Wpływ nienadzorowanych ćwiczeń domowych na stan funkcjonalny pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa badanie wstępne

Transkrypt

1 Księżoolska-Orłowska, Kożuchowski, Sadura-Sieklucka, Pacholec, Kowalik Wływ nienadzorowanych ćwiczeń domowych na stan 253 Wydawnictwo UR 2013 ISSN X Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie Rzeszów 2014, 3, Krystyna Księżoolska-Orłowska (A,D,E, F,G), Marcin Kożuchowski (A,B,C,D,E,F,G), Teresa Sadura-Sieklucka (B,C,D,F), Anna Pacholec (B,C,D), Katarzyna Kowalik (F,G) Wływ nienadzorowanych ćwiczeń domowych na stan funkcjonalny acjentów z zesztywniającym zaaleniem stawów kręgosłua badanie wstęne The influence of non-suervised home exercises on the functional condition of the atients with ankylosing sondylitis reliminary research Klinika Rehabilitacji Reumatologicznej Instytutu Reumatologii w Warszawie STRESZCZENIE Wstę. Komleksowe leczenie zesztywniającego zaalenia stawów kręgosłua owinno łączyć metody farmakologiczne i niefarmakologiczne. Celem racy jest ocena wływu nienadzorowanych ćwiczeń domowych na oziom funkcjonalny acjentów z zesztywniającym zaaleniem stawów kręgosłua. Dodatkowo rzerowadzono ocenę wływu ćwiczeń realizowanych w domu na efektywność rowadzonej rehabilitacji szitalnej. Materiał i metody. Badaniem zostało objętych 52 acjentów (12 kobiet i 40 mężczyzn) z zesztywniającym zaaleniem stawów kręgosłua w wieku średnio 44,1 lat. W oarciu o zebrane dane z ankiet, odzielono acjentów na dwie gruy: grua A (34 acjentów) acjenci ćwiczący w domu, grua B (18 acjentów) acjenci niećwiczący w domu. W obu gruach dokonano dwukrotnie oceny stanu funkcjonalnego za omocą kwestionariusza BASFI (na oczątku rehabilitacji oraz o 3 tygodniach). ABSTRACT Background. Comlex treatment of ankylosing sondylitis should combine harmacologic and non-harmacologic methods. The aim of the research was to estimate the influence of non-suervised home exercises on functional condition of atients with ankylosing sondylitis. Additionally, the assessment of the influence of home exercises on the efficiency of inatient rehabilitation was erformed. Material and methods. The study involved 52 atients (12 women, 40 men) aroximately at the age of 44.1 with ankylosing sondylitis. The atients were divided into two grous: grou A (34 atients) exercising at home, grou B (18 atients) not exercising at home. The assessment of functional condition of atients in both grous was erformed twice using the BASFI questionnaire at the beginning of the rehabilitation and 3 weeks after the treatment. Udział wsółautorów / Particiation of co-authors: A rzygotowanie rojektu badawczego/ rearation of a research roject; B zbieranie danych / collection of data; C analiza statystyczna / statistical analysis; D interretacja danych / interretation of data; E rzygotowanie manuskrytu / rearation of a manuscrit; F oracowanie iśmiennictwa / working out the literature; G ozyskanie funduszy / obtaining funds Artykuł otrzymano / recived: Zaakcetowano do ublikacji / acceted:

2 254 Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2014, 3, Wyniki. W obu gruach wykazano orównywalne wartości wskaźnika BASFI na oczątku rehabilitacji (BASFI I). Po 3 tygodniach rowadzonego leczenia szitalnego odnotowano istotną statystycznie orawę stanu funkcjonalnego (wskaźnik BASFI II) w całej gruie acjentów. Stoień orawy stanu funkcjonalnego był orównywalny w obu gruach. Wnioski. W rzerowadzonych badaniach wykazano brak wływu nienadzorowanych ćwiczeń domowych na oziom funkcjonalny acjentów z zesztywniającym zaaleniem stawów kręgosłua. Stan funkcjonalny acjentów o 3-tygodniowej rehabilitacji szitalnej uległ znaczącej orawie. Nie wykazano, by ćwiczenia realizowane w domu wływały na zwiększenie efektywności rowadzonej rehabilitacji. Słowa kluczowe: zesztywniające zaalenie stawów kręgosłua, oziom funkcjonalny, leczenie, ćwiczenia domowe, rehabilitacja. Wstę Zesztywniające zaalenie stawów kręgosłua (ZZSK) jest układową chorobą autoimmunologiczną zajmującą szkielet osiowy i stawy obwodowe. Charakteryzuje się zaaleniem stawów krzyżowo-biodrowych, stawów kręgosłua, stawów żebrowo-mostkowych i żebrowo-kręgowych oraz więzadeł i tkanek okołokręgosłuowych [1, 2, 3]. Jest to druga od względem częstości wystęowania, o RZS, choroba zaalna stawów. Szacunkowe dane eidemiologiczne (oarte o rejestry szitalne) wskazują, że odsetek chorych na ZZSK waha się od 0,05 do 0,23%. Uważa się, że rzeczywista częstość wystęowania tej choroby może być wyższa [4, 5, 6]. Przewlekły i ostęujący charakter tej choroby rowadzi w ersektywie czasu do ograniczenia ruchomości i częściowego lub całkowitego zesztywnienia objętych zaaleniem stawów (głównie kręgosłua i stawów krzyżowo-biodrowych). Powstające w wyniku toczącego się stanu zaalnego zmiany w narządzie ruchu są rzyczyną narastającej nieełnosrawności, ogorszenia stanu funkcjonalnego i jakości życia chorych [1, 2, 7, 8]. Ponieważ ZZSK rozoczyna się w dużo młodszym wieku, koszty sołeczne są większe, a rzynajmniej takie same jak w rzyadku RZS. Ponad 30% chorych o 10 latach trwania choroby, a więc w wieku lat, traci zdolność do racy [4, 5]. Leczenie ZZSK owinno być komleksowe i rowadzone na odstawie rekomendacji ASAS / EULAR [3, 9, 10]. Wymaga udziału wielu secjalistów, a rzede wszystkim musi być rowadzone systematycznie, uwzględniać rogresję choroby, aktualny stan ogólny i funkcjonalny acjenta. Właściwe monitorowanie owinno obejmować: ocenę aktywności choroby BASDAI (bath ankylosing sondylitis disease activity index), ocenę ruchomości kręgosłua i klatki iersiowej oraz ocenę funkcji chorego na odstawie wskaźni- Results. A comarative value of the BASFI index was found for both grous at the beginning of the rehabilitation, it was determined as BASFI I. After 3 weeks of rehabilitative treatment a statistically significant imrovement was observed (index BASFI II) in all atients, as well as in grou A and B searately. Imrovement of functional condition was almost the same in both grous. Conclusion. The analysis of the collected research material roved that there was no influence of non-suervised home exercises on the functional condition of atients with ankylosing sondylitis. The functional condition of the atients after 3 weeks of rehabilitation imroved significantly. The study did not demonstrate any influence of home exercises on the increase of effectiveness of inatient rehabilitation. Key words: ankylosing sondylitis, functional condition, treatment, home exercises, rehabilitation. Introduction Ankylosing sondylitis (AS) is a systemic autoimmune disease of the axial skeleton and eriheral joints. It is characterized by inflammation of the sacroiliac joints, vertebral joints, sternocostal and costovertebral joints as well as vertebral tissue and ligaments [1, 2, 3]. After Rheumatoid Arthritis (RA) it is the second inflammatory joint disease in terms of incidence. Eidemiological estimates (based on hosital records) indicate that the ercentage of atients with AS varies from 0.05 to 0.23%. It is believed that the actual revalence of this disease can be higher [4, 5, 6]. Chronic and rogressive nature of this condition in the course of time leads to restricted mobility and artial or total stiffness of joints affected by inflammatory rocess (rimarily the sine and sacroiliac joints). Changes in the locomotor organ resulting from the ongoing inflammation cause increasing disability and deterioration of functional condition and the quality of atients life [1, 2, 7, 8]. Since the onset of AS is in much earlier age, social costs are higher or at least the same as in case of RA. More than 30% of atients after 10 years since the onset of the disease, that is aged 30-40, lose their ability to work [4, 5]. Treatment of ankylosing sondylitis should be comrehensive and conducted on the basis of the recommendation of ASAS / EULAR [3, 9,10]. It requires the articiation of many secialists and first and foremost it must be carried out systematically to take into account the rogression of the disease, atient s general and functional condition. Proer monitoring should include: Assessment of disease activity - BASDAI (Bath ankylosing sondylitis disease activity index) Assessment of sinal and thorax mobility and the assessment of atient s functions on the basis of BASFI index (Bath ankylosing sondylitis functional index)

3 Księżoolska-Orłowska, Kożuchowski, Sadura-Sieklucka, Pacholec, Kowalik Wływ nienadzorowanych ćwiczeń domowych na stan 255 ka BASFI (bath ankylosing sondylitis functional index) badania obrazowe i laboratoryjne [3, 4, 11 13]. Najnowsze wytyczne leczenia ZZSK oracowane rzez międzynarodową gruę roboczą Assessment in Ankylosing Sondylitis (ASAS) i Euroan League Against Rheumatism (EULAR) zalecają jako otymalną formę leczenia stosowanie wsólnie: farmakoteraii i niefarmakologicznych metod leczenia [3, 14]. Rekomendacja ta stanowi już od wielu lat nadrzędną zasadę leczenia ZZSK w oinii wielu eksertów, a także znajduje otwierdzenie w licznych badaniach naukowych [3, 9 11, 15, 16]. Zgodnie z owyższymi zaleceniami odstawę niefarmakologicznych metod leczenia stanowią edukacja acjenta i regularne ćwiczenia (w tym ćwiczenia domowe). Równocześnie ekserci zwracają uwagę na fakt, iż ćwiczenia domowe są skuteczne, ale nie mogą zastąić secjalistycznej rehabilitacji [3, 9, 14]. Cel racy Celem racy jest ocena: wływu nienadzorowanych ćwiczeń wykonywanych w domu rzez acjentów z ZZSK na ich stan funkcjonalny, określenie czy własna aktywność acjentów wływa na efekty secjalistycznej rehabilitacji szitalnej. Materiał i metody Badaniem zostali objęci acjenci Klinki Rehabilitacji Reumatologicznej Instytutu Reumatologii w Warszawie. Do badań włączono chorych z ZZSK z ustalonym leczeniem farmakologicznym co najmniej od 6 m-cy. Wykluczono z badań acjentów, którzy w rzeciągu ostatnich 6 m-cy korzystali z rehabilitacji oraz acjentów, którzy wykonywali w domu inne ćwiczenia niż wyuczone w ramach wcześniejszego obytu w Klinice Rehabilitacji Reumatologicznej IR. Ostatecznie badaniem objęto 52 acjentów (12 kobiet i 40 mężczyzn) w wieku średnio 44,1 lat (SD 12,9). Średnia czasu trwania objawów w badanej gruie wynosiła 15,3 lat (SD 10,5), natomiast średni czas od ustalenia rozoznania 11,2 lat (SD 10,3). Rehabilitacja odbywała się od ścisłym nadzorem lekarza secjalisty rehabilitacji zgodnie z ustalonym rzez niego rogramem usrawniania, zindywidualizowanym dla każdego acjenta (z uwzględnieniem wskazań i rzeciwskazań dla danych form teraii). Na cykl zabiegów składały się: kinezyteraia w ostaci ćwiczeń indywidualnych, zesołowych i rzyrządowych, fizykoteraia z uwzględnieniem krioteraii (ogólnoustrojowej i miejscowej), zbiegi wodne oraz masaż ręczny. W trakcie kwalifikacji lekarskiej ustalono również ostać ZZSK (osiowa lub obwodowa) oraz formę rowadzonego leczenia farmakologicznego (acjenci uczestniczący lub nieuczestniczący w leczeniu Diagnostic imaging and laboratory tests [3, 4, 11-13]. Recent guidelines for the treatment of ankylosing sondylitis develoed by the Assessment of SondyloArthritis International Society (ASAS) and the Euroean League Against Rheumatism (EULAR) recommend alication of harmacological and nonharmacological methods of treatment together as the otimal form of treatment [3, 14]. This recommendation in the oinion of many exerts is for many years the key rincile for treatment of ankylosing sondylitis and is suorted by numerous scientific studies [3, 9 11, 15, 16]. According to these recommendations, the basis of non-harmacological methods of treatment are education of the atient and regular exercises (including home exercises). At the same time, exerts oint to the fact that the home exercises are effective, but they cannot relace secialist rehabilitation [3, 9, 14]. The Aim of the Study The aim of the aer is: to assess the influence of non-suervised home exercises on the functional condition of the atients with ankylosing sondylitis, to determine if atients own hysical activity influences the results of secialist inatient rehabilitation. Material and methods The study included atients of the Deartment of Rheumatologic Rehabilitation at the Institute of Rheumatology in Warsaw. The atients with ankylosing sondylitis with established harmacological treatment for at least 6 months were excluded from the study. Another exclusion criteria of the study were atients who were rehabilitated within last 6 months and those who erformed exercises at home other than the workout learned during rior hositalisation at the Deartment of Rheumatologic Rehabilitation IR. Finally, the study included 52 atients (12 women and 40 men) with a mean age 44.1 years (SD 12.9). The average duration of symtoms in the test grou was 15.3 years (SD 10.5), while the average time from the diagnosis was 11.2 years (SD 10.3). Rehabilitation was erformed under the strict suervision of a hysiatrist and according to the rehabilitation rogram reared individually for every atient (bearing in mind indications and contraindications for a given form of theray). The rehabilitation rogram included: kinesitheray in the form of individual and team exercises and machine training, hysical theray including cryotheray (systemic and local), water treatment and manual massage. During the aointment with the hysiatrist for the qualification for rehabilitation the form of AS was also established (axial or eriheral) and the form of harmacological treatment (atients articiating

4 256 Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2014, 3, biologicznym). Wszyscy acjenci o zaoznaniu się z celem i metodami badania wyrazili świadomą zgodę na udział w rogramie. W ierwszym dniu rehabilitacji rzed rozoczęciem zabiegów z każdym acjentem rzerowadzono ankietę, która zawierała 13 ytań dotyczących samej choroby (czas trwania objawów, rzebieg dotychczasowego leczenia farmakologicznego i usrawniającego), jak również stosunku acjenta do ćwiczeń w domu jako formy leczenia. Do oceny stanu funkcjonalnego wykorzystano kwestionariusz BASFI. Kwestionariusz ten służy do oceny oziomu fizycznej srawności oraz stonia samodzielności w codziennym życiu. Składa się z 10 ytań, z których 8 dotyczy funkcji w ZZSK, a 2 ytania odzwierciedlają zdolność radzenia sobie rzez chorego w codziennym życiu. Odowiedź na każde ytanie udziela acjent na wizualnej skali analogowej (VAS) od 0 do 10, gdzie 0 rzyisuje się całkowitą łatwość w wykonaniu danej czynności, a 10 oznacza, że dana czynność jest niemożliwa do wykonania. Średnia wszystkich wyników z 10 ytań stanowi wskaźnik BASFI (0-10). Ocenę stanu funkcjonalnego wykonano owtórnie o 3 tygodniach w celu uzyskania odowiedzi na ytanie o skuteczność rowadzonej rehabilitacji w zakresie stanu funkcjonalnego i jej ewentualny związek z aktywnością własną acjentów. Na odstawie ankiety acjentów odzielono na: Grua A (34 osoby) acjenci wykonujący ćwiczenia w domu. Grua B (18 osób) acjenci niewykonujący ćwiczeń w domu. Analizę statystyczną rzerowadzono w Zakładzie Eidemiologii Instytutu Reumatologii. Do oracowania danych użyto rogramu Statistica wersja 10. Normalność rozkładu badanych zmiennych srawdzano za omocą testu Shairo-Wilka. Do orównań zmiennych ilościowych (wiek, czas leczenia, ierwsze objawy, BASFI) użyto testu U Manna-Whitneya lub testu kolejności ar Wilcoxona. Zmienne jakościowe (ostać zzsk, forma leczenia farmakologicznego, łeć) orównywano testem chi-kwadrat lub chi-kwadrat z orawką Yates a. Za oziom istotności statystycznej we wszystkich wymienionych testach rzyjęto wartość <0,05. Wyniki Obie badane gruy są orównywalne od względem łci, ostaci zzsk oraz formy rowadzonego leczenia farmakologicznego (odsetek acjentów rzyjmujących leki biologiczne) tabela 1. Nie stwierdzono istotnych różnic omiędzy gruą A i gruą B od względem wieku, czasu trwania objawów i czasu, jaki ułynął od ustalenia rozoznania tabela 2. Wszyscy acjenci z gruy A wskazali w ankiecie, iż rozumieją istotę wykonywanych w warunkach domowych ćwiczeń. or not articiating in the biological treatment). All atients being informed about the urose and methods of the study gave informed consent to articiate in the rogram. Every atient was surveyed on the first day before starting rehabilitation treatment. The questionnaire included 13 questions regarding the disease (duration of symtoms, course of current harmacotheray and rehabilitation), and atient s attitude towards home exercise as a form of treatment. BASFI questionnaire was used to assess the functional status. This questionnaire was used to assess the level of hysical caacity and the degree of indeendence in daily life. It consisted of 10 questions, 8 of them referred to a function in AS and 2 questions reflected the ability of the atient to coe in everyday life. The atient answered each question using a visual analogue scale (VAS) from 0 to 10, where 0 is attributed to the overall ease in erforming the oeration, and 10 means that the oeration is not feasible. The average of all the results of 10 questions was BASFI index (0-10). The assessment of the functional status were reeated after 3 weeks to find out if the rehabilitation was effective and if there was any relationshi with atients own hysical activity. On the basis of the survey the atients were divided into: Grou A (34 eole) - atients erforming exercises at home Grou B (18 eole) - atients not erforming exercises at home Statistical analysis was erformed in the Deartment of Eidemiology at the Institute of Rheumatology. Data were elaborated with Statistica 10 software. Normality of distribution of the studied variables was verified with the Shairo-Wilk test. Mann-Whitney U test or the Wilcoxon matched airs were used to comare quantitative variables (age, duration of treatment, the first symtoms, BASFI). Qualitative variables (tye of AS, a form of drug treatment, sex) were comared using chi-square test or chi-square test with Yates correction. The level of statistical significance in all these tests was assumed at <0.05. Results Both treatment grous were comarable in terms of gender, tye of AS and conducted harmacological treatment (ercentage of atients taking biological drugs) - Table 1. There were no significant differences between grou A and grou B with resect to age, duration of symtoms and the time since the diagnosis - Table 2. All atients in grou A indicated in the survey that they understood the urose of home exercises. The analysis of data on the functional status at the beginning of rehabilitation - BASFI I showed no statistically significant differences in functional status between the grous racticing without suervision at home and not

5 Księżoolska-Orłowska, Kożuchowski, Sadura-Sieklucka, Pacholec, Kowalik Wływ nienadzorowanych ćwiczeń domowych na stan 257 Przerowadzona analiza danych dotyczących stanu funkcjonalnego na oczątku usrawniania BASFI I wykazała brak istotnej statystycznie różnicy w stanie funkcjonalnym omiędzy gruami acjentów ćwiczących bez nadzoru i niećwiczących w domu tabela 3. Po 3 tygodniach rehabilitacji stwierdzono istotną orawę stanu funkcjonalnego (na odstawie BASFI) w całej gruie (N=52) tabela 4, jak również oddzielnie w gruie A tabela 5 i gruie B tabela 6. W obu gruach stwierdzono orównywalny stoień stanu funkcjonalnego, co wskazuje, iż ćwiczenia wykonywane rzez acjentów w warunkach domowych bez nadzoru nie wływają na zwiększenie skuteczności rehabilitacji tabela 7. Uzyskane wyniki rzedstawiono graficznie na wykresie. Dyskusja Zesztywniające zaalenie stawów kręgosłua wciąż ozostaje chorobą o nieznanej etiologii, trudną w diagnostyce i w leczeniu ze względu na rzewlekły i ostęujący charakter. Pomimo odkrycia inhibitorów TNF-alfa, które zrewolucjonizowały leczenie ZZSK, stosowanie NLPZ, rehabilitacji wciąż stanowi ierwszy krok w leczeniu tej choroby i owinno być ostęowaniem z wyboru. Według wielu eksertów, zgodnie z rekomendacjami ASAS / EU- LAR tylko w rzyadku braku skuteczności owyższego leczenia farmakologicznego należy o uwzględnieniu rzeciwwskazań rozważyć leczenie inhibitorami TNF- -alfa [7, 9]. Jednocześnie istotne jest wyracowanie jak najleszych rogramów szeroko rozumianego ostęowania niefarmakologicznego. Okresowa rehabilitacja, ćwiczenia wykonywane rzez chorego w domu, jak również edukacja są nierozerwalnymi składowymi właściwego ostęowania [3, 14, 17]. Takie ostęowanie wływa bezośrednio na orawę stanu funkcjonalnego, zaobiega narastaniu deformacji, jak również orawia jakość życia tych osób. Należy również zwrócić uwagę, że obecnie dostęność do rehabilitacji jest łatwiejsza, a jej koszt jest umiarkowany [4, 18]. Lekarze reumatolodzy, secjaliści rehabilitacji, fizjoteraeuci zgadzają się co do tego, że w dużej mierze skuteczność leczenia zależy od samych chorych. Od ich właściwego stosowania się do zaleceń, a tym samym ich zaangażowania w systematyczne wykonywanie wyuczonych ćwiczeń domowych. Regularne ćwiczenia mają za zadanie utrzymać jak najdłużej najleszy stan czynnościowy [6, 17]. W dotychczasowych ublikacjach wykazano korzystny wływ okresowych kontrolowanych ćwiczeń domowych na oziom funkcjonalny acjentów z ZZSK [9, 15, 19, 20]. W badaniach Semra Yigit i ws. dowiedziono, że acjenci leczeni TNF alfa inhibitorami, którzy kontynuowali wyuczony rogram odstawowych ćwiczeń domowych rezentowali na kontrolnych badaniach racticing - Table 3. Significant imrovement in functional status was observed after 3 weeks of rehabilitation (based on BASFI) in all subjects (N = 52) - Table 4, as well as searately in grou A - Table 5 and grou B - Table 6. Comarable degree of functional state was found in both grous, which indicated that the exercises erformed by atients at home without the suervision did not affect the increase of the effectiveness of rehabilitation - Table 7. The results were shown in the grah - Figure 1. Discussion Ankylosing sondylitis still remains a disease of unknown etiology which is difficult to diagnose and treat because of its chronic and rogressive nature. Desite the discovery of TNF-alha inhibitors which revolutionized AS treatment, the use of NSAIDs and rehabilitation is still the first ste in treating this disease and should be the treatment of choice. According to many exerts and in accordance with the recommendations of the ASAS / EULAR, treatment with TNF-alha inhibitors should be only considered if above mentioned harmacotheray fails and after taking into account contraindications [7, 9]. At the same time, it is imortant to develo the best rograms of broadly defined non-harmacological rocedure. Periodic rehabilitation, exercises erformed by the atient at home, as well as education are insearable comonents of the roer conduct [3, 14, 17]. It has a direct imact on imroving functional status, revents the growth of deformation, as well as imroves the quality of life of these eole. It should also be noted that the current availability of rehabilitation is better, and its cost is moderate [4, 18]. Secialists in rheumatology and rehabilitation as well as hysiotheraists agree that the effectiveness of treatment deends to a large extent on the atients themselves. That means if they adhere to recommendations roerly and thus erform learned exercises at home systematically. Regular exercises are designed to maintain the best functional status as long as ossible [6, 17]. A beneficial effect of regular suervised home exercises on the functional level of atients with ankylosing sondylitis was demonstrated in revious ublications [9, 15, 19, 20]. Semra Yigit et al demonstrated in their studies that atients treated with TNF-alha inhibitors who continued the rogram of learned basic home exercises showed on check u (conducted after 10 weeks) better functional status comared to atients who abandoned doing them [15]. Lim et al demonstrated a reduction in ain and imrovement in functional status, and better joint mobility in atients who continued exercises at home for a eriod of 8 weeks comared to the control grou who did not erform home exercises [19]. The study aimed to assess the benefits in terms of atients level of functional status resulting from erforming unsuervised home exercise. The results did not confirm this hyothesis. Patients exercising at home

6 258 Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2014, 3, Tab. 1. Charakterystyka i orównanie acjentów zakwalifikowanych do badania zmienne jakościowe Table 1. Descrition and comarison of atients enrolled in the research - qualitative variables arametr arameter Grua / Grou A liczba number % liczba number Grua / Grou B % level of statistical significance łeć / sex kobiety / females 7 21% 5 28% 0,810 mężczyźni / males 27 79% 13 72% ostać ZZZK / Tye of AS osiowa / axial 23 86% 12 67% 0,943 obwodowa / eriherial 11 32% 6 33% leczenie biologiczne / Biological treatment tak / yes ,700 nie / no Tab. 2. Charakterystyka i orównanie acjentów zakwalifikowanych do badania zmienne ilościowe Table 2. Descrition and comarison of atients enrolled in the research quantitative variables arametr arameter Grua / Grou A mediana median min max mediana median Grua / Grou B min max wiek / age 46, ,260 czas od ustalenia rozoznania / time since the diagnosis 7 0, ,5 0,8 36 0,277 czas trwania objawów / duration of symtoms 10, , ,094 Tab. 3. Wartości indeksu BASFI na oczątku rehabilitacji (BASFI I) Table 3. BASFI index values at the beginning of rehabilitation (BASFI I) BASFI-I Grua / Grou A Grua / Grou B mediana / median 3,90 3,05 kwartyl dolny / lower quartile 1,7 1,1 kwartyl górny / uer quartile 5,8 4,7 min 0,5 0,6 max 9,5 6,5 0,096 Tabela 4. Porawa wskaźników BASFI w wyniku 3-tygodniowej rehabilitacji w odniesieniu do wszystkich acjentów Table 4. The imrovement of BASFI index as a result of 3 week rehabilitation with resect to all atients BASFI-I N=52 BASFI-II N=52 mediana / median 3,75 2,30 kwartyl dolny / lower quartile 1,60 1,05 kwartyl górny / uer quartile 5,1 4,35 min 0,5 0,1 max 9,5 9,2 <0,001

7 Księżoolska-Orłowska, Kożuchowski, Sadura-Sieklucka, Pacholec, Kowalik Wływ nienadzorowanych ćwiczeń domowych na stan 259 Tab. 5. Porawa wskaźników BASFI w wyniku 3-tygodniowej rehabilitacji w odniesieniu do acjentów wykonujących ćwiczenia w domu (grua A) Tab. 5. The imrovement of BASFI index as a result of 3 week rehabilitation with resect to atients exercising at home (grou A) BASFI-I BASFI-II mediana / median 3,9 2,85 kwartyl dolny / lower quartile 1,7 1,2 kwartyl górny / uer quartile 5,8 4,7 min 0,5 0,1 max 9,5 9,2 <0,001 Tab. 6. Porawa wskaźników BASFI w wyniku 3-tygodniowej rehabilitacji w odniesieniu do acjentów niewykonujących ćwiczeń w domu (grua B) Tab. 6. The imrovement of BASFI index t as a result of 3 week rehabilitation with resect to atients not exercising at home (grou B) BASFI-I BASFI-II mediana / median 3,05 1,75 kwartyl dolny / lower quartile 1,1 0,6 kwartyl górny / uer quartile 4,7 2,7 min 0,6 0,1 max 6,5 5,7 0,015 Tab. 7. Porównanie stonia orawy stanu funkcjonalnego ( BASFI) w obu gruach Tab. 7. Comarison of the degree of imrovement of functional condition ( BASFI) in both grous Δ BASFI Grua A Grua B mediana / median 0,7 0,55 kwartyl dolny / lower quartile 0,3-0,1 kwartyl górny / uer quartile 1,4 1,5 min -1,1-0,4 max 3,1 3,6 0,631 (rzerowadzonych o 10 tygodniach) leszy stan funkcjonalny w orównaniu do acjentów, którzy zaniechali ich wykonywania [15]. Lim i ws. wykazali zmniejszenie bólu, orawę stanu funkcjonalnego oraz orawę ruchomości stawów u acjentów kontynuujących ćwiczenia w domu rzez okres 8 tygodni w orównaniu z gruą kontrolną, niewykonującą ćwiczeń domowych [19]. Przerowadzone badania miały na celu ocenić, jakie korzyści uzyskują acjenci z wykonywania nienadzorowanych ćwiczeń w domu w odniesieniu do oziomu stanu funkcjonalnego. Wyniki nie otwierdziły tej hiotezy. Pacjenci ćwiczący w domu bez nadzoru rezentowali odobny stan funkcjonalny jak acjenci, którzy nie wykonywali ćwiczeń. Trudno wskazać z ewnością, co jest rzyczyną takiego stanu rzeczy. Być może acjenci without suervision resented similar functional status to the atients who did not erform exercises. It is difficult to identify for sure what is the cause of this situation. Perhas atients do the exercises at home incorrectly, and it results in lack of exected results. The nature of the study (retrosective study) did not answer the question if the functional status of atients from the grou which erformed exercises until the test changed. The ossibility that atients exercising at home achieved imrovement in functional status during the exercise rogram cannot be exlicitly excluded. It aears advisable to carry out rosective studies. Such studies could sot changes in the level of the functional status of atients racticing exercises at home and not racticing in a given eriod of time. Performing exercises at home (grou A) was not

8 260 Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2014, 3, A Grua B BASFI I BASFI II Wykres 1. Zmiana wartości wskaźnika BASFI w wyniku 3-tygodniowej rehabilitacji w gruach A i B Fig. 1. Changes in BASFI index values resulting from 3 week rehabilitation in both grous w domu wykonują ćwiczenia niewłaściwie, a co za tym idzie nie rzynoszą one sodziewanych efektów. Charakter badania (badanie retrosektywne) nie daje odowiedzi co do zmiany stanu funkcjonalnego acjentów w gruie ćwiczącej w domu do momentu badania. Nie można jednoznacznie wykluczyć, że acjenci ćwiczący w domu uzyskali orawę stanu funkcjonalnego w okresie wykonywania rogramu ćwiczeń. Zasadne wydaje się rzerowadzenie badań rosektywnych. Badania takie mogłyby ozwolić na uchwycenie zmian oziomu stanu funkcjonalnego acjentów ćwiczących i niećwiczących w domu w danym okresie czasu. Nie stwierdzono, aby ćwiczenia wykonywane w domu (grua A) istotnie wływały na zwiększenie efektów rowadzonej rehabilitacji. Wykazano natomiast korzystny wływ 3-tygodniowej rehabilitacji szitalnej na oziom funkcjonalny acjentów z ZZSK, co otwierdzają również inne badania [21, 22, 23]. Konieczne jest rowadzenie dalszych badań w celu ustalenia składowych mających wływ na efektywność ćwiczeń realizowanych w domu rzez osoby z ZZSK. roved to increase effects of the rehabilitation significantly. Beneficial effects of 3-week inatient rehabilitation on the functional level of atients with ankylosing sondylitis were demonstrated, it was also confirmed by other studies [21, 22, 23]. It is necessary to conduct further studies to determine the comonents that affect the effectiveness of the training conducted at home by eole with AS. Conclusions 1. There was no effect of unsuervised home exercises on the functional level of atients with ankylosing sondylitis. 2. Functional status imroved significantly in all atients after 3-week inatient rehabilitation. 3. Performing exercises at home was not roved to increase effects of the inatient rehabilitation in atients with ankylosing sondylitis. Wnioski 1. Nie wykazano wływu nienadzorowanych ćwiczeń domowych na oziom funkcjonalny acjentów z ZZSK. 2. Stan funkcjonalny u wszystkich acjentów o 3-tygodniowej rehabilitacji szitalnej uległ znaczącej orawie. 3. Nie wykazano, aby ćwiczenia rowadzone w domu wływały na zwiększenie efektywności rowadzonej rehabilitacji szitalnej wśród acjentów z ZZSK.

9 Księżoolska-Orłowska, Kożuchowski, Sadura-Sieklucka, Pacholec, Kowalik Wływ nienadzorowanych ćwiczeń domowych na stan 261 Piśmiennictwo / References 1. Zimmerman-Górska J. Choroby reumatyczne. Podręcznik dla studentów. PZWL, Warszawa 2004; Kiel JH, Diee PA, Ferri FF. Reumatologia. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2000; Stanisławska-Biernat E, Świerkot J, Tłustochowicz W. Sondyloartroatie. Reumatologia 2012;50,2: Wiland P, Filiowicz-Sosnowska A, Głuszko P i ws. Rekomendacje w ostęowaniu diagnostycznym i teraeutycznym u chorych na zesztywniające zaalenie stawów kręgosłua. Oracowane rzez Zesół Konsultanta Krajowego z dziedziny Reumatologii. Reumatologia 2008;46,4: Bachta A, Raczkiewicz A, Tłustochowicz M, Tłustochowicz W. Wczesne efekty teraii lekami anty-tnf u chorych na zesztywniające zaalenie stawów kręgosłua - badanie obserwacyjne. Reumatologia 2011; 49, 6: Willand P. Zesztywniające zaalenie stawów kręgosłua. Medycyna o Dylomie wydanie secjalne liiec 2006: Stanisławska-Biernat E. Wskazania do stosowania blokerów TNF-alfa u chorych na zesztywniające zaalenie stawów kręgosłua orównanie oublikowanych wytycznych. Reumatologia 2008; 46, 5: Istrati J, Frańczuk B, Głuszko P, Włoch T. Postęowanie usrawniające w zesztywniającym zaaleniu stawów kręgosłua. Rehabilitacja Medyczna 2001; 5, 3: Elyan M, Khan M.A. Rola NLPZ i ćwiczeń w teraii zesztywniającego zaalenia stawów kręgosłua. Med Dyl 2007;16: Szechiński J, Ebner W, Palotai T i ws. Przekrojowe badanie schematów leczenia, aktywności choroby i jakości życia acjentów z zesztywniającym zaaleniem stawów kręgosłua w regionie środkowo-wschodniej Euroy, z uwzględnieniem wyników z Polski. Reumatologia 2008;46,3: Księżoolska-Orłowska K. Postęowanie rehabilitacyjne w reumatologii. Reumatologia 2012;50,2: Willand P, Madej M, Szmyrka-Kaczmarek M. Monitorowanie stanu acjenta w chorobach reumatycznych. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław Przeiera-Będzak H, Brzosko M, Cyryłowski L, Fiedorowicz-Fabrycy I, Domański Z. Jak określić aktywność i rogresję choroby u chorych na zesztywniające zaalenie stawów kręgosłua? Reumatologia 2001;39,2: Braun J, van den Berg R, Baraliakos X. et al udate of the ASAS/EULAR recommendations for the management of ankylosing sondylitis. Ann Rheum Dis 2011;70: Yigit S, Sahin Z, Demir S.E, Aytac D.H. Home-based exercises theray in ankylosing sondylitis: short-therm rosective study in atients receiving tumor necrosis factor alha inhibitors. Rheumatol Int 2013;33: Księżoolska-Orłowska K, Żuk B. Zasady rehabilitacji w zaaleniach stawów. Nowa Klin 2009;16,1/2: Kołaczewska A. Znaczenie kinezyteraii u chorych na zesztywniające zaalenie stawów kręgosłua. Nowa Klin2002;9,11/12: Draała A, Grabowska-Woźniak E, Gryglewicz J i ws. Stan oieki reumatologicznej w Polsce, Streszczenie Raortu rojektu badawczego, Uczelnia Łazarskiego, Warszawa 2011; Lim H-J, Moon Y.-I, Lee M.S. Effects of home-based daily exercise theray on joint mobility, daily activity, ain, and deression in atients with ankylosing sondylitis. Rheumatol Int 2005;25: Durmus D, Alayli G, Cil E, Canturk F. Effects of home-based exercise rogram on quality of life, fatigue, and deression in atients with ankylosing sondylitis. Rheumatol Int 2009;29: Stanek A, Sieroń A, Cieślar G, Matyszkiewicz B, Rozmus-Kuczia I. Wływ krioteraii ogólnoustrojowej na wskaźniki ruchomości kręgosłua u acjentów z zesztywniającym zaaleniem stawów kręgosłua. Ort Traumatol Rehab 2005;7,5: van Tubergen A, Landewe R, Van der Heijde D et al. Combined sa-exercise theray is effective in atients with ankylosing sondylitis: a randomized controlled trial. Arthritis Care & Research 2001;45,5: Kuncewicz E, Gajewska E, Sobieska M, Atarowska M, Samborski W. Fizjoteraia w zesztywniającym zaaleniu stawów kręgosłua. Borgis Baln Pol 2006;4: Adres do koresondencji / Mailing address: Krystyna Księżoolska-Orłowska ul. Sartańska 1; Warszawa tel klinika.rehabilitacji@ir.ids.l