Zarządzanie środowiskiem. Edukacja ekologiczna jako instrument oddziaływania społecznego Natalia Dorushina

Transkrypt

1 Zarządzanie środowiskiem. Edukacja ekologiczna jako instrument oddziaływania społecznego Natalia Dorushina Praca wykonana pod kierunkiem dr. inż. Iwony Kuczyoskiej Program Stypendialny im. Lane a Kirklanda 2009/2010

2 Cele pracy prezentacja efektywnych systemów zarządzania środowiskowego porównanie pozaszkolnych programów edukacji ekologicznej w Polsce i w Obwodzie Kaliningradzkim, będących istotnym instrumentem społecznym zarządzania środowiskiem

3 Struktura pracy I pojęcie i proces zarządzania środowiskiem cele zarządzania środowiskiem II III definicje i założenia systemu zarządzania środowiskiem systemy zarządzania środowiskiem instrumenty zarządzania środowiskiem edukacja ekologiczna jako instrument społeczny zarządzania środowiskiem analiza porównawcza pozaszkolnych programów edukacji ekologicznej w Polsce i Rosji

4 Zarządzanie środowiskiem zarządzanie użytkowaniem, ochroną i kształtowaniem środowiska, czyli zarządzanie ochroną środowiska w szerokim tego słowa znaczeniu w sposób bezpośredni i pośredni, na koocu rury, w procesach produkcyjnych oraz w czasie pozaprodukcyjnej aktywności społeczeostwa i pojedynczych osób. Poskrobko B., 1998 to te aspekty ogólnej funkcji zarządzania, które dotyczą opracowania, wdrożenia i realizacji polityki oraz celów środowiskowych jednostki organizacyjnej Matuszak-Flejszman A., 2001

5 Nowoczesne zarządzanie środowiskiem wiąże się z rozważnym gospodarowaniem zasobami naturalnymi, rozszerzaniem świadomości proekologicznej wśród społeczeostwa, przekonywanie do stosowania coraz nowszych i lepszych technologii mających na celu redukcje odpadów już w trakcie procesu produkcyjnego. także z zarządzaniem środkami finansowymi, których pozyskiwanie i prawidłowe użytkowanie stwarza dla przedsiębiorstwa szansę rozwoju. ważną zaletą nowego zarządzania - możliwośd powiązania wymienionych wyżej działao z całym zarządzaniem przedsiębiorstwem.

6 System zarządzania środowiskiem - zamierzony, uporządkowany układ działao, stanowiących element systemu zarządzania przedsiębiorstwem i zapewniających realizację jego polityki ochrony. Ogólny model systemu zarządzania środowiskiem (Poskrobko, 1998)

7 Rozszerzony model systemu zarządzania środowiskiem (Poskrobko, 1998)

8 Organizacja systemu zarządzania ochroną środowiska System zarządzania środowiskiem bazujący na strategii Czystszej Produkcji System ekozarządzania i audytu EMAS Norma ISO 14001

9 Program Czystszej Produkcji program ogłosiło Centrum Programowania Działalności, działający w strukturze UNEP (1989 r., Paryż) Czystsza Produkcja - strategią ochrony środowiska polegającą na ciągłym, zintegrowanym, zapobiegawczym działaniu w odniesieniu do procesów, produktów i usług, zmierzającym do zwiększenia efektywności produkcji i usług oraz redukcji ryzyka dla ludzi i środowiska przyrodniczego. Podstawowy zasady Czystszej Produkcji : zapobieganie lub likwidacja zanieczyszczeo poprzez kombinacje działao, które dają maksimum pozytywnych efektów w środowisku z istotnymi ekonomicznymi oszczędnościami dla przemysłu i społeczeostwa przedsiębiorstwa, które decydują się na jej wdrożenie muszą stale szukad nowych rozwiązao pozwalających na zmniejszenie ilości zanieczyszczeo, zużycia energii i zasobów naturalnych ideałem Czystszej Produkcji jest produkcja bez odpadów

10 System zarządzania środowiskiem bazujący na strategii Czystszej Produkcji Dalsza ciągła poprawa

11 System EMAS Opracowano w latach 80-tych XX wieku systemu zarządzania ochroną środowiska w przedsiębiorstwie i przeglądów ekologicznych. System został nazwany systemem EMAS, od angielskiego Eco-Management and Audit Scheme, ekoaudytem. Do wspólnotowego porządku prawnego wprowadzono go rozporządzeniem Rady 1836/93 z dnia 29 czerwca 1993 r. w sprawie dobrowolnego uczestnictwa firm przemysłowych w systemie zarządzania ochrony środowiska i przeglądów ekologicznych we Wspólnocie

12 Polityka ekologiczna Wstępny przegląd ekologiczny Analiza zakresu bezpośrednich oddziaływao Analiza zakresu oddziaływao sektora usług Szczegółowy przegląd bezpośrednich oddziaływao Szczegółowy przegląd oddziaływania sektora usług Raport z przeglądu Rekomendacje ze wstępnego przeglądu Program środowiskowy System ekologicznego zarządzania System zarządzania bezpośredni mi efektami System zarządzania sektorem usług Komplekso wy system zarządzania jednostką System współpracy i koordynacj i Wdrożenie programu środowiskowego za pomocą systemu zarządzania Pierwsze oświadczenie powinno byd opracowane przed wdrożeniem programu i audytu Przegląd ekonomiczny Oświadczenie środowiskowe Zewnętrzna ocena systemu

13 Wymagania, cechy EMAS Strategia zarządzania środowiskiem wg Czystszej Produkcji Zakres obowiązywania Uczestnictwo Unia Europejska Dobrowolne zobowiązanie przedsiębiorstwa wydziały produkcyjne Polska Dobrowolne zobowiązanie przedsiębiorstwa samorządy lokalne Najważniejsze wymagania Ciągła poprawa w oddziaływaniu na środowisko Zobowiązanie do ciągłej: redukcji wsadu redukcji zrzutów do środowiska odpadów stałych, ciekłych, gazowych, innych (np. hałas) Formalne potwierdzenie Oświadczenie o przystąpieniu do EMAS podpisanie deklaracji UNEP-CP złożenie formularzy aplikacyjnych Ocena Ocena przez akredytowanego audytora Audyt zewnętrzny i ocena formularzy aplikacyjnych Rejestracja Rejestracja w rejestrze UE Świadectwo CP (tymczasowe) Kontrola ocena skuteczności i wyników wprowadzenia schematu co 3 lata publikowanie raportu ekologicznego weryfikacja SŻŚ po 2 latach od uzyskania Świadectwa publikowanie raportu ekologicznego (coroczne) Komunikacja społeczna publikacja listy przedsiębiorstw EMAS wpis do Polskiego Rejestru CP

14 Norma ISO jest obecnie najbardziej znanym międzynarodowym standardem systemu zarządzania środowiskowego została opracowana w początkach lat dziewięddziesiątych XX wieku przez członków Międzynarodowej Organizacji Standaryzacyjnej (International Standarisation Organization, ISO) zasadniczym celem tego systemu jest zapewnienie minimalizowania negatywnego wpływu do środowiska wraz z zapobieganiem zanieczyszczeniom, a także zgodności z wymaganiami prawnymi w zakresie ochrony środowiska obowiązującymi organizację oraz zapewnienie ciągłego doskonalenia

15 Struktura norm ISO serii w zarządzaniu środowiskowym

16 Etapy wdrażania systemy zarządzania środowiskowego na podstawie normy ISO Ciągle doskonalenie

17 Porównanie ISO EMAS Pierwszy raport ekologiczny dobrowolny obowiązkowy Polityka ekologiczna organizacja powinna ustanowid i wykonad procedurę identyfikowania wymagao prawnych i innych przestrzeganie stosownych przepisów odnoszących się do ochrony środowiska musi byd opublikowana w oświadczeniu ekologicznym Cele i zadania muszą byd związane z polityką środowiskową nie wspomniano o zadaniach cele powinny byd określone liczbowo i terminowo Programy ekologiczne muszą byd odpowiednie do celów i zadao osobne programy muszą byd wykonywane do nowych działao System Zarządzania Środowiskowego Kontrola ekologiczna/ audity wewnętrzne Certyfikacja/ rejestracja odnośnie do organizacji dokumentacja SZŚ i kontrola dokumentacji wymaga ciągłego doskonalenia audity wewnętrzne systemu w dobrowolnym cyklu kontrolnym przez akredytowane jednostki certyfikujące otrzymuje się certyfikat odnośnie miejsca firmy komunikowanie się z administracją, udziałowcami wyższe wymagania dotyczące ciągłego doskonalenia ocena procesów w celu ochrony środowiska co 3 lata przez akredytowaną osobę lub instytucję do spraw walidacji ekologiczna, powołaną przez władze kraju rejestracja w rejestrze uczestników EMAS Dodatkowe wymagania - wyższe wymagania dotyczące pracowników

18 Instrumenty zarządzania środowiskiem Instrumentami zarządzania - narzędzia, które w sposób bezpośredni lub pośredni oddziałują na obiekt. Instrumenty to narzędzia oddziałujące na jednostki terytorialne, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe i osoby fizyczne. Narzędzia zarządzania - instytucje polityczne i prawne oraz środki, instrumenty i procedury zarządzania, a więc wszystko to, co zapewnia organizacje systemu, jego wewnętrzne funkcjonowanie i regulacyjne oddziaływanie na obiekt zarządzania.

19

20 Edukacja ekologiczna jako instrument społeczny zarządzania środowiskiem Edukacja ekologiczna - uświadomienie skutków nierozważnych działao ingerujących w komponenty środowiska naturalnego. Aby edukacja ekologiczna była skuteczna musi docierad do całości społeczeostwa ze szczególnym zwróceniem uwagi na młode pokolenie, dopiero wkraczające w dorosłe życie. Programy edukacji ekologicznej mogą byd nastawione na działanie przez różne okresy czasowe w zależności od oczekiwanych przez organizatorów efektów.

21 Foto: archiwum WKŚ UMK według Programu Ochrony Środowiska dla miasta Krakowa Edukacja ekologiczna działania edukacyjne działania popularyzacyjne działania propagandowe edukacja podstawowa na bazie szkół plakaty i ulotki informacje tablicowe o walorach terenów chronionych seminaria imprezy tematyczne informacje o komponentach środowiska i występujących zagrożeniach dostępnośd literatury audycje tematyczne dostępnośd literatury w sieci kioskowej

22 Porównanie pozaszkolnych programów edukacji ekologicznej Program ekozespołów, czyli kampania ekologicznego stylu życia "Razem chronimy Ziemię Czym skorupka za młodu nasiąknie, czyli jak pokochad przyrodę, żeby ona pokochała nas" U żródel natury "Przyroda wokół nas - Ptaki" Strażnicy Przyrody

23 Nazwa programu Program ekozespołów Organizatorzy Fundacja GAP Polska (Global Action Plan) Czym skorupka za młodu nasiąknie Zespol Edukacji i Udostępniania Gorczaoskiego Parku Narodowego "U źródeł Natury" Stowarzyszenie Ośrodek Działao Ekologicznych "Źródła" "Przyroda wokół nas - Ptaki" Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Strażnicy Przyrody Kaliningradzki Obwodowy Centrum Edukacji Ekologiczneij i Turystiki, Grupa "Guide" Istnieje Od 2000 r. Od 2002 r. Od 2008 r. Od 2004 r. Od 2004 r. Cele Ochrona przyrody i zachowanie różnorodności biologicznej, Uświadomienie, że małe lokalne działania mogą wpływad na globalne zjawiska. Adresaci Przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, ośrodki szkolnowychowawcze, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, bursy szkolne, domy dziecka Budzenie i rozwijanie wrażliwości na przyrodę Kształtowanie proekologicznych postaw, zaangażowanie w aktywne formy ochrony przyrody. Uczniowie i nauczyciele szkoły podstawowej ze szczególnym uwzględnieniem mieszkaoców obszarów cennych przyrodniczo, chronionych i ich otulin zapoznanie uczestników z problematyką programu NATURA 2000 oraz pozostałymi formami ochrony środowiska. Projekt skierowany jest do nauczycieli i uczniów szkół gimnazjalnych oraz średnich. Zachęcenie uczestników do obserwowania przyrody. Zaangażowanie uczniów w aktywne działania na rzecz poznania i ochrony środowiska w swojej okolicy. Skierowany jest do nauczycieli i uczniów szkół średnich, gimnazjów oraz starszych klas szkół podstawowych. Zwiększenie zaangażowania mieszkaoców Obwodu Kaliningradzkiego w zakresie obserwacji i ochrony przyrody Przedszkola, szkoły, domy dziecka, ośrodki dla dzieci i młodzieży, przedszkola, szkoły, domy dziecka, ośrodki dla dzieci i młodzieży

24 Nazwa programu Program ekozespołów Czym skorupka za młodu nasiąknie "U źródeł Natury" "Przyroda wokół nas - Ptaki" Strażnicy Przyrody Obszary działania Działaoia w gospodarstwie domowym ucznia. 5 obszarów oddziaływania Ochrona różnorodności biologicznej, kształtowaniue aktywnej postawy przyjaznej dla przyrody Problematyką programu NATURA 2000 oraz pozostałe formy ochrony środowiska Ptaki - rzadkie gatunki oraz powszechnie występujące Różnorodnośd biologiczna i jej zachowanie, "Styl życia i środowisko, Odkrywamy Świat Przyrody Zaangażowa nie ponad uczniów i dzieci 104 nauczycieli, 2050 uczniów w roku 2006 Program dżiała od 2009 roku ponad 1000 nauczycieli i uczniów ponad uczestników Realizacja Programu 6-miesięczny program stylu życia Uczestnicy skupieni są w kilkuosobowych zespołach Szkolenia, warsztaty metodyczne i t.d.. praca z jedną grupą dzieci przez kilka lat. Terenowe zajęcia według Pakietu edukacyjnego warsztaty dla nauczycieli Program składa się z trzech projektów realizowanych równolegle: Pakiet edukacyjny. NATURA 2000 i inne formy ochrony przyrody, Edukacja ekologiczna Natura 2000, Wpadnij w sied. Realizowany przez całe klasy na lekcjach lub w ramach zajęd pozalekcyjnych wybór realizowanych zagadnieo. Różnorodnośd biologiczna i jej zachowanie - sezonowy system Uczestnicy Programu skupieni są w zespołach Dla nauczycieli zorganizowane szkolenia i t.d.. Materialy Podręcznik Razem chronimy Ziemię Pakiet edukacyjny - zestaw materiałów dydaktycznych dla nauczyciela i ucznia (poradniki, zestaw do dwiczeo, prezentacja multimedialna, CD) Pakiet edukacyjny: mapa, broszura z materiałami informacyjnymi Zestaw materiałów edukacyjnych, książka dla nauczyciela Ptaki. Zestaw materiałów edukacyjnych, poradnik Strażnicy przyrody

25 Wnioski Popularnośd wdrażania systemów zarządzania środowiskowego wzrasta. Wiele organizacji przeprowadza ekologiczne analizy i audyty. Aby to było skuteczne one powinny byd prowadzone w ramach zorganizowanego systemu. Przykładami tych systemów mogą byd polski systemu zarządzania środowiskiem według Czystszej Produkcji, system Unii Europejskiej EMAS oraz międzynarodowy system na podstawie normy ISO Wymienione systemy zarządzania środowiskowego są potencjalnie bardzo dobrymi narzędziami, ułatwiającymi organizacji, która wdrożyła system, kontrolowanie wpływu wywieranego na środowisko oraz pozwalającymi wykazad dbałośd o środowisko i poprawny stosunek do jego ochrony. Opracowanie dobrze działającego systemu, dostosowanego do danej organizacji, wymaga właściwego zrozumienia koncepcji systemu, dobrej znajomości specyfiki organizacji. System zarządzania jest tylko narzędziem i jak każde narzędzie błędnie używany nie przyniesie pozytywnych skutków. Organizacje potrzebują wsparcia, które ułatwiłoby im właściwe posłużenie się koncepcją przedstawioną w normie (pomoc konsultanta przy opracowywaniu własnego systemu).

26 Oprócz właściwego wdrażanie i realizacji systemów zarządzania środowiskowego jest bardzo istotne dążenie do ich ciągłego doskonalenia. Ważną role w tym odgrywają instrumenty zarządzania środowiskiem, w tym edukacja ekologiczna. W danej prace porównane zostałe pozaszkolne programy edukacji ekologicznej: Program ekozespołów, czyli kampania ekologicznego stylu życia "Razem chronimy Ziemię", program Czym skorupka za młodu nasiąknie, czyli jak pokochad przyrodę, żeby ona pokochała nas", program ODEE Żródła - "U źródeł Natury", program "Przyroda wokół nas Ptaki oraz Program Strażnicy przyrody. Zwiększenie liczby uczestników wszystkich porównywanych programów edukacji ekologicznej wykazuje stały wzrost zainteresowania i zbliżenie do zainteresowao i potrzeb uczniów, rodziny, społeczeostwa. Zaangażowanie do udziału w programie dzieci w wieku przedszkolnym i młodzieży w wieku powyżej 18 lat (wolontariat) i zorganizowanie letniej praktyki, podczas której uczestnicy badają przyrodę i piszą własną prace jest pozytywnym doświadczeniem programu edukacji ekologicznej Strażnicy przyrody. Zorganizowanie wspólnych seminariów dla metodyków z Polski i Rosji, dotyczących edukacji ekologicznej i przyrodniczej, istniejących programów edukacji, pozytywnych rezultatów, ułatwi wymianę doświadczeo, powstanie i dalszy rozwój nowych programów edukacji ekologicznej.

27 Dziękuję za uwagę!