenie w tej chorobie sulfamidami niewskazane a gyógykezelés sulfamidokkal ebben azetben nem javalt v. indikált leczenie wstrząsowe [metoda lecznicza stosowana w psychiatrii] pszichiátriai kezelés leczenie zachowawcze [leczenie chorego organu bez interwencji chirurga] gyógykezelés lecznica [1. szpital; 2. przychodnia] kórház, klinika lecznica dla zwierząt állatklinika, állatorvosi rendelő lecznica prywatna magánkórház lecznictwo [działalność zorganizowana w celu leczenia ludzi] gyógyászat, gyógykezelés; egészségvédelem lecznictwo otwarte [leczenie chorych w ambulatoriach i przychodniach] járóbeteg-kezelés lecznictwo sanatoryjne sanatóriumi kezelés lecznictwo w Polsce gyógykezelés Lengyelországban lecznictwo zabiegowe beavatkozási gyógymód lecznictwo zamknięte [leczenie chorych w szpitalach i sanatoriach] kórházi, szanatóriumi kezelés leczniczy, -a, -e gyógy-, gyógyító, gyógyhatású leczę się homeopatią homeopatikusan kezeltetem magam leczo [potrawa węgierska z papryki duszonej z pomidorami i cebulą, z dodatkiem kiełbasy, wędzonego boczku i przypraw] lecsó (szlovákul lečo, németül letscho, lengyelül leczo, oroszul лечо) a hagyományos, híres magyar ételklasszikusok közé tartozik. - Maga a lecsó szó a TESz. (A magyar nyelv történeti-etimológiai szótára) szerint 1940-ben jelent meg először az Új Idők Lexikonában.] leczyć (leczy) [przywracać komuś zdrowie za pomocą leków lub zabiegów] gyógyítani, kezelni, gyógykezelni; kigyógyítani leczyć chorego beteget gyógyatani; beteget kezelni v. gyógykezelni leczyć chrypę gyógyítani a rekedtséget leczyć kanały gyökérkezelést végezni leczyć kogo czym gyógyítani, gyógykezelni vkit vmivel leczyć kogoś gyógyítani vkit; kezelni vkit leczyć metodami znachorskimi kuruzsolni leczyć na co vmi ellen gyógykezelni, vmilyen betegséget gyógyítani leczyć z czego vmilyen betegségből kigyógyítatni leczyć (leczy) się [1. być leczonym; 2. leczyć samego siebie; 3. pozbywać się jakiejś swojej słabości, wady] gyógyulni; gyógyítja magát; gyógykezelteti (magát), gyógyíttatja magát leczyć się gdzieś kezelteti magát vhol leczyć się na co vmilyen betegségben gyógykezelteti magát leczyć się z czego vmilyen betegségből kigyógyíttatja magát; vmilyen betegséget kezeltetni leć na jednej nodze siess gyorsan, iparkodj, szedd a lábad Leda (gr. Ληδα) [w greckiej mitologii była królewną etolską, żoną króla Sparty, Tyndareosa, matką Heleny, Klitajmestry, Kastora oraz Polluksa (Dioskurów), kochanką Zeusa, który pod postacią łabędzia spłodził Helenę oraz Kastora i Polluksa (wykluli się z dwóch jaj), a według innej wersji mitu, owe jaja były owocem związku Zeusa z Nemezis.] (gör.) Léda [a görög mitológiában Spárta

42 3097 legendás királynéja, Thesztiosz király leánya, Tündareosz király felesége. Zeusz szeme a halandók közül megakadt Léda szépségén, és egy nap hattyú alakjában elcsábította a királynét. Léda megijedt férje haragjától, és hogy saját lelkiismeretét rendbehozza aznap éjjel együtt hált Tündareosszal is. Hamarosan négy gyermek látta meg a napvilágot. Léda egy hattyútojásban szülte meg gyermekeit, akik közül ketten Zeusztól ketten pedig Tündareosztól származtak.] lederwerki [tem mianem nazywano w wojsku polskiem części rzemienne oporządzenia żołnierza, jako to: pendent, bandolier, flintpas i t. p. B. Gemb.] (daw., wojsk) bőráru; szíjazat [fegyverszíj; ezüst v. arany, selyemszalag fémrojtokkal a tőr- v. tiszti kard markolatán] ledwie, ledwo [I 1. przysłówek komunikujący, iż to, o czym mowa, zostało z trudem osiągnięte, np. Ledwo zdał egzamin., 2. przysłówek komunikujący, iż od danego zdarzenia upłynęło bardzo niewiele czasu, np. Słońce ledwo zaszło. II spójnik międzyzdaniowy wskazujący na bezpośrednie następstwo zdarzeń, np. Ledwo zabrał się do pracy, zadzwonił telefon. III partykuła komunikująca, że ilość, zakres lub natężenie czegoś jest bardzo małe, np. Herbata była ledwo ciepła.] alig, aligha; kevéssé, éppen csak; nagynehezen ledwie dniało alig pirkadt, alig kelt fel a nap ledwie dostrzegalny alig látható, alig észrevehető ledwie ledwie nagynehezen, üggyel-bajjal ledwie na niego mogłem patrzeć alig tudtam ránézni ledwie nie majdnem ledwie nie pęknę! majd hogy szét nem robbanok! ledwie nie umiera haldoklik, majdnem meghal ledwie nie umarł ze strachu ijedtében majd meghalt ledwie oczom wierzy alig hisz a szemének ledwie od ziemi odrósł alig nőtt ki a földből; alig hagyta el a tojáshéjat; még nagyon fiatal; pehylesállú, tejfölösszájú ledwie na oczy patrzy alig lát, alig bírja a szemét kinyitni ledwie się wlecze alig vánszorog, alig jár ledwie się wykaraskał z kłopotów alig gabalyodott ki a bajokból ledwie się z jaja wylągi még alig bújt v. kelt ki a tojásból; még rajta van a tojáshéj ledwie tchnę alig szuszogok, alig lélegzem ledwie umie czytać alig tud olvasi ledwie umie sklecić dwa zdania alig tud két mondatot összetákolni ledwie wiązać koniec z końcem alig győzi; szűkösen élni ledwie własnym oczom dowierzam aléig hiszek a saját szememnek ledwie zalazł do domu alig vánszorgott haza ledwie zauważalne zmiany alig észrevehető változások ledwie że umie czytać alig tud olvasni ledwie żywy félholt, alig él ledwo alig, alighogy, aligha; nagynehezen; éppen csak ledwo cień z niegio pozostał alig árnyéka önmagának ledwo dostrzegalny alig látható, alig észrevehető ledwo dosłyszalny alig hallható ledwo na nogach stoi alig áll a lábán ledwo posunąć nogami alig vonszolja a lábát v. magát ledwo się trzymać na nogach alig áll a lábán ledwo to zauważył alig vette észre ledwo wiązać koniec z końcem nehezen boldogulni ledwo zdać egzamin átmenni a vizsgán; épphogy levizsgázik ledwo zewlokłem się do domu alig vánszorogtam haza ledwo że nie utonał majdnem alámerült, majdnem belefúlt ledwość: z ledwością nehezen, üggyel-bajjal legaci i nuncjusze w Polsce legátusok és nunciusok Lengyelországban legacja [łac. legatio 'poselstwo', 1. przest. misja poselska, poselstwo, delegacja; sprawowanie czynności posła, legata; 2. (z łaciny legatio poselstwo), prawo nawiązywania i utrzymywania stosunków dyplomatycznych, wysyłania (czynne prawo legacji) i przyjmowania (bierne prawo) przedstawicieli dyplomatycznych. Przysługuje w pełni państwom samodzielnym, z biernego prawa korzysta ONZ i organizacje wyspecjalizowane oraz niektóre organizacje regionalne. Nie posiadają takich uprawnień części składowe federacji.; 3. (łc. legatio od legare wysyłać jako posła; zapisać coś komuś w testamencie ) 1. polit., praw.

43 3098 występowanie z misją dyplomatyczną, poselstwo; bycie legatem, posłem. 2. praw. l. prawo danego państwa do przyjmowania lub wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych. 3. praw. zapis legatu, testamentu.] (lat.) legáció; küldöttség, idegen állam képvislete; követség, küldetés; (vallás) a református papjelöltek kiküldetése főbb ünnepekkor vidékre, hogy a falvakban prédikáljanak legacyjny, -a, -e [związany z legacją] követségi, küldöttségi legalista, legalistka legitimista; túlzott törvénytisztelő (ffi/nő) legalistyczny, -a, -e legitimistalegalistycznie legitimista módon legalizacja [1. urzędowe stwierdzenie wiarygodności; 2. nadanie mocy prawnej, określonego statusu prawnego lub uznanie za zgodne z prawem 3. urzędowe legar [drewniana belka, do której przybija się deski podłogi] lépcsőfa, tartógerenda, ászok, kereszttalpfa, keresztalj legat 1 [I legatum 'zapis' i legatus 'ambasador; namiestnik prowincji' (z p.p.) od legare 'wysłać w jakiejś misji; zapisać w spadku' z lex dpn. legis 'prawo'; fr. légaliser 'zaświadczać; uwierzytelniać' z łac. legalis 'ustawowy' od lex; poseł, wysłannik (zwł. papieski; zob. legatus) 1. w starożytnym Rzymie: poseł do obcego państwa, dowódca legionu, pomocnik prokonsula lub namiestnik w prowincjach cesarskich; 2. wysłannik państwa] (egyház) legátus; követ; (tört.) teljhatalmú megbízott a régi rómaiaknál külföldi diplomáciai tárgyalások v. döntő fontosságú hadműveletek vezetésére; (vallás) nagyköveti rangban levő pápai követ ideiglenes megbizatással (nuncius); református teológiai v. főiskolai hallgató, akit nagy ünnepeken falura küldtek prédikálni Legat W Rzymie pierwotnie wysłannik, osoba, której zwierzchnik powierzył jakąś misję do wykonania we własnym zastępstwie, np. ambasador. W armii rzymskiej mianem legata (łac. legatus legionis) określa się wysokiej rangi oficera wyznaczonego przez zwierzchników (namiestnika prowincji, konsula, senat, później cesarza) do dowodzenia pojedynczym legionem. W administracji legat to wysłannik cesarski, pełniący zwierzchność administracyjnowojskową nad większym regionem, podległy bezpośrednio cesarzowi. Urzędnik honorowy reprezentujący rzymskiego władcę, potem także papieża na soborach, synodach, uroczystościach, czy rozmaitych politycznych wydarzeniach. Legat papieski, reprezentant papieża oddelegowany do Kościoła partykularnego, lub do konkretnych zadań, albo do pełnienia misji dyplomatycznych (zob. nuncjusz). Każdorazowy prymas Polski nosi honorowy tytuł legata urodzonego (łac. legatus natus). W prawie rzymskim legat był to rodzaj uroczystego zapisu testamentowego. W języku staropolskim tym słowem określano posła. legat 2 [1. dawn. zapis testamentowy; darowizna; 2. zapisanie w testamencie określonych dóbr osobie niebędącej spadkobiercą; też: to, co zostało w ten sposób komuś zapisane] hagyaték, végrendelet; adomány legat papieski [w Kościele katolickim: przedstawiciel Stolicy Apostolskiej] legátus; a Pápai Állam képviselője legatariusz [1. (łc. legatatius spadkobierca ) stwierdzenie wiarygodności; uwierzytelnienie; nadanie mocy prawnej, zatwierdzenie; uznanie za zgodne z prawem] törvényesítés; hitelesítés, igazolás legalizacja konsularna konzuli hitelesítés legalizacyjny, -a, -e [związany z legalizacją] legalizálási, törvényesítési, igazoló legalizm [ścisłe przestrzeganie istniejących przepisów prawnych] meggyőződésből fakadó túlzott törvénytisztelés legalizować (lat.) legalizálni; törvényesíteni, törvényessé tenni; (stwierdzić prawdziwość) hitelesíteni, igazoló bizonyítvényt kiállítani legalizować podpis aláírást hitelesíteni legalizowanie hitelesítés, igazolás legalizowanie dokumentów dokumentumok hitelesítése legalnie törvényesen; jogosan, jogszerűen, hitelesen legalność (lat.) legalitás, jogszerűség, jogosság; törvényszerűség, törvényesség; a fennálló kormányzat jogos léte legalny, -a, -e [prawny, prawowity, praworządny; zgodny z obowiązującym prawem] (lat.) legális v. legitim; 1. törvényes, törvényszerű, törvényben lefektetett; 2. jogos, jogszerű; 3. (egyh.) legális [Olyan vallási nézet, amely a vallás lényegét a törvényben és annak betöltésében látja. Az etikában: valamely cselekedetnek az erkölcsi törvénnyel való megegyezése. Ellentéte itt: moralizmus.] legalna praca legális munka legalne wysypisko śmieci engedélyezett szemétlerakó hely, szeméttelep praw. osoba, która otrzymuje legat; 2. legatarius 'spadkobierca', dawn. osoba

44 3099 otrzymująca legat, zapis; 3. osoba otrzymująca legat] (jog) végrendeleti örökös legato (wł. związany) [1. muz. płynnie łącząc kolejne dźwięki; 2. jest techniką artykulacji w grze na instrumentach muzycznych, w której kolejne dźwięki są grane płynnie, bez najmniejszych przerw. W ten sposób tworzy się kilku(nasto) nutowe "potoki" dźwięku, w których nie sposób jednoznacznie wyodrębnić pojedyncze dźwięki. W naturalny sposób legato zamyka się we frazie. 3. jest to sposób artykulacji, oznacza dokładne łączenie kolejnych dźwięków. Czasami oznacza się łukiem nad lub pod nutami] (ol.) legato; (zene) kötve, kötötten; utasítás a zenemű megfelelő részében a hangok megszakítás nélküli megszólaltatására legawiec [pies myśliwski wystawiający i aportujący zwierzynę] vizsla legawy, -a, -e [dawny przymiotnik, dziś żywy w wyrażeniu: pies legawy (legawiec) - typ psa myśliwskiego wystawiającego zwierzynę i aportującego ją po odstrzale] lomha, lusta; vizsla-, vizsla féle lege artis [1. łac., (wykonany) według (wszelkich) zasad sztuki (zwł. zabieg lekarski); 2. zgodnie z zasadami sztuki] (lat.) lege artis; a mesterség törvénye szerint, a műfaj szabályai szerint, szabályszerűen Lege non distinguente nec nostrum est distinguere [1. ustawa nie rozróżnia, a więc i my nie rozróżniajmy; 2. tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą jest rzeczą wprowadzać rozróżnienie] (lat.) Lege non distinguente nec nostrum distinguere; a törvény nem tesz különbséget, és ezért mi sem teszünk különbséget. legenda [1. opowieść dotycząca życia świętych i bohaterów lub jakichś wydarzeń historycznych, nasycona motywami fantastyki i cudowności; 2. o osobie otoczonej niezwykłą sławą; 3. zmyślone lub przesadzone historie dotyczące sławnych ludzi, miejsc albo zdarzeń historycznych; 4. krótki tekst na marginesie mapy, objaśniający występujące na niej symbole graficzne i barwne; 5. napis na monecie, medalu lub pieczęci; 6. liryczny utwór instrumentalny] 1. legenda (lat., a. m. olvasni való), egy-egy szentnek élettörténete, vagy élete egy-egy csodás mozzanatának előadása, melyeket a régi kereszténység korában a templomokban a hivők épülésére felolvastak), monda; 2. (irodalom) népi hagyomány valamilyen esemélyről, különösen valaki erejéről, hősiességgéről, bátorságáról; 3. (átv.) kitalált történet, mendemonda; 4. jelmagyarázat, magyarázó felirat Legenda. Tak nazywano to, co w średnich wiekach odczytywano po kościołach w czasie nabożeństwa bądź z Pisma św., bądź z Aktów męczeńskich, bądź z żywotów świętych. Później wszakże wyraz legenda oznaczał zwykle opis historyczny życia jednego ze świętych, do którego dodawano poetyczne szczegóły, jakie gorąca wiara wytwarzała dla zachwycenia umysłu i podniesienia serca wiernych. Duchowieństwo odczytywało wreszcie legendy poza kościołem, na zebraniach chrześcijan, gdzie już chodziło nie o naukę historyi, ale o moralny wpływ na umysły prostoty i pociągnięcie jej do Boga. Z literatury kościelnej przeszła legenda i do literatury narodowej. LEGENDA Az olvasandó, amit olvasni kell; a római katolikus egyházban a szentek emlékünnepein a misében az illető szentek élettörténetéből felolvasott részletek; tágabb értelemben az legenda olyan építő célzatú vallásos elbeszélés, amelynek történeti alapja bizonytalan. Legenda aurea (łac. Złota legenda) Legenda aurea; Aranylegenda. [Jacobus de Vorigina (megh.1298) legendagyűjteménye.] legendarnie legendásan, legendaszerűen; mesebelien, híresen legendarność legendásság, legendaszerűség; mesebeliség, híresség legendarny, -a, -e [1. oparty na legendzie, znany z legendy; 2. o kimś tak sławnym, że stał się przedmiotem legendy] legendás, legendaszerű; mesebeli, híres legendarne opowieści legendás elbeszélések legendarne władcy legendás uralkodók legendowy, -a, -e mondai, legendás Leges ab omnibus intellegi debent [1. ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich; 2. prawo powinno być zrozumiałe dla wszystkich] (lat.) Leges ab omnibus intellegi debent; a törvény legyen érthető mindenki számára. Leges salutem civitatis saluti singulorum anteponunt [1. ustawy przekładają dobro państwa nad dobro jednostki; 2. prawa przekładają dobro państwa nad dobro obywateli] (lat.) Leges salutem civitatis saluti singulorum anteponunt; a törvények fordítják az állam javát az egyén java fölé leggiero (wym. ledżero) [lekko] (zene) leggiero; könnyeddén Leggings (ang.) Leggings; fej nélküli nadrágharisnya; sztreccsnadrág (eredetileg stretch-nadrág, angolul: leggings) egy szűk, testhezálló nadrágtípus.

45 3100 legginsy [wym. leginsy] [obcisłe, elastyczne spodnie] (ang.) legginsy, cicanadrág legia [fr. Légion, 1. ochotniczy oddział wojska; 2. 'legia; mnóstwo z łac. legio dpn. legionis 'wybór; wojsko wyborowe; legion' od legere; legion jednostka wojska rz. licząca teoretycznie 6000 ludzi (w praktyce zawsze mniej; zob. centuria 1., kohorta, manipuł); gromada, rzesza, masa, mnóstwo (por. Biblia, Ew. wg Marka, 5, 9; Ew. wg Łukasza, 8, 30 tł. również jako "wojsko"); (legia, legiony) ochotnicza formacja wojsk.] (lat.) légió; (tört.) a legmagasabb katoni csapategység a régi rómaiaknál; (átv.) nag tömeg, sereg, csapat, sokaság; (wojsko) különféle elemekből, rendszerint külföldiekből összetevődő katonai egység, ill. azok szervezete; egyes külföldi, katonai jellegű polgári szervezetek neve legia cudzoziemska, legion cudzoziemski [ochotnicze oddziały żołnierzy różnych narodowości, biorące udział w podbojach kolonialnych] idegenlégió (légion d étrangers) Legia Honorowa [1. légion d'honneur fr., order legii honorowej ustanowiony przez Napoleona I. 2. najwyższe odznaczenie francuskie ustanowione przez Napoleona I; odznaczenie francuskie ustanowione przez Napoleona w 1803r. Nadawany za szczególne zasługi wojskowe i cywilne, udekorowany zwał się Kawalerem Legii Honorowej. Dzieli się na 5 klas.] (francia) légion d'honneur, francia becsületrend (Ordre national de la Légion d'honneur) [a legmagasabb francia állami elismerés, melyet Bonaparte Napóleon, Franciaország első konzulja 1802-ben alapított. Jelmondata: Becsület és Haza (Honneur et Patrie)] legia polska lengyel légió leghorn [kura o białym upierzeniu, żółtych nogach i dziobie, odznaczająca się dużą nieśnością] (ang.) leghorn (jól tojó fehér tyúkfajta) Legia Tebańska lub Legion Tebański [legendarny pierwszy chrześcijański legion rzymskiej armii, utworzony pierwotnie w Tebaidzie w Górnym Egipcie w III wieku, stamtąd przeniesiony do Europy w celu walki z barbarzyńcami. Rekrutację do legionu miał przeprowadzać sam cesarz Maksymian.

46 3101 Według tradycji centurionem tego oddziału armii był św. Maurycy, będący w posiadaniu Świętej i Niosącej Krzyż Lancy Cesarskiej (łac. Sancta et Crucifera Imperialis Lancae).] Thébai Légió [Szent Mauritius (olaszul San Maurizio), aki a tiszteltre méltó római kori Thébai Légió vezetője volt a harmadik században. Maximianus, aki Diocletians társcsászára volt katonáit a keresztények ellen vetette be, de a thébai légió megtagadta az engedelmességet. A császár megtizedeltette őket, de ennek ellenére hajlíthatatlanok maradtak. Szentként mind a Római katolikus és mind a Kopt keresztény egyházak elismerik őt. A róla elnevezett állami vagy katonai kitüntetések ismeretesek több keresztény országban is. Talán az egyik legismertebb az amerikai katonák részére adományozott (Order of Saint Maurice).] Legia Warszawa (sport) Varsói Légió legier (z niem: Lager) [legierami nazywano składy towarów, zwłaszcza cudzoziemskich] (dawno) áruraktár; lerakat leginsy [produkowane z dzianiny, ich nogawki połączone są ze sobą w części majątkowej i podwinięciembrzegu wyrobu.] talpallós nadrág [Lábfej nélküli harisnyanadrág, amelynek szárai alul szegettek és amelyen a talp alatt átvezetett rögzítő szalag (talpalló) van. Rögzítőszalag nélküli változatát "macskanadrágnak" nevezik.] legion [1. w starożytnym Rzymie: jednostka wojskowa; 2. zob. legia; 3. duża liczba ludzi] (átv.) légió; sereg, csapat Legion, Wojsko [pierwszy wyraz użyty jest w Biblii Tysiąclecia i innych przekładach niepolskich.w Nowym Testamencie oznacza niezliczoną liczbę żołnierzy, aniołów, wielką liczbę demonów.] Légió [1, A római hadsereg legnagyobb egysége, 6000 főnyi gyalogságot és 300 főnyi lovasságot, valamint segédcsapatokat foglalt magában. 2. Igen nagyszámú (Mt 26,53; Mk 5,9).] Legion Zaolziański [grupy dywersyjne Wojska Polskiego II RP, improwizowane we wrześniu 1938 r., w trakcie przygotowań politycznych i wojskowych do rewindykacji Zaolzia, przeznaczone do przeprowadzenia "działań dywersyjnych w większym stylu na tyłach armii czeskiej".] Olzán túli Légió (lengyel diverziós egység) legionista [żołnierz służący w legionach a. legii] 1. (lat.) légionárius; a légió katonája, tagja; 2. legionista; a francia idegenlégió tagja legionowy, -a, -e légióbeli, sereg-, csapatlegiony [ochotnicze oddziały polskie w okresie wojen napoleońskich i podczas I wojny światowej] légiók Legiony Legiony to żołnierska nuta Legiony to straceńców los! Legiony to żołnierska buta Legiony to ofiarny stos. My pierwsza brygada strzelecka gromada Na stos rzuciliśmy nasz życia los Na stos na stos! O ileż mąk ileż cierpienia O ileż krwi wylanych łez Pomimo to nie ma zwątpienia Dodawał sił wędrówki kres. Nie chcemy już od was uznania Ni waszych mów ni waszych łez Skończyły się dni kołatania Do waszych dusz do waszych kies. Umieliśmy w ogień zapału Młodzieńczych wiar rozniecić skry Nieść życie swe dla ideału I swoją krew i marzeń sny. Potrafim dziś dla potomności Ostatki swych poświęcić dni. Wśród fałszów siać zew namiętności. Miazgą swych ciał żarem swej krwi. Mówili żeśmy stumanieni Nie wierząc w to że chcieć to móc! Lecz trwaliśmy osamotnieni A z nami był nasz drogi wódz! legis actio [legis akcja] (lat.) legis actio [A törvény által szigorú pontossággal meghatározott, ünnepélyes perbeli cselekvésmódok (szóbeli mondókák, szimbolikus cselekmények), amelyekkel a peres felek a pert vezető magisztrátustól a jogvita eldöntésére szolgáló eljárás (iudicium) elrendelését kérték.] Legis Actio Sacramento [najważniejsza legis akcja służąca do prowadzenia procesu. Nazwa pochodzi stad, że trzeba było złożyć pewnego rodzaju wadium jako zabezpieczenie, że wykona się wyrok lub pewien rodzaj przysięgi jakie miały składać strony procesu.] (lat.) Legis Actio Sacramento Dzieli się na dwa typu: a) In rem zwrot rzeczy

47 3102 b) In persona roszczenia o charakterze osobistym, przede wszystkim zobowiązania. Pretor udzielał jakiemuś powodowi skargi Legis Actio Sacramento In Rem. Ten z tą skargą szedł przed sędziego. Przed sędziego wzywany był także pozwany który musiał stawić się osobiście. Sędzia wydawał ustny wyrok i z momentem wyroku powód zwycięski stawał się wierzycielem a pozwany, przegrany dłużnikiem. Po wydaniu wyroku dłużnik miał 30 dni na wykonanie dobrowolne wyroku. Jeżeli nie wykonał tego wyroku to wtedy zwycięski powód przy pomocy specjalnego powództwa Legis Actio wszczynał postępowanie egzekucyjne. két alkalmazási kör: legis actio sacramento in personam: fennáll-e az alperesnek valamilyen kötelezettsége a felperessel szemben ha ez megállapításra kerül bírói úton, végrehajthatóvá válik a követelés. legis actio sacramento in rem: dolgok feletti hatalmi igények érvényesítését szolgálta. Legis virtus haec est: imperare, vetare, permittere, punire. "Prawo ma moc: nakazywać, zakazywać, pozwalać, ukarać" (lat.) Legis virtus haec est: imperare, vetare, permittere, punire. - A törvény ereje: parancsolni, tiltani, engedni, büntetni. legislacja [prawodawstwo, ustawodawstwo] (lat.) legislatio; (jog) jogszabályozás, törvényhozás, jogalkotás legislator [1. znawca prawa; 2. prawodawca] (lat.) legislator; törvényhozó legislatura [1. ogół organów ustawodawczych w danym kraju; też: okres wykonywania funkcji przez organ ustawodawczy; 2. władza ustawodawcza; jej kadencja, okres jej działalności] (jog) legislatúra; törvényhozó hatóság legislatywa [1. organ władzy ustawodawczej; 2. władza ustawodawcza; hist. fr. zgromadzenie prawodawcze (1 X IX 1792 i 28 V XII 1851).] törvényhozó hatóság legista [1. w średniowiecznej Europie: znawca prawa rzymskiego; 2. Legiści (łac.. lex - prawo) znawcy prawa, pojęcie odnosi się zwłaszcza do średniowiecznych znawców prawa rzymskiego. Odegrali bardzo istotną rolę np. We Francji, dokąd jako wykształceni prawnicy od XIII w. zaczęli przenosić na jej teren znajomość prawa rzymskiego, a nawet zaszczepiać jego zasady w praktyce. Było to widoczne szczególnie tam, gdzie chodziło o teoretyczną podbudowę praw monarchy, przyczyniając się tym do wzrostu znaczenia władzy królewskiej Kapetyngów i wzmocnienia monarchii francuskiej.] (jog) legista; a római jog ismerője legityma [prawn. zachowek, część spadku, w postaci majątku ruchomego a. nieruchomego, jaką dzieci, a niekiedy także inni spadkobiercy muszą otrzymać niezależnie od (a nawet wbrew) woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie.] legitimáció; igazolvány, igazoló okmány, igazolás legitymacja [1. dokument stwierdzający tożsamość osoby; 2. prawo do czegoś, np. do sprawowania władzy lub występowania w czyimś imieniu; 3. potwierdzenie czegoś] (lat.) legitimáció; (jog) legitimálás, jogosítás, igazolás; valamely jogszabály v. megbizatás törvényességének elismerése v. megerősítése; igazolvány, igazoló okmány, igazolás legitymacja członkowska tagsági igazolvány, tagsági könyv, tagkönyv legitymacja partyjna párttagsági könyv, párttagsági igazolvány, pártigazolvány legitymacja studencka egyetemi diákigazolvány legitymacja szkolna diákigazolvány legitymacja służbowa katonai igazolás legitymacja ubezpieczeniowa biztosítási kártya legitymacja związkowa egyesületi v. szakszervezeti igazolvány legitymacyjny, -a, -e [związany z legitymacją] igazoló legitymista [zwolennik doktryny nienaruszalności "praw historycznych" dynastii, monarchista (hist. we Francji - zwolennik Burbonów; na Węgrzech i w Austrii - Habsburgów)] (lat.) legitimista; a legitimizmus híve legitymistyczny, -a, -e (lat.) legitim, legitimista; törvényes, méltányos, jogos; a legitimizmussal kapcsolatos, rá jellemző legitymizm [1. jest to koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. Według tej koncepcji, władza królewska pochodzi od Boga, a nie od ludu. Sformułowana po raz pierwszy w 1814 roku przez Talleyranda, stanowiła nadrzędny cel obrad kongresu wiedieńskiego. W myśl tej doktryny wszyscy monarchowie obaleni przez Napoleona lub Rewolucję mieli powrócić na trony, jako że władcy nie mogą być usunięci przez poddanych. Na mocy tej zasady doszło między innymi do restauracji Burbonów we Francji, Hiszpanii i Królestwie Obojga Sycylii. Legitymizm miał być podstawą porządku Świętego Przymierza. 2. (franc. légitimité, hiszp. i portug. legitimismo, wł. legittimismo, niem. Legitimismus, ang.

48 3103 Legitimism) - zasada prawowitości dynastycznej, wywiedziona z fundamentalnej normy chrześcijańskiej teologii politycznej o pochodzeniu władzy z woli Bożej, określająca porządek sukcesji naturalnej w monarchii dziedzicznej, obserwowany według reguł prawa zwyczajowego, wykształconych w tradycji danego królestwa.] (lat.) legitimizmus; 1. az isten kegyelméből való örökös királyságok törvényes megváltoztathatatlanságának alapelve; 2. egy trónját veszett régi uralkodócsalád igényeit képviselő mozgalom; Magyarországon a Habsburgok restaurálását célzó mozgalom; (dawno) a fennálló jogrend alapján álló, minden forradalmi úton hozott reformot elvető politikai irányzat legitymować (legitymuje) igazolni, igazoltatni; törvényesíteni legitymować kogo a. kogoś igazolni vkit legitymować się igazolja magát legitymowanie igazolás, törvényesítés legitymowanie się igazolás legnąć (lec; 1. daw. położyć się, zwalić się ciężko 2. polec, stracić życie) (dawno) feküdni, lefeküdni (fekszik, lefekszik); lepihenni, nyugodni; elesni, meghalni legować [dokonywać zapisu testamentowego] hagyományozni legowisko [1. prymitywne miejsce do leżenia, spania; 2. «miejsce snu i schronienia zwierząt] (zwierzęce) fészek, vacok; (łoże) fekvőhely, fekhely legowisko dla kota macskafekhely legowisko dla psa kutyafekhely legowisko niedźwiedzia medvebarlang Legum ministri magistratus legum interpretes iudicies [urzędnicy są sługami prawa a sędziowie jego tłumaczami] (lat.) Legum ministri magistratus legum interpretes iudicies; a hivatalnokok a jog szolgái, a bírák meg az ő tolmácsolói legumina [1. słodka potrawa mączna podawana jako deser; 2. nazwa popularnych deserów. Zalicza się do nich słodkie potrawy, zazwyczaj mączne, np. kisiele, budynie itp.] (lat.) legumin; 1. hüvelyes termények fehérjetartalma; 2. csemege, édesség, sütemény, desszert, utóétel; (zselés édesség) legwan [jaszczurka o skórze pokrytej nieregularnymi łuskami, żyjąca w Ameryce] leguán Legwan zielony (Iguana iguana) [duży, roślinożerny gatunek nadrzewnej jaszczurki z rodziny legwanów, pochodzący ze Ameryki Środkowej oraz Południowej. Jest jednym z dwóch przedstawicieli rodzaju Iguana i największym ze wszystkich legwanów.] zöld leguán (Iguana iguana) [a hüllők (Reptilia) osztályának a pikkelyes hüllők (Squamata) rendjéhez, ezen belül a gyíkok (Sauria vagy Lacertilia) alrendjéhez, a leguánalakúak (Iguania) alrendágához és a leguánfélék (Iguanidae) családjához tartozó faj.] legwany (Iguanidae) [rodzina jaszczurek, obejmuje ok. 35 gatunków] leguánok; (Iguanidae) a gyíkok rendjébe tartozó hüllők (Amerikában és Madagaszkáron honosak; ide tartoznak az anoliszok, a baziliszkuszok, a zöld leguánok) lej [1. wgłębienie w ziemi o kształcie stożkowym; 2. przyrząd do zlewania płynów lub zsypywania sypkich materiałów] tölcsér; bombatölcsér, gránáttölcsér; örvény lej [jednostka monetarna Rumunii równa 100 banom] lej (román pénzegység) lej depresyjny [obszar powierzchni depresyjnej o kształcie leja, powstający wokół miejsca pompowania wody podziemnej] depressziós tölcsér lej od pocisku gránáttölcsér lejarnia (ritka) öntöde lejba [1. luźna sukienka; 2. luźna, obszerna sukienka] bő, kényelmes ruha; lajbi [A lajbi (lájbi) megnevezés német eredetű és a leibchen-ből (mellényke) erednek. Férfiak viselte fémgombos posztókabát, illetve felsőruhaként viselt mellény illetve női mellény(ke).] lejber - niedorajda (obelż.) [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] mamlasz, fajankó, magatehetetlen fráter lejbgwardia [1. nm. Leibgarde 'straż przyboczna'; Leib 'ciało; brzuch'; Garde 'straż; gwardia'; hist. straż przyboczna

49 3104 monarchy; oddziały gwardii w armii ros. 2. rosyjskie oddziały wojskowe; 3. straż przyboczna monarchy; 4. dawna straż przyboczna monarchy; 5. oddziały gwardii w dawnej armii rosyjskiej] testőr; testőrség lejbgwardzista [żołnierz należący do lejbgwardii] testőr lejbik [1. Leibchen 'ciałko; stanik; kaftanik' zdrobn. od Leib. przest. luźny żakiet damski; kaftan; dawn. obcisły stanik damski; hist. górna część munduru wojsk. 1. luźny żakiet damski; 2. górna, obcisła część dawnego munduru wojskowego] (dawno) katonai egyenruha; női mellényke, mellény, lajbi lejc, lejce [część uprzęży służąca do kierowania koniem w zaprzęgu] gyeplő, kantárszár Zaprzęg czterokonny w lejc (Zaprzęg czterech ogierów śląskich z SOSP w Klikowej) lejcowy, -a, -e gyeplőlejdejski, -a, -ie leydeni (Leyden hollandiai város nevéből) leje zuhog az eső leje jak z cebra úgy esik, mintha dézsából öntenék; zuhog, mintha dézsából öntenék zuhog; zuhog az eső; szakad, zuhog; ömlik az eső leje krwawe łzy véres könnyeket hullatni leje się przez dach do mieszkania a tetőn át becsurog az eső a lakásba lejek [przyrząd, urządzenie w kształcie odwróconego stożka zakończonego wąską rurką, służące do zlewania płynów, zsypywania sypkich materiałów itp.] tölcsér, kis tölcsér lejek laboratoryjny laboratóriumi tölcsér lejka, leica [wym. lajka] [małoobrazkowy aparat fotograficzny] kisképes fényképezőgép lejkarz Leica géppel fényképező (utcai v. fürdőhelyi) fényképész lejkowaty, -a, -e [podobny kształtem do lejka] tölcséres, tölcsér alakú lejowato tölcséresen, tölcsér alakúan lejowaty, -a, -e [mający kształt leja] tölcsér alakú lejtmotyw, leitmotiv (z języka niemieckiego "motyw przewodni") [1. stale powracający motyw utworu muzycznego i literackiego. Występują lejtmotywy treściowe, stylistyczne i rytmiczne; 2. charakterystyczny motyw przewijający się przez cały utwór, symbolizujący jakąś postać, rzecz lub ideę] (ném.) leimotív; (zene) vezérmotívum; valamely személyt, eseményt ábrázoló zenei motívum, amely mindig fel-felhangzik, ha az szóba kerül v. megjelenik lejtnant, lejtenant, leutnant [oficerski stopień wojskowy w armii rosyjskiej i radzieckiej (także białoruskiej i ukraińskiej, jak również bułgarskiej), w przybliżeniu odpowiednik porucznika. Nazwa zapożyczona z języka francuskiego (lieu tenant - "odpowiedzialny za utrzymanie pozycji") i niemieckiego, gdzie Leutnant również oznacza porucznika. "Lejtnant" pojawia się także w nazwie rosyjskiego (także białoruskiego, ukraińskiego i bułgarskiego) stopnia generalskiego - generał lejtnant (генерал-лейтенант, wyższy od generał-majora, ale niższy od generał-pułkownika), to w przybliżeniu odpowiednik polskiego stopnia generała dywizji, występował także od końca XVII wieku w wojskach polskich autoramentu cudzoziemskiego.] hadnagy (podporucznik) [A századoknál a kiképzés a kapitány mellé beosztott hadnagy feladata volt, a francia lieutenant és a német Leutnant egyaránt a "helyettes" értelemben vett latin locumtenens (helytartó: locus - hely, tenere - tart) szóra vezethető vissza. A hadnagyoknál is megjelent a finomodás, a rangidős főhadnagy és az egyes hadseregeknél bevezetett sub-lieutenant alhadnagy rangok megjelenésével.; General-Leutnant: főhadnagy] lek 1 [każda substancja, niezależnie od pochodzenia (naturalnego lub syntetycznego, a także roślinnego), wprowadzana do organizmu w celu osiągnięcia pożądanego efektu terapeutycznego, lub w celu zapobiegania chorobie, podawana w ściśle określonej dawce. Lekiem jest substancja modyfikująca procesy fizjologiczne w taki sposób, że hamuje przyczyny lub objawy choroby, lub zapobiega jej rozwojowi. Określenie lek stosuje się też w stosunku do substancji stosowanych w celach diagnostycznych (np. metoklopramid w diagnostyce hiperprolaktynemii) oraz środków modyfikujących nie zmienione chorobowo funkcje organizmu (np. środki antykoncepcyjne). Definicję leku podają również podstawowe akty prawne dotyczące farmacji. W Polsce takim aktem

50 3105 jest ustawa Prawo farmaceutyczne (ostatnia wersja z 6 września 2001 roku, (Dz. U. z 2005 r. Nr 94, poz.787.] orvosság, gyógyszer [olyan készítmény (általában mesterségesen előállított kémiai, vagy növényi eredetű hatóanyagok keveréke), amit a betegségek gyógyítására, megelőzésére, vagy diagnosztikai célokra használnak. A gyógyszerek szervezetre kifejtett hatásait a gyógyszerhatástan tudománya vizsgálja.] lek czyszczący hashajtó, purgatív szer lek homeopatyczny homeopátiás orvosság lek hormonalny hormongyógyszer lek kojący [zob. trankwilizator] nyugtatószer lek moczopędny vízhajtó orvosság lek nasenny altató lek nasercowy szívgyógyszer lek przeciwbólowy fájdalomcsillapító lek przeciwdepresyjny depresszió elleni szer lek przeciwgorączkowy lázcsillapító lek przeciwkaszlowy köhögéscsillapító lek przeciwreumatyczny reuma elleni orvosság lek uspokajający nyugtató, idegcsillapító lek znieczulający érzéstelenítő lek 2, lek albański az albán pénzrendszer pénzegysége lekarka [kobieta lekarz] orvosnő, doktornő (jestem lekarką) lekarski, -a, -ie orvosi-, gyógylekarstwa gyógyszerek lekarstwa domowe házi gyógyszer lekarstwo [1. substancja stosowana do leczenia chorób; 2. sposób, rada, środek zaradczy; 3. stosowali je w Biblii przy użyciu wina i owoców] orvosság, gyógyszer (jak na lekarstwo: nagyon kevés, nagyon keveset) lekarstwo czyści az orvosság meghajt, az orvosság kitisztítja a beleket lekarstwo działa drastycznie az orvosság erősen hat lekarstwo działa natychmiastwo az orvosság azonnal hat lekarstwo korzystnie zadziała a gyógyszer kedvezően hat v. kedvező hatású lekarstwo na co orvosság, gyógyszer vmire lekarstwo na grypę influenza elleni orvosság lekarstwo na poty izzadtság elleni szer lekarstwo nasercowe szíverősítő orvosság, szívgyógyszer lekarstwo od czego orvosság, gyógyszer vmi ellen v. vmire lekarstwo pędzi mocz az orvosság hajtja a vizeletet lekarstwo podziałało használt v. hatott az orvosság lekarstwo przeciw gorącze láz elleni orvoság; lázcsillapító lekarstwo przeciw zatruciu mérgezés elleni gyógyszer lekarstwo przeciwgorączkowe lázcsillapító lekarstwo stosowane doustnie belsőleg v. kanalas beadással alkalmazott orvosság lekarstwo w pigułkach tablettás szer v. gyógyszer; gyógyszer pirulában lekarstwo zbawienne hatékony gyógyszer lekarstwo zewnętrzne külsőleg használandó orvosság lekarstwo znieczulające érzéstelenítő lekarstwo znudziło chorego az orvosságtól émelygés fogta el a beteget lekarz (lek.) [1. osoba posiadająca właściwe kwalifikacje, potwierdzone wymaganymi dokumentami, do udzielania świadczeń zdrowotnych, w szczególności do: badania stanu zdrowia, rozpoznawania chorób i zapobiegania im, leczenia i rehabilitacji chorych, udzielania porad lekarskich, a także wydawania opinii i orzeczeń lekarskich. 2. Pan przyszedł dla chorych jako lekarz.] orvos (orv.); kezelőorvos (jestem lekarzem) lekarz chorób dziecięcych [zob. pediatra] gyemekorvos lekarz chorób kobiecych nőorvos, nőgyógyász lekarz chorób usznych fülorvos, fülész lekarz chorób wewnętrznych (internista) belgyógyász lekarz dentysta fogorvos lekarz domowy, rodzinny [lekarz opiekujący się rodzinami mieszkającymi na określonym terenie] háziorvos, családi orvos

51 3106 lekarz dyżurny ügyeletes orvos lekarz karetki pogotowia mentőorvos lekarz krajowy tiszti orvos lekarz medycyny ogólnej általános orvos lekarz naczelny főorvos lekarz oczny szemorvos, szemész lekarz ogólny általános orvos lekarz okręgowy körorvos lekarz okrętowy hajóorvos lekarz ordynujący rendelő orvos lekarz pogotowia mentőorvos lekarz położnik szülész, szülészorvos lekarz przyboczny háziorvos [Karl Brandt (lekarz przyboczny Hitlera), Karl Gebhard (lekarz przyboczny Himmlera)] lekarz rejonowy (dawno) körzeti orvos lekarz rodzinny háziorvos, családi orvos lekarz sądowy törvényszéki orvos lekarz specjalista szakorvos, specialista lekarz specjalista chorób usznych fülész, fülorvos lekarz sportowy sportorvos lekarz starego autoramentu (gúny) ókori orvos, maradi lekarz ubezpieczalni 1. (dawno) SZTK orvos; 2. társadalombiztosítással szerződött orvos (OEP: Országos Egészségbiztosítási Pénztár) lekarz uszny fülgyógyász, fülorvos lekarz weterynaryjny (weterynarz) állatorvos lekarz wewnętrzny belgyógyász lekarz wojewódzki tiszti orvos, vajdasági orvos lekarz wojskowy katonaorvos lekarz z powołania hivatásos v. hivatását örömmel betöltő orvos lekarz zakładowy üzemi orvos; foglalkozásegészségügyi orvos lekarze orvosok lekceważąco kicsinylően, fitymáló módon, tiszteletlenül, megvetően lekceważący, -a, -e hanyag, nemtörődöm, könnyelmű, megvető, kicsiny, lenéző, hányaveti [gőgös, felfuvalkodott, pöffeszkedő, fennhéjázó, dölyfös, pökhendi, önhitt, nagypofájú, önelégült, kivagyi, kevély, rátarti, hiú, nagyképű, elbizakodott, fölényeskedő, öntelt, beképzelt, fellengzős, fölényes, büszke, hetyke, hencegő, lekezelő, hetvenkedő, hatalmaskodó] lekceważenie semmibevevés, lebecsülés, lenézés, kicsinylés, lekicsinylés, fitymálás, megvetés, nemtörődömség; vminek a semmibevétele lekceważyć (mieć za nic) lebecsülni, semmibe venni, lekicsinyelni, lenézni, megvetni, fitymálni; (nie dbać) elhanyagolni lekceważyć kogoś lenézni vkit; megvetni vkit; kicsibe vesz (vkit) lekceważyć niebezpieczeństwo a veszélyt semmibe venni, lekicsinyelni lekceważyć przestrogi a figyelmeztetést semmibe se venni lekceważyć sovie kogo semmibe se venni; lekicsinyelni, lefitymálni vkit lekcja [1. jednostka zajęć szkolnych, trwająca zwykle 45 minut; 2. materiał zadany uczniom do nauczenia się; 3. przykre doświadczenie, które może być dla kogoś przestrogą; 4. sposób odczytania tekstu rękopiśmiennego; 5. jeden z wariantów tekstu; 6. fragment Biblii lub pism Ojców Kościoła czytany lub śpiewany podczas mszy] (lat.) lektio; (zajęcie, wykład) óra, előadás, tanóra; (materiał zadany lub będący w podręczniku; ustęp zadany) lecke, feladat; (egyh) lekció, szentlecke, olvasmány; az istentiszteleten, misén, liturgiában felolvasásra kijelölt szentírásbeli szakasz lekcja [(biblia) epistoła lub wyjątek z Biblii, czytany lub śpiewany w czasie mszy a. w brzewiarzu] lecke lekcja [(filologia) jeden z wariantów tekstu, np. pisanego lub drukowanego] nyomtatott v. írott szövegvariáció lekcja [(łac. lectio czytanie, odczyt) to sposób odczytania na głos znaków pisma. Lekcja zależy od języka jakim posługuje się użytkownik, ew. także od jego dialektu, osobowej maniery i wad wymowy.] lecke lekcja [(szkoła) zajęcia szkolne, zazwyczaj 45- minutowe, a. praca domowa] óra, lecke lekcja fortepianu zongoralecke lekcja języka nyelvóra lekcja języka węgierskiego magyar óra, magyar nyelvlecke lekcja konwersacja társalgó lecke lekcja nadobowiązkowa különóra lekcja muzyki zeneóra lekcja powtórkowa ismétlőóra lekcja próbna próbalecke lekcja prywatna magánóra, különóra lekcja religii hittanóra lekcja rysowania rajzlecke lekcja rysunków rajzóra, rajzlecke lekcja śpiewu énekóra lekcja tańca táncóra lekcja węgierskiego magyaróra lekcja wyrównawcza korrepetálás lekcje tańców tánclecke, táncóra lekcyjny, -a, -e tanítási, óra-, órai-

52 3107 leki cytostatyczne, cytostatyki, leki cytotoksyczne, leki przeciwnowotworowe [to grupa substancji naturalnych i syntetycznych używanych w chemioterapii nowotworów, działająca toksycznie na komórki nowotworowe charakteryzujące się szybkimi podziałami. Niestety leki te uszkadzają także inne szybko dzielące się, zdrowe komórki (szpik kostny, błony śluzowe, komórki włosów), stąd częste są działania niepożądane takie jak: anemia, nudności i wymioty, łysienie). Cytostatyki mają wąski indeks terapeutyczny, są to leki niebezpieczne.] citosztatikus gyógyszerek /sejtmérgek/ leki doustne kanalas orvosság leki krzepiące erősítő szerek v. gyógyszerek leki podniecające (orv.) izgatószerek leki przeciwlękowe (anksjolityki, leki anksjolityczne; ATC N 05B) [grupa leków psychotropowych o zróżnicowanej budowie chemicznej, które przez działanie na przekaźnictwo impulsów nerwowych w ośrodkowym układzie nerwowym powodują działanie zmniejszające lęk, niepokój, napięcie emocjonalne i objawy somatyczne towarzyszące tym stanom. Większość leków z tej grupy dodatkowo ma też działanie uspokajające i nasenne.] - szorongást csökkentő szer (anxiolitikum) leki trzeźwiące analeptikumok, ájulásellenes szerek lekki, -a, -ie (łatwy) könnyű, légies; (zręczny) könnyed, könnyű lekka atletyka könnyűatlétika [lekka atletyka - najpiękniejszy sport na ziemii: a könnyűatlétika a legszebb sport a földön] lekka artyleria [artyleria złożona z dział małego kalibru] könnyű tüzérség lekka choroba könnyebb betegség lekka herbata gyenge tea lekka kawaleria, lekka jazda [wojsko walczące konno, wyposażone w broń lekką] könnyű lovasság lekka praca könnyű munka lekka przesada enyhe túlzás lekka rona könnyű sebesülés v. sérülés lekka służba könnyű szolgálat lekka śmierć könnyű halál lekka zbroja könnyű fegyverzet lekka zima enyhe tél lekka żałoba rövid gyász, könnyű bánat lekki ból gyenge fájás; kis fájdalom lekki chleb (átv.) könnyű kenyér, könnyen keresett kenyér (pénz, jövedelem); könnyű kereset lekki gips (med) járógipsz lekki jak piórko könnyű, mint a pihe; pehelykönnyű lekki karabin maszynowy [(lkm) to rodzaj karabinu maszynowego, lżejszego od ciężkiego karabinu maszynowego. Posiada dwójnóg i kolbę podobnie jak ręczne karaniny maszynowe, lecz jest od nich cięższy.] könnyű gépfegyver lekki mróz gyenge v. enyhe fagy lekki olej könnyű olaj lekki przemysł könnyűipar lekki styl felietonu a tárca könnyű v. gördülékeny stílusa lekki w tańcu könnyű táncos lekki wietrzyk lenge szellő lekkie oleje illó olajok lekkie obrażenie enyhe sérülés lekkie przeziębienie könnyű hűlés, kisebb nátha lekkie ubranie könnyű, nyári öltöny v. ruha lekkie ubranie dla dzieci könnyű, nyári gyerekruha lekkie uderzenie könnyű ütés, gyenge lökés, kisebb vágás lekkie wino könnyű, gyenge bor lekkie życie könnyű élet lekko könnyen, könnyedén lekko chodzić könnyen járni v. menni lekko coś brać könnyen venni vmit, könnyelmű lekko licząc többé-kevésbé, nem kevesebb mint, lekko mi na sercu könnyű a szívem, boldog vagyok

53 lekko spać éberen aludni lekko strawny könnyen emészthető lekko ubrany könnyen öltözött, lazán öltözött lekkostrawność könnyen emészthetőség lekkostrawny, -a, -e [taki, który jest łatwo trawiony] könnyen emészthető 3108 lekko ubrana lekko zranić könnyen v. könnyebben sebezni v. megsebesíteni lekkoatleta [sportowiec uprawiający lekkoatletykę], lekkoatletka atléta, tornász lekkoatletyczny, -a, -e [związany z lekkoatletyką (np. stadion lekkoatletyczny, mityng lekkoatletyczny)] könnyűatlétikai; atlétikai, tornászlekkoatletyka [dyscyplina sportowa obejmująca biegi, skoki, rzuty dyskiem, oszczepem itp.] könnyűatlétika, atlétika lekkoduch [człowiek lekkomyślny, nieodpowiedzialny] léha ember, léhűtő; meggondolatlan, szeleburdi lekkoduchostwo - meggondolatlanság, szeleburdiság lekkoduszny, -a, -e [lekkomyślny, nieodpowiedzialny, niepoważny] léhűtő lekkomyślnie meggondolatlanul, könnyelműen, felületesen, gondtalanul, hanyagul lekkomyślność künnyelműség, felületesség, meggondolatlanság, léhaság lekkomyślny, -a, -e [1. taki, który nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji własnych poczynań; 2. czyniony bez rozmysłu] könnyelmű, meggondolatlan, szeles, felületes, léha Nieznośna lekkość bytu Unbearable Lightness of Being, The (1988) lekkość kis súly, vminek könnyű volta; könnyedség, könnyűség, kecsesség; könnyedség; (zręczność) ügyesség lekkość ręki kézügyesség lekkość stylu a stílus könnyedsége lekkość tancerki a táncosnő kecsessége lekkozbrojny, -a, -e [I o dawnym wojsku: mający lekkie uzbrojenie; II żołnierz wojsk lekkozbrojnych] könnyű fegyverzetű leko [łatwo] [Słowniczek języka śląskiego] könnyen, könnyűszerrel, könnyedén lekospis [urzędowy spis leków] orvosságok jegyzéke lekomania [nadużywanie leków w wyniku uzależnienia się od nich] túlzott öngyógyszerezés lekoman [człowiek nałogowo zażywający leki], lekomanka túlzott öngyógyszerfogyasztó (ffi/nő) lekomański, -a, -ie [przymiotnik od: lekoman] túlzott öngyógyszerező v. gyógyszerfogyasztó lekoodporność gyógyszerrel szembeni ellenállás lekoodporność wirusów vírusok gyógyszerrel szembeni ellenállása lekospis [urzędowy spis leków] gyógyszerkönyv lekoznawstwo gyógyszertan, formakológia leksem [1. wyraz jednostka leksykalna, element słownikowy wspólny określonej grupie form gramatycznych; 2. wyraz lub wyrażenie traktowane jako jednostka słownikowa] szótári elem; lexikális egység leksyka (słownictwo) [1. ogół wyrazów wchodzących w skład jakiegoś języka; 2. słownictwo, zasób wyrazów jakiegoś języka; 3. ogół wyrazów jakiegoś języka lub jakiejś specjalności] (nyelvtan) lexika;

54 3109 szókincs, szókészlet; valamely nyelv kifejezéseinek készlete leksykalizacja [1. zacieranie się związku między znaczeniem a budową wyrazu; 2. proces jęz., w którym wyrazista pod względem budowy słowotwórczej forma staje się odczuwana jako jednolity znak pewnej treści, zrywając więź z wyrazem podstawowym, od którego pochodzi (np. wyraz grzeczny, utworzony od dawn. zwrotu k rzeczy 'do rzeczy')] szótározás leksykalny, -a, -e [1. odnoszący się do słownictwa; 2. wyrazowy, odnoszący się do słownictwa] (gör.) lexikális, lexikai; (nyelvtan) szótani, szótári, szókészleti, a szókincsre vonatkozó; nem átfogó, az ismereteknek csupán anyagi mennyiségére vonatkozó (tudás) leksyko- [pierwszy człon wyrazów złożonych, wskazujący na ich związek znaczeniowy ze słownikiem lub słownictwem] (gör.) lexikoleksykograf [specjalista w dziedzinie leksykografii] lexikográfus; szótár- és lexikoníró leksikografia [1. nauka o metodach układania słowników; słownikarstwo; 2. (gr. leksikón - słownik + gráphő - piszę) nauka zajmująca się metodami tworzenia słowników i encyclopedii oraz opracowywaniem haseł i sposobem ich wyjaśniania w różnych typach słowników; 3. praktyka i teoria opracowywania słowników; 4. ogół słowników danego języka, kraju, okresu, itp.] (gör.) lexikográfia, lexikonírás; (nyelvtudomány) szótárírás, szótárirodalom; a szótárak szerkesztésének elmélete és gyakorlata leksykograficzny, -a, -e lexikográfiai leksykolog [specjalista w zakresie leksykologii] lexikológus; lexikonszerkesztő, szótárszerkesztő Leksykolodzy: o Witold Jan Doroszewski (ur. 1 maja 1899 w Moskwie, zm. 26 stycznia 1976 w Warszawie) językoznawca polski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek PAN, redaktor Słownika języka polskiego. o Jan Tokarski (ur. 24 marca 1909 w Ortelu Królewskim, zm. 16 stycznia 1982 w Warszawie) językoznawca polski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, współpracownik Witolda Doroszewskiego, autor i współautor wielu publikacji z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, dialektologii i metodyki nauczania gramatyki oraz słowników. o Prof. zw. dr hab. Jerzy Lukszyn - prof. dr. Jerzy Lukszyn (a Szaknyelvek Tanszékének a vezetője Varsói Tudományegyetem Szaknyelvek Tanszéke vezetője (2001) o Maciej Grochowski (ur. 14 lipca 1948 w Warszawie), językoznawca, semantyk, przedstawiciel i współtwórca Polskiej Szkoły Semantycznej o Dr hab. Mirosław Bańko pracuje w Wydawnictwie Naukowym PWN jako Redaktor Naczelny Słowników Języka Polskiego oraz w Uniwersytecie Warszawskim jako prof. UW. Jest autorem współautorem lub redaktorem naukowym ponad 10 słowników i poradników językowych, m.in. Słownika wyrazów kłopotliwych, Innego słownika języka polskiego o Piotr Müldner-Nieckowski (ur. 29 marca 1946 w Zielonej Górze) polski pisarz, lekarz, językoznawca (frazeolog i leksykograf), wydawca. Niekiedy publikuje pod nazwiskiem Piotr Müldner lub jako PMN, pmn, Pemen. o Andrzej Markowski (ur. 27 listopada 1948 we Wrocławiu) - profesor dr.hab., polski językoznawca, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego - dyrektor Instytutu Języka Polskiego Wydziału Polonistyki UW, przewodniczący Rady Języka Polskiego, członek Komisji Kultury Języka, wiceprzewodniczący Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Popularyzator wiedzy o języku i propagator kultury języka; autor licznych słowników, m.in. Nowego słownika poprawnej polszczyzny, i publikacji popularnonaukowych, takich jak 500 zagadek o języku polskim czy Język polski. Poradnik Profesora Andrzeja Markowskiego. Współtwórca programu nauczania "Pamiętajcie o ogrodach ". o Andrzej Bańkowski (ur. 1931), polski etymolog, prof. i kierownik Zakładu Historii Języka na Wydziale Filologiczno-Historycznym Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, autor informacji o pochodzeniu wyrazów (etymologii) do "Słownika Wyrazów Obcych" PWN (I wyd. 1995), autor trzytomowego "Słownika etymologicznego języka polskiego" PWN, którego pierwsze dwa tomy wydano w 2000 r. o Stanisław Stachowski (ur. 21 października 1930 w Jeziorach k. Grodna) - polski slawista i turkolog, językoznawca, badacz leksyki, leksykograf o Dr. Dorota Chłopek leksykologia [1. dział językoznawstwa, którego przedmiotem jest słownictwo; 2. nauka o słownictwie, o zasobie wyrazów i związków wyrazowych; 3. nauka o słownictwie, o zasobie wyrazów i związków wyrazowych. Zazwyczaj wymieniana w połączeniu z leksykografią, dla której jest nauką pomocniczą.; 4. nauka o słownictwie, o zasobie wyrazów i związków wyrazowych. Zazwyczaj wymieniana w połączeniu z leksykografią, dla której jest nauką pomocniczą. Termin leksykologia został po raz pierwszy użyty w latach 20. XIX wieku, choć zajmowano się nią już wcześniej.] (gör.) lexikológia,

55 3110 szótártan, szótan; a nyelvtudománynak a nyelv szókészletével foglalkozó ága [A szókészlettan és a szótárírás.] leksykologiczny, -a, -e lexikológiai leksykon (słownik encyklopedyczny) [fr. lexique 'słownik' z późn.gr. leksikón 'jp.' od leksikós 'wyrazowy' z gr. léksis 'wyraz; mowa' od légein 'mówić'; słownik (encyklopedyczny) 1. słownik o charakterze encyklopedycznym; 2. pierwotnie: uporządkowany zbiór objaśnionych wyrazów i terminów jednego języka (greckiego lub łacińskiego), dotyczących określonej dziedziny; 3. słownictwo, zwłaszcza jakiejś osoby lub grupy osób; 4. uporządkowany zbiór wiedzy ujęty w formie haseł wraz z ich podstawowymi opisami, lub też zawierający wiedzę encyklopedyczną w formie skondensowanej. Jest formą pośrednią pomiędzy słownikiem opisującym hasła czysto definicyjnie, a encyklopedią, zawierającą artykuły bogato opisujące przedstawiane tematy] (gör.) lexikon, magyarázó v. értelmező szótár; betűrendes egyetemes v. szakmai ismerettár leksykon dla akustyków lexikon akusztikusok részére leksykon literacki irodalmi lexikon 1800 utáni általános lexikonok Magyarországon Egyetemes magyar encyclopaedia, 13 kötet, Pest, Szent István Társulat, A Pallas nagy lexikona, 16 kötet + 2 pótkötet, Budapest, Pallas, Révai nagy lexikona, 21 kötet, Budapest, Révai, A Franklin kézi lexikona, 3 kötet, Budapest, Franklin, 1912 Tolnai világlexikona, 18 kötet + 2 pótkötet, Budapest, Tolnai Nyomdai Műintézet és Kiadóvállalat Rt., A Napkelet lexikona, 2 kötet egybekötve, Magyar Irodalmi Társaság, 1927 Uj Idők lexikona, 24 kötet, Budapest, Singer és Wolfner Irodalmi Intézet Rt., Modern általános lexikonok (1945 után) Új magyar lexikon I VIII. Szerk. Berei Andor et al. Budapest: Akadémiai Mindenki lexikona I II. Szerk. Ákos Károly. Budapest: Akadémiai ISBN Alapismereti lexikon, 1 kötet, Budapest, Tankönyvkiadó, 1988 Alapismereti kislexikon, 1 kötet, Budapest, Novotrade Rt., 1988 Akadémiai kislexikon I II. Főszerk. Beck Mihály, Peschka Vilmos. Budapest: Akadémiai ISBN Magyar Larousse : Enciklopédikus szótár I III. Főszerk. Bakos Ferenc, Ruzsiczky Éva, Szávai János. Budapest: Akadémiai ISBN Cambridge enciklopédia. Szerk. David Crystal. A magyar kiadást szerk. Szelle Béla. Ford. Acsády Judit et al. Budapest: Maecenas ISBN Magyar nagylexikon I XIX. Főszerk. Bárány Lászlóné et al. Budapest: Akadémiai; Magyar Nagylexikon ISBN Pannon enciklopédia I VIII. Budapest: Pannon; Dunakanyar 2000; Kertek 2000; Urbis Officina egyetemes lexikon. Főszerk. Markó László. Budapest: Officina Nova ISBN Britannica Hungarica világenciklopédia, az Encyclopædia Britannica magyar kiadása, 18 kötet, Budapest, Magyar Világ Kiadó Kft., Larousse enciklopédia MEMO, 1 kötet, Budapest, Akadémiai Kiadó, 1995 Általános kislexikon I II. Főszerk. Bárány Lászlóné. Budapest: Magyar Nagylexikon ISBN Mindenki lexikona (A Z). Főszerk. Szlávik Tamás. Budapest: Magyar Nagylexikon = A Magyar Nagylexikon Kiadó Tudástára. ISBN századi enciklopédia leksykonowy, -a, -e lexikonlektor [1. nauczyciel języka obcego; 2. osoba czytająca teksty w programach radiowych i telewizyjnych; 3. specjalista wygłaszający odczyty z jakiejś dziedziny; 4. osoba czytająca komuś głośno; 5. kleryk, który otrzymał święcenia lektoratu; 6. osoba świecka uprawniona do czytania Biblii podczas nabożeństwa; 7. dawny stopień naukowy; też: osoba mająca ten stopień; 8. aparat powiększający mikroreprodukcje; 9. osoba czytająca komuś głośno; wykładowca jęz. obcego na wyższej

56 3111 uczelni, nie będący samodzielnym pracownikiem nauk.; prelegent; pracownik wydawnictwa oceniającego rękopisy, utwory, a. sczytujący teksty z korektorem; kleryk, który otrzymał drugie święcenie niższe; czytnik, aparat do odczytywania mikrofilmów] (lat.) lector; lektor, (czytelnik) olvasó, felolvasó, beszélő; (nauczyciel) egyetemi lektor (nyelvtanító); A főiskolai oktatásban előadások tartásával megbízott előadó; nyelvtanár [hazaiaknak idegen nyelvet, külföldieknek hazai nyelvet oktató egyetemi v. főiskolai előadó]; irodalmi tanácsadó, kéziratolvasó; szerkesztő [könyvkiadó vállalat, színház, rádió stb. munkatársa, aki a kéziratokat elbírálja, esetleg kiadásra előkészíti]; mikrofilm leolvasógép; (egyház) olvasókanonok; lektor [A kisebb egyházi rend tagja, feladata a szentírási részek felolvasása az istentiszteleten.]; (hist.) alacsonyabb rangú pap az ős- és óegyházban, aki az istentiszteleten felolvasta a bibliai szövegeket; (egyh.) egyes egyházakban nem lelkészi jellegű egyházi munkás, akit istentiszteletek tartásával is megbízhatnak lektor (łac. legere - czytać) [zakonnik, także osoba świecka czytająca fragmenty Pisma św. podczas liturgii] lektor (lat. legére - olvasni) [a liturgiák alatt a Szentírásból felolvasó szerzetes vagy világi személy] lektor uczy polskiego, a studenci uczą się polskiego a nyelvtanár lengyelt tanít, az egyetemisták (diákok) lengyelt tanulnak lektorat [1. kurs języka obcego; 2. niższe święcenia uprawniające do czytania lekcji w czasie nabożeństw; 3. uprawnienie przyznawane osobie świeckiej do czytania lekcji w czasie nabożeństw; 4. zajęcie lektora osoby czytającej komuś głośno; 5. śrdw.łac. lectoratus 'lektorat', zajęcie lektora (wykładowcy, pracownika wydawnictwa); kurs jęz. obcego na wyższej uczelni; drugie święcenie niższe] (lat.) lektorátus (egyetemen, kiadónál); egyetemeken v. főiskolákon a lektori munkát végző, irányító intézmény, tagozat; az az osztály, ahol a lektorok dolgoznak; nyelvóra lektorium [łac. lectorium 'sala wykładowa' od lector 'czytający; wykładowca' 1. sala w bibliotece przeznaczona dla czytelników korzystających ze zbiorów na miejscu; 2. ścianka w kościołach, oddzielająca prezbiterium od nawy głównej; 3. daw. zob. audytorium w zn. 2.; 4. to przegroda oddzielająca nawę główną od przezbiterium w średniowieczych kościołach klasztornych i katedralnych. 5. to także sala w bibliotece, przeznaczona do korzystania ze zbiorów na miejscu, inaczej czytelnia. 6. drewniana a. murowana ścianka oddzielająca prezbiterium od nawy i zasłaniająca widok na ołtarz gł., stosowana w kościołach (zwł. biskupich i klasztornych) od końca XII do XVI w.; większość zlikwidowano w XVIII w., z zachowanych najsłynniejsze są w katedrach w Naumburgu, Exeter, Westminster, Albi i St. Étienne-du-Mont w Paryżu; dawn. audytorium; czytelnia w lokalu biblioteki.] misekönyv; (sala) előadóterem, tárgyalóterem, tanterem; hallgatóság, közönség, hallgatóközönség; (w kościele) szentélyrekesztő (németül lettner (a latin lectorium, azaz olvasmány szóból) szerzetesi templomokban a szerzetesek részére fenntartott helyet a laikusok részétől (a templomhajót a kórustól) elválasztó, gazdagon díszített elem. Egyes esetekben (például Exeterben) itt helyezték el az orgonát. Állandó alkotórésze a felső galéria díszes általában az Utolsó ítélet vagy a Passió témaköréből választott ábrázolással. lektorium [wspólna czytelnia dla zakonników w klasztorze; pulpit (często na podwyższeniu) w refektarzu, przy którym lektor czyta podczas wspólnych posiłków] lektórium [a szerzetesek közös olvasószobája a kolostorban; pulpitus (gyakran megemelésre szolgál) a refektóriumban, amelynél a lektor felolvas, mialatt a többiek étkeznek.] lektorka [1. kobieta czytająca komuś głośno, zajmująca się czytaniem; 2. kobieta prowadząca lektorat języka obcego na wyższej uczelni; 3. kobieta wygłaszająca odczyty; prelegent] lektor; nyelvtanárnő lektorować (lat.) lektorálni; irodalmi és tudományos kéziratokat bírálni, véleményezni lektorski, -a, -ie lektori lektura [łac. lectura 'czytanie' od legere; czytanie; to, co się czyta; spis książek przeznaczonych do czytania a. przeczytanych; 1. czynność czytania; 2. to, co się czyta lub co należy przeczytać; 3. spis książek przeznaczonych do przeczytania] (francia) lektür: olvasmány, olvasás; könnyen olvasható, mélyebb gondolkodásra nem késztető szórakoztató mű. lektura domowa, lektura szkolna házi olvasmány lektura kursoryczna [czytanie nieprzerywane objaśnieniami, z położeniem nacisku na odpowiednie akcentowanie] kurzorirodalom lektura obowiązkowa kötelező irodalom

57 3112 lektura pozaszkolna iskolánkvüli v. házi olvasmány lektura zalecana ajánlott irodalom lekturowy, -a, -e lektürlektyka [łac. lectica 'jw.' od lectus 'łóżko', 1. fotel lub łoże osłonięte baldachimem, przystosowane do noszenia ludzi przez tragarzy lub juczne zwierzęta; 2. daw. kryte nosze dla chorych albo rannych; 3. fotel a. łoże (pod baldachimem; osłonięte ściankami) na drążkach, do przenoszenia ludzi, noszone przez 2 a. 4 tragarzy lub zwierzę(ta) juczne, używane na Wschodzie do niedawna, a w Europie w staroż. i XVII-XVIII w. 4. lectica, środek komunikacyjny: fotel lub łoże na czterech niskich nóżkach, noszony przez 6-8 tragarzy lub juczne zwierzęta, wykonany z drzewa i plecionej łoziny. W starożytności lektyka używana była m.in. przez Babilończyków, Egipcjan. Zwyczaj posługiwania się lektyką przejęli Grecy, przy czym do V w. p.n.e. używano jej tylko do przenoszenia rannych. W Rzymie od czasów Nerona lektyka była szeroko stosowana zarówno na terenie miast, jak i w podróżach lądowych. Lektyką mogli się posługiwać wszyscy pełnoprawni obywatele bez różnicy wieku i płci. W miastach na terenie całej Europy lektyka była popularna w XVII i XVIII w., używana aż do W połowie XX w. używana była jeszcze w Indiach, Chinach i Japonii.] (lat.) lektika, lectica; (tört.) gyaloghintó az ókori rómaiaknál; gyaloghintó, hordszék lekuchny, -a, -e könnyűcske, légieske; (zręczny) könnyedecske, könnyűcske lekusieńki, -a, -ie pihekönnyű, pehelykönnyű lelek esti fecske Lelek (lelek kozodój) (Caprimulgus europaeus) [1. ptak o szarym upierzeniu, żyjący w lasach Europy, zimujący w Afryce; 2. gatunek niewielkiego ptaka nocnego z rodziny lelkowatych, zamieszkujący Europę (bez północnej części Półwyspu Skandynawskiego), południowo-zachodnią Azję aż po Indie oraz północno-zachodnią Afrykę. Zimuje w południowej i środkowej Afryce. Wędrowny, przeloty w kwietniu - maju i sierpniu - październiku.] Kecskefejő; európai lappantyú (Caprimulgus europaeus L.) [Egyéb neve: lappantyú, álmosfilkó, bagolyföcske, kecskeszopó, málonfekvő; a madarak (Aves) osztályának a lappantyúalakúak (Caprimulgiformes) rendjéhez, ezen belül a lappantyúfélék (Caprimulgidae) családjához tartozó faj] leluja [ciamajda, mieczyk (bot.), lilia (bot.)] [Słowniczek języka śląskiego] mafla, bamba, együgyü; (bot.) dákoska (gladiolus, gladioli), kardvirág; legényvirág; liliom (Lilium) leman [w średniowieczu: lennik podległy bezpośrednio królowi] királyi vazallus v. hűbéres lemaństwo czyli lenne maństwo [dawniej: 1. stosunek, jaki zachodził między lemanem a jego suwerenem, czyli królem; 2. to, co należało do lemana; 3. Wyraz ten znajdujemy użyty w Vol. leg., V i VII, f. 37; oznaczał on posiadłość mniejszą w dobrach królewskich, zwykle około dwuch łanów obszerną, daną wojakowi w posiadanie sposobem lennym. Były to więc osady żołnierskie, a leman znaczył to samo, co lenny człowiek, lennik królewski.] (hist.) hűbéresség lemiesz [1. dolna, robocza część korpusu pługa; 2. (vomer) - kość twarzoczaszki; 3. element roboczy spycharki lub równiarki] ekevas; bulldózer lapja v. kése; orrcsont lemoniada [słodki napój gazowany z wody lub soku owocowego, sztucznie barwiony i aromatyzowany; też: porcja tego napoju]; lemoniadka (limoniada) limonádé, citromszörp lemoniada lemoniadowy, -a, -e limonádélemur [1. ssak średniej wielkości, o puszystym futrze i długim ogonie, żyjący w lasach Madagaskaru; 2. mit. rzym. złośliwy duch

58 zmarłego] majom; (hitrege) kísértet, szellem (római) szaty męskie.] (fr. lambrequin) [ajtó, ablak, mennyezetes ágy tetején végigfutó, redőzött, ívelt szélű függöny; 2. kőből faragott hasonló formájú barokk építészeti dísz.] 3113 lemat [1. twierdzenie pomocnicze służące do udowodnienia innego, zasadniczego twierdzenia; 2. oznacza w matematyce twierdzenie pomocnicze, którego głównym zastosowaniem jest uproszczenie dowodów innych, bardziej istotnych twierdzeń. Formalnie jednak każdy lemat jest pełnoprawnym twierdzeniem, a zaklasyfikowanie pewnego twierdzenia jako lematu wynika jedynie ze sposobu jego użycia w innym, obszerniejszym kontekście.] lemma; kisegítő tétel lamberjack (ubranie drwala) (ang.) lumberjack; lemberdzsek; sportszabású rövid kabát lamberkin (fr. lambrequin) [1. w XIV i XV wieku woalka spadająca z szyszaka na ramiona; potem górna część firanki, zawieszona oddzielnie; 2. dekoracyjny element wyposażenia wnętrz w postaci wąskiego, długiego, prostokątnego pasa tkaniny wyciętego od dołu w "zęby" oraz ozdobionego. Słowo oznacza wycinki z tkaniny, drewna lub blachy wieńczące baldachim, namiot lub framugę okna. Lambrekiny stosowane były jako krótkie zasłony, firanki nad oknem lub drzwiami, zawieszone na drążku. Również jako obramienie zasłon, baldachimów. Lambrekiny stosowano głównie od XVI do XVIII wieku. Mianem lambrekinów określa się również ornament ciągły stosowany w barokowej dekoracji architektonicznej, który był wykonywany w drewnie, stiuku lub kamieniu i służył jako ozdoba ołtarzy i ambon. 3. ozdobne wycinane w zęby zakończenie zasłony, baldachimów lub bogatych nakryć łoża, chętnie stosowane w drugiej połowie XVII wieku. Dla historii mody o tyle istotne, iż motyw lambrekinów został wprowadzony we Francji do ozdoby przodu sukni dworskiej za czasów Ludwika XIV. W średniowieczu ozdabiano tak również Lambert [imię męskie pochodzenia germańskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "ziemia', "rola"] Lambert [német eredetű férfinév, jelentése: ország + fényes, híres. Női párja: Lamberta] Lambert z Maastrycht (ur. 635 w Maastricht, zm. 17 września ok. 700 w Liège) [biskup Maastricht, męczennik, święty Kościoła katolickiego] Szent Lambert vagy Landebertus (kb kb. 700) [előbb Tongeren, majd 675-től haláláig Maastricht püspöke volt. Halálának éve nem ismert, de szeptember 17-én, Liège városa közelében fekvő házában szenvedett vértanúságot.] Lelum Polelum, Lel i Polel [1. okrzyki lub przyśpiewy staropolskich pieśni wiosennych, w których dopatrywano się imion rzekomych bóstw słowiańskich albo imion diabłów. Jako pierwszy w panteonie bóstw umieścił Lela i Polela kronikarz Jan Długosz. Maciej Miechowita, piszący 40 lat po Długoszu, dopatruje się w nich słowiańskich odpowiedników rzymskiej pary bliźniąt - Kastora i Polluksa, zrodzonych przez Ledę. 2. rzekome postacie z mitologii słowiańskiej, być może bóstwa. Wzmiankowani przez Macieja Miechowitę i uważani przez niego za synów bogini Łady oraz słowiańskich odpowiedników Kastora i Polluksa. Ich istnienie w systemie wierzeń słowiańskich nie jest potwierdzone, a funkcja i powiązania rodzinne wątpliwe.] Lelum Polelum, Lel és Polel [szláv mitológiai alakok, istenek; az ikerpár neve a görög mitológiában Kasztór és Polüdeukész] leming [1. dwa rodzaje ssaków (Lemmus i Dicrostonyx) z rodziny nornikowatych; małe gryzonie, występujące w dużych ilościach w tundrze północnej Europy,

59 3114 Azji i Ameryki Północnej; 2. niewielki, roślinożerny gryzoń, żyjący w północnej Eurazji i Ameryce Północnej] lemming (Lemnus), egérféle rágcsáló emlős, kb. 15 cm nagy; néha elszaporodik, vándorútra kél és mindent elpusztít Lemuel (oddany Bogu) [król, któremu matka dawała wskazówki podane w Przyp. Sal. 31:1-9.] Lemuél (Istennek szentelt; Istenhez tartozó; Isten felé) [Király, akinek nevével csak a Péld 31,2-9-ben találkozunk. Anyja tanította az ott felsorolt bölcsességekre.] len [1. roślina dostarczająca włókien i oleistych nasion; też: nasienie tej rośliny; 2. włókno lub przędza z tej rośliny; też: tkanina z tego włókna; 3. jedno z najstarszych włóknodajnych roślinnych, było uprawiane w IV wieku p.n.e. i stosowano je na całuny do owijania mumii. Uprawiane jako roślina jednoroczna szczególnie w rejonach górzystych. Len składa się z 85% czystej celulozy i wysokim procencie ligniny, przypomina popiół. Przygotowanie do przędzenia i produkcja lnu jest czasochłonna, i polega na drapaniu, mydleniu, suszeniu, łamaniu, moczeniu i czesaniu. Tkaniny lniane są bardzo mocne, błyszczące i chłodzące i są bardzo łatwe w praniu. Głównymi producentami lnu są kraje byłego ZSSR, Irlandia, Francja, Belgia i Holandia. Jest wykorzystywany w odzieży letniej (bardzo często w mieszankach z poliestrem), na pościel, ręczniki,serwetki, obrusy, tkaniny dekoracyjne i tkaniny o przeznaczeniu technicznym.] 1. len (Linum usitatissimum, pishtim vagy gristah) [1. egynyári kb 1 méter magasra megnövő rostés olajnövény. A Linaceae-családhoz tartozik, melynek kb 150 tagja van a földön. Levelei keskenyek, világoszöldek, virágja halványkék vagy fehér. Fajtától függően centiméter magasra nő (az angliai v. apró len (Linum catharticum ) apró, csupán 7-15 cm. magas). A gumótermésben legtöbb tíz fényes barna mag található. 2. Egyéves, kék virágú kelet-mediterrán faj. Olajtartalmú magja és értékes rostja van. Növelte termesztésének kockázatát a jégveszély (2 Móz 9,31). Ha megért, gyökerestől kiszedték és a ház végénél felakasztva szárították (Józs 2,6). Külön munkaként végezték a lenfésülést és szövést (Ézs 19,9), sőt festéssel kék, bíborpiros és karmazsin színű fonalat is nyertek (2 Móz 28,33); ilyen fonallal aztán hímeztek (2 Móz 25,4; 26, ). Többnyire szövetet szőttek a fonalból, ebből varrtak ruházatot, lábravalót, lepedőt (1 Móz 41,42; 3 Móz 6,10; 2 Móz 28,39; 2 Móz 28,42 és Ez 44,18), de szőttek szőnyeget (2 Móz 38,9; Péld 7,16), sátor- és vitorlaanyagot (Ez 27,7) és lepleket is (Mt 27,59; Mk 15,46; Lk 23,53 és Jn 19,40). A saját felhasználáson felüli lenvásznat eladták, és kereskedők értékesítették (Péld 31,24 és Ez 27,16). 3. Mérsékelt égövi, egynyári növény, főleg az északi féltekén termesztik és már az i. e. 4. században is ismerték. Az egyiptomiak lenszövetből készült ruhát hordtak, lenszövetbe burkolták a múmiákat és lenszövetből készült párnákat is találtak óegyiptomi királysírokban. A textilipar által használható rostokat a rostlen szárából nyerik, ezért ez a szálasanyag a háncsrostok csoportjába tartozik. A rostlen 0,6-1,2 méter magasra nő. A rostok nagy arányban, 85 %- ban tartalmaznak cellulózt. Elsődleges megmunkálása (áztatás, törés, tilolás, gerebenezés) meglehetősen munkaigényes műveletsor. A lenszövetek nagyon erősek, fényesek, hűvös tapintásúak, könnyen moshatók. Fő gyártóik belgiumi, hollandiai, írországi, franciaországi, valamint a volt Szovjetunióhoz tartozó országok üzemei. Lenszövetekből (amelyek sokszor poliésztert is tartalmaznak) nyári ruhákat, ágyneműket, asztalneműket, dekorációs, valamint műszaki szöveteket gyártanak.]; 2. lenrost, lenvászon [1. A legrégebben ismert növényi textílnyersanyag, már az ókori Egyiptomban magas szinten dolgozták fel, egészen vékony, áttetszően finom szöveteket is készítettek belőle. A lakberendezésben könnyű változatait ágyneműnek használják, míg a vastagabb, erősebb lenvásznak a bútoprkárpitok választékát gazdagítják. 2. A len növényből nyert, nagy szakítószilárdságú, jó nedvszívó, decens fényű és hűvös tapintású háncsrost. Nyári anyagként különösen jól alkalmazható. A tiszta lenből készülő anyagok nagyon erősen gyűrődnek, ezért a lent gyakran egyéb alapanyagokkal együtt dolgozzák fel.]

60 3115 Len nowozelandzki [włókno z liści powszechnego lnu, który pochodzi z bagnistych terenów wybrzeża Nowej Zelandii. Techniczne włókno jest błyszczące, białe, o długości 1 m m. Stosowane głównie w produkcji płótna i lin.] Új-zélandi len [A szerkezeti rostok csoportjába tartozó textilipari szálasanyag, amit az Új-Zélandon kívül Ausztráliában, az Azori-Szigeteken és Kaliforniában is termesztett növény 1,5-2,5 m hosszú leveleiből nyernek. Fehér, fényes, finom, 1-1,5 m hosszú szálak, amiket kötelek és durva lenszerű szövetek készítéséhez használnak.] Len trwały (Linum perenne L.) [gatunek byliny należący do rodziny lnowatych. Występuje głównie w południowo-wschodniej i środkowej Europie, na zachodzie od Wysp Brytyjskich. W Polsce zdziczały, miejscami zadomowiony. Występuje głównie na niżu. Status gatunku w polskiej florze: kenofit, efemerofit.] Díszlen kék (Linum perenne) v. piros díszlen (Linum perenne) len przędny fonólen len przeczyszczający (Linum catharticum L.) - Béka len (Linum catharticum L.) Len zwyczajny (Linum usitatissimum) len (Linum usitatissimum) Lena [imię żeńskie, powstałe jako zdrobnienie od rosyjskiego Jelena (pol. Helena) lub innych imion takich jak Magdalena. Obecnie można się spotkać ze zdrabnianiem w ten sposób również imion Milena i Marlena. Lena może też być zdrobnieniem od imienia Leonia, Eleonora lub in.] Léna, Lenke 19. századi magyar névalkotás a német (Lenchen) és a szláv (Lenka) névből. Ezek több név (Helene, Magdalene) önállósult, becézett alakjai lenić się [I pot. nie chcieć się czymś zająć, być opieszałym; II reg.; zob. linieć] lustálkodni, tétlenkedni, henyélni Motto życiowe: Uczyć się, uczyć się i jeszcze raz uczyć (Lenin). Lenić się, lenić się i jeszcze raz lenić (uczeń). leniec [1. roślina pasożytująca na korzeniach innych roślin, rosnąca w Afryce, Azji i Ameryce Południowej; 2. a) Thesium linophyllon L., leniec pospolity; b) Thesium pyrenaicum Pourr. leniec łąkowy] vadlen, vadon termő len lenieć, linieć [1. o zwierzętach: zmieniać sierść, upierzenie, naskórek lub pancerz; 2. pot. o zwierzętach: tracić część sierści lub piór] vedleni (vedlik); szőrét veti; leveti bőrét; hullajtja a szőrét lenienie się vedlés, hámlás Lenin [Włodzimierz Lenin (ros. Ленин, właśc. Władimir Iljicz Uljanow, ros. Владимир Ильич Ульянов, ur. 22 kwietnia 1870, wg kalendarza juliańskiego 10 kwietnia, w Symbirsku, zm. 21stycznia 1924 w Gorkach Leninowskich pod Moskwą) rosyjski polityk, organizator i przywódca rewolucji październikowej, a następnie pierwszy przywódca Rosji Radzieckiej. Współzałożyciel i lider partii bolszewickiej. Teoretyk i ideolog komunizmu.] Lenin [Vlagyimir Iljics Lenin oroszul: Владимир Ильич Ленин (sz. Vlagyimir Iljics Uljanov (Ульянов), (Oroszország, Szimbirszk, április 22. (április 10. a régi orosz naptár szerint) január 21.) szovjet államférfi, a Szovjetunió első vezetője, marxista gondolkodó, a marxizmus-leninizmus fő teoretikusa. A történelem egyik leghíresebb forradalmára.] Lenin Leningrad [Sankt Petersburg (ros. Санкт- Петербург) to miasto w Rosji, położone w delcie rzeki Newy na ponad czterdziestu wyspach; ma dostęp do Zatoki Fińskiej. Liczba mieszkańców miasta wynosi 4,6 miliona (2005), a jego powierzchnia to ponad 670 kilometrów kwadratowych (powierzchnia zespołu miejskiego jest jeszcze większa i wynosi 1439 kilometrów

61 3116 kwadratowych]. Zespół miejski prawie 6 mln mieszkańców.] (dawno) Leningrád; Szentpétervár [Szentpétervár (oroszul Санкт-Петербург) Oroszország balti-tengeri kikötővárosa, a Finn-öböl partján, a Néva folyó torkolatában. Korábbi nevei Leningrád (Ленинград, ) illetve Petrográd (Петроград, ) voltak. A helyiek mai szóhasználatában elterjedt a Питер (Pityer) név is.] leninizm [1. ideologia i praktyka funkcjonowania partii i państwa komunistycznego, sformułowane przez W. Lenina; 2. czasem określany niepoprawnie jako marksizm-leninizm, to doktryna polityczna i ekonomiczna, powstała na bazie wcześniej istniejącego marksizmu, którego filozoficznym źródłem był materializm dialektyczny opracowany przez Karola Marska i Fryderyka Engelsa.] (filozófia, politika) lelininizmus; Lenin tanítása; a marxizmus továbbfejlesztése, alkalmazása az imperializmus és a proletárforradalmak korszakára leninowiec [zwolennik Lenina, leninizmu] leninista; a leninizmus híve, követője leninowski, -a, -ie lenini; a leninizmus alapján álló, vele kapcsolatos Leninowski [przymiotnik dzierżawczy - należący do Lenina lub z nim związany] Lenini; Leninlenistwo restség, semmittevés, lustaság, naplopás, renyheség, henyélés; tunyaság (Lenistwo czy choroba?: betegség-e a lustaság?) lenistwo dla mine miało ponęty a semmittevésnek számomra nem volt értéke; nem vonzott a restség leniuch, leniuszek dologkerülő, lusta, rest, naplopó, semmittevő, lomha, tunya ember leniuchiwać henyélni leniuchiwać cały dzień egész napot henyélni leniuchować (leniuchuje) [pot. spędzać bezczynnie czas; też: odpoczywać] lustálkodni, henyélni, lopni a napot leniuszek [zdrobnienie od: leniuch] lustácska, női házikabát leniwca nędza do pracy zapędza lusta lónak korbács az abrakja, a szükség a lustát is munkára hajtja leniwie lustán, renyhén, lomhán, tunyán leniwie [pot. leniwe pierogi] - (húsos v. túrós derelye) leniwie płyną godziny az órák lassan múlnak v. telnek leniwiec [1. mały, roślinożerny ssak nadrzewny, żyjący w tropikalnych lasach Ameryki; 2. pot. człowiek leniwy; 3. pot. bardzo wygodny fotel] (leniuch) lusta, rest, naplopó, semmittevő ember; here; álomszuszék (zoológia) lajhár; (átv.) nagyon kényelmes fotel v. szék Leniwiec trójpalczasty (Bradypus tridactylus L.) [typowy przedstawiciel leniwców trójpalczastych.] háromujjú lajhár (Bradypus tridactylus L.) Leniwiec grzywiasty (Bradypus torquatus), [zwany też leniwcem brazylijskim, przedstawiciel rodziny leniwców trójpalczastych (Bradypodidae).] hosszú szőrű lajhár Leniwiec grzywiasty (Bradypus torquatus), leniwiec nędza do pracy zapędza lusta lónak korbács az abrakja; a szükség a lustát is munkára hajtja leniwieć [pot. stawać się leniwym] lustálkodni, henyélni, lopni a napot leniwo, leniwie lustán, renyhén, lomhán, tunyán leniwy, -a, -e [1. niechętnie pracujący, unikający wszelkiego wysiłku; 2. poruszający się

62 3117 wolno; 3. odbywający się bez pośpiechu] lusta, rest, tunya, lomha, renyhe; henye leniwy, gnuśny, ospały [słowa te oznaczają jedno i to samo; mają bardzo złe znaczenie w Piśmie Świętym. Chrześcijanin musi walczyć z wieloma niecnotami, wynikającymi ze skłonności ciała. Do tych należy również lenistwo.] henye, lomha, rest, lusta, tespedő, tunya; álomszuszék, aluszékony; közönyös [ezt a magatartást a Biblia elítéli (Péld 6,6-9; Mt 25,26)] leniwe pierogi [kluski z białego sera, mąki i jaj] (húsos v. túrós derelye) leniwe tętno lassú érverés leniwy do nauki, a do zabawy ochoczy tanulni lusta, de szórakozni szeret leniwy uczeń lusta tanuló Lenka (Lena) Lenke [német (Lenchen), szláv (Lenka) eredetű női név. Több német név (Helene, Magdalene) önállósult, becézett alakja.] lennictwo (hist. zależność między wasalem (lennikiem) a seniorem) (dawno) hűbériség lenniczka hűbéres, vazallus nő lenniczy, -a, -e (dawno) hűbéri, hűbéres lennik [w ustroju feudalnym: posiadacz ziemi nadanej mu jako lenno] (történelem, historia) hűbéres, vazallus lenno (łac. feodum; po czesku leno, z niem. das Lehen) [1. w epoce feudalizmu: ziemia nadawana przez seniora wasalowi; 2. w epoce feudalizmu: całokształt stosunków między seniorem a wasalem; 3. to w systemie feudalnym posiadłość nadawana przez seniora w użytkowanie wasalowi w zamian za wsparcie militarne, finansowe lub obronne. 3. lemaństwo] (dawno) hűbér lennodawca (dawno) hűbérúr lenność hűbéresség, vazallusság lenny, -a, -e [przymiotnik od: lenno; dotyczący lenna, związany z lennem] (dawno) hűbéres, hűbéri lenny hűbérúr lento [1. tempo wolne, trochę szybsze niż largo; 2. utwór lub jego część wykonywane w tym tempie; 3. powoli; ilość jednostek metrycznych na minutę (BPM): 60 66; 4. określenie powolnego tempa; oznacza powoli] (zene) lento; lassan lento powoli [wolno] szabadon lenung [czyli żołd] (ném) lénung; bér, fizetés; zsold leń (leniwiec) [człowiek leniwy] semmittevő, lusta, rest, naplopó, tunya ember; here leń koronny (átv.) főlusta, lusták lustája, Mátyás király lustája Leokadia [1. imię żeńskie pochodzenia greckiego, żeńska wersja męskiego imienia Leokadiusz. Oznacza "troszcząca się o lud"; 2. imię żeńskie pochodzenia greckiego, żeńska wersja męskiego imienia Laokadiusz. Oznacza "troszcząca się o lud". Nosiła je święta Leokadia, męczennica, żyjąca w III wieku. - Popularne zdrobnienia - Loda, Lodzia, Lonia, Losia, Lola.- Leokadia imieniny obchodzi: 9 grudnia.] Leokádia (görög eredetű női név) Leon [imię męskie pochodzenia greckołacińskiego. Imię to w starożytnej Grecji funkcjonowało jako zdrobnienie imion dwuczłonowych, zaczynających się lub kończących (jak Pantaleon) członem λεων (leon), który pochodzi albo od słowa oznaczającego po grecku "lud", albo "lew". Już od czasów starożytnych jednak powszechnie uważano to imię za oznaczające "lew". Imię to pojawiło się także u Rzymian, bądź jako zapożyczenie z Grecji, bądź niezależnie. W Polsce imię to było zanotowane po raz pierwszy około 1265 roku w łac. brzmieniu Leo i około 1443 roku w formie Leon. Poświadczono również formę Len (=Leon), która mogła także stanowić zdrobnienie od Lenarta. U Słowian wschodnich odpowiednikiem tego imienia jest Lew, od którego notowano m.in. następujące zdrobnienia: Lewa, Lewk, Lewka, Lewko, Lewo, Lwik.] Leó [görög eredetű férfinév, a Leon rövidülése. Jelentése: oroszlán. Női névpárja a Leona.]; Arszlán [török eredetű férfinév, jelentése: oroszlán.] Leona [imię żeńskie; żeński odpowiednik imienia Leon, które w starożytnej Grecji funkcjonowało jako zdrobnienie imion dwuczłonowych, zaczynających się lub kończących (jak Pantaleon) członem λεων (leon), pochodzącym albo od słowa oznaczającego po grecku "lud", albo "lew". Już od czasów starożytnych jednak powszechnie uważano to imię za oznaczające "lew". Imię to pojawiło się także u Rzymian, bądź jako zapożyczenie z Grecji, bądź niezależnie.] Leona [görög, latin eredetű női név a Leó férfinév női párja. Jelentése: oroszlán ]; Lenke

63 3118 Leonard [imię męskie pochodzenia germańskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "silny jak lew". W Polsce imię to poświadczone jest od 1193 roku, m.in. jako Lenart, Lenard, Leonhardus, Lenert, Lenhart i Lenhard.] Leonárd, Lénárd [német eredetű férfinév, jelentése: erős, mint az oroszlán.] Leonarda [imię żeńskie pochodzenia germańskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "silny jak lew". Żeński odpowiednik imienia Leonard.] Leonárda [gör. lat. eredetű női név, jelentése: erős, mint az oroszlán. Férfi párja: Lénárd.] Leonek, Leoś a Leó beceneve Leonia 1. a Leonarda beceneve; 2. Leona, a Leon női változata Leontyn [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słowa Leo oznaczającego lwa.] Leontin Leontyna [żeński odpowiednik imienia Leontyn. Imię to posiada swoją świętą patronkę.] Leontina leopard (lampart) (Panthera pardus) [nazywana również lampartem lub leopardem. Ssak z rodziny kotowatych.] leopárd (Panthera pardus) Leopold [imię męskie pochodzenia germańskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "lud".] Lipót, Leopold [német eredetű férfinév, jelentése: merész + nép; híres, hírneves. Magyar alakváltozata a Lipót.] Leopold I Habsburg (ur. 9 czerwca 1640, w Wiedniu zm. 5 maja 1705, w Wiedniu) [od 1658 roku cesarz rzymsko-niemiecki, król czeski i węgierski z dynastii Habsburgów. Syn cesarza Ferdynanda III i jego pierwszej żony Marii Anny.] - I. Lipót (tulajdonképpen Leopold) (Bécs, június 9. Bécs, május 5.) [magyar király és német-római császár, III. Ferdinánd király és Mária Anna spanyol infánsnő (III. Fülöp spanyol király leánya) harmadik gyermeke.] Leosia a Leonia beceneve Leosia, Lodzia a Leokadia beceneve lep [lepka, gęsta substancja służąca do wabienia i łowienia owadów; też: pasek papieru posmarowany taką substancją] lép, mézga; madárlép, csalétek lep gumowy arab gumi, mézga lep na muchy légyfogó L EP,D [Dzienna ekspozycja na hałas. Średnia energia dźwiękowa, na jaką narażona jest osoba podczas dnia pracy. Poziom zazwyczaj jest odniesiony do 8-godzinnego wymiaru czasu pracy.] napi zajexpozíció szintje (L EX,8h ) A munkavállalókat érő zajexpozícióra vonatkozó minimális egészségi és biztonsági követelményeit a 66/2005.(XII.22.) EüM rendelet tartalmazza. A rendeletben alkalmazott fogalmak: napi zajexpozíció szintje (L EX,8h ): a zajexpozíció idővel súlyozott átlaga egy 8 órás munkanapra vonatkoztatva, heti zajexpozíció szintje (L EX,8h ): a napi zajexpozíció idővel súlyozott átlaga öt 8 órás munkanapból álló munkahétre vonatkoztatva, legnagyobb hangnyomásszint (L max ): az értékelési idő alatt C súlyozó szűrővel és csúcs (peak) időállandóval mért legnagyobb hangnyomásszint, a munkavállalót érő tényleges zajexpozíció (L am ): az értékelési időre meghatározott egyenértékű C-hangnyomásszint és az alkalmazott egyéni hallásvédőeszköz 80%-on számított csillapításának különbsége. (L am = L Ceq SRN 80 ) A rendeletben meghatározott határértékek: zajexpozíciós határérték: felső beavatkozási határérték: L EX,8h = 87 db L max = 140 db L EX,8h = 85 db L max = 137 db alsó beavatkozási határérték: L EX,8h = 80 db L max = 135 db lepianka [chata ulepiona z gliny zmieszanej ze słomą] viskó, vályogház, sárkunyhó, putri (vályogból) lepianka lepianka gliniana vályogviskó lepić (lepi) [1. kształtować coś z plastycznego materiału 2. sklejać coś 3. lepić się: być lepkim, kleić się do czegoś] ragasztani, tapasztani, enyvezni lepić garnki fazekat formázni lepić się ragadni, tapadni lepić się od brudu ragad a kosztól lepiej [1. st. wyższy od dobrze; 2. pot. raczej] jobb, jobban; inkább lepiej bić, niż lżyć jobb ütni, mint gyalázni lepiej byłoby jobb lenne

64 3119 lepiej działać niż czekać (közm.) jobb cselekedni, mint várakozni lepiej dziś niz jutro jobb ma, mint holnap lepiej mało a dobrze, niż więcej a źle a jóból a kevesebb, mina rosszból a sok; jobb keveset jól, mint sokat rosszul csinálni; inkább kevés jó, mint sok rossz lepiej nie mówić! kár a szóért! lepiej niż jobb úgy, mint lepiej późno niż nigdy jobb későn, mint soha lepiej pracować z rana niż wieczorem jobb reggel dolgozni, mint este lepiej się pilnuj! jobban vigyázz magadra lepiej tak jobb úgy, mint lepiej tego nie robić jobb ezt nem megtenni lepiej wyjechać niż zostawać w domu - jobb elutazni, mint otthon maradni lepiej z lasu, niż z terasu (közm.) (inkább az erdőből, mint a tömlöcből) szégyen a futás lepiej z mądrym stracić, niż z głupim znaleść (közm.) jobb okossal veszteni, mint butával nyerni lepiej, żeby usłyszał to pan ode mnie! jobb, ha tőlem tudja meg! lepiej, żeby usłyszał to pan z moich ust! jobb, ha tőlem tudja meg! lepiej, żeby usłyszał to pan z moich ust! jobb, ha tőlem tudja meg! lepienie ragasztás, tapasztás, enyvezés lepienie się ragadás, tapadás, összeragadás, egymáshoz tapadás lepienie się materiałów anyagok egymáshoz tapadása v. öszeragadása Lepiężnik biały (Petasites albus) [gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Występuje w całej Polsce, ale na niżu roślina ta jest rzadka, w górach natomiast jest bardzo pospolita] fehér acsalapu (Petasites albus) [a őszirózsafélék (Asteraceae) családjának őszirózsaformák (Asteroideae) alcsaládjába tartozó, évelő, lágy szárú növényfaj. Nyirkos, nedves termőhelyeken, lucfenyő erdőkben, bükkösökben, szurdokerdőkben előforduló védett növény.] Lepiężnik różowy (Petasites hybridus = P. officinalis) [gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Występuje w całej niemal Europie (bez Skandynawii) oraz w Turcji, na Kaukazie, Zakaukaziu i w Dagestanie. W Polsce jest pospolity na całym obszarze, ale szczególnie często spotykany jest w pasmie Karpat.] vörös acsalapu, más néven kalaplapu vagy nagy szattyú (Petasites hybridus) [a fészkesek (Asteraceae) családjába, a csövesvirágúak (Asteroideae) alcsaládjába tartozó növényfaj. Hegyvidéki patakok, források partjain, nedves réteken termő, évelő gyógynövény.] lepik [lepka substancja stosowana do przyklejania m.in. papy, klepek podłogowych] masztix, mézga; padlóbeeresztő; gitt lepik asfaltowy aszfalt lepiszcze [1. (technika) jest to rodzaj spoiwa używanego do produkcji wszelkiego rodzaju kompozytów, zarówno konstrukcyjnych jak i innych. Lepiszcze działa podobnie do kleju, jednak jest używane przeważnie w połączeniu z prasowaniem pod dużym ciśnieniem. Np. lepiszcze asfaltowe = beton asfaltowy, lepiszcze cementowe = beton cementowy. 2. materiał zespalający poszczególne ziarna skały osadowej, najczęściej bywa nim węglan wapnia, tlenki żelaza, krzemionka czy minerały ilaste.] összeragadt anyag v. kőzet lepki, -a, -ie [mający właściwości klejące; kleisty] ragacsos, ragadós, tapadó, tapadós; nyúló; viszkózus lepki plaster ragtapasz lepko ragadósan, nyúlósan, tapadósan lepkość [(tarcie wewnętrzne) właściwość płynów i plastycznych ciał stałych charakteryzująca ich opór wewnętrzny przeciw płynięciu.] ragadóság, nyúlósság, viszkozitás lepnica (Silene) [rodzaj roślin należący do rodziny goździkowatych. Obejmuje ok. 500 gatunków. Do rodzaju tego włączony

65 3120 został rodzaj bniec (Melandrium). Przedstawiciele tego rodzaju występują na półkuli północnej, głównie na obszarze śródziemnomorskim.] mécsvirág [(növ., Melandrium Röhl., mélavirág Brassainál), a szegfűfélék kétlaki füve 11 ffajjal (hazánkban 8) Európában. Az esti M. (M. album Mill.) réten, mezőn gyakori, estefelé fehéren virít, jó illatu. Gyökere radix saponariae albae (a. m. fehér szappanfűgyökér) néven officinális. Testvére a lándsás levelü, de piros szirmu. M. Tatrae Borb. V. ö. Borbás, A kétlaki mécsvirág kettős ivaru virággal] Lepnica zwisła (Silene nutans L.) [gatunek rośliny z rodziny goździkowatych. Występuje w całej Europie. W Polsce na całym obszarze.] kónya habszegfű (Silene nutans) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a szegfűvirágúak (Caryophyllales) rendjéhez, ezen belül a szegfűfélék (Caryophyllaceae) családjához tartozó faj.] Silene latifolia Fehér mécsvirág (Melandrium album, Caryophyllaceae) Lepnica bezłodygowa (Silene acaulis) [roślina kwiatowa z rodziny gożdzikowatych. Nazywana potocznie (i błędnie) "kwitnącym mchem". W Polsce rośnie tylko w Tatrach, wchodząc na wysokość ok m n.p.m. i schodząc w dół nawet do 1000 m n.p.m. Roślina bardzo niska, jej łodygi i liście tworzą poduszki przypominające nieco mech. Porasta upłazy, strome zbocza i piargi, zarówno na wapieniu (podgatunek S. a. pannonica) jak i na podłożu granitowym (S. a. norica) Na obszarze Polski jest endemitem tatrzańskim, występuje jednak również w innych krajach europejskich, w tym na Islandii. Habszegfű (Silene acaulis) [Mohaszerű szőnyeget alkotó, terjedő talajtakaró évelő] törpe habszegfű (Silene acaulis) Lepnica rozdęta, l. zwyczajna, l. pospolita (Silene vulgaris (Salisb.) Sm.) [gatunek rośliny należący do rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Jest szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej, rośnie dziko w Europie, Azji i północnej Afryce zadomowił się także na Azorach. W Polsce pospolity.] Hólyagos habszegfű (Silene vulgaris) Lepnica żółknąca (Silene flavescens W. et. K.) - Sárgás habszegfű (Silene flavescens) [Az ország egyik legritkább növénye, amely mindössze tő körüli példányszámban a budapesti Gellérthegy szikláin fordul elő. Társnövényei itt a fehér varjúháj és a sárga hagyma. A populáció egyedszáma évek óta változatlan. A növényt Kitaibel Pál írta le 1804-ben, al-dunai populáció alapján.] Lepnica żółknąca (Silene flavescens W. et. K.) lepnik zwyczajny (Lappula squarrosa (RETZ.) DUMORT.) Bojtorjános koldustetű, (Lappula squarrosa) leporello [książeczka składająca się jak harmonijka, spotykana jako ilustrowane wydawnictwo dziecięce, druk reklamowy lub katalog] leporelló; harmonikaszerűen összehajtogatott és kihúzható képeskönyv v. más nyomtatvány (Mozart Don Juan c.,

66 3121 operája egyik szereplőjének, Leporellónak nevéből) leprozorium [1. (z łac. lepra - trąd) zamknięty zakład leczniczy dla chorych na trąd; 2. kolonia trędowatych lub dom dla chorych na trąd. Najbardziej liczne w średniowieczu, służyły zarówno pomocy chorym, jak i ich odizolowaniu od reszty społeczeństwa. Istnieją do dzisiaj w regionach, w których trąd nadal jest obecny, zwłaszcza w Azji i Afryce.] leprosorium, lepratelep lepszość elsőbbség, felsőbbség, fölény, kiválóság, kitűnőség lepszy, -a, -e [st. wyższy od dobry] jobb lepsze [sytuacja lepsza od poprzedniej] a jobb, a hasznosabb, az előnyösebb lepsze jest wrogiem dobrego a jobb a jónak ellensége lepsze kapoty przy cnocie, niżeli podłość przy zlocie [jobb egy kabát becsületben, mint az aljasság aranyban] szegényen, de becsületesen lepsza gęś na stole, niż bażant w polu (közm.) (jobb egy liba az asztalon, mint egy fácán a mezőn) jobb ma egy verén, mint holnap egy túzok lepszy od ciebie nálad jobb lepszy od lepszego jobbnál jobb lepszy rydz niż nic [jobb a ridzike gomba, mint a semmi] jobb egy rongyos szűr, két semminél; jobb vmi, mint semmi; jobb a kevés, mint a semmi lepszy świat jobb világ (túlvilág, másvilág) lepszy wróbel w garści, niż gołąb na dachu; [jobb egy veréb a kézben, mint galamb a háztetőn] jobb ma egy veréb, mint holnap egy túzok lepszy wróbel w ręku, niż sokół na sęku; lepszy wróbel w ręku, niż gołąb na sęku (közm.) (jobb a veréb kézben, mint galamb v. sólyom az ágon) jobb ma egy veréb, mint holnap egy túzok lepowy, -a, -e [zrobiony z lepu, dotyczący lepu] léplepta [grecka moneta zdawkowa, setna część drachmy] (gör.) lepton, a drachma 1/100 része LEPT(O) [w złożeniach: mały, drobny; słaby; cienki] kicsi, vékony, karcsú; sovány, szikár lepton [(mechanika kwantowa) (z gr. leptós - lekki, drobny) to grupa 12 cząstek elementarnych (6 cząstek i 6 antycząstek). Zaliczają się do niej: elektron, mion, taon, neutrino elektronowe, neutrino mionowe, neutrino taonowe oraz odpowiadające im antycząstki: pozyton (antyelektron), antymion, antytaon i antyneutrina.] (gör.) lepton; a leptonok olyan elemi részecskék, amelyek nem vesznek részt az erős kölcsönhatásban (kvarkok), és nem is közvetítenek kölcsönhatást. Ide tartozik az elektron, a müon, a tau (τ) részecske és a nekik megfelelő neutrínók, valamint ezek antirészecskéi. leptosomatyk [astenik, człowiek chudy, wysoki, wątły, o usposobieniu schizotymicznym] (gör.) leptosom; (orvosi) sovány, gyenge testalkatú ember leptosomiczny, -a, -e - (gör.) leptosom; (orvosi) sovány, gyenge testalkatú L EQ [Równoważny poziom ciśnienia akustycznego. Miara średniego poziomu ciśnienia akustycznego w pewnym okresie.] L eq ; egyenértékű hangnyomásszint lesba [1. pogardliwie o homoseksualistce; 2. wulg. lesbijka] (vulg.) leszbikus lesbianism a. lesbianizm (między kobietami) lesbianismus; (gör.) tribádia; leszbikus szerelem lesbijka [kobieta o orientacji homoseksualnej. Określenie pochodzi od greckiej wyspy Lesbos, gdzie żyła poetka Safona, której przypisuje się uwielbienie dziewcząt. Dla mężczyzn o orientacji homoseksualnej odpowiednikiem tego określenia, o podobnej neutralności, jest gej.] leszbikus nő; a leszbikusság a homoszexualitás nők között megnyilvánuló formája. A szó eredete a görög Leszbosz-

67 3122 szigete (Λέσβος) vezethető vissza, ahol Szapphó (lat. Sappho) görög költőnő (Kr.e. 628 körül, Kr.e. 568 körül) élt és alkotott. lesbijska namiętność leszbikus szenvedély lesbijstwo [1. pociąg płciowy kobiety do innej kobiety; 2. zob. homoseksualizm kobiecy] leszbikusság [A homoszexuális nőket nevezi a köznyelv leszbikusoknak vagy leszbinek. Szappho homoszexuális görög költőnő Leszbosz szigeten élt és alkotott. Erről a szigetről kapták a leszbikusok a nevüket.] leser [pot. człowiek leniwy, uchylający się od pracy], leserka lezser férfi/nő leserstwo lezserség; megerőltetés nélkül, kényelmesen végzett (munka); hanyag, pongyola (magatartás) leserować lezserkedni lesica [skrzynia zrobiona z lasek czyli kratek] (dawno) rudakból csinált láda v. szekrény Lesica [wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Międzylesie] Lesica (lengyel falu) Lesio, Leś a Leszek beceneve lesisto sűrűn beásított, erdővel borított lesistość erdőben való gazdagság, bővelkedés lesisty, -a, -e [obfitujący w las, pokryty lasami] erdős, fás lesista okolica erdős vidék lesisty krajobraz erdős táj less [1. (geografia) urodzajna gleba; 2. (technika) z niego klinkier; 3. (geografia) pylasta gleba; 4. (geografia) nawiana skała osadowa pylasto-okruchowa; 5. (geografia) w roztoczańskiej ziemi; 6. (geografia) sycząca gleba; 7. (geografia) skała z pyłu kwarcowego; 8. (technika) osadowa skała barwy żółtej, składająca się z drobnych ziarenek mineralnych; 9. (botanika) do wyrobu cegieł; 10. (geografia) pylista skała; 11. (geografia) podstawa ukraińskich gleb; 12. (geografia) składa się z kwarcu; 13. (geografia) żyzna gleba; 14. (technika) skała do produkcji klinkieru; 15. (geografia) żółta skała osadowa; 16. (geografia) podłoże żyznych gleb; 17. (geografia) gleba urodzajna; 18. (geografia) skała okruchowa, osadowa, drobna; 19. jasnożółta, nawiana skała osadowa, używana do wyrobu cegieł; loess] (ném.) lösz, sárgaföld; igen termékeny sárga föld; világossárga, meszes földtörmelék, a szél eredményeképpen rakódott le vastag rétegekben (főként a föld pleisztocén korszakában képződnek) lessowy, -a, -e [przymiotnik od: less] lösz, löszös lesz [popiół z miałem węglowym lub tłuczeń żużlowy używany do wysypywania dróg dojazdowych, boisk i placów] salak leszowy, -a, -e [przymiotnik od: lesz] salak-, salakos leszcz (Abramis brama L., 1758) [ryba słodkowodna z rodziny karpiowatych. Nazwy synonimiczne: Abramidopsis leuckartii (Heckel, 1836); Abramis leuckartii Heckel, 1836; Cyprinus brama L., 1758 Występowanie: Europa i zachodnia Azja] keszeg [a küsz, a bodorka és a vösörszárnyú keszeg elsősorban mint csalihalak jelentősek.]; dévérkeszeg [(Abramis brama). E faj egész Európában megtalálható, Magyarországon is gyakori. Teste oldalról lapított magas, a fiatalabb példányok világosabbak (pikkelyeik ezüstösek), az öregebbek sárgásbrozosak. A dévérkeszeg azonban nem csupán ízletes falatot nyújt, hanem horgászata - tömeges előfordulása miatt - igen szórakoztató is.]; dévér keszeg leszczyna, leszczynka (Corylus avellana) [leszczyna pospolita [orzech laskowy] w Polsce w warunkach naturalnych występuje powszechnie leszczyna pospolita] mogyoróbokor Leszczyna pospolita (Corylus avellana) Közönséges mogyoró (Corylus avellana) Leszczyna turecka, leszczyna drzewiasta (Corylus colurna L.) [gatunek krzewu klasyfikowanego w zależności od systemu do rodziny brzozowatych lub leszczynowatych. Występuje Europie południowo-wschodniej i Azji Mniejszej od Kaukazu po Himalaje.] törökmogyoró (Corylus colurna) [a nyírfafélék (Betulaceae) családján belül a mogyoró (Corylus) nemzetségébe tartozó fafaj. A legszebb parkfák egyike, különösen, ha tövétől ágas. Igen mély árnyékot ad.] leszczynowy, -a, -e mogyorófa-; mogyorószerű; mogyorófaszerű leszczynowy gaik mogyorófaliget Leszek Leszek; a Lech beceneve leśnictwo [dziedzina; zespół nauk leśnych; leśna jednostka gospodarczo-administracyjna wchodząca w skład nadleśnictwa] erdészet, erdőgazdaság Leśnictwo [wieś w woj. wielkopolskim, 1. w pow. konińskim, w gminie Ślesin; 2. w pow.

68 3123 tureckim, w gminie Kawęczyn] - Leśnictwo (lengyel falvak) leśniczostwo [1. urząd leśniczego; 2. leśniczy z żoną] erdészet, erdőkerülés; az erdész meg a felesége, az erdészék leśniczówka [mieszkanie i biuro leśniczego] erdészlak Andrezjowo - leśniczówka leśniczy, -a, -e [zarządca obszaru leśnego stanowiącego leśnictwo] erdész-; erdészeti, (leśnik) erdész (erdészeti dolgozó); erdőőr, erdőkerülő, vadőr leśniczyna [żona leśniczego] erdészné, az erdész felesége leśnik [1. specjalista w zakresie gospodarki leśnej; 2. zob. leśniczy; 3. pracownik leśnictwa] erdész (tanult, végzett, okleveles), erdőkerülő, vadőr (leśniczy); (inżynier) erdőmérnök leśny, -a, -e [należący do lasu, związany z lasem; lasowy] erdei, erdészeti; erdő-; erdős leśny duszek erdei manó leśna głusza erdei magány, csend leśna ścieżka erdei ösvény leśny [partyzant] partizán letalność [występowanie genu lub genotypu, których ekspresja prowadzi do śmierci nosiciela] letalitás; halandóság; (orvosi) halandóság, halálozási arány; halálesetek számának a megbetegedések számához való aránya letalny, -a, -e [śmiertelny] (lat.) letalis; halálos (choroba letalna: halálos betegség; gen letalny: halálos gén) letarg [gr. lēthargos 'jw.' od lēthē 'zapomnienie; 1. stan pozornej śmierci, polegający na głębokim śnie, w którym zanikają reakcje na bodźce; 2. apatia, bezwład; 3. mit. gr. Lete, rzeka Zapomnienia w Hadesie'; po napiciu się z niej dusza zmarłego traciła pamięć o swym życiu na Ziemi; śmierć pozorna, chorobowy stan senności, cechujący się brakiem reakcji na bodźce i osłabieniem czynności życiowych organizmu.] (gör.) letargia; tétlenség; fájdalmas kiábrándultság; levertség, fásultság, ernyedtség; közömbösség, érdektelenség minden iránt; álomszerű állapot agyrázkódásnál stb.; továbbá szellemi tunyaság, érzéketlenség; (pozorna śmierć) tetszhalál letargiczny, -a, -e letargikus; levert, fásult, bódult, dermedt, érzéketln, közömbös, részvétlen, tespedt, tunya, ernyedt letek [1. miara ciał sypkich i płynnych, około 225 litrów; 2. biblijna miara objętości ciał sypkich, równa ok. 197 lub 115 l (1/2 Chomer). W Biblii Tysiąclecia tłumaczony jako korzec równy 225 l.] kór (folyadékűrmérték = 10 bát; 220 l) szárazűrmérték is, amely egyezik a hómerrel (szárazűrmérték = 10 éfa; 220 l) letkiewicz [daw. człowiek lekkomyślny] könnyelmű, ingatag, állhatatlan ember letni, -a, -ie [1. dotyczący lata; 2. ciepławy; 3. pozbawiony wyrazu, temperamentu] nyári, nyárias; (trochę ciepły) langyos letni miesiąc nyári hónap letnia willa nyaraló letnia woda langyos víz letnią porą nyáron, nyári időben letniczek [dawne: sukienka letnia] nyári ruha letniczka [kobieta spędzająca letnie wakacje na letnisku] nyaraló, üdülő (nő) letnie ubranie nyári öltöny letnik [1. mieszkaniec miasta przebywający na letnisku; 2. letnik, letniczek, letnia suknia, osobliwie kobieca, spódnica letka białogłowska; 3. Letnikiem nazywano także: letnie siedzenie, chłodnicę, chłodniczek czyli altanę cienistą.] nyári vendég (üdülő); nyaraló, nyaralóvendég; nyári ruha; szoknya; (átv.) kertilak, lugas, filagória letnik rosyjski [suknia kobieca, wkładana przez głowę, nie rozcinana, z bogato zdobionymi rękawami. Noszona w Rosji w XVI i XVII

69 3124 wieku. Wersje bogatsze stroju szyte były z tkanin tureckich i perskich. Letniki rozcięte na przedzie i zapinane na piętnaście guzików zwane były opasznicami lub rozpasznicami.] orosz ruha letnio nyáriasan letnio się ubrać nyáriasan öltözködni; langyosan letnisko [1. miejscowość wypoczynkowa, do której przyjeżdżają na lato turyści; 2. letni pobyt poza miastem w celach wypoczynkowych; 3. miejscowość służąca wypoczynkowi letniemu; również urlop spędzany poza miastem] (miejscowość) nyaralóhely, üdülőhely, nyaralótelep; (mieszkanie) nyaraló letniskowy, -a, -e üdülő-, nyaraló- Letterbox [powstaje, gdy obraz ma większy stosunek szerokości do wysokości niż ekran, na którym jest on wyświetlany (zazwyczaj obraz 16:9 wyświetlany na ekranie 4:3). Polega na dodaniu do obrazu poziomych czarnych pasów (kaszet) na górze i na dole.] (ang.) letterbox [A szélesvásznú film az eredeti, a moziban láthatónak megfelelő képméretarányban kerül bemutatásra, amely szélesebb, mint a tv képernyője. Ezért a képernyő alsó és felső részén fekete csíkokkal takarják ki a rést.] leukocyt [1. komórka znajdująca się w krwi i limfie, pełniąca w organizmie funkcję ochronną; 2. inaczej krwinka biała, to komórkowy składnik krwi. Leukocyty są stosunkowo duże, niemal bezbarwne i mniej liczne od erytrocytów. Ich zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami takimi jak wirusy i bakterie.] (gör.) leukocita (leucocyta), fehér vérsejtek egyik alakja leukocytoza [1. nadmiar leukocytów we krwi; 2. zwiększona liczba krwinek białych we krwi obwodowej (normę stanowi 4-9 tys. leukocytów w 1 mm 3 krwi); stanowi ważny objaw chorobowy (np. w zakeżeniach), ale liczba leukocytów nawet u zdrowych jest zmienna, wzrasta np. w wyniku wysiłku fiz. czy w okresie ciąży] leukocitózis (fehér vérsejtek megszaporodása) leukemia (białaczka) [choroba układu krwiotwórczego o charakterze nowotworowym, polegająca na nadmiernym, niekontrolowanym tworzeniu się oraz nieprawidłowym dojrzewaniu krwinek białych (leukocytów); białaczka] (gör.) leukémia; (orvosi) fehérvérűség; a fehér vérsejtek kóros elszaporodása a szervezetben (betegség) leukoma (bielmo) leukóma; (orvosi) hályog (fehér folt a szaruhártyán) leukoplast [1. bezbarwne ciałko występujące w cytoplazmie komórek roślinnych, gromadzące substancje zapasowe; 2. pasek tkaniny pokryty z jednej strony substancją klejącą, służący do przymocowania opatrunku] (gör.) leukoplast (ragasztószalag); ragtapasz; kaucsukból készült, cinoxiddal átitatott orvosi tapasz [a Leukoplast többféle szélességben kapható (1,25 cm, 2,5 cm, 5 cm).] lewajtkosz [mańkut] [Słowniczek języka śląskiego] balkezes, balog, suta lewitka [1. fr. lévite lub robe lévite; wierzchni strój kobiecy, popularny w XVIII wieku. Szyta z lekkich tkanin jedwabnych, gazy, muślinów, płócienek lub cieniutkiej wełny. Zapinana jedynie do pasa na guziki lub pętlice ozdobne, dalej otwarta, ukazująca przód spódnicy. Posiadała tren i długie rękawy. 2. prosta suknia kobieca, kroju płaszczowego, dopasowana z przodu, luźna i fałdzista z tyłu, o wąskich i długich rękawach, przewiązana szeroką szarfą, której końce luźno opadały na spódnicę spodnią widoczną w otwartym rozcięciu od pasa(1779); 3. dawna suknia kobieca; 4. (nł.) kapłanka] (daw) női felsőruha; papnő

70 3125 Lewocza (słow. Levoča, węg. Lőcse, niem. Leutschau, łac. Leutsovia) [miasto powiatowe we wschodniej Słowacji, w kraju preszowskim, w historycznym regionie Spisz] Lőcse (szlovákul Levoča, németül Leutschau, latinul Leutsovia) [város Szlovákiában, Eperjestől 40 km-re nyugatra, a Lőcse patak völgyében. Az Eperjesi kerület Lőcsei járásának székhelye. Az egykori Szepes vármegye legjelentősebb települése.] lew [1. duże zwierzę drapieżne o muskularnej budowie i płowej sierści, żyjące w Afryce i Indiach; 2. duży ssak drapieżny z rodziny kotów] oroszlán miatt az "állatok királya" címet adták neki. Az Írásban az oroszlán gyakran a hatalom jelképeként használatos.] Lew [imię męskie; Leon imię męskie pochodzenia greckiego. Wywodzi się ze słowa oznaczającego "lew".] Lew, Leó lew mały kis oroszlán Lew (Panthera leo) [duży, mięsożerny ssak (występujący na Sawannach) lądowy z rodziny kotowatych, drugi po tygrysie co do wielkości wśród czterech ryczących wielkich kotów] oroszlán (Panthera leo) [a macskafélék (Felidae) családjába tartozó emlős. A tigris után ez a legnagyobb termetű és legelterjedtebb "nagymacska". Gyakran külön fajnak tekintik a kihalt európai barlangi oroszlánt (Panthera spelaea faj vagy Panthera leo spelaea alfaj), mely az utolsó jégkorszakban együtt élt az emberrel, valamint a szintén kihalt amerikai oroszlánt (Panthera leo atrox vagy Panthera atrox), amely közeli rokonságban állt az európai barlangi oroszlánnal. (Nem összekeverendő a hegyi oroszlánnak is nevezett amerikai pumával.)] lew [1. jednostka monetarna Bułgarii równa 100 stotinkom; 2. jednostka monetarna Bułgarii (1 lew = 100 stotinek)] leva (bolgár pénzegység) Lew [I jeden ze znaków zodiaku; też: osoba urodzona pod tym znakiem; 2. łac. Leo; piąty gwiazdozbiór zodiakalny; 3. znak Zodiaku; II osoba urodzona pod znakiem Lwa] Oroszlán (znak Lwa) (csillagkép) Lew (hebr. arii) [silne zwierzę używane czasami jako symbol godności i władzy królewskiej. Może także służyć jako symbol szatańskiej potęgi, szerzącej zło i spustoszenie.] Oroszlán [Az ókorban Palesztinában, Szíriában és Kisázsiában sok oroszlán volt; a Biblia gyakran említi őket. Testének nagysága és méltóságteljes külseje lew morski [1. ssak morski zamieszkujący wybrzeża Kalifornii, Galapagos i Japonii; 2. (uchatka kalifornijska) ssak morski z rodziny uchatkowatych, występujący w kilku obszarach subpolarnych] 1. borjúfóka (Phoca vitulina) [Rendszertani hely: osztály: emlősök (Mammalia); rend: úszólábúak (Pinnipedia); család: valódi fókák (Phocidae),] 2. oroszlánfóka [kaliforniai oroszlánfóka (Zalophus californianus) egy csendes-óceáni fókafaj, amely kiválóan alkalmazkodott az emberek közelségéhez. Csapatai gyakran láthatóak kikötők, mólók közelében. Mivel rendkívül intelligens, a vízibemutatók kedvelt szereplője.]; (mors) rozmár borjúfóka oroszlánfóka

71 lew ryczy az oroszlán ordít Lewantyńczyk (Lewant) [społ. mieszkaniec Lewantu, gł. potomek europejskich osiedleńców w tych krajach] levantei ember lewantyński, -a, -ie [przymiotnik od: Lewant] levantei 3126 lew salonowy arszlán (gavallér); szalonlovag, piperkőc, világfi lewa, lewa bułgarska leva (bolgár pénzegység) lewa (karty) [1. karty wzięte jednorazowo podczas gry przez jednego z jej uczestników; 2. karta lub karty jednorazowo zdobyte w czasie gry w karty] (kártya) ütés lewa [1. lewa strona; 2. w komendzie marszowej: lewa noga] bal; bal oldal; bal láb lewa noga bal láb lewa ręka bal kéz lewa strona bal oldal, vminek a visszája; fonák lewa strona materiału a szövet v. az anyag fonákja v. visszája lewa strona sukna a szövet baoldala v. visszája, fonákja lewacki, -a, -ie [właściwy lewakowi] baloldali elhajló lewactwo [1. skrajnie lewicowa postawa społeczno-polityczna, wyrażająca się w poglądach, że każde rozwarstwienie społeczeństwa jest złe, i należy stosować wszystkie dostępne sposoby zmniejszania lub likwidacji różnic. Oparte jest na poglądach głoszonych przez: anarchizm, komunizm, socjalizm; 2. w ten sposób lewactwo definiują i używają praktycznie wyłącznie jego zwolennicy. Poza tym występuje tylko jako obraźliwy epitet w walce politycznej, gdzie może oznaczać dowolną grupę, postawę, opcję polityczną, wykazujące cechy socjalizmu lub liberalizmu światopoglądowego. Bywa używane nawet w stosunku do takich, które dawno zatraciły cechy lewicowe lub liberalne na rzecz promowania związków koleżeńskich.] baloldali elhajlás Lewant [wł. levante 'wschód; kraje Wschodu' od levare 'podnosić (się); wschodzić' z łac. 'ulżyć; podnosić'; przest. Bliski Wschód, kraje wschodniego wybrzeża M. Śródziemnego] (ol.) Levante; Közel- Kelet; a Földközi-tenger keleti, különösen kisázsiai partvidéke; szűkebb értelemben Kis-Ázsia, Szíria és Egyiptom partvidéke Lewantyński [gładka, błyszcząca, lekka tkanina z jedwabiu naturalnego o splocie płóciennym. Wykorzystywana na sukienki damskie i podszewki.] Levantine (vékony) [Valódi selyemből készült könnyű, sima, fényes, sávolykötésű selyemszövet. V. ö. levantine (vastag). Női ruhaanyag és bélésszövet. Az elnevezés a Földközi-tenger keleti partvidékét jelentő Levante francia változatából ered.] lewar [1. dźwignia do podnoszenia ciężarów; 2. zakrzywiona rurka, wprowadzana jednym końcem do naczynia, umożliwiająca przelanie cieczy z innego naczynia] emelőgép, emelő lewarek [1. zdr. od lewar; 2. narzędzie dentystyczne do usuwania zębów] emelőcske; kocsiemelő; foghúzó fogó lewarowy, -a, -e emelőlewatywa [wprowadzenie do odbytnicy ciepłej wody w celu wywołania wypróżnienia] beöntés, klistér lewek [młody lew] oroszlánkölyök Lewi (przyłączony) [trzeci syn Jakuba i Lei. Był ojcem pokolenia Lewitów, z którego pochodził także Pan (ze strony cielesnej). Lewi i Symeon pomścili zhańbienie ich siostry Diny przez Sychema. Czyn ten został przeklęty przez Jakuba. Mojżesz błogosławił pokolenie Lewi i prorokował mu przewodnictwo duchowe. Lewi wszedł do Egiptu z trzema jego synami: Kerson, Kaat i Merary. Na rozkaz Mojżesza Lewici zabili 3000 wielbicieli złotego cielca. Mojżesz i Aaron byli Lewitami i potomkami Kaata. Lewici mieli całkowitą pieczę nad przybytkiem i namiotem

72 3127 zgromadzenia. Lewitom nie przydzielono ziemi po wkroczeniu do Kanaan; żyli z dziesięciny, z której także dziesiątą część musieli dawać. Mieli miasta ucieczki.] LÉVI (körülfont, hordozott, ragaszkodás, csatlakozás, szövetség; egyesült, hozzátett, ragaszkodó) [1. Jákób harmadik fia Leától (1Móz 29,34; 35,23), bosszút állt Sekemen, aki húgát, Dinát megszeplősítette (1Móz 34). 2. Jézus két őse (Lk 3,24.29). 3. "Máté" neve, mielőtt Jézus tanítványa lett volna (Mk 2,14; Lk 5,27.29).] Lewiatan (łac. Leviathan, z hebr. Lwithn) [1. biblijny potwór morski symbolizujący zło, które Bóg zniszczy na końcu dziejów; 2. ogromny potwór biblijny; 3. pierwotnie potwór z fenickiej mitologii symbolizujący chaos, żyje najczęściej w morzu; istnieje ciągłe niebezpieczeństwo, że wyłoni się stamtąd znowu i zagrozi istniejącemu ładowi. W Starym Testamencie przynależy do pierwszego chóru aniołów serafinów; w sztuce chrześc. gdzie bliski jest smokowi o kilku głowach, wężowi, krokodylowi lub wielorybowi, pojawia się jako pokonane przez Boga wcielenie chaosu, diabła lub Antychrysta. Lewiatan uchodzi też wg niektórych podań za siódmą nałożnicę Lucyfera. Znana od X wieku legenda sylwestrowa, opowiada o zamknięciu Lewiatana w lochach papieskiego pałacu przez Sylwestra I. Proroctwo Sybilli przepowiadało na rok tysięczny uwolnienie monstrum i zagładę świata. Przerażenie wzmagał fakt przyjęcia przez nowego papieża (który miał się trudnić czarnoksięstwem) imienia Sylwestra II, co budziło powszechne obawy, że potwór uwięziony przez jednego Sylwestra, przez kolejnego zostanie wyzwolony. Radość ludu nie miała granic, kiedy przepowiednia nie spełniła się na pamiątkę hucznych obchodów tego wydarzenia, została ustanowiona tradycja święta Sylwestra, którą obchodzimy do dziś. 4. zwierzę podobne do krokodyla. Symbol wroga. 4. mityczny potwór morski, który w ST występuje jako uosobienie sił przynoszących ludziom nieszczęście. Por. Smok.] (héber) leviatán (a megforduló, tekeredő; kanyargós), bibliai tengeri szörnyeteg [Nem tudjuk bizonyosan, milyen állatot jelöl ez a név (Jób 3,8; 41,1; Ézs 27,1). Egyesek a krokodilra gondolnak. A Zsolt 104,26 szerint a cethal.]; (átv.) óriási, félelmet keltően nagy dolog lewica [1. kierunek polityczno-społeczny głoszący hasła sprawiedliwości społecznej, egalitaryzmu i konieczności postępu; 2. partia polityczna lub organizacja zrzeszająca zwolenników tego kierunku; 3. podn. lewa ręka; 4. w polityce to określenie sił politycznych głoszących ideały postępu społecznego i równości. Zalicza się do nich środowiska o poglądach socjaldemokratycznych, socjalistycznych oraz socjalliberalnych.] (ręka) bal kéz; (strona) bal oldal, baloldal, balszárny (politikai) Lewica narodowa (lewica patriotyczna, lewica narodowo-wyzwoleńcza) [postawa społeczno-polityczna, łącząca w sobie zarówno elementy wywodzące się z doktryny lewicowej (interwencjonizm, rozwinięta opieka socjalna, nacjonalizacja, walka klas, antysyjonizm), jak i elementy charakterystyczne dla ruchów prawicowych (nacjonalizm, antysyjonizm, przywiązanie do tradycji).] (pol.) nemzeti baloldal Lewici [nazwa pokolenia wywodzącego się od trzeciego syna Jakuba - Lewiego. W znaczeniu najwęższym, jakie jest używane w Pwt, nazwa pewnej godności w hierarchii ST. Według Pwt 33,8-11 Lewitom powierzono urim i tummim(zob.), ofiary kadzenia i całopalenia, przekazywanie Izraelowi woli Jahwe. Byli oni strażnikami sanktuarium i nie mieli funkcji ściśle kapłańskich. Od Dawida byli śpiewakami świątyni. Nie mając działu w ziemi, byli oni rozproszeni po całym obszarze Ziemi Świętej. Źródłem ich utrzymania była dziesięcina i udział w pierwocinach.] (bibl.) leviták [1. Lévi leszármazottai. - Az ÓSz-ben tág értelemben az egész ósz-i papság: a főpap, a papok és a ~ együtt. Így szerepelnek Mózes áldásában (MTörv 33): Lévit (= a papi nemzetséget) illeti az urim és tummim (33,8-11), nekik kell Jahvénak bemutatni az illatáldozatot és a teljes áldozatot, és ők tanítják Izr-t a törvekre. 2. A zsidó hagyományban a léviták Lévinek, a tizenkét zsidó törzs egyike, (ל י) Jákob fiának utódai. A léviták a többi törzzsel ellentétben nem kaptak saját területet Kánaán elfoglalása után. Speciális vallási és politikai feladataik voltak, amik elsősorban a

73 3128 kohaniták mellett segédpapok ként a Második Templom idején végzett szakrális tevékenységekre terjedtek ki. Ezért cserébe tizedet (az ún. maaszert) kaptak a többi törzstől. A második templom pusztulásával és a rabbinikus judaizmus kialakulása eljelentéktelenítette őket, bár leszármazásukat a judaizmus máig számon tartja. Legfőbb szerepük zsidó istentiszteleteken a kohaniták kezeinek megmosása a papi áldás előtt, és egyes rítusok másképp vonatkoznak rájuk. Szolgálatuk a törvény szerint 30 éves kortól 50-ig terjedt (4Móz 4,3), de a könnyebb szolgálatokat a 4Móz 8,24 szerint 25 éves kortól is végezhették, Dávid pedig már 20 éves koruktól alkalmazta őket (1Krón 23,24). Ezek az évek egyúttal a hadkötelezettség évei is voltak, amely alól azonban a léviták, papi szolgálatuk miatt, mentesültek. ] lewicowiec [potocznie o zwolenniku lewicy] baloldali ember lewicowość baloldaliság lewicowy, -a, -e baloldali lewicowy odłam parlamentarny a parlament baloldali csoportja L evening (wskaźnik hałasu w porze wieczornej) [oznacza wskaźnik hałasu służący do określenia dokuczliwości w porze wieczornej, zgodnie z definicją podaną w załączniku I] - az L este az MSZ ISO szerinti, az egy év összes esti (18 00 és óra közötti) időszakára meghatározott hosszú idejű átlagos A-hangnyomásszint lewita [1. późn.łac. Levita, Levites 'jw.' z gr. Leuítēs 'jp.' od Leui 'Lewi, 3. syn Jakuba, biblijny protoplasta Lewitów' z hebr. Lēwí 'jp.' wg Biblii - potomek pokolenia Lewi, przeznaczonego do niższych służb relig.; przen. duchowny chrześc. niższego stopnia. 2. wg Biblii potomkowie Lewigo (jednego z dwunastu synów Jakuba). Po zdobyciu Kanaanu nie otrzymali własnej ziemi do zamieszkania. Pozostałe plemiona wydzieliły dla nich 48 miast. 3. We wczesnych księgach Starego Testamentu Lewici byli utożsamiani ze stanem kapłańskim. Później traktowano ich jako przeznaczonych do niższych posług kapłańskich; 4. w starożytnym judaizmie: przedstawiciel jednej z grup kapłańskich, wywodzącej się z pokolenia Lewiego] (egyház) lévita; (vallás) zsidó szerpap; Lévi családjából való; templomszolga a jeruzsálemi templomban; (dawno) református lelkésztanító [a régebbi pr. egyházi gyakorlat szerint az a kántortanító, aki a szórványgyülekezetben a szentségek kiszolgáltatása kivételével minden egyházi szolgálatot elláthatott]; a római katolikus egyházban alacsonyabb rangú pap lewitacja [1. (łc. levis - lekki, lotny) to stan, w którym ciało pozostaje w spoczynku jednocześnie nie mając kontaktu fizycznego z żadnym innym ciałem. Jest to możliwe dzięki zrównoważeniu siły ciężkości przez jakaś inną siłę. Obecnie większość sposobów lewitacji opiera się na magnetyzmie; 2. w okultyzmie: zjawisko polegające na unoszeniu się w powietrzu ciał materialnych wbrew prawu ciążenia; 3. (łac. levitas = lekkość) unoszenie się obiektu bez kontaktu z podłożem; 4. w sztuce iluzji jest to każdy rodzaj efektu iluzjonistcznego, w którym widz odnosi wrażenie, że jakiś przedmiot bądź osoba unosi się w powietrzu bądź lata; 5. w parapsychologii zdolność do unoszenia własnego ciała w powietrzu dzięki sile woli; ponieważ istnienie zjawiska lewitacji nie zostało udowodnione naukowo zalicza się je do pseudonauki] levitáció [a földről való felemelkedés és lebegés, látszólag a gravitáció törvénye ellenében] lewitować levitálni; lebegni ég és föld között lewkas (gr. biały) [w ikonografii nazwa gruntu z gipsu lub alabastru zmieszanego z rybim lub zwierzęcym klejem. Jest nanoszony kilkoma warstwami na specjalnie przygotowaną deskę i po wyschnięciu polerowany.] (gör. Λευκός = fehér) ikonfestési technika (alapozási technika, gipsz v. alabástrom és hal- v. állati enyv keveréke) lewkonia (Matthiola) [1. rodzaj należący do rodziny kapustowatych. Zamieszkuje głównie obszar śródziemnomorski. Liczy 55 gatunków, z czego 2 uprawia się powszechnie w celach ozdobnych. 2. rodzaj z rodzinyny krzyżowych, około 40 gatunków rosnących w obszarze śródziemnomorskim. Często uprawiane, przede wszystkim ze względu na pięknie pachnące kwiaty; a) Lewkonia letnia (Matthiola incana) b) Lewkonia dwurożna, czyli maciejka (Matthiola bicornis), uprawiana jako roślina roczna, ma kwiaty liliowe, pachnące wieczorem. Lewkonia letnia (Matthiola incana) wytworzyła wiele odmian o różnych kolorach i kwiatach pełnych. 3. ozdobna roślina o silnie pachnących kwiatach zebranych w grona] 1. Viola (Matthiola incana) [egynyári növény. Magassága: 35 cm. Virága kellemes illatú. Napos fekvést, tápanyagban gazdag, nedves talajt igényel.] 2. görög ibolya

74 3129 (Matthiola bicornis DC.) Görögországban terem, kertbe ültetik. lewo bal (s.n.) lewo- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z lewą stroną czegoś, np. lewobrzeżny] ballewoboczny, -a, -e bal-, baloldali lewobrzeżny, -a, -e [położony, znajdujący się na lewym brzegu rzeki] balparti lewobrzeżny dopływ baloldali mellékfolyó leworęczność [mańkuctwo- odwrócona w stosunku do większości ludzi funkcjonalność prawej i lewej ręki] balkezesség leworęczny, -a, -e; leworęki, -a, -ie [posługujący się lewą ręką w czynnościach wykonywanych zwykle prawą] balkezes; balkéz felőli leworęczny, leworęki [osoba leworęczna]; leworęczna, leworęka (mańkut) balkezes; balog, suta (ffi/nő) lewoskrętny, -a, -e [1. obracający się, obrócony w lewą stronę; 2. skręcony w lewo] balra forgó, bal forgású v. fordulatú lewoskrzydłowy, -a, -e [znajdujący się na lewym skrzydle zespołu, drużyny] bal szárnyon levő lewoskrzydłowy [w niektórych grach zespołowych: zawodnik grający na lewym skrzydle], lewoskrzydłowa balszélső (sport) lewoskrzydłowy celnie dośrodkował a balszélső jó célzással juttatta középre a labdát lewostronnie baloldalian; baloldaliasan lewostronny, -a, -e [znajdujący się, odbywający się po lewej stronie] baloldali lewostronny ruch baloldali közlekedés v. forgalom lewuloza (ang. levulose ) [fruktoza] (lat.) levulóz, gyümölcscukor lewy, -a, -e [1. znajdujący się po tej stronie ciała ludzkiego lub zwierzęcego, po której na ogół znajduje się serce; też o otoczeniu człowieka: znajdujący się po stronie ręki, która jest bliżej serca; 2. o stronie tkaniny, ubrania itp.: spodni, wewnętrzny; 3. pot. nielegalny, fałszywy; 4. pot. wyglądający podejrzanie; też: nienadający się do czegoś z powodu braku jakichś umiejętności; 5. lewicowy] bal, baloldali lewą marsz! bal lábbal lépés indulj! lewą nogą wstać z łóżka ballábbal kel fel lewe dokumenty (átv.) hamis, nem valódi iratok, dokumentumok lewe papiery (közb.) hamis papírok v. iratok lewe skrzydło balszárny lewy prosty, lewy sierpowy, lewy sierp [w boksie: cios prosty, cios sierpowy zadany przeciwnikowi lewą ręką] (box) balegyenes, balhorog lewy łącznik balösszekötő lewy obrońca balhátvéd lewy odłam organizacji politikai szervezet baloldali frakciója lewy pomocnik balfedezet lewy sierp, lewy sierpowy (sport) balhorog (ütés) lewy skrzydłowy balszélső lex [1. w starożytnym Rzymie: ustawa, przepis prawa; 2. prawo, przepis prawny, ustawa] törvény lex abrogata [łac., prawo zniesione, skasowne] (lat.) lex abrogata; hatálytalanított törvény Lex consumens derogat legi consumptae [przepis pochłaniający wyłącza przepis pochłonięty] (lat.) Lex consumens derogat legi consumptae; lex dilationes exhorret [łac., prawn. prawo nie znosi zwłoki] (lat.) Lex dilationes semper exhorret; a törvény nem tűr halasztást. lex est communae praeceptum - prawo jest zasadą o charakterze ogólnym (lat.) lex est communae praeceptum; a törvény az alap az általános jellegéből kifolyóan lex est, quod populus iubet atque constituit - ustawą jest to, co lud stanowi i uchwala (lat.) Lex est, quod populus iubet atque constituit. - A törvény az, amit a nép parancsol, és elrendel. Lex imperfecta (dosł. prawo niedoskonałe) [1. przepis bez sankcji; 2. norma prawna pozbawiona jakiejkolwiek sankcji. Naruszenie takiej normy nie spowoduje na gruncie przepisów prawnych negatywnych skutków dla osoby, która ją złamała. Brak sankcji nie musi oznaczać, że prawodawca popełnił błąd. Powodem nieopatrzenia normy żadną sankcją może być brak takiej potrzeby, bądź przewidywana nieskuteczność sankcji niemożność przymuszenia do postępowania zgodnego z normą (niemożność wyegzekwowania normy). Przykładem normy niedoskonałej jest przepis artykułu 96 i 96 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, stanowiący w szczególności, że rodzice są obowiązani należycie przygotowywać dziecko do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień oraz, że w wychowywaniu dziecka nie wolno stosować wobec niego kar cielesnych.] (lat.) lex imperfecta, amelynek semmi sanctiója nincs; a törvény azon fajtája, amely

75 3130 nem helyez kilátásba hátrányos jogkövetkezményt, némelykor azonban a jogalkotó mulasztását utólagosan prétori szankció pótolja Lex iubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria [1. prawo nakazuje to, co należy czynić i zakazuje rzeczy przeciwnych; 2. Przepis zaleca to wszystko co należy czynić i zabrania sprzeciwiania się prawu.] (lat.) Lex iubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria; a jog előírja a végrejtás módját és tiltja az ellentétes dolgokat Lex iubeat non disputat [prawo nakazuje, a nie dyskutuje] (lat.) Lex iubeat non disputat; a törvény utasít és nem vitatkozik Lex minus quam perfecta (dosł. prawo mniej niż doskonałe) [norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną). Oznacza to, że postępowanie sprzeczne z tym, co nakazuje lub czego zakazuje określona norma spotka się ze ściganiem przez organy wymiaru sprawiedliwości i możliwością nałożenia sankcji karnej na osobę, która normę naruszyła. Tego rodzaju normy zawiera przede wszystkim prawo karne opisując czyny przestępcze. Dokonanie takiego czynu uruchamia ściganie, którego wynikiem może być nałożenie sankcji karnej (kary).] (lat.) lex minus quam perfecta, amely a törvény meg nem tartására büntetést szab; a törvény azon fajtája, amely büntetéssel sújtja az ellenére ügyködőt, de nem teszi érvénytelenné magát az ügyletet. Lex mitior [ustawa względniejsza] (lat.) Lex mitior; enyhébb új törvény Lex mitior retro agit [ustawa względniejsza działa wstecz] (lat.) Lex mitior retro agit; az új enyhébb törvény visszamenőleges hatályú lex naturae (prawo natury) (lat.) lex naturae; a természet törvénye, természettörvény, mint a természet fennállásának és működésének törvénye; a természeti törvény lex naturalis [prawo natury (łac. lex naturalis) (prawo naturalne; łac. ius naturale)] (lat.) lex naturalis; a temészetes, lelkiismeretbe írt, vagy természeti törvény (Róm2,14-15). lex neminem cogit ostendere quod nescire praesumitur - prawo nie zobowiązuje nikogo do ujawnienia tego, co do czego istnieje domniemanie, że on nie wie (lat.) lex neminem cogit ostendere quod nescire praesumitur; a törvény senkit sem kötelez annak beismerésére, ami ezt feltételezi, hogy ő nem tudja Lex non distinguit [ustawa nie rozróżnia (np. między biednymi a bogatymi, dobrymi a złymi itp.)] (lat.) Lex non distinguit; a törvény nem tesz különbséget [ahol a törvény nem tesz különbséget, ott a törvény értelmezője sem tehet (ubi lex non distinguit, nec nos distinguere debemus)] Lex non obligat nisi promulgata [1. ustawa nie obowiązuje, jeśli nie została ogłoszona; 2. ustawa obowiązuje jedynie z chwilą ogłoszenia (promulgacji).] (lat.) Lex non obligat nisi promulgata; a törvény nem érvényes, ha nem hírdették ki; a törvény csak a közzététel pillanatától hatályos lex non scripta [łac., prawo niepisane, zwyczajowe] (lat.) lex non scripta; szokásjog; iratlan törvény; iratlan erkölcsi törvény lex nova [1. prawo nowe ; 2. prawo Nowego Testamentu] (lat.) lex nova; római katolikus tanítás szerint az evangélium az "új törvény" Lex perfecta (dosł. prawo doskonałe) [norma prawna opatrzona sankcją nieważności. Jeżeli przy dokonywaniu określonej czynności prawnej nie zostanie zachowana odpowiednia forma, to taka czynność nie wywołuje skutków prawnych. Przykładem może być nieprawidłowe sporządzenie testamentu, np. w formie wydruku komputerowego. Nie dochowanie przewidzianej przez prawo formy sporządzenia testamentu spowoduje jego nieważność i niemożność powoływań się nań.] (lat.) lex perfecta; amelynél a sanctio a törvényellenes cselekménynek semmis volta; a törvény azon fajtája, amely az ellenkező ügyködést érvénytelennek (semmisnek) nyilvánítja Lex plus quam perfecta (dosł. prawo bardziej niż doskonałe) [norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną) oraz sankcją nieważności. Oznacza to, że postępowanie sprzeczne z tym, co nakazuje lub czego zakazuje określona norma spotyka się ze ściganiem przez organy wymiaru sprawiedliwości (sankcja karna), a same skutki postępowania zostaną cofnięte (sankcja nieważności). Przykładowo, zawarcie małżeństwa przez osobę będącą już w związku małżeńskim (bigamia) uruchamia podwójne negatywne skutki. Osoba taka podlega odpowiedzialności karnej, a małżeństwo późniejsze jest nieważne, chyba że pierwsze ulegnie rozwiązaniu (konwalidacja).] (lat.) lex plus quam perfecta, amely a törvényellenes cselekményt semmisnek nyilvánítja, s azonfelül arra büntetést szab; a törvény azon fajtája, amely az ellenkező ügyletet érvénytelennek tekinti, ezen felül bünteti is

76 3131 Lex poenalis retro agit cum exceptione legis severioris [1. Ustawa karna działa wstecz za wyjątkiem ustawy mniej względnej; 2. ustawa karna działa wstecz, z wyjątniem ustawy surowszej] (lat.) Lex poenalis retro agit cum exceptione legis severioris; a büntetőtörvény visszamenőeleges hatályú, a kevésbé tapintatosak kivételével lex posterior derogat (legi) priori (ad D ) [łac., prawn. ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą (jeśli ma ten sam stopień ogólności)] (lat.) lex posterior derogat legi priori (a későbbi törvény lerontja a korábbi törvényt) (lényegi hatályvesztés) a törvény visszavonása, eltörlése, megszüntetése érvénytelenítése [Lex posterior derogat legi priori azt jelenti, hogy a később keletkezett jogszabály lerontja a korábban keletkezettet. Ennek a döntésnek a hátterében az áll, hogy ha a jogalkotó új jogi normát alkot, akkor az amiatt történhetett, mert megváltozott az egyes viszonyok rendezésére irányuló akarat. A jogrendszer horizontális tagozódásában merülhet fel ennek az elvnek a szerepe.] Lex posterior derogat legi priori. [ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą] (lat.) Lex posterior derogat legi priori; a későbbi törvény lerontja a korábbi törvényt Lex posterior generalis non derogat legi priori (anteriori) speciali [ustawa późniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla wcześniejszej ustawy szczególnej] (lat.) Lex posterior generalis non derogat legi priori (anteriori) speciali; az általános jellegű későbbi törvények nem rontják le a korábbi különös törvényeket Lex primaria derogat legi subsidiariae [ustawa zasadnicza uchyla posiłkową (przepis pierwotny wyłącza przepis posiłkowy)] (lat.) Lex primaria derogat legi subsidiariae; az elsődleges törvény lerontja a kisegítő törvényt Lex prospicit, non respicit [1. ustawa patrzy naprzód, a nie wstecz; 2. Prawo przewiduje naprzód, nie ogląda się wstecz. Zasada prawna. 3. prawo patrzy naprzód, nie wstecz] (lat.) Lex prospicit, non respicit; a törvény előre tekint, és nem hátra lex retro non agit (ad C ) [1. łac., prawo a. ustawa nie działa wstecz.; Zasada nieretroakcji. 2. jedna z zasad prawa, rozpowszechniona w Polsce jako pochodząca z prawa rzymskiego prawo nie działa wstecz, określana również jako zasada nieretroaktywności prawa (retroactio wsteczna moc obowiązywania aktu normatywnego). W istocie prawnicy rzymscy stosowali zasadę nieretroaktywności, jednak nie ukuli jej jako paremii. Po raz pierwszy w Polsce użył jej Stanisław Wróblewski w Zarysie wykładu prawa rzymskiego z 1916 roku. "Lex retro non agit" jest jedną z najczęściej stosowanych paremii wsród polskich prawników. W innych krajach nie jest znana, nie występuje nawet w słownikach specjalistycznych] (lat.) lex retro non agit; a törvény visszamenőlegesen nem hatályos lex revelata (lat.) lex revelata; a kinyilatkoztatott törvény. lex rogata [Ustawa uchwalona to lex rogata lex, lata dla swej ważności musiała uzyskać auctoritas partum zatwierdzenie senatu. W 339 r. p.n.e. zniesiono ten wymóg.] (lat.) lex rogata; a magisztrátus javaslatára, a szenátus jóváhagyásával, a népgyűlés által megszavazott határozat Lex severior retro non agit (łac. prawo surowsze nie działa wstecz) [1. prawo a. ustawa surowsza nie działa wstecz; 2. modyfikacja zasady lex retro non agit, mówiącej że prawa nie należy stosować wstecz. Zasada ta w pełni rozwinięta jest na gruncie prawa karnego. Jej wyrazem są przepisy art. 4 Kodeksu karnego. Stanowi on, że w wypadku, kiedy przestępstwo zostało popełnione pod rządami jednej ustawy, zaś orzekanie ma miejsce pod rządami nowej, należy stosować nowe przepisy, chyba że obowiązujące poprzednio są względniejsze (łagodniejsze) dla sprawcy (art. 4 1).] (lat.) C retro non agit; a súlyosabb büntető törvény visszaható hatályának tilalma Lex specialis [ustawa (przepis) specjalny (szczególny)] (lat.) Lex specialis; különös törvény lex specialis derogat legi generali [łac., prawn. ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną. Przepisy szczególne znają pierwszeństwo przed ogólnymi.] (lat.) lex specialis derogat legi generali; a speciális törvény felülírja az általános törvényt; a különös törvény lerontja az általános törvényt [Eszerint a különös jogszabály lerontja az általános érvényűt. Az értelme ennek az elvnek abban áll, hogy lehetnek olyan speciális kérdések, melyeket nem lehet az általában jó megoldásokkal megválaszolni.] Lex subsidiaria [ustawa (przepis) subsydiarny] (lat.) Lex subsidiaria; kisegítő jogszabály Lex superior derogat legi inferiori (łac.: ustawa nadrzędna uchyla ustawę podrzędną) [1. ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższą a. ustawa wyższa rangą uchyla ustawę o niższej randze 2. zasada prawna przyjmująca, że norma prawna o wyższej

77 3132 mocy prawnej uchyla normę prawną o niższej mocy prawnej. Przykładowo, jeżeli norma zawarta w rozporządzeniu jest sprzeczna z normą zawartą w ustawie, należy stosować normę zawartą w ustawie. Zasada wyrażona tą paremią pozwala przede wszystkim jednoznacznie rozstrzygnąć wątpliwości jakie pojawiają się w przypadku kolizji norm prawnych, zwłaszcza ustaw i aktów podustawowych (wykonawczych). Gdyby zasada taka nie obowiązywała, akty stanowione przez ustawodawcę mogłyby być łatwo zmienione przez każdego ministra. W hierarchii generalnych aktów prawnych ustawa jest wyżej, ponieważ pochodzi od Sejmu i to ona ma pierwszeństwo, a rozporządzenie może być wydane tylko na podstawie ustawy i regulować tylko kwestie przypisane mu przez ustawę.] (lat.) Lex superior derogat legi inferiori; a magasabb szintű jogszabály lerontja az alacsonyabb szintű jogszabályt [Lex superior derogat legi inferiori elve szerint a magasabb szintű jogszabály lerontja az alacsonyabb szintű jogszabályt. Kizárólag a jogrendszer vertikális tagozódásában lehet szerepe. Ezt az elvet a már sok tekintetben elavultnak számító jogalkotásról szóló évi XI. törvény is megfogalmazza. 1. (2) E rangsornak megfelelően az alacsonyabb szintű jogszabály nem lehet ellentétes a magasabb szintű jogszabállyal.] lex talionis [łac., prawo talionu, tj. odwetu (równego przestępstwu, np. "oko za oko", "ząb za ząb"); por. talionis poena; Biblia (Ex., 21, 23-5)] ius talionis, lex talionis, tálio elv (a lat. ius, 'jog' és a gör. tal, 'lemérni, súlyt mérlegelni' szavakból) [büntetőjogi alapelv, mely szerint a bosszúnak, a büntetésnek ugyanolyan jellegűnek és mértékűnek kell lennie, mint amilyet a büntetendő cselekmény okozott] lezda, lesda, leuda [(u Zygmunta Glogera) z niem. Leisten, jakaś opłata od produktów spożywczych, zapewne do miast przywożonych. W Litwie zniósł tę opłatę Kazimierz Jagiellończyk r przez t. zw. przywilej ziemski. Była lezda i w Koronie, przynajmniej na Rusi, jak to widzimy z rachunków królowej Bony, która w r miała z lezdy krzemienieckiej ex Lesa in Cremencia dochodu dziesięć kop groszy litewskich.] (daw.) import élelmiszeri termék után fizetett díj lezginka (ros. Лезгинка) [tradycyjny, ludowy taniec kaukaski, o tempie żywym, w metrum 6/8. Wywodzi się od ludu Lezginów, zamieszkujących południowowschodni Dagestan na północnym Kaukazie i północny Azerbajdżan, a obecnie znany jest w wielu rozmaitych wersjach, często charakterystycznych dla poszczególnych regionów Kaukazu.] lezg, lezgin nő; lezginka (tánc) leziwo [1. przyrząd używany dawniej przez bartników do wdrapywania się na drzewa; 2. przyrząd używany przez bartników do wspinania się na drzewa; 3. lina konopna, z której zwija się stopnie; 4. przyrząd bartniczy, za pomocą którego bartnik dostaje się łatwo na najgładsze drzewa i do najwyższych barci. Leziwo składało się z ławeczki do siedzenia i powrozów do niej przytwierdzonych a w pętlę zarzucanych. 5. przyrząd bartniczy wspomagający wspinanie się do wyżej położonych barci; łaziwo; 6. Do "udziania prawdziwej barci na pniu wysokiego drzewa potrzebne jest służące do wspinaczki po pniu "leziwo z wierzbowego łyka i zestaw bartniczych narzędzi, zaś miód od dzikich pszczół zbiera się do "batmana, pojemnika sporządzonego z brzozy. Tak naszych leśników uczyli autentyczni bartnicy z uralskiego parku Szulgan-Tasz w Baszkirii z Federacji Rosyjskiej.] méhészeti eszköz, amelynek segítségével a legmagasabb fákra is fel lehet mászni, és begyűjthető a méz

78 3133 Orężem bartnika jest "leziwo (urządzenie do wspinaczki i pracy) oraz ostre narzędzia i "batman (naczynie na miód bartny) (K. Radzajewski) leźć (lezie) [1. chodzić, iść, lub spacerować, zwłaszcza bez celu. 2. iść, wchodzić na górę, wspinać się, wdrapywać się] mászni, kúszni, csúszni; mászkálni, bemászni; (iść wolno) vánszorogni leżą książki bez ładu a könyvek rendetlenül v. össze vissza hevernek lezie, jakby miał sto lat úgy mászik, mintha száz éves lenne lezie [idzie, wchodzi] (ziemia rybnicko-raciborska) [Słowniczek języka śląskiego] menni; bemenni, bejönni, belépni leźć pod górę felfelé mászni leźć raczkiem négykézláb mászni leża [1. przestarzale: leże 2. dawniej: drewno leżące w lesie] fekvőhelyek; fa fekvőhely az erdőben leże letnie nyári tábor v. raktár leże zimowe tábor v. raktár leżak [składany fotel przeznaczony do odpoczynku na świeżym powietrzu] nyugágy, heverő; (PIWO LEŻAK) ászoksör leżak leżakować [1. o dzieciach w przedszkolu: odpoczywać po obiedzie; 2. leżeć na leżaku w celach leczniczych; 3. o alkoholach: być przetrzymywanym w beczkach lub kadziach dębowych w celu dojrzewania] heverni, feküdni, pihenni; állni, tárolni, érni; hevertetni, fektetni, pihentetni; tárolni, érlelni, állni hagyni leżakowanie [nazywa się tak końcowy etap przy wyrobie różnych alkoholi, np.: wina, piwa, wódek szlachetnych (ale też np.: miodu pitnego).] érlelés, pihentetés; nyugágyon való pihenés v. heverés leżakownia tárolópince, ászokpince leżalnia pihenőhely, fekvőhely leżanka [niewielki, wąski tapczan] heverő; (hajózás) függőágy leżanka do badań vizsgálóágy leżąc fektében leżąco fekve leżący, -a, -e fekvő leżeć (leży) [1. spoczywać (leżąc) 2. zajmować miejsce, znajdować się gdzieś, być położonym, usytuowanym 3. być odłożonym, niewykonywanym 4. pot. znajdować się w sytuacji bez wyjścia] feküdni (fekszik), heverni, nyugodni, elhelyezkedni (helyezkedik el), elterülni; (pasować) illeni (illik); jól áll; (o ubranie) állni; (zawierać się; tartja magát) állni, lenni (van) (to nie leży w moich zamierach: ez nincs szándékomban); (kártya) fekszik leżeć bez duszy élettelenül feküdni; holtan (lélek nélkül) feküdni leżeć bez przytomności eszméletlenül feküdni leżeć do góry brzuchem hanyatt feküdni; lustálkodni; hasát sütteti a napon leżeć krzyżem elterülni, széttárt karokkal feküdni leżeć martwo élettelenül feküdni leżeć na barłogu/w barłogu puszta szalmán feküdni leżeć na brzuchu hason feküdni, hasalni leżeć na chirurgii sebészeten feküdni leżeć na grzbiecie lustálkodni, henyélni leżeć na kupie halomban v. garmadában heverni leżeć na łóżku ágyban feküdni leżeć na okulistyce szemészeten feküdni leżeć na plecach hátán fekszik leżeć na pieniądzach a pénzen ülni v. kuporgatni; majd felveti a pénz leżeć na położniczym szülészeten feküdni leżeć na pryczy priccsen feküdni leżeć na przypiecku a kemence mellett v. a padkán heverni; (átv.) henyélni, lustálkodni leżeć na słońcu sütkérezni, napozni leżeć na trawie a füvön heverni leżeć na wznak hanyatt feküdni leżeć na zapiecku a padkán feküdni leżeć odłogiem parlagon v. ugaron heverni leżeć pod ręką kéznél van leżeć pokotem egymás mellett feküdni leżeć ugorem parlagon heverni leżeć w hamaku függőágyban feküdni leżeć w łóżku ágyban feküdni (fekszik) leżeć w łóżeczku ágyacskában feküdni (kisgyerek) leżeć w ruinach romokban feküdni; romokban hever leżeć w szpitalu kórházban feküdni leżenie, leżanie fekvés (ágyban), heverés, pihenés

79 3134 leżenie na brzuchu hasonfekvés leżenie ksiąg ziemskich [Sądy ziemskie przy udziale w nich ziemian nie mogły zasiadać cały rok, ale tylko odbywały w oznaczonych terminach swoje kadencje czyli t. zw. roki.] vetésforgó (forgó, forda, calculatura, rotatio, turnus) [évekre előre megállapított vetőterv, mely a szántóföldön termelt növények sorrendjét, ahogy évről évre egymásután következzenek, meghatározza.] leżnia [drewniana belka, na której się opiera więźba dachowa; murłata; namurnica; namur] sár-, talp-, koszorúgerenda leży [spoczywa] na katafalku/na marach, w trumnie, w grobie, na cmentarzu a ravatalon, koporsóban, sírban, temetőben fekszik (pihen, nyugszik) leży jak kłoda úgy hever, mint egy darab fa v. egy tuskó leży jak na dłoni tisztán, világosan látható leży jak ulany mintha ráöntötték volna; úgy áll rajta, mintha rászabták v. ráöntötték volna leży jak wieprz w karmniku [úgy fekszik, mint disznó az ólban] fetreng, mint disznó a sárban leży mi to na sercu szívemen fekszik, szívemen viselem leży na 18 stopniu długości geograficznej wschodniej i 48 stopniu szerokości geograficznej północnej a 18. keleti hosszúsági fok és a 48. északi szélességi fok találkozásánál fekszik leży odłogiem (átv. is) parlagon hever leży mi to na sercu szívügyem (ez), ezt szívemen viselem leży mi to ołówiem na sercu (átv.) ólomsúllyal nehezedik rám leży w czyim interesie érdekében áll v. van vkinek/vminek, érdeke vkinek/vminek leży w dole, mogile, ziemi; leży w czterech/sześciu deskach fekszik a sírgödörben, gödörben, földben leży w strefie umiarkowanego mérsékelt égövben v. zónában fekszik v. fordul elő leży/spoczywa w trumnie, grobie, na cmentarzu a koporsóban, sírban, temetőben fekszik Lębork [(kasz. Lãbòrg, niem. Lauenburg) miastoi i gmina w województwie pomorskim, w powiecie lęborskim. Położone nad rzeką Łebą i jej dopływem Okalicą w bliskim sąsiedztwie jeziora Lubowidzkiego na wschodzie. Oddalone o ok. 80 km na zachód od Gdańska.] Lębork lęborski, -a, -ie [przymiotnik od: Lębork] lęborki lędźwie [1. część pleców po obu stronach kręgosłupa, między żebrami a miednicą; 2. daw. biodra i uda] ágyék (ágyéktáj, lágyék) [ágyéktáj alatt, a kereszttáj fölött levő és az ágyékcsigolyának megfelelő regiót értik. Közéletben a szeméremtest fölötti tájat, a fan-tájat (regio pubis) is annak nevezik.] lędźwiowy, -a, -e [związany z lędźwiami] ágyéki, ágyék-; keresztcsont lęg, ląg [1. wylęganie się zwierząt z jaj; 2. wszystkie jaja jakiegoś zwierzęcia wysiadywane jednocześnie; 3. potomstwo jakiegoś zwierzęcia wyklute jednocześnie; 4. pojedyncze wydanie na świat potomstwa u ptaków. W czasie jednego roku różne gatunki ptaków mogą mieć więcej niż jeden lęg.] költés; (egyszerre kiköltött) madárfiókák

80 3135 lęgnąć się [ląc się: 1. «zwykle o ptaku: wykluwać się z jaja; 2. tworzyć się, powstawać; 3. rodzić się 4. przen. powstawać] kikelni, kibújni lęgnięcie się költés, kiköltés lęgowisko [miejsce, w którym ptaki zakładają gniazdo i lęgną się młode] keltetőhely, fészekrakó hely lęgowy, -a, -e [1. związany z lęgiem, wylęganiem się; 2. o ptaku odbywającym lęgi na danym terenie] költési, kiköltési lęk [1. uczucie trwogi, obawy przed czymś; 2. w psychologii: strach występujący bez wyraźnych przyczyn] félelem, ijedtség; riadtság, aggódás, aggodalom, rémület; szorongás lęk o kogo/co aggodalom, aggódás vkiért/vmiért lęk obiektywny (zobacz strach) [to przystosowawcza reakcja ego na realne zagrożenia płynące z zewnątrz (boimy się psa, podobnego do tego, który nas pogryzł, więc unikamy sytuacji, w której mogłoby się to powtórzyć).] objektív szorongás [objective anxiety] [A veszéllyel arányos méretû félelem.] lęk paniczny (choroba paniczna; paniczny choroba) pánikbetegség [panic disorder] lęk przed kim/czym félelem vkitől/vmitől lęk przed śmiercią halálfélelem lęk przestrzeni [zob. agorafobia] tériszony lęk wysokości [zob. akrofobia] tériszony lękać się [obawiać się czegoś lub kogoś, niepokoić się o kogoś, o coś] aggódni, félni, rettegni, megijedni, rémülni, megrémülni lękać się kogo/czego félni (vmitől/vkitől); ijedezni, rémüldözni; megijedni, megrémülni vkitől/vmitől lękać się o kogo/co félteni (vmit/vkit); rettegni (vmiért/vkiért); aggódni vkiért lękać się własnego cienia a saját ányékától is fél, rémüldözik, mindenben veszélyt lát lękanie się ijedezés, félénkség; félelem, ijedelem, rémület lękliwość félénkség, ijedősség, ijedtség, rettegés, rémület, aggódás, aggodalom lękliwość naszych czasów korunk félelme lękliwy, -a, -e [skłonny do lękania się; też: wyrażający lęk] bátortalan, félénk, félős; ijedős, rémüldöző lękliwy koń ijedős ló lękliwy zając félénk nyúl lękowy, -a, -e [przymiotnik od: lęk] félelmetes LGA (ang. Land Grid Array) [typ obudowy układów scalonych stosowany powszechnie w procesorach] LGA (ang. Land Grid Array) [Processzor foglalat] Intel LGA 775 (znany również jako Socket T) LGA 771 (znany również jako Socket J) LGA1156 (zwany również jako Socket H) LGA1155 (zwany również jako Socket H2) LGA 1366 (znany również jako Socket B) LGA 2011 (znany również jako Socket R) LGN, LCN (Logical Group Number, Logical Channel Number) - (numer grupy logicznej, numer kanału logicznego) [Używane są do unikatowego identyfikowania obwodów wirtualnych w sieciach X.25.] LGN, LCN (Logical Group Number, Logical Channel Number) logikai számcsoport; logikai csatona száma lgnąć [1. garnąć się do kogoś lub czegoś; 2. przylepiać się do czegoś; 3. daw. grzęznąć, więznąć w czymś; 4. grzęznąć, więznąć w czymś; przywierać, przylegać; skłaniać się, garnąć się] tapadni, besüppedni, beragadni; odaragad, hozzáragad, odatapad, hozzátapad lgnąć do kogoś vonzódni vkihez; vonzalmat érezni lgnął w błocie po kolana térdig süllyedt v. süppedt a sárban lgnięcie tapadás, vonzódás; süppedés, süllyedés li [I podn. «czy (partykuła pisana łącznie z wyrazem poprzedzającym), np. Powieszli wreszcie prawdę?; II chińska jednostka długości równa 0,5 km; III 1. w konfucjanizmie: jedna z podstawowych cnót, polegająca na przyzwoitości i poprawnym zachowaniu; 2. w neokonfucjanizmie: rozum pojmowany jako forma przeciwstawiana materii] ha, hacsak, hogyha, habár, noha, ámbár, vagy; csupán, csak, egyedül, kizárólag Li [symbol pierwiastka chemicznego lit] Li (vegyjel) -li? e.?, vajon? li tylko [tylko, wyłącznie] csak, kizárólag

81 3136 liana [roślina o bardzo długich i cienkich łodygach, wijąca się lub czepiająca innych roślin, rosnąca w dżunglach tropikalnych] (fr.+sp.) lián; iszalag, inda; a fák koronájáig felhatoló, főleg forró égövi kúszónövény lias [1. najstarsza epoka okresu jurajskiego; 2. najniższa warstwa utworów jurajskich] (fr.) liász; (geológia) mészből, homokkőből és márgából álló kőzet; a földtörténeti középkor egyik rétege; a Jura-korszak alsó réltege liasowy, -a, -e (fr.) liászlibacja [ łac. libatio, 1. spotkanie towarzyskie, podczas którego pije się dużo alkoholu; 2. 'wylewanie kilku kropel napoju na ofiarę bogom' od libare 'uszczknąć; pokropić; wylać na cześć bogów; ofiarować'; uczta; pijatyka, biba, popijawa] (lat.) libatio [az istenek s a megholtak tiszteletére a régi rómaiaknál szokásban volt áldozati ivás, melyet rendesen más áldozatokkal kapcsolaban, ritkábban egyedül, szoktak teljesíteni. Abban állt, hogy evés előtt és után a jó szellemnek, hosszabb lakomák alkalmával pedig Jupiternek és a hősöknek is vizzel kevert bort áldoztak. A többi áldozatoknál ellenben, a Merkurnak szántakat kivéve, csak tiszta bort használtak. Az alvilági istenek és a nimfák viszont csaka bor nélküli libatiot fogadták szivesen: leginkább vizet, mézzel keverve, melyhez néha tejet is öntöttek. A halottak emlékének felajánlott libatio rendesen tej, méz és bor keverékéből állott, melyhez ritkábban olajat is vegyítettek.]; ivászat, ivás; dőzsölés libacyjka [zdrobnienie od: libacja] kisebb összejövetel, zsúr libacja alkoholowa [to spotkanie towarzyskie, którego głównym celem jest wprowadzenie uczestników w stan upojenia alkoholowego] ivászat, ivás; tivornya, tivornyázás, dorbézolás libacja (rytuał) (łac. libatio) [ofiara dla bóstwa składana w formie wylewania na ziemię cennych płynów. Był to zwyczaj istniejący w wielu religiach antycznych, a także w judaizmie, hinduizmie i Shinto (W religii Shinto libacja jest nazywana Miki). U starożytnych Greków i Rzymian jeden z najważniejszych obrzędów religijnych.] rituális ivás v. ivászat Liban (arab. نانبل Lubnan, Republika Libańska) [państwo w zachodniej Azji, na obszarze Bliskiego Wschodu, nad Morzem Śródziemnym graniczące z Syrią i Izraelem.] Libanon [egy ország a Közel- Keleten, a Földközi-tenger keleti partjánál. Északon és keleten Szíria, délen Izrael, nyugaton pedig a Földközi-tenger határolja.] Liban (biały) [1. góry w północnej części Palestyny, skąd Salomon otrzymywał budulec na budowę świątyni. W południowej części jest góra Hermon. 2. pasmo górskie na pn. od Palestyny, dochodzące do 3000 m wysokości, stoki jego pokryte były wspaniałymi lasami cedrowymi.] Libanon (a fehér, fehér hegy) [Hegyvonulat, amely 150 km-nyi hosszúságban húzódik északkeleti irányban a szíriai tengerpart mentén, Tírusztól Arvadig; ezenkívül a róla elnevezett ország; tőle keletre húzódik Antilibanon, amelynek néhány csúcsa, pl. a Hermon (2815 m) csaknem 3000 m magasra nyúlik; az Antilibanon déli csücske képezte Palesztina északi határát; sűrű erdők borították, különösen híres cédrusfáiról, ezekről a hatalmas, tűlevelű fákról (Bír 9,15; 1Kir 5,6)] libella [I. zob. poziomica w zn. 2.; II. 1. książeczka niewielkich rozmiarów; 2. w starożytnym Rzymie: skarga, podanie do władz; 3. paszkwil] libella; vízszintező, vízmérték; (zoológia) szitakötő Libellatici [Libellatici to ci, którzy otrzymali zaświadczenie, że złożyli ofiary bogom, co ratowało ich życie (do ocalenia od śmierci wystarczała też sama prośba o taki dokument), lapsi - spożywali ofiary przeznaczane dla bóstw, traditores wydawali Rzymianom święte księgi, a thurificati palili kadzidła przed posągami bóstw.] libellatici (lapsi); Az olyan keresztyének megbélyegző neve, akik az üldözések idején a római hatóságoktól menlevelet (libellum) kaptak arra nézve, hogy már áldozatot mutattak be a császárok szobrai előtt, vagyis megtagadták hitüket. Liber beneficiorum (z łac. Księga dobrodziejstw lub też Księga beneficjów) [1. nazywa się spis funduszów kościelnych w dawnej djecezyi krakowskiej, przez Długosza, znanego dziejopisa, w wieku XV sporządzony. W archidjecezyi gnieźnieńskiej za prymasa Łaskiego sporządzone było w latach 1511 do 1523 oszacowanie dochodów kościelnych dla ustanowienia podatku, a opis ten nazwany został liber retaxationum. Obie te księgi, nazwane razem libri beneficiorum, przyjęło prawodawstwo polskie za prawomocne dowody w sporach o fundusze kościelne, ziemie poświętne i dziesięciny, a to na zasadzie konstytucyi sejmowej z r Najgruntowniejszą rozprawę o Liber beneficiorum Długosza

82 3137 napisał uczony znawca prawa polskiego Feliks Zieliński w Bibl. Warszaws. z roku 1872 t. III i IV. Rozprawa powyższa na zasadzie treści dzieła długoszowego traktuje o dobrach duchownych w djecezyi krakowskiej, ich rozległości, tytułach posiadania, wsiach i folwarkach, karczmach i młynach, prawie polskiem i niemieckiem, powinnościach włościańskich, robociźnie, i t. d. Tym sposobem dwie najobszerniejsze djecezje polskie: krakowska i gnieźnieńska posiadają dwa drogocenne pomniki do dziejów swojej przeszłości. 2. księga (spis) beneficjów, dóbr i przywilejów, zwłaszcza kościelnych, sporządzana dla celów statystycznych i podatkowych. Wypisy z takich ksiąg sądy cywilne przyjmowały jako prawomocne dowody w sporach majątkowych. Najstarszym znanym polskim spisem tego typu jest Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis Jana Długosza ( ). Podobny spis opracował również Jan Łaski.] (lat.) Liber beneficiorum [Jan Długosz számos történelmi művet írt, a többek között megírta a poznani, gneznói, krakkói és a plocki püspökök élettörténetét a Liber beneficiorum diocensis Cracoviensist] Liber retaxationum [ob. Liber beneficiorum] (lat.) Liber beneficiorum liberalizacyjny, -a, -e [związany z liberalizacją] liberalizációs liberalizować (lat.) liberalizálni; szabaddá, egy korábbi állapotnál szabadabbá tenni; bizonyos korlátozásokat megszüntetni liberalizować rynek piacot liberalizálni liberalizować się liberalizálódni liberalizowanie szabadelvűsködés liberalizm [1. (z łac. liberalis wolnościowy, od łac. liber wolny) jest to kierunek polityczny ograniczający rolę państwa do minimum, głoszący nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli na polu gospodarczym i politycznym; 2. system poglądów burżuazji, powstałych w okresie jej walki z ustrojem feud., oparty na indywidualistycznej koncepcji człowieka, dążący do zagwarantowania swobody działania jednostkom (zwł. w dziedzinie polit. i gosp.) i usunięcia interwencji państwa (por. Laissez faire ; protekcjonizm); tolerancyjność, brak rygoryzmu; pobłażliwość. 3. tolerancyjny stosunek wobec poglądów lub czynów innych ludzi; 4. kierunek polityczny opowiadający się za zagwarantowaniem wolności jednostki, mniejszości narodowych, wyznaniowych itp.] (lat.) liberalizmus, szabadelvűség; (tört.) a hűbéri megkötöttségektől szabadulni kívánó polgárság világnézete, a polgári szabadságjogoknak, az ipari-kereskedelmi korlátozások eltörlésének követelése; (átv.) elvszerűtlenség, túlzott engedékenység, elnézés, (dawno) nagyvonalúság, bőkezűség Libera matrimonia esse antiquitas placuit [1. z dawna już postanowiono, że małżeństwa są wolne; 2. od dawna przyjęto, że małżeństwa są wolne. W prawie rzymskim przyjmowano, iż małżeństwa są wolne dla stron tak co do zawarcia, jak i Europejski leiberalizm - opowiada się za rozwiązania. Dzisiaj sentencja wyraża rozszerzeniem zakresu swobód ogólniejszą myśl, że małżeństwo opiera się obywatelskich (liberalizm polityczny) na wolnej woli i nikogo nie można do oraz ograniczeniem ingerencji państwa małżeństwa przymusić (Libera sunt w rynek (liberalizm gospodarczy). matrimonia).] (lat.) Libera matrimonia Typowy przedstawiciel to ELDR. esse antiquitas placuit; szabadoknak van a házasság Amarykański liberalizm - postuluje liberalistyczny, -a, -e liberális zwiększenie roli państwa, zarówno w sferze społecznej jak i w gospodarce, liberalizacja [1. przyjmowanie postawy celem wyrównania szans. W poglądach tolerancyjnej wobec poglądów lub czynów ekonomicznych bliższy europejskiej innych ludzi, bez względu na to, czy socjaldemokracji niż europejskiemu uznaje się je za słuszne; 2. osłabienie liberalizmowi. Typowi przedstawiciele: rygoru, złagodzenie norm, przepisów itp.; część amerykańskiej Partii 3. wprowadzanie i stosowanie zasad Demokratycznej. liberalizmu politycznego lub ekonomicznego; 4. proces stopniowego Katolicki liberalizm - zespół poglądów koncesjonowania praw i uprawnień, wyznawanych przez katolików zastrzeżonych wcześniej tylko dla elity aprobujących ideologię liberalną i autorytarnej, które dzięki tym prawom i dążących do tego, by Kościół uznał uprawnieniom mogą kontrolować ustrój społeczny oraz polityczny społeczeństwo. Po liberalizacji najczęściej opierający się na liberalizmie. Ruch ten następuje demokratyzacja.] liberalizáció ma swoją genezę w rewolucji francuskiej.

83 3138 Konserwatywny liberalizm - charakteryzuje się konserwatyzmem światopoglądowym, natomiast w sferze ekonomi opiera się na klasycznym liberalizmie ekonomicznym takich ekonomistów jak Milton Friedman czy Ludwig von Mises. Partie konserwatywno-liberalne w Europie zachodniej praktycznie nie występują. W USA znacząca część Republikanów ma poglądy konserwatywno-liberalne. W Polsce mianem partii konserwatywno-liberalnej określa się Unię Polityki Realnej. Libertarianizm - opowiada się za ograniczeniem państwa do roli "nocnego stróża", i wycofaniem go z zajmowania się zarówno gospodarką jak i sprawami społecznymi. Typowi przedstawiciele: amerykańska Partia Liberiańska. Neoliberalizm - kierunek we współczesnej ekonomii przyjmujący za podstawę funkcjonowania gospodarki wolną grę sił rynkowych, lecz dopuszczający ingerencję państwa w określonym zakresie Zielony liberalizm - termin odnoszący się do liberałów którzy inkorporowali część założeń zielonej polityki do swojej ideologii. liberalizm gospodarczy [kierunek ekonomiczny głoszący, że państwo powinno pozostawić wszystkim podmiotom gospodarczym swobodę działania] gazdasági leberalizmus liberalizm neokapitalistyczny (pol, közg.) neokapitalista liberalizmus liberalnie liberálisan; szabadelvűn liberalno-demokratyczny, -a, -e [zgodny z zasadami liberalizmu i demokracji] liberál-demokrata v. liberáldemokrata liberalność liberalizmus; szabadelvűség liberalny, -a, -e [1. niestosujący przymusu, tolerancyjny 2. mający związek z liberalizmem w polityce lub gospodarce; 3. zgodny z zasadami liberalizmu; tolerancyjny] (lat.) liberális, bőkezű; (átv.) szabadelvű, szabadon gondolkodó; a liberalizmusra jellemző, vele kapcsolatos liberalna anarchia liberális anarchia liberalna burżuazja liberális burzsoázia liberał [1. osoba mająca tolerancyjny stosunek do cudzych poglądów i zachowań, nawet jeśli nie uważa ich za słuszne; 2. zwolennik liberalizmu w polityce lub w gospodarce; 3. członek partii liberalnej; 4. hiszp. liberales 'Wolnościowcy (nazwa hiszp. stronnictwa z pocz. XIX w.)' od liberal 'liberalny' z łac. liberalis 'wolnościowy; szczodry' od liber 'wolny'; zwolennik liberalizmu; członek partii liberalnej] liberális, szabadelvű ember; a liberalizmus híve, liberális párt tagja; nem elvhű, túlzottan engedékeny, elnéző; (dawno) nagyvonalú, bőkezű liberia [śrdw.łac. libertatio 'jw.; z starczona' z łac. liberare 'wyzwalać; zwalniać (od podatków)' od liber; 1. pierwotnie oficjalny ubiór służby królewskiej lub magnackiej, obecnie używany głównie przez służbę hotelową; 2. (u Zygmunta Glogera) Liberja zwana także barwą (ponieważ była zwykle kolorów herbowych), odzież dworskich: pacholików, hajduków, pajuków, kozaków, lokai, masztalerzów, forysiów, furmanów i t. d. Bywała pospolicie dwojaka: codzienna i paradna. W tej ostatniej przesadzano się do zbytków na przednie sukna, burty, szamerowania, galony. W czasie żałoby liberja bywała czarna, tylko z naramiennikiem barwy liberyjnej. 3. mundur dla służby (w hotelach, restauracjach, dawn. barwa, uniform służby królewskiej a. magnackiej).] (fr.) livrée, libéria; (dawno) lakáj, inas v. kocsis egyenruha; inasruha, lakájruha; (dawno) szolgahad; (daw., barw) címerek színei libero [w siatkówce: zawodnik grający w obronie, odbierający zagrywki] söprögető Libertacje [1. zaś, były to tereny w mieście którym udzielano przywilejów królewskich; 2. Tak zwano zwolnienia od poszczególnych ciężarów publicznych a przedewszystkiem zwolnienia udzielane w miastach domom szlachty od dawania gospód ex officio, które marszałek wielki koronny rozdawał w czasie sejmów dla przybyłych na obrady posłów i senatorów. Libertacje były rozmaite, jak to widzimy z kilkuset potwierdzonych przez sejmy i zapisanych w Vol. leg.] királyi privilégiumok adományozása; kiváltságok adományozása

84 3139 libertas [ wolność ; pieniądze Franza Rakocziego II ( )] (lat.) libertas; szabadság; Rákóczi Ferenc fejedelem rézpénzének neve [(lat.) a. m. szabadság; igy nevezték II. Rákóczi Ferenc rézpénzeit, melyek a hátlapon PRO LIBERTATE feliratot viseltek. E szükségpénzek ben verettek Nagybányán és Munkácson s X és XX polturát képviseltek.] Libertas est inaestimabilis [1. wolności nie da się oszacować (w pieniądzach?), jest bezcenna; 2. wolności nie da się oszacować w pieniądzach; jest rzeczą bezcenną. Iso, Locus regit actum miejsce rządzi czynnością prawną. Miejsce dokonania czynności określa jej formę (według prawa miejscowego).] (lat.) Libertas est inaestimabilis; a szabadságot nem lehet felbecsülni, megfizethetetlen. Libertas Evangelii ['wolność Ewangelii'] libertas evangeliu; evangéliumi szabadság libertas in legibus [łac., wolność pod panowaniem (a. opieką) prawa] (lat.) libertas in legibus; jogszerű szabadság Liberty Alliance Project [oparta na otwartych standardach inicjatywa firmy Sun mająca na celu zbudowanie systemu pojedynczego logowania i cyfrowego portfela, będąca alternatywą dla systemu Microsoft Passport.] Liberty Alliance Project libertyn [fr. libertin 'jw.; rozpustnik' z łac. libertinus 'wyzwolony' od libertus 'wyzwoleniec' z liber, przest. sceptyk w sprawach relig., wolnomyśliciel, antyklerykał; hist. wyznawca doktryn materialistycznych i racjonalistycznych, który swoją praktyką moralnoobyczajową demonstrował (w odczuciu przeciwników ideologicznych) pogardę dla nauki i zaleceń Kościoła.] (lat.) libertinus [Libertinus, vagy libertus azaz szabados, felszabadított rabszolga az ókori Rómában. Állampolgári viszonyát tekintve libertinus (vagy libertina), urához való viszonyát tekintve pedig libertus (vagy liberta) volt. Eredeti jelentésben libertusnak a fölszabadított, libertinusnak pedig annak a szabad állapotában született fiát hívták.]; (tört.) felszabadított rabszolga; (dawno) szabados gondolkodású v. viselkedésű ember; szabadelvű, szabadgondolkozó; (dawno) feslett életű, szabados, kicsapongó, züllött ember Libertyni [uwolnieni jeńcy rzymscy (Żydzi) - oskarżali Szczepana] (bibl.) libertinusok; (tört.) felszabadított rabszolgák libertynizm, libertyństwo [1. ruch umysłowy w XVII w. we Francji, skierowany przeciwko autorytarności religii i tradycyjnej obyczajowości; 2. amoralność poglądów; 3. (z francuskiego libertinisme), nurt światopoglądowy i literacki powstały na przełomie XVII i XVIII w. we Francji i Włoszech, wyrosły z tradycji humanizmu renesansowego, stanowiący jeden z istotnych wątków kultury francuskiej. Jego reprezentanci wywodzili się z kręgu myślicieli i pisarzy, do najważniejszych zaliczali się: F. La Mothe le Vayer, G. Naudé, Ch. Saint-Évremond. Libertynów charakteryzowała postawa laicka, wolnomyślicielska i sceptyczna. Ruch skierowany był przeciwko autorytetom religii, a zwłaszcza myśleniu scholastycznemu, tradycyjnej obyczajowości i katolicko-feudalnemu ideałowi życia. 2. (od francuskiego słowa libertin - rozpustnik, i łacińskiego libertinus -wyzwolony) ruch umysłowy powstały we Francji w XVII w., rozwijający się w różnych krajach w okresie oświecenia, przeciwstawiający się autorytetowi religii i utrwalonym wzorcom społeczno-obyczajowym, głoszącym swobodę w wyborze norm etycznych, niezależność myśli, ideał życia zgodnego z prawami natury i przynoszącego jednostce ludzkiej satysfakcję i szczęście na ziemi. W literaturze polskiej elementy libertynizmu wystąpiły m.in. w twórczości Stanisława Trembeckiego i Tomasza Kajetana Węgierskiego. 3. początkowo jako libertynów określał swoich religijnych przeciwników w Genewie Kalwin, ale wkrótce l. nazwano jeden z wątków kultury franc. XVII w., skierowany przeciw autorytetowi religii, zwł. w kwestiach nauki i obyczajowości (w tym seksualnej). Gł. przedstawiciele l. to F. La Mothe le Vayer, G. Naudé, Cyrano de Bergerac, Ch. Saint-Évremond; insiprowali się oni sceptycyzmem Montaigne a i epikuryzmem Gassendiego. La Mothe twierdził, że roszczenia norm i dogmatów chrześc. do powszechności są nieuzasadnione nie tylko dlatego, że nie da się ich udowodnić rozumowo, ale także dlatego, ponieważ mogą funkcjonować społeczności o innych normach i dogmatach. Naudé i Bergerac sugerowali, że wiara w cuda i oskarżenia o magię to w gruncie rzeczy to samo: wynik niewiedzy. Przedstawiciele l. unikali jednak formułowania swoich poglądów wprost, czynili to najczęściej w formie

85 3140 zakamuflowanej, literackiej (jak. C. de Bergerac w Podróży na księżyc czy Tamtym świecie), a z powodów koniunkturalnych i rzeczywistego indyferentyzmu religijnego gotowi byli do odwołania swoich poglądów (jak uczynił to La Mothe, gdy starał się o stanowisko nauczyciela następcy tronu). L. był nurtem ograniczonym w zasięgu do wąskiej grupy franc. arystokracji i, choć cechował go krytycyzm wobec religii i represyjnych norm obyczajowych, nie był konsekwentnym ateizmem, wolnomyślicielstwem czy przyzwoleniem na swobodę obyczajową - w tym znaczeniu, w jakim określenia l. czy libertyn funkcjonują w języku współczesnym.] (lat.) libertinizmus; (dawno) szabadosság; kicsapongás, feslettség; az erkölcsiséget lazán kezelő irányzat libertyński, -a, -ie [związany z libertynem] libertinus; (dawno) szabad gondolkodású, kicsapongó liberum arbitrium [łac., wolna wola; wolny wybór] (lat.) liberum arbitrium; szabad akarat liberum veto (łac. "wolne nie pozwalam") [1. Tak nazywano w Polsce znane prawo nie pozwalam i zasadę jednomyślności sejmowej. Historja powszechna wykazuje nam nietylko w Polsce żądanie jednomyślności przy uchwałach. Już prawo salickie czyli ustawy ludowe Franków Salickich z wieku V, później kapitularz Karola Wielkiego, wymagały także jednomyślności. 2. zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca prawo każdemu z posłów na Sejm do zerwania obrad i unieważnienia podjętych uchwał.] (tört.) vétó-jog; a régi lengyel országgyűlési tagnak az a joga, hogy tiltakozásával a határozathozatalt megakadályozhatta liberyjny, -a, -e inas-, lakáj- Libia,ايبيل) Libija), oficjalnie Wielka Arabska Libijska Dżamahirijja Ludowo- ةيبيللا ةيبرعلا ةيريهامجلا) Socjalistyczna - Alال ش ع ب ية اإل ش تراك ية ال عظمى, Jamāhīriyyah al-`arabiyyah al-lībiyyah aš- Šabiyyah al-ištirākiyyah al-`udhmā) [państwo położone w Afryce Północnej, nad zatoką Wielka Syrta (Morze Śródziemne)] Libia (szomjas, száraz föld) [1. észak-afrikai állam a Földközi-tenger déli partján. Az ország tagja az ENSZ-nek, az Afrikai Uniónak, az OPEC-nek, az Arab Ligának és az OAPEC-nek is. 2. Észak- Afrika Egyiptomtól nyugatra levő részének régi görög neve (Ez 30,5; Náh 3,9; ApCsel 2,10).] libido [1. psychiczna chęć do zaspokojenia potrzeby bliskości cielesnej; 2. popęd seksualny (płciowy) (z łac. żądza) psychiczna reprezentacja pobudzenia pochodzącego z wnętrza organizmu mająca na celu zaspokojenie potrzeby bliskości cielesnej, rozkoszy.] (lat.) libido; Freud pszichoanalitikus elméletében az id pszichikai energiája; nemi vágy Libijczycy, Ludejczycy, Put [potomkowie Put, syna Chama, pokrewni Egipcjanom i Etiopczykom; naród osiadły nad Morzem Czerwonym.] líbiaiak, puteusok [Nemzetség Kirját-Jeárimból (1Krón 2,53)]; Fekete-tengernél lakó népek Libijczycy uważani sa za najbardziej przyjacielski naród Afryki Północnej. Szanują oni prywatność obcokrajowców i nie zaczepiają ich nachalnie jak to robią na przykład Egipcjanie. Libia ma bardzo mała populacje ( tylko ponad 5 milionów ludzi) jak na swój potężny obszar. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 3 osoby na kilometr kwadratowy (to jeden z najmniejszych na świecie) w bardziej zaludnionych regionach północnych Tripolitanii i Cyrenajki i mniej niż 1 osoba na kilometr kwadratowy w rejonach pustynnych. Ponad polowa populacji skupiona jest w dwóch największych miastach: Trypolisie i Bengazi. W południowej Libii zamieszkują również ciekawe grupy etniczne jak Tuaregowie ( głownie Akakus) i Tebu ( region Murzuq). Ponadto w Libii jest wielu pracujących obcokrajowców głownie z Egiptu, Tunezji, Sudanu, Czadu oraz z subsaharyjskich krajów Afryki. libling (niem. liebling) (ném.) liebling; kedvenc, kedvelt, kedvezményezett személy Libna * Lebna - LIBNA (világosság, tisztaság, a fehér, fehérvár) [1. Izráel népének táborhelye a pusztai vándorlás során, pontos fekvése nem ismeretes (4Móz 33,20-21). 2. Kánaánita királyi város Júda síkságán, Lákis közelében, amelyet Józsué elfoglalt (Józs 10,29-32; 21,13; 1Krón 6,57; Ézs 37,8).] libra [1. miara papieru równa 100 arkuszom; 2. w starożytnym Rzymie: podstawowa jednostka masy równa 12 uncjom; 3. w średniowiecznej Europie: jednostka masy równa funtowi; 4. dawna waga składająca się z dwóch szal przytwierdzonych do poprzecznej belki] konc (papírmennyiség); (12 uncia) libracja [1. niewielkie, wahadłowe ruchy Księżyca; 2. (od łacińskiego libra - waga) to powolne wahania, rzeczywiste bądź pozorne, satelity obserwowanego z powierzchni ciała niebieskiego, które ten satelita okrąża. Zazwyczaj terminu tego

86 3141 używa się w odniesieniu do ruchów tarczy Księżyca względem Ziemi, odkrytych w 1637 r. przez Galileusza, które można porównać do chybotania się szalek wagi.; 3. oscylacyjne, nieregularne ruchy księżyca lub planety, pozwalające obejrzeć więcej niż połowę jego powierzchni] (lat.) libráció; (csillagászat) a hold tengely körüli forgásának kis egyenetlenségei, ingadozásai Library of Congress, Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych (ang.: Library of Congress) [największa biblioteka świata. Gromadzi ponad 142 mln różnego rodzaju dokumentów, ponad 29 mln książek, 58 mln rękopisów, 4,8 mln map i atlasów, 12 mln fotografii, 6 mln mikrofilmów, 3,5 mln dokumentów muzycznych, filmów; wszystko w ponad 460 językach. 7% zbiorów to dokumenty w językach słowiańskich, w tym największy w USA zbiór polskich książek. Całość zajmuje 856 km półek. Biblioteka dysponuje (w 3 budynkach) 22 czytelniami ogólnymi, 3 wydzielonymi czytelniami dla kongresmanów oraz biblioteką sztuki (John F. Kennedy Center). Zatrudnia 5 tysięcy pracowników. Wyposażona jest w system komputerowy o pojemności 13 mln rekordów oraz w 3000 terminali. Pełni funkcję biblioteki narodowej.] - LC Library of Congress (Kongresszusi Könyvtár-USA) librecista [(libretto) muz., lit. autor libretta]; librecistka librettista; szövegkönyvíró (ffi/nő) libretto (z włoskiego: "książeczka") [1. tekst słowny dzieła muzyczno-scenicznego: opery, dramatu muzycznego, operetki, baletu; 2. tekst słowny utworu muzycznoscenicznego, np. opery, operetki, oratorium; libretto powinno uwzględniać wokalno-muzyczne wymagania utworu, dając kompozytorowi możność wykorzystania jego odcinków do tworzenia arii, recytatywów, duetów, ustępów chóralnych itd. 3. scenariusz do baletu; librecista - autor libretta] (ol.) librettó, könyvecske, szövegkönyv; opera v. operett szövegkönyve; oratórium, kantáta szövege lice, lico orca; vminek az eleje, előrész, homlokzat lice szafy a szekrény eleje licealista [uczeń liceum], licealistka gimnazista; középiskolai és líceumi tanuló licealistka licealny, -a, -e (lic.) líceumi, középiskolai, gimnáziumi (gimn.) licencja [1. papier prawny lub umowa, określająca warunki korzystania z utworu, znaku handlowego lub patentu; 2. zezwolenie na prowadzenie urzędowo określonych rodzajów działalności, np. przewozów, prowadzenia pojazdów pasażerskich (zobacz też: patent w żegludze, koncesja, prawo jazdy; 3. dokument prawny lub umowa, określająca warunki korzystania z utworu jako dobra, którego dana licencja dotyczy. Właściciel praw autorskich, znaku handlowego lub patentu może (i często to robi) wymagać od innych posiadania licencji jako warunku użytkowania lub reprodukowania licencjonowanego utworu.] 1. (ném.) licenc; (kereskedelem) állami szabadalom, különleges engedély, 2. (lat.) licencia; engedély, hatósági engedély, (kereskedelem) behozatali v. kiviteli vámengedmény; előjog, kiváltság; jogosítvány; (dowolność) szabadság, eltérés a szabálytól [ engedély értelemben használt. Az eredetileg latin licencia szó az elmúlt évtizedekben német, illetve angol közvetítéssel került a köztudatba. (Az iparjogvédelem területén továbbra is licencia formában használatos). Előforduló pontatlan használati formája, amikor az angolszász szövegkörnyzetből engedély helyett jogként fordítják le] licencja eksportowa kiviteli engedély licencja handlowa kereskedelmi engedély licencja importowa importengedély licencja językowa nyelvhasználati szabadság licencja niewyłączna nem kizárólagos engedély licencja patentowa szabadalmi engedély

87 3142 licencja poetycka [(łac.: licentia poetica): w literaturze i sztuce uzasadniane zamysłem artystycznym odstępstwo od norm lub obyczajów] (lat.) poetica licentia; költői szabadság; eltérés a nyelvtan, stilisztika és a verstan egyes általános elfogadott szabályaitól v. a valóság tényeitől bizonyos művészi cél elérése érdekében licencja przemysłowa iparengedély licencja przymusowa [udzielenie przez Urząd Patentowy zezwolenia na stosowanie wynalazku przez podmiot gosp., jeżeli jest to konieczne do usunięcia stanu zagrożenia państwa, a właściciel patentu nie godzi się na udzielenie licencji dobrowolnej] kötelező engedély licencja przywozowa behozatali engedély licencja ustawowa, przymusowa [autor nie może zabronić udzielenia takiej licencji, ale automatycznie otrzymuje określone wynagrodzenie. Przykładem są licencje na utwory muzyczne, udzielane przez organizacje takie, jak np. ZAiKS.] kényszerű, törvényes licenc licencja wyłączna kizárólagos engedély licencja wywozowa kiviteli engedély licencjat (łac. licentiatus) [w Polsce, tytuł zawodowy nadawany absolwentom uczelni wyższych, poświadczający wykształcenie wyższe zawodowe. Tytuł ten jest odpowiednikiem dawnego bakałarza] (lat.) licenciátus, engedéllyel felruházott (tudományos fokozat külföldi egyetemeken), néhány külföldi egyetemen a doktorátust megelőző v. azzal egyenlő értékű tudományos fokozat, ill. egyetemi végzettség; képesítés a középiskolában való tanításra; ilyen képzettséggel bíró személy; (egyh.) bizonyos istentiszteletek tartására feljogosított személy. licencjonować [wydawać licencje] licencet adni vmire licencyjny, -a, -e [związany z licencją] licenc-, licenc alapján készült licet [z łaciny: wolno, zezwala się] (lat.) licet; szabad, nem tiltott liceum (lic.) [1. średnia szkoła ogólnokształcąca; 2. w Polsce w latach : dwie ostatnie klasy sześcioletniej szkoły średniej] (gör. Lykeion) líceum, gimnázium (gimn.); (tört.) az ókori görögöknél olyan iskola, amelyben filozófusok tanítottak (Apollón Lykeion szent ligete a régi Athénben; itt tanított Arisztotelész); (dawno) felsőbb leányiskola, majd latint nem tanító leányközépiskola, később tanítónőképző; (tört.) a magyar protestáns iskolarendszerben a legfelsőbb foűilozófiai tanfolyam; egyes külföldi államokban: állami középiskola liceum ogółnokształcące általános középiskola, gimnázium liceum medyczne egészségügyi középiskola liceum zawodowe szakközépiskola licho [1. postać z wierzeń starożytnych Słowian, zły demon lasu; 2. pot. marnie, biednie; 3. według dawnych wierzeń: zły duch, diabeł; 4. coś złego, co może przynieść nieszczęście; 5. daw. liczba nieparzysta; 6. to samo, co: nie do pary, liczba nieparzysta, zła, przeciwstawienie do cetna czyli parzystości.] 1. (zły duch) manó, lidérc, gonosz lélek; fene; (dawno) páratlan szám, (átv.) írás; 2. rosszul, hitványan, szegényesen licho ubrany rosszul, szegényesen, kopottasan öltözött licho nie śpi az ördög nem alszik licho wie ördög tudja, fene tudja, tudja a manó lichota [1. pot. zła, marna jakość czegoś; 2. pot. bezwartościowa rzecz] szánalom; nyomorúság, ócskaság, hitvány minőség; tucatáru; hitványság, szemét lichtarz [1. świecznik przeznaczony na jedną świecę], lichtarzyk [zdrobnienie od: lichtarz; 2. Wyraz ten upowszechnił się dopiero w XV i XVI w.] gyertyatartó lichtowanie [żegl. przeładowanie części ładunku na inny statek (a. na brzeg) dla zmniejszenia zanurzenia statku.] bárkázás, rakodóhajózás lichtuga [1. (niem. Leichtung ulżenie) - mała jednostka pływająca przeznaczona do rozładowania statku w celu zmniejszenia zanurzenia np. przed wejściem do portu albo ściągnięciem z mielizny. 2. żegl. mała jednostka pływającego taboru portowego, zazw. bez własnego napędu, służąca do przewozu ładunków okrętowych; 3. jednostka pływająca taboru portowego (rzadko wyposażona we własny napęd), służąca do transportu towaru ze statku do magazynów (i odwrotnie) leżących w innym basenie lub przy płytkim nabrzeżu] bárka, rakodóhajó, rakodó dereglye lichutki, lichutko [zdrobnienie od: lichy] kis vacak

88 3143 lichwa [1. pożyczanie pieniędzy na bardzo wysoki procent; 2. forma stosunków kredytowych między wierzycielem, a dłużnikiem, polegająca na pobieraniu wygórowanych procentów za pożyczone pieniądze. Znana była w starożytności i w Polsce od wczesnego średniowiecza, początkowo potępiana przez kościół. W Polsce miedzywojennej oprocentowanie pożyczki powyżej 10 % określano jako lichwiarstwo. Było prawnie zabronione i ścigane. 3. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) Lichwą trudnili się w Polsce od najdawniejszych czasów Żydzi, potem niektórzy mieszczanie i dzierżawcy dóbr. Chrześcijan-lichwiarzy wyklinano z kościoła i po śmierci nie chciano grzebać na cmentarzu. Korzystali na tem oczywiście Żydzi, których lichwę ograniczył Kazimierz Wiel. w ten sposób, że nie mogli brać wyższego procentu nad pół grosza tygodniowo od grzywny, co wynosiło rocznie około 50%. W XVI w. pożyczali szlachcie polskiej pieniądze kupcy gdańscy i toruńscy na 10%. Zygmunt August zakazał im brać większy procent nad 8-my, co spowodowało, że wyprowadzili swoje kapitały do Anglii. Lichwa jednak nie pociągała za sobą żadnej kary i procent, choćby największy, sąd mógł uznać za prawny. Zgadza się to z nowoczesnemi zasadami ekonomii społecznej, według których procent największy nie jest lichwą, jeżeli kapitał został pożyczony takiemu przedsiębiorcy, który osiąga jeszcze większe zyski. Od r prawo polskie uznało jako prawną stopę 5%. O lichwie w Polsce pisał Lelewel w Historycznych pomnikach języka i uchwał polskich i mazowieckich str. 56, a Zyg. Helcel w Starodawnych prawa polskiego pomnikach f. 110 i w Kwartalniku naukowym krakowskim t. I, str. 136 i nast.] uzsora, uzsorakamat; nyúzás, kizsákmányolás lichwiarski, -a, -ie [dotyczący lichwiarza lub lichwiarstwa] - uzsoralichwiarski procent uzsorakamat lichwiarskie ceny uzsoraárak, feketeárak lichwiarstwo uzsoráskodás, üzérkedés lichwiarz [człowiek pobierający bardzo wysokie odsetki od pożyczonych sum], lichwiarka uzsorás; feketéző, spekuláns (ffi/nő) lichy, -a, -e [1. pot. będący w złym stanie, złej jakości, w złym gatunku; 2. pot. mały, drobny, niepozorny; 3. pot. małej wartości moralnej lub artystycznej] ócska, pocsék, silány, hitvány, vacak, nyomorúságos, siralmas, (átv.) gyenge, rossz, ócska; gyarló, gyatra licha strawa silány étel liche zdrowie rossz, gyenge egészség lichy człowiek hitvány, silány, rossz ember v. alak lichy śpiewak gyenge, rossz, kontár énekes licować [1. być odpowiednim, pasować do czegoś; 2. pokrywać zewnętrzne ściany budynku warstwą ochronną lub ozdobną] megfelelni vminek; kapcsolatban lenni; egyezni vmivel; (építészet) kirakni, kidíszíteni licować ściany kafelkami a falat cserepekkel kirakni licowy, -a, -e [1. stanowiący zewnętrzną lub prawą (właściwą) stronę czegoś; 2. używany do licowania zewnętrznych powierzchni budowli] arc-; elülső, burkoló, díszítő, homloklicówka [1. element kamienny, ceramiczny lub szklany, używany do licowania budowli; 2. łow. łania, przewodniczka stada] burkoló, borító tégla v. kő licytacja [łac. licitatio, 1. publiczna sprzedaż ruchomości lub nieruchomości, w której nabywcą zostaje ten, kto oferuje najwyższą cenę; 2. w niektórych grach karcianych: wstępna faza gry, w której gracze deklarują, ile punktów będą chcieli zdobyć lub ile lew zamierzają wziąć; 3. dyskusja, w której uczestnicy prześcigają się w przytaczaniu argumentów; 4. 'zaofiarowanie (czego)' od licitari 'oceniać' z licēre, sprzedaż w drodze przetargu publicznego, aukcja; w kartach: wstępne zapowiadanie (coraz wyższej) gry.] licitálás; árverés, árlejtés, árverezés; (kártya) licit licytacja brydżowa bridzs-licit licytacja publiczna nyilvános árverés licytacyjny, -a, -e [związany z licytacją] árverési, árverezési licytant [osoba biorąca udział w licytacji, ubiegająca się o kupno licytowanej rzeczy] árverező, árvereztető, kínáló, ajánló licytator [1. (łc. licitator od licitari licytować ) ekon. osoba uprawniona do sprzedaży dóbr w drodzelicytacji; 2. osoba prowadząca licytację] árverező, árvereztető, árverezést vezető; kikiáltó licytować [1. dokonywać publicznej sprzedaży rzeczy będących zazwyczaj własnością dłużnika; 2. zgłaszać na licytacji sumę, za którą chce się kupić przedmiot wystawiony na sprzedaż; 3. w niektórych grach karcianych: zapowiadać kolejno

89 3144 coraz wyższą grę] (lat.) licitálni; árverezni, elárverezni, dobra verni, kalapács alá bocsátani, többet ígérni, felverni az árat; felülígérni; (podbijać ceny) licitálni; (kártya) licitálni; egyes kártyajátékokban az elérni remélt pontok v. ütések számát előre bemondani licytować co árverezni, elárverezni vmit licytować kogo dobra verni vkit; elárverezni vkinek a vagyonát licytować komu rzeczy vkinek a holmiját árverezni licytować się [prześcigać się w czymś nawzajem] (kölcsönösen) versengenek licytowanie licitálás, árverezés, árverés, árlejtés licytowanie na aukcji licitálás az aukción licytowanie się (kölcsönös) egymást túllicitálás licząc się z każdą ewentualnością minden eshetőségre számítva liczba [1. podstawowe pojęcie matematyczne, którego treścią jest wynik liczenia, wyrażane najczęściej za pomocą cyfr; 2. kategoria gramatyczna określająca jednostkowość lub niejednostkowość przedmiotów, osób itp.; 3. stan liczebny; 4. grono osób, grupa, kategoria; 5. to jedno z podstawowych pojęć matematyki, które kształtowało się i rozwijało wraz z rozwojem cywilizacji i kultury; 5. pojęcie abstrakcyjne, jedno z najczęściej używanych w matematyce. Pierwotnie liczby służyły do porównywania wielkości zbiorów przedmiotów (liczby naturalne), później także wielkości ciągłych (miary i wagi), obecnie w matematyce są rozważane jako twory abstrakcyjne, w oderwaniu od ewentualnych fizycznych zastosowań. Określenie liczba bez żadnego przymiotnika jest nieścisłe, gdyż matematycy nie definiują liczb, lecz liczby naturalne, liczby całkowite, itp. Poszczególne rodzaje liczb są definiowane za pomocą aksjomatów lub konstruowane z bardziej podstawowych pojęć, takich jak zbiór, czy typy liczb prostsze od konstruowanego.] szám, számjegy; (ilość) mennyiség, szám; vminek a száma v. mennyisége [szám matematikai fogalom, mennyiségek leírására használatos; a szám egy absztrakt fogalom. Jelölési módja az, ahogyan hivatkozunk rá (például 3 vagy négy vagy öt négyzete)]; (nyelvtan) szám liczba arabska arab szám liczba atomowa (pierwiastka) [1. liczba oznaczająca ilość protonów w jądrze atomu danego pierwiastka; 2. ( Z ) (liczba porządkowa) określa, ile protonów znajduje się w jądrze danego atomu. Jest także równa liczbie elektronów niezjonizowanego atomu.] atomszám [A kémiai elem rendszáma az adott elem protonjainak számát jelöli, és így egyértelműen meghatározza az elemet. A rendszámot a vegyjel bal alsó sarkában, indexszámmal jelöljük. A rendszám meghatározza az atom minőségét és megmutatja a helyét a periódusos rendszerben. Az atomszám kifejezés az angol atomic number tükörfordítása, de használatát különösen kémiai szakmunkákban el kell kerülni.] liczba bezwzględna abszolút szám liczba całkowita [liczba należąca do jednego z ciągów: 0, 1, 2, 3, 4, 5... lub 1, 2, 3, 4, 5...] egész szám liczba dni w okresie: obrót zapasami [Liczbę dni w okresie ustalamy w odniesieniu do miesiąca, kwartału, a najczęściej roku traktowanego jako 365 dni.] liczba dodatnia [liczba większa od zera] pozitív mennyiség; pozitív szám (+1, +2, +3 ) liczba drgań (w czasie t jest n = t/t) rezgésszám; (frekvencia) a neve valamely rezgés esetén az időegységenkénti rezgések számának, ez pedig a rezgésidő reciprok értéke liczba dziesiętna [ułamek dziesiętny albo liczba całkowita z ułamkiem dziesiętnym] tizedes szám liczba egzemplarzy példányszám liczba falowa akusztikai fázisállandó (fázisszög) liczba imaginacyjna imaginárius szám; képzetes szám; olyan szám, amelynek önmagával való szorzata negatív előjelű liczba inwentarzowa leltári szám liczba irracjonalna irracionális szám; olyan szám, amely közönséges törtekkel nem fejezhető ki; végtelen tizedes tört liczba lekcyjna (w szkole) óramennyiség, óraszám liczba logarytmowana [zob. antylogarytm] antilogaritmus liczba losowa [liczba otrzymywana w wyniku działania pewnego mechanizmu losowego] sorsszám liczba ludności népességszám liczba masowa [1. liczba całkowita równa ilości nukleonów w jądrze atomowym danego izotopu; 2. Liczba masowa (A) to wartość opisująca liczbę nukleonów (czyli protonów i neutronów) w jądrze atomu (nuklidzie) danego izotopu danego pierwiastka. Liczby masowej nie należy mylić z masą atomową pierwiastka, która wyznaczana jest metodami chemicznymi,

90 3145 ani też z masą pojedynczego izotopu.] (vegyt.) tömegszám (A) [az atommagban található protonok és neutronok száma együttesen, azaz a nukleonok száma. A tömegszám egy kémiai elem minden izotópja esetén más és más, szokás szerint az elem neve után, vagy az elem vegyjelének bal felső sarkába tüntetjük fel. Például a szén-12 ( 12 C) 6 protont (ettől szén) és 6 neutront tartalmaz. Az izotóp teljes jele tartalmazza a rendszámot (Z) is a bal alsó sarokban: C 12 6, megjegyezzük azonban, hogy ennek megadása felesleges, mivel az elem vegyjele egyértelműen meghatározza a rendszámot, ezért ritkán használják.] liczba mianowana [liczba, przy której jest podana nazwa jednostki] (matematika) nevezett szám liczba miejsc w akademiku kollégiumi férőhely liczba mieszana [liczba złożona z części całkowitej i ułamka właściwego] (mt.) vegyes szám liczba mieszkańców Warszawy dosięgnęła v. dosięgła już jedna cała sześćdziesiąt Varsó lakóinak száma már elérte az 1,6 milliót liczba mnoga (l. mn.) [kategoria gramatyczna oznaczająca, że dany wyraz odnosi się do więcej niż jednej osoby lub jednego przedmiotu] (gramatika) többes szám (tsz.) liczba mnoga godnościowa [zob. pluralis maiestaticus] (lat.) pluralis maiestaticus [plurálisz majesztátikusz] 'felséges többes' liczba naturalna [liczba ciągu 1, 2, 3, 4, 5... (według niektórych definicji także 0)] (mt.) természetes szám [Természetes számoknak nevezzük a pozitív egész számokat, tehát az 1, 2, 3, 4, számtani sorozat tagjait. A sorozat lépésköze 1, tehát a sorozat következő tagját mindig úgy kapjuk, hogy az utolsó taghoz hozzáadunk 1-et. Végtelen sok természetes szám van, mivel bármilyen nagy számhoz is hozzá tudunk adni 1-et, újabb tagot képezve a sorozatba. A természetes számok halmazát a matematikában egy tipográfiailag kiemelt vagy N betűvel jelölik (a latin naturalis, azaz 'természetes' szó nyomán). A természetes számok halmazának végtelen számú eleme van.] liczba neutronowa [liczba całkowita określająca liczbę neutronów w jądrze atomowym danego izotopu] (vegyt.) neutronszám; egy adott atommagban levő neutronok száma (N) liczba niedzielna oszthatatlan szám liczba niemianowana [liczba, przy której nie jest podana nazwa jednostki] elvont v. absztrakt szám liczba niewimierna irracionális szám liczba nieparzysta páratlan szám (1, 3 ) liczba nierozkładna oszthatatlan szám liczba niewymierna [liczba rzeczywista, niedająca się zapisać w postaci ułamka, którego licznik i mianownik są liczbami całkowitymi] irracionális szám liczba obrotów [1. (biologia) ilość cząsteczek substratu, które mogą zostać przekształcone przez enzym w produkt w ciągu 1 minuty. Liczba obrotów wynosi od kilku tysięcy do kilku milionów.] fordulatszám liczba obrotów biegu jałowego üres járati fordulatszám liczba obrotów na biegu jałowym üres járati fordulatszámra liczba oderwana elvont, nevezetlen v. megnevezetlen szám liczba odjęta levont szám liczba orientacyjna hozzávetőleges szám liczba osób a személyek száma liczba parzysta páros szám (2, 4 ) liczba pierwsza törzsszám, prímszám; olyan egynél nagyobb szám, amely maradék nélkül csak önmagával és eggyel osztható (2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23 ) liczba piętnaście dzieli się przez trzy a tizenötös szám osztható hárommal liczba podwójna (gramatika) kettős szám, duális liczba pojednycza (lp.) [kategoria gramatyczna oznaczająca, że dany wyraz odnosi się do jednej osoby lub jednego przedmiotu] (gramatika) egyes szám (esz.) liczba porządkowa (pierwiastka) [zob. liczba atomowa (pierwiastka)] rendszám; az atom rendszáma liczba porządkowa [liczba oznaczająca kolejną pozycję czegoś] folyószám, sorszám liczba publiczność nézőszám liczba punktów wymagana, by dostać się na studia felvételi pontszám liczba racjonalna racionális szám [racionális számok: a pozitív és a negatív egész számok, a pozitív és a negatív törtek, valamint a 0 közös neve] liczba różna od zera a nullától különböző szám liczba rzeczywista (mat.) valós szám liczba rzymska római szám liczba seryjna sorszám liczba stron (mennyiség) oldalszám, lapszám liczba szumowa zajtényező

91 3146 liczba transakcji kötések száma liczba ujemna [liczba mniejsza od zera] negatív szám (-1, -2, -3...) liczba ułamkowa törtszám liczba urojona [Liczba urojona to liczba, która podniesiona do kwadratu daje wartość ujemną. Pojęcie to zostało wprowadzone przez Gerolamo Cardano w XVI wieku, lecz nazwę nadał im Kartezjusz w 1637 roku. Nie zostały szerzej zaakceptowane aż do prac Eulera ( ) i Gaussa ( ).] imaginárius, képzetes szám [olyan szám, amelynek önmagával való szorzata negatív előjelű Amint tudjuk, a negatív számoknak nincs valós számokkal kifejezhető négyzetgyöke. Mégis, a matematikusok egy képzetes értéket adtak a - 1 négyzetgyökének, amelyet i -ként definiáltak. vagy i^2 = -1 A komplex számok egy valós és egy képzetes részből állnak. A valós rész egy valós szám, pl -2, 1, 1/2, , míg a képzetes rész egy valós szám, plusz a speciális szám, az "i", pl így: 3i. Ezek alapján egy komplex szám pl így néz ki: 2 + 3i] liczba wielocyfrowa többjegyű szám (15, 253, 6356 ) liczba wymierna [1. każda liczba dająca się przedstawić w postaci ułamka, którego zarówno licznik, jak i mianownik są liczbami całkowitymi; 2. Liczby wymierne liczby, które można zapisać w postaci ilorazu dwóch liczb całkowitych, gdzie druga jest różna od zera. Są to więc liczby, które można przedstawić za pomocą ułamka zwykłego. Zbiór liczb wymiernych oznaczany jest zazwyczaj symbolem Q.] (mt.) racionális szám; mérhető szám v. mennyiség [A matematikában racionális számnak (vagy törtszámnak) nevezzük két tetszőleges egész szám hányadosát, amelyet többnyire az a/b alakban írunk fel, ahol b nem nulla.] Wobec tego: liczba względna relatív szám liczba X-bitowa [np. liczba 32-bitowa, 64-bitowa liczba] - bitszám [a digitális, "Pulse Code Modulation" (PCM) rendszerek 8-, 14-, 16- bitesek (stb.) lehetnek. Minél több a bit, annál pontosabban lehet meghatározni a digitálisan feljegyzett jel értékét, s annál finomabb lesz a felbontás (vagyis annál kisebb lesz a "hézag" az egyes jelszintek között). A magasabb bitszám magasabb dinamikának felel meg, és csekélyebb felbontási zajt hordoz. Minél magasabb a bitszám, annál nagyobb költséggel jár az A/D, a D/A átalakító és a többi áramkör megépítése is, azonkívül annál nagyobb tárolókapacitásra van szükség. Megkülönböztetnek (például) valódi és nemvalódi 14-bites rendszereket, mikor is a nem valódiak mondjuk 12+2 bitesek; az eredetileg 12-bites átalakítóhoz ilyenkor 2 pótlólagos bitet csatolnak (minden bit 6dBlel növeli a felbontást). A nem-valódi rendszereknek magasabb a felbontási zajuk és a torzításuk is. Máskor a felbontást csupán akképp módosítják, hogy a digitális jelszintek "lépcsőit" egyenlőtlenül (nemlineárisan) osztják el: a magasabb jelszintek közé durvább lépcsőfokokat iktatnak.] liczba zespolona összetett szám; komplex szám liczba zgonów halálozási arány, halandóság liczba złożona [liczba naturalna większa od 1 niebędąca liczbą pierwszą, tj. mająca co najmniej jeden naturalny dzielnik różny od jedności i niej samej] összetett szám (4 = 2*2; 125 = 5*5*5) liczba zmiennoprzecinkowa [reprezentacja liczby rzeczywistej zapisanej za pomocą notacji naukowej. Ze względu na wygodę operowania na takich liczbach, przyjmuje się ograniczony zakres na mantysę i cechę nazwy te mają w matematyce znaczenie podane w artykule podłoga i sufit, a w niniejszym artykule inne, powszechne w informatyce. Powoduje to, że reprezentacja liczby rzeczywistej jest tylko przybliżona, a jedna liczba zmiennoprzecinkowa może reprezentować różne liczby rzeczywiste z pewnego zakresu.] (számítástechnikában) lebegőpontos számábrázolás [lehetővé teszi a valós számok kezelését véges tárhely esetében, széles skálát fedvén le a számhalmazon belül. A számok rögzített számú számjegyekkel ábrázolhatóak, és egy kitevő (exponens) segítségével vannak skálázva. A skálázás alapja leggyakrabban 2, 10 vagy 16. A szám a következő alakban adható meg: értékes számjegy alap exponens A lebegőpontos szám lényege, hogy az ábrázolásánál a tizedespont lebeg, vagyis az ábrázolható értékes számjegyeken belül bárhova kerülhet. (Példa erre az 1,23, 12,3, 123 számok, melyek mindegyike 3 értékes számjegyet tartalmaz.)] liczba zwolenników pokoju pomnożyła się a béke híveinek száma megsokszorozódott v. megnőtt

92 3147 liczbowy, -a, -e [wyrażony za pomocą liczb, mający związek z liczbami; numeryczny] szám-, számbeli, számszerinti liczby główne tőszámok, kardinális számok liczby kardynalne tőszámok, kardinális számok liczby kolejne sorszámok liczby przeciwne [każde dwie liczby rzeczywiste, których suma równa jest zeru] ellentétes számok (a+b=0) liczby rzeczywiste [liczby wymierne oraz liczby niewymierne] valós számok liczby ujemne negatív értékek liczby zespolone [liczby będące elementami rozszerzenia ciała liczb rzeczywistych o jednostkę urojoną i, tj. pierwiastek wielomianu x (innymi słowy, jednostka urojona spełnia równanie i 2 = 1). Każda liczba zespolona z może być zapisana w postaci z = a + bi, gdzie a,b są pewnymi liczbami rzeczywistymi, nazywanymi odpowiednio częścią rzeczywistą oraz częścią urojoną liczby z. ] komplex számok halmaza [a valós számkör olyan bővítése, melyben elvégezhető a negatív számból való négyzetgyökvonás (a valós számok körével ellentétben, ahol negatív számnak nincs négyzetgyöke). A valós szám fogalmának ilyen általánosítását a 17. századi algebrai problémák vetették fel, később a komplex számok a matematika más területein és a fizikában is alkalmazhatónak bizonyultak.] Liczby Jako Symbole számszibólumok Liczby Jako Symbole - przy studiowaniu Biblii stwierdzić można, że w księdze tej są liczby o specjalnym znaczeniu. Czasami sama liczba jest wymieniona, a innym razem znów przedmioty w takiej ilości, że liczba ich jest symboliczna. Tak np. trójka występuje w wymienianiu ducha, duszy i ciała; albo: Zakon, Psalmy i Prorocy, i inne. Jeden. Liczba ta jest zwykle wymieniana tam, gdzie chodzi o supremat (zwierzchnictwo, nadrzędność) i wyłączność. 'Pan jeden jest', 'Pan jeden i imię Jego jedno', o jednym Bogu, Ojcu i jednym Panie jest mowa w Pierwszym Liście do Koryntian. 'Jeden Pan, jedna wiara, jeden chrzest'. Jeden Pośrednik między Bogiem a ludźmi, jeden Duch Święty Dwa. W podkreśleniu odrębności, różnorodności, potrzeby świadków, więzi społecznej, zgodności i innych. Dwaj potrzebni byli świadkowie; dwaj weszli do Kanaan (Jozue i Kaleb); dwóch było wywiadowców; najmniejsza liczba potrzebna do społeczności. Trzy. Symbolizuje zupełność Boską i świadectwo, gdy mowa o Ojcu, Synu i Duchu Świętym. Zupełność w Synu. Trzej świadczą;trzy źródła o Mesjaszu (Chrystusie): Zakon, Psalmy, Prorocy. Cztery. Zupełność w stworzeniu i ustalaniu Bożym. Są cztery wiatry, cztery strony świata. Cztery zwierzęta, twarze. Pięć. Słabość człowiecza w oparciu o siłę Bożą. Pięciu ściga stu. Uczniowie mogli tylko dostarczyć pięć chlebów i dwie ryby dla Paweł chciał raczej mówić pięć słów dla nauki niż w nieznanym języku. Sześć. Liczba człowieka, niedoskonałość, niezupełność, doczesność, dotyczy tego, co na ziemi osiągnąć można. W sześciu dniach wszystko zostało stworzone na ziemi. Sześć stągwi w Kanie Galilejskiej wskazuje na niewystarczalność w zaspokajaniu potrzeb ludzkich. Trzy szóstki stanowią liczbę bestii (człowieka wchodzącego w skład trójcy szatańskiej). Siedem. Wskazuje na duchową zupełność (w dobrym i w złym). Jest największą pojedynczą niepodzielną liczbą; siedem dni w tygodniu; każdy siódmy dzień dniem spoczynku; każdy siódmy rok rokiem spoczynku dla pola; siedem razy siedem lat przynosi rok jubileuszowy. Świecznik złoty, symbol światła Bożego miał siedem ramion z siedmioma lampami. Siedmiokrotnie pokrapiano.w Małej Azji było siedem typowych zborów i tyleż duchów (reprezentantów tych zborów). Siedmioraka obrzydliwość (ohyda). Bestia ma siedem głów. Wybaczać należy siedemdziesiąt siedem razy siedem razy. Osiem. Następuje po siódemce, wskazuje na pozadoczesność. Obrzezka wykonywana była ósmego dnia; osiem dusz uratowanych zostało przez arkę w potopie. Władca nowego cesarstwa rzymskiego (bestia) będzie ósmym królem. Ósmym dniem jest także dzień zmartwychwstania Pana (następuje bowiem po sobocie, tj. siódmym dniu). Dziesięć. Zupełna odpowiedzialność człowieka. Faraon nawiedzony był przez dziesięć plag. Dziesięć było przykazań. Melchsedek otrzymywał dziesięcinę. Dziesięć panien wyszło na spotkanie Pana. Dziesięć sług w Ewangelii Łukasza 19;13. Dwanaście. Było dwunastu patriarchów, dwanaście pokoleń, dwanaście chlebów pokładnych, dwanaście kamieni kosztownych na napierśniku najwyższego kapłana, dwanaście kamieni wzięto z Jordanu przy przekraczaniu tejże rzeki. Niewiasta z koroną z dwunastu gwiazd. Apostołów było dwunastu. Czterdzieści. Deszcz potopowy padał 40 dni i 40 nocy, 40 lat padała manna, Jezus był 40 dni na puszczy Liczba odrestaurowanych nowego Izraela. liczebnie számbelileg, számszerint, számra (nézve) liczebnie przeważający túlnyomólag, számbeli fölényben, többségben levő liczebnik (licz., liczeb.) [1. wyraz oznaczający liczbę (ilość) elementów lub kolejne miejsce elementu w pewnym zbiorze; 2. jest częścią mowy określającą liczbę lub

93 3148 kolejność. Niektóre liczebniki (np. główne) odmieniają się (przez przypadki i rodzaje), jednak zjawisko to uzależnione jest od typu liczebnika. 3. część mowy określająca liczbę, ilość, liczebność, wielokrotność lub kolejność. Niektóre liczebniki (np. główne, porządkowe) odmieniają się (przez przypadki i rodzaje). Liczebniki jedni, dwaj, dwóch, obaj, obydwaj, obydwóch (obydwu), trzej, trzech, czterej, czterech łączą się z rzeczownikami męskoosobowymi: dwaj panowie poszli, dwóch panów poszło; pozostałe liczebniki łączą się z rzeczownikami niemęskoosobowymi: dwa konie, dwie linie itp.] (gramatika) számnév (szn.) [A számnevek jelölése megtörténhet betűvel: például nyolc, vagy történhet számjeggyel: például 8. A közönséges számnevekből vannak képezve a sorszámok, melyek egy-egy sorban jelölik ki valaminek a helyét, például első, második, harmadik, utolsó.] A számnév a nyelvnek azon része, mely számot, mennyiséget fejez ki, mégpedig vagy határozottat, például egy, kettő, tíz; vagy határozatlant: sok, több, elég, kevés stb. Rodzaje liczebników: W języku polskim istnieją następujące rodzaje liczebników: główne - jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, siedem, osiem, dziewięć, dziesięć, sto, tysiąc, milion porządkowe - pierwszy, setny, tysięczny ułamkowe - ćwierć, pół, półtora (1,5), jedna druga, trzy czwarte, ćwierćtora (1,25) zbiorowe - dwoje, troje, czworo, pięcioro, sześcioro, siedmioro, ośmioro, dziewięcioro, dziesięcioro mnożne - podwójny, potrójny, poczwórny nieokreślone - niewiele, kilka, kilkadziesiąt, kilkaset, wiele, trochę, dużo, mało wielorakie - dwojaki, trojaki wielokrotne - trzykroć, dwakroć wielowyrazowe - dwadzieścia dwa, sto dziewięćdziesiąt dwa Liczebniki zbiorowe łączą się z rzeczownikami: mającymi tylko liczbę mnogą (np. troje skrzypiec), oznaczającymi osoby różnej płci (np.dwoje ludzi), nazywającymi osoby niedorosłe (np. czworo dzieci, troje kurcząt, pięcioro szczeniaków) "oko" i "ucho" w znaczeniu narządów ludzkich (np. dwoje uszu) liczebnik główny [liczebnik będący nazwą liczby całkowitej, np. jeden, pięćdziesiąt] tőszámnév, főszámnév liczebnik mnożny [liczebnik wskazujący, z ilu jednakowych lub jednorodnych części czy elementów coś się składa, np. potrójny, trzykrotny] szorzószámnév liczebnik nieokreślony [liczebnik sygnalizujący liczbę przedmiotów, osób w sposób ogólnikowy] határozatlan szám liczebnik porządkowy [tradycyjna nazwa przymiotnika odliczebnikowego, wskazującego pozycję (położenie) przedmiotu w określonym szeregu przedmiotów, np. czwarty, piętnasty] (gram) sorszámnév liczebnik ułamkowy [liczebnik określający ilość czegoś za pomocą ułamka, np. pół, półtora, półtrzecia, jedna szósta] törtszámnév liczebnik wieloraki [liczebnik wskazujący na liczbę części składowych lub liczbę gatunków czy odmian danego przedmiotu, np. trojaki] többféleségi számnév liczebnik zbiorowy [liczebnik wskazujący na liczbę osób, przedmiotów, pojęć itp., używany z rzeczownikami oznaczającymi istoty różnej płci, istoty młode, zwłaszcza zwierzęta oraz z rzeczownikami występującymi tylko w liczbie mnogiej, np. trzynaścioro, dwoje] gyűjtőszámnév liczebniki számnevek liczebniki główne tőszámok liczebniki porządkowe sorszámnevek liczebnikowy, -a, -e számnévi liczebność számszerűség, száma vminek liczebność populacji a populáció száma liczebny, -a, -e számbeli, számszerű, számszerinti liczenie számolás, számlálás, számítás liczko [zdrobnienie od lico] arcocska, orcácska liczman (niem. Raitpfennig, Rechenpfennig) [1. pracownik portowy liczący towar podczas załadunku lub wyładunku statku; 2. metalowy żeton zastępujący monetę; 3. coś bezwartościowego; 4. w średniowieczu - metalowy krążek służący do liczenia. Najstarsze liczmany pochodzą z Włoch z XIII wieku.] játékpénz, zseton licznie számosan, nagy számban, sokan licznik [1. przyrząd pomiarowy wskazujący wartość mierzonej wielkości jako wynik jej całkowania lub sumowania w pewnych odcinkach czasu; 2. w ułamku: liczba znajdująca się nad kreską ułamkową] (matematikai; w ułamku) számláló; (przyrząd) mérőóra, számláló óra, számláló készülék, fogyasztásmérő; taxióra, taxaméter; (informatika) [Egy digitális bemenet 0-1 átmeneteit számlálja. Az OPTO22 SNAP PAC rendszer legtöbb modulja]

94 3149 licznik elektryczny; licznik energii elektrycznej villanyóra licznik gazowy gázóra licznik Geigera Müllera Geiger-Müller-féle számlálócső; a radioaktivitás és a kozmikus sugárzás kimutatására szolgáló eszköz licznik kilometrów kilométeróra (bieżący) licznik kilometrów (napi) kilométerszámláló licznik obrotów fordulatszámláló, fordulatszámmérő licznik prądu villanyóra licznik programu (skr. PC), inaczej wskaźnik instrukcji (skr. IP) lub licznik rozkazów [jest rejestrem procesora przechowującym informację o tym, w którym miejscu sekwencji instrukcji znajduje się aktualnie procesor. W zależności od modelu procesora w rejestrze tym przechowywany jest adres aktualnie wykonywanej lub częściej następnej instrukcji. W tym drugim wypadku licznik programu jest zwiększany zaraz po odebraniu instrukcji i przeniesieniu jej do rejestru instrukcji. Poprzez modyfikację tego rejestru implementuje się skoki, w tym skoki warunkowe, pętle i podprogramy.] programszámláló [(melyet utasításszámlálóként is hívnak (program counter illetve instruction pointer) a feladatütemező része, néhány számítógépen) egy regiszter a számítógép processzorában, mely jelzi, hogy a számítógép hol tart az utasítási sorban. A számítógép tulajdonságaitól függően tartalmazhatja az éppen végrehajtódó utasítás címét, vagy a következő végrehajtandó utasításét. A programszámláló automatikusan növekszik minden egyes utasítási ciklussal, tehát az utasításokat a memóriából olvassa ki szekvenciálisan. Bizonyos utasítások, mint például az elágazások vagy alprogram hívások és visszatérések megszakítják a sort, mivel új címet raknak a programszámlálóba.] licznik przesuwu taśmy számláló (mágneshangkészülék, magnókészülék) licznik ułamka a tört számlálója licznikowy, -a, -e számláló liczność materii [1. wielkość określająca liczbę jednakowych cząstek zawartych w określonej masie danej substancji, mierzona w molach; 2. Liczność materii - to wielkość fizyczna określająca ilość materii poprzez podanie stosunku liczby dowolnych cząstek tworzących dany obiekt fizyczny do liczby atomów zawartych w 12 g czystego izotopu węgla 12 C.] anyagmennyiség [Egyetlen atom tömege is elképzelhetetlenül kicsi, de meghatározó érték. A szénatom tömegéhez viszonnyitott relatív atomtömeget használjuk. A relatív atomtömeg megadja hogy egy atom tömege hányszor nagyobb egy szénatom tömegének egytizenketted részénél. Nincs mértékegysége. A nemzetközi megállapodás szerint nem egyetlen, hanem 6*10 23 db. atomnak a tömegét adják meg. Az anyagok mennyiségét a részecskék számának segítségével hasonlítják össze. Ez az anyagmennyiség.' Jele: n Mértékegysége: mól Jele: mol.' 1 mól 6*10 23 db részecskét jelent.mindig meg kell nevezni a részecskét.] liczny, -a, -e [1. liczący wiele osób, składający się z wielu jednostek, 2. często się zdarzający] számos, nagyszámú, csoportos, tömeges, sok liczna rodzina soktagú v. nagyszámú család; nagycsalád liczne audytorium nagyszámú közönség liczne przykłady számos példa liczne zebranie népes összejövetel v. gyűlés liczni sprzymierzeńcy nagyszámú szövetséges liczy sobie 30 lat 30 éves, 30-ik évében van, 30 évet számlál liczyć [1. wymieniać liczby w kolejności; 2. wykonywać działania arytmetyczne; 3. obliczać coś, dodając do siebie poszczególne jednostki; 4. brać pod uwagę przy liczeniu; 5. składać się z pewnej liczby jednostek; 6. spodziewać się, przypuszczać; 7. pot. wyznaczać cenę, brać zapłatę; 8. wyliczać zawodnika] számolni, számlálni; számítani, kiszámítani; tartani vkit vkinek, vkit sorolnmi vkik közé liczę na twoją dyskrecję számítok titoktartásodra liczmy számolunk liczyć automatycznie gépiesen számlálni liczyć coś számolni vmit liczyć głosy szavazatokat számolni liczyć kogo między przyjaciół vkit a barátai közé számol liczyć krupy fösvénykedni, garasoskodni liczyć na czyjaś dyskrecję számítani vkinek a diszkréciójára liczyć na kogo/co számolni, számítani (vkire/vmire) liczyć na kopy hatvanával számolni liczyć na poparcie támogatásra számítani

95 3150 liczyć pieniądze pénzt számolni liczył na działanie czasu bízott abban, hogy az idő megoldást hoz liczyć się [1. być liczonym, obliczanym; 2. mieć znaczenie, być branym pod uwagę; 3. brać coś pod uwagę, uwzględniać w swoich planach; 4. pot. rozliczać się] számítódik, számolják; számítani vkire/vmire liczyć się z czyim sądem számolni vkinek az ítéletével liczyć się ( z kim/czym) számolni (vkivel/vmivel); számításba venni (vkit/vmit) liczyć się z groszem kétszer is meggondolja, míg kiad egy garast; fogához veri a garast liczyć się z każdym groszem fogához veri a garast liczyć się z opinią számolni a közvéleménnyel liczyć się z każdym groszem fogához veri a garast; minden garassal számol liczyć się z kosztami számolni a költségekkel liczyć się z stratą veszteséggel számolni liczydło [jednym z najstarszych znanych liczydeł jest abak (abakus).] számolótábla, számológép, számolókészülék liczydło szkolne iskolai számolótábla liczygrosz zsugori, fösvény, kapzsi, garasoskodó ember liczykrupa [pogard. skąpiec] zsugori, fösvény, kapzsi lider, leader [wym. lider] [1. przywódca partii politycznej, związku zawodowego lub innych organizacji społecznych; 2. zawodnik lub zespół zawodników, który wysunął się na czoło wyścigu lub tabeli rozgrywek; 3. czołowy członek zespołu muzycznego, piszący teksty i muzykę do piosenek; 4. przedsiębiorstwo zajmujące czołowe miejsce w produkcji i sprzedaży wyrobów z danej dziedziny] (ném.) lider, leader; vezető, pártvezér; (sport) (motorosvezető), iramvezető; csoportvezető, ligavezető; vezércikk származó nő, születés, Istentől született; 2. görög eredetű bibliai név. Jelentése: az ókori kis-ázsiai Lüdiából származó nő.] Lidia (wysiłek) [pierwsza chrześcijanka w Europie] Lídia (lídiabeli; születés; Istentől született) [Az első asszony, akit Európában Pál megnyert az evangéliumnak; Filippiben lakott; bíborfestékkel kereskedett; Pál a házában szállt meg (ApCsel 16, )] Lidia (gr. Λυδία Lydia) [starożytne państwo w zachodniej Azji Mniejszej, ze stolicą w Sardes.] Lüdia [latinosan Lydia, akkádul Ludu ókori anatóliai államalakulat volt, amely Phrügia bukásával párhuzamosan emelkedett fel a Kr. e. 7. században, azonban a rohamosan erősödő Perzsa Birodalomnak már nem tudott ellenállni. Lüdia lakói a lüdök (más változatban lídek vagy lüdiaiak) voltak. Lüdia eredeti területe Nyugat- Anatóliában feküdt, Müszia, Kária, Phrügia és Iónia között. A Szardeisz központú állam területét a Kr. e. 7. és Kr. e. 6. században Alüattész és Kroiszosz hódításai tették igazán naggyá: bukása előtt nyugaton az Égei-tengerig, keleten pedig a Halüszig nyúlt. Délen Lükia kivételével a Földközitenger partvidékét is ellenőrzése alatt tartotta. Lüdia rendkívül gazdag volt aranybányákban, ami lehetővé tette, hogy itt jelenjen meg először a pénz, a királyok pedig mesés vagyont halmozzanak fel.] lider partii pártvezér liderka vezető nő liderować vezetni Lidia (łac. Lydia mieszkanka Lidii) [imię żeńskie pochodzenia greckiego, w późniejszym czasie przejęte przez Rzymian] Lídia [1. A Lídia görög-héber eredetű bibliai név. Jelentése: az ókori kis-ázsiai Lüdeából Lüdia magterülete és legnagyobb kiterjedése. Keleti határa a Halys folyó (ma Kızılırmak) volt Lidka Lidike lido [1. piaszczysty wał przybrzeżny, wynurzony ponad powierzchnię morza, oddzielający lagunę od otwartego morza; 2. (z języka

96 3151 włoskiego) to piaszczysty, wynurzony wał nadbudowany od strony morza przez fale, powoduje powstawanie laguny. Powstaje na wybrzeżach podlegających płynom morskim. Termin stosowany głównie w odniesieniu do wybrzeży Adriatyku we Włoszech.] (ol.) lidó; (földrajz) a lagúnát elzáró keskeny földnyelv, homokpad; vízbe nyúló hosszú, keskeny homoktúrások neve; Velence tengeri fürdője Life and Work (Życie i praca) [W 1925 roku podczas konferencji organizacji Życie i Praca (Life and Work) w Sztokholmie opracowano wspólnie pryncypia wiary chrześcijańskiej, które miały służyć idei jedności wśród chrześcijan różnych konfesji. "Life and Work with the Cloud" (Życie i praca z chmurą)] - LIFE AND WORK; Élet és munka; a gyakorlati keresztyénség ökumenikus mozgalma. [Megindítója Söderblom Náthán svéd evangélikus érsek. Első világkonferenciája: Stockholm, Majd: 1937-ben Oxfordban tartotta gyűlését. Az ökumenikus mozgalom egyik eredője ben Stockholmban] liferować (ném.) liferálni; (bizalmas) szállítani LIFO, Last In, First Out; ostatni na wejściu, pierwszy na wyjściu LIFO, Last In, First Out, utolsóként be, elsőként ki lift [w tenisie: specjalne odbicie piłki, po którym spada ona na kort wcześniej, niż się spodziewa przeciwnik] (tenisz) speciálisan visszaütött labda liga [1. wydzielona grupa drużyn, rozgrywających mistrzostwa systemem gry każdy z każdym; 2. system rozgrywek, w którym każdy zawodnik lub każda drużyna rozgrywają spotkania ze wszystkimi przeciwnikami, a o zwycięstwie decyduje suma zdobytych punktów; 3. sojusz, koalicja; 4. ilość srebra i złota w dawnej monecie, ustalona przez ordynację menniczą] (lat.) liga; szövetkezés, szövetség, egyesülés, egyesület; (sport) osztály, amelynek csapatai egymással mérkőznek; (átv.) titkos szövetkezés, összeesküvés liga językowa [grupa języków różnego pochodzenia, mających jednak wiele wspólnych cech gramatycznych, fonologicznych i leksykalnych] nyelvcsoport; nyelvszövetség Liga Mistrzów (LM) Bajnokok Ligája liga arabska Arab Liga; az arab államoknak 1945-ben alakult szervezete, amelynek legfőbb célja az arab népek egységének előmozdítása (központja Kairóban van) Liga Kobiet 1. (lengyel) nőszövetség; 2. (sport) női liga; Liga Kobiet Polskich [Liga Kobiet Polskich to największa organizacja kobieca w Polsce. Odwołuje się do tradycji organizacji o tej samej nazwie założonej w 1913 roku. Zarząd Główny Liga Kobiet Polskich, ul. Bracka 5, Warszawa] Lengyel Nők Demokratikus Szövetsége; Lengyel Nők Szövetsége Liga Narodów [1. (ang. League of Nations, fr. Société des Nations) - nieistniejąca już organizacja międzinarodowa, założona 28 czerwca 1919 roku i powstała z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilsona. Ostatecznie stała się częścią traktatu wersalskiego i weszła w życie 20 stycznia 1920 roku. 2. Liga Narodów, League of Nations, Société des Nations, międzynarodowy związek niezależnych państw, powołany do życia po I wojnie światowej i działający faktycznie do końca Formalnie rozwiązany uchwałą Zgromadzenia Ligi Narodów 18 IV Majątek po Lidze Narodów przejęła Organizacja Narodów Zjednoczonych. Statut Ligi Narodów stanowił część wersalskiego traktatu pokojowego z 28 VI Na siedzibę Ligi Narodów wybrano Genewę. Założycielem jej było siedem państw, na początku 1920 w skład Ligi Narodów wchodziły już 43 państwa. Do Ligi Narodów nie należały wówczas Stany Zjednoczone Ameryki, ZSRR (należał w latach ), Japonia i Niemcy (przyjęte w 1926, wystąpiły z Ligi Narodów w 1933). Polska była członkiem od 1920.] (tört.) Nemzetek Szövetsége, Népszövetség liga opieki nad zwierzątami állatvédő egyesület liga piłkarska (sport) labdarúgó szövetség ligatura [1. znak graficzny, w którym połączono dwie lub trzy litery; 2. nić służąca do podwiązania naczynia krwionośnego podczas operacji; 3. w dawnej notacji: znak graficzny oznaczający następstwo dwu lub więcej nut; w nowoczesnej notacji: łuk nad nutami, które się gra legato; 4. czcionka lub font, w których oczko (obraz) zawiera dwie (co najmniej) połączone litery w postaci jednego wspólnego, nowego znaku] (lat.) ligatúra (nyámdászat) (ikerbetű), két v. több összekötött, egybeöntött betű; (orvosi) átkötés, elkötés, lekötés (karon, éren), az erre használt selyemfonal; felkötés; (zene) hangkapcsolás, kötőív; egymáshoz tartozó részeket összekötő, a hangjegyek fölé húzott ív, amely legato játékra is utalhat

97 3152 ligatura ligawka [1. ludowy instrument muzyczny dęty, zrobiony z wydrążonego pnia; 2. aerofoniczny, ludowy instrument dęty, w formie drewnianej trąby 2-metrowej długości z wydrążonego i przeciętego wzdłuż pnia, znany na Mazowszu, Kaszubach (bazuna) i Podhalu (trombita). Pokrewny rogowi alpejskiemu. 2. lud. instrument muz. z grupy aerofonów ustnikowych (aerofony), drewniana trąba o przewodzie konicznym, używana (dziś już b. rzadko) na Mazowszu, wykonana z pnia młodej olchy (długości ok. 2 m) przeciętego wzdłuż, a następnie po wydrążeniu złożonego z powrotem i owiniętego łykiem. Odpowiednikiem l. jest bazuna na Pomorzu i trembita na Podhalu; 3. Ligawka, legawka, wielka drewniana trąba, instrument muzyczny wiejski, pod gołem niebem tylko używany, może najstarszy z narzędzi muzycznych w Polsce. Arab Al-Bekri, piszący o Polsce i Słowianach w wieku X i XI, tak się wyraża o ich muzyce] tülök, trombita; nagy fa trombita light-emitting diode {rzecz.} (też: LED); dioda elektroluminescencyjna {f.} LED Light- Emitting Diode (fénykibocsátó dióda) light-emitting diode {rzecz.} [komp.] [zł.] (też: LED printer); drukarka diodowa {f.} [komp.] [zł.] LED printer, LED nyomtató lignina [1. rodzaj miękkiego papieru odznaczającego się dużą chłonnością, używanego do celów sanitarnych; 2. zob. drzewnik] (lat.) lignin; a fa száraz anyagának jelentős részét kitevő alkotórész; növényi sejtek falait elfásító anyag; fagyapot; papírvatta ligninowy, -a, -e ligninlignit [odmiana węgla brunatnego występująca w młodszych skałach osadowych] (lat.) lignit; barnaszén, amelyben a növényi szerkezet még felismerhető lignitowy, -a, -e lignit-; barnaszénlignofol [tworzywo złożone z cienkich warstw drewna nasycanych pod ciśnieniem wodoodpornym klejem] prespán [keményre préselt, fényes felületű kartonlemez, villamos gépek és készülékek fontos szigetelőanyaga], fénylemez lignofolowy, -a, -e prespán- lignoston [1. tworzywo uzyskiwane przez sprasowanie litego drewna pod wysokim ciśnieniem i w podwyższonej temperaturze; 2. utwardzone drewno prasowane otrzymywane w wyniku sprasowania pod ciśnieniem MPa i w temperaturze st.c drewna litego nasyconego żywicą fenolowoformaldehydową lub melaminowoformaldehydową.] lignoston (márkanév) lignostonowy, -a, -e lignostonligowy, -a, -e [związany z ligą] ligaligroina (benzyna ciężka) [1. frakcja ropy naftowej, używana jako rozpuszczalnik 2. frakcja ropy naft (temp. wrz o C), będąca mieszaniną węglowodorów (gł. heksanu i heptanu); stosowana jako paliwo do traktorów, płyn hydrauliczny, rozpuszczalnik.] ligroin; mesterséges terpentin Ligustr (Ligustrum L.) [1. krzew o długich, wąskich liściach sadzony jako żywopłot 2. krzew lub niskie drzewo, sadzony głównie na żywopłoty; 3. rodzaj roślin należący do rodziny oliwkowatych (Oleaceae). Liczy ok. 50 gatunków występujących w południowo-wschodniej Azji, północnozachodniej Afryce, w Europie i Australii. W Europie zadomowiony jest jedynie ligustr pospolity (L. vulgare)] fagyal [Lombhullató, félörökzöld illetve örökzöld cserjék, amelyeket leveleikért, némelyeket virágaiért vagy illatukért ültetnek. A szó fagy- töve egy fűzfa jelentésű finnugor szóra megy vissza: zürjén, votják bagy, finn paju, lapp puaja, az l denominális

98 3153 névszóképző. A szóeleji p đ f hangfejlődés szabályos, lásd fal, fazék, fél, fog stb.] Gatunki uprawiane w Polsce ligustr jajowatolistny (Ligustrum ovalifolium Hassk.) ligustr pospolity (Ligustrum vulgare L.) ligustr tępolistny (Ligustrum obtusifolium Siebold & Zucc., syn. L. amurense) wschodnia Azja Pozostałe gatunki (wybór) Ligustrum amamianum Chiny Ligustrum angustum Chiny Ligustrum angustum Chiny (Junnan) Ligustrum compactum Himalaje, południowo-zachodnie Chiny Ligustrum confusum Himalaje, Indie (Khasi Hills) Ligustrum delavayanum południowozachodnie Chiny, Birma Ligustrum expansum Chiny Ligustrum gracile Chiny Ligustrum henryi środkowe Chiny Ligustrum ibota Japonia Ligustrum indicum Himalaje, Indochiny Ligustrum japonicum ligustr japoński, Japonia, Korea Ligustrum leucanthum Chiny Ligustrum lianum Chiny Ligustrum liukiuense Tajwan Ligustrum longitubum Chiny Ligustrum lucidum ligustr lśniący, Chiny, Japonia, Korea Ligustrum massalongianum Himalaje Ligustrum morrisonense Tajwan Ligustrum obovatilimbum ligustr tępolistny, Chiny Ligustrum pedunculare Chiny Ligustrum pricei Tajwan Ligustrum punctifolium Ligustrum quihoui Chiny Ligustrum retusum Chiny Ligustrum robustum Chiny Ligustrum sempervirens zachodnie Chiny Ligustrum sinense ligustr chiński, Chiny, Tajwan Ligustrum strongylophyllum Chiny Ligustrum tenuipes Chiny Ligustrum tschonoskii Japonia Ligustrum ingrenense Chiny Ligustrum yunguiense Chiny Ligustr (Ligustrum L.) Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare L.) [gatunek rośliny z rodziny oliwkowatych] Közönséges fagyal (Ligustrum vulgare) Lija, Lea [starsza córka Labana, którą w oszukańczy sposób dał Jakubowi zamiast Racheli. Była tak ładna jak Rachela, którą Jakub więcej miłował. Bóg ją błogosławił sześcioma synami i jedną córką (Diną).] LEA (vadtehén, fáradt, kifáradt, bágyadt; aki hiába fáradozik) [Lábán idősebbik leánya, Jákób (1) első felesége (1Móz 29,21-30)] lik [daw. stan liczbowy, liczba, ilość] (dawno) szám, mennyiség lik [1. specjalnie wzmocniony brzeg żagla; 2. lina rybacka] speciálisan megerősített vitorlavég; halász zsinór Likaonia [W starożytnym świecie Likaonia, Lycaonia, była krainą leżącą we wnętrzu Azji Mniejszej, na północ od gór Taurus. Jej najważniejszym miastem było Ikonium (Ikonia, Konya). Według 14 rozdziału Dziejó Apostolskich Likaonię nawiedził w I wieku Św. Paweł wraz z Barnabą.] LIKAÓNIA (nőstényfarkas, farkasok földje) [Vidék Kisázsia központi síkságán, a Taurusz-hegységtől északra (ApCsel 14,6.11).] likier (z francuskiego liqueur) [1. mocny, słodki napój alkoholowy; 2. to wysokoprocentowy napój alkoholowy - klarowny, słodki i gęsty o smaku owocowym, korzennym lub korzennoziołowym. Pokrewnymi napojami są nalewki] likőr (a francia liqueur szóból) [olyan alkoholos ital, melynek cukortartalma fajtától függően legalább g/l, alkoholtartalma legalább 15%, és valamilyen alkoholpárlat ízesítésével állítják elő. Az ízesítés különböző élelmiszerekkel és aromaanyagokkal lehetséges, ám

99 3154 gyümölcslikőröknél (feketeribizli, cseresznye/meggy, málna, faeper, fekete áfonya, citrusfélék, törpemálna, sarkvidéki szeder, tőzegáfonya, vörösáfonya, ezüsttövis, ananász) és növényi likőrök (menta, tárnics, ánizs, üröm, gyógybalzsam) esetén aromaanyagok az Európai Unióban nem használhatók. Többnyire édes, pálinkaszerű ital, amelyhez különféle gyümölcsnedvek (barack, körte, meggy, cseresznye, eper, málna, narancs stb.) vagy más zamatos növénykivonatok (kávé, kakaó, vanília stb.) vannak hozzáelegyítve.] likier waniliowy vanílialikőr likierowy, -a, -e likőr- Likonia [1. zob. Likaonia; 2. mały kraj w Azji Mniejszej z miastami Listra, Derbe, Ikonium] LIKAÓNIA (nőstényfarkas, farkasok földje) [Vidék Kisázsia központi síkságán, a Taurusz-hegységtől északra (ApCsel 14,6.11).] liktor [w starożytnym Rzymie: wykonawca wyroków sądowych] (dawno) liktor, lictor liktorowy, -a, -e liktor- Liktorzy [w starożytnym Rzymie rodzaj woźnych. Przydzielano ich wyższym urzędnikom jako wykonawców zarządzeń lub jako orszak honorowy w liczbie od 5 do 25 zależnie od godności urzędnika. Nosili fasces, tj. pęk rózeg, niekiedy z zatkniętym w nie toporem.] - (lat.) liktorok [az ókori Rómában a legfőbb állami tisztviselők és főpapok díszkiséretét alkotó személyek, akik vesszőnyalábba (faces) dugott bárdot hordtak.] likwidacja [późn.łac. liquidatus p.p. od liquidare 'stapiać; upłynniać' z łac. liquidus 'płynny' i liquor 'napój; woda; sok' od liquēre 'być ciekłym, płynnym'; zniesienie, usunięcie, rozwiązanie (czego); zwinięcie (przedsiębiorstwa); zniszczenie, zgładzenie; obliczanie i spłacanie należności, rachunków 1. zniesienie, usunięcie lub rozwiązanie czegoś; 2. pot. zabicie kogoś na polecenie jakiejś organizacji; 3. postępowanie zmierzające do uregulowania spraw organizacyjnych i majątkowych rozwiązywanego przedsiębiorstwa lub organizacji; 4. «w bankowości: obliczanie i spłacanie należności; 5. daw. policzenie sobie kosztów i wydatków z powodu jakiejś czynności; też: rachunek zawierający zestawienie kosztów] likvidálás; felszámolás, feloszlatás, megszüntetés; elszámolás, végelszámolás likwidacja analfabetyzmu az analfabétizmus felszámolása likwidacja bezrobocia (dawno) a munkanélküliség felszámolása likwidacja kosztów podróży útiköltség elszámolása likwidacja przedsiębiorstwa vállalat felszámolás; a válallat szanálása likwidacja zaległości a tartozás kiegyenlítése likwidacyjny, -a, -e [związany z likwidacją] felszámolási, felszámoló likwidator [1. urzędnik zajmujący się regulowaniem spraw majątkowych i organizacyjnych rozwiązywanych przedsiębiorstw lub organizacji; 2. osoba dokonująca likwidacji (przedsiębiorstwa)] (lat.) likvidátor; (jog) felszámoló személy, valamely üzem v. intézmény felszámolásával megbízott személy; valamely intézmén, szervezet stb. felszámolására törekvő személy likwidatorski, -a, -ie (lat.) likvidátor-; (jog) felszámolói likwidatura [1. wydział jakiegoś urzędu lub instytucji zajmujący się obliczaniem i spłacaniem należności; 2. wydział instytucji, urzędu, przeprowadzający likwidację rachunków] elszámolási v. felszámolási osztály likwidatura bankowa bank elszámolási osztálya likwidować [1. pozbywać się czegoś, usuwać coś; 2. rozwiązywać instytucję, organ, kończyć działalność przedsiębiorstwa; 3. eufemistycznie, potocznie: zabijać] (lat.) liquidálni, likvidálni; (kereskedelem) felszámolni, elszámolni, kiárusítani; folyósítani, kölcsönös követelést elszámolni; kiegyenlíteni; lebonyolítani, elintézni; megszüntetni, megsemmisíteni; feloszlatni, eltörölni likwidować kogoś elintézni, eltávolítani, likvidálni vkit likwidować mieszkanie felszámolni a lakást likwidować sklep boltot v. üzletet bezárni v. felszámolni likwidował swoje sprawy przed wyjazdem elutazása előtt rendezte ügyeit likwidowanie felszámolás, folyósítás (likwidacja) likwidujący, -a, -e folyósító, kifizető likwor [1. napój, najczęściej alkoholowy; 2. przest. a. żart. napój alkoholowy, wódka, zwł. słodka, nalewka] (dawno) édes pálinka, likőr, ital likwor pomarańczowy narancs ital likworowy, -a, -e likőr-; itallila [I kolor liliowy; II w kolorze liliowym] lila lila kwiaty lila (színű) virágok Lila [imię pochodzenia łacińskiego. Samodzielnie funkcjonujący skrót imienia Lilia.] Lili

100 3155 (latin eredetű női név) [női név több idegen név (Caroline, Elisabeth, Julia) közös becenevéből önállósult. Nincs összefüggésben a hasonló hangzású angol lily szóval, amelynek jelentése: liliom.] Lila, Lilka a Liliana beceneve lilak [krzew lub niewielkie drzewo o pachnących, fioletowych, różowych lub białych kwiatach zebranych w luźne wiechy] orgona Lilak pospolity (Syringa vulgaris L.) [krzew z rodziny oliwkowatych. Pochodzi z rejonów Półwyspu Bałkańskiego, a stał się szerzej znany w Europie w XVI wieku, kiedy został sprowadzony z Turcji.] orgona Termin kwitnienia czerwiec. Liście odziomkowe utrzymują się przez zimę, a zamierają po wyrośnięciu pędu. Wys. 120 cm.] fehér liliom (Lilium candidum) [a liliomfélék (Liliaceae) családjának liliom (Lilium) nemzetségébe tartozó dísznövény] Lilia bulwkowata (Lilium bulbiferum L.) [gatunek rośliny z rodziny liliowatych] Tűzliliom (Lilium bulbiferum) lilia morska tengeri liliom (Acanthorinus rex) lilaróż [I kolor lilioworóżowy; II w kolorze lilioworóżowym] lilásrózsaszín Lilia (Lilium L. ) [1. roślina ozdobna o dużych, kielichowatych, silnie pachnących kwiatach; 2. motyw heraldyczny; 3. rodzaj bylin cebulowych z rodziny liliowatych, obejmujący około 75 gatunków. Wiele z nich to znane rośliny ozdobne.] liliom (Lilium) [a liliomfélék (Liliaceae) családjának és egyúttal a liliomformák (Lilioideae) alcsaládnak is névadó nemzetsége, mintegy 90 fajjal] Lilia (hebr. szuszan) [symbol piękna i czystości. Izrael w przyszłości rozkwitnie jak lilia. Z niej brano wzory do ornamentów w Świątyni Salomona.] liliom (Lilium) lilia afrykańska (zob. agapant) Szerelemvirág, Agapanthus Lilia biała (Lilium candidum) [Synonimy lilia św. Antoniego. Grupa wg klasyfikacji ogrodniczej mieszańce candidum. Skierowane poziomo, szerokolejkowate kwiaty o białej barwie. Zebrane są w grona po 5-20 pachnących kwiatów. lilia morska lilia narcyzowa nárcisz lilia św. Antoniego [lilia biała] fehér liliom (Lilium candidum) lilia tygrysia (Lilium tigrinum 'Splendens') - popularny "smolinos" Tigrisliliom v. pávaliliom (Tigridia Ker.) [a nősziromfélék virága, hét faja Amerikában terem. A T. pavonia Pers. v. Ferraria tigridia Curt. kedvelt dísznövény, Mexikóból való. Szirmának piros belseje tigris v. márvány módjára fekete-pirossal tarkított. T. a turbánliliom, valamint a Lilium tigrinum is.] lilia wodna (Grzybień) [wodna roślina ozdobna, o dużych kwiatach i dużych, pływających liściach] vízi liliom, az Iris pseudacorus, néha a fehér tündérrózsa is

101 3156 lilia złotogłów (Lilium martagon L.) [1. gatunek byliny z rodziny liliowatych (Liliaceae). Występuje na części terenów Europy i Azji. 2. lilia o różowych, zwisających kwiatach] turbánliliom (Lilium martagon L.) [a liliomfélék családjába tartozó, néha 1 m magasra is megnövő, impozáns növény] Lilia [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego. Od tego imienia powstało inne, w dwóch wariantach pisowni: Liliana i Lilianna] Lilia (liliom) Liliana, Lilianna [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słowa "lilia"] Lilian, Liliána, Lilianna (női név) lilijka liliomocska lilijka harcerska cserkészliliom Liliowiec, liliowce (Hemerocallis) [1. Liliowiec jest rośliną naturalnie rosnącą w Azji Wschodniej. Jej kwiaty są kolory jasnożółtego lub pomarańczowego. 2. roślina ozdobna o dużych, pachnących kwiatach] sásliliom (Hemerocallis) [a tűzliliomfélék (Hemerocallidaceae) családjának mintegy tizenöt fajt számláló nemzetsége] Liliowiec ogrodowy (Hemerocallis hybrida) kerti liliom liliowoniebieski, -a, -ie [niebieski z odcieniem liliowym (lila)] liláskék (szín) liliowy, -a, -e [1. dotyczący lilii, zrobiony z lilii (np. liliowe wieńce); 2. będący koloru różowoniebieskiego, jasnofioletowego; lila] liliomszerű, liliom alakú, liliom-; lilaszínű lilipuci, -ia, -ie liliputi, kicsony, apró lilipuci świat törpe világ liliput [1. pot. człowiek bardzo niskiego wzrostu; człowiek bardzo małego wzrostu; 2. o czymś mającym bardzo małe rozmiary, dużo mniejsze niż przeciętne] liliputi, törpe; igen kicsi (a J. Swift Gulliver utazásai c. művében szereplő Lilliput képzeletbeli országról) [1. (Lilliput), a törpék országa és Liliputiak v. törpék, Swift Jonathan híres könyvéből (Gulliver utazásai, megj ; magyarul is többféle átdolgozásban) lettek ismertté és népszerűvé, míg a regényében előforduló többi mesés országok és óriások alig ismeretesek. 2. v. Lilliput, Jonathan Swift híres szatirájában, a Gulliver utazásaiban a törpék országa ; a liliputiak a. m. törpék.] liliputek [zdrobnienie od: liliput] törpe gyerek v. emberke liliputka [1. (medycyna) kobieta liliput; 2. (zoologia) kura z rasy niedużych kur, liliputek] törpe nő; (kura karłowata) japán törpetyúk Lilith [w folklorze żydowskim upiorzyca groźna dla kobiet w ciąży i niemowląt w pierwszych tygodniach ich życia; uważana za pierwszą żonę biblijnego Adama, wywodząca się najprawdopodobniej z tradycji mezopotamskiej. 1. żeński demon poczęcia (obok Lajla), trucizn, śmierci, zniszczenia, zarazy i nierządu, który krzywdzi noworodki (męskie do ósmego, a żeńskie do dwudziestego dnia po porodzie m.in. sprowadzając na nie epilepsję - wraz z Naamą) i kobiety w ciąży, matka wszystkich demonów. Dodatkowo pierwsza kobieta i oblubienica złego anioła Samaela (Szatana). Czasem też nazywa się ją Wielką Nierządnicą Apokalipsy, potrójną boginią Nieba, Ziemi i Piekła (ten sam tytuł nadaje się Rahab). W Kabale demon piątku. Jej imię pochodzi raczej od sumeryjskiego słowa lil (wiatr), niż od hebrajskiego lailah (noc). Przede wszystkim Lilith jest pierwszą kobietą i pierwszą żoną Adama, stworzoną w ten sam sposób, co on (z ziemi Edenu). Choć wprowadziła swego męża w tajniki magii i urodziła ponad setkę dzieci, odmówiła mu posłuszeństwa i uciekła. Na prośbę Adama Bóg wysłał trzy anioły (Sansenoja, Senoja i Semangelofa) by sprowadziły ją spowrotem. Nawet w obliczu groźby uśmiercania przez Boga codziennie jednego z jej demonicznych dzieci, Lilith nie zgodziła się powrócić do Adama. "Zohar" opisuje ją jako "ogniście namiętną istotę żeńską, która współżyła z pierwszym człowiekiem", jednak kiedy Bóg stworzył Ewę, "uniosła się w powietrze i odleciała nad morze czerwone", skąd wciąż "próbuje usidlić ludzkość". W Biblii Lilith wspomniana jest tylko raz - w Księdze Izajasza 34, 14 : 15: "(...) i nawet kozłokształtny demon będzie nawoływał swego towarzysza. Zaiste, tam lelek odetchnie i znajdzie

102 3157 sobie miejsce odpoczynku. Tam wąż - strzała zrobił sobie gniazdo i składa jaja, i będzie je wylęgał, i zbierze je pod swój cień.". Lilith nazywana jest sową błotną, jędzą, upiorem lub duchem pustyni. Przedstawia się ją jako nagą, piękną kobietę, której ciało przechodzi w wężowe sploty. Rabini uważali ją za główną kusicielkę, demoniczną żonę Adama i matkę Kaina, która "będzie żyła i szkodziła człowiekowi aż do czsów mesjańskich, kiedy to Bóg ostatecznie wypleni zło i nieczystoąść z powierzchni Ziemi". Lilith, szkodząc rodzajowi ludzkiemu, używała różnych imion, z których siedemnaście wyjawiła pod przymusem prorokowi Eliaszowi. 2. I. Lilith w mitologii: Istnieje wiele odmian mitu o Lilith: Hieronim łączył ją z grecką Lamią libijską królową związaną z Zeusem. Gdy Zeus porzucił Lamię, Hera porwała jej dzieci, co z kolei było powodem porywania obcych dzieci przez Lamię. Jej pierwotne akadyjskie imię brzmiało "Lilitu", a tłumaczenie z hebrajskiego, "לילית" brzmi "Lilith", "Lillith" lub "Lilit". Lilitu był to żeński demon w mitologii babilońskoasyryjskiej. Jej imię po hebrajsku brzmi Lilit (dosłownie). Pochodzi ono być może od hebrajskiego słowa lulti oznaczającego "lubieżność", a nie, jak często się uważa, od lailach oznaczającego "noc". II. Lilith w Biblii: Imię Lillith występuje w Starym Testamencie, Księga Izajasza 34:14: Biblia Gdańska (1632): 14 Tam się będą potykały dzikie zwierzęta z koczkodanami, i pokusa jedna drugiej ozywać się będzie; tam leżeć będzie jędza, a znajdzie sobie odpocznienie. Biblia Tysiąclecia:14 Zdziczałe psy spotkają się z hienami i kozły będą się przyzywać wzajemnie; co więcej, tam Lilit przycupnie i znajdzie sobie zacisze na spoczynek. W Wulgacie występuje w miejsce "Lilith" słowo "Lamia". W 2009 roku Judit Blair postawił tezę, że "Lilith" oznacza typ sowy. III. Lilith jako pierwsza żona Adama: Niektórzy też interpretują ustęp Księgi Rodzaju 1,27 "I stworzył Bóg człowieka na wyobrażenie swoje: na wyobrażenie Boże stworzył go: mężczyznę i białogłowę stworzył je" jako że Ewa została dopiero stworzona z żebra Adama, miał on żonę przed Ewą i to mogłaby być Lilith. Ta rozbieżność wyjaśniana jest często niedbałym połączeniem dwóch biblijnych opisów kosmogonicznych: Rdz 1,26 i 2,7. Imię Lilith występuje również w Rękopisach z Qumran w ustępach opartych na Księdze Izajasza oraz w różnych miejscach Talmudu i Zoharu. Pierwszy jasny opis Lilith jako żony Adama zawiera anonimowe dzieło średniowieczne Alfabet Ben-Sira.] Lilit (sumer LIL.DU/LIL.LU, akkád Līlīṯu, héber: [1. női démon, a magyar irodalomban (לילית sokszor Lilith. Egy régi sumer istenség, a nagy magasságok szelének istennője, akinek a világ teremtésében játszott szerepe homályos, és akit végül gonoszsága miatt száműztek Inanna édenkertjéből. Az etimológiája vitatott. Egyes nézetek szerint az akkád nyelvben jövevény, és a sumer LIL (=levegő) az eredeti alakja. Más vélemény szerint a LIL és a līlu nincs egymással kapcsolatban, önálló szó éjszaka jelentéssel. Ugyanezt jelenti a héber l-y-l is. A LIL 2 titkos tudás, szél, szellő, felhő, baj, betegség, bűn értelmű. A későbbiekben az ókori Keleten Lilitet egy női keveréklénnyel azonosították, majd elkezdték szárnyakkal is ábrázolni. Ez nagyrészt Lamastu öröksége. Lilitről nemcsak mitológiai és mágikus szövegek tesznek említést, hanem az irodalom is. 2. Ézsaiás: Az Ézsaiás, a "boszorkány" (Károli Biblia) lehet a lappantyú. Ézsaiás 34:14 És találkozik vadmacska a vadebbel, és a kisértet társára talál, csak ott nyugszik meg az éji boszorkány (liyliyth) és [ott] lel nyughelyet magának. (Károli). 3. Zsidó legendák Lilitről: A hagyományos Midrás szerint Isten Ádámot és Lilitet egyazon agyagból formázta, hogy Ádámnak társa legyen. Első este Isten magához hívta, és azt mondta neki, hogy Ádám alárendeltje lesz. Ezt nem fogadta el, mert az agyag, amiből őt formázták, a bukott Samael nyálával volt megmérgezve. Lilit összeveszett Ádámmal és az Édent elhagyva a sivatagba ment. Ott minden nap több ezer keveréklénnyel egyesült és több ezer gyermeket nemzett velük. Ádám magányosságra panaszkodott Istennél, aki erre megteremtette Ádám oldalbordájából Évát. Lilit halhatatlan maradt, mert nem evett a Tudás Fájának gyümölcséből. Néhány zsidó monda szerint ő volt az utolsó angyal a tíz szentségtelen sefirot közül, akitől mindenki félt: a legenda szerint gyermekeit megölték, mert azáltal, hogy megszökött az Édenből, ellenszegült Isten akaratának, Lilith ezért bosszúból az emberek gyermekeit ölte meg. Hogy ettől megóvják magukat, az emberek pentagrammákat akasztottak a bölcsőre, amin az Éden 4 folyója, valamint Sanvai, Sansanvi és Semangloph angyalok nevei voltak láthatók, azok az angyalok, akik Isten megbízásából Lilitre vadászták és gyermekeit megölték. 4. A zsidó-feminista teológiában Lilithet olyan nőként ábrázolják, aki nem Istennek, hanem csak Ádámnak

103 3158 nem engedelmeskedik és Évával ellentétben nincs rá hatással az ördög mesterkedése. Lilit szimbolizálja a tanult, erős asszonyt. Egy másik verzió szerint mint Ádám első felesége rávette Istent arra, hogy árulja el neki szent nevét. Ez korlátlan hatalmat adott neki, miáltal Lilith szárnyakat követelt Istentől, és elrepült az Édenből. 5. Lilit mint az emancipáció jelképe: Lilit a feminizmusban jelképpé vált és sok női könyvkereskedést és női kávézót Lilitre kereszteltek. Női keresztnévként is nagyon kedvelt volt. Sokan Lilitben látják a bibliai Éva ellenhősnőjét, aki nem vetette alá magát a patriarchális hagyományoknak. A Lilitmítosz szimbolizálhatja a nő önállóságát és a férfiak azon (már a Bibliában is meglévő) próbálkozását, hogy a nőket a magasabb tekintély elvén elnyomják. A pszichológiában Éva jelképezi az anyaságot, a szerénységet és az engedelmességet, ő pedig az érzékiséget, a szenvedélyt és a szexualitást.] załadować jądro systemu operacyjnego Linux lub inny kod wykonywalny zarówno z dyskietki jak i z dysku twardego. Program obsługuje od 1 do 16 różnych wpisów. Różne parametry startowe (takie jak urządzenie z którego należy zamontować główny system plików) mogą być ustawiane niezależnie dla każdego wpisu. LILO może zostać zainstalowany jako główny program rozruchowy w MBR (uruchamiany bezpośrednio przez BIOS) lub w sektorze rozruchowym partycji (uruchamiany pośrednio - z innego programu rozruchowego).] LILO, LiLo (ang. Linux Loader) [Linux alá fejlesztett boot manager, alkalmas Linux, DOS, Windows, OS/2 operációs rendszerek betöltésére] LILO, Last In, Last Out (inf., ang.) LILO, Last In, Last Out, utolsóként be; utolsóként ki lilowy [fioletowy] [Słowniczek języka śląskiego] ibolyaszínű, violaszínű, lila liman [płytkie, słone jezioro, powstałe przy brzegu morza] (or.) limán; (földrajzi) mocsaras, lesüllyedt v. a tengertől elöntött folyótorkolati öböl (főleg a Fekete-tenger partján); jól hasznosítható sós fürdő; feketetengeri iszap Lilit újkori ábrázolása, John Maler Collier festményén Lilla [imię żeńskie, które pochodzi od łacińskiego wyrazu lilium - "lilia". Spopularyzował je Juliusz Słowacki w Lilli Wenedzie] Lilla [női név a Lívia és a Lídia régi magyar becézéséből alakult önálló névvé. Csokonai Vitéz Mihály szólította így Vajda Julianna nevű múzsáját, a név a Lilladalok hatására terjedt el és vált népszerűvé.] LILO, LiLo (z ang. Linux Loader) [jeden z programów pozwalających wybrać i zainicjować system operacyjny po uruchomieniu komputera (tzw. program rozruchowy). LILO nie jest zależne od żadnego systemu plików, potrafi limanowy, -a, -e (or.) limánlimba [sosna wysokogórska o ciemnej, walcowatej koronie i igłach zebranych po pięć] cirbolyafenyő (Pinus cembra, Pinaceae), [az eurázsiai cirbolyafenyő egy izolált metapopuláció-csoportjának lehet tekinteni] kárpáti fenyő limbowy, -a, -e cirbolyafenyőlimbus [1. w średniowiecznej teologii chrześcijańskiej: miejsce pobytu dusz ludzi zmarłych bez chrztu; 2. część

104 3159 instrumentu mierniczego do pomiarów kątowych; 3. łac., krawędź, kraj (w wierzeniach chrześc.: piekła); techn. koło z naniesioną podziałką stopniową, część składowa instrumentu mierniczego do pomiarów kątowych] (lat.) limbus; határ, szegély, (vallás) a pokol tornáca, az el nem kárhozott, de a mennyországra nem jogosult lelkek tartózkodási helye, ahol egyes vallási felfogások szerint az el nem kárhozott, de a mennyországra nem érdemes lelkek tartózkodnak (Dante) [Perem, széle valaminek; a római katolikus tanítás szerint a pokol előcsarnoka, ahol a megkereszteletlenül elhalt gyermekek (limbus infantium), ótestamentumi kegyesek, a más mennyből egyenlőre kirekesztettek várakoznak megváltásukra.] limbus fatuorum [1. łac., raj głupców; 2. w średniowiecznej teologii chrześcijańskiej: miejsce pobytu dusz ludzi chorych umysłowo, nieodpowiedzialnych za swoje uczynki] (lat.) limbus fatuorum; bolondok paradicsoma limbus patrum [1. łac., przedpiekle, gdzie przebywały (w wierzeniach chrześc.) dusze patriarchów i proroków (dosł. ojców) przed Odkupieniem.; 2. w średniowiecznej teologii chrześcijańskiej: miejsce pobytu dusz sprawiedliwych sprzed przyjścia na świat Jezusa] (lat.) limbus patrum; atyák paradicsoma limbus puerorum, infantinum [1. limbus puerorum łac., raj dzieci (niechrzczonych, nie mogących dostać się do nieba); 2. w średniowiecznej teologii chrześcijańskiej: miejsce pobytu dusz dzieci zmarłych bez chrztu] (lat.) limbus puerorum; gyerekek paradicsoma limeryk (ang.. limerick, od miasta Luimneach) [1. żartobliwy, często obsceniczny wiersz, oparty na groteskowych, absurdalnych grach słownych; 2. miniaturka liryczna; nonsensowny, groteskowy wierszyk] limerick (ötsoros gúnyvers) limes [1. wielkość, do której zmierza jakiś ciąg liczbowy lub funkcja; 2. w starożytnym Rzymie: umocnienia na granicy państwa; 3. mat. granica] (lat.) limes; határ, mesgye; (mennyiségtan) határérték; (tört.) a régi rómaiak határvédő erődítményeinek lánca limfa [1. płyn ustrojowy krążący w układzie limfatycznym, odgrywający znaczną rolę w wymianie składników pomiędzy krwią a tkankami; chłonka 2. płyn ustrojowy pośredniczący w wymianie składników między krwią i tkankami] (gör.) limfa; nyirok (a szövetek belső részeiben és a nyirokerekben keringőátlátszó sárgás folyadék); (orvosi) himlőoltó nyirok, oltóanyag védőoltásra; (növénytan) növényi nedv limfatyczny, -a, -e nyirok-; nyirkos; (átv.) lassú, lusta, tedd ide, tedd oda ember limfatyczny gruczoł nyirokmirigy limfatyk limfatikus ember; (átv.) lassú, lusta ember limfocyt [komórka układu odpornościowego, występująca we krwi i w limfie] (orvosi) limfocita (lymphocyta), nyiroksejt [nyirokszövetben termelődő fehérvérsejt] limit [1. nieprzekraczalna granica czegoś, najwyższa dopuszczalna ilość czegoś; 2. (nieprzekraczalna) granica ceny, wydatków, kredytu, kosztów inwestycji, etatów, czasu itd.] (fr.) limit; határ, határvonal; árhatár, értékhatár (amelynél olcsóbban eladni ill. drágábban vásárolni nem szabad); határérték; pénzügyi keret; (átv.) (lat.) limitáció; határ, korlát, korlátozás; (informatika) limit [speciális parancs egyes keresőrendszerekben, mellyel egyszerűen lehet egy találati halmazt további szempontok (pl. nyelv, évszám) szerint szűkíteni] limit ceny árhatár limit finansowania finanszírozási határ limit inwestycyjny beruházási limit limit kredytowy hitelhatár, hitelkeret limit order [na giełdzie: rodzaj zlecenia, w którym inwestor deklaruje, że chce kupić papiery wartościowe nie drożej lub sprzedać nie taniej niż za podaną cenę] ordó limit limit płac bérhatár, bérkeret limita (z łac. limes, granica) [1. łac. limitatio 'określenie, oznaczenie (granic)' od limitatus p.p. od limitare 'rozmierzać, ograniczać' z limes dpn. limitis 'miedza; granica; umocniona granica państwa rz. (zwł. od Renu do Dunaju)'. 2. w dawnej Polsce: odroczenie lub zawieszenie czynności sejmowych albo sądowych; 3. znaczyła odłożenie, odroczenie, zawieszenie na czas jakiś. Była więc limita sądów czyli roków, limita trybunału i limita sejmu. Zalimitować znaczyło odłożyć, odroczyć, zawiesić.] elnapolás, elhalasztás limita sądu (dawno) bírósági nyári szünet limitacja [1. ograniczenie, ustalenie limitu; 2. zob. limita] (lat.) limitáció; elhatározás, korlátozás limited (company), [skr. Ltd. ang., [wym. (kampny)] spółka z ograniczoną

105 3160 odpowiedzialnością.] (ang.) limited (Ltd.); angol kereskedelmi társaság, amelynél a tagok a társaság kötelezettségeiért csak bizonyos előre megállapított összeg erejéig szavatolnak; a felelősség határa a limitum, amely v. a tagok betéteinek erejéig v. ennek többszöröséig terjed limited company [wym. limityd kampany] [spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka komandytowa] korlátolt felelősségű társaság (Kft) - Private limited company: Magán korlátolt felelősségű társaság - Public limited company: Állami korlátolt felelősségű társaság limitować [ustalać limit, ograniczać] (lat.) limitálni; elhatárolni, körülhatárolni; korlátozni, határt megállapítani; határt szabni, (árat) korlátozni v. megszorítani; limitować sejm [limita(cja) w dawnej Polsce - zakończenie, skrócenie a. odroczenie sesji sejmowej a. sądowej] szejmet (országgyűlést) elnapolni limitowanie limitálás limitowanie funduszu płac bérlap limitálása limitowy, -a, -e limit-, limitált limnolog [specjalista w zakresie limnologii] limnológus; a limnológia tudósa, kutatója limnologia [1. nauka badająca życie organizmów w zbiornikach śródlądowych; 2. nauka (z rodziny hydrologii oraz hydrobiologii), zajmująca się badaniem wód zbiorników śródlądowych: warunków fizycznych, chemicznych i biologicznych; sedymentacją osadów, falowaniem, prądami, ustrojem lodowym oraz termicznym.] (gör.) limnológia; belvizek alakjával, fizikai, vegyi tulajdonságaival, flórájával és faunájával foglalkozó tudományág limnologiczny, -a, -e limnológiai limo [podbite oko] [Słowniczek języka śląskiego] kékre vert; monoklis szem limoniada [przestarzale: lemoniada] limonádé, citromszörp limonit [1. niskoprocentowa ruda żelaza; 2. (żelaziak brunatny) - bardzo drobnoziarnista lub skrytokrystaliczna mieszanina minerałów(tlenków i wodorotlenków żelaza) kiedyś była uważana za odrębny minerał. Według dzisiejszych podziałów jest to rodzaj skały. Substancja bardzo pospolita, rozpowszechniona i spotykana w miejscach występowania.] (gör.) limonit; barna vasérc; a vas egyik gyakori érce limonitowy, -a, -e limonit- limuzyna [1. duży, luksusowy samochód osobowy; 2. samochód zamknięty z szybami po bokach] (fr.) limousine, limuzin, elegáns, csukott kocsi v. autó; túrakocsi; zárt fedvázú személygépkocsi(a francia Limousin vidék nevéről) lin [ryba żyjąca w mulistych, zarosłych jeziorach i stawach] compó, cigányhal Lin (Tinca tinca) [słodkowodna ryba z rodziny karpiowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju Tinca. Inne nazwy: pszenicznik, oczeretniak oraz kaliniak] compó (Tinca tinca) [a csontos halak (Osteichthyes) főosztályának a sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályához, ezen belül a pontyalakúak (Cypriniformes) rendjéhez és a pontyfélék (Cyprinidae) családjához tartozó faj. Egyéb nevei: doktorhal, cigányhal] lina [1. gruby powróz; 2. powróz] kötél, zsineg, póráz; (bibl.) kötél [Gyakran említi a Biblia (2Sám 17,7-13; 1Kir 20,31-32; Zsolt 118,27; Hós 11,4; Jn 2,15) képes értelemben is.] lina do cumowania (hajózás) kikötőkötél lina do wspinania się mászókötél lina druciana drótkötél, sodronykötél lina holownica vontatókötél lina kołowrotowa hajtókerék v. forgókerék kötél lina konopna kenderkötél lina kotwica, lina kotwiczna horgonykötél lina lotnicza repülőgép-drótkötél lina okrętowa hajókötél, sodronykötél lina stalowa acéldrótkötél lina żaglowa vitorlakötél lincz, lynch [wym. lincz] [rodzaj samosądu, polegający na zabiciu przez tłum osoby posądzonej o przestępstwo] lynch, lincselés (állítólag John Lynchről elnevezett módja az amerikai önbíráskodásnak, melynél

106 a tömeg a tettest a helyszínen kivégezni (főleg négerek ellen irányul) 3161 linczować (ang.) lincselni, meglincselni; bírói ítélet nélkül, önhatalmúan kivégezni; erőszakos önbíráskodást gyakorolni linczowanie lincselés linea (lat.) linea; vonal, írás, sor linearyzm, linearna technika [termin używany powszechnie w znaczeniu techniki polifonicznego prowadzenia głosów, zastosowany po raz pierwszy przez E. Kurtha; w założeniu termin ten oznacza typ współczesnego kontrapunktu, w którym współbrzmienia wynikające z równocześnie prowadzonych linii melodycznych w różnych głosach nie są regulowane i ograniczane ścisłymi regułami, jak w dawnym, klasycznym kontrapunkcie, co powoduje z reguły stałe współbrzmienia dysonansowe] (zene) linearizmus; lineáris technika linearnie lineárisan; vonalasan, egyenes vonalúan linearność linearitás; vonalasság, egyenes vonalúság, vminek egyenesvonalú volta linearny, -a, -e [1. określony linią, wyrażony za pomocą linii; 2. przebiegający w sposób równomierny i ciągły] lineáris; vonalas, egyenes vonalú, (mennyiségtan) elsőfokú (egyenlet, függvény); egymást követő linewka madzag, kötél, spárga lingerie look [Ubrania o efekcie bieliźniarskim, których karierę zapoczątkował film Baby Doll już w 1956 roku, a po 40 latach ugruntowała m.in. Alberta Feretti. Styl, który proponuje młodym kobietom, by dotychczasowy spód ubrania, razem z koronkami, kokardkami itp., nosiły jako pełnoprawny, atrakcyjny wierzch.] Lingerie; fehérnemű szabású, kombiné szerű, habkönnyű, vékony női ruha; (ang.) lingerie look; fehérnemű, alsóruha; fehérneműhöz hasonló ruha lingwa (lat.) lingua, lingva; nyelv (beszélt nyelv) lingwafon [1. gramofon z plytami zawierajacymi kurs jakiegos jezyka; 2. komplet plyt sluzacych do systematycznej nauki jezykow obcych] (lat.+gör.) linguafon; [linguafon lemez; nyelvleckét tartalmazó hanglemez v. hanglemezsorozat a helyes kiejtés pontos elsajátítására (ma CD)] lingwista [specjalista w zakresie lingwistyki; językoznawca], lingwistka (lat.) linguista lingvista; nyelvész, nyelvtudós (ffi/nő) lingwistycznie nyelvileg; nyelvészetileg, nyelvtudományilag lingwistyczny, -a, -e [mający związek z lingwistyką; językoznawczy] nyelvi; nyelvészeti, nyelvtudományi lingwistyka [1. zob. językoznawstwo; 2. dział nauk humanistycznych badający istotę, budowę i rozwój języka. Specjalista w zakresie lingwistyki (językoznawstwa) językoznawca, inaczej lingwista.

107 3162 Wyróżnia się lingwistykę teoretyczną i stosowaną] (lat.) lingvisztika, nyelvészet, nyelvtudomány lingwistyka antropologiczna [zob. etnolingwistyka] etnolingvisztika <gör. nép +lat. nyelv szóból> [Az etnolingvisztika olyan nyelvészet, amely elsősorban a nyelvet használó közösséggel foglalkozik, valamint a nyelvhasználat szokásaival. Az etnolingvisztika a nyelv és a kultúra kapcsolatait kutatja, azt, hogy miként és hogyan tükröződik a nyelvben az adott közösség kultúrája, vagyis egy nyelv miként jellemez egy kulturálisan összetartozó közösséget.] lingwistyka arealna areális nyelvészet [az areális nyelvészet aránylag fiatal ága a nyelvtudománynak. Az areális jelző a latin area 'tér, terület' névszó származéka; egy nagyobb térségben egymás szomszédságában élő népek gyakran nem rokon nyelveinek - kölcsönhatását vizsgálja] lingwistyka kognitywna [paradygmat językoznawstwa zakładający, że język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata. Lingwistyka kognitywna zajmuje się przyswajaniem, gromadzeniem i wykorzystywaniem informacji; opiera się na wcześniej rozwijanej psychologii kognitywnej.] kognitív nyelvészet lingwistyka kognitywna [zob. kognitywizm] kognitívizmus lingwistyka komputerowa (inżynieria lingwistyczna) [dział lingwistyki używający modeli komputerowych w celu testowania hipotez dotyczących mowy i języka oraz tworzenia programów komputerowych przetwarzających język naturalny] számítógépes nyelvészet [A hatvanas évek elejétől a számítógépes nyelvészet" (computational linguistics) elfogadott terminussá vált. A számítógépes nyelvészet a természetes nyelvek számítógépes feldolgozásával (natural language processing) foglalkozik. A megszokott klasszikus nyelvészeti területeken (hangtan, alaktan, mondattan, jelentéstan) kívül a fordítást, az automatikus kivonatolást, az információs és dokumentációs nyelvek kérdését, az automatikus indexelést, az automatikus kivonatolást, a mesterséges intelligenciakutatást, a párbeszédes rendszerek vizsgálatát is bizonyos mértékig nyelvészeti problémának kell tekintenünk.] lingwistyka kwantytatywna kvantitatív (mennyiségi) nyelvészet lingwistyka stosowana [1. umieszcza teorię lingwistyki w takich dziedzinach jak nauka języków obcych, tłumaczenie oraz patologia mowy; 2. jest dziedziną nauki zajmującą się rozpoznawaniem i badaniem zagadnień związanych z językiem oraz rozwiązywaniem występujących w praktyce problemów językowych. Pokrewne jej działy to: dydaktyka, językoznawstwo, psychologia, antropologia oraz socjologia.] alkalmazott nyelvtudomány linia [1. znak graficzny mający tylko jeden wymiar długość; 2. granica między dwoma różnymi obszarami; 3. szereg przedmiotów lub osób; 4. stałe połączenie między przystankami, dworcami itp. za pomocą różnych środków lokomocji; też: trasa wytyczona dla tych środków lokomocji; 5. kierunek postępowania; 6. szereg kolejnych pokoleń; 7. kształt, kontur; 8. zob. linijka w zn. 2.; 9. zespół urządzeń do przesyłania energii elektrycznej lub sygnałów telefonicznych; 10. połączenie umożliwiające rozmowę telefoniczną; 11. zespół maszyn, które przy niewielkim udziale człowieka produkują jakieś towary; 12. zob. liniał; 13. pas terenu obsadzony przez wojsko; 14. materiał zecerski, którego oczko daje w druku odbitkę kreski określonej grubości; 15. jednostka długości stosowana w krajach anglosaskich, używana dawniej w wielu krajach] (geometria) egyenes, vonal; (linijka) vonalzó, lénia; pálya (vasúti); (w ruchu; közlekedési) vonal, közlekedési vonal, útvonal, járat; (távközlés) távközlési vonal; (politika) irányvonal; határvonal; (genetika) leszármazási ág linia A [Nazywana także kloszową i trapezową. Wykreowana w 1955 roku przez Christiana Diora. Wąskie ramiona, obniżona luźna talia. Trapezowa, mocno rozszerzona spódnica. Linia A jest silnie reprezentowana w kolekcjach pret a porter w końcu pierwszej dekady XXI wieku.] (mod) A-vonal linia autobusowa autóbuszvonal; buszjárat linia autowa oldalvonal linia boczna [osoby pochodzące od wspólnego przodka, a niespokrewnione w linii prostej] mellékvágány; partvonal linia bojowa harcvonal linia brzegowa, linia brzegu [1. granica zetknięcia obszaru wodnego z lądowym; 2. linia zetknięcia się powierzchni wody w zbiorniku lub cieku wodnym z powierzchnią lądu] partvonal

108 3163 linia ciagła folytonos vonal; záróvonal linia cięcia szabásvonal linia dekoltu V [worked into a point, może przedłużać otwór na szyję z przodu lub z tyłu ubrania.] V-alakú nyakkivágás [Olyan nyakkivágás, amely elöl lefelé hosszított és csúcsosan végződik.] linia demarkacyjna [1. linia oddzielająca walczące ze sobą armie, ustalana na czas rozejmu; 2. linia lub strefa rozdzielająca dwa obce terytoria do czasu ostatecznego ustalenia przebiegu granicy] (fr. demarcation) demarkációs vonal; határvonal, elhatároló vonal (amelyet egyik hadviselő fél sem léphet át); az ellenséges felek kölcsönös beleegyezésével megszabott határvonal, melyet fegyverszünet alatt a hadakozó felek nem léphetnek át linia dodana górna (zene) felső segédvonal linia dodatkowa különjárat linia dzwonu [Wygodny, szeroki krój np. płaszczy. Podwyższona talia, mocno poszerzony dół. W rozkloszowanych sukienkach midi linię dzwonu często akcentują godety.] (mod) harang-vonal linia dzwonu w konstrukcji [kształt ubrania damskiego, wyróżniający sie przez swoją naturalną, wąską część górną, której przedłużenie w kierunku dolnej krawędzi jest w kształcie dzwonu.] harangvonal [Kényelmes, bő szabású női ruha- vagy kabátvonal; magasan fekvő derék és lefelé szélesre bővülő, harang forma jellemzi.] linia falista; linia falowana hullámvonal linia forteczna erődvonal linia frontu arcvonal, frontvonal linia geodezyjna (zob. krzywa geodezyjna) geodéziai vonal v. görbe vonal linia granicza határvonal, választóvonal linia graniczna határvonal linia H [Wylansowana na przełomie lat przez Christiana Diora princeską o obcisłej górze, wąskich biodrach i umiarkowanie wciętej talii. Dół podkreślony paskiem lub szarfą. Ulubiona linia Coco Chanel, która nazywała ja prostą.] (mod) H-vonal linia horyzontu a látóhatár vonala; láthatár v. horizont vonal linia ideologiczna (átv.) ideológiai vonal linia jest zepsuta; linia jest uszkodzona (telefon) rossz a vonal linia kierunkowa irányvonal linia kolejowa vasútvonal linia kolumny fejvonal linia komunikacyjna közlekedési vonal linia konturowa kontur-, kör-, szegélyvonal linia kosmetyków [seria kosmetyków jednego producenta, opatrzonych tą samą nazwą, zawierających ten sam składnik] kozmetikai termék sorozata linia kreskowa [linia przerywana, przedstawiająca niewidoczne krawędzie i zarysy przedmiotu oraz niewidoczne linie przenikania] szaggatott vonal linia kręlarska vonalzó, fejesvonalzó linia kroju namiotu sátor-vonal [Kabátok és ruhák fiatalos szabásvonala, amit sima, kis gallér, keskeny vállak, lefelé szélesedő csípővonal és bő, lebegő szoknya jellemez.] linia frontu

109 3164 linia kropkowana szaggatott v. pontozott vonal linia krzywa görbe vonal linia łamana, linia poligonalna [linia złożona z prostych odcinków, ułożonych jeden za drugim, nieleżących na prostej] törtvonal; tört v. törött vonal linia lotnicza légi útvonal; légi közlekedési vonal; légi járat Linia Maginota [francuskie fortyfikacje obronne zbudowane, a następnie wzmacniane w latach na granicy z Niemcami i Luksemburgiem] Maginot-vonal; (katonai) [a két világháború között Franciaország és Németország határán épített francia erődítményrendszer (A. Maginot francia politikus nevéről)] linia melodyczna [motyw utworu muzycznego, któremu podporządkowane są jego najważniejsze elementy] a melódia vonala linia metra X. X. metróvonal linia miejska helyijárat linia nocna éjszakai járat linia O [modny styl odzieży, charakterystyczny ze względu na owalne ramiona, przedłużoną część środkową oraz zwężoną dolną krawędź. Zwykle stosowany w kurtkach sportowych i odzieży młodzieżowej.] O-vonalú fazon [Kerek vállak, bő középrész és lefelé szűkülő sziluett jellemezte divatvonal. Főleg sportos kabátoknál és fiataloknak való ruházatoknál alkalmazzák.] linia partyjna (átv.) pártvonal linia pionowa függőleges vonal linia poboczna mellékvágány linia pochyła hajlott v. hajlított vonal linia pociągowa vontatókötél linia podmiejska helyközi járat linia podstawowa alapvonal linia podwinięcia a felhajtás vonala linia pokrewieństwa származási v. leszármazási; vérségi, rokonsági ág linia pospieszna gyorsjárat linia postępowania (átv.) az eljárás iránya v. módja linia powietrzna légi útvonal; légi közlekedési vonal linia pozioma vízszintes vonal linia pozycyjna [linia wykreślona na mapie, na podstawie namiaru wybranego obiektu] pozíciós vonal linia prosta lub prosta [1. jedno z podstawowych pojęć geometrii, szczególny przypadek nieograniczonej z obydwu stron krzywej o nieskończonym promieniu krzywizny w każdym punkcie; 2. linia prosta - odzież z niezróżnicowaną szerokością od góry do dołu. Stosowana jest w płaszczach, spódnicach i sukienkach.] egyenes vonal; (mod) egyenes vonalú fazon [A teljes hosszában egyforma szélességű ruhadarab. Kabátoknál, ruháknál, szoknyáknál alkalmazzák.] linia obronna; linia obrony védővonal, védelmi vonal linia ogniowa (wojsko) tűzvonal linia okrętowa hajó-útvonal, hajójárat linia ołówka [Zaprezentowana w 1947 roku przez Christiana Diora. Z wąską i prostą spódnicą, mocno zbiegającą się ku dołowi i rozciętą dla większej swobody dreptania. Kontrastuje z linią X, typową dla new looku.] (mod) ceruzavonal linia operacyjna harcvonal linia ostępowa (zob. dukt w zn. 1.) ösvény, erdei út linia prostopadła függőleges vonal linia przerywana terelővonal linia przyspieszona gyorsított járat linia punktowana pontozott vonal linia rezonansowa słabo sprzężona lazán csatolt rezonáns vonal linia równolegia párhuzamos vonal linia rozgraniczająca elválasztóvonal, határvonal, demarkációs vonal linia (styl) rurkowa [modny kształt damskiej odzieży, o prostej, dopasowanej, wygodnej linii.] csőszabású fazon [Divatvonal; egyenes, testhezálló női ruhák formája.]

110 3165 linia skrętu [urzekający styl odzieży damskiej, która miękko układa się na sylwetce. Jest wąska w biodrach, a marynarka układa się tak lekko, że jest zaledwie widoczna. Posiada ukryte rozcięcia, które są widoczne tylko podczas ruchu użytkownika.] Twist-vonal (csavart vonal) [Női divatvonal, amely enyhén kiadja a testformákat, csípőben szűk. A hozzá tartozó kabát alig formázott, hasítékait úgy készítik, hogy csak mozgás közben nyílnak ki.] linia spiralna csigavonal, spirális vonal linia startowa rajtvonal linia szesnastu metrów (futballpályán) tizenhatos vonal linia ślimakowarta (spiralna) csigavonal linia średnicowa [linia kolejowa przebiegająca przez centralne dzielnice miasta] fővonal, átmérő, fővezeték linia środkowa [odcinek łączący środki pewnych dwóch boków trójkąta] középvonal, felezővonal linia styczna do okręgu koła körérintő linia szwu varrásvonal linia-t [kształt damskiego ubrania, charakterystyczny ze względu na swój prosty profil w obszarze tułowia, z rękawami pod kątem prostym do niego, nadając ubraniu (sukience lub płaszczowi) unikatowy wygląd.] T-vonal [Női ruhavonal; a törzsrész egyenes, az ujjak derékszögben vannak bevarrva.] linia tafty [tkanina jedwabna o lekkim połysku; wytwarzana w splocie płóciennym, o większej gęstości w osnowie i cieńszej nitce w wątku, tworzących odwracalny rządek dwuprawy. Podobna do tafty, ale jest miękka w dotyku. Stosowana do damskich sukienek.] (fr.) taffetaline [Enyhén fényes selyem típusú szövet; vászonkötésben készül sűrű beállítású lánc és vékony pamut vetülékfonalakból, ezáltal kissé bordázott felületű. Hasonlít a taft szövethez, de puhább fogású. Nőiruha-anyag. A francia "taffetaline" (ejtsd: taftalen) szó jelentése: taftszerű.] linia telefoniczna telefonvonal, távbeszélővonal, távbeszélő vezeték linia telegraficzna távíró vezeték v. hálózat v. vonal; sürgönyhuzal v. -vezeték v. -vonal linia towarzyska (w telefonii, linia współużytkowana przez kilku abonentów) partivonal; (átv.) telefonos szex linia tramwajowa villamosvonal; a villamos útvonala linia transportowa szállítási vonal linia trapezowa, linia trapezu. [1. modny kształt odzieży damskiej, zwykle używany w sukienkach i płaszczach. Charakterystyczny ze względu na wąskie ramiona oraz surowe, nie zaokrąglone kształty, które są wydłużone do dolnych krawędzi, nadając trapezową dopasowaną odzież. 2. Pojawiła się w drugiej dekadzie XX wieku, jako linia namiotu, potem jako linia A u Diora, jednak naprawdę i z sukcesem wylansował ją Yves Saint Laurent dopiero w 1958 roku. Krótkie sukienki i płaszcze miały wąskie ramiona i rozkloszowaną szeroką spódnicę.] - trapézvonal [Női ruháknál, kabátoknál alkalmazott szabásvonal. Keskeny vállak, a ruhadarab teljes hosszában végigvonuló szigorú, lekerekítetlen formák jellemzik, de lefelé szélesedik, így az egész ruhadarab sziluettjének trapéz formát kölcsönöz.] linia ukośna ferde vonal linia V [kształt damskiej lub męskiej odzieży modnej w latach 50-tych i na początku lat 80-tych. Charakterystyczny ze względu na swoje proste, efektownie poszerzone ramiona. Ubrania zwężają się ku dolnej krawędzi.] V-vonal [Az 1950-es évek divatvonala, amo az 1980-as években ismét megjelent a női és férfi öltözködésben. Hangsúlyos, egyenes vállak és lefelé szűkülő forma jellemzi.] linia węzłowy (mt.) csomóvonal linia wodna (zob. wodnica) vízvonal linia wstępna emelkedő vonal linia wyrobu odzieżowego [Efekt metody modelowania odzieży. Wyznaczona przez kontury zewnętrzne, linie krawędzi elementów wyłogi, kołnierze, karczki, kieszenie oraz linie cięć, fałd, szwów.] (mod) ruha szabásvonal linia wysokiego napięcia magasfeszültségű vezeték linia wytyczna taktyki taktikai irányvonal

111 3166 linia wzorcowa, linia cięcia [system linii przeważnie poziomych i pionowych- jako środek pomocniczy w określaniu pewnych punktów, kątów czy kontur w konstrukcji cięcia.] szabásrajz-hálózat [Főleg függőleges és vízszintes vonalakból álló hálózat, amely segít kijelölni bizonyos pontokat, szögeket és kontúrokat a szabászati szerkesztésnél.] linia-x [1. modny kształt odzieży damskiej, charakterystyczny ze względu na swoją prostotę, szerokie ramiona oraz linię talii o podkreślonej wąskości; narrowness; ubranie rozszerza się kloszowo ku dołowi; 2. Wraca zawsze, gdy punktem odniesienia staje się wąska talia. Wyciśnięta gorsetem w różnych wariantach dominowała w XIX wieku, a po II wojnie światowej zrewitalizował ją Christian Dior, proponując new look, czyli maksymalnie wąską talię przy optymalnie rozszerzonej dołem spódnicy.] X-vonal [Női ruháknál alkalmazott divatvonal; széles, egyenes váll, a csípő felé keskenyedő vonalvezetés, majd lefelé bővűlő szoknya jellemzi.] linia-y [1. modny kształt ubrania, charakterystyczny ze względu na prstolinijność, poszerzone ramonia, zwężenie ku końcowi, obszytą linię talii oraz prostą spódnicę (w przypadku odzieży męskiej prostych spodni). 2. Zaproponowana na przełomie lat przez Christiana Diora. Wycięcia przy szyi i szerokie kołnierze z klapami rozbudowywały górną część sylwetki w literę V, co w połączeniu z wąską spódnicą tworzyło literę Y.] Y-vonal [Divatvonal, amit hangsúlyos, széles, egyenes vállak, a csípő felé keskenyedő vonalvezetés és egyenes szoknya (ill. a férfiak öltözködésében nadrág) jellemez.] linia zamknięta [linia wychodząca z pewnego punktu i kończąca się w tym samym punkcie] (mt.) zárt vonal; zárt, önmagába visszatérő vonal linia zasadnicza alapvonal linia złożenia az összehajtás vonala linia zmiany daty [linia na mapie czasów strefowych, przy której przekroczeniu dodaje się lub opuszcza jeden dzień] dáltumválás vonala v. dátumvonal linia związkowa a szakszervezeti munka vonala linia zygzakowata zegzugos vonal linia żeglugowa hajózási vonal linia życia, miłości, rozumu itp. [rowek na wewnętrznej stronie dłoni, na podstawie którego wróżbici określają długość życia człowieka, powodzenie w miłości, w pracy itp.] életvonal, szerelemvonal, értelmi vonal (tenyéren) liniał [listwa służąca do kreślenia linii prostych] vonalzó liniał aluminiowy alumíniumvonalzó liniał celowniczy fénytörések vonala; üveglencse sugártörésének mértékvonala liniał stalowy acélvonalzó liniał stolarski asztalosvonalzó liniatura [układ linii w zeszytach, księgach handlowych itp.] vonalazás liniatura zeszytu a füzet vonalazása linie autobusowe autóbuszvonalak linie dodane górne, dolne (zene) felső, alsó segédvonalak linie harmonijne harmonikus vonalak linie kaustyczne gyújtóvonalak, kausztikus vonalak linie komunikacyjne közlekedési vonalak v. útvonalak linie lotnicze, linie oceaniczne [przedsiębiorstwa zajmujące się przewożeniem ludzi i towarów samolotami lub statkami] légi útvonalak, hajóútvonalak linie papilarne [drobne rowki na skórze palców rąk i nóg, mające u każdego człowieka inny układ] ráncok a kéz és a láb bőrén; ujjlenyomat linie pole elektrostatycznego erővonal linie są przeciążone túlterheltek a vonalak linie zaszły na siebie wzajem a vonalak kereszteződtek linie ze skalą léptékes vonalzó linieć (linije), lenieć [1. o zwierzętach: zmieniać sierść, upierzenie, naskórek lub pancerz; 2. pot. o zwierzętach: tracić część sierści lub piór] vedleni (lenieć) linienie vedlés (lenienie)

112 3167 linijka [1. długi, płaski kawałek drewna, plastiku lub metalu z podziałką, służący do rysowania i mierzenia linii prostych; 2. szereg liter lub innych znaków graficznych w tekście; 3. lekki, jednokonny pojazd o podłużnym, wąskim siedzeniu; 4. mały liniał rysunkowy, prosty przyrząd kreślarski o kształcie prostokąta i przekroju trapezu] vonalzó, mérce, mérőléc; vonal, vonalazás; egylovas kocsi (hosszanti üléssel) linijny, -a, -e longitudinális liniować (liniuje) [kreślić linie w równych odległościach] vonalazni, megvonalazni liniować co czym vonalazni, megvonalazni vmit vmivel liniować coś vonalazni vmit liniowanie vonalzás, vonalazás, vonalhúzás liniowanie tablic táblák vonalazása liniowany, -a, -e vonalas liniowiec [1. statek pasażerski pływający według rozkładu na określonej linii żeglugowej. Zwykle nazywano tak duże statki pasażerskie, pływające przez oceany (transatlantyki). 2. Żaglowy okręt liniowy. 3. Statek towarowy obsługujący stałą linię, pływający według określonego rozkładu jazdy. Liniowcami mogą być kontenerowce, drobnicowce, statki pocztowe, statki wielozadaniowe (w tym ciężarowce). 4. Okręt liniowy - nazwa historycznej najsilniejszej klasy okrętów artyleryjskich, wywodząca się od ich taktyki walki w szyku liniowym, w składzie floty liniowej.] sorhajó, csatahajó; menetrend szerinti hajójárat liniowość, linijność vonalasság liniowo vonalasan, vonalazottan liniowy, -a, -e, linijny vonal-, sor-, front-; vonalas, vonalazott, (matematika) vonal-, vonalas, síklink (zob. łącze) (ang.) link; egy másik lapra vagy szolgáltatásra történő utalás / kereszthivatkozás az anchorok segítségével linka [cienka lina] kötél, zsineg; (u wędki) horgászzsineg linka holownicza vontatókötél linkera [kierownica] (ziemia lubliniecka ) [Słowniczek języka śląskiego] indicatrix; kormány, kormánykerék, volán; kerékpárkormány linkowy, -a, -e kötél-, zsineg- Linkur lub linkuriusz (BG) [1. to widocznie opal; minerał; uwodniona krzemionka; w Drugiej Księdze Mojżeszowej widocznie chodzi o opal. * Kosztowne kamienie.2. Hebrajska nazwa: lesem (leszem). Jest kamieniem koloru pomarańczowo-żółtego, podobnym do bursztynu. Autorzy przekładów różnie oddają jego nazwę: ks. St. Łach hijacynt lub linkyr; NP, BP, BT opal; ks. Wujek ligurius (za LXX). Inni przypuszczają, że to hiacynt koloru różowo-fioletowego. Wyobraża niezmienność i cierpliwość Chrystusa. Są to cechy nie zawsze dostrzegane przez innych, gdyż są one nieco tajemnicze.] linkur [finom szemcsés kovaváltozat] linociąg felvonó (kötélen mozgó) linoleum [1. tkanina jutowa pokryta warstwą masy podobnej do gumy; 2. warstwa zabarwionej masy (o podstawowym składzie: olej lniary, kalafonia i mączka korkowa) nałożona na tkaninę jutową, stosowana głównie jako wykładzina podłogowa ale również jako materiał na matryce linorytowe] (lat.) linóleum; lenolaj, jutarost, parafa v. faliszt és festék keverékéből préselt műanyag linoryt [1. technika graficzna polegająca na odbijaniu wypukłego rysunku wykonanego na linoleum przez wycięcie tła; też: odbitka wykonana tą techniką; 2. to technika graficzna należąca do druku wypukłego, również odbitka uzyskana tą techniką. - Linoryt podobny jest do dreworytu wzdłużnego z tą różnicą, że rysunek zamiast w drewnie wycina się w linoleum. - Do wycinania głównie używa się dłuta ale również wszelkiego rodzaju igieł a nawet wiertarek dentystycznych. Do wykonania odbitki można używać pras typograficznych lub wykonać odbitkę ręcznie za pomocą kostki introligatorskiej.] linómetszet; linóleummetszet Linorytowy, -a, -e linómetszetlinoskoczek [1. artysta cyrkowy wykonujący ćwiczenia gimnastyczne i ewolucje na linie; 2. daw. wędrowny akrobata, kuglarz] kötéltáncos

113 3168 linotyp [1. maszyna drukarska do składania i odlewania całych wierszy; 2. ang. nazwa handl. Linotype 'jw.'; line 'linia; wiersz (pisma, druku, poezji); linka' z łac. linea; 1. (ang. line of type) - urządzenie do maszynowego składu tekstów, skonstruowane w 1885 roku przez amerykańskiego zegarmistrza Ottomara Mergenthalera. Było pierwszym urządzeniem do zmechanizowanego składu tekstu. 2. druk. maszyna do składania tekstu z oddzielnych matryc i odlewania całych wierszy] (ang.) linotype, linotyp; (nyomdászat) sorszedőgép; szedési eljárás, amely egész sorok öntését és azoknak csak mint egészeknek kicserélését teszi lehetővé linotypista [drukarz pracujący na linotypie] linotyp szedő (nyomdász); soröntőgép linotypowy, -a, -e (nyomdászat) linotyplinowy, -a, -e [przymiotnik od: lina] kötél-; vonal-, hossz-; drótkötélliny okrętowe kötélzet Linux [rodzina uniksopodobnych systemów operacyjnych opartych o jądro Linux. Linux jest jednym z przykładów wolnego i otwartego oprogramowania (FLOSS): jego kod źródłowy może być dowolnie wykorzystywany, modyfikowany i rozpowszechniany.] Linux (Linus Benedict Torvalds finn egyetemistáról elnevezett forrásprogram ill. operációs rendszer Linus Benedict Torvalds (Helsinki, december 28.) a népszerű, Unix-szerű operációs rendszer, a Linux fejlesztésének elindítója, jelenleg is egyik fő fejlesztője) [1. egy operációs rendszer, a szabad szoftverek és a nyílt forráskódú programok egyik legismertebb példája. 2. akár egy 386-os PC-n is futtatható Unixtípusú, többfelhasználós és többfeladatos freeware operációs rendszer, mely szerverként is működhet; fejlesztését a GNU koordinálja és az Interneten keresztül több ezer programozó dolgozik rajta, az új változatok pedig azonnal letölthetők a hálózatról. 3. Unix-típusú, többfelhasználós és többfeladatos freeware operációs rendszer, mely szerverként is működhet; fejlesztését a GNU koordinálja és az Interneten keresztül több ezer programozó dolgozik rajta, az új változatok pedig azonnal letölthetők a hálózatról. 4. személyi számítógépekre (PCkre) kifejlesztett, UNIX-típusú, 32-bites, többfeladatos, többfelhasználós, operációs rendszer; alapjait a finn Linus Torwald egy egyetemi tanulmány keretében fektette le majd annak forráskódját ingyenesen hozzáférhetővé tette; erre a továbbfejlesztők csapatába többszáz programozó bekapcsolódott világszerte; szakkörökben a legjobb operációs rendszernek tartják, mert fejlesztése nyilvánosan történik és a Web-ről minden része letölthető; ellentétben pl. a Windows tipusú opperációs rend- szerekkel, használata ingyenes; hálózati alkalmazásoknál a Windows-NT vetélytársának tekinthető; hátránya ma még viszonylagos 'fejletlensége', így pl. a Windows néhány újítását a Linux is csak későbben követi, a Linuxra írt alkalmazások száma pedig még messze elmarad a Windows-ra írt alkalmazások számától; miután több nagyvállalat is bekapcsolódott, fejlesztésük erőteljesen folyik; népszerű alkalmazások mint pl. az ingyenes WP-8.0, StarOffice, Netscape Communicator, stb. már futtathatók Linuxos gépeken] liofilizacja [1. odwadnianie żywności, leków, tkanek itp. w stanie zamrożonym w celu ich zakonserwowania; 2. to suszenie sublimacyjne, stosowane do produktów termolabilnych (nieodpornych na ogrzewanie), np. preparatów farmaceutycznych, żywności.] (vegytan) liofilezés, liofilizáció, liofilizálás; (vegytan) fagyasztásos szárítás és teljesen nedvességmentes tárolás (főként élelmiszereknél) [a ma létező legkorszerűbb és legkíméletesebb szárítási eljárás. A liofilizálás lehetővé teszi, hogy a gombából a víz a lehető legkisebb károsodást okozva távozzon. A liofilizálást a kft. saját gomba termesztése egy részének szárításához használja és vállal bérszárítást is.]

114 3169 liofilizacja [odwadnianie żywności, leków, tkanek itp. w stanie zamrożonym w celu ich zakonserwowania] liofilizálás liofilizacyjny, -a, -e [związany z liofilizacją] liofilizációs liofilizować [wysuszać coś przez oziębianie w próżni] liofilizálni lipa (Tilia) [I 1. drzewo o szerokiej koronie, sercowatych liściach i miododajnych, wonnych kwiatach; 2. pot. oszustwo, kłamstwo; 3. pot. tandeta; II drobna moneta chorwacka; 4. drzewo długowieczne, u Słowian i Germanów była czczona jako święte drzewo, siedziba bóstw. Do dziś przetrwały ślady kultu drzew lipowych w nazwach miejscowości Świętolipie, Święta Lipka, w których czczono starych bogów nawet do XIV-XV wieku. Kołyski wykonywano tradycyjnie z drewna lipowego - gdyż dzieci nie chowały się w żadnej tak dobrze, jak w lipowej. Uważano, że chroni przed piorunami, a jej dotknięcie wyciąga choroby, dlatego też święcono kropidłem o lipowym trzonku. Łyko z lipy miało pomagać w obezwładnianiu złego ducha. Często lipa ucieleśniała centrum społeczności lub budowli, jak np. lipa sądowa, cmentarna, studzienna, wioskowa. Podobnie jak dębowi przypisywano atrybuty męskie, tak lipę kojarzono z kobiecością.] hársfa, hárs (Tilia) mérsékelt égövi fa, ferde szív alakú, fűrészes levelekkel, bogernyős, illatos virággal; (átv.) duma, halandzsa, humbug, badarság, kacsa, álhír; (pénz) horvát aprópénz Tilia europaea L. Európai hárs, (Tilia europaea L.) lipa amerykańska (Tilia americana L.) Amerikai hársfa; hársfa (Tilia americana L.) Lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.) [1. gatunek drzewa, należący do rodziny lipowatych (wg systemu Reveala). Pochodzi z Europy i Azji Zachodniej. W Polsce występuje pospolicie na terytorium całego kraju. Występuje w stanie naturalnym, ale jest także bardzo często sadzona przy domach, w parkach i przy drogach, jako roślina ozdobna i użyteczna. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy lub zadomowiony. 2. Tilia cordata Mill. Drzewo o korze gładkiej, czarnoszarej, popękanej jedynie na starych pniach. Liście sercowate, podwójnie piłkowane, spodem z pęczkami rudych włosków w kątach nerwów; korona żółtobiała; kwiatostan wzniesiony, 3-16-kwiatowy, zrośnięty z języczkowatą podsadką. U nas pospolita na niżu i w niższych położeniach górskich. Kwitnie VII.] kislevelű hárs (Tilia cordata) [a mályvafélék (Malvaceae) családjába tartozó hárs nemzetség egyik, a Kárpát-medencében is honos faja] Lipa krymska (Tilia euchlora K. Koch) [gatunek drzewa należący do rodziny ślazowatych. Mieszaniec lipy drobnolistnej z Tilia dasystyla.] krími hárs (T. x euchlora) [kertészeti célokra a leggyakrabban alkalmazott hibrid, melynek másik szülőfaja a Krím-félsziget reliktum hársfaja, a gyapjasbibeszálú hárs (T. dasystyla). A krími hársat feltűnően fénylő levéllemezéről, szálkás fűrészfogairól, keskeny koronájáról könnyű felismerni. Előnyéhez sorolandó, hogy a városok szárazabb, szennyezett levegőjét is könnyedén elviseli.] Lipa srebrzysta, lipa węgierska (Tilia tomentosa Moench) [gatunek drzewa należący do rodziny ślazowatych. Występuje w Europie Środkowej, w Europie południowo-zachodniej i w Turcji] ezüsthárs ~ Ezüstlevelű hárs ~ Molyhoslevelű hárs (Tilia tomentosa, Tilia argentea) [a mályvafélék (Malvaceae) családjába tartozó hárs nemzetség egyik, a Kárpátmedencében is honos faja.]

115 3170 Lipa szerokolistna, lipa wielkolistna (Tilia platyphyllos L.) [gatunek drzewa należący do rodziny ślazowatych. Występuje w Europie i w Turcji. W Polsce występuje głównie na południu i jest rzadsza od lipy drobnolistnej] nagylevelű hárs (Tilia platyphyllos) [a mályvafélék (Malvaceae) családjába tartozó hárs nemzetség egyik, a Kárpát-medencében is honos faja] lipa szerokolistna (Tilia cordata) [zob. Lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.)] kislevelű hárs (Tilia cordata) [a mályvafélék (Malvaceae) családjába tartozó hárs nemzetség egyik, a Kárpát-medencében is honos faja] lipaza [1. enzym trawienny rozkładający tłuszcze; 2. gr. lipos 'tłuszcz'; -aza 'końcówka systematycznych nazw enzymów' wg fr. diastase 'diastaza, enzym uzyskany w r. 1833'. biol. trawienny enzym trzustkowy, powodujący rozkład tłuszczów] (gör.) lipáz; (élővilág) az ember és a húsevő állatok beleiben a zsírokat felbontó és ezáltal felszívódásukat lehetővé tevő enzim (erjesztő) lipcowy, -a, -e [przymiotnik od: lipiec] júliusi lipiec (miód) hársméz [ Lipiec białowieski jest miodem nektarowym] lipiec [1. siódmy miesiąc roku kalendarzowego; 2. siódmy miesiąc w roku wg używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego. Nazwa miesiąca (wg Brücknera) (dawniej również lipień) pochodzi od kwitnących wówczas lip. Lipy notabene kwitną (obecnie) w czerwcu. Łacińska nazwa Iulius (zobacz: kalendarz rzymski) została zapożyczona przez większość języków europejskich. Nazwa Iulius została nadana na cześć Juliusza Cezara. Przedtem miesiąc nazywał się Quintilis.] 1. (miesiąc) július (júl.); (dawno) Szent Jakab hava Oroszlán hó Nyár hó (w lipcu: júliusban); 2. júliusi méz lipień (Thymallus thymallus) [słodkowodna, zimnolubna ryba z rodziny łososiowatych] pér (hal) [Thymallus thymallus. Pénzes pér. Átlagos testhossza cm. Leírása. Teste megnyúlt, karcsú, többé kevésbé oldalról lapított és aránylag nagy pikkelyekkel fedett. Feje elhegyesedo és hátvonala az orrtól a hátúszóig egyenletes ívben emelkedik.] lipina [1. pot. drzewa lipowe; 2. pot. drewno lipy] hársfa; korcs, rosszul nőtt hársfa lipka [mała, młoda lipa] mézvirág; hársfacsemete lipka pokojowa [1. Lipka pokojowa, jeżatka afrykańska, sparmania afrykańska (Sparmannia africana), gatunek z rodziny lipowatych, popularna doniczkowa roślina uprawna pochodząca z Afryki. Posiada duże jasnozielone liście, klapowate lub sercowate, miękkoowłosione, duże białe kwiaty, zebrane w podbaldachy. 2. krzew o jasnozielonych, sercowatych liściach i owłosionych kwiatach, uprawiany jako roślina doniczkowa] Fokföldi szobahárs (Sparmannia africana) lipid, lipoid; lipidy, lipoidy [związek organiczny będący składnikiem żywych komórek] (orvosi) lipoidok; (élővilág) növényi és állati eredetű a zsírokhoz közelálló, fontos szerepet betöltő anyagok; (med) glicerinből v. egyéb többértékű alkoholból és hosszú szénláncú zsírsavakból felépülő, vízben nem, de zsíroldó szerekben oldódó molekula (például zsírok) lipidaemia (choroba) lipidvérűség (lipidaemia); a lipidek megjelenése a vérben, lipidvérűség lipotymia (lipothymia) [(med.) bezwład członków, przy normalnie działającym umyśle] ájulás (lipothymia); szívmegállás; syncope cardialis (más néven lipothymia) [a különböző szívbetegségek miatt kialakuló agyi vérellátási zavar, többnyire átmeneti eszméletvesztéssel.] lipowy, -a, -e [1. zrobiony z lipy; 2. będący barwy lipy] hárs-, hársfa- Lippia trójlistna, miłowonka trójlistna, cukrownica trójlistna, werbena cytrynowa (Aloysia citrodora) [gatunek krzewu z rodziny werbenowatych, pochodzący z Ameryki Południowej (Argentyna). Została przywieziona do europejskich ogrodów w XVII wieku przez hiszpańskich podróżników z Argentyny i Chile, kiedyś często uprawiana w południowej Francji.] citromverbéna (Aloysia citrodora vagy Aloysia triphylla) [az árvacsalán-virágúak közé tartozó lombhullató, évelő cserje. Lándzsa alakú, világoszöld levelei hármas (innen ered a tudományos név: triphylla), négyes örvöket alkotnak. Apró, ibolyakék vagy fehér virágai fürtökbe rendeződnek, augusztusban vagy szeptemberben virágoznak. Termése csonthéjas. Argentína, Paraguay, Brazília, Chile és Peru területén őshonos, Európába a spanyolok közvetítésével került a 17. században. 1-3 méter magasra megnő, erőteljes, citromra emlékeztető illatot áraszt.

116 3171 Kedveli a sok napsütést, a sok vizet, az agyagos talajt. Érzékeny a hidegre.] Lipsk (łuż. Lipsk, niem. Leipzig, łac. Lipsia) [to miasto o statusie powiatu, najliczniejszy ośrodek Saksonii, i drugi, po Berlinie, wschodnich Niemiec. Jest stolicą Rejencji Lipskiej.] Lipcse (németül Leipzig) [Németország keleti részén fekvő város, a szász szövetségi tartomány legnagyobb városa. Nevét a Lipsk szláv szóból kapta, jelentése: Ahol a hársfák állnak.] lipsta [niem. Liebste; narzeczona, ukochana (ziemia rybnicko-raciborska)] [Słowniczek języka śląskiego] menyasszony; szeretett, drága, kedves, szerető nő lipścić [flirtować, chodzić ze sobą] [Słowniczek języka śląskiego] flörtölni; kacérkodni Liquid Audio - 'Liquid Audio' zenei formátum (szószerint: folyékony audio) [az AOL tulajdonában lévő (biztonságos?) zenekódolási eljárás; a formátum népszerűsítése érdekében már kb. 50 ezer Liquid Audio zene tölthető le ingyenesen és legálisan pl. az Amazon, a LiquidAudio és más zeneműkiadók Web-oldalairól; Sony is támogatja; a lejátszás a Liquid Player, Winamp, stb. lejátszók- kal lehetséges; a Liquid Audio formátum a népszerű MP3 kódolásnak a vetélytársa] liquid crystal display {rzecz.} [komp.] [zł.] (też: LCD); wyświetlacz ciekłokrystaliczny {m.} [komp.] [zł.] - LCD Liquid Crystal Display (folyadékkristályos megjelenitő) - 'LCD', folyékonykristály kijelző [a katódsugárcső mellett a legfontosabb kijelzőfajta: sík geométriája miatt felhasználóbarát, hordozható, könyvszerű termékeket tesz lehetővé; gyártási technológiája rendkívül költséges (az u.n. aktív mátrix változatban sokszázezer hibátlan tranzisztort kell egy nagy felületre intergálni); hűvelykes szines LCD kijelzők előállítási ára az dolláros tartományba esik; noteszgépekben használt nagyméretű egyedei a végtermék árát nagyon megemelik, de még kisméretű, pl. digitális kamerákban használt LCD-k ára is fékezőleg hat az ilyen kamerák terjedésére; a szines LCD-s zseb-tv-k pedig teljesen eltűntek a piacról! egyszínű LCD kijelzők előállítása olcsóbb és továb- bi lendület várható a a hordozható kommunkáiós eszközök terjedésétől: mobiltelefon, PDA, stb.; nagyobb méretű LCD-k ma a hűvelykes monitorokban 800x600 képelemet jelenítenek meg, ritkábban nagyobbakat is bemutatnak; az LCD-kijelzők ipari szabványosítása elkezdődött; kutatói körökből rendszeresen érkeznek hírek új, versengő technológiákról, de ezek ipari felhasználása később legtöbbször problémásnak bizonyul] liquid crystal display {rzecz.} [komp.] [zł.] (też: LCD printer, liquid crystal shutter, LCS printer); drukarka ciekłokrystaliczna {f.} [komp.] [zł.] LCD nyomtató, LCD printer lir (pieniądze) [jednostka monetarna Włoch, Watykanu i San Marino przed wprowadzeniem euro] (dawno) líra (olasz pénzegység, 100 centesimo) lira [1. starogrecki instrument strunowy, szarpany, w kształcie podkowy; 2. w XV XVI w.: instrument smyczkowy; 3. ogon cietrzewia] (zene) líra, ógörög húros hangszer, lant (1. ókori pengetős hangszer; 2. irodalmi műnem); (átv.) a költői tehetség és alkotás jelképe; érzelmi elem, érzelmi színezettség lira [jednostka monetarna Malty i Turcji] (dawno) líra (török és máltai pénzegység) lira korbowa [instrument smyczkowy z małą klawiaturą] tekerőlant (tekerő, nyenyere, nyekerő, szentlélekmuzsika, kolduslant, forgólant) lira wojskowa, lira dzwonkowa (instrument muzyczny) csörgőjáték, félhold, harangjáték (hangszer); török tábori hangszer lirenka lantocska lirnik [1. wędrowny bajarz ludowy na Ukrainie i Białorusi; 2. daw. poeta liryczny; 3. białoruski i ukraiński wędrowny bajarz ludowy. Śpiewak grający na lirze lub bandurze. Przenośne znaczenie słowa lirnik określa poetę lirycznego] lantos, hárfás, dalnok, énekes

117 3172 Lirogon (Menura novaehollandiae) [1. ptak podobny do bażanta, o ozdobnym ogonie w kształcie liry; 2. mieszka w lasach południowo-wschodniej Australii; lirogony (2 gatunki tylko australijskie: lirogon wspaniały i lirogon Alberta)] pompás lantmadár Lironos australijski (Macroderma gigas) [gatunek ssaka z rodziny lironosowatych] (ang. Australian false vampire bat) fakó álvámpír (Macroderma gigas) [az emlősök (Mammalia) osztályának a denevérek (Chiroptera) rendjéhez, ezen belül az álvámpírok (Megadermatidae) családjához tartozó Macroderma nem egyetlen faja.] lirycznie lírai hangon v. módon liryczność, liryzm [uczuciowość i nastrojowość przejawiająca się w dziełach sztuki lub w czyimś zachowaniu] líraiság liryczny, -a, -e [1. związany z liryką, odnoszący się do niej; 2. nastrojowy, uczuciowy, pełen liryzmu] (gör.) lírai, lírikus; lírai jellegű, a lírával kapcsolatos liryk [1. poeta piszący utwory liryczne; 2. utwór liryczny] (gör.) lírikus, lírai költő liryka [1. jeden z trzech rodzajów literackich, obejmujący utwory, które wyrażają uczucia i refleksje jednostki; też: utwory o tym charakterze; 2. liryzm; 3. jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich (obok dramatu i epiki)] (gör.) líra, lírai költészet; lírika, lírikus költészet; a költészetnek az érzelmeket, gondolatokat, hangulatokat kötött, rendszerint verses formában személyes jelleggel, egyéni hangon kifejező ága; az ilyen költemények összessége; egy költő ilyen alkotásai liryka bezpośrednia [liryka, w której podmiot liryczny wyraża swoje przeżycia] kötvetlen líra liryka Mickiewicza Mickiewicz lírája v. költészete liryka miłosna szerelmi költészet liryka opisowa tájlíra, tájköltészet [A tájköltészet (tájleíró költészet, tájleírás) a leíró költészet egyik műfajcsoportja. Azok a művek tartoznak ide, amelyek nem kizárólag, de meghatározó mértékben az embert körülvevő élő és élettelen természeti környezetet jelenítik meg, beleértve az ember által alkotott épületeket, tárgyakat.] liryka polityczna politikai líra liryka polska lengyel líra liryka pośrednia [liryka, w której podmiot liryczny jest ukryty za konstrukcją świata przedstawionego lub za bezosobową refleksją] közvetett líra liryka refleksyjna gondolati líra; filozófiai líra liryka religijna vallásos költészet [a költészetnek igen nevezetes köre, mely nem annyira műfajilag, hanem tartalmilag határolódik el. Vallásos költészetnek nevezzük akár a lirai, akár az epikai, akár a drámai költészetnek mindazon termékeit, melyekben a vallási eszme a fő.] liryki polskie lengyel lírai művek liryzacja [1. przepojenie czegoś liryzmem; 2. nadanie tekstowi epickiemu elementów liryki] lírizálás liryzować liraizálni, líraivá tenni lis [1. drapieżne zwierzę o wydłużonym tułowiu, wąskim, ostro zakończonym pysku i puszystym, długim ogonie; 2. wyprawiona skóra tego zwierzęcia; 3. pot. o człowieku sprytnym, podstępnym; 4. pot. zabawa dziecięca; 5. (hist.) Prawodawstwo polskie brało w opiekę lisa, zabraniając tępienia młodych lisów ze względu na pożytek futra.] róka; rókagallér; (átv.) ravasz, hamis, alattomos v. kétszínű ember Lis [nazwa zwyczajowa oznaczająca drapieżnego ssaka z rodzaju Vulpes, najczęściej stosowana w odniesieniu do gatunku Vulpes vulpes (w języku polskim zwanego lisem pospolitym, lisem rudym lub, po prostu, lisem), a także przedstawicieli innych gatunków, podobnych do lisa, a zaliczanych do rodzajów: Alopex, Dusicyon i Urocyon.] róka [rókák a ragadozók (Carnivora) rendjén belül a kutyafélék (Canidae) családjának rövidlábú

118 3173 képviselői. A róka név alatt gyakran csak a vörös rókát (Vulpes vulpes) értik. Rendszertani szempontból elkülöníthető a rókák (Vulpini) nemzetsége a valódi kutyaformák (Caninae) másik ágától, a kutyáktól (Canini).] A nemzetségbe az alábbi nemek és fajok tartoznak: Sarki róka (Alopex) (Linnaeus, 1758) - 1 faj (Alopex lagopus) vagy (Vulpes lagopus) Róka (Vulpes) (Frisch, 1775) - 11 faj o Indiai róka vagy bengál róka (Vulpes bengalensis) o Afgán róka (Vulpes cana) o Ezüsthátú róka (Vulpes chama) o Pusztai róka (Vulpes corsac) o Vörös róka (Vulpes vulpes) o Sivatagi róka (Vulpes zerda) Szürke róka (Urocyon) (Baird, 1857) - 2 faj o Szürkeróka (Urocyon cinereoargenteus) o Szigeti szürkeróka (Urocyon littoralis) ű o Tibeti róka (Vulpes ferrilata) o Fakóróka (Vulpes pallida) Lapátfülű róka (Otocyon) (Müller, 1836) - 1 faj (lapátfülű róka, lapátfülű kutya vagy kanálfülű kutya, Otocyon megalotis vagy Vulpes macrotis) Lis, lis pospolity, lis rudy (Vulpes vulpes) [gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych (Canidae). Występuje na półkuli północnej, w części Azji, w Europie, Ameryce Północnej i północnej Afryce. W XIX wieku został wprowadzony do Australii, gdzie jest obecnie jednym z największych szkodników.] vörös róka (Vulpes vulpes) [a rókák legismertebb és egyúttal a Vulpes nem legnagyobb termetű faja. A valódi kutyaformáktól külsőleg a napvilágon tojásdad alakú pupillája, lapos szembolti íve és aránylag kicsiny felső tépőfogai különböztetik meg; életmódja többnyire magányos, míg a kutyáké inkább csapatos. Óriási elterjedési területe miatt a vörös rókának számtalan alfaját különböztetik meg.] o Homoki róka (Vulpes rueppellii) o Kitróka (Vulpes velox) Lis, Liszki [w Piśmie Świętym użyte metaforycznie dla oznaczenia, człowieka chytrego i szkodliwego, pan nazywał uczniów Swoich i miłujących prawdą po

119 3174 imieniu, ale Heroda Antypasa nazwał lisem. Lisy (stare i młode) mogą wyrządzić wielką szkodę w winnicy, podobnie jak nieszczerzy i chytrzy ludzie w życiu zborowym mogą działać bardzo szkodliwie.] róka (emlősállat) [Az Írás olykor a Palesztinában feltalálható közönséges rókát, a kutya rokonát jelöli ezzel a szóval, olykor a sakált] Lis afgański (Vulpes cana) [gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych] afgán róka (Vulpes cana) [az emlősök (Mammalia) osztályába a ragadozók (Carnivora) rendjébe és a kutyafélék (Canidae) családjába tartozó faj] lis morski [1. kosogon (Alopias vulpinus) rekin; dł. ok. 3 m; płetwa ogonowa znacznie wydłużona; spotykany we wszystkich oceanach na ich otwartych obszarach; rzadko łowiony z powodu twardego mięsa; 2. rekin o znacznie wydłużonej płetwie ogonowej i zmiennym ubarwieniu ciała] farkascápa (Alopias vulpinus) Lis bengalski (Vulpes bengalensis) [gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych, występującego w Indiach, Pakistanie i Nepalu] - indiai róka v. bengáli róka (Vulpes bengalensis) [az emlősök (Mammalia) osztályába a ragadozók (Carnivora) rendjébe és a kutyafélék (Canidae) családjába tartozó faj] lis czarny fekete róka lis farbowany kétszínű róka; ravasz róka Lis kapski, lis przylądkowy, lis kama (Vulpes chama) [gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych. Mały lis, o krótkim szpiczastym pyszczku i długich uszach] - ezüsthátú róka (Vulpes chama) [az emlősök (Mammalia) osztályába a ragadozók (Carnivora) rendjébe és a kutyafélék (Canidae) családjába tartozó faj] lis niebieski kékróka lis niełatwo wabi się na przynęta (közm.) a rókát nem könnyű tőrbecsalni lis odsadzić się od chartów a róka megugrott az agarak elől Lis polarny, piesiec, piesak (Vulpes lagopus) [1. gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych, występujący na obszarach na północ od kręgu polarnego; 2. niewielkie zwierzę drapieżne żyjące w tundrze półkuli północnej sarki róka (Alopex lagopus) [az Északi-sarkvidék szép fehér, a hóban kiváló rejtőszínű bundájáról ismert ragadozója a kutyafélék (Canidae) családjából. Egyes rendszertanok szerint nemének egyetlen faja; mások a Vulpes, illetve a Canis nembe sorolják]

120 lis srebrny [odmiana lisa hodowlanego o srebrzystoczarnej sierści] ezüstróka (gallér) lisie wykręty ravasz kibúvó, csűrés-csavarás lisiątko [zdrobnienie od "lisię"] kis róka, rókakölyök, rókafióka lisica [samica lisa] róka, nőstényróka; (grzyba) rizike; őzgomba; (kaczka) vadkacsa fajta 3175 Lis wirginijski (Urocyon cinereoargenteus) [gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych. Żyje samotnie, czasami w wieloletnich związkach. Zamieszkuje własne terytoria, które zaznacza zapachem. Prowadzi przeważnie nocny tryb życia. Często jest mylony z kojotem. Dożywa około 8 lat; w niewoli dożywa 15.] szürkeróka (Urocyon cinereoargenteus) [az emlősök (Mammalia) osztályának a ragadozók (Carnivora) rendjéhez, ezen belül a kutyafélék (Canidae) családjához tartozó faj] lisisko [zgrubienie od: lis] kis róka lisiura [1. pot. zgr. od lis w zn. 1.; 2. daw. futro z lisów lub płaszcz podbity lisim futrem; 3. daw. męska czapka z lisiego futra, z opuszczanymi nausznikami] rókabőr sapka, rókaprém lisiurka [1) w języku łowieckim czapka ze skóry lisa, używana w Polsce od XVI wieku. Klapy podwiązane zwykle u góry, w czasie mrozów lub deszczu spuszczano na dół chroniły wtedy całą głowę. 2) suknia podbita lisami, używana na polowaniach lub w podróży ze względu na wygodę i ochronę przed chłodem. 3. w narodowym polskim ubiorze miała dwa znaczenia: była to czapka zimowa z lisa, której końce, podwiązane u góry, w czasie mrozu i słoty spuszczano dla osłony całej głowy - i suknia podbita lisami, ciepła i wygodna, bo lekka, używana na polowaniach i podróży; 4. w języku łowieckim, czapka ze skóry lisa, znana już w XVI w. Posiada klapy, które opuszcza się na uszy. Może to być również kożuszek podszyty skórą lisa.] rókabőr téli sapka; rókaprémes téli ruha lisek [mały lis] kis róka Lisek (łac. Vulpecula, dop. Vulpeculae, skrót Vul) [niezbyt jasny gwiazdozbiór nieba północnego, oznaczony w 1690 r. przez Heweliusza. Znajduje się on wewnątrz formacji "trójkąta letniego".] Kis Róka (latin: Vulpecula) csillagkép lisi, -a, -ie [związany z lisem] róka-; rókabőrből készült; (átv.) ravasz, alattomos lisi kołpak rókaprém kucsma (kalpag) lisi ogon rókafarok lisi trop rókanyom lisia czapa, czapka [świetlista otoczka dokoła Księżyca] holdkoszorú, holdudvar lisia jama; lisia nora rókalyuk lisia kita rókafarok lisie futro rókaprém lisowczyk [żołnierz kawalerii polskiej w XVII w., walczącej jako oddziały najemne] - (tört.) (A Lisowki lovashadseregének tagja a XVII. sz.-ban)

121 3176 lisowczycy (początkowa nazwa "Straceńcy", również chorągiew elearska) [to oddział lekkiej jazdy polskiej sformowany w 1615 roku, pierwotnie jako konfederacja żołnierska pod wodzą pułkownika Aleksandra Józefa Lisowskiego. Dwutysięczny oddział lisowczyków brał udział w wojnach moskiewskich.] - (tört.) (A Lisowki lovashadseregének tagjai a XVII. sz.-ban) list [pisemna wypowiedź skierowana do osoby lub instytucji; też: papier, na którym napisano tę wypowiedź] levél; (kereskedelem) hitellevél; okmány, hivatalos irat, levél, igazolvány List (grec. epistole) [1. wykopaliska dokonane na terenach starożytnego wschodu wskazują na to, że listy pisano już około 1700 lat przed Chrystusem. Pisano je na tabliczkach drewnianych, glinianych, łupkowych, albo i na liściach papirusu. Pierwszą wzmiankę o liście spotykamy w Starym Testamencie. Napisał go sam król Dawid z poleceniem wysłania niewinnego i skrzywdzonego Uriasza na takie miejsce na polu działań wojennych, gdzie by zginął. Na domiar złego list ten sam Uriasz musiał dostarczyć Joabowi. Postępek ten kosztował Dawida później dużo cierpień, upokorzeń i znoszenia hańby. Nie łatwo także było z doprowadzeniem sprawy tej do porządku z Bogiem. Zakon zezwalał Izraelicie na danie żonie, która mu się nie podobała, listu rozwodowego (akt rozwodowy, BT). 2. W Nowym Testamencie spotykamy różne listy, do których należą: list z decyzją apostołów, list Klaudiusza Lizjasza, listy do siedmiu zborów w Azji (dzisiejsza Turcja), jednak najwięcej znane są nam listy apostolskie, których jest 21, z których większość pochodzi od apostoła Pawła. Podobnych listów było bardzo dużo między pierwotnymi chrześcijanami, jednak nie wszystkie uznano za inspirowane i dlatego nie zostały umieszczone w Biblii.] levél (az Ószövetségben Dávid levele Uriással kapcsolatban); (Újszövetség) Epistula apostolorum (latin, a.m. Az apostolok levele) [az apokrif evangéliumok körébe tartozó ókeresztény irodalmi mű. Formáját tekintve a 11 apostol közös levele (lásd még apostoli levelek), a négy világtáj egyházaihoz, amelyben elmondják a Jézustól feltámadása után Galileában mintegy végrendeletként kapott kinyilatkoztatást.] list akantusowy akantuszlevél [Az akantusz a medveköröm növény görög elnevezése. Az akantuszlevél a görög építészet kedvelt eleme volt, később liturgikus tárgyakon is elterjedt és kedvelt díszítés lett.] list akredytywny hitellevél list anonimowy névtelen levél list apostolski apostoli levél; pépai v. püspöki levél "List Aristeasa" (II lub I wpne) Ariszteaszlevél [szerzője az i. e. 2. században az Ószövetség görög nyelvre való lefordításáról számol be egy zsidó irányregény kíséretében. A levél arról számol be, hogy II. Ptolemaiosz Philadelphosz alexandriai uralkodó, könyvtárosának, Démétriosz Phaléreusznak ösztönzésére Eleazar jeruzsálemi főpaptól a törvény szövegének tekercseit és fordítókat kért és kapott, akik a zsidók törvényeit görögre fordították (Szeptuaginta). A hatszor tizenkét fordító a héber szöveget Parosz szigetén 72 nap alatt szó szerint egyezően lefordította, ami az ókorban az inspiráltság jelének számított.] List Barnabasza (ok. 100) Barbanás levél (korai keresztény tanító irat) list bezpieczęństwa védlevél, menlevél list czuły gyöngéd levél list datowany dnia dziesiątego bieżącego miesiąca folyó hó 10-én kelt levele list datowany dnia 16/IV 1934 roku IV. 16- án kelt levél list datowany w maju május hónapban keltezett levél list dłużny adóslevél list do domu levél haza List do Efezjan [Ef lub Efez] [księga w Nowym Testamencie przypisywana świętemu Pawłowi. Aczkolwiek księga ta nosi nazwę "List do Efezjan" jej adresat nie jest pewny. Być może był to list okrężny, odczytywany w przeróżnych (innych) gminach chrześcijańskich. Autorem był być może nie św. Paweł, ale inna osoba, korzystająca z Listu do Kolosan - listy te są zbliżone stylistycznie i treściowo. List zawiera część dogmatyczną, dotyczącą misterium Chrystusa w Kościele (1,3-3,21) oraz część moralną (4,1-6,24).] Pál levele az epheszosziakhoz [Pál apostolnak tulajdonított újtestamentumi kánoni irat.] List do Galatów [Ga], List do Galacjan [Gal] [jeden z listów św. Pawła z Tarsu, znajdujący się w Nowym Testamencie. Galacja w Azji Mniejszej była rzymską prowincją, w której św. Paweł osobiście prowadził ewangelizację i założył kościół lokalny. Jednak po jego wyjeździe rozpowszechnił się w tym kościele ruch

122 3177 głoszący konieczność przyjęcia prawa żydowskiego, a zwłaszcza obrzezania przez nawracanych na chrześcijaństwo pogan. Paweł zwraca uwagę na fakt, że wiara i łaska, a nie wypełnianie przepisów Prawa jest warunkiem zbawienia.] Pál levele a galatákhoz (szokásos rövidítése: Gal) [a Biblia újszövetségi iratainak részét képező levél. A levél feltehetőleg Kr. u. 55. körül keletkezett ókeresztény irat, az újszövetségi kánonban az apostoli levelek egyike. A levél szerzője minden bizonnyal Pál apostol, a levél az apostol életének egyik nagyon fontos önéletrajzi forrása, amelyben sok információt megtudhatunk keresztény életének állomásairól.] List do Hebrajczyków [Hbr], List do Żydów [Żyd] [1. jeden z listów Nowego Testamentu zamieszczany w wydaniach Biblii przed Listami powszechnymi. Imię autora nie jest w liście wymienione i od początku stanowiło kwestię sporną. Przez długie lata autorstwo przypisywano Pawłowi z Tarsu, pogląd ten jest jednak obecnie zarzucony. Również kanoniczność Listu budziła wątpliwości. Obecnie kwestie autorstwa i kanoniczności nie znajdują się w centrum zainteresowań biblistów, poruszane są natomiast zagadnienia takie jak struktura Listu, tło religijno-historyczne i główne wątki myśli teologicznej. List do Hebrajczyków wyróżnia się spośród innych pism Nowego Testamentu specyficznym językiem, nawiązującym do teologii Starego Testamentu. Szczególne znaczenie mają w nim pojęcia takie jak przymierze, kapłaństwo czy ofiara. Ma to na celu wykazanie wypełnienia się starego przymierza w osobie i dziele Chrystusa oraz zapoczątkowanym przez niego nowym przymierzu. 2. list ten w Biblii Gdańskiej nosi nazwę 'List Św. Pawła Apostoła do Żydów', to samo spotykamy w innych przekładach. Ponieważ większość przekładów używa nazwy 'Hebrajczycy', dlatego słownik będzie trzymać się tej nazwy i dlatego np. zamiast 'Żyd 9;27' podamy 'Hbr 9;27'. List do Hebrajczyków (Żydów) prawdopodobnie został napisany przez apostoła Pawła, albo też podyktowany przez niego komuś drugiemu. Napisany był około roku 68 tuż przed zburzeniem Jerozolimy przez Tytusa (w roku 70) bo sądząc z Hbr 10;11, gdzie użyty jest czas teraźniejszy, świątynia musiała jeszcze stać i być uczęszczana. List ten napisany był dla chrześcijan pochodzenia żydowskiego. Nawołuje on do wytrwania, wzrostu i dojrzewania w wierze, udowadnia, że ST doczekał się końca, bo wykonany został przez Chrystusa, jako że nie mógł być wykonany przez żadnego z ludzi; ostrzega przed nawrotem do judaizmu; wyjaśnia, że Chrystus jest wyższy od aniołów, Mojżesza i Melchizedeka, że był tym, na którego ofiary w ST wskazywały i o nim pisali prorocy.] - A Zsidókhoz írt levél (Héber levél) [1. az Újszövetségbe kanonizált levél. A szerző és a címzett "személyéről" a kutatók nem jutottak megegyezésre. 2. Szerzőség tisztázatlan. Szóba jöhetnek: Timóteus, Barnabás, Apollós; keletkezési helye ugyancsak ismeretlen, föltehetően Kr. u. 70 előtt írták; olyan keresztyénekhez szól, akiket fenyeget a hittől való elszakadás. Felosztása: 1. Jézus Krisztus dicsősége, emberré létele előtt (1,1-4,13); Krisztus feljebbvaló az angyaloknál és Mózesnél; 2. Krisztus papi tiszte (4,14-10,18); Krisztus Melkisédek rendje szerinti pap; 3. a keresztyének állhatatos kitartása (10,19-12,29); 4. utószó: intések, személyes üzenetek, áldáskívánás (13,1-25).] list do kogo vkinek szóló levél, levél vki részére List Do Kolosan [1. w Kolosach, miasteczku położonym w okolicy górskiej na południowy wschód od Efezu koło Laodycei, Paweł chyba nigdy nie był, ale pracował tam pomocnik jego Epafras. List ten Paweł napisał w więzieniu w Rzymie około roku 60; do Kolosan przesłany był przez Tychika i Onezyma. W zborze tym brak było ugruntowania w nauce, co dało przyczynę do nawrotu do judaizmu, czczenia aniołów, polegania na mądrości ludzkiej i dlatego napisał ten list. Błędy te są bardzo powszechne w życiu dzisiejszych chrześcijan i dlatego Duch Święty tak kierował sprawą, że list ten dostał się do Pisma Świętego, które napisane zostało dla nas. 2. list św. Pawła, napisany do gminy chrześcijańskiej w Kolosach, stanowiący księgę Nowego Testamentu. Adresaci listu wywodzili się prawdopodobnie ze środowiska pogańskiego. List prezentuje obraz żywej, zjednoczonej i stałej w wierze, jednak nie w pełni dojrzałej duchowo wspólnoty. Został napisany w celu umocnienia wiary młodego Kościoła kolosańskiego i ostrzeżenia go przed grożącymi mu błędami. Zgodnie z listem chrześcijanie powołani są do nowego życia w Chrystusie, który jest Głową Kościoła, i nie powinni poddawać się w niewolę nauk czysto ludzkich. Jako wybrani przez Boga powinni dawać świadectwo nowego życia i w swym postępowaniu mieć wzgląd na

123 3178 Jezusa Chrystusa. Różnice w języku i nauczaniu w porównaniu z innymi listami Pawłowymi skłaniają niektórych egzegetów do podważania autorstwa apostoła Pawła. List do Kolosan łączy związek z dwoma innymi listami św. Pawła: Listem do Efezjan i Listem do Filemona. Uznawany za najstarszy znany obecnie odpis (fragmentaryczny) listu jest tzw. Papirus P 46 (lub Chester Beatty II), którego powstanie datowane jest między I a III wiekiem.] KOLOSSÉBELIEKHEZ ÍRT LEVÉL [1. A Pál levele a Kolosszébeliekhez (más fordítás szerint: kolosséiakhoz, Levél a kolosszeieknek, A kolosszeieknek írt levél) az Újszövetség egyik könyve, a páli levélgyűjtemény (Corpus Paulinum) része, hagyományosan a fogságból írott levelek közé tartozik. 2. Pál fogságában írt levele, noha nem írja meg fogságának a helyét (Kol 4, ), valószínűleg Rómában 62 körül. A levél célja, hogy óvja a gyülekezetet az őt komoly veszedelemmel fenyegető judaistagnosztikus tévtanítástól. Felosztása: 1. köszöntés és hálaadás (1,1-8); 2. tanító rész (1,9-2,5); 3. gyakorlati intések (2,6-4,6); 4. záró üdvözletek (4,7-18).] List Do Rzymian [napisany był przez Pawła około roku 56 podczas jego trzeciego pobytu w Koryncie. List ten zdaje się zajmować czołowe miejsce wśród wszystkich listów Pawła. Napisany został do Rzymian, do których miał przybyć dopiero w roku 63. Nie czytamy nigdzie, skąd Paweł dowiedział się o tym zborze i o jego stanie duchowym. Ewangelia dostała się tam przez pierwotnych chrześcijan, którzy nie byli apostołami. Głównym przedmiotem listu jest Ewangelia. Paweł udowadnia, że Bóg nie jest tylko Bogiem Żydów, ale i pogan. Wszyscy zgrzeszyli i tylko przez wiarę mamy przystęp do Boga. Chrześcijanin musi umrzeć dla świata, zmartwychwstać w Chrystusie i wędrować w Duchu. Ewangelia nie odrzuca obietnic danych Izraelowi. Wyjaśnia także, że Żydzi ponoszą odpowiedzialność za odrzucenie Mesjasza, chrześcijanie muszą być posłuszni władzom świeckim; nie powinni dawać zgorszenia w naśladowaniu Chrystusa.] Pál levele a rómaiakhoz, más néven A rómaiakhoz írt levél vagy Római levél [az Újszövetség hatodik könyve. Kulcsszava és legfőbb fogalma a megigazulás. Ennek köszönhetően mind Augustinus, mind a lutheri reformáció számára a legfontosabb újszövetségi könyv volt. Pál apostol valószínűleg Korinthoszban írta a rómaiakhoz írt levelet, Kr. u ban vagy ban. A római keresztény gyülekezetet, mely Kr. u. 50 előtt jött létre, nem Pál apostol alapította. E Krisztus-hívők a hitük miatt nem járhattak a zsinagógákba, ezért a keresztények csoportjai házi csoportokat alkottak (vö. 15,14-15)] List do Rzymian [Rz lub Rzym] jeden z listów Nowego Testamentu autorstwa św. Pawła. List został napisany najprawdopodobniej podczas podróży misyjnej św. Pawła w Koryncie w roku 58 n.e. Adresatem listu była rzymska gmina chrześcijańska. Głównym celem listu jest wyjaśnienie doktrynalne Ewangelii, a zwłaszcza zagadnienie usprawiedliwienia przez wiarę. Paweł podkreśla powszechną grzeszność człowieczeństwa i konieczność usprawiedliwienia, zarówno dla pogan, jak i dla Żydów. Usprawiedliwienie jest wynikiem łaski i wyłącznie łaski. Autor wyjaśnia znaczenie chrztu jako uwolnienia od grzechu oraz włączenia do Kościoła. Paweł przyjmuje dualizm duszy i ciała, zarazem zapowiadając zmartwychwstanie ciała. Po części doktrynalnej autor przechodzi do tematów moralnych i praktycznych: podstawą życia chrześcijańskiego powinna być miłość, tolerancja w sprawach mniej ważnych i naśladowanie Chrystusa. Z powodu nauki o usprawiedliwieniu uważany przez Marcina Lutra za najważniejszy list Nowego Testamentu. Pawłowe autorstwo tego listu nigdy nie było kwestionowane. Pewne wątpliwości zgłaszane są jedynie w przypadku rozdziału 16. Czy rzeczywiście apostoł, który przedtem nie był w Rzymie, mógłby znać tylu ludzi tam mieszkających? Niektóre z tych osób przebywały w owym czasie w Azji Mniejszej. Dlatego też proponowano, by rozdział 16 uznać za List do Efezjan. Wyjaśnienie to znajduje oparcie w starożytnych rękopisach (p 46 ). Ponadto w niektórych rękopisach Kodeks Boerneriański brak słów w Rzymie (1, 7. 15) RÓMABELIEKHEZ ÍRT LEVÉL. - Pál írta, amikor harmadik missziói útja alkalmával három hónapot töltött Korintusban (ApCsel 20,2-3; Róm 1,1; 15,25-27); Pál azt tervezte, hogy rövid jeruzsálemi tartózkodás után Spanyolországba utazik, és remélte, hogy ez alkalommal útba ejtheti Rómát és személyesen megismerheti az ottani keresztyén gyülekezetet (Róm 1,10-11; 15,14-33); Pál azelőtt még sohasem volt ott. Ebben a levelében rendkívül világosan tesz bizonyságot az evangélium üzenetéről. Felosztása: 1. bevezetés (1,1-15); 2. zsidók és pogányok egyaránt bűnösök (1,16-3,20); 3. a hitből való megigazulás (3,21-5,21); 4. a megszenteltetés (6-8); 5. Izráel és Isten üdvözítő terve az egész világ számára (9-11); 6. fontos tudnivalók a keresztyén ember gyakorlati életében (12,1-15,13); 7. záró megjegyzések és köszöntések (15,14-16,27). List Do Tesaloniczan [1. Tesalonika (później Saloniki) była miastem w południowej Macedonii u wybrzeży Morza Egejskiego. Tu Paweł przybył około roku 50. Podczas swej drugiej podróży misyjnej, gdzie dzięki jego pracy powstał zbór. Wkrótce

124 3179 po wyjeździe stamtąd Paweł napisał Tesalończykom list; napisany był w Koryncie i jest pierwszym inspirowanym listem Pawła, pisanym do zborów. Celem listu jest ugruntowanie młodych w wierze chrześcijan w nauce i pocieszenie ich wiadomością o położeniu zmarłych i o drugim przyjściu Pana. 2. Drugi list do Tesaloniczan napisany został prawdopodobnie wkrótce po pierwszym. Główną jego treścią jest powtórne przyjście Pana.] TESSZALONIKABELIEKHEZ ÍRT LEVELEK [I. Szerzőjük Pál, akkor írta őket, amikor 51-ben második missziói útja során Korintusban tartózkodott, röviddel a gyülekezet megalapítása után; az első levél célja, hogy a fiatal gyülekezetet bátorítsa és előbbre vigye keresztyén állapotában, és felel néhány őket erősen nyugtalanító kérdésre: hogy nem lesznek-e hátrányban azok a hívők, akik Krisztus visszajövetele előtt már meghaltak. Felosztása: 1. a tesszalonikaiak megtérése (1); 2. Pál szolgálata Tesszalonikában (2); 3. az apostol gondja és közbenjáró könyörgése a gyülekezetért (3); 4. gyülekezeti kérdések: erkölcsi tanítás, az Úr eljövetele (4,1-5,22); 5. Befejezés (5,23-28). II. A második levél az Úr visszajövetelével kapcsolatos néhány félreértést akar eloszlatni. Felosztása: 1. vigasz az üldözések közepette (1); 2. Krisztus visszajövetelének jelei: a szakadás, a bűn emberének megjelenése, Isten népének megtartatása (2); 3. szellemi természetű tanácsok (3).] List Do Żydów * List Do Hebrajczyków [List do Hebrajczyków [Hbr], List do Żydów [Żyd] jeden z listów Nowego Testamentu zamieszczany w wydaniach Biblii przed Listami powszechnymi.] A Zsidókhoz írt levél (Héber levél) [1. az Újszövetségbe kanonizált levél. A szerző és a címzett "személyéről" a kutatók nem jutottak megegyezésre.] list doszedł a levél megérkezett list dziękczynny köszönőlevél list ekspresowy expresszlevél, elsőbbségi levél list elektroniczny elektronikus levél ( ) list frachtowy fuvarlevél, szállítólevél list gończy [ogłoszenie władz wzywające do pomocy w ujęciu osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa] körözőlevél list gwarancyjny jótállási levél, garancialevél list handlowy kereskedelmi levél; üzleti levél [a kereskedők és iparűzők által saját kereskedelmi v. iparüzletük tárgyaira vonatkozólag kiállított és ügyfeleikhez intézett levelek] list intencyjny [w handlu międzynarodowym: zaproszenie do złożenia oferty lub wszczęcia rokowań] intenciós v. szándék levél; szándéknyilatkozat List Jakuba Apostoła a. List św. Jakuba [Jk lub Jak] [1. jeden z listów apostolskich Nowego Testamentu, pochodzi od św. Jakuba. Tradycyjnie autora utożsamia się ze św. Jakubem Młodszym (zwierzchnikiem Kościoła jerozolimskiego). 2. autorem jest Jakub i, jak się przypuszcza, był to brat Pański. (Jakubowie Nowego Testamentu). Napisany został do dwunastu pokoleń Izraela rozproszonych po świecie (ale chodzi o tych, co są nawróceni do Chrystusa). Dokładną datę trudno ustalić, ale przypuszcza się, że napisany był w czasie od roku. W niektórych rękopisach list ten umieszczony został po Dziejach Apostolskich. List mówi między innymi o narodzeniu się Chrystusa, że należy być wykonawcą Słowa Bożego. Podaje, czym jest nabożeństwo, mówi o próbowaniu wiary, że wiara ukazuje się w uczynkach, dlatego jest uzupełnieniem Listu do Rzymian (ale nie stoi z nim w przeciwieństwie); tłumaczy także, że Rahab wierzyła w poselstwo Boże Izraela i dlatego pomagała w tej sprawie, co należy nazwać wiarą, przypomina, że wiara bez uczynków jest martwa, a dobre uczynki bez wiary są tylko moralnością, bo to

125 3180 czynią także poganie, mówi, że należy panować nad językiem, ostrzega przed zeświecczeniem, ostrzega bogatych, zapowiada powtórne przyjście Pana, przypomina o sile modlitwy i mówi, co czynić w czasie choroby i błądzenia chrześcijan.] Jakab Apostol Levele v. Jakab levele[ a keresztény Újszövetség egyik kanonikus irata. Péter első és második levelével, Júdás levelével és János első, második, harmadik levelével együtt hagyományosan az úgynevezett katolikus levelek körébe tartozik. A levelet hagyományosan Jakab apostolnak, Jézus testvérének (unokatestvérének) tulajdonítják, de hitelességét az első századokban néhányan kétségbe vonták, ezért csak a IV. században vették végérvényesen a kánonba. Nagy a valószínűsége, hogy az Újszövetség első könyve, ami valószínűleg i. sz. 45 körül keletkezett, viszont az irodalomkritikusok között ezt többen vitatják, és csak az I. század végére teszik keletkezését. A Jakablevél a világtól való elfordulásnak és a bölcsesség meglelésének szükségességéből indul ki, majd ezt követi a tettekben megnyilatkozó hit dicsérete. Ez utóbbi ad erőt a nyelv vétkeinek és kísértéseinek megfékezésére és azoknak a földi hívságoknak az elkerülésére, amelyek példáiként a szerző a kapzsiságot, a szertelenséget, a csak evilági okosságot, a gazdagság sóvárgását és a világias lelkületet hozza fel, hogy végül türelemre, állhatatosságra és imádságra intse olvasóit a bűnöktől való szabadulás reményében.] JAKAB LEVELE. - Szerzője Jakab (3), valószínűleg az Úr testvére (1,1); zsidókeresztyéneknek szól, hogy vigasztalja őket a kísértések közt, figyelmeztesse és helyreigazítsa őket a tévtanokban és bűnökben, amelyekbe belejutottak. Felosztása: 1. vigasztalás (1); 2. egyes bűnöktől való óvás, mint kevélység, a gazdagok előnyben részesítése, könnyelmű beszéd, cselekedetek nélküli hit (2-4); 3. a szenvedések közt türelemre és imádságra intés (5). List Judy (Jud) [1. jeden z listów powszechnych Nowego Testamentu. Tradycyjnie przyjmuje się, że jego autorem jest apostoł Juda Tadeusz lub Juda, brat św. Jakuba Młodszego, krewny Jezusa. Adresatem listu były wspólnoty judeochrześcijańskie pierwotnego Kościoła. Został napisany w latach 80. lub 90. I wieku. Ma zaledwie 25 wersetów i jest jednym z najkrótszych pism Nowego Testamentu. Juda Tadeusz Apostoł uznawany tradycyjnie za autora listu, przedstawiony na obrazie Georges'a de la Toura z I poł. XVII w. Według pierwszych słów listu jego autorem jest "Juda... brat... Jakuba" (werset 1), przypuszczalnie "brata Pańskiego" (Ga 1,19) i przywódcy Kościoła jerozolimskiego (Dz 15,13-21). 2. jego autorem jest widocznie Juda - brat Pański. Napisany został około roku 70 po Chrystusie. Głównym przedmiotem listu są ostrzeżenia przed odszczepieństwern i fałszywymi naukami.] JÚDÁS LEVELE [A szerző magát Jakab (3) testvérének nevezi; mindketten valószínűleg Jézus fivérei voltak, akik csak a feltámadás után jutottak hitre és csatlakoztak a tanítványokhoz; a levél Kr. u. 81 előtt keletkezett. A levél megírásának indítóoka az volt, hogy nyugtalanító tévtanítás kapott lábra, erkölcstelen kihatással, talán a gnoszticizmussal kapcsolatosan. Felosztása: 1. bevezetés (1-4); 2. a tévtanítók elítélése (5-16); 3. intések (17-23); 4. záró dicséretmondás (24-25).] list kaperski [upoważnienie dawane kapitanom przez rząd do ścigania i konfiskowania statków i towarów nieprzyjacielskich] kalózlevél list komisyjny [dokument zawierający pełnomocnictwo udzielane konsulowi przez rząd wysyłający go na placówkę dyplomatyczną] megbízólevél; bizománylevél list kredencyjny credentialis levél; meghatalmazó levél list kredytowy [zobowiązanie wystawcy do uregulowania w określonym terminie należności lub do pokrycia strat do wysokości gwarancji] hitellevél [1. Okmányos meghitelezés, akkreditív, letter of credit. A bank vállalja, hogy a szállítási szerződésben előírt feltételeknek megfelelő okmányok ellenében teljesíteni fogja a fizetést. 2. A bankok már az akkreditíves fizetés térhódítása előtt dolgoztak hitellevelekkel. Az utazási csekk elődje volt a hitellevél. Az utas hazai fizetési eszközéért vásárolt egy hitellevelet, amelyben bankja felszólítja a célországban működő levelező bank partnerét, hogy a személyazonosság megfelelő igazolása után a hitellevél keretösszegéig fizesse ki a kívánt összeget. A személyi hitellevél kereskedelmi forgalomra alkalmazott változata az akkreditív.] list lokatorów lakónyilvántartás, lakók névjegyzéke list lotniczny légipostai levél list miejscowy helyi levél list miejscowy polecony helyi ajánlott levél list miłosny szerelmeslevél

126 3181 list motywacyjny [pismo składane przez osobę ubiegającą się o pracę] motivációs v. indokló levél; kísérőlevél list na nazwisko névre szóló list nadejdzie jutro levél holnap érkezik list nadszedł megjött a levél list napisany na maszynie géppell írt levél list napisany ręcznie kézzel írt levél list niedoręczalny kézbesíthetetlen levél list niedoręczony nem kézbesíthető levél list obiegowy körlevél, körirat list odwoławczy visszahívó levél list ofertowy ajánlott (ajánló, kérvény) levél list okółny körirat, körlevél list otwarty [pismo adresowane do jakiejś osoby lub grupy osób, ale podane do wiadomości publicznej] nyílt levél; felnyitott levél list pasterski [pismo biskupa do wiernych] (egyh) püspöki körlevél; pásztorlevél list patentowy szabadalomlevél, szabadalomvédő levél list pieniężny pénzeslevél list pilny sürgős levél list pochwalny dícsérő okmány list poetycki [utwór wierszowany ujęty w formę listu] költői levél list polecający [list, w którym autor poleca komuś oddawcę listu] ajánlólevél list polecony [list wysyłany za pokwitowaniem, którego doręczenie poczta gwarantuje] ajánlott levél list poufny bizalmas levél list programów programlista list prowizyjny [zob. list komisyjny] províziós (közvetítői) levél list przewodni kísérőlevél list przewozowy [dokument stwierdzający oddanie i przyjęcie przesyłki do przewozu] szállítólevél, fuvarlevél list przypowiedni [1. dozwolenie króla na zaciąganie wojska, mianowicie formowanie chorągwi (ob. Jazda polska i Rotmistrz); 2. dokument wydawany przez króla lub hetmana w okresie I Rzeczypospolitej dla dowódcy oddziału wojska (zwykle rotmistrza lub pułkownika) na określoną liczbę żołnierzy (porcji), oraz na obszar, na którym ma prowadzić zaciąg. List zawierał także takie informacje jak wyekwipowanie, miejsce i czas formowania oraz datę stawienia się do obozu na popis. W Polsce spotykany praktycznie od XVI wieku, choć wojska zaciężne występowały już wcześniej.] (daw.) királyi engedély toborzásra list reklamowy levélreklám list się odpieczętował a levél felnyílt, ragsztás v. pecsétje felszakadt list służbowe hivatalos levél list szedł dwa dni a levél két napig ment v. volt úton; a levél két nap alatt ért oda list twojej kolżanki jest bardzo długi a kolléganőd levele nagyon hosszú list typowy szabványméretű levél list typowy dla listu formalnego szabványméretű levél formális levélhez list typowy dla listu prywatnego szabványméretű levél magánlevélhez list Uriasza [list zgubny dla doręczyciela (1 Krl 11,14)] Uriás-levél [Uriás-levél az asszírológiai irodalomban a sumer Sarrukínlegenda (sarrukín születési legendája) egyik epizódjában szerepet játszó levélre utalnak Uriás-levélként. A történet szerint Sarrukín, Agade későbbi uralkodója Urzababa, Kis királyának udvarában szolgált pohárnokként. Sarrukín megálmodta Urzababa halálát, aki hogy az álom be ne teljesedjen meg akarta őt öletni. Sarrukínt egy agyagborítékba zárt levéllel Lugalzageszihez, Uruk királyához küldte. A levél tartalma nem derül ki a szövegből, amely pont ezen a helyen szakad meg, de feltehető, hogy a levélben Sarrukín megölését kérte. Az Uriás-levél epizód egy ismert népmesei motívumot dolgoz fel, ami a bibliai történet mellett felbukkan Homérosz Iliászának hatodik énekében is, ahol Bellerophontész halálát kívánják hasonló módszerekkel elérni. Az epizódban fontos szerepet játszó agyagboríték leírását egyes kutatók az Enmerkar versengése Aratta urával című sumer eposznak az írás eredetét leíró részével rokonítják.] list uwierzytelniający [dokument wystawiany dla przedstawiciela dyplomatycznego] megbízólevél; meghatalmazó okirat list wartościowy [to przesyłka, której zawartość mogą stanowić przedmioty, dokumenty bądź korespondencja handlowa mająca dla Państwa istotną wartość rynkową np. papiery wartościowe, środki płatnicze. Nadanie listu wartościowego oznacza ubezpieczenie zawartości przesyłki na wartość zadeklarowaną przez nadawcę (najwyższa deklarowana wartość dla listu wartościowego kierowanego do krajów, z którymi Poczta Polska dokonuje wymiany listów wartościowych - wynosi SDR (około zł. PLN)).] értéklevél list wraz z kopią levél másolattal list z napomnienie figyelmeztető v. felszólító levél

127 3182 list z podziękowaniem a. podziękowaniami köszönőlevél list z powinszowaniem szerencsekívánó levél list z zamówieniem megrendelőlevél list zagraniczny külföldi levél list zapowiedni [rozkaz wstrzymania się z sądzeniem sprawy, to samo, co inhibicja] (orv.) inhibíció; gátlás, tilalom list zaręczny [W Statucie Litewskim wadjum nazywa się zaręką, a niekiedy zakładem. Pismo, przez które taka zaręka była założona, nazywało się listem zaręcznym (Art. 25 i 26 rozdz. I, art. 31, rozdz. III).] jótállás, kezesség list zastawny [papier wartościowy emitowany przez bank] záloglevél list zwikły egyszerű (sima) levél list zwrócony (jako niedoręczony) nem kézbesíthető levél list zwyczajny közönséges levél list żelazy védlevél, menlevél list żelazny [zob. I glejt w zn. 1, 2.] (dawno) salvus conductus; menedéklevél, menlevél, oltalomlevél; a szabad utazás biztosítása lista [spis ludzi, rzeczy lub spraw sporządzony według pewnej zasady; też: karta, księga zawierająca taki spis] lista, regisztráció, jegyzék, névsor, lajstrom lista cen árlista lista dialogowa [zapisdialogów filmu] dialóglista; szövegkönyv lista dyskusyjna [to forma internetowej grupy dyskusyjnej polegającej na automatycznym rozsyłaniu i przysyłanych na adres listy do osób, które zdecydowały się na zapisanie do takiej listy.] diszkussziós lista lista dystrybucyjna [to lista internetowych adresów , która służy do masowego rozsyłania listów do osób, których adresy znajdują się na liście] disztribúciós lista; levelezési címlista lista eksportowy exportlista lista imienna névjegyzék, névsor lista kontrolna ellenőrző lista lista kosztów költségjegyzék lista krajowa országos lista lista moderowana moderált lista lista nazwisk névsor, névjegyzék lista obecnych; lista obecności [lista osób mających znajdować się o danej porze w danym miejscu] jelenléti ív; katalógus lista ofiar wypadku a baleset v. szerencsétlenség áldozatainak névjegyzéke lista ofiarodawców gyűjtőív lista osób névjegyzék, névsor lista płac, lista płacy [spis osób, którym ma być wypłacona pensja] bérlista, bérjegyzék, fizetési jegyzék lista podatkowa, lista podatników adójegyzék; adóív, adóbevallási ív lista prenumeratorów előfizetők névjegyzéke lista proskrypcyjna a proskribáltak névsora lista publiczna nyilvános lista lista rankingowa [lista zawodników, drużyn, artystów, filmów itp. sklasyfikowanych według określonych kryteriów] lista startowa startlista, rajtlista lista strat (wojsko) veszteségi névjegyzék, veszteséglista lista towarowa árulista lista wyborcza [lista kandydatów jednego ugrupowania politycznego, zwykle do parlamentu, samorządu itp.] választói lista, választói névjegyzék, választók névjegyzéke Lista zabytków Műemléki Jegyzék [a korábbi Országos Műemléki Felügyelőség (OMF) és a Budapesti Műemlék Felügyelőség által összeállított épületjegyzék] o Az 1957-ben alapított Országos Műemléki Felügyelőség (OMF) tevékenységi köreinek 1993-ban történt szétválasztása során alakult az Állami Műemlékhelyreállítási és Restaurálási Központ, mint a továbbiakban elsődlegesen hatóságként tevékenykedő Országos Műemléki Hivatal (OMvH) szakmai háttérintézménye, a műemlékvédelem operatív feladatainak ellátására. o 2001-ben létrejött Kulturális Örökségvédelmi Hivatal (KÖH) [A törvény értelmében a Kulturális Örökségvédelmi Hivatal hatáskörébe tartozik a műemlékvédelemmel, régészeti örökség védelmével illetve a műtárgyvédelemmel kapcsolatos hatósági, tudományos és egyéb közszolgálati feladatok ellátása.] Lista zabytków w Polsce [wpisanych na listę UNESCO] Lengyel Műemléki Jegyzék lista zamknięta zártkörű lista lista życzeń kívánságlista listeczek [zdrobnienie od: listek] kis levélke, szirmocska listek [1. mały liść; 2. jedna z oddzielnych części dużego liścia; 3. pot. pojedyncze, płaskie opakowanie leku, gumy do żucia itp.] levélke, (na drzewie) falevél; szirom listek boczny mellékhurok listek figowy [przysłona nagości (Rdz 3,7): A wtedy otworzyły się im obojgu oczy i poznali, że są nadzy; spletli więc gałązki figowe i zrobili sobie przepaski.] fügefalevél

128 Listera jajowata (Listera ovata (L.) R. Br., według innych źródeł Neottia ovata (L.) Bluff & Fingerh.) [gatunek roślin należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje na rozległych obszarach Europy i Azji, w tym także w całej Polsce] - békakonty, más néven közönséges vagy tojásdad békakonty (Listera ovata) [az orchideafélék vagy kosborfélék családjába tartozó védett növény] listnienie drzew a fák rügyezése listonosz [pracownik poczty doręczający adresatom listy i inne przesyłki], listonoszka; (listowy) levélhordó, postás, kézbesítő, levélkézbesítő (ffi/nő) 3183 L'istesso tempo [to samo tempo] (zene) L'istesso tempo; ugyanazzal a tempóval listewka léc listewka pod guziki [część odzieży, która składa się z paska tkaniny biegnącego po długości; w zależności od wykończenia może być zastosowane kryte zapięcie na guziki, lub dekoracyjne nacięcie z kieszenią naszywaną lub prhmatu.] - szegőpánt [Egy pántból készült rész egy ruhadarabon, amely kivitelétől függően rejtett gombolás készítéséhez, vagy egy zsebszegély vágott szélének díszítésére használható.] listki laurowe, bobkowe, liście laurowe, bobkowe [wysuszone liście drzewa laurowego, używane jako przyprawa kuchenna] babérlevél listki zarodkowe [warstwy komórek zarodka człowieka i zwierząt, przekształcające się w dalszym rozwoju w określone tkanki i narządy] embrionális, csíra-, magzati szimok Listkowiec cytrynek (Gonepteryx rhamni) [zwany również latolistek cytrynek. Jest to jedyny europejski motyl zimujący w opadłych liściach.] citromlepke (Gonepteryx rhamni) [a rovarok (Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a fehérlepkék (Pieridae) családjához tartozó faj.] listkowy, -a, -e levél-, leveles listnienie rügyfakadás, kizöldülés (listnienie i kwitnienie: rügyfakadás és virágzás) listonosz przyniósł świeżą pocztę a levélhordó meghozta a postát listonoszka 1 [doręczycielka pocztowa] postáskisasszony, levélhordó, kézbesítőnő listonoszka 2 [torebka o unowocześnionym fasonie. Z szerokim paskiem, przegródkami zapinanymi na zamek i zewnętrznymi kieszonkami. Wzorowana na torbie listonoszy. Konduktorka.] kalauztáska v. levélkihordó táska listopad [1. jedenasty miesiąc w roku wg używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 30 dni. 2. nazwa miesiąca (wg Brücknera) pochodzi od opadających jesenią liści. Łacińska nazwa November (= 'dziewiąty miesiąc'; zobacz: kalendarz rzymski) została zapożyczona przez większość języków europejskich.] november (nov.); Szent András hava Nyilas hava Őszutó hó (w listopadzie: novemberben) listopadowy, -a, -e [przymiotnik od: listopad] novemberi listowie lomb, lombozat, lombsátor listownie levélben, levél útján listowny, -a, -e [odbywający się za pośrednictwem listu] levélbeni, levél útján listowy, -a, -e levéllistowy [regionalnie: listonosz, doręczyciel] postás; kézbesítő Listra [miasteczko w Azji] LISTRA (feloldó város) [Város Likaóniában (ApCsel 14,6-21; 2Tim 3,11)] LISTSERV [system obsługi list dyskusyjnych, pierwotnie zaprojektowany dla systemu operacyjnego IBM VM. Początkowo wykorzystywany w sieciach BITNET i EARN, potem także w internecie.]

129 3184 listserv v. LISTSERV [1. Eredetileg a BITNET hálózatra tervezett szolgáltatás és program, amely a közös érdeklődésű embereknek nyitott listát, és a közöttük zajló forgalmat irányította. Ebből fejlődött ki aztán egy teljes programcsomag, és az egész elterjedt az Interneten is. Bővebben lásd a levelezési listánál. 2. listserver szolgáltatást nyújtó szoftver; először az EARN/BITNET hálózat egyes nagyobb számítógépein működtettek ilyen rendszert, ma már internetes, Unix- és Windows NTalapú változata is létezik. 3. egy vagy több levelező listát működtető szerver a hálózaton; eredetileg a BITNET hálózat egyik szolgáltatása volt, később elterjedt az Interneten is; a listserver program segítségével tudnak a tagok fel- és leiratkozni, (esetleg) keresni a lista archívumában, és a levélküldésre vonatkozó különböző opciókat állíthatnak be (pl. digest); 4. listserver szolgáltatást nyújtó szoftver; elõször az EARN/BITNET hálózat egyes nagyobb számítógépein mûködtettek ilyen rendszert, ma már internetes, Unix- és Windows NT-alapú változata is létezik] ListServe (program) - 'ListServe' listakezelő [a BitNet hálózat keretében kifejlesztett listakezelő program, mely a Majordomo programhoz hasonlóan egy listakiszolgáló (list server) adminisztrációját önműködően végzi; a feliratkozottak a lista-kiszolgálóhoz beérkezett leveleket körlevél formájában kapják levelesládáikba; az egyéni feliratkozás más címre megy mint a hozzászólások, így a hozzászólók nem ismerik a levelezők teljes címlistáját] list-server (serwer) list-server - listakezelő (program) [levelező csoportok címlistáit nyilvántartó program; segítségével önműködő feliratkozás, kiiratkozás, körlevélküldés (esetleg több lista kezelése) lehetséges; magyar levelező fórumok problémája lehet, hogy a listakezelő program az ékezetes (MIME-kódolású) levelek továbbítására nincs megfelelően beállítva, pedig az szinte minden esetben lehetséges] listwa [1. podłużny, wąski kawałek drewna, służący do wzmacniania jakiejś konstrukcji lub jako element zdobniczy; 2. wąski pasek materiału do obszywania brzegów ubrania; też: brzeg obszyty takim paskiem; 3. podłużne zgrubienie na pniu drzewa powstałe w miejscu pęknięcia] léc; szegély, szegélyléc, szél, perem, karima listwa ozdobna díszléc listwa pod guziki [powierzchnia wzdłuż krawędzi doczepiona lub przyszyta do dolnej odzieży, część, która jest zapinana i która leży pod dziurkami na guziki.] eleje átmenet (alsó) [Ruhadarab szélén, valamely zárható nyílás mentén, az alulra kerülő rétegen kialakított rész, amely a felső eleje átmenettel együtt a nyílás zárására alkalmas.] listwa podłogi padlózat-szegélyléc listwa skalna [bardzo wąska terasa powstała w wyniku usuwania się zwietrzeliny z powierzchni skał] sziklaperem listwa się odszczepić a léc lehasad, leválik listwa zapięcia gomboláspánt listwa zasilająca dugaszolóaljzat-léc (elosztó) listwa zasilająca z wyłącznikiem dugaszolóaljzat kapcsolóval listwa zębata fogas, fogazott léc listwować [obijać coś drewnianymi listwami] lécelni listwowanie [listwy tworzące połączenie jakichś płaszczyzn, ich wzmocnienie lub ozdobę] lécezés listwowy, -a, -e léc-; peremes listwy na ramy képkeretléc listy levéllisty apostolskie apostoli levelek listy encykliczne enciklikus levelek listy kanoniczne - kanonikus levelek; Pál levelein kívül a többi apostoli levelek listy katolickie; listy powszechne - katolikus levelek; Jakab, Péter, János és Júdás apostolok levelei az újtestamentumi kánonban, amelyek az egész keresztyénséghez szólnak. listy kredytowe hitellevél listy minęły się a levelek keresztezik egymást listy powszechne, listy katolickie, grupa 7 listów w Nowym Testamencie [należą do nich listy: 1 Jakuba, 2 Piotra, 3 Jana i 1 Judy; w odróżnieniu od innych listów są one adresowane do ogółu wiernych, a nie do poszczególnych gmin stąd ich nazwa.] - Katolikus levelek [az Újszövetség könyvei közül Jak, 1Pt, 2Pt, 1Jn, 2Jn, 3Jn és Júd összefoglaló neve. - A régebbi szerzők (pl. Euszébiosz) szerint a katolikus = 'kánoni'; mások úgy vélik, hogy azért szerepel az elnevezésben a katolikus, mert ezek a levelek, Pál apostol leveleitől eltérően, nem

130 3185 pontosan meghatározott közösségnek szóltak, hanem szerzőik szélesebb körhöz intézték őket, de ez a magyarázat 2Jn és 3Jn esetében nem helytálló. Szent Jakab levele, Szent János első levele, Szent János második és harmadik levele, Szent Júdás levele, Szent Péter első levele, Szent Péter második levele.] Listy prywatne pisane [(u Zygmunta Glogera) Listy prywatne pisane po polsku nie należą do rzadkości dopiero od drugiej połowy XVI w. Dawniejsze, ponieważ było ich niewiele, bo załatwiano sprawy prywatne przez wysyłanych dworzan i posłańców, i nie były w archiwach zachowywane, stanowią dzisiaj osobliwości niepospolite. Z powyższego też względu przytaczamy tutaj z najdokładniejszem zachowaniem współczesnej pisowni list Jana Potockiego pisany w r do Mikołaja Szydłowieckiego, kasztelana sandomierskiego, znajdujący się w archiwum jeżewskiem, wybornie dochowany a ciekawy i z tego względu, że, o ile wiemy, jest najstarszym dokumentem, noszącym na sobie własnoręczny podpis członka rodu, który za czasów Zygmunta III miał zostać jednym z najpotężniejszych w Polsce.] (ir.) lengyel nyelvű magánlevelek listy uwierzytelniające meghívólevél lisy [futro z wyprawionych skór lisich] rókabőr, rókaprém liszaj [1. różne schorzenia skóry w postaci swędzących wykwitów; 2. ślad zniszczenia na powierzchni czegoś, spowodowany pleśnią, rdzą itp.] sömör; bőrbetegség, mely a test különböző részein fellépő duzzadt alapú apró hólyagocskákból áll liszaj płaski (liszaj czerwony, łac. lichen planus, lichen ruber, ang. lichen planus, LP) [to często występująca przewlekła choroba skóry i paznokci, zwykle również błon śluzowych, cechująca się powstawaniem drobnych czerwonych grudek, czemu nierzadko towarzyszy silny świąd] (lat.) Lichen planus; Lichen ruber planus A mai napig nem ismert eredetű, sokszor pszichés stresszt követően kialakuló ártalmatlan, de zavaró (időszakosan igen hevesen viszkető) bőrbetegség. Jellegzetes apró, többnyire 1-3 mm átmérőjű, sokszor utcakövezethez hasonlóan elrendeződő, sokszögű (polygonalis) vagy kerek, mérsékelten előemelkedő, fénylő felszínű, éles határú, tömött tapintatú csomócskákból (ún. papulákból) állnak bőrjelenségei. Az elváltozások száma igen változó. Néha csak a legjellegzetesebb területeken (csuklók hajlító oldalán, keresztcsonttájon) találhatók elszórtan a fent leírt apró göbcsék, máskor a jelenségek csaknem az egész törzs és végtagok felületét elboríthatják. Gyakori még a nemi szerveken, lábszárak feszítő felszínén, lábháton, bokatájakon, de nagyon ritka az arcon. A kis göbcsék sokszor összefolyva 1-3 cm átmérőjű ún. plakkokat képeznek, de ekkor is mindig felismerhető, hogy ezek különálló (izolált) göbcsékből állnak. A papulák többnyire erősen viszketnek, de vannak szubjektív panaszt egyáltalán nem okozó esetek is. A vakarás a tüneteket általában provokálja, ilyenkor a papulák a vakarási nyomnak megfelelően vonalszerűen helyezkednek el. Gyakori jelenség az is, hogy a papulák gyűrű alakban rendeződnek el (lichen anularis). Ritkán előfordul az is, hogy a papulák tetején néhány milliméter nagyságú hólyagok keletkeznek (lichen bullosus). Sokkal gyakoribb, hogy a lábszárak, lábhát területén a rosszabb vérkeringés miatt a papulák megvastagodnak (hypertrophiásak), erősebben kiemelkednek, 1-2 cm átmérőjűek. Az elváltozások felszínén gyakran - nagyítóval megfigyelhető - fehéres színű hálózatos rajzolat látható. Külön jellegzetessége a betegségnek, hogy a papulák a nyálkahártyákon is megjelennek (szájnyálkahártya, nők esetében a nemi szervek nyálkahártyája). Itt azonban fehéres színűek és gyakran bizarr faág-, agancsszerű, máskor hópehelyszerű fehér képződmények formájában láthatók. Ezeken a területeken is lehetnek gyűrű alakúak. Ritkán látjuk azt is, hogy a betegnek csak a szájában (a nyálkahártyán, ajkakon) vannak tünetei, egyéb bőrjelenség nélkül (lichen oris). A hosszabb ideig fennálló szájlichen plakkos formát ölthet (az elváltozások összefolyhatnak, kissé előemelkedővé válhatnak), és ritkán idővel kifekélyesedhetnek, sőt igen ritkán daganat kiindulópontja lehet. A kifekélyesedett szájlichen igen fájdalmas lehet, és a táplálkozást zavarhatja. Általános tünetek (pl. láz, levertség) a betegséget nem kísérik. A betegség azonban rendkívül makacs, kisebb megnyugvásokkal (visszafejlődésekkel, ún. remissziókkal) a beteget hosszú hónapokig, ritkán évekig elkísérhetik. Kezelése: Enyhébb esetekben gyulladáscsökkentő (ún. kortikoszteroid tartalmú) kenőcsökre, ill. belsőleg adott allergia elleni tablettákra (antihisztaminok) néhány hét alatt tünetmentessé válhat. Nagy kiterjedésű ill. súlyosabb esetekben belsőleg adott hormontartalmú gyógyszereket alkalmazunk elsősorban. A szájban kialakult lichent gomba elleni hatóanyagot is tartalmazó oldatokkal kezeljük, mert a száj gombaflórája provokáló tényező lehet. Minden kezelés mellett figyelembe kell azonban venni, hogy a lefolyás általában hosszú, és bár a betegség jól kezelhető, a heves viszketés jól mérsékelhető, számítani kell az időnkénti belobbanásra, a folyamat erősödésére. A folyamat azonban jóindulatú és belszervi

131 3186 elváltozásokat, általános tüneteket hosszú fennállás alatt sem okoz. liszajec (zakaźny) [choroba skóry wywołana zakażeniem gronkowcami i paciorkowcami] ótvar liszajowaty, -a, -e [1. pokryty liszajami, przypominający liszaj; 2. noszący ślady zniszczenia, brudu i zaniedbania] sömörös liszka [1. pot. gąsienica; 2. samica lisa] (zoológia) hernyó; (dawno) róka, nőstény róka liszka włos tylko mieni, a nie obyczaje [a róka csak a szőrét változtatja, de nem a szokásait] a külszín csal liszki bielinka kapustnika są bardzo żarłoczne a káposztalepke hernyói nagyon falánkak liścianka (építészet) leveles, levél alakú díszítés liściasty, -a, -e [1. mający liście, złożony z liści lub z drzew i krzewów mających liście; 2. mający postać liści] leveles, lombos; dús levelű liściasta ładyga leveles szár, kocsány liście [boczne organy pędu u roślin naczyniowych, zwykle o ograniczonym wzroście. Pełnią głównie funkcje asymilacyjne, a także pośredniczą w transpiracji i wymianie gazowej z atmosferą. W trakcie swego rozwoju roślina może wytwarzać różne rodzaje liści: liścienie, liście łuskowate (np. u podziemnych bulw i kłączy) lub łuski pąkowe (pąk ) u roślin drzewiastych, liście młodociane, liście właściwe. W obrębie kwiatostanów mogą wyrastać liście przykwiatowe, a w obrębie kwiatu liście kwiatowe, tworzące jego elementy.] levelek; levélzet liście asymilacyjne (listowie, liście listowia, właściwe, trofofile) [w części górnej składają się z blaszki liściowej i ogonka, w części dolnej z nasady liścia, czasem dodatkowo pochwy liściowej i przylistków] asszimiláló levelek (fotoszintetizáló levelek) liście dolne (młodociane, katafile) [rozwijają się jako następne po liścieniach. Są zwykle proste i często ograniczone tylko do łuskowato rozwiniętej nasady liścia. W miarę rozwoju kolejne powstające liście stają się coraz bardziej podobne do liści formy dorosłej] alsó levelek; levélhajtások liście karbowane csipkés levél liście kędzierzawe fodros levelek liście klapkowate lapulevelek liście kosmate bolyhos levelek liście kwiatowe viráglevél, virágszirom liście kwiatowe (listki okwiatu) [silnie przekształcone liście stanowiące część organów generatywnych kwiatów. U dwuliściennych tworzą działki kielicha i płatki korony, u jednoliściennych niezróżnicowany okwiat. Także pręciki i słupki są przekształconymi liśćmi.] viráglevelek; szirmok liście lancetowate lándzsa alakú levél v. falevél liście laurowe, bobkowe [wysuszone liście drzewa laurowego, używane jako przyprawa kuchenna] babérlevelek liście opadają hullanak v. lehullanak a levelek liście pąkowe (łuski pąkowe) [liście lub przylistki przekształcone w łuski pąkowe. Zwykle skórzaste, pokryte włoskami, żywicą lub inną lepką wydzieliną. Chronią zawiązki pędów, liści i kwiatów. Odpadają wiosną. Ich liczba i sposób ułożenia (zwykle podobny do ulistnienia pędu) są ważną cechą diagnostyczną przy oznaczaniu drzew i krzewów poza okresem wegetacyjnym] rügylevelek liście przykwiatowe (górne, hipsofile) [1. liście wyrastające tuż poniżej organów generatywnych. Przysadki wyrastają z węzła u podstawy kwiatu, podkwiatki na szypule kwiatu, z węzła u podstawy kwiatostanu wyrastają podsadki (zwane też u selerowatych pokrywami i pokrywkami). Zwykle zredukowane w celu zwiększenia ekspozycji i funkcji wabiącej kwiatów i kwiatostanów. Czasem przejmują funkcje wabiące. U astrowatych liście przykwiatowe skupione są w okrywę osłaniającą koszyczek. 2. górny liść występujący w pobliżu kwiatów i kwiatostanów. Liśćmi przykwiatowymi są: podsadki, przysadki i podkwiatki. Tworzą m.in. okrywy kwiatostanów, niekiedy także kieliszek pod kielichem w kwiecie] felső levelek liście senesowe (szárított) szennalevelek liście sercowate szív alakú levelek liście skórzaste [liście grube, gładkie i błyszczące] (növ.) bőrszerű levelek liście skrętoległe [liście osadzone po obu stronach łodygi, tylko po jednym na tej samej wysokości] csavart levelek liście tarczowate (növ.) tárcsa alakú levelek

132 3187 liście tutkowate tölcsérszerű levelek liście z drzęwa obleciały a levelek lehullottak v. lepotyogtak a fáról liście zarodnionośne (sporofile) [liście paprotników zawierające zarodnie] - spóratermő levelek liście ząbkowane csipkés v. csipkézett levél liście żółkną sárgul a lomb liścienie (liście zarodkowe) [powstają w rozwijającym się zarodku u roślin nasiennych. Odżywiają młodą roślinę, bezpośrednio po skiełkowaniu. U niektórych gatunków pełnią także funkcje spichrzowe gromadząc zapasy niezbędne dla rozwoju kiełkującej rośliny.] csíralevelek liścień, liść zarodkowy [1. pierwszy liść rośliny nasiennej. Liścień nie powstaje w pąku kwiatowym, ale jeszcze w rozwijającym się zarodku. W niektórych wypadkach liścienie są grube i pełnią funkcję organów spichrzowych tak jest np. u fasoli. W procesie kiełkowania liścienie wydostają się na zewnątrz i mogą pełnić funkcje asymilacyjne. 2. pierwszy liść nowego organizmu roślinnego powstający w zarodku. Pośredniczą one w przekazywaniu substancji odżywczych z bielma ( magazynu występującego w obrębie nasiona) do zarodka. Mogą się zazieleniać i wtedy zdolne są do Asymilacji.] falevél (némely növénynél) csíraképes maggal; sziklevél liścik [zdrobnienie od: list] levélke, cédula liściowy, -a, -e levél-, leveles liściożerny, -a, -e [żywiący się liśćmi] levélevő, levélrágó liść (łac. folium) [1. płaska, cienka, zwykle zielona część rośliny, wyrastająca z gałęzi lub łodygi; 2. organ roślinny, element budowy części osiowej (pędowej) roślin telomowych] falevél, levél (fillum) [a növények hajtástengelyének korlátolt növekedésű, klorofillban gazdag, fotoszintetizálást végző oldalszerve], levélzet, lomb liść bobkowy babérlevél liść dłoniasty ujjas levél liść jajowaty tojásdad levél liść kapuściany; liść kapusty káposztalevél liść kielichowaty kehelyszerű levél, csészeszerű szirom liść klinowaty ék alakú levél liść klonowy, liść klonu juharlevél liść laurowy babérlevél liść palczasty ujjas levél liść palmy palmetta, pálmalevél liść parzysty pároslevél liść pierzasty (növ.) szárnyas levél liść podłużny hosszúkás (alakú) levél liść sałaty salátalevél liść selera zellerlevél liść ząbkowany fogazott levél liść złożony [liść mający na jednym ogonku osadzone oddzielnie listki] összetett levél liść zwiędły elfonnyadt falevél lit (Li, łac. lithium) [1. pierwiastek chemiczny, miękki, srebrzystobiały, bardzo aktywny chemicznie metal; 2. pierwiastek chemiczny, metal należący do grupy litowców w układzie okresowym.] (gör.) lithium, lítium; (vegytan) az alkálifémek csoportjába tartozó vegyi elem (Li) lit [jednostka monetarna Litwy] litván litas (litván pénzegység) -lit [ostatni człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z kamieniem, skałą, skamieliną lub minerałem] -lit; -kő litania [1. modlitwa błagalna, w której wierni powtarzają chórem słowa wypowiadane przez prowadzącego modlitwę; 2. pot. długie, monotonne wyliczanie, wymienianie czegoś; też: długi spis, rejestr czegoś] (gör.) litánia (egyetemes könyörgések); (vallás) felsorolásokból álló, párbeszédes formájú, hosszú könyörgő ima; istentisztelet; könyörgő váltakozó imádság, könyörgő istentisztelet; (átv.) hosszú, unalmas, egyhangú felolvasás, előadás v. beszéd; (átv.) siránkozás, vég nélküli panaszkodás litanijny, -a, -e (gör.) litánia-; litániás litaury [1. ros. litáwry 'jw.' z ukr. poliitáwry 'jw.' z gr. polytauréa 'jw.'; kotły, muz. instrument perkusyjny, złożony z dwu półkul miedzianych pokrytych napiętą skórą, uderzaną pałeczkami; 2. dawny instrument perkusyjny] (dawno; wojsko) üstdob litera (gr. gramma, łac. littera) [1. znak graficzny głoski, właściwy pismom alfabetycznym; 2. w większości kultur obdarzone szczególnymi znaczeniami symbolicznymi; i tak islam wyróżnia np. litery ogniste, powietrzne, wodne i ziemskie - które poza tym jako materializacje Słowa Bożego są nosicielami szczególnych znaczeń, m.in. w odniesieniu do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Kabała zna cały system mistycznych spekulacji, które łączą się przede wszystkim z formą poszczególnych liter, jak i z określonymi wartościami liczb. Siedem gr. samogłosek (dla e i o po dwie litery) uchodziło w starożytności za symbole siedmiu sfer niebiańskich i

133 3188 siedmiu poruszających się w nich planet lub też za symbole ducha; spółgłoski natomiast symbolizowały materię. Alfabet jako połączenie samogłosek i spółgłosek, a zatem ducha i materii, oraz jako całość wszystkich znaków języka, odczuwano jako symbol pełni i doskonałości także całego kosmosu; stosowano go więc także dla odstraszania złych duchów. W tym celu używano liter we wczesnym chrześcijaństwie aż po średniowiecze - np. rysowano je na grobach.] betű (co do litery: betűről betűre); írásjegy litera [List do Rzymian chce nam powiedzieć, że trzymanie się litery, podobnie jak to czynili Izraelici z Zakonem, obraca się w zwyczaj, bezsensowną formalność, kult, ślepą pobożność i zabija żywy kontakt z Bogiem.] betű [Alfabetikus szimbólum; a nevelés és művelődés alapja (Jn 7,15), lehetővé teszi az írásbeli közlést, de jelöli a külsőlegeset (Róm 2,27.29), a zsidó törvényeskedést (Róm 7,6; 2Kor 3,6). Az ókorban a leveleket és személyes közléseket magánküldöncök vitték; az ókor kutatói az ásatások során sokféle levelet találtak.] litera drukowana nyomtatott betű litera gocka gót betű; szögletes német betűfajta litera kursowa dőlt betű litera początkowa kezdőbetű litera prawa a törvény betűje litera rozstrzełone ritkítva szedett betűk litera tekstowa (nyomd.) text betűtípus litera z kreską ékezetes betű literacik, literacina [z lekceważeniem o literacie] rossz író, firkász literacki, -a, -ie irodalmi [Antykwariat Literacki: irodalmi antikvárium; Portal Literacki: irodalmi portál; Salon Literacki: irodalmi szalon] literacko irodalmilag literackość irodalmi jellege; irodalomszerűsége vminek literalnie szó szerint, betűszerint; betűről-betűre, teljesen, egészen literalny, -a, -e [dosłowny] betűszerinti, teljes, egész, szószerinti literalny osioł! (átv.) címeres ökör! literat [pisarz] 1. (lat.) literátor; író, irodalmár; tollforgató; 2. (lat.) literátus; az irodalomban jártas, olvasott (ember); az irodalommal foglalkozó, azt művelő (személy) literatka [1. pisarka; 2. «mała szklaneczka, z której pije się wódkę; też: zawartość takiej szklaneczki] írónő ; kis sörös pohár (főleg Krakkóban) literatura [1. powieści, dramaty, wiersze itp. mające wartość artystyczną; 2. książki i artykuły z zakresu jakiejś nauki, specjalności] (lat.) literatúra; irodalom; szépirodalom; az írásos emlékek összessége literatura apokaliptyczna apokaliptikus irodalom literatura apokryficzny nem hiteles v. apokrif irodalom literatura beletrystyczna szépirodalom literatura brukowa ponyvairodalom, ponyva (szennyirodalom) literatura drugiego obiegu szamizdat irodalom literatura dziecięca, literatura dla dzieci gyermekirodalom literatura fachowa szakirodalom literatura faktu [utwory o charakterze dokumentalnym] tény(megállapító) irodalom literatura fantastycznonaukowa tudományosfantasztikus irodalom; sci-fi literatura hebrajska [obejmuje piśmiennictwo żydowskie w języku hebrajskim. Dziełem literatury starohebrajskiej jest Bibliahebrajska.] héber irodalom; zsidó irodalom [a Bibliával kezdődik, amely a zsidó nép történetét foglalja magában. Ezt követik a próféták, és a Talmud befejezésével folytatódik (Kr.u. 499), majd a Szenmtírás magyarázatok következnek stb.] literatura historyczna történelmi literatura jarmarczna, odpustowa [teksty, tanie broszury przeznaczone dla ludu, popularne w XIX w.] vásári irodalom, ponyvairodalom literatura klasyczna klasszikus irodalom literatura ludowa [podania, pieśni, legendy itp., związane z życiem i kulturą wsi, zwykle anonimowe, przekazywane ustnie] népi irodalom; népköltészet literatura młodzieżowa; literatura dla młodzieży ifjúsági irodalom literatura narodowa nemzeti irodalom literatura pacyfistyczna pacifista irodalom literatura parenetyczna [utwory upowszechniające wzorce osobowe, np. ascety, ziemianina lub dworzanina] literatura piękna szépirodalom literatura podróżnicza útleírás, útleíró irodalom literatura podziemna szamizdat irodalom literatura polska lengyel irodalom

134 3189 o Literatura polska w okresie średniowiecza - epoka w historii literatury polskiej przypadająca na okres od X wieku do 1500 roku. o Literatura polska okresu renesansu epoka w dziejach literatury polskiej przypadająca na okres od 1500 do 1620 roku. o Literatura polska w okresie baroku epoka w historii literatury polskiej przypadająca na lata od 1620 do 1764 roku. o Literatura polska oświecenia to epoka w historii literatury polskiej przypadająca na lata o Literatura polska okresu romantyzmu epoka w historii polskiej literatury zawarta w ramach czasowych o literatura polska - pozytywizm i realizm krytyczny ( ), o Literatura Młodej Polski epoka w historii literatury polskiej mieszcząca się w przedziale czasowym o Literatura polska dwudziestolecia międzywojennego jest to epoka w historii polskiej literatury przypadająca na lata od odzyskania niepodległości w roku 1918 do wybuchu II wojny światowej. o Literatura polska w okresie II wojny światowej - epoka w historii literatury polskiej przypadająca na lata okupacji niemieckiej oraz okupacji sowieckiej, kiedy zarówno twórczość polskich pisarzy jak i życie artystyczno-literackie zostały dramatycznie zagrożone. o Polska literatura współczesna epoka w historii literatury polskiej, która trwa do chwili obecnej. literatura popularnonaukowa ismeretterjesztő v. népszerű tudományos irodalom literatura powstaniowa a felkelés idejéből való, a felkelésre vonatkozó irodalom literatura powszechna [zbiór literatur świata] egyetemes v. világirodalom literatura produkcyjna [utwory powstałe w okresie realizmu socjalistycznego, opisujące wzorowo pracujących robotników w wielkich zakładach przemysłowych] termelési irodalom literatura przedmiotu szakirodalom literatura przedrozbiorowa Lengyelország felosztása előtti (időből való) irodalom literatura psychologiczna lélektani, pszichológiai irodalom literatura romans románc, romantikus literatura romantyczna romantikus irodalom literatura rozrywkowa szórakoztató irodalom literatura socjalistyczna szocialista irodalom literatura sowizdrzalska [twórczość literacka nieznanych, głównie plebejskich autorów małopolskich z XVI i XVII w.] bakkalaureuszi irodalom literatura spoleczna társadalmi irodalom literatura straganowa [utwory bez wartości artystycznych] ponyvairodalom; aluljáróirodalom literatura światowa világirodalom literatura tybetańska tibeti irodalom literatura undergroundowa underground irodalom literatura węgierska magyar irodalom literatura współczesna modern v. kortárs irodalom literatura zaangażowana [literatura poruszająca problematykę ideologiczną i społeczną] alkalmazott irodalom literaturoznawca irodalomtörténész literaturoznawczy, -a, -e irodalomtörténész-; irodalomtörténészi literaturoznawstwo [1. nauka obejmująca historię literatury, teorię literatury i metodologię badań literackich; 2. jest nauką o literaturze. Przedmiotem badań tej dyscypliny humanistycznej są wszelkie zjawiska literackie: pisarze i ich twórczość, powstawanie i rozwój prądów literackich, procesy rozwojowe literatury, struktura dzieł literackich. Podstawowe działy literaturoznawstwa to historia leteratury, teoria literatury i metodologia badań literackich.] irodalomelmélet, irodalomismeret, irodalomtudomány literaturoznawstwo porównawcze összehasonlíó irodalomtudomány literka kisbetű, betűcske liternictwo [jeden z działów grafiki użytkowej. Termin ten dotyczy kilku zagadnień o podobnej tematyce. Nie jest błędem używanie tego terminu wymienne z typografią] betűvetés, betűgrafika liternik [1. artysta grafik, projektant pojedynczych napisów lub krojów pisma. Zadaniem liternika jest dostosowanie kompozycji literniczej do zamierzonego zastosowania lub kroju pisma do charakteru przewidywanych treści. 2. Osoba trudniąca się zawodowo wykonywaniem napisów, np. na transparentach, planszach, szyldach, reklamach, szybach, pomnikach, nagrobkach, elewacjach itd. lub wykonująca szablony i inne formy służące do wykonywania napisów. Liternikiem może być malarz, grafik, kreślarz ale także grawer, rzeźbiarz itd.] betűtervező, betűgrafikus literować [podawać pisownię jakiegoś słowa, wymieniając głośno, po kolei litery tego wyrazu] betűnként mondani

135 3190 literowiec [1. skrótowiec utworzony z nazw znaczeniu wypicia napoju w imię jakiegoś pierwszych liter wyrazów składowych postanowienia. Na znak dokonanego zestawienia, np. PKS; 2. wyraz powstały ze kupna, sprzedawca i nabywca biją skrótów (z początkowych liter)] betűszó wzajemnie z całej siły dłoń o dłoń (stąd (a kifejezés kezdőbetűiből: pl. MÁV, wyrażenie dobić targu), podają sobie VOLÁN) ręce i zapijają litkupem. Meklerzy i literowy, -a, -e [przymiotnik od: litera] betű- świadkowie zwali się w prawie miejskiem literówka [1. błąd polegający na zamianie lub litkupnikami i za pomoc w przestawieniu liter; 2. błąd powstały w doprowadzeniu kupna byli wynagradzani. trakcie maszynowego przepisywania tekstu Litkup wypity był prawnym dowodem (np. na maszynie do pisania lub klawiaturze dokonanego kupna i dlatego to wieśniak komputera), a niegdyś (w czasach zecerstwa) polski po wypiciu litkupu, choćby się czuł także błąd składu] betűhiba, sajtóhiba najwięcej pokrzywdzony, nie cofa nigdy słowa. Kto kupił rzecz kradzioną, musiał literowy, -a, -e betűsię wywieść litkupnikami. Na Litwie i Rusi litery betűk litkup zowią baryszem.] (dawno) litery duże nagybetűk (A, B, C, D ) áldomás; foglaló, félpénz, előleg litery gotyckie gót betűk (A, B, C, D ) lito- [pierwszy człon wyrazów złożonych litery małe kisbetűk (a, b. c. d ) wskazujący na ich związek znaczeniowy z litery pisanie írott betűk (a, b, c, d ) kamieniem lub minerałem] (gör.) lito-; litery reliefowe [drewniane, metalowe lub kő-, kőzetszklane litery, przymocowywane do litografia, litografika [1. technika graficzna szyldu, szyby okna wystawowego itp.] polegająca na wykonaniu rysunku tłustą relief betűk kredką, farbą lub tuszem na płycie litery skaczą przed oczyma ugrálnak a szeme kamiennej, pokryciu go farbą drukarską i előtt a betűk odbiciu na papierze; też: odbitka litery ze znakami diakrytycznymi betűk wykonana tą techniką; 2. (zob. lit.) hangsúly vagy ékezet jelekkel technika graficzna zaliczana do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do litewski, -a, -ie [związany z Litwą] litván, powielania wykonuje się na kamienu litvániai litograficznym, także odbitki wykonane tą litewskie ziele [ruta] (növ.) ruta (növ., Ruta L.) techniką. Jednak niektóre odmiany tej litkup [1. zob. borysz; 2. st.g.nm. litkouf 'jw.'; lit techniki, takie jak kamienioryt czy 'gorący napój'; kauf 'kupno'. 1. dawn. kwasoryt należą do druku wklęłego.] zwyczaj zapijania dobitego targu (dla jego (gör.) litográfia; kőnyomás; kőnyomat; az uprawomocnienia) przy świadkach, na így készült kőnyomtatvány; az ilyen koszt nabywcy (na Rusi - barysz, nyomtatványokat készítő kőnyomda (görög mohorycz). 2. w średniowiecznym prawie λίθος lithosz: 'kő' + γράφω graphó: 'írni') polskim uczta, poczęstunek [1. síknyomtatás elvén alapuló grafikai potwierdzający, umacniający i eljárás, egykor a nyomdatechnika egyik gwarantujący nienaruszalność zawartej legfontosabb eljárása. Az így előállított umowy, odbywany na koszt nabywcy. 3. nyomatot is litográfiának vagy kőnyomatnak (starogerm.-niem. Litkouf: Lit = gorący nevezzük. 2. Síknyomású grafikai eljárás napój, kauf = kupno), na dawnej Rusi: amelyet Aois Senefelder német nyomdász barycz, mohorycz; wywodzący się ze talált fel ( ). A nyomóforma średniowiecza obyczaj zapijania eredetileg a solnhofeni mészkő, amelyet (połączonego z ucztowaniem) dobitego később fémlapokkal helyettesítettek. A przez wzajemne głośne bicie w dłonie nyomtatás a kő, a festék, a sav és a víz targu; spełnienie l. wobec świadków kémiai reakciójának felhasználásával (litkupników) i pośredników czyniło akt történik. Színes nyomatok is készíthetők, kupna - sprzedaży nieodwracalnym; ilyenkor annyi követ kell használni, ahány odbywał się na koszt kupującego; w színről szó van. Szénsavas mészkőre krétával niektórych rejonach Polski zwyczaj lud. rajzol a litográfus. A követ ezután vízzel funkcjonujący do dziś (gł. Na jarmarkach itatja át. A kőre hengerelt festék csak a końskich). 3. (Jak czytamy u Zygmunta zsírkrétával fedett helyeken tapad meg, Glogera) Litkup. z niemiec. Leihkauf, ahonnan pedig a ráfektetett papírlapra kerül Litkouf, w dokumentach łacińskich gyenge nyomás vagy hengerelés mercipotus, stary zwyczaj picia na következtében. A kőrajz (litográfia) azon a potwierdzenie dobitego targu, kémiai tételen alapul, hogy a zsírok és a víz pochodzący z odwiecznych pojęć o

136 3191 egymással nem vegyülnek, nedves kőlapon a zsíros festék nem tapad meg. Szénsavas mészkőre leginkább a München melletti Solnhofenben található mészpalára zsírtartalmú krétával rajzol a litográfus. A követ ezután vízzel itatja át. A kőre hengerelt festék csak a zsírkrétával fedett helyeken tapad meg, onnan pedig a ráfektetett papírlapra kerül gyenge nyomás vagy hengerlés következtében. Cinkográfiánál cink-, algráfiánál alumíniumlemez helyettesíti a kőlapot. Ezt a grafikai eljárást különösen a múlt század végén használták, de még e század első felében is alkalmazták, főleg többszínnyomású rajzok; plakátok sokszorosítására. Színes rajzok esetében minden színt külön kőlapról nyomnak. A nagy művészek közül Gavarni és Daumier alkalmazta szívesen, a színes kőrajznak pedig Toulouse-Lautrec volt nagy mestere. Minthogy a kőről nagyon sok példányban készülhet nyomás, a művészi technikák közül ez nyújtotta a legnagyobb lehetőséget a műsvek viszonylag olcsó terjesztésére.] Litografie polskie najpierwsze [(u Zygmunta Glogera) Litografje polskie najpierwsze Mało zajmujemy się historją sztuk odtwórczych (rytownictwa na drzewie i metalu, litografii), a jednak one stanowią ważny przyczynek do historyi malarstwa w Polsce. Ciekawe są zwłaszcza początki litografii polskiej. Pisze się zwykle, że ją do nas wprowadził Siestrzyński nicby on był jednak nie zdziałał, gdyby nie moralne poparcie i pomoc materjalna hr. Aleksandra Chodkiewicza. Ten dzielny, wysoko wykształcony magnat (w jednej osobie: rycerz, chemik, rymopis, archeolog i t. d.) łożył wiele na cele artystyczne i gromadził wspaniałe zbiory obrazów i rycin, które potem co u nas, niestety, należy do rzeczy aż nadto zwykłych rozszarpali wierzyciele. Ten zacny mecenas sztuki, któremu należy się trwała pamięć u ziomków, zajął się gorąco nowym wówczas wynalazkiem, dopomógł Siestrzyńskiemu do odbycia studjów przygotowawczych w Monachjum i Wiedniu, poczem we własnym pałacu przy ulicy Miodowej w Warszawie, w pięknym, czołowym salonie, zdobnym w zwierciadła weneckie, słupy porfirowe, cenne obrazy i rzeźby, ustawił dwie ręczne, niewielkie prasy, i na nich własnoręcznie, przy pomocy przyjaciół, odbijał najpierwsze polskie litografje. Wszyscy znajdujący się wówczas w Warszawie artyści rysowali dla niego na kamieniu piękne szkice, a nawet całe, wykończone kompozycje, a on z uciechą wielką odtwarzał je w szczupłej liczbie egzemplarzy dla siebie i swego kółka najbliższego. Tę hrabiowską artystyczną zabawę upamiętnił szkic, wykonany z natury przez Lexa, zapomnianego dziś rysownika i rytownika. Podobiznę tej pamiątki, wielce już dziś rzadkiej, podajemy obocznie.] (ir) legelső lengyel litográfiák litograficznie kőnyomatosan litograficzny, -a, -e kőnyomatos litografować [wykonywać odbitki techniką litografii] litografálni; kőnyomatot készíteni litografowanie litografálás; kőnyomás litografowany, -a, -e (gör.) litografált; (nyomdászat) kőnyomatos, kézzel sokszorosított litografowany Plan miasta Gdańska Gdańsk város kőnyomatos térképe litolog [specjalista w dziedzinie litologii] litológus; a litológia tudósa, kutatója litologia [1. zob. petrografia; 2. zbiór cech i właściwości skał, obserwowany makroskopowo. Do zagadnień litologii należy skład mineralny, tekstura, struktura i barwa.] (gör.) lithologia, litológia; kőzettan litologiczny, -a, -e [odnoszący się do litologii (petrografii, petrologii, nauki o skałach, zajmującej się badaniem ich właściwości oraz genezą)]; petrologiczny (gör.) litológiai; kőzettani litoral [przybrzeżna strefa wód i pas dna w zbiornikach wodnych do głębokości 200 m] (ol.) litorale; (földrajz) tengerpart, tengermellék, partvidék litoralny, -a, -e [typ litoralny: typ wyróżniany wśród ludności wybrzeży Morza Śródziemnego] (lat.) litorális; tengermelléki, tengerparti

137 3192 litosfera [1. powłoka skalna; 2. inaczej sklerosfera, zewnętrzna, sztywna powłoka Ziemi obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza ziemskiego.] (gör.) lithoszféra, litoszféra; (geológia) földkéreg, a föld szilárd kérge litosny, -a, -e (litościwy) szánakozó; irgalmas, könyörületes litością przejęty könyörületből áthatott, szánalommal eltelt litościowy, -a, -e irgalmas litościwie irgalmasan, könyörületesen, szánakozva; jószívűen, kegyesen litościwość jószívűség, irgalom, könyörületesség litościwy, -a, -e [1. skłonny do współczucia; też: wyrażający takie uczucie; 2. pełen litości, mający litość] irgalmas, könyörületes, szánakozó; jószívű, kegyes, kegyelmes; könyörgő litościwa dusza irgalmas, kegyes lélek litość [współczucie dla kogoś] szánalom, szánakozás, irgalom, kegyelem, könyörület litość dla kogo/czego könyörület, irgalom, szánalom vki/vmi iránt litość komu okazać szánalmat mutatni vki iránt litość nad kim/czym szánakozás vkin/vmin; körület, irgalom litość względem kogo/czego könyörület, irgalom, szánalom vki/vmi iránt litośnie könyörületesen, irgalmasan, szánakozóan, szánakozva, szánalommal litować (lituje) się [odczuwać, przejawiać litość, współczuć komuś lub czemuś] szánakozni, irgalmazni, könyörülni, megszánni; kegyelmezni litować (lituje) się nad kim/czym megszánni (vkit/vmit); szánakozni, megkönyörülni (vkin/vmin); irgalmazni (vkinek/vminek) litowanie się (litowanie się nad partnerem; litowanie się nad sobą) könyörület, szánakozás, irgalmazás litr (l) [fr. litre 'litr' od litron dawn. 'miara ciał sypkich' z gr. litra 'funt'; metryczna jednostka pojemności naczyń; objętość 1 kg wody o temperaturze 4 C.] liter (l), 1 dm 3 litr mleka egy liter tej litr wina egy liter bor litraż [pojemność wyrażona w litrach] litertérogat, űrtartalom litraż motorwy a motor lökettérfogata litrowy, -a, -e [mający pojemność jednego litra] literes, egy liter űrtartalmú litrówka [pot. «naczynie, zwłaszcza butelka, o pojemności jednego litra] literesüveg, egy liter űrtartalmú üveg little-endian {rzecz.} [cienkokońcowość {f.} [komp.]] (ang.) little endian [Angol kifejezés. Olyan számítógépes rendszer (általában személyi számítógép), ahol az adatokat úgy tárolják, hogy a legértéktelenebb helyiértékű bit (byte) kerül legelőre, ellentétben a big endian típusú rendszerekkel. A TCP/IP hálózatoknál a szabvány a kommunikációra nézve a big endian típust írja elő.] lituanista [specjalista w zakresie jezyka, literatury i kultury litewskiej] a litván kultúra ismerője liturgia [1. w chrześcijaństwie: ogół obrzędów i ceremonii kościelnych; 2. w starożytnych Atenach: służba publiczna pełniona na koszt własny kolejno przez wszystkich obywateli wyższych klas majątkowych; 3. późn.łac. liturgia 'odprawianie mszy' z gr. leitourgía 'służba publiczna, boża; świadczenia wobec państwa'; leit- z leōs, laós 'lud; naród'; -ourgia z érgon; ustalony porządek i sposób odprawiania nabożeństw i obrzędów relig. 4. (gr. wspólny czyn) - podstawowe chrześcijańskie nabożeństwo, centrum którego jest Eucharystia, poświęcenie i przyjęcie świętych darów. Ustanowiona na pamiątkę komunii apostołów, czego dokonał Chrystus podczas Ostatniej Wieczerzy. Obejmuje proskomidię - część przygotowawczą; liturgię katechumenów, na której mogą być obecni przygotowujący się do chrztu, i liturgię wiernych, na której dokonuje się sam sakrament - na niej mogą być obecni jedynie ochrzczeni. Według tradycji pierwsze Liturgie zostały ułożone przez apostołów Jakuba i Marka; w IV w. pojawiła się konieczność przejrzenia i ujednolicenia różnych zapisów liturgii, czym zajmowali się na Wschodzie Bazyli Wielki i Jan Chryzostom. Liturgie Jana Chryzostoma i Bazylego Wielkiego są do dzisiaj w użyciu w Kościele prawosławnym, jednak w V-IX w. ich tekst został poddany znacznym zmianom. Kościół prawosławny ma także formularz Liturgii uprzednio poświęconych Darów, czyli uroczystego rozdania Eucharystii w okresie Wielkiego Postu.] (gör.) liturgia; szolgálat, közszolgálat; [a görög Liturgia (Λειτυργια) szó szolgálatot, illetve isteni szolgálatot jelent. Ezt az istentiszteletet az Egyházban nagyon gyakran eucharisztiának nevezik, ami annyit tesz, hálaadás.]; (rel.) egyházi szertartás v. szertartásrend; egyházi szertartásnak az egyes egyházak szerint kialakult rendje

138 3193 liturgia eucharystyczna (łac. Liturgia eucharistica) [to trzecia część katolickiej Mszy św. w rycie rzymskim, po Obrzędach wstępnych i Liturgii słowa, a przed Obrzędami końcowymi. Jest to najważniejsza część Mszy św.; obejmuje głównie przygotowanie darów ofiarnych, Modlitwę eucharystyczną i Obrzędy komunijne. Dawniej zwana Mszą wiernych po kazaniu ostiariusz wypraszał wszystkich nieochrzczonych z kościoła.] az áldozat liturgiája liturgia łacińska latin liturgia v. szertartás liturgia mszy a mise liturgiája liturgia słowa (łac. Liturgia verbi) [jest drugą częścią mszy świętej, która następuje po obrzędach wstępnych, a przed liturgią eucharystyczną] a szó liturgiája Liturgia Świętych Ojców [1. w sztuce cerkiewnej kompozycja znajdująca się zasadniczo w dolnej części absydy kościoła i przedstawiająca Ojców Kościoła w szatach liturgicznych z księgami i zwojami w rękach (niekiedy na zwojach napisane są teksty modlitw liturgicznych). Często w centrum takiej kompozycji przedstawiony jest przedmiot czci i posługi świętych Ojców - Hetojmazja, Zbawiciel acheiropitos i inne symboliczne praobrazy ofiary Chrystusa. Pojawia się na początku XI w. i rozpowszechnia w XII-XIII w. 2. Wśród tego orszaku w ikonografii bizantyjskiej znajdziemy także osoby cesarza i cesarzowej, reprezentującej ziemski świat. Niektóre przedstawienia przypominają przygotowanie Baranka (Agnca) w czasie proskomidii lub łamanie prosfory przed Komunią na co wyraźnie wskazuje umieszczony czasami podpis Melismos (gr. łamanie chleba). W innych wypadkach scena ta przybiera postać wielkiego wejścia i łączy się tematycznie z drugą ikoną Liturgii niebieskiej. Tutaj biskupi już razem z aniołami niosą dary, paramenty i naczynia liturgiczne. Biskupi podchodzący do Chrystusa od strony diakonikonu trzymają w rękach zwoje zapisane pierwszymi słowami modlitw liturgii. W ten sposób cały Kościół niebieski i ziemski gromadzi się wokół Chrystusa celebrującego wieczną liturgię.] Szentatyák Liturgiája (bizánci ikonográfiai kompozíció) liturgiczny, -a, -e [obrzędowy, rytualny] liturgikus, szertartás-, szertartási; egyházi szertartásokkal kapcsolatos liturgika [nauka o liturgii] (gör. lat.) liturgika; a gyakorlati teológiának az egyházi szertartásokkal foglalkozó tudományága; szertartástan; a gyakorlati teológiának az istentisztelettel foglalkozó ága lity, lany, ulany z kruszcu [nie fałszowany i pusty wewnątrz, ale masywny, czysty, szczery, stąd lite złoto, szczere złoto, lity pas czyli tkany z jedwabiu i nitek szczerozłotych.] fémszálak, színarany cérnák v. fonalak Litwa (lit. Lietuva, Republika Litewska, Lietuvos Respublika) [państwo w północnej Europie Wscodniej, jedna z republik nadbałtyckich. Graniczy od zachodu z Rosją, od południa z Polską, od wschodu z Białorusią i od północy z Łotwą. Jest członkiem Unii Europejskiej oraz NATO.] Litvánia, Litván Köztársaság (litvánul Lietuvos Respublika) [állam Északkelet- Európában, a Balti-tenger partján. Északról Lettország, délkeletről Fehéroroszország, délről Lengyelország és délnyugatról Oroszország Kalinyingrádi területe határolja. Egyike a három balti államnak.] Litwa i Korona (tört.) Litvánia és Lengyelország Korona i Litwa w końcu XV w. Litwin [obywatel Litwy], Litwinka litván (ffi/nő) Litwor (Arcydzięgiel litwor) [nazwa "litwor" głównie dziś używana, jest nazwą góralską. Arcydzięgiel litwor (Archangelica officinalis) był kiedyś uważany za roślinę czarodziejską i leczniczą, pomocną na 9 chorób.] angyalgyökér

139 3194 lity, -a, -e [1. odlany z kruszcu; 2. tworzący jednolitą, zwartą masę; 3. przetykany złotymi nićmi] öntött, tömör, egységes; (dawno) kivert, átszőtt, kivarrott lite złoto vert, tömör arany lite żełazo öntöttvas lita skała tömör szikla lity pas kivarrott öv litylko ha csak, csupán, hogyha egyedül liwa [gęś (Śląsk Cieszyński)] [Słowniczek języka śląskiego] liba, lúd liwerant [nm. Lieferant 'dostawca' i Lieferung 'dostawa' od liefern 'dostarczać' z fr. livrer 'jp.; wydawać' od łac. liberare, 1. daw. dostawca towarów, 2. przest. dostawca, zwł. wojskowy.] szállító, fuvaros; hadi szállító liwerunek, kontyngent [1. w Polsce w latach : podatek w naturze na utrzymanie wojska; 2. daw. przymusowa dostawa żywności dla wojska; 3. hist. w Polsce ( ) podatek w naturze na utrzymanie wojska, późn. (do 1867 r.) podatek dworski.] kontingens; hadi beszolgáltatás; takarmány, élelmiszerek stb. hadi célra való beszolgáltatása liwerunkowy, -a, -e hadi sarc- Liwin z Gent, również Livinus, Lebuin (ur. w Irlandii, zm. ok. 650 w Alost, obecnie Aalst w Belgii) [irlandzki kapłan, biskup, męczennik, święty Kościoła katolickiego, apostoł Flandrii i Brabancji.] - Szent Livinus vértanú, [Poroszlói Miklós püspök 1351-ben Gentbõl elhozta Pécsre Szent Livinus vértanú ereklyéit.] lizać (liże) liznąć [1. przesuwać po czymś wysuniętym językiem; 2. muskać; 3. liznąć pot. zjeść odrobinę czegoś; 4. liznąć: pot. zapoznać się z czymś pobieżnie nyalni, nyalogatni lizać lody fagyit nyalni lizać łapę; lizać (komu) łapy hízelegni, talpat nyalni (vkinek) lizać się liznąć się [1. lizać samego siebie; 2. lizać jeden drugiego; 3. posp. całować się publicznie, bez skrępowania; 4. całować się i pieścić] lenyalja, megnyalja magát; hizelegni lizać się z ran nyalogatja a sebeit liże się (kot) nyalogatja magát; mosdik lizak [1. duży, kolorowy cukierek osadzony na patyku; 2. pot. okrągła tarcza osadzona na trzonku, używana przez policjantów i kolejarzy do kierowania ruchem pojazdów] nyalóka; (tréf.) rendőrbot; (Lizak policyjny) forgalomirányító tárcsa Lizaniasz (kończący smutek) [tetrarcha abileński] LISÁNIÁS (a fájdalom, szomorúság feloldója, a gondok összetörője) [Abiléné negyedes fejedelme Jézus idejében (Lk 3,1)] lizanie nyalás Lizbona (Lisboa) [1. (port. Lisboa, wym. liżboa) jest stolicą Portugalii. Położona jest na wybrzeżu Atlantyku nad ujściem Ragu. 2. stolica Portugalii od 1255 r., leży na prawym brzegu rzeki Tag] Lisszabon (portugálul Lisboa) [Portugália fővárosa és egyben legnagyobb városa, az azonos nevű körzet és régió székhelye] lizena [nm. Lisene 'jw.' od fr. lisière 'krajka; brzeg'; 1. płaski, pionowy występ w murze zewnętrznym. 2. pionowy, płaski pas muru występujący nieco z jego lica, różniący się od pilastra gł. brakiem głowicy i - na ogół - bazy, stosowany w układzie rytmicznym, aby udekorować i ożywić płaszczyznę ściany.] (fr., ném.) lizéna; (építészet) pillérv. vakolatsáv [a falpillérnél kisebb kiülésű, pillért utánzó vakolatsáv fiatorony: karcsú, gúla alakú formaelem, a gótikus építészetben leterhelésként használták] lizeska (zob. liseuse [wym. lizö:z]) [fr. 'zakładka (do książki); stolik na książki; jw.' z r.ż. od liseur 'czytający wiele' z lire 'czytać' od łac. legere,1. rodzaj szlafroka damskiego wkładanego na nocną bieliznę; liseuse [czytaj: lizez]; 2. Króciutki kaftanik, mały sweterek-bolerko. Pierwotnie ocieplacz góry części nocnej koszuli, wystającej spod pierzyny. Często ażurowa, zwykle zawiązana na troczki. Gdy bielizna zaczęła inspirować projektantów, pojawiła się masa sweterków a la lizeska; 3. lekki kaftanik damski wkładany do czytania w łóżku, lizeska. 4. lekki kaftanik damski wkładany na nocną bieliznę] ágykabát; hálókabát; a hálóing fölött viselt rövid női kabátka

140 3195 liznąć [1. przesunąć po czymś językiem; 2. potocznie: spróbować czegoś, skosztować; 3. potocznie: zapoznać się z czymś częściowo, powierzchownie] nyalni, nyaldosni, nyalogatni; nyalakodni, kóstolgatni, beleszagolni liznąć nauki beleszagolni a tudományba lizoform [środek mający duże właściwości antyseptyczne, stosowany do odkażania rąk i narzędzi chirurgicznych] (gör.+lat.) lizoform; (vegytan) káliszappan és formalin szeszes oldata; fertőtlenítőszer lizol [I roztwór mydła potasowego z dodatkiem krezolu służący jako środek do odkażania pomieszczeń, naczyń itp., II osoba przesadnie chwaląca, podlizująca się; lizus, lizuch, pochlebca] lizol lizus, lizuch [1. człowiek przesadnie lub sztucznie grzeczny i nadskakujący komuś; 2. pogard. osoba schlebiająca komuś wyżej postawionemu dla pozyskania jego względów] szekértoló, talpnyaló, tányérnyaló, hízelgő-, kegyleső, stréber lizusek kis talpnyaló lizuska szekértoló, talpnyaló, tányérnyaló, hízelgő-, kegyleső nő lizusostwo hízelgés, talpnyalás, árulkodás, júdáskodás lizusować hízelegni lizusowski, -a, -ie talpnyalólizusowsko talpnyaló módon lizyna [1. (nazwa skrótowa Lys, skrót jednoliterowy K) jest niepolarnym aminokwasem należącym do 20 aminokwasów białkowych, najbardziej rozpowszechnionych na Ziemi. 2. aminokwas tworzący silną truciznę kadawerynę] (gör.) lizin; a fehérjékben általában megtalálható 20 aminosav egyike, a fajidegen sejteket feloldó antitest liźnięcie (egyzeri) nyalintás Lloyd [czytaj: lojd] [1.imię angielskie 2. nazwisko angielskie, m.in. Harold Lloyd ( ) - amerykański aktor filmowy] (ang.) Lloyd; (főleg tengeri biztosítási és hajózási társaság Európa és Amerika több országában; Lloyd Edward XVII. századvégi, angol üzletember nevéből) LLC, Logical Link Control (ang. "Sterowanie Połączeniem Logicznym") - (logiczna kontrola łącza sieć lokalna) [1. wyższa podwarstwa warstwy łącza danych w modelu OSI wg rodziny standardów IEEE 802. Warstwa LLC jest identyczna dla różnych fizycznych mediów wymiany danych (jak np. ethernet, token ring, WLAN). 2. Umożliwia adresowanie i sterownie łączem danych. Określa, które mechanizmy mają być używane do przesyłania danych przez nośnik, a które do kontrolowania danych wymienianych między stacją nadającą i stacją odbierającą.] LLC (Logical Link Control) [Garantálja a hibamentes átvitelt. A logikai kapcsolatvezérlést a jelű szabvány írja le. A szabvány egyenrangúak közötti kommunikációt és kétféle adatkapcsolatvezérlési eljárást tételez fel : összeköttetés nélkülit és összeköttetésen alapulót. Az előbbi akkor lehet hasznos, amikor a keretek helyes sorrendben való közléséről és az esetleg szükséges helyreállításról a felsőbb rétegek gondoskodnak, vagy amikor nem okvetlenül követelmény, hogy az adatkapcsolati réteg minden adateleme közölve legyen. A keretek a logikai kapcsolatvezérlés entitásai között anélkül cserélődnek, hogy e társentitások között megelőzőleg összeköttetést kellene létrehozni. E keretek vételéről nem jön visszaigazolás (nyugta) és nincs áramlásszabályozás vagy hibajavítási eljárás sem. A második művelettípus jellemzői : garantált, sorrendtartó adatközlés, áramlásszabályozás és hibajavítás. Mielőtt adatkeret átvitelére kerülne sor, az érintett logikai kapcsolatvezérlő entitások között logikai összeköttetést kell létrehozni. Az első kapcsolatvezérlés típus egy változata az "összeköttetés nélküli, azonnali válasszal" a folyamatirányítás igényeit hivatott kielégíteni.] l.m. (liczma mnoga) = többes szám (t.sz.) lnicznik siewny (Camelina sativa (L.) Crantz) [gatunek rośliny jednorocznej z rodziny kapustowatych; 2. roślina o nasionach zawierających około 30% tłuszczu, uprawiana jako roślina oleista] vetési gomborka lnianka [1. żupan płócienny lniany noszony w Polsce przez lud i uboższą szlachtę; 2. żupan szyty z taniego lnianego płótna, noszony przez przedstawicieli ludu i uboższej szlachty zagonowej, przeważnie o barwie białej. Żupan taki noszono w lecie bez kontusza. Lniankami nazywano również w dawnej polszczyźnie chusty lniane] lenvászon kendő v. ruha

141 3196 lnianka zwyczajna magvas gomborka lniany, -a, -e [zrobiony z lnu; związany z lnem i jego produkcją] len-; lenvászon, gyolcslniana taśma [jedno-wątkowy pasek lub taśma, która może być wytworzona z różnych materiałów, w splocie płóciennym; jej krawędzie mogą być w innym splocie o płaskiej powierzchni, o szerokości od 5 mm do 100 mm. Stosowana do obszywania odzieży oraz do celów technicznych.] vászonkötésű szalag [Vászonkötésben szőtt szalag, amit sokféle anyagból és szélességben gyártanak (szélessége leggyakrabban 5 és 100 mm között van). A széle másféle kötésmódban is készülhet. Szegésre, díszítésre és műszaki célokra szolgálhat.] lniane płótno lenvászon lniany materiał (1) [miękka, lekka lub o średniej wadze bawełniana lub wełniana tkanina o płaskiej lub nieco ziarnistej powierzchni oraz o odwracalnym splocie płóciennym; z czesankowych lub zgrzeblonych przędz.] vászon [Könyű, puha, sima felületű, vászonkötésű pamutszövet.] lniany materiał (2) [podstawowy splot o małej powtarzalności, w którym dwie osnowowe i dwie wątkowe nici są przeplatane na różne sposoby. Najłatwiejszy i najgrubszy przeplot splotu jest odwracalny (np. przód i tył tkaniny SA identyczne). Najczęściej jest stosowany w bawełnianych i wełnianych tkaninach.] vászonkötés (1) [A legegyszerűbb, legkisebb mintaelemű - 2 lánc- és 2 vetülékfonalból álló szövetalapkötés, amelyben a lánc- és a vetülékfonalak mind szélesség-, mind hosszirányban felváltva kerülnek a szín- ill. a fonákoldalra. A vászonkötésű szövet mindkét oldala egyforma. Rendkívül gyakran alkalmazott kötésmód a szövetek készítésénél.] lniany materiał (3) [oryginalna tkanina z lnianych przędz; w prostym splocie płóciennym] lenvászon [Vászonkötésben készült lenszövet. Ruhaanyag, ágyneműk és egyéb háztartási textíliák anyaga. Egyike a legősibb szövetfajtáknak.] lniany splot [najprostszy i najgrubszy przeplatany, odwracalny podstawowy, splot, w którym wygląd przodu i tyłu tkaniny jest taki sam. Jego najmniejsza powtarzalność jest 2/2, gdzie dwe osnowowe i dwie wątkowe nici są przeplatana na różne sposoby. Stosowany w różnych rodzajach tkanin. Najpowszechniejsza pochodna splotu l. to ryps, podobny do Panama oraz Panama.] vászonkötés (2) [A legegyszerűbb, legkisebb mintaelemű - 2 lánc- és 2 vetülékfonalból álló szövet-alapkötés, amelyben a lánc- és a vetülékfonalak mind szélesség-, mind hosszirányban felváltva kerülnek a szín- ill. a fonákoldalra. A vászonkötésű szövet mindkét oldala egyforma. Rendkívül gyakran alkalmazott kötésmód a szövetek készítésénél. A vászonkötésből levezetett leggyakoribb egyéb szövet-kötésmódok: a ripszkötés és a panamakötés.] lniarski, -a, -ie len-, lenszerű lniarstwo [przemysł związany z obróbką lnu i produkcją wyrobów lnianych] lenipar lnica bluszczykowata (Linaria cymbalaria) - (növény) Sivatag pintyő (Cymbalaria muralis, Linaria cymbalaria); cimbalomfű lnica mała (Linaria minor) (növ.) Linaria minor lnica oszczepowata (Linaria elatine) (növ.) Linaria elatine

142 3197 Lnica pospolita (Linaria vulgaris); lnianka pospolita [gatunek byliny należący do rodziny babkowatych (Plantaginaceae)). Występuje na półkuli północnej w Europie, Azji i Ameryce Północnej (tam jest gatunkiem zawleczonym). Roślina pospolita na całym obszarze Polski.] közönséges gyújtoványfű (Linaria vulgaris) [a valódi kétszikűek (eudicots) közé tartozó görvélyfűfélék (Scrophulariaceae) családjának egyik faja. Magyar nevét valószínűleg a virág gyertya lángjára emlékeztető alakjáról kapta.] Lniczek siewny, lnicznik siewny (lnianka siewna, rydz, dziki len) (Camelina sativa), [jednoroczna roślina oleista z rodziny kapustowatych (krzyżowych), pochodząca z Azji; uprawiana (rośnie też dziko) dla nasion zawierających do 30% tłuszczu.] - magvas gomborka vagy sárgarepce (Camelina sativa) [a keresztesvirágúak (Brassicaceae) családjának gomborka (Camelina) nemzetségébe tartozó növényfaj. Európa nagy részén (a délkeleti területeket kivéve) és Közép-Ázsiában honos Magyarországon szórványos, de Észak- Amerikába is behurcolták, valószínűleg a len gyomnövényeként. Szántók, száraz gyomtársulások növénye] Lnicznik (Camelina Crantz) [rodzaj roślin jednorocznych z rodziny kapustowatych. Gatunkiem typowym jest Camelina sativa (L.) Crantz] (növény) gomborka [(növ., Neslea Desv., Vogelia Med), keresztes, sárgavirágu fű. Apró, gömbölyü, egymagu táskagyümölcsét a maradandó bibeszál tetőzi. Hazánkban a N. paniculata vagy Vogelia p. L. csinos vetésbeli fű. Csillagos és kétágu durva szőr borítja, levele hosszukás, az alja nyilalaku.] "L night " (wskaźnik hałasu w porze nocnej) oznacza wskaźnik hałasu służący do określenia zakłócenia snu, zgodnie z definicją podaną w załączniku I - L éjjel, az MSZ ISO szerinti, az egy év összes éjszakai (22 00 és 6 00 óra közötti) időszakaira meghatározott hosszú idejű átlagos A-hangnyomásszint egy éves időtartamra vetített átlagos éjszakai zajszint (számított és nem mért). (A zajtérképeken a terepszint feletti 4 m-es magasságban számított értékeket ábrázolják.) lob [w tenisie, badmintonie, piłce nożnej: przerzucenie piłki lub lotki wysokim łukiem ponad przeciwnikiem] (sport) átemelés, lob (teniszben) lob lodowcowy [rodzaj jęzora lodowcowego] jégnyelv lobbyzm (ang.-lat.) lobbyzmus; az Amerikai Egyesült Államokban (USA) szokásos eljárás, azaz a képviselők megvesztegetése és befolyásolása a törvényhozáson kívüli körökből lobelia [roślina o czerwonych, niebieskich lub białych kwiatach zebranych w grona] lobélia Lobelia jeziorna (Lobelia dortmanna) [zwana też stroiczką wodną lub jeziorną gatunek roślin z rodziny dzwonkowatych] Lobélia (Lobelia dortmanna)

143 3198 lobelia przylądkowa, stroiczka przylądkowa (Lobelia erinus) Törpe lobélia v. Futó lobélia (Lobelia erinus) Local - lokalny [Urządzenie obsługiwane za pomocą panelu sterującego lub program uruchomiony na bezpośrednio obsługiwanym komputerze. Por.: remote.] (ang.) local; lokális, helyi local bus {rzecz.}; szyna lokalna {f.} [komp.] [zł.] LB (Local Bus) Helyi sín a CPU és a perifériák összekötésére. local loop {rzecz.}; przyłącze lokalne {n.} [komp.] [zł.] [np. Przyłącze lokalne Komutowanej Publicznej Sieci Telefonicznej (Public Switched Telephone Network)] (ang.) local loop - végső vezetékszakasz [(analóg) beszédre tervezett telefonhálózatoknál a helyi alközpont és az előfizető közti vezetékszakasz egyszerű sodort pár rézvezeték szokott lenni; nagysebességű digitális adatkommunikációnál (ISDN, DSL) a rézvezetékek végpontjain különleges kiképzésű illesztés szükséges; optikai hálózatok csatlakoztatása eltérő technológiák illesztését teszi szükségessé; elöfordul, hogy az utolsó méterek áthidalását rádiófrekvenciás helyi hálózat úján oldják meg] loch [podziemne pomieszczenie pod dużą budowlą, wykorzystywane dawniej jako więzienie] barlang, odú, lyuk; pince, verem; tömlöc, börtön locha [1. samica świni domowej lub dzika; 2. maciora, dorosła samica świni domowej i dzika. W języku łowieckim młoda samica dzika zwana jest loszką.] koca, tenyészkoca, anyadisznó lochać się [o samicy świni domowej lub dzika: przejawiać popęd płciowy] búgni, bebúgni (disznó) lochanie [huczka lub lochanie (reg. tycznia)] bebúgás Loci communes (łacińskie = miejsca wspólne) [termin wprowadził do literaturoznawstwa E.R. Curtius, traktując go jako podstawę nowoczesnej topiki, nauki o toposach przekazanych przez antyczną tradycję retoryki, o literackich sposobach wysłowienia, odwiecznych archetypach, motywach, obrazach, tematach, świadczących o ciągłości śródziemnomorskiej kultury europejskieg, jej źródłach antycznych, np. Arkadia poetów, złoty wiek ludzkości, miłość niebiańska i ziemska, wyspy szczęśliwe, Ojczyzna Matka, świat jako teatr. Retoryka Arystotelesa nazywa te Loci communes topoi koinói; można je zastosować do wielu przypadków, sytuacji, zdarzeń. W średniowieczu istniały katalogi loci communes, tzw. kopiariusze.] (lat.) Loci communes; közösen elfogadott teológiai tételek. loci theologici [miejsca teologiczne] (lat.) Loci theologici; teológiai főfogalmak; régi dogmatikák címe. Melanchthon dogmatikai főművének címe. locja [1. dział wiedzy żeglarskiej zajmujący się opisem wód i wybrzeży w celu ułatwienia żeglugi; 2. podręcznik nawigacji; 3. dział wiedzy (nautyki) opisujący wody żeglowne oraz wybrzeża z punktu widzenia bezpiecznej i sprawnej żeglugi. Dotyczy on zarówno wód morskich jak i śródlądowych dróg żeglownych (czyli przeznaczonych do żeglugi), oraz ich otoczenia. Pomaga lub wręcz umożliwia przejście trudnych nawigacyjnie akwenów i szlaków, oraz opisuje miejsca docelowe żeglugi, jak porty wraz z ich otoczeniem oraz prowadzące do nich tory wodne.] hajóvezetéstan, hajózási kézikönyv loco helyben locum [łac., lokum, miejsce, pomieszczenie, siedlisko] (lat.) locum; hely locum tenens [łac., zastępca (zwł. lekarza a. kapłana)] (lat.) locumtenens; helytartó, helyettes Locupletari non debet aliquis, cum alterius iniuria vel iactura. (lat.) Locupletari non debet aliquis, cum alterius iniuria vel iactura. (Reg. iuris 48.) = Senki sem szerezhet előnyt más jogainak csorbításával vagy károsításával.

144 3199 locus [miejsce] (lat.) locus; hely, lelőhely, mondat locus classicus [łac., klasyczny ustęp dzieła lit., zwł. ustęp ważny dla wyjaśnienia wyrazu a. tematu] locus classicus; bizonyító íráshely; valamely tárgyról kiváltképpen szóló bibliai szakasz Locus regit actum. [miejsce rządzi czynnością prawną] (lat.) Locus regit actum; jogi elv, mely azt jelenti, hogy a jogcselekmény, p. szerződésnek alaki érvényét létrejötte helyének törvénye szabályozza locus minoris resistentiae [łac., miejsce najsłabszego oporu, med. najwrażliwsze, najmniej odporne] (lat.) locus minoris resistentiae; a legkisebb ellenállású hely locus poenitentiae [łac., miejsce (czas) pokuty, skruchy; okazja wycofania się ze zobowiązania, sposobność do rozmyślenia się a. porzucenia zamiarów przestępczych] locus poenitentiae; vezeklés, bűnbánat helye locus sigilli (L.S.) łac., miejsce pieczęci a. na pieczęć locus sigilli (L.S.); a pecsét helye (P.H.) locus standi [łac., dosł. 'miejsce pobytu', prawn. prawo stawienia się przed sądem a. komisją w jakiejś sprawie; prawo zostania wysłuchanym; punkt widzenia, stanowisko zajęte w dyskusji.] (lat.) locus standi; tartózkodási hely loczek [mały lok] (ném.) lokni, hajfürt; tincs Gusz Dan. Po wschodniej stronie miasta przepływa rzeka Ayalon i jej dopływ Gezer. W jego otoczeniu znajduje się miasto Ramla, moszawy Nir Cvi, Achi'ezer, Zejtan, Kfar Truman, Ginaton, Ben Szemen i Achisamach, wieś Kfar Chabad, strefę przemysłową Nir Cvi, tereny międzynarodowego portu lotniczego im. Dawida Ben Guriona oraz cementownię Nesher Israel Cement Enterprises Ltd.] LIDDA (viszály, születés, szülőváros) [Város, mintegy 45 kmnyire északnyugatra Jeruzsálemtől, Péter itt gyógyította meg Tábitát (ApCsel 9,32-38). Az ÓSZ-ben: "Lód".] loden [1. gruba tkanina płaszczowa; 2. tkanina wełniana podobna do sukna, z długim włosem, ciepła i nie przepuszczająca wody; 3. wełniana tkanina o splocie skośnym, wytwarzana z przędzy zgrzebnej. Pokryty gęstym, długim, równo naczesanym włosem. Posiada dużą odporność na przemakanie dzięki zastosowaniu apretury wodoodpornej w procesie wykończenia. Bardzo ciepły, z tego względu stosowany głównie do wyrobów okryć zimowych i jesiennych.] (ném.) lóden [Kártoltszövet gyapjúból, nemes szálakkal készülő keverékekben is mohairrel, alpakával vagy kasmírral. Erősen kallózott és bolyhozott, hogy a kötéskép már nem látható. Létezik lódenposztó kenés nélkül és lóden kenve, mely vízlepergető]; (textil) vastag, szőrös gyapjúszövet; (átv.) a belőle készült ruha, főleg felöltő, kabát loczkować bodorítani, loknizni (hajat) Lod (hebr. ד,ל Iriyat Lod; arab. لد,ال al-ludd; w starożytności nazywane też Diospolis, Lydda lub Lidda) [miasto położone w Dystrykcie Centralnym w Izraelu. Miasto leży na równinie Szaron, w odległości 14 kilometrów od Morza Śródziemnego. Tworzy wraz z położonym na południu miastem Ramla jedną aglomerację, luźno związaną z obszarem metropolitalnym lodenowy, -a, -e lódenlodołam [1. izbica, konstrukcja betonowa, stalowa, kamienna lub drewniana w formie wysuniętego ku przodowi trójkątnego ostrosłupa ściętego, zabezpieczająca podpory mostów lub budowle hydrotechniczne przed niszczącym działaniem kry lodowej, fali, uderzeniami płynących drzew itp. 2. Brak wyników.] jégtörő (hídpilléren)

145 3200 lodołamacz [1. statek przeznaczony do łamania i kruszenia pokrywy lodowej mórz i rzek; 2. inaczej łamacz lodu to statek o specjalnej, wzmocnionej konstrukcji kadłuba umożliwiającej łamanie pokrywy lodowej (np. lód moeski).] jégtörő, jégtörőhajó lodołamacz atomowy atomjégtörő Lodomerja [1. Galicja (niem. Galizien, węg. Gácsország, cz. Halič, jid. - Golicje, tur. Haliç, rum. Galiţia, ros. Галиция - Galicija, ukr. Галичина - Hałyczyna) potoczna nazwa narzucona przez zaborców i stosowana na określenie południowo-wschodnich ziem I Rzeczpospolitej znajdujących się obecnie w Polsce i Ukrainie, dawniej wchodzących w skład zaboru austriackiego. Z tego tytułu również nazwa austriackiego kraju koronnego (dokładniej Królestwo Galicji i Lodomerii), istniejącego w latach Zalicza się do niej ziemie południowej Małopolski po Wisłę, ziemię Grodów Czerwieńskich oraz zachodnią część Podola do linii Zbrucza. Jest to stosunkowo nowe pojęcie o charakterze kulturowym i historycznoadministracyjnym. Granice Galicji nie pokrywają się z granicami dawniejszych krain historycznych ani regionów geograficznych takich jak Małopolska czy ziemia halicka. 2. (u Zygmunta Glogera) Chwilowa pomyślność oręża węgierskiego na Rusi Czerwonej w początkach XIII wieku była powodem, iż Andrzej II, król węgierski (którego syn Koloman panował w Haliczu), używał tytułu: rex Galiciae Lodomeriaeque od dwuch głównych grodów tej krainy: Halicza i Włodzimierza (Lodomeria). Gdy przy pierwszym rozbiorze Rzplitej Austrja zajęła Ruś Czerwoną i północne stoki Karpat, potrzeba było wymyślić jakąś nazwę dla nowej prowincyi i choćby najbezczelniejsze prawo historyczne do jej posiadania. Zaimprowizowano wówczas nazwę królestwa Galicyi i Lodomeryi z odwołaniem się do wrzekomych praw korony Węgierskiej z XIII w. 3. Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwem Oświęcimia i Zatoru ((niem.) Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator; (ukr.) Королівство Галичини і Лодомерії) - państwo (w praktyce prowincja i kraj koronny) na terytorium Galicji, w latach wchodzące w skład Monarchii Habsburgów, Cesarstwa Austriackiego i Austro-Węgier. Kraina historyczna na wschodzie Europy Środkowej obecnie podzielona pomiędzy Polskę i Ukrainę. Nazwę Galicja często uogólnia się z obwodem lwowskim, iwanofrankowskim oraz tarnopolskim na zachodzie Ukrainy.] Lodoméria v. Ladoméria [I. magyar hagyomány szerint egykori szláv ország a későbbi Volhinia területén, a Bug mellett. 888 körül a Kijev felől jövő magyarok előtt önként meghódolt (honfoglalás). Vezére Lodomér (ma Vladimir v. Volinszkij) városban lakott. A város Szt Vazul-templomát helyi hagyomány szerint I. Szvetoszlavics Vladimir építette. - ~ 1025 körül ororosz befolyás alá került, és csak a 12. sz: Román fejed. (ur ) alatt vívta ki függetlenségét, ekkor azonban a halicsi fejedelemséggel egyesítették. Román fiát, Dánielt II. András kir. (ur ) 1206: magyar felsőség alatt helyezte vissza trónjára : Kálmán magyar herceg., majd I. (Nagy) Lajos király idejében : közelebbi viszonyban állt Magyarországgal : Lengyországhoz tartozott. Mária Terézia (ur ) ekkor a magyar korona jogaira hivatkozva Lengyelország első felosztásakor visszavette, de Ausztriához csatolta. II. Galícia (nem tévesztendő össze a spanyolországi Galiciával) közép-európai történelmi régió, jelenleg Lengyelország és Ukrajna között oszlik meg. Keleti felének történelmi neve: Vörösoroszország. Galícia és Lodoméria királyság vagy csak egyszerűen Galícia volt Ausztria legnagyobb, legnépesebb és legészakibb tartománya 1772 és 1918 között, Lemberg (Lwów, Lviv, Lvov, magyarul: Ilyvó) fővárossal. Galíciát a lengyel-litván nemzetközösség területeiből alkották Lengyelország felosztása alkalmával és ez az állapot egészen az Osztrák Magyar Monarchia felbomlásáig, az I. világháború végéig tartott. III. A Galícia és Lodoméria (latinul Galicia et Lodomeria) nevet először a 13. században II. András használta oklevelében. Ez Halics és Vologyimir, azaz a mai ukrajnai Halics (Галич) és Volodimir- Volinszkij (Володимир-Волинський) városok nevéből származó latinosított alak.

146 3201 Ez volt a két legfontosabb város a környező ukrán vagy rutén területen, amely abban az időben magyar fennhatóság alatt állt. A két város, Halics és Vologyimir korábban két külön állam (Halics és Volin) központja volt, amelyek még a magyar uralom előtt közös fejedelemségben egyesültek, amelynek Halics lett a fővárosa. Ezt a fejedelemséget magyarul Halics vagy Gácsország néven ismerték.] Galícia és Lodoméria különböző nyelveken: Latin: Galicia et Lodomeria Német: Galizien und Lodomerien Lengyel: Galicja i Lodomeria Szlovák: Halič a Vladimírsko vagy Galícia a Lodoméria Ukrán: Halicsina i Volodimirija (Галичина і Володимирія) Román: Galiţia şi Lodomeria lodoszren [gruba warstwa śniegu ze zlodowaciałą pokrywą na wierzchu] jégvirág lodoszren na drogach jégvirág az utakon lodowacieć [1. zmieniać się w lód lub pokrywać się lodem; 2. marznąć; 3. drętwieć z przerażenia; 4. stawać się oschłym, nieczułym] jéggé fagyni; megfagyni, befagyni; jegesedni; (átv.) megdermedni, kihűlni lodowacieć z przerażenia a félelemtől megdermedni, kővé meredni az ijedtségtől lodowatość jégszerűség lodowaty, -a, -e [1. bardzo zimny; 2. ścięty w lód, pokryty lodem, zamarznięty; 3. przenośnie człowiek wyniosły, nieprzystępny, oziębły] jeges, jég-; jéghideg; jégszerű, jéghez hasonló; (átv.) rideg, érzéketlen lodowate przyjęcie hűvös fogadtatás lodowaty cukier kristálycukor lodowaty wiatr jeges szél lodowcowy, -a, -e jégkori, jégkorszakbeli, jéglodowiec [1. masa lodu powstała na lądzie, znajdująca się w stałym, powolnym ruchu; 2. powstaje z przekształcenia pokładów wiecznych śniegów w lód lodowcowy] gleccser, jégmező lodowiec górski (lodowce himalajskie, lodowce typu alpejskiego, lodowce norweskie) [rodzaj lodowca wystepujący we wszystkich strefach klimatycznych, na terenach górskich i podgórskich] hegyi gleccser lodowisko [to specjalnie zorganizowane miejsce do uprawiania sportów łyżwiarskich. Lodowiska dzielimy na dwie podstawowe grupy: naturalne i sztuczne.] korcsolyapálya, jégpálya, jéghokipálya; jégmező, jéggel borított terület lodowisko sztuczne műjégpálya; műjég lodownia [chłodnia, w której efekt chłodzenia uzyskuje się za pomocą lodu naturalnego lub sztucznego] (piwnica) jégverem; hűtőház, hűtőszekrény lodownia w browarze sörgyári jégverem lodowy, -a, -e [1. zrobiony z lodu; 2. w przenośni: zimny jak lód] jeges; jéglodowe pola jégmezők lodozwał jégtorlasz, jégtömb lodówa [zgrubienie od: lodówka] hűtőszekrény, jégszekrény lodóweczka [1. szafka chłodzona wewnątrz, służąca do przechowywania łatwo psującej się żywności; 2. pot. pomieszczenie, w którym jest bardzo zimno; 3. ptak łowny żyjący wokół bieguna północnego] jégszekrény; hűtőgép lodówka [1. szafka chłodzona wewnątrz, służąca do przechowywania łatwo psującej się żywności; 2. pot. pomieszczenie, w którym jest bardzo zimno; 3. ptak łowny żyjący wokół bieguna północnego] hűtőszekrény, jégszekrény [w lodówce (w lodówce jest.): a hűtőszekrényben; na lodówce: a hűtőszekrényen]; (ptak) jegesréce (Clangula hyemalis)

147 3202 Lodówka (Clangula hyemalis) [gatunek średniego lub dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący tundrę Eurazji i Ameryki Północnej. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Clangula] jegesréce (Clangula hyemalis) [a lúdalakúak rendjébe, ezen belül a récefélék (Anatidae) családjába tartozó Clangula nem egyetlen faja] lodówka elektryczna elektromos hűtőszekrény lodówka turystyczna [torba wyposażona w pojemniki z lodem] hűtőtáska lodówkowy, -a, -e [przymiotnik od: lodówka] hűtőszekrény-, jégszekrénylody [zamrożony deser, który uzyskuje się poprzez zamrażanie masy uzyskanej z produktów mlecznych (lody mleczne) bądź wody (lody wodne) z dodatkami smakowymi (dodatki tradycyjne owoce, lub nietradycyjne, mięsne czy warzywne w Polsce niepopularne), lub zamrażanie masy złożonej z owoców, cukru i wody (sorbet). Lody podawane są w różnej postaci, najczęściej jednak w waflu w postaci zakręconego stożka lub w postaci gałek (lody włoskie i amerykańskie), czy na patyku (zamrożona masa lodowa utrzymuje się na patyku wbitym w jej środek). Występują w ogromnej liczbie odmian i z wieloma dodatkami, z których najpopularniejszymi są: bita śmietana, rurki waflowe, rodzynki, kruszone orzechy.] fagylalt, fagyi [tejből vagy tejporból, cukorból, különféle ízesítőkből (gyümölcsök vagy mesterséges ízesítőanyagok) és adalékanyagokból készült hideg édesség. Házilag is elkészíthető, üvegkehelyből vagy ostyából készült fagylalttölcsérből is fogyasztható, díszítésként gyümölcsöt, ostyát, különféle gyümölcsszirupokat, csokoládét és csokoládészirupot stb. használnak. Léteznek zöldségfagylaltok is. Általában gombócokban szolgálják fel, egy gombóc tömege körülbelül 4 dkg. Csomagolt formája a jégkrém.] lody bakaliowe gyümölccsel, gyümölcsbefőttel ízesített fagylalt lody czekoladowe csokoládéfagylalt; csokifagyi lody malinowy málnafagylalt lody na patyku pálcikás jégkrém, jégrúd lody poziomkowe szamócafagylalt lody ruszyły megindult a jég v. a jégzajlás; a jég megindul v. zajlása megindul lody słodka, zamrożona masa przygotowana m.in. z mleka, cukru, jaj i owoców fagylalt, fagyi; jég lody śmietankowe tejszínfagylalt; parfé (fagyasztott tejszínkrém) lody truskawkowe eperfagylalt lody w kubeczku jégkrém lody waniliowe vaniliafagylalt, vaníliás fagylalt lody włoskie [lody z automatu o konsystencji gęstej śmietany] olasz fagylalt lody [begonia bulwiasta] gumós begónia (Begonia tuberhybrida) lodziarka [potocznie sprzedawczyni lodów] jégárusító, jégárusítónő; fagylaltosnő lodziarnia [1. wytwórnia lodów; 2. lokal, w którym sprzedaje się lody; 3. miejsce, w którym się robi i sprzedaje lody] jéggyár, műjéggyár, jégraktároló (helyiség) lodziarz [pot. sprzedawca lodów] fagylaltárus; jegesember, jeges lodżia (wł. loggia) [1. arch. pomieszczenie balkonowe w postaci otwartej na zewnątrz i osłoniętej balustradą wnęki w bryle budynku; obecnie balkon wnękowy. 2. w baroku i renesansie otwarty, ozdobny pawilon z otwartą kolumnadą lub arkadami zamiast ścian lub ściany frontowej.] (ol.) loggia; (építészet) fedett, oszlopos erkély; oszlopokon v. pilléreken nyugvó fedett folyosó, egy oldalról zárt erkély loftka [nabój myśliwski zawierający bardzo gruby śrut] nagyobbfajta sörét, vadászpuskagolyó loftka gumowa gumigolyó, gumilövedék

148 3203 log [1. urządzenie nawigacyjne do mierzenia drogi przebytej przez statek lub jego prędkości; 2. zapis działań systemu komputerowego] (ang.) log; hajósebességmérő készülék (műszer), tengeri csomó; az előbbinek az alapmértékegysége log [miara płynów, około 0,5 litra] log (bibliai folyadékűrmérték: 0,31 l) Log (inaczej: dziennik, plik dziennika, rejestr zdarzeń) [to w informatyce chronologiczny zapis zawierający informację o zdarzeniach i działaniach dotyczących systemu informatycznego, systemu komputerowego czy komputera. Log tworzony jest automatycznie przez dany program komputerowy, a sama czynność zapisywania do logu nazywana jest też logowaniem nie należy mylić tego określenia z logowaniem w celu wykonania uwierzytelnienia.] (informatika, ang.) log (napló) log (logarytm) [symbol pojęcia matematycznego logarytm] (mt.) log; logaritmus log burtowy [1. w jachtingu: sposób pomiaru prędkości statku względem powierzchni wody; 2. sposób pomiaru prędkości statku, stosowany czasem na niewielkich jachtach, na których nie ma stałego logu mechanicznego. Metoda wykorzystuje znajomość długości kadłuba i polega na pomiarze czasu, potrzebnego na przebycie drogi równej tej długości.] hajósebességmérő eszköz jachton log-file - 'log-file' [ejtsd: log fájl] rögzített állomány {magyarul: naplóállomány(?)} [1. Internetszolgáltatók kiszolgáló gépein rendszeresen rögzített állományok ("http-logs"); ezek alapján a szolgátató, de a Web-oldal tulajdonosa is, megfelelő analízis-programok segítségével megtudhatja pl. a Weboldalainak látogatottságát vagy a forgalom időbeli megoszlását, stb.; egy ilyen analízis program pl. a net.analysisdesktop; 2. Számítógépen végzett műveletek, a gép által küldött hibaüzenetek és/vagy a hálózaton bejövő és kimenő adatok "könyvelésére", nyomonkövetésére szolgáló állomány. A felhasználók például ebbe menthetik az online keresések eredményeit, a szolgáltatók pedig a ~ segítségével figyelhetik a forgalmat, készíthetik el a rendszerük használati statisztikáját.] logarytm [w matematyce logarytm jest wykładnikiem potęgi, do której należy podnieść stałą wartość podstawową, aby otrzymać daną liczbę. Logarytmowanie jest operacją odwrotną do potęgowania (podobnie jak pierwiastkowanie).] (gör.) logaritmus (log); (mennyiségtan) az a hatványkitevő (x), amelyre egy meghatározott (a) számot (az alapot) fel kell emelni (hatványozn kell), hogy az adott számot (b) megkapjuk; logaritmuszámítás Logarytm jest to wykładnik potęgi, do której należy podnieść stałą wartość podstawową (podstawę logarytmu), aby otrzymać daną liczbę. Inaczej logarytm o podstawie a liczby dodatniej b to wykładnik c potęgi, do której należy podnieść a, aby otrzymać liczbę b: a c = b, przy czym podstawa a jest liczbą dodatnią różną od jedności, zaś b>0. Piszemy: log a b = c, przy a > 0, a 1 i b > 0. Logarytmowanie jest operacją odwrotną do potęgowania (podobnie jak pierwiastkowanie). Formalnie logarytm jest funkcją odwrotną funkcji wykładniczej. Najczęściej spotykamy logarytmy: logarytm dziesiętny, zwany logarytmem Briggsa (o podstawie 10) [logarytm przy podstawie 10] 10 alapra vonatkoztatott Briggs-féle logaritmus rendszer logarytm naturalny, zwany logarytmem Napiera (o podstawie e) természetes v. Napier-féle rendszer (alapszáma e = 2, ) logarytm binarny a. dwójkowy (o podstawie 2) 2 alapú logaritmus logarytm ilorazu hányados logaritmus logarytm naturalny (logarytm Nepera, logarytm hiperboliczny) [1. logarytm, którego podstawą jest liczba niewymierna e, równa w przybliżeniu 2,7182; 2. to logarytm o podstawie e=2, , oznaczany na ogół symbolem ln x (spotyka się również zapis log x). Liczba e zwana jest liczbą Eulera.] logaritmus naturalis; természetes logaritmus; ln x logarytmiczny, -a, -e logaritmus-, logaritmikus logarytmy naturalne természetes logaritmusok logarytmować [obliczać logarytm danej liczby lub wyrażenia matematycznego] logaritmust keresni, logaritmizálni logarytmowanie logarimuskeresés; logaritmizálás logarytmowy, -a, -e logaritmuslogatom [1. sztuczny wyraz bez znaczenia, używany w badaniach psychologicznych i audiometrycznych; też: zestaw takich wyrazów; 2. sztuczny wyraz, nie mający znaczenia myślowego, wypowiadany przy próbach wyrazistości odtwarzania dźwięków przez urządzenia akustyczne] logatom [távbeszélő-berendezések kipróbálásakor az érthetőség vizsgálatára összeállított egyszótagú szavak gyűjteménye (a görög logosz és atom összevonásából)]

149 3204 logatomy (ang. nonsense sylables) [sylaby służące do badania wyrazistości mowy w testach odsłuchowych] logatomok Logia (z gr. wyrocznia) [małe fragmenty tekstu wyciągnięte z kontekstu. W biblistyce termin ten oznacza pojedyncze, wyjęte z kontekstu wypowiedzi Jezusa takie jak sentencje, pouczenia czy przypowieści.] Logia Jesu; Jézus mondásainak gyűjteménye. Máté és Lukács evangéliumának egyik forrásirata. loggia [wym. lodżdżia], lodżia [1. kryty balkon w postaci wnęki w ścianie budynku; 2. pomieszczenie otwarte na zewnątrz arkadami, charakterystyczne dla pałaców renesansowych; 3. w miastach włoskich: otwarty, ozdobny pawilon, służący do uroczystości publicznych] lodzsa; (építészet) fedett, oszlopos erkély logical block (ang.) [logiczny blok] logikai blokk (logical block) [A lemez legkisebb címezhető területe. Minden logikai blokk rendelkezik egy egyedi logikai blokkszámmal (Logical Block Number, LBN), mely nullától kezdődik és folyamatosan növekvő értékű. Az ISO-9660 szabványban a CD minden adatát logikai blokkszámmal címezik. Jelenleg a CD írás az egy logikai blokk egyenlő egy logikai szektor hozzárendelést támogatja.] logical block number (logiczny numer bloku) (ang.) LBN (Logical Block Number) logikai blokkcím logicyzm [1. w matematyce: kierunek głoszący sprowadzalność matematyki do logiki, a w nowszej wersji do teorii mnogości; 2. kierunek w matematyce, wg którego podstawą matematyki jest logika; 3. to jest poglądem, który opiera podstawy matematyki na elementach logiki. Według tej teorii obiekty matematyczne są wytworami psychicznymi ludzkiego umysłu, a wszystkie dowody matematyczne to po prostu elementy rozumowania dedukcyjnego. Logicyzm wymaga co prawda, aby były one dostępne poznaniu, ale nie wypowiada się na temat ich natury ontologicznej (typu). Rozumie on proces matematycznej działalności, jako formalną teorię wyprowadzającą z przyjętych aksjomatów wnioski za pomocą rachunku zdań.] (gör.) logicizmus; (filozófia) a logika túlértékelése, a logikai elemekre való egyoldalú támaszkodás; a puszta ésszerűségre hivatkozó, minden nem logikus és irracionális elemet kizáró gondolkodás logicznie ésszerűen, következetesen, logikusan logiczność észerűség, következetesség, vminek a logikus volta logiczny, -a, -e [1. odnoszący się do logiki jako dyscypliny naukowej; 2. sensowny, rozsądny, zgodny z logiką; 3. poprawnie myślący; 4. pot. poprawnie myślący; konsekwentny, sensowny, rozsądny, racjonalny, uzasadniony; dotyczący] (gör.) logikus; logikai; a logika szabályainak megfelelő, a logikán alapuló; ésszerű, következetes; világos, magától értedődő logiczne myślenie világos, logikus gondolkodás logiczny wniosek logikai következtetés logik [specjalista w sferze logiki] (gör.) logikus; logikával foglalkozó filozófus; a logika tudósa, művelője logika [łac. logica 'logika' z gr. logikós 'logiczny' od lógos, 1. dyscyplina naukowa zajmująca się regułami poprawnego myślenia i wnioskowania; w węższym znaczeniu: logika formalna; 2. poprawne, rzeczowe myślenie, oparte na związkach przyczynowo-skutkowych; 3. prawa i mechanizmy rządzące jakimiś zdarzeniami; 4. nauka z dziedziny filozofii zajmująca się znajdowaniem praw rządzących ludzkim rozumowaniem, a także wnioskowaniem; 5. poprawne myślenie, oparte na związkach przyczynowo-skutkowych; 6. logika matematyczna - dziedzina matematyki zajmująca się badaniem własności wnioskowania matematycznego oraz modeli teorii matematycznych; 7. zajmuje się analizą poprawnego rozumowania. Jest dyscypliną normatywną, więc zajmuje się tym jak co powinno działać, powinnością samą. Od wieków toczy się spór czy logika jest nauką czy umiejętnością, ponieważ jest też dyscypliną praktyczną. Wielokrotnie "czysta logika" jest nazywana "nauką o nauce".] (gör.) logika; (filozófia) ésszerű, következetes gondolkodás, ésszerűség, törvényszerűség; ésszerű gondolkodásmód, józan ész; a gondokodás törvényeinek és formáinak tudománya; gondolkodásmód; ok-okozati összefüggés (eseményekben stb.), belső törvényszerűség; a helyes gondolkodásról és a megismerés törvényszerűségeiről szóló tanítás. logika dialektyczna dialektikus logika logika dziejów az események törvényszerűsége logika faktów a tények törvényszerűsége v. logikája logika formalna [nauka o związkach logicznych między zdaniami] formális logika

150 3205 logika matematyczna [dział matematyki zajmujący się badaniem własności wnioskowania matematycznego oraz modeli teorii matematycznych] matematikai logika [a matematika egyik fejezete, a matematikai rendszereket, a matematikai bizonyításokat, matematikai módszerekkel vizsgálja] logika modalna [teoria logiczna, która bada pojęcia możliwości, konieczności i ich wariantów. Niekiedy termin "logika modalna" rozumie się szerszej, włączając w jego obręb logiki epistemiczne, logiki temporalne, logiki deontyczne i logiki programów niniejszy artykuł omawia jedynie logiki modalne w sensie wąskim (logiki modalne aletyczne) na przykładzie systemu S5.] modális logika [a klasszikus logika olyan kibővítése, amely már modális kijelentéseket tartalmazó érvelésekről is képes számot adni. Modális logikában egy kijelentés kapcsán nem pusztán arról lehet beszélni, hogy az igaz vagy hamis, hanem arról is, hogy egy bizonyos módon igaz, például szükségszerű, tudott vagy hitt, kötelező, bizonyítható.] logika trójwartościowa [system logiczny, w którym zdaniom przypisuje się trzy wartości logiczne] háromértékű logika [sokféleképpen definiálható és számos lehetőség van a logikai alapműveletek általánosítására is, olyan módon, hogy a kétértékű speciális esetben az általánosítás visszaadja az eredeti BOOLE-algebrai struktúrát] logika wypadków az események törvényszerűsége logiki [nauki o sposobach jasnego i ścisłego formułowania myśli, o regułach poprawnego rozumowania i uzasadniania twierdzeń] logikák Login, Logon [1. zgłaszanie się do sieci, polegające na wpisaniu nazwy użytkownika oraz jego hasła. 2. identyfikator użytkownika podawany podczas rozpoczynania pracy z systemem komputerowym; 3. jest to potoczne określenie identyfikatora i hasła użytkownika. Słowo login pochodzi od (ang.) log in, rozumianego jako polecenie wejścia do systemu komputerowego wyrażenie to ewoluowało do pojedynczego słowa login, rozumianego w uproszczeniu jako wymagany identyfikator, a nie czynność. Z kolei, na określenie wspomnianej czynności, przyjęło się określenie logowanie. Wśród społeczności internetowej funkcjonuje również określenie nick (lub nickname), czyli pseudonim którym się posługujemy, np. podpisujemy.] LOGIN - bejelentkezés, belépés; bejelentkezés egy (távoli) számítógépbe a hálózaton keresztül, a kapcsolat felépítése és az azonosítók megadása [(1): Egy Novell szerverre való bejelentkezést konkrétan elvégző program neve. Paraméterezése: LOGIN [Szervernév / Felhasználói név] Angol szó. (Kiejtése: login) Magyar megfelelője: belépés, bejelentkezés. - LOGIN (2):Egy Novell szerveren automatikusan meglévő egyik könyvtár neve. Angol szó. Magyar megfelelője: belépés, bejelentkezés. 3. belépés egy számítógép-rendszerbe (pl. egy szolgáltatóéba) vagy alkalmazásba; a belépés egy jelszó vagy más egyedi információ megadásával történik, amelynek nyomán egy azonosító művelet megy végbe] logistyczny, -a, -e logisztikai logistyk logisztikus logistyka [I 1. planowanie i organizacja skomplikowanego przedsięwzięcia; 2. daw.; zob. logika matematyczna; 3. przest. logika matematyczna; wojsk. nauka planowania, ruchu i uzupełnień stanu osobowego oraz teoria i praktyka produkcji, dystrybucji i konserwacji materiałów, a także transportu i budowy urządzeń wojsk. II teoretyczne i praktyczne przedsięwzięcia mające na celu utrzymanie gotowości sił zbrojnych.; 4. ta jest terminem opisującym proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta.] logisztika; matematikai logika [A logisztika a görög logos szóból származik, jelentése értelem, számítás, tervezés ok] logistyka [termin opisujący proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne mogą obejmować (choć nie muszą się do nich ograniczać): obsługę klienta, prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy

151 3206 zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, transport i składowanie.] logisztika [anyagok, információk, személyek, energia rendszereken belüli és közötti áramlásának tervezése, szervezése, irányítása, ellenőrzése. Leggyakrabban a katonaságnál és az üzleti életben használják.] logistyka zwrotna (od ang. reverse logistics) inverz logisztika ["Az inverz logisztika olyan tudományos és gyakorlati ismeretek, tapasztalatok és módszerek összessége, amelyek alkalmasak az eredeti használaton kívülre kerülő áruk, termékek, erőforrások és az ezekhez kapcsolódó információk hálózatokon belüli és hálózatok közötti áramlásának koordinálására, a termék előállítók szolgáltatásainak bővítéséért és a környezetvédelmi előírások betartásáért."]; visszutas [visszirányú, reverz, inverz] logisztika; (átv.) hulladékszállítás, hulladékgazdálkodás logizm [rozumowanie, wynik rozumowania] logizmus; minden ismerettartalmunknak a logikus, ésszerű gondolkodásból való levezetése logo- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z mową, słowem lub myślą] (gör.) logo-; szó-, beszéd- Logo [prosty język programowania przeznaczony do zapoznawania dzieci z działaniem komputera] Logo (programozási nyelv, Logo nyelv parancsnyelv, a Lisp nyelv könnyebben olvasható adaptációja, melyet Wally Feurzeig és Seymour Papert készített) logo [1. graficzny symbol przedsiębiorstwa, organizacji, serii wydawniczej itp.; 2. obrazek umieszczany na wyświetlaczu telefonu komórkowego] logó [1. jel; egy cég, szervezet vagy szolgáltatás egyedi, jól felismerhető, azonosításra szolgáló jele; 2. Márkajelzés, embléma. 3. Valamely cég márkajele, emblémája, egyesületek jele. A ruhadarabokon hímzett vagy nyomott változatban jelennek meg, újabban egyre gyakrabban használják ingeken, pulcsikon és pólókon.] logocentryzm [1. traktowanie słów i języka jako podstawowego sposobu ujmowania rzeczywistości, charakterystyczne zwłaszcza dla umysłowości Zachodu; 2. zainteresowanie prawdą, racjonalnością, logiką i słowem, charakterystyczne dla zachodniej myśli filoz.] logocentrizmus logogryf [1. zagadka polegająca na odgadnięciu zaszyfrowanych wyrazów; 2. zagadka literowa (np. anagram). 1. rodzaj zadania szaradziarskiego, w którym nie krzyżujące się ze sobą wyrazy pomocnicze wpisuje się w diagram, a ich określone litery (w wyróżnionych kratkach) tworzą rozwiązanie; 2. Jest to również odmiana tradycyjnego szyfrogramu. Do diagramu należy wpisać odgadnięte wyrazy hasłowe (najczęściej o jednakowej długości), a następnie z zaznaczonych pól odczytać rozwiązanie. Im grupa kolejnych, zaznaczonych liter jest dłuższa, tym logogryf jest ambitniejszy.] szórejtvény, betűrejtvény logogryf dla gimnazjalistów szórejtvény gimnazistáknak logometr [1. przyrząd do pomiaru stosunku dwóch wielkości elektrycznych; 2. przyrząd pomiarowy służący do pomiaru rezystancji, pojemności i częstotliwości] ellenellás, kapacitás és frekvencia mérésére szolgáló eszköz logopatia [wada mowy] logopátia; beszédhiba, beszédzavar logopeda [specjalista w zakresie logopedii] logopédus [gyógypedagógus, aki a beszédben akadályozott gyermekek és felnőttek ellátására képesített.] logopedyczny, -a, -e logopédiai logopedia [1. nauka zajmująca się kształceniem prawidłowej wymowy oraz usuwaniem jej wad i zaburzeń; 2. nauka o przekazywaniu i odbiorze informacji słownej oraz o fonacji, zajmująca się problemami fonetyki, mowy dziecka, percepcji mowy, patologii mowy i głosu, nauczania głuchych, ortofonii itp.] - (gör.) logopédia; a beszédhibák megelőzésének és javításának elmélete és gyakorlata logos [1. w starożytnej filozofii greckiej: powszechna prawidłowość świata (u Heraklita i stoików), rozum, pojęcie (u Arystotelesa); 2. w koncepcjach przed- i wczesnochrześcijańskich: twórcza siła boska; 3. w teologii chrześcijańskiej: druga osoba Trójcy Świętej, Syn Boży; 4. zob. logo w zn. 2.; 5. staroż. filoz. gr. powszechna prawidłowość świata (Heraklit); przeznaczenie, rozum kosmiczny (u stoików); hipostaza rozumu bóstwa (u neoplatoników); słowo, druga osoba boska, Syn Boży (teol. chrześc.); rozum (absolutny), umysł.] (gör.) logosz; szó, gondolat, mondás, tantétel; a görög filozófiában a világ-ész; az újplatonikus keresztény filozófiában a világ Istenben létező gondolata [a sztoikus filozófiában a mindenséget átjáró isteni értelem; Philo zsidó-hellenista filozófiájában a transzcendens istenség világfenntartó

152 3207 munkájának közvetítője, ill. közvetítői (logoi); a gnózisban középlény Isten és a világ között; János evangélistánál Istennek Jézusban testet öltött örök Igéje. (János evangéliuma)] logos asarkos [To rozumienie jedyności Jezusa Chrystusa jako konstytutywnej i relacyjnej wiąże się u J. Dupuis także z dość specyficznym rozumieniem relacji między Słowem niewcielonym (Logos asarkos) a Słowem wcielonym (Logos ensarkos). W tej perspektywie zbawcza ekonomia Słowa wcielonego traktowana jest jako sakrament szerszej ekonomii Słowa niewcielonego, która to ekonomia odwiecznie towarzyszy historii ludzkości. Moim zdaniem, choć Dupuis nie oddziela tu jak np. czyni to R. Panikkar zbawczego działania Słowa niewcielonego (Logos asarkos) od zbawczego działania Słowa wcielonego (Logos ensarkos), to jednak niebezpiecznie te dwa działania wyodrębnia. Mieści się to jednak w granicach ortodoksji, skoro tak uważa sama Notyfikacja Kongregacji Doktryny Wiary.] (gör.) logos asarkos; az örök Ige, mielőtt testet öltött logos ensarkos; a Jézusban testté lett Ige. logos spermatikos; az óegyházi apologéták szerint a pogányság között is munkálkodó, mintegy elszórt isteni ige. Logout [odłączenie się użytkownika od sieci] (ang.) Logout - kijelentkezés, kilépés [1. kijelentkezés egy másik (távoli) gépről és a hálózati kapcsolat lebontása; 2. üzenet az alkalmazásból való kilépésre vagy a kapcsolat megszakítására] logować sebességet mérni (hajón) logować się [nawiązywać łączność z systemem komputerowym o kontrolowanym dostępie przez podanie identyfikatora użytkownika i hasła] saját sebességet mérni; (inf.) bejelentkezni logować się do sieci bejelentkezni a hálózatba logowanie [1. Logowanie to rodzaj uwierzytelnienia i autoryzacji użytkownika polegający na podawaniu loginu i hasła w celu wejścia do określonego systemu informatycznego lub otrzymanie w nim określonych uprawnień. 2. Logowanie to zapisywanie w plikach dziennika lub bazie danych przebiegu działania programu lub strumienia danych, który jest przez ten program generowany.] bejelentkezés, belépés, login logowanie na stronach WWW [powszechnie stosowany mechanizm uwierzytelniania użytkownika odwiedzającego stronę WWW. Aby zalogować się potrzebne jest wcześniejsze przejście przez proces rejestracyjny, w którym należy podać dane określone przez właściciela serwisu (lub inny osoby odpowiedzialne za jego funkcjonowanie). Od strony technicznej, logowanie jest oparte najczęściej o mechanizmy sesji z użyciem tzw. ciasteczek.] (informatika) bejelentkezés a WWW oldalakra Lois a. Loida [babka Tymoteusza. Kobieta o nieobłudnej wierze. Ona ze swą córką Eunice wychowywały Tymoteusza.] LOIS (jobb, kellemesebb, tetszetősebb) [Timóteus nagyanyja (2Tim 1,5)] lojalista [(ang. loyalist, fr. loyaliste) 1. człowiek lojalny 2. hist. w daw. Polsce wierny poddany rządu państwa zaborczego.]; lojalistka (tört.) lojalista (ffi/nő) lojalistyczny, -a, -e (tört.) lojalistalojalizm [1. postępowanie zgodne z polityką władz, także tych narzuconych przez obce mocarstwo; 2. lojalność; hist. wiernopoddaństwo względem rządów zaborczych] (tört.) lojalizmus lojalnie hűségesen, törvénytisztelő módon lojalność (fr.-lat.) lojalitás; méltányosság, igazságosság; egyenesség, becsületesség; jóhiszeműség, hűség (vmilyen rendszerhez, meggyőződéshez); törvénytisztelet lojalny, -a, -e [prawomyślny; wierny prawowitemu rządowi a. monarsze; wierny i oddany jakiejś instytucji a. osobie (prywatnej); uczciwy, prawy, rzetelny w stosunkach z ludźmi.] (fr.-lat.) lojális; törvénytisztelő, hű, hűséges; méltányos, igazságos; jóhiszemű, egyenes, becsületes lojalny wobec rządu kormányhű, kormánytisztelő lojza [wesz] [Słowniczek języka śląskiego] tetű lok [pasmo wijących się włosów] hajfürt, fürt; hajtincs, lokni lokacja [1. w XII-XIV wieku: zakładanie wsi, miast (zwykle na prawie niemieckim); 2. wieś lub miasto założone w ten sposób; 3. w technice: określanie położenia i rozmiarów obiektów na podstawie fal elektromagnetycznych lub akustycznych; 4. proces zakładania wsi oraz miast.] (tört.) falu- v. városalapítás lokacja (technika: radiolokacja, hydrolokacja, termolokacja) [sposób wykrywania położenia i wyznaczania kierunku i prędkości ruchu obiektów] lokáció

153 3208 lokacja (biologia) [sposób orientowania się zwierząt: echolokacja (delfiny); elektrolokacja] lokáció (tájékozódás) lokacja akustyczna akusztikai iránymeghatározás lokacja metodą echa echolokáció; visszhangos helymeghatározás; tájékozódás visszavert hang segítségével; visszhangos tájolás lokacja ultradźwiękowa ultrahangvisszhangkeresés lokacyjny, -a, -e városalapító lokaj [1. służący w bogatym domu lub na dworach panujących; 2. pogard. o człowieku wysługującym się komuś] lakáj, komornyik, inas, urasági szolga lokaj anonsuje gościa a lakáj bejelenti a vendéget lokajczyk kisinas lokajski, -a, -ie [1. mający związek z lokajem, charakterystyczny dla lokaja; 2. potocznie: służalczy] szolgai, lakáj természetű, lakájlokajstwo [1. przestarzałe: ogół służby domowej w pałacu; 2. służalcza postawa, wysługiwanie się komuś; serwilizm] szolgaszemélyzet, lakájok, lakájkodás, (átv.) szolgalelkűség, lakájszellem lokal [1. mieszkanie lub inne pomieszczenie użytkowe; 2. restauracja lub kawiarnia] (fr.-ném.) lokál, helyiség, mulató, zenés szórakozóhely lokal biurowy irodahelyiség lokal do wynajęcia kiadó helyiség lokal nocny éjjeli mulató, lokál, mulatóhely lokal publiczny nyilvános helyiség lokal rozrywkowy szórakozóhely, mulató lokal wyborczy szavazóhelyiség, választóhelyiség lokal z ogródkiem kerthelyiség lokale gastronomiczne vendéglátóhelyek lokalik [mały lokal] lokálka, kisebb lokál lokalizacja [1. miejsce, w którym znajduje się lub ma się znaleźć jakiś obiekt; 2. określenie położenia jakiegoś obiektu; 3. ograniczenie skutków jakiegoś zjawiska do pewnego obszaru; 4. określenie miejsca, gdzie coś się znajduje lub ma się znajdować; 5. ograniczenie skutków zjawiska do danego obszaru] lokalizáció, lokalizálás; korlátozás, egy helyre szortás, elhelyezés, telepítés; helymeghatározás hanggal lokalizacja dźwięku tájékozódás hanggal lokalizacja inwestycji beruházás telepítése lokalizacja produkcji termelés területi elhelyezése lokalizacja przemysłu ipartelepítés lokalizacja sieci sklepów üzlethálózat telepítése lokalizacja słuchowa akusztikai helymeghatározás lokalizacja zakładów üzemtelepítés lokalizacja źródła dźwięku wskutek słyszenia dwuusznego kétfülű hangészlelés, hangirány-meghatározás két füllel lokalizacyjny, -a, -e [związany z lokalizacją (np. zestaw lokalizacyjny, mapa lokalizacyjna)] lokalizációs; korlátozó lokalizator [urządzenie do określania położenia czegoś] lokátor; radar lokalizować [1. określać położenie czegoś; umiejscawiać; 2. ograniczać coś, nie dopuszczając do rozprzestrzenienia się] (lat.) lokalizálni; helyhez kötni, egy helyre szorítani, korlátozni, elszigetelni; vminek a hatókörét elszigetelni, korlátozni; vminek a továbbterjedését megakadályozni; (orvosi) a betegség gócát megtalálni, továbbterjedését meggátolni lokalizować epidemię járványt lokalizálni lokalizować pożar tüzet lokalizálni lokalizować się [występować lub znajdować się w jakimś miejscu] lokalizálódni; elkülönülni, elhatárolódni lokalizowanie lokalizálás, korlátozás, elszigetelés lokalizowanie pronlemów a problémák elszigetelése v. korlátozása lokalnie helyileg, lokálisan lokalność lokalitás lokalny, -a, -e [istniejący lub działający na danym obszarze, charakterystyczny dla danego obszaru] (lat. ném.) lokál-; helyi, helybeli, helyi jellegű; (lat.) lokális; helyi, helybeli, helyi jellegű lokalna (telefon) helyi beszélgetés lokalna miejska wstęga identyfikacyjna [reprezentacyjna taśma zrobiona z przędzy wiskozowej płóciennym splotem z grubymi wątkami, które tworzą skośne identyfikatory. Jest surowa albo w

154 3209 jaskrawych kolorach o typowej szerokości pomiędzy 10 mm a 20 mm. Wykorzystywana na mundury identyfikujące przynależność do danego kraju.] nemzetiszínű szalag [Viszkózfonalból készült, vászon- vagy ripszkötésű szalag, a nemzeti színekkel. Jellemzően mm széles.] lokalne warunki meteorologiczne helyi időjárási viszonyok lokalowy, -a, -e [przymiotnik od: lokal (np. warunki lokalowe, bywalec lokalowy)] helyiség, lakás-, lokállokalpatriot, lokalpatriota (lat.) lokálpatrióta; csak legszűkebb otthonának érdekeit tekintő személy lokalpatriotyzm (patriotyzm lokalny) (lat.) lokálpatriotizmus; azűk látókörű, helyi érdekű hazafiság; a szűkebb vidék túlbecsülése, túlhajtott szeretete; (átv.) a kisebb jelentőségű helyi érdekeknek az országos ügyek elé helyezése lokat [w dawnej Polsce: zastępca lub pomocnik nauczyciela w szkołach parafialnych] (dawno) tanárhelyettes v. a tanár képviselője egyházi iskolában lokata [1. umieszczenie pieniędzy w akcjach jakiegoś przedsiębiorstwa, depozytach bankowych, nieruchomościach itp.; też: suma pieniędzy zdeponowana w banku lub nieruchomość; 2. miejsce uzyskane w klasyfikacji] elhelyezés, befektetés lokata bankowa bankbetét lokata terminowa [zdeponowanie pieniędzy w banku na określony termin] határozott idejű befektetés; határidős betét lokata hipoteczna jelzálogkölcsön lokata inwestycyjna beruházás, tőkebefektetés lokata kapitałowa v. kapitału tőkebefektetés lokata oszczędności takarékbetét lokata potyczki kölcsönjegyzés kokata terminowa időbefektetés lokator 1 [osoba odnajmująca mieszkanie], lokatorka bérlő, lakó, lakásbérlő lokator główny főbérlő lokator zobowiązany jest do świadczeń a lakó köteles lakbért fizetni lokator 2 [zob. lokalizator; urządzenie do określania położenia czegoś] lokátor; radar lokator 3 [osoba dokonująca lokacji wsi lub miasta] falu v. város alapítását végző személy lokatorski, -a, -ie lakói, lakó-, bérlőlokaut [1. ang. lockout 'jw.' od lock out 'zamykać drzwi przed kim; nie dopuszczać (robotników) do pracy'; lock 'zamykać na klucz; zamek'; out 'na zewnątrz'. zamknięcie zakładu pracy przez właściciela, połączone z przerwaniem zatrudnienia a. masowym zwalnianiem robotników, celem wywarcia presji i zmuszenia ich do ustępstw, niekiedy w odpowiedzi na (groźbę) strajk(u). 2. (z ang. - lockout) - forma walki pracodawców z pracownikami polegająca na masowym zwalnianiu pracowników w celu zmuszenia ich do przyjęcia gorszych warunków pracy. Lokaut może być również zastosowany w odpowiedzi na strajk lub w celu jego zapobieżenia. Lokaut najczęściej stosowany jest w okresach kryzysu. 3. masowe zwalnianie pracowników w celu zmuszenia ich do przyjęcia gorszych warunków pracy. Lokaut może być również zastosowany w odpowiedzi na strajk lub w celu jego zapobieżenia. Lokaut najczęściej stosowany jest w okresach kryzysu] (ang.) lock out, lockaut; kizárás, munkáskizárás; a tőkés munkáltatók azon titkos megállapodása, hogy a munkásosztály harcos tagjait gyáraikban nem alkalmazzák lokautować lokautolni; munkásokat kizárni loko (lat.) loco; helyben loko pokład feladó állomáson költségmentesen berakva loko wagon vagonba, vonatba berakva lokomobila [(z łac. locus mobilis) maszyna używana dawniej do napędu maszyn rolniczych, prądnic, pomp itp.] (lat.) lokomobil; (gép) különféle munkagépek meghajtására használt vontatható álló gőzgép

155 3210 lokomocja [1. przenoszenie się z miejsca na miejsce za pomocą pojazdów; 2. daw. zdolność poruszania się; 3. autonomiczny ruch form żywych, przy pomocy organów ruchu na przykład skrzydeł, kończyn, wici lub rzęsek. Lokomocja może oznaczać przemieszczanie się człowieka za pomocą technicznych (rower, samochód, pociąg) lub biologicznych (konie, wielbłądy) środków transportu.] mozgás, közlekedés, helyváltoztatás, eltolás lokomocyjny, -a, -e [związany z lokomocją] forgalmi lokomotoryczny, -a, -e [w psychologii: dążący do zmiany miejsca w instynktowny lub mechaniczny sposób] (élővilág) lokomotoros lokomotywa [1. pojazd szynowy (stosowany od 1804) z własnym napędem, przeznaczony do ciągnięcia (lub pchania) innych pojazdów (wagonów) po torach; 2. pojazd trakcyjny przeznaczony do ciągnięcia i popychania innych pojazdów, w którym nie ma pomieszczenia do przewozu pasażerów i ładunku] (lat.) lokomotív; mozdony lokomotywa dieslowska a. Diesla dízelmozdony; Diesel-mozdony, Diesel-motorral hajtot mozdony lokomotywa elektryczna villanymozdony lokomotywa parowa (również parowóz) [lokomotywa napędzana maszyną parową lub turbiną parową. Para pochodzi z kotła opalanego węglem, rzadziej drewnem, ropą czy mazutem, a w parowozach bezogniowych z zasobnika pary. Pierwszy parowóz zbudował Richard Trevithick, zademonstrowany w 1804 roku. Za wynalazcę współczesnego parowozu uważa się George'a Stephensona. Jego parowóz Rakieta (Rocket) z 1829 stał się pierwowzorem wszystkich dalszych konstrukcji.] gőzmozdony [a vasutakon elsőként használt géperejű vontatójármű, precízebben a gőzmozdony vontatott járművek (vasúti kocsik) továbbítására szolgáló vasúti vontatójármű] lokomotywka [1. mała lokomotywa; 2. napędowy środek szynowy używany w transporcie wewnętrznym] mozdonyocska lokomotywny, -a, -e mozdonylokomotywownia [nazwa jednostki organizacyjnej wraz z zespołem budynków i urządzeń, służących do obsługi lokomotyw, m.in. do ich napraw i stacjonowania. Nazwa zaczęła funkcjonować w miarę zmiany profilu obsługiwanego taboru przez byłe parowozownie.] mozdonyszín lokować [1. umieszczać, rozmieszczać kogoś lub coś w jakimś miejscu; 2. umieszczać pieniądze w akcjach jakiegoś przedsiębiorstwa, depozytach bankowych, nieruchomościach itp.; 3. dokonywać lokacji miasta lub wsi] elhelyezni, befektetni; (pénzt) kihelyezni lokować pieniądze w banku pénzt elhelyezni a bankban lokować pieniądze w czymś pénz befektetni vmibe lokować się [1. zajmować jakieś miejsce, sadowić się; 2. zajmować jakąś pozycję w klasyfikacji] elhelyezkedni lokowanie elhelyezés, befektetés (pénz); elrakás, szétosztás lokowanie się helyezkedés lokówka [1. przyrząd elektryczny służący do kręcenia włosów na gorąco; 2. wałeczek z metalu, plastyku lub gąbki, służący do zakręcania włosów] hajsütővas; hajcsavaró lokum, locum [wym. lokum] [pomieszczenie lub mieszkanie dla kogoś] hely, helyiség, tartózkodási hely Lollardowie, Lollardzi [członkowie ruchu plebejsko-religijnego w Anglii i Szkocji w XIV i XV w. powstałego pod wpływem nauk Jana Wiklefa. Nazwa lollardzi