FUNKCJONOWANIE I ORGANIZACJA SEJMU I SENATU. STATUS PRAWNY POSŁÓW I SENATORÓW. mgr Kinga Drewniowska

Transkrypt

1 FUNKCJONOWANIE I ORGANIZACJA SEJMU I SENATU. STATUS PRAWNY POSŁÓW I SENATORÓW. mgr Kinga Drewniowska

2 Art. 95 Konstytucji RP 1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej sprawują Sejm i Senat. 2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw. Art. 96 Konstytucji RP 1. Sejm składa się z 460 posłów. 2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Art. 96 Konstytucji RP 1. Senat składa się ze 100 senatorów. 2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Czynne prawo wyborcze do Sejmu: 18 lat Bierne prawo wyborcze do Sejmu: 21 lat Czynne prawo wyborcze do Senatu: 18 lat Bierne prawo wyborcze do Senatu: 30 lat

3 KADENCJA PARLAMENTU Art. 98 Konstytucji RP 1. Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. 2. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu. 3. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjęta większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio. 4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje kadencja Senatu. 5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów. 6. W razie skrócenia kadencji Sejmu stosuje się odpowiednio przepis ust. 1.

4 FUNKCJONOWANIE PARLAMENTU ZASADA DWUIZBOWOŚCI parlament składa się z dwóch izb, tj. Sejmu i Senatu (art. 10 ust. 2 Konstytucji RP i art. 95 ust. 1 Konstytucji RP) ZASADA SESYJNOŚCI w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze odcinki czasowe (tzw. sesje), w ramach których izby mogą się zbierać na posiedzenia plenarne. Co do zasady w okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwoływania izby, chyba że zostanie zwołana tzw. sesja nadzwyczajna. ZASADA PERMANENCJI kadencja parlamentu ma (z punktu widzenia trybu pracy jego izb) charakter jednolity. W całym okresie kadencji przewodniczący izby lub jej prezydium może zwołać posiedzenie izby. ZASADA JAWNOŚCI posiedzenia Sejmu i Senatu są jawne (jawność i publiczność obrad, dostępność dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad)

5 AUTONOMIA PARLAMENTU Na autonomię parlamentu składa się przede wszystkim jego prawo do samodzielnego uchwalenia regulaminu określającego wewnętrzną organizację i tryb funkcjonowania parlamentu, zwane na ogół autonomią regulaminową izb. Regulamin Sejmu (oraz odpowiednio Regulamin Senatu) ma formę UCHWAŁY, co wyklucza wpływ na treść regulaminu przez czynniki zewnętrzne (każda izba podejmuje uchwały samodzielnie, bez konieczności współdziałania z jakimikolwiek innymi podmiotami). Legalność (konstytucyjność) regulaminu podlega kontroli Trybunału Konstytucyjnego. Regulaminów parlamentarnych nie można traktować jako źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Regulaminy nie mogą normować sytuacji prawnej osób fizycznych, czy prawnych, a zwłaszcza nie mogą określać ich obowiązków wobec Sejmu, Senatu, czy ich organów.

6 AUTONOMIA PARLAMENTU Regulaminy izb są właściwe do unormowania (art. 112 w zw. z art. 124 Konstytucji RP): 1) ich organizacji wewnętrznej. 2) porządku prac, 3) trybu powoływania i działalności ich organów, 4) sposobu wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec danej izby. Uchwała Sejmu z 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Uchwała Senatu z 23 listopada 1990 r. Regulamin Senatu

7 FORMY ZRZESZANIA SIĘ PARLAMENTARZYSTÓW KLUB POSELSKI liczy co najmniej 15 posłów KOŁO POSELSKIE liczy co najmniej 3 posłów KLUB SENACKI liczy co najmniej 7 senatorów KOŁO SENACKIE liczy co najmniej 3 senatorów Poseł może należeć tylko do jednego klubu lub koła poselskiego. Podobnie, jak poseł, senator może należeć tylko do jednego klubu lub koła senackiego. Przynależność posła/senatora do klubu, czy też koła nie jest przymusowa i mogą być parlamentarzyści niezrzeszeni. Tworzenie klubów/kół poselskich i senatorskich nie wymaga zgody odpowiednio Marszałka Sejmu lub Marszałka Senatu, a władze odpowiednich zrzeszeń parlamentarzystów podają jedynie do wiadomości marszałkom ich składy osobowe oraz statuty (regulaminy) wewnętrzne.

8 ORGANY SEJMU MARSZAŁEK SEJMU przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz (art. 110 ust. 2 Konstytucji RP). Zadania Marszałka Sejmu wymienione w Konstytucji uzupełnia Regulamin Sejmu, który wskazuje, że Marszałek Sejmu m.in. reprezentuje Sejm na zewnątrz, zwołuje posiedzenia Sejmu, czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów, kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom, zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom, a także nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym do Sejmu. WICEMARSZAŁKOWIE SEJMU zastępują Marszałka Sejmu w zakresie przez niego określonym. Ich liczba nie jest stała i określa ją Sejm w drodze uchwały. Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie wybierani są spośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 15 posłów, bezwzględną większością głosów w głosowaniu imiennym, chyba że Sejm postanowi inaczej. Wybory wicemarszałków zarządza Marszałek Sejmu. PREZYDIUM SEJMU tworzy je Marszalek Sejmu wraz z wicemarszałkami. Prezydium ustala plan pracy izby, ustala tzw. tygodnie posiedzeń, dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu, organizuje współpracę między komisjami sejmowymi. KONWENT SENIORÓW tworzy go Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie oraz przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów parlamentarnych, a także przedstawiciele porozumień parlamentarnych liczących co najmniej 15 posłów. Konwent zapewnia współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu; ma charakter opiniodawczo-doradczy.

9 ZGROMADZENIE NARODOWE Art. 114 Konstytucji RP 1. W przypadkach określonych w Konstytucji Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe. 2. Zgromadzenie Narodowe uchwala swój regulamin. Czy Zgromadzenie Narodowe ma charakter odrębnego organu konstytucyjnego, czy jest tylko szczególną formą wspólnego działania dwóch samoistnych organów, tj. Sejmu i Senatu? Zgromadzenie Narodowe ma pewne kompetencje własne, a przy ich wykonywaniu działa jako jedno ciało parlamentarne, bez rozróżniania Sejmu (posłów) i Senatu (senatorów). Zgromadzenie Narodowe składa się więc nie tyle z Sejmu i Senatu, ile z posłów i senatorów. Zgromadzenie Narodowe jest czymś zupełnie innym niż tzw. wspólne posiedzenia izb, w ramach których nie można podejmować żadnych aktów prawnie wiążących (Sejm i Senat zachowują własną tożsamość).

10 ZGROMADZENIE NARODOWE Art. 130 Konstytucji RP Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego następującej przysięgi ( ). Art. 131 Konstytucji RP 1. ( ) 2. Marszałek Sejmu tymczasowo do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie: 1) śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 2) zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 3) Stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, 4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. 3. ( ) 4. ( )

11 ZGROMADZENIE NARODOWE Art. 140 Konstytucji RP Prezydent Rzeczypospolitej może zwracać się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty. Art. 145 Konstytucji RP 1. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. 2. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. 3. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. Przepis art. 131 stosuje się odpowiednio.

12 KOMISJE SEJMOWE KOMISJE SEJMOWE STAŁE NADZWYCZAJNE ŚLEDCZE

13 KOMISJE SEJMOWE KOMISJE STAŁE komisje, których istnienie przewidziane jest w Regulaminie Sejmu; istnieją one przez cały okres danej kadencji Sejmu. Komisje stałe zwykle dzieli się na resortowe (zajmujące się sprawami powierzonymi jednemu lub kilku resortom administracji państwowej) oraz nieresortowe (powoływane do zajmowania się sprawami o charakterze międzyresortowym lub niezwiązanym z działalnością administracji, np. Komisja Etyki Poselskiej). KOMISJE NADZYWCZAJNE komisje powoływane w ściśle określonym celu (są tworzone przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą lub sprawami); mogą istnieć przez cały okres kadencji Sejmu lub tylko przez czas konieczny do wypełnienia powierzonych im zadań (np. komisja powołana dla rozpatrzenia projektu szczególnie ważnej ustawy). KOMISJE ŚLEDCZE powoływane przez Sejm dla zbadania określonej sprawy (art. 111 Konstytucji RP). Komisję śledczą Sejm powołuje bezwzględną większością głosów, a w jej skład może wchodzić max. 11 posłów.

14 MANDAT PARLAMENTARNY MANDAT PARLAMENTARNY MANDAT IMPERATYWNY MANDAT WOLNY Dla określenia charakteru mandatu znaczenie podstawowe ma określenie stosunku przedstawiciela do swoich wyborców. Z tego punktu widzenia wyróżnia się tzw. mandat imperatywny i mandat wolny.

15 MANDAT IMPERATYWNY sytuuje parlamentarzystę, jako reprezentanta (przedstawiciela) tych (i tylko tych), którzy go wybrali węzeł prawnej zależności między parlamentarzystą a jego wyborcami: parlamentarzysta jest prawnie związany wolą swych wyborców oraz ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe działania (co może przybierać postać odwołania posła przez wyborców) typ mandatu zanegowany wraz z ukształtowaniem się nowożytnych systemów politycznych MANDAT WOLNY ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa narodu opiera się na założeniu, w myśl którego parlamentarzysta reprezentuje cały zbiorowy system suwerenności (naród), a nie jest przedstawicielem tylko tych, którzy go wybrali brak prawnej zależności parlamentarzysty od swoich wyborców; niedopuszczalne są nakazy, czy instrukcje wyborców brak możliwości odwołania parlamentarzysty przez wyborców status parlamentarzysty jest uformowany w sposób zapewniający mu maksymalną niezależność i swobodę działania

16 ZASADA NIEPOŁĄCZALNOŚCI (INCOMPATIBILITAS) Zasadę niepołączalności należy rozpatrywać w dwóch aspektach: formalnym zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi materialnym zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub podobnej Art. 103 Konstytucji RP 1. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej. 2. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służby ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego. 3. Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określać ustawa.

17 ZASADA NIEPOŁĄCZALNOŚCI (INCOMPATIBILITAS) Art. 107 Konstytucji RP 1. W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku. 2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, poseł, uchwałą Sejmu podjęta na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu. Art. 108 Konstytucji RP Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy art Ratio legis uregulowań: zapobieżenie korupcji oraz uniknięcie sytuacji konfliktu interesów

18 KAZUS NR 1 Poseł Józef L. został powołany na sekretarza stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Jeden z dziennikarzy gazety Nowe Wieści napisał artykuł, w którym zarzucił posłowi, że nie zrezygnował z mandatu i dzierży w ręku dwa stanowiska. Zdaniem dziennikarza narusza to konstytucyjną zasadę niepołączalności zakładającą zakaz łączenia mandatu posła z zatrudnieniem w administracji rządowej. 1. Na czym polega zasada niepołączalności (incompatibilitas)? Na czym polega niepołączalność formalna, a na czym materialna? 2. Jakie urzędy nie mogą być łączone z mandatem posła i senatora? Wskaż podstawę prawną.

19 IMMUNITET PARLAMENTARNY Immunitet stanowi jedną z najstarszych instytucji parlamentarnych i jest rozumiany jako wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności deputowanego za naruszenie prawa. Immunitet pełni dwie podstawowe funkcje: ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu; ochrony niezależności i autonomii parlamentu. IMMUNITET PARLAMENTARNY MATERIALNY FORMALNY

20 IMMUNITET MATERIALNY Immunitet materialny (tzn. wyłączenie karalności określonych czynów) zapewnia wyłączenie piastuna immunitetu spod działania materialnego prawa karnego; innymi słowy, czyn będący przestępstwem, jeśli popełni go zwykły obywatel, przestaje być przestępstwem, gdy popełni go poseł lub senator; brak podstaw do karania i ścigania za taki czyn. Immunitet materialny ma charakter częściowy, bo obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego, pod warunkiem jednak, że nie dochodzi przy tym do naruszenia praw osób trzecich. IMMUNITET FORMALNY Immunitet formalny (tzn. ograniczenie dopuszczalności ściągania za czyny będące według materialnego prawa karnego przestępstwem lub innym czynem karalnym) oznacza wyłączenie piastuna immunitetu ze zwykłego toku procedury karnej; innymi słowy, czyn popełniony przez posła, czy senatora jest przestępstwem, ale ograniczeniu lub wyłączeniu ulega możliwość prowadzenia postępowania karnego. Immunitet formalny ma charakter zupełny, bo odnosi się do wszelkich czynów, które mogłyby podlegać odpowiedzialności karnej, popełnionych niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu.

21 Art. 105 Konstytucji RP

22 KAZUS NR 2 Zygmunt Nowak, który został wybrany na posła Sejmu X kadencji z partii Niebiescy, podczas pierwszego posiedzenia nowego Sejmu stwierdził, że jednak nie złoży ślubowania. W związku z zaistniałą sytuacją zamiast niego do Sejmu wszedł kolejny kandydat z listy Niebieskich. Ten niestety zaniemógł i wkrótce zmarł. Okazało się, że na liście Niebieskich nie było już więcej kandydatów do obsadzenia. W związku z tym Marszałek Sejmu zarządził wybory uzupełniające. 1. Jakie są skutki odmowy złożenia ślubowania przez posła? Wskaż podstawę prawną. 2. Czy możliwe są wybory uzupełniające do parlamentu? Jeżeli tak, to kto je zarządza?

23 KAZUS NR 3 W trakcie jednej z kadencji Sejmu posłowie często zmieniali przynależność do klubów parlamentarnych. W pewnym momencie zagrożone zostało istnienie stabilnej, popierającej rząd koalicji parlamentarnej, jako że członkowie największego klubu parlamentarnego zaczęli przechodzić do klubów opozycyjnych. W związku z zaistniałą sytuacją członkowie klubów koalicyjnych przyjęli uchwałę zmieniającą Regulamin Sejmu. Nowelizacja objęła dodanie przepisu, zgodnie z którym wystąpienie przez posła z klubu parlamentarnego związanego z partią polityczną, która poparła danego posła w wyborach parlamentarnych otwiera przed sądem dyscyplinarnym danej partii możliwość podjęcia uchwały o pozbawieniu posła mandatu pod warunkiem, że sąd ten uzna, iż przejście do innego klubu oznaczało sprzeniewierzenie się obietnicom wyborczym. Niebawem grupa posłów opozycji wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności wspomnianej noweli Regulaminu Sejmu z Konstytucją RP. 1. Czy nowelizacja Regulaminu Sejmu jest zgodna z Konstytucją RP? 2. Czy Trybunał Konstytucyjny posiada kompetencję do kontroli konstytucyjności (legalności) Regulaminu Sejmu? 3. Jakie są różnice między mandatem imperatywnym a mandatem wolnym?

24 Opracowano na podstawie: B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2018 M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1-86, Warszawa 2016 M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art , Warszawa 2016 M. Granat, Z. Zubik (red.), Prawo konstytucyjne. Kazusy i ćwiczenia, Warszawa 2012