OSOBISTY PORADNIK PRAWNY

Transkrypt

1 PREZENT ZA INSTALACJĘ APLIKACJI ASYSTENT 1 OSOBISTY PORADNIK PRAWNY WYDAWNICTWO PODATKOWE GOFIN Sp. z o.o.

2 2 I. Stosunki majątkowe między małżonkami str Zarządzanie majątkiem wspólnym str Co należy do majątku osobistego? str Dochód z majątku zawsze wspólny str Firma jednego małżonka składnikiem majątku wspólnego str Zmiana ustroju nie wpływa na większość małżeńskich obowiązków str Egzekucja długu jednego małżonka z majątku wspólnego str Pamiętaj, aby informować o podpisaniu intercyzy str. 8 II. Dziedziczenie z ustawy i testamentu str Porządek dziedziczenia ustawowego str Jak przygotować testament własnoręczny? str Wydziedziczenie to pozbawienie prawa do zachowku str Spadku nie trzeba dzielić, choć warto to zrobić str Zawsze można odwołać lub zmienić swój testament str Ile majątku wspólnego w masie spadkowej? str Wszystkie testamenty składa się w sądzie str. 14 III. Opodatkowanie spadków i darowizn str Kiedy złożyć zeznanie podatkowe w związku z zachowkiem? str Całkowite zwolnienie podatkowe dla najbliższej rodziny str Ulga podatkowa przy nabyciu mieszkania w drodze spadku str Wycena spadku bez operatu szacunkowego str Zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego str. 18 IV. Rozwód i separacja str Warunki i przeszkody rozwodowe str Skutki prawne wprowadzenia separacji str Kiedy może dojść do eksmisji po rozwodzie? str W czym może pomóc mediacja w sprawie rozwodowej? str Wychowanie i opieka nad dziećmi po rozwodzie str Wina za rozpad więzi małżeńskich str. 24 V. Alimenty str Zmiana wysokości alimentów str Do którego sądu złożyć pozew o alimenty? str Nauka dziecka a wysokość alimentów str Dochodzenie alimentów od dziadków str Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie wpływa na alimenty str. 30

3 3 6. Dwójka dzieci, alimenty w różnych wysokościach str. 30 VI. Władza rodzicielska i kontakt z dziećmi str Co uzasadnia ograniczenie i pozbawienie władzy nad dziećmi? str Kontakty z dzieckiem to nie władza rodzicielska str Jak można wykorzystywać majątek małoletniego dziecka? str Sądowe egzekwowanie postanowień w sprawie kontaktów z dzieckiem str. 36 VII. Prawo drogowe i ubezpieczenia komunikacyjne str Obowiązkowe komunikacyjne ubezpieczenie OC str Okresowe i dodatkowe badania techniczne pojazdu str Nadmierny hałas emitowany przez pojazd str Ubezpieczenie OC po sprzedaży samochodu str. 39 VIII. Prawo budowlane str Do zamieszkania potrzeba zawiadomienia str Przeniesienie pozwolenia na budowę str Formalności budowlane przy stawianiu ogrodzenia str Ile inwestor czeka na wydanie pozwolenia na budowę? str Drobne budowy na działce bez pozwolenia str. 42 IX. Nieruchomości i księgi wieczyste str Wpis praw do księgi wieczystej str Dobra wiara księgi wieczystej str Zasiedzenie nieruchomości powoduje nabycie własności str Jak wykonywać zarząd nieruchomością wspólną? str Właściwość sądu przy zniesieniu współwłasności nieruchomości str Prawa współwłaścicieli do korzystania ze wspólnej rzeczy str. 47

4 4 I. Stosunki majątkowe między małżonkami 1. Zarządzanie majątkiem wspólnym Ustrój ustawowej wspólności majątkowej obowiązuje w zdecydowanej większości małżeństw. Umowy majątkowe intercyzy podpisywane są przez niewielką część małżonków. Znajomość zasad którymi powinni kierować się małżonkowie przy podejmowaniu decyzji dotyczących wspólnego majątku to jedna z najważniejszych kwestii. Ta wiedza pozwala w prawidłowy sposób dbać o własne i wspólne interesy. Samodzielne zarządzanie Regułą jest, że każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym (art Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, K.r.o.). Przez zarząd majątkiem wspólnym należy rozumieć wszystkie czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do tego majątku. Poza zakresem zarządu majątkiem wspólnym są te czynności, które nie odnoszą się bezpośrednio do składników tego majątku. Zarządzając majątkiem, małżonkowie powinni współdziałać ze sobą, udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu tego zarządu i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Samodzielność nie może więc oznaczać dowolności. Jednak przedmiotami, które służą do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej zarządza tylko ten małżonek, który wykorzystuje te przedmioty współmałżonek nie posiada w tym zakresie stosownych uprawnień. Mimo więc tego, że pod względem prawnym (własnościowym) jakaś rzecz będzie objęta wspólnością, w niektórych przypadkach może być zarządzana tylko przez jednego z małżonków. Kontrola współmałżonka Samodzielność w zarządzie majątkiem wspólnym jest jednak w pewien sposób kontrolowana. Małżonek może się bowiem sprzeciwić czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka. Sprzeciw może być wyrażony w dowolnej formie, byleby dotarł do adresata, a więc do osoby trzeciej, z którą ma być zawarta określona umowa czy podjęta inna czynność prawna. Sprzeciw będzie skuteczny tylko wtedy, gdy jego adresat mógł się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. Jeśli nie zgadzamy się na określone działanie współmałżonka, warto taki sprzeciw wnieść na piśmie z potwierdzeniem jego przyjęcia przez adresata. Pozwoli to w przyszłości udowodnić, że po pierwsze sprzeciw został złożony, po drugie, że dotarł do adresata i po trzecie, że nastąpiło to we właściwym momencie. Możliwość samodzielnego działania każdego z małżonków nie pozwala na pomijanie współmałżonka w podejmowaniu decyzji dotyczących rodziny czy na ukrywaniu przed nim informacji o podjętych czynnościach. Z uwagi na to, że wnoszenie sprzeciwów mogłoby w niektórych sytuacjach doprowadzić do całkowitego paraliżu w funkcjonowaniu małżeństwa w sferze majątkowej, przepisy przewidują wyjątki. Małżonek nie może sprzeciwić się czynności dokonywanej samodzielnie przez drugiego małżonka, jeśli ta czynność związana jest z bieżącymi sprawami życia codziennego lub zmierza do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny. Ponadto sprzeciw nie jest również możliwy, jeśli chodzi o czynności podejmowane w ramach działalności zarobkowej tego małżonka, który dokonuje czynności. Jeśli więc mąż prowadzi firmę i wykorzystuje do tego wspólny samochód, żona nie ma prawa sprzedać tego samochodu czy też sprzeciwić się mężowi, gdy ten będzie chciał samochód wynająć. Bieżące sprawy życia codziennego i zwykłe potrzeby rodziny to pojęcia niezdefiniowane. Chodzi tu o podstawowe, standardowe czynności podejmowane w każdej rodzinie, bez których rodzina nie może prawidłowo funkcjonować zakupy żywności, odzieży, zaopatrzenie mieszkania w media, wyposażenie dziecka do szkoły itp. Brak zgody jako sprzeciw Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje katalog czynności, dla których dokonania wymagana jest zgoda drugiego małżonka. I w tym kontekście można przyjąć, że brak takiej zgody będzie swego rodzaju sprzeciwem wobec zarządu majątkiem wspólnym. Zgoda taka może być udzielona przed, w czasie albo

5 po dokonaniu czynności prawnej (wtedy stanowi potwierdzenie danej czynności). Całkowity brak zgody powoduje nieważność czynności prawnej art K.r.o. Zgoda taka dotyczy w szczególności zbycia, odpłatnego nabycia nieruchomości, użytkowania wieczystego: lokalu, budynku, przedsiębiorstwa, gospodarstwa rolnego. Ponadto zgody wymaga dokonanie darowizny, z wyjątkiem drobnych darowizn, które są zwyczajowo przyjęte (np. rozsądnej wielkości prezenty urodzinowe dla rodziny, znajomych, takiej zgody wymagać nie będą każdy małżonek może więc takiej darowizny dokonać samodzielnie). Tak więc w zakresie wymienionych kategorii spraw nie istnieje zarząd samodzielny, a zarząd wspólny. Orzeczenie sądu w miejsce zgody Skuteczne zgłoszenie sprzeciwu czy odmowa zgody na doniosłe czynności dotyczące majątku wspólnego mogłyby całkowicie uniemożliwić podejmowanie ważnych decyzji majątkowych. Często brak zgody nie ma uzasadnienia merytorycznego, a jest jedynie przejawem złej woli drugiego małżonka. Dlatego w takich sytuacjach z pomocą przychodzi art. 39 K.r.o. Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności (albo zgłasza sprzeciw) bądź też gdy porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, drugi małżonek (ten, któremu się sprzeciwiono) może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Takie sądowe zezwolenie zastępuje zgodę współmałżonka czy też eliminuje skuteczność zgłoszonego sprzeciwu. Sąd udzieli zezwolenia na dokonanie określonej czynności tylko wtedy, gdy wymagać tego będzie dobro rodziny. 5 Zgoda drugiego małżonka pod rygorem nieważności jest potrzebna do dokonania: 1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków, 2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, 3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa, 4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. 2. Co należy do majątku osobistego? Wychodzę za mąż. Nie chcę wprowadzać do małżeństwa rozdzielności majątkowej. Czy w ustroju wspólności ustawowej jakieś rzeczy lub prawa pozostaną wyłącznie moje? Jeśli małżonkowie nie podpiszą intercyzy, to w ich małżeństwie obowiązywać będzie ustawowa wspólność majątkowa. Jest to najpopularniejszy ustrój majątkowy. Jak sama nazwa wskazuje, w tym ustroju zasadniczo wszystko co małżonkowie nabędą, razem bądź osobno, wchodzi do ich wspólnego majątku. Takim majątkiem małżonkowie muszą razem zarządzać, są jego współwłaścicielami. Jednak nawet we wspólności majątkowej pewne rzeczy i prawa nie wejdą do wspólnego majątku, a do majątku osobistego jednego z małżonków. O tym, które to będą prawa, decydują przepisy. Szczegółowe wyliczenie zawiera art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego patrz ramka. Uwagę należy zwrócić na kilka najistotniejszych pozycji. Do majątku osobistego należą przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej. Wszystko więc co małżonek nabył czy otrzymał przed ślubem, również po zawarciu małżeństwa pozostanie tylko i wyłącznie jego majątkiem. Nie ma więc potrzeby podpisywania intercyzy i wprowadzania np. rozdzielności majątkowej tylko po to, aby zachować na wyłączną własność majątek zgromadzony przed zawarciem małżeństwa. Ponadto do majątku osobistego wchodzą także przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Jeśli więc w okresie obowiązywania wspólności majątkowej przykładowo umrze rodzic małżonka, to cały spadek, który temu małżonkowi przypada, zasili tylko jego majątek osobisty. Na mocy art. 33 pkt 10 K.r.o. majątkiem osobistym małżonka będą wszystkie rzeczy i prawa, które zostały nabyte w zamian za inne składniki tego majątku osobistego. Jest to tzw. zasada surogacji. Przy-

6 6 kładowo samochód kupiony przez jednego małżonka za jego oszczędności zgromadzone przed ślubem, wejdzie także do majątku osobistego tego małżonka, niejako w miejsce tych środków. Do majątku osobistego każdego z małżonków należą: 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, 3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, 4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, 5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, 6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość), 7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków, 8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków, 9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, 10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. CZY WIESZ, ŻE: Przyszli małżonkowie często uznają za niezbędne podpisanie intercyzy po to by majątek sprzed ślubu pozostał tylko w ich dyspozycji. Jest to zupełnie niepotrzebne, gdyż nawet w ustawowej wspólności majątkowej to co uzyskało się przed ślubem zawsze pozostaje własnością tylko jednego małżonka. 3. Dochód z majątku zawsze wspólny Moja żona jeszcze przed ślubem kupiła kawalerkę. Teraz ją wynajmuje. Obowiązuje u nas wspólność majątkowa. Czy mam jakieś prawa do tej kawalerki bądź czynszu z jej wynajmu? Czy żona może brać środki na remont tego lokalu z naszych wspólnych pieniędzy? Z uwagi na to, że do nabycia mieszkania przez żonę Czytelnika doszło jeszcze przed ślubem, należy ono nie do majątku wspólnego małżonków, a do majątku osobistego żony. Oznacza to, że pozostaje ona jego wyłącznym właścicielem i może bez zgody męża dokonywać wszelkich czynności prawnych i faktycznych, m.in. decydować czy, komu i za ile wynająć ten lokal. Zupełnie inaczej przedstawia się natomiast kwestia statusu prawnego dochodów, które przynosi taki składnik majątku osobistego jednego z małżonków. Zgodnie z przepisami wszelkie dochody przynoszone przez majątki małżonków, majątek wspólny, ale także majątki osobiste każdego z nich, należą do majątku wspólnego. Wynika to z art pkt 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Dochodem z kawalerki w omawianym przypadku jest czynsz, który lokator (najemca) płaci żonie Czytelnika. Niezależnie od tego, czy czynsz jest płatny do rąk właściciela, czy na jego konto, prawo do tych środków, na równych zasadach, ma także Czytelnik. Natomiast kwestia przeznaczania środków ze wspólnego majątku na tę kawalerkę to problem rozliczenia tzw. nakładów (wydatków). Zasadniczo jeśli taki transfer ma miejsce, to małżonkowie mają obowiązek dokonać w późniejszym czasie stosownego rozliczenia (takie nakłady umniejszają wartość wspólnego majątku kosztem wzrostu majątku osobistego tylko jednego małżonka). Jednak ta zasada nie odnosi się do nakładów (wydatków) koniecznych poczynionych na przedmioty należące do majątku osobistego jednego małżonka, które przynoszą dochód. Tak długo więc jak mieszkanie żony Czytelnika będzie przynosić dochód, tak tego rodzaju wydatki (nakłady) czynione na to mieszkanie ze wspólnej

7 kasy nie będą wymagały jakiegokolwiek rozliczania. Nakładami koniecznymi będą więc przykładowo środki wydane na pomalowanie mieszkania co kilka lat, wymianę okien, jeśli będą zniszczone itp. Taka regulacja jest właściwa z tego powodu, że skoro dochody z majątku osobistego zasilają majątek wspólny, to uczciwym jest wymaganie, aby część z tego majątku przeznaczyć co jakiś czas na konieczne naprawy tego zyskownego składnika. 4. Firma jednego małżonka składnikiem majątku wspólnego Mój mąż prowadzi działalność gospodarczą. Rozpoczął ją, gdy byliśmy już małżeństwem. W skład firmy wchodzą przedmioty stanowiące nasz majątek wspólny meble, komputer, auto itd. Mąż twierdzi jednak, że ma większe prawa do podejmowania decyzji w sprawie majątku firmy niż ja. Czy jest tak faktycznie? Mąż Czytelniczki ma rację. Z jednym zastrzeżeniem chodzi o uprawnienie do zarządzania tymi składnikami majątku, które tworzą przedsiębiorstwo, a nie o uprawnienia właścicielskie. Przyznanie większego prawa do zarządzania tymi składnikami majątku wspólnego dla małżonka-przedsiębiorcy podyktowane jest koniecznością usprawnienia prowadzenia firmy w ustroju wspólności majątkowej, tak aby nie było potrzeby wprowadzania ustroju rozdzielności majątkowej tylko z tego powodu. Często małżonkowie decydowali się podpisać intercyzę tylko dlatego, że prowadzenie działalności we wspólności było bardzo utrudnione (wymagało ciągłego uczestnictwa drugiego małżonka, który przedsiębiorcą nie był). Zasadniczo każdy małżonek ma prawo samodzielnego zarządzania składnikami majątku wspólnego. Swoje decyzje musi jednak konsultować ze współmałżonkiem. Współmałżonek może również wnieść sprzeciw wobec zamierzonej czynności drugiego małżonka. Te zasady nie obowiązują w odniesieniu do składników majątku wspólnego tworzącego firmę. Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej zarządza on samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody (np. pobytu małżonka w szpitalu) drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności. Wynika to z art. 36 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Również prawo sprzeciwu jest w omawianym przypadku wyłączone małżonek nie może więc sprzeciwić się czynności współmałżonka-przedsiębiorcy podejmowanej w ramach działalności zarobkowej. Czynności doniosłe dla wspólnego majątku nadal będą wymagały zgody współmałżonka. Dotyczy to m.in. zbywania i odpłatnego nabywania nieruchomości czy też zbywania lub odpłatnego nabywania przedsiębiorstwa. Brak zgody będzie pociągać za sobą nieważność umowy. 5. Zmiana ustroju nie wpływa na większość małżeńskich obowiązków Mój mąż zaproponował mi wprowadzenie do naszego małżeństwa rozdzielności majątkowej. Chce podpisać intercyzę z uwagi na rozpoczęcie działalności gospodarczej potrzebuje większej swobody oraz chce ograniczyć moją odpowiedzialność za ewentualne długi jego firmy. Boję się jednak, że po podpisaniu intercyzy mąż nie będzie musiał łożyć na rodzinę, tak jak we wspólności. Czy moje obawy są uzasadnione? NIE, choć oczywiście w ogólnym rozrachunku intercyza zmienia sytuację majątkową małżonków, zwłaszcza odczuwa to ten, który nie prowadzi działalności czy pracy zarobkowej. Samo podpisanie intercyzy, czyli małżeńskiej umowy majątkowej, decyduje o ustroju majątkowym, który będzie obowiązywać w małżeństwie. Wpływa to na zarządzanie majątkami małżonków, przynależność określonych rzeczy do majątków (wspólnego czy osobistego) oraz na odpowiedzialność małżonków wobec wierzycieli. Trzeba jednak pamiętać, że obowiązki finansowe (a także te osobiste) wobec rodziny wynikają z istoty zawarcia związku małżeńskiego, a nie z tego, że między małżonkami obowiązuje wspólność majątkowa. Intercyza, rozdzielność majątkowa tych obowiązków w żaden sposób nie wyłącza. Zawierając małżeństwo, niezależnie od ustroju majątkowego, małżonkowie są zawsze zobowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Obowiązki mają więc charakter osobowy i majątkowy. Małżonkowie powinni przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, każdy według swych sił oraz możliwości zarobkowych 7

8 8 i majątkowych. Wynika to bezpośrednio z art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wykonanie wspomnianego obowiązku może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Ciężar wykonania obowiązków został rozłożony na małżonków po równo, jednak nie chodzi tu o równość arytmetyczną. Każdy więc, niezależnie od tego czy pracuje, ile zarabia, czy zajmuje się domem, dziećmi, ma obowiązek wnosić do rodziny swój wkład pracy i zaangażowania. Ale ma również prawo oczekiwać takiej samej postawy od współmałżonka. Potwierdza to nawet umieszczenie stosownych przepisów w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym znajdują się one w części ogólnej (Prawa i obowiązki małżonków), a nie w części dotyczącej ustroju majątkowego (Małżeńskie ustroje majątkowe). Tym samym wspomniane obowiązki dbania o rodzinę, także finansowe, są aktualne zawsze, nawet wtedy, gdy w małżeństwie obowiązuje rozdzielność majątkowa. 6. Egzekucja długu jednego małżonka z majątku wspólnego Wytoczyłem sprawę mojemu dłużnikowi. Jestem pewien rozstrzygnięcia na moją korzyść. Czy po uzyskaniu wyroku będę mógł skierować komornika tylko do majątku dłużnika, czy również do majątku jego żony oraz ich wspólnego majątku? Jeśli dłużnikiem był tylko mąż (on zawarł z Czytelnikiem umowę), to nie będzie możliwości skierowania egzekucji do majątku osobistego jego żony. Zasady odpowiedzialności dłużnika, który jest w związku małżeńskim, zależą od jego ustroju majątkowego i od okoliczności związanych z powstaniem zobowiązania. W ustroju wspólności ustawowej, jeżeli małżonek (dłużnik) zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zapłaty swojej należności tylko z majątku osobistego dłużnika oraz głównie z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej. Całego wspólnego majątku nie będzie można więc zająć. Natomiast jeśli taka zgoda została udzielona, wówczas egzekucja może być prowadzona nie tylko z całego majątku osobistego dłużnika, ale także z całego majątku wspólnego dłużnika i jego współmałżonka. Taką regułę przewiduje art i 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Sięgnięcie do całego majątku wspólnego będzie dopuszczalne, gdy wierzyciel uzyska klauzulę wykonalności nie tylko przeciwko dłużnikowi, ale także przeciwko małżonkowi dłużnika, z ograniczeniem tej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. To zaś będzie możliwe tylko wówczas, gdy wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Jeśli Czytelnik wygra sprawę i będzie dysponować wyrokiem przeciwko dłużnikowi, po nadaniu klauzuli wykonalności także przeciwko żonie dłużnika, będzie możliwe dochodzenie zapłaty z całego majątku wspólnego małżonków, nie tylko z majątku osobistego dłużnika. Majątek osobisty żony dłużnika pozostanie jednak wolny od zajęcia. 7. Pamiętaj, aby informować o podpisaniu intercyzy Po kilku latach małżeństwa zdecydowaliśmy się podpisać intercyzę i wprowadzić ustrój rozdzielności majątkowej. Na mocy intercyzy do mojego majątku przenieśliśmy nieruchomość (do tej pory należącą do majątku wspólnego), a także kilka ruchomości. Wierzyciel męża twierdzi, że może te składniki majątku zająć na spłatę długu, gdyż nic nie wiedział o naszej intercyzie. Czy musieliśmy go informować o tym, jaki ustrój majątkowy mamy w naszym małżeństwie? Samo podpisanie intercyzy, a więc zawarcie stosownej małżeńskiej umowy majątkowej u notariusza nie zawsze wystarczy. O ile decyzję o zmianie ustroju majątkowego, a więc wprowadzeniu do małżeństwa np. rozdzielności, małżonkowie podejmują samodzielnie, to już niektóre skutki prawne takiego działania nie są zależne tylko od nich. Przepisy stanowią bowiem, że małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Stanowi o tym art Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wspomniane inne osoby to osoby trzecie, a więc spoza relacji wewnątrzmałżeńskiej. Chodzi tu głównie o wierzycieli. Jeśli więc wierzyciel nie zostanie poinformowany o podpisaniu intercyzy oraz o rodzaju takiej umowy,

9 wówczas następują skutki (tylko w stosunku do tego wierzyciela) jakby umowa majątkowa w ogóle nie została zawarta. Wierzyciel ma bowiem prawo przypuszczać, że w małżeństwie obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, skoro nigdy nie została mu przekazana odmienna wiadomość (wspólność ustawowa to ustrój domyślny). Nie ma on jednak prawa domagać się wglądu do takiej umowy musi jedynie wiedzieć o fakcie zawarcia oraz rodzaju umowy. Nie zawsze musi być to bowiem wprowadzenie rozdzielności majątkowej. Można też podpisać umowę rozdzielności z wyrównaniem dorobków, czy umowę rozszerzającą wspólność majątkową. Wskazany przepis nie nakłada na małżonków obowiązku informowania o intercyzie. Mogą oni powołać się na to, że w ich małżeństwie obowiązuje inny ustrój majątkowy, jeśli po prostu wierzyciel o nim wiedział (a mógł się dowiedzieć z innych źródeł niż bezpośrednio od małżonków). Należy jednak wskazać, że to z reguły małżonkowie będą zainteresowani w udowodnieniu tej okoliczności, dlatego zapobiegawczo to oni zawsze powinni taką informację przekazać i to jeszcze zanim dojdzie do podjęcia czynności prawnej (np. zawarcia umowy). O takim fakcie dobrze jest poinformować pisemnie dla bezpieczeństwa. Późniejsze udowadnianie, że przekazało się ustnie tę informację, może zostać uznane przez sąd za mało wiarygodne. Pamiętać trzeba jeszcze o jednym umowa działa na przyszłość. Jeżeli wierzytelność powstała przed wprowadzeniem rozdzielności, to z istoty rzeczy nie można było przed jej powstaniem przekazać wierzycielowi informacji, że nie ma już wspólności majątkowej (bo wówczas jeszcze była). Dlatego intercyzą nie można zmienić zasad odpowiedzialności za zobowiązania, które powstały przed jej podpisaniem. Z orzecznictwa Małżonkowie mogą powoływać się względem osób trzecich na rozszerzenie, ograniczenie lub wyłączenie wspólności tylko wtedy, gdy zawarcie przez nich umowy majątkowej oraz jej rodzaj były tym osobom wiadome. Unormowanie jest na tyle szerokie, że obejmuje wszelkie osoby trzecie, w tym również osoby będące wierzycielami jednego tylko z małżonków. postanowienie SA we Wrocławiu z dnia r., syng. akt III APz 8/12 9 II. Dziedziczenie z ustawy i testamentu 1. Porządek dziedziczenia ustawowego W sytuacji gdy zmarły nie pozostawił testamentu bądź jego testament jest nieważny, dochodzi do dziedziczenia z mocy ustawy. Oznacza to, że do spadku zostaną powołane wskazane w przepisach osoby, w odpowiedniej kolejności, otrzymując określoną część spadku. Jeśli w danej grupie nie ma spadkobierców bądź żaden z nich nie chce lub nie może dziedziczyć, wówczas do dziedziczenia dochodzi kolejna, dalsza grupa. Spadkobierca nie może dziedziczyć, jeśli np. został uznany za niegodnego, a nie chce, gdy odrzucił spadek. W ramach danej grupy również są określone modyfikacje, np. w miejsce jednego spadkobiercy, który odrzuca spadek (bądź nie żyje), wchodzą inne osoby. Grupa pierwsza W pierwszej kolejności do spadku powoływany jest małżonek zmarłego oraz jego dzieci. Każda z tych osób dziedziczy w częściach równych, przy czym małżonek nigdy nie może otrzymać mniej niż 1/4 całości spadku. Wynika to z art Kodeksu cywilnego. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada w częściach równych jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Przykład 1 Spadkodawca ma czwórkę dzieci. Pozostawił również małżonka. W takiej sytuacji małżonek otrzymuje 1/4 spadku, a reszta spadku czyli 3/4, dzieli się w częściach równych pomiędzy czwórkę dzieci każde z dzieci otrzyma więc 3/16 udziału w spadku. Jeżeli jedno z dzieci nie dożyłoby śmierci swojego rodzica, wówczas przypadająca mu część (3/16) zostałaby po równo podzielona pomiędzy jego dzieci (wnuki zmarłego). Przykładowo przy dwójce dzieci każde dziecko otrzymałoby 3/32 udziału w spadku.

10 10 Grupa druga Gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych (dzieci, wnuków), dziedziczenie ustawowe następuje na podstawie innej reguły. Do spadku powołany jest małżonek zmarłego oraz jego rodzice. Udział spadkowy każdego rodzica, który dziedziczy wraz z małżonkiem, wynosi 1/4 całości spadku. Jeśli jednak ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki zmarłego dziedziczącej z jego małżonkiem wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło śmierci spadkodawcy, wówczas udział spadkowy przypadający temu rodzicowi (np. 1/4 udziału w spadku) przypada nie małżonkowi, ale w równych częściach rodzeństwu spadkodawcy (przy dwójce rodzeństwa byłoby to więc po 1/8). Gdyby się tak zdarzyło, że którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, ale pozostawiło po sobie zstępnych, wówczas udział spadkowy, który by mu przypadał, przyznaje się tym zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Przykład 2 Spadkodawca pozostawił po sobie ojca, oraz brata i siostrę. Nie miał małżonka ani dzieci. W takiej sytuacji spadek przypadnie żyjącemu rodzicowi (ojcu) w połowie, a druga połowa (która przypadałaby matce) zostaje rozdzielona w równych częściach pomiędzy brata i siostrę zmarłego (a więc po 1/4 spadku). Jeśli nie ma zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, wówczas cały spadek przypada małżonkowi. Udział, który otrzymuje małżonek, dziedziczący wraz z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W przypadku braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy. Grupa trzecia Do kręgu spadkobierców ustawowych zaliczono też dziadków zmarłego. Jeśli spadkodawca nie pozostawił zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, cały spadek dzielony jest między jego dziadków. Dziedziczą oni w częściach równych. Przykład 3 W wyniku nieszczęśliwego zdarzenia zmarł wnuk oraz jego rodzice. Wnuk nie miał rodzeństwa. Spadek po wnuku odziedziczą dziadkowie, w częściach równych (np. po 1/4 udziału w spadku, jeśli wszyscy dziadkowie żyją). Gdyby któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, wówczas przypadający mu udział przyznaje się jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W przypadku braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, jego udział przechodzi w częściach równych na pozostałych dziadków zmarłego. Grupa czwarta Jeśli nie ma małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. Pod pewnymi warunkami do dziedziczenia dochodzą więc pasierbowie zmarłego. Grupa piąta W ostatniej kolejności, z mocy ustawy, gdy żadna z wymienionych grup nie doszła do dziedziczenia, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Gmina jest więc wówczas spadkobiercą ustawowym. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić albo było ono za granicą, wówczas spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

11 2. Jak przygotować testament własnoręczny? Każda osoba może samodzielnie napisać testament własnoręczny, zwany również holograficznym. Pomimo tego, że jest to dokument wywołujący niezwykle poważne skutki prawne, do jego prawidłowego sporządzenia nie jest wymagana żadna specjalistyczna wiedza. Trzeba tylko pamiętać o zachowaniu kilku warunków. Czym jest testament? Testament jest czynnością prawną na wypadek śmierci, rozporządzeniem całym majątkiem testatora, która wywiera skutki dopiero po jego śmierci. Jest to także dokument, w którym zostaje wyrażona ostatnia wola spadkodawcy. Testament może zostać spisany przez każdą osobę, która ma pełną zdolność do czynności prawnych (a więc z reguły przez wszystkie osoby pełnoletnie). Pełna zdolność do czynności prawnych musi wystąpić również wtedy, gdy testator odwołuje testament spisany przez siebie wcześniej. Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (nie można więc sporządzać wspólnych testamentów nie mogą tego czynić nawet małżonkowie, w których związku obowiązuje wspólność majątkowa). Ta zdolność testowania polega również na tym, że testator może w każdym czasie testament swój odwołać bądź uzupełnić. Osoba sporządzająca testament musi być w stanie zapewniającym jej świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Nie może więc spisać testamentu osoba, która choćby chwilowo ma w momencie sporządzania testamentu jakieś zaburzenia, czy jest do tego w jakiś sposób zmuszana (np. sporządza testament pod wpływem groźby). Gdyby doszło do napisania testamentu w takich okolicznościach, będzie on nieważny (art. 945 K.c.). Jakie wymogi musi spełniać testament własnoręczny? Sporządzenie testamentu własnoręcznego, jak nazwa wskazuje, wymaga napisania go w całości pismem ręcznym, opatrzenia datą i podpisania. Nie jest wymagana obecność świadków ani osób urzędowych. Taki testament ważny jest bezterminowo nie trzeba go nigdy i nigdzie potwierdzać. Jest tak samo ważny jak testament sporządzony np. w formie aktu notarialnego. Wystarczy więc, że testator weźmie kartkę papieru, długopis, spisze swoją ostatnią wolę i na końcu dokumentu czytelnie się podpisze. Nie jest dopuszczalne spisanie treści testamentu na komputerze czy maszynie do pisania, choćby pod tekstem znalazł się podpis testatora. Testament musi być w całości spisany własnoręcznie. Każdy inny element niewłasnoręczny nie wywoła żadnych skutków prawnych, a w wielu przypadkach pozbawia w ogóle taki dokument ważności. Data powinna obejmować określenie dnia, miesiąca i roku sporządzenia testamentu lub inne, które nie będzie budzić wątpliwości może być więc to 23 lutego 2014 r., ale również I dzień Świąt Bożego Narodzenia 2013 r.. Jeśli testator nie wskaże daty, to testament będzie po prostu nieważny. Skutek w postaci nieważności nie nastąpi, jeśli brak daty nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu (zawsze trzeba uwzględniać tę zdolność w chwili sporządzania testamentu), co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Testator może za swojego życia sporządzić dowolną ilość testamentów wówczas trzeba określić, na podstawie którego z nich dojdzie do dziedziczenia. Podpis testatora powinien znaleźć się pod treścią dokumentu, w którym dochodzi do rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Podpis musi być czytelny, własnoręczny, umożliwiający zidentyfikowanie osoby testatora. Najlepiej więc podpisać się wyraźnie imieniem i nazwiskiem oraz warto dodać datę urodzenia jest to zasadne zwłaszcza wtedy, gdy testator posiada popularne imię i/lub nazwisko. Treść testamentu Podstawowym celem, choć nie jedynym, sporządzania testamentu jest wyznaczenie spadkobierców, a więc osób, które odziedziczą majątek spadkodawcy. Z reguły testament wyłącza dziedziczenie ustawowe. W testamencie można powołać spadkobierców tylko do części spadku. Jeżeli testator wskazał w testamencie kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych. Spadkobierca z chwilą śmierci testatora wstępuje w jego prawa i obowiązki. W testamencie można dokonać również zapisu, tj. można zobowiązać spadkobiercę (ustawowego lub testamentowego) do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby 11

12 12 (zapisobiercy). Może on przykładowo polegać na przyznaniu wnukowi własności samochodu. Zapis może być uczyniony również pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu można więc uzależnić przyznanie wnukowi samochodu pod warunkiem, że zda on maturę. Warto pamiętać, że w testamencie własnoręcznym nie można zamieścić zapisu windykacyjnego (ten może znaleźć się wyłącznie w testamencie w formie aktu notarialnego). Testator może w testamencie powołać wykonawcę testamentu, którym może być dowolnie wybrana przez niego osoba (musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych). Zadaniem wykonawcy jest zadbanie o to, by sprawy wykonania woli testatora przebiegły możliwie sprawnie. Wykonawca będzie zarządzać majątkiem spadkowym, spłacać długi spadkowe, w szczególności wykona zapisy i polecenia, a następnie wyda spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy. Koszty zarządu majątkiem spadkowym oraz wynagrodzenie wykonawcy testamentu należą do długów spadkowych. Powołując wykonawcę warto w testamencie określić wysokość takiego wynagrodzenia. Testament nie musi jednak zawierać tylko (bądź w ogóle) decyzji o charakterze pozytywnym. Testator może w testamencie dokonać wydziedziczenia, tj. pozbawienia członków swojej najbliższej rodziny wszelkich praw do majątku po nim. Wydziedziczenie w znaczeniu prawnym polega na pozbawieniu prawa do zachowku (prawo to posiadają w szczególności dzieci i współmałżonek testatora). Wydziedziczenie może jednak nastąpić tylko w bardzo wyjątkowych przypadkach (musi zaistnieć co najmniej jedna z trzech uzasadnionych przyczyn, o których mowa w art Kodeksu cywilnego). CZY WIESZ, ŻE: Testament warto spisać właśnie wtedy, gdy nie czujemy się chorzy, nie jesteśmy zaawansowani wiekiem. Najwięcej problemów przy dziedziczeniu stwarza nagła śmierć, gdy nikt nie jest na nią przygotowany, co jest z reguły udziałem osób relatywnie młodych i w pełni życiowych sił. 3. Wydziedziczenie to pozbawienie prawa do zachowku Nie zostałem powołany przez ojca do spadku. Ojciec poinformował mnie, że rozważa nawet dokonanie wydziedziczenia. Czy faktycznie można pozbawić najbliższych spadku bez jakiejś uzasadnionej przyczyny? Czy nieporozumienia rodzinne mogą to uzasadniać? Przede wszystkim należy odróżnić wydziedziczenie w znaczeniu potocznym od wydziedziczenia prawnego. Potocznie wydziedziczeniem określa się również samo niepowołanie określonej osoby bliskiej (np. dziecka) do spadku. Spadkodawca posiada całkowitą dowolność przy wyznaczaniu spadkobiercy, dlatego może bez jakiejkolwiek przyczyny postanowić, że np. przekazuje cały spadek na rzecz fundacji zajmującej się pomocą chorym dzieciom czy na rzecz przyjaciela. Taka decyzja niezapisanie nic w spadku nie jest jednak jeszcze formalnym prawnym wydziedziczeniem, gdyż najbliżsi mogą domagać się od spadkobierców zapłacenia im zachowku. Zachowek to pewne zabezpieczenie finansowe najbliższych, minimalna wartość, którą takie osoby otrzymują pośrednio ze spadku. Wspomniane uprawnienie przysługuje małżonkowi, zstępnym oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy ustawy. Wynika to z art Kodeksu cywilnego. Wydziedziczenie prawne to pozbawienie uprawnionego prawa do zachowku. Całkowite pozbawienie najbliższych nie tylko prawa do spadku, ale również prawa do zachowku stanowi wydziedziczenie w znaczeniu prawnym. Taką decyzję spadkodawca może podjąć jedynie wyjątkowo. Jest to możliwe w trzech przypadkach ściśle wskazanych w przepisach, tj. gdy uprawniony do zachowku: wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Przykładowo brak należytego kontaktu ze strony dzieci ze spadkodawcą przez długi okres, brak pomocy w poważnej chorobie można uznać za uporczywe niedopełnianie wobec niego obowiązków rodzinnych.

13 Oczywiście w pewnych okolicznościach brak kontaktu nie będzie stanowił przyczyny wydziedziczenia, np. gdy to spadkodawca jest winny takiej sytuacji. Podobnie, zwykłe rodzinne nieporozumienia nie powinny także zostać uznane przez sąd za uzasadniające wydziedziczenie. 4. Spadku nie trzeba dzielić, choć warto to zrobić Kilka miesięcy temu odziedziczyłam z rodzeństwem spadek po mamie. Zgodnie użytkujemy wszystko co otrzymaliśmy w drodze dziedziczenia. Znajomy poinformował mnie, że mam obowiązek dokonać podziału spadku w ciągu roku od śmierci spadkodawcy. Czy to prawda? Jak długo można wspólnie korzystać ze spadku bez jego podziału? Znajomy Czytelniczki nie ma racji. Podział spadku nie jest bowiem obowiązkową czynnością. Taki podział może nastąpić w sądzie (w trybie sprawy o dział spadku) bądź w formie umowy (jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego). Sądowy dział spadku powinien zasadniczo obejmować cały spadek. Natomiast podział umowny może objąć cały spadek lub być ograniczony do jego części. Dział umowny spadku wchodzi w grę tylko wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy są ze sobą zgodni. Niemniej jeśli spadkobiercy nie chcą spadku dzielić, nie muszą tego robić. Trzeba jednak dodać, że prędzej czy później to nastąpi. O ile bezpośredni spadkobiercy pozostają często ze sobą w zgodzie, to już ich następcy (spadkobiercy, osoby obdarowane) nie muszą wykazywać takiej samej chęci do zawierania porozumienia i niejednokrotnie wtedy dochodzi do sporów. Spadkobiercy otrzymują spadek każdy w określonym ułamku, tym samym stają się po prostu współwłaścicielami wszystkiego co wchodziło do spadku. Stan współwłasności jest mniej wygodny, nie tylko bowiem nie pozwala na dowolne, całkowicie swobodne korzystanie z rzeczy przez jedną osobę, ale wymaga wspólnego podejmowania decyzji. Względy praktyczne, a nie prawne, powodują więc, że spadkobiercy bądź ich następcy (np. ich spadkobiercy) decydują się na dokonanie działu spadku, czyli zniesienia współwłasności i przyznania określonych składników na wyłączną własność określonego spadkobiercy. Dobrze więc byłoby, aby Czytelniczka i rodzeństwo, w którymś momencie zdecydowali się na dział spadku, choćby częściowy (dotyczący tych składników, które np. faktycznie użytkują samodzielnie bez udziału innych spadkobierców). W sytuacji gdy wartość spadku jest znaczna i wchodzi do niego nieruchomość, a spadkobiercy są zgodni co do działu spadku, korzystne może okazać się dokonanie działu spadku w sądzie. Opłata sądowa od takiego postępowania wynosi 500 zł, a gdy spadkobiercy złożą zgodny wniosek podziału, tylko 300 zł. Jeśli dział spadku połączony jest ze zniesieniem współwłasności, wówczas opłata sądowa wynosi odpowiednio zł albo 600 zł (dział spadku u notariusza byłby w takiej sytuacji wielokrotnie droższy, choć na pewno szybszy). CZY WIESZ, ŻE: Im więcej czasu mija od śmierci spadkodawcy tym trudniej przeprowadzić sprawę spadkową czy podzielić spadek. Zwlekanie wiele lat co nie należy do rzadkości często uniemożliwia (z uwagi na względy dowodowe) dokonanie sprawiedliwego rozliczenia między spadkobiercami, wierzycielami czy uprawnionymi do zachowku Zawsze można odwołać lub zmienić swój testament Mój dziadek sporządził kilka lat temu testament w formie aktu notarialnego. Teraz jednak chciałby zmienić swoją decyzję w sprawie przeznaczenia spadku. Czy prawdą jest, że testament notarialny można zmienić (odwołać) tylko u notariusza? Jeśli tak, to jak powinno wyglądać odwołanie starego testamentu? Testator, czyli osoba która sporządziła testament, ma prawo w każdym momencie odwołać testament. W tym wyraża się swoboda testowania testament może zostać zawsze napisany, zmieniony oraz odwołany. Podstawowym warunkiem jest to, aby testator w chwili dokonywania odwołania czy zmiany testamentu miał pełną zdolność do czynności prawnych. Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament,

14 14 bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Stanowi o tym art. 946 Kodeksu cywilnego. Z uwagi na to, że testament dziadka Czytelnika sporządzono notarialnie, nie można go zmienić poprzez nanoszenie zmian na taki dokument. Najprostszym sposobem będzie więc spisanie nowego testamentu. W takim nowym testamencie należy wskazać, że przykładowo uchyla się testament notarialny z dnia oraz zamieścić nowe zapisy dotyczące dziedziczenia. Co ważne, nie obowiązuje żadna zasada, wedle której testament notarialny można odwołać tylko u notariusza. Aby testament własnoręczny był ważny wystarczy, aby był w całości własnoręcznie spisany przez spadkodawcę, opatrzony datą oraz przez niego podpisany. 6. Ile majątku wspólnego w masie spadkowej? Niedawno zmarł mój ojciec. Większość swojego majątku zgromadził będąc w związku małżeńskim, w którym obowiązywała wspólność majątkowa. Teraz żona ojca twierdzi, że należy jej się największa część z tego majątku. Czy ma rację? TAK. Choć nie ma tu mowy o największej części (udziale w spadku), a jedynie o prawie do największej części (udziału) w całym majątku wspólnym. Pamiętać trzeba, że do spadku po zmarłym wchodzi tylko to, co do niego należało, co było jego majątkiem (wszystkie prawa i obowiązki majątkowe, cywilnoprawne). W przypadku małżonków pozostających we wspólności majątkowej sprawa się nieco komplikuje małżonkowie mogą bowiem posiadać niejako dwa majątki. Małżonek może dysponować swoim majątkiem osobistym (prywatnym) oraz razem ze współmałżonkiem majątkiem wspólnym. Jednak w odniesieniu do majątku wspólnego każdy z małżonków jest jedynie współwłaścicielem. Z chwilą ustania wspólności majątkowej majątek wspólny dzieli się niejako na dwie zasadniczo równe części jedna należy się żonie, druga mężowi. Ten podział nie wynika jednak z dziedziczenia, a z reguł dotyczących wspólności majątkowej. Oznacza to, iż żona ojca Czytelnika otrzyma połowę tego majątku wspólnego, gdyż od samego początku stanowił on jej współwłasność. Ta połowa majątku w ogóle nie podlega dziedziczeniu, nie wchodzi bowiem do spadku, więc w ogóle nie uwzględnia się jej przy rozliczeniu spadkobierców. Do spadku po ojcu Czytelnika wejdzie więc jego majątek osobisty i druga połowa majątku wspólnego małżonków. Do tej całej masy spadkowej powołani są spadkobiercy, czyli w omawianym przypadku Czytelnik i żona zmarłego. Na mocy dziedziczenia otrzyma ona równy udział w spadku wraz z dziećmi zmarłego, przy czym nigdy nie może otrzymać mniej niż 1/4 spadku. Stanowi o tym art Kodeksu cywilnego. Jeśli nie ma innych spadkobierców ustawowych, każdy ze spadkobierców otrzyma po połowie spadku. Przykładowo więc, jeśli zmarły posiadał majątek osobisty o wartości 100 tys. zł oraz małżonkowie posiadali majątek wspólny o wartości 400 tys. zł, to do masy spadkowej wejdzie 300 tys. zł (100 tys. zł z majątku osobistego oraz połowa 200 tys. zł z majątku wspólnego). Każdy ze spadkobierców otrzyma udział w spadku o wartości 150 tys. zł. Żona zmarłego ojca Czytelnika, oprócz wspomnianych 150 tys. zł, będzie mieć prawo do połowy majątku wspólnego, tj. do kwoty 200 tys. zł, czyli łącznie w jej rękach pozostanie 350 tys. zł. 7. Wszystkie testamenty składa się w sądzie W moim posiadaniu znajduje się testament sporządzony wiele lat temu przez matkę. Wiem jednak, że nie jest on ważny, gdyż mama za swojego życia mówiła, że zmieniła zdanie i spisze nowy testament. Rodzeństwo twierdzi, że muszę ten dokument ujawnić, nawet jeśli oni posiadają testament spisany przez mamę w późniejszym czasie. Czy mają rację? TAK. Każda osoba, która posiada testament, ma prawny obowiązek niezwłocznego złożenia dokumentu w sądzie spadku, jak tylko dowie się o śmierci spadkodawcy-testatora. Spełnienie tego obowiązku może również polegać na tym, że testament zostanie przekazany do notariusza. Stanowi o tym art Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z orzecznictwem posiadacz testamentu ma obowiązek złożyć dokument, bez względu na to, w jakim jest on stanie oraz kiedy i w jakich okolicznościach został spisany. Dotyczy to także takiego testamentu, w którym spadkodawca zamieścił zapis, iż pozbawia go

15 ważności (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003 r., sygn. akt III CZP 14/03). Posiadacz testamentu np. spadkobierca, nie ma prawa samodzielnie oceniać czy testament jest ważny jest to wyłączna kompetencja sądu. Pamiętać trzeba, że kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę. Po otrzymaniu dokumentu, sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy. O terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności. Jeśli istnieje kilka testamentów, otwiera się je i ogłasza wszystkie, a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych. O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku. 15 Przykładowy wzór wniosku o stwierdzenie nabycia spadku Sąd Rejonowy w Łodzi Łódź, r. Wnioskodawca: Michał Dobrowolski zam. w Łodzi ul. Kochanowskiego 1/3 Uczestnik: Krystyna Dobrowolska zam. w Warszawie ul. Skryta 3/12 Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku Wnoszę o: 1) stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym w dniu 13 stycznia 2014 r. Tomaszu Dobrowolskim, zamieszkałym ostatnio w Łodzi, w drodze dziedziczenia ustawowego przez córkę Krystynę Dobrowolską oraz syna Michała Dobrowolskiego, każde po 1/2 spadku, 2) zasądzenie od Krystyny Dobrowolskiej kosztów postępowania według norm przepisanych, na rzecz Michała Dobrowolskiego. Uzasadnienie W dniu 13 stycznia 2014 r. zmarł Tomasz Dobrowolski zamieszkały ostatnio w Łodzi. Dowód: odpis skrócony aktu zgonu. Spadkodawca nie pozostawił żadnego testamentu. Jedynymi spadkobiercami ustawowymi po zmarłym są jego córka Krystyna Dobrowolska oraz syn Michał Dobrowolski. Dowód: odpisy skrócone aktów urodzenia. W związku z powyższym niniejszy wniosek uważam za uzasadniony. Załączniki: 1) odpis skrócony aktu zgonu, 2) dwa odpisy skrócone aktów urodzenia, 3) odpis wniosku i załączników. Michał Dobrowolski wnioskodawca

16 16 Przykładowy wzór testamentu własnoręcznego Testament własnoręczny 1 Ja, niżej podpisany, Krzysztof Adamski, urodzony dnia 6 lutego 1943 r. w Kościerzynie oświadczam, że do całości spadku powołuję mojego wnuka Łukasza Nowickiego, syna Jana i Danuty, urodzonego dnia 15 kwietnia 1985 r. w Gdańsku, zamieszkałego w Gdańsku przy ul. Słonecznej 25/8. 2 Zobowiązuję spadkobiercę Łukasza Nowickiego do wypłacenia mojej siostrze Alicji Kowalik, córce Władysława i Bronisławy, zamieszkałej w Plewiskach, gmina Komorniki, w województwie wielkopolskim, w terminie 1 (jednego) roku od daty otwarcia spadku, tytułem zapisu kwoty 50 tys. złotych (pięćdziesięciu tysięcy złotych). 3 Powołuję na wykonawcę niniejszego testamentu Grzegorza Jankowskiego, syna Tomasza i Marii, zamieszkałego w Gdańsku przy ul. Małej 18. Kraków, dnia 22 lutego 2014 r. III. Opodatkowanie spadków i darowizn Krzysztof Adamski (czytelny podpis spadkodawcy imię i nazwisko) 1. Kiedy złożyć zeznanie podatkowe w związku z zachowkiem? Kilka miesięcy temu zmarł mój ojciec. Spisał testament i majątek zapisał rodzeństwu. Sprawa formalnie jeszcze się nie odbyła. Wiem, że mam otrzymać zachowek. Nie chcę płacić podatku z tego tytułu, zamierzam skorzystać ze zwolnienia dla najbliższych. Wkrótce minie sześć miesięcy od śmierci ojca. Czy powinienem powiadomić urząd skarbowy? NIE. Z opisu sprawy wynika, że na tę chwilę takiego obowiązku jeszcze nie ma. Czytelnik ma rację o tyle, że kluczowe dla skorzystania ze zwolnienia podatkowego dla najbliższej rodziny zmarłego jest złożenie w terminie zeznania podatkowego. Termin ten liczy się jednak od momentu powstania obowiązku podatkowego, a ten jest różny w zależności od tego czy mamy do czynienia z dziedziczeniem, uzyskaniem zapisu windykacyjnego, zapisu zwykłego czy właśnie zachowku. Wspomniane zgłoszenie musi nastąpić w terminie sześciu miesięcy od powstania obowiązku podatkowego. Zgłoszenia dokonuje się na urzędowym formularzu o symbolu SD-Z2. Przy nabyciu spadku tytułem spadkobrania 6-miesięczny termin liczy się od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku (bądź od dnia zarejestrowania aktu poświadczającego dziedziczenie, jeśli stwierdzenie nabycia spadku następuje przed notariuszem). Natomiast Czytelnik nie jest spadkobiercą. W jego przypadku obowiązek podatkowy powstanie z chwilą zaspokojenia całości bądź części roszczenia o zachowek. Od tego więc momentu będzie miał sześć miesięcy na złożenie zeznania SD-Z2. Wynika to z art. 4a oraz art 6 ust. 1 pkt 2a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Czytelnik nie wspomina, by jakakolwiek kwota została mu zapłacona przez spadkobierców tytułem zachowku. Tym samym na pewno nie doszło jeszcze do przekroczenia wspomnianego terminu. Na marginesie należy dodać, że przy sporządzaniu formularza SD-Z2 trzeba zachować dość dużą staranność i podać wszystkie rzeczy (prawa), które nabywca otrzymał, jak również ich rzeczywistą wartość. 2. Całkowite zwolnienie podatkowe dla najbliższej rodziny Wraz z siostrą odziedziczyłem spadek po mamie. Sprawa spadkowa jeszcze się nie odbyła. W związku z problemami zdrowotnymi chciałbym jednak już teraz złożyć deklarację podatkową, aby nie płacić podatku od spadku. Czy jest to możliwe? TAK, choć można jeszcze spotkać się z różną praktyką ze strony urzędów skarbowych. W przeszłości

17 kwestia wcześniejszego złożenia deklaracji podatkowej SD-Z2 wzbudzała pewne wątpliwości. Osoby należące do tzw. grupy zerowej (najbliższa rodzina) mogą nie płacić podatku w przypadku dziedziczenia (darowizny) niezależnie od wartości otrzymanego przysporzenia, jeśli skorzystają ze zwolnienia podatkowego. Kluczowe dla tej sprawy jest terminowe złożenie deklaracji podatkowej SD-Z2. W obecnym stanie prawnym termin ten wynosi 6 miesięcy od powstania obowiązku podatkowego bądź 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia w sprawie stwierdzenia nabycia spadku (czy zarejestrowania notarialnego aktu poświadczającego dziedziczenie). Stanowi o tym art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Aby skorzystać ze zwolnienia, należy terminowo złożyć deklarację podatkową SD-Z2. 17 Niektóre urzędy skarbowe, jak również sądy, stały na stanowisku, że nie można złożyć zeznania podatkowego wcześniej, tj. przed wydarzeniem, od którego zaistnienia liczony jest bieg wspomnianego terminu. Uzasadniano to tym, że przepis nie tyle wskazuje maksymalny okres na złożenie stosownej deklaracji, ale wyznacza przedział czasowy, w którym może to nastąpić. W konsekwencji takie wcześniejsze złożenie zeznania podatkowego uznawane było za nieskuteczne i pozbawiało podatnika prawa do zwolnienia. Z taką interpretacją powyższego przepisu nie zgodził się Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok z dnia 15 lutego 2012 r., sygn. akt II FSK 1538/10). Sąd stanął na stanowisku, że podatnik nie może być karany za to, że wcześniej wypełnia obowiązek nałożony przez ustawę, który pozwala mu na skorzystanie ze zwolnienia podatkowego. Ratio legis, cel powyższych przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn to uszczelnienie systemu podatkowego i ewidencjonowanie tego rodzaju przysporzeń majątkowych, a nie stawianie ograniczeń czy utrudnianie podatnikom skorzystania ze zwolnienia podatkowego. Wspomniany cel będzie przecież zapewniony, gdy podatnik złoży zeznanie podatkowe także wtedy, gdy będzie posiadał wszelkie dane pozwalające mu na wypełnienie zeznania, nawet jeśli postanowienie sądu o nabyciu spadku (czy akt poświadczający dziedziczenie) nie będą jeszcze wydane. 3. Ulga podatkowa przy nabyciu mieszkania w drodze spadku Rok temu zmarła moja ciocia, jednak dopiero teraz odbyła się sprawa spadkowa. Ciocia uczyniła w testamencie zapis na moją rzecz i zobowiązała spadkobierców do przekazania mi jej małego mieszkania. Dowiedziałem się, że po spełnieniu kilku warunków mogę nie płacić podatku od spadków i darowizn. O jakich warunkach mowa? Taka możliwość istnieje. Co do zasady, nabycie m.in. w drodze zapisu czy spadku od rodzeństwa rodziców (np. ciotki) praw powyżej kwoty wolnej powoduje powstanie obowiązku podatkowego. Jednak, z uwagi na przedmiot nabycia, którym w tym przypadku jest lokal mieszkalny, podatnik może skorzystać z ulgi. Dzięki zastosowaniu takiej ulgi do podstawy opodatkowania nie wlicza się czystej wartości nabytego lokalu, do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m 2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. Skoro Czytelnik podaje, że mieszkanie jest małe, to z pewnością zostanie ono w całości objęte wspomnianą ulgą. Aby z ulgi skorzystać, podatnik musi zamieszkiwać w nabytym lokalu (budynku) będąc w nim zameldowanym na pobyt stały i nie może dokonać jego zbycia przez okres 5 lat, licząc od dnia złożenia zeznania podatkowego (lub zawarcia umowy w formie aktu notarialnego przy darowiźnie). Jeśli zaś podatnik w mieszkaniu nie mieszka, okres ten liczony jest od dnia jego zamieszkania, potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały. Musi to nastąpić w okresie jednego roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia aktu notarialnego. Stanowi o tym art. 16 ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Co szczególnie ważne, podatnik nie może posiadać praw do innego mieszkania (budynku mieszkalnego), a gdyby je posiadał, musi w określonym terminie zbyć je albo rozwiązać określoną umowę (np. umowę najmu). Szczegółowe informacje o dalszych wymogach dotyczących ulgi można znaleźć w powołanym przepisie. Gdyby zdarzyło się, że podatnik dokona zbycia mieszkania przed upływem wymaganego terminu, taka okoliczność stanowić będzie podstawę do nałożenia na niego podatku. Nie dotyczy to tych przypadków,

18 18 gdy zbycie mieszkania uzasadnione było koniecznością zmiany warunków lub miejsca zamieszkania. W takiej sytuacji środki ze sprzedaży muszą zostać wykorzystane na ściśle określony cel związany z nabyciem innego mieszkania i to w terminie maksymalnie dwóch lat od dnia zbycia. Wymaga się wówczas także, aby łączny okres zamieszkiwania w zbytym i nowo nabytym lokalu mieszkalnym (budynku), potwierdzony zameldowaniem na pobyt stały, wynosił 5 lat. 4. Wycena spadku bez operatu szacunkowego Otrzymałem udział w spadku po osobie z dalszej rodziny. Wiem, że muszę zapłacić podatek. W jaki sposób ustalić wartość nabytych praw? Kto szacuje tę wartość spadkobierca czy urząd skarbowy? Jednym z podstawowych obowiązków spadkobiercy otrzymującego spadek po osobie spoza kręgu najbliższej rodziny (tzw. grupy zerowej) jest złożenie do właściwego naczelnika urzędu skarbowego zeznania podatkowego. Składa się je na urzędowym formularzu o symbolu SD-3. Należy to zrobić w terminie miesiąca od powstania obowiązku podatkowego. Podstawę opodatkowania przy nabyciu spadku stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Chodzi więc o wartość rynkową otrzymanych rzeczy i praw. Wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych przyjmuje się w wysokości określonej przez nabywcę (spadkobiercę), jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej. Stanowi o tym art. 8 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn. W tym celu spadkobierca powinien więc przyjąć przeciętne ceny stosowane w obrocie rzeczami (prawami) tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia. Warto podkreślić, że przy ustalaniu wartości spadku nie wymaga się przedkładania czy nawet posiłkowania się wyceną dokonaną przez rzeczoznawcę majątkowego. Organ podatkowy zainterweniuje dopiero wtedy, gdy uzna, że podane wartości nie odpowiadają wartości rynkowej. W takim przypadku naczelnik urzędu skarbowego wezwie nabywcę do podwyższenia lub obniżenia tej wartości, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli nabywca, pomimo wezwania, nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzędu skarbowego dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Jeśli wartość określona z uwzględnieniem opinii biegłego różnić się będzie o więcej niż 33% w stosunku do wartości podanej przez spadkobiercę, będzie on obciążony kosztami takiej wyceny. 5. Zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego Chcę podarować córce znaczną kwotę pieniędzy, którą ona użyje na wkład własny przy kredycie na zakup mieszkania. Jak duża może to być kwota, aby nie płacić z tego tytułu podatku? W obecnym stanie prawnym nie obowiązuje już żadne ograniczenie kwotowe w sytuacji, gdy darowizna (czy też inne przysporzenie podlegające ustawie np. spadek) dokonywana jest pomiędzy osobami zaliczonymi do tzw. grupy zerowej. Należą do niej małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym oraz macocha. Obdarowani należący do tego kręgu podlegają co do zasady opodatkowaniu, jednak mogą skorzystać z całkowitego zwolnienia podatkowego. W tym celu należy spełnić w większości przypadków dwa warunki (w odniesieniu do darowizny środków pieniężnych). Po pierwsze, obdarowany musi zawiadomić naczelnika urzędu skarbowego, w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, o dokonanej czynności (np. o darowiźnie). Zgłoszenie nie może wyglądać dowolnie należy to zrobić na urzędowym formularzu SD-Z2. Drugim wymogiem jest udokumentowanie otrzymania tych środków dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Wynika to z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

19 19 Deklarację podatkową w związku z darowizną przez członka najbliższej rodziny należy złożyć na formularzu SD-Z2. Celem powyższych wymogów jest uszczelnienie systemu podatkowego. Dlatego też nie trzeba dokonywać przelewu z rachunku, którego posiadaczem jest darczyńca. Podobnie darowizna może trafić bezpośrednio na rachunek innego podmiotu (np. dewelopera czy sprzedawcy mieszkania). Ważne, aby z tytułu przelewu było wiadome, o jaką darowiznę chodzi (od kogo dla kogo). Taka interpretacja wspomnianych przepisów została potwierdzona w licznym orzecznictwie sądowym. Co więcej, środki muszą zostać jedynie udokumentowane wpłatą na rachunek bankowy nabywcy (obdarowanego), co oznacza, że wcale nie jest do tego potrzebny przelew dopuszczalne jest więc rozwiązanie, że darczyńca udaje się do banku i wpłaca gotówkę na rachunek nabywcy. Wówczas również zachowane pozostaje prawo do zwolnienia. Jeśli jednak powyższe formalności nie zostaną zachowane (termin oraz złożenie prawidłowego zeznania na urzędowym formularzu), opodatkowanie darowizny będzie mieć miejsce i nastąpi na zasadach ogólnych właściwych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej. IV. Rozwód i separacja 1. Warunki i przeszkody rozwodowe Zawarcie małżeństwa następuje w wyniku złożenia oświadczeń przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego bądź w tzw. trybie konkordatowym przed duchownym określonego kościoła bądź związku wyznaniowego. Jednak jego rozwiązanie możliwe jest tylko i wyłącznie przed sądem po przeprowadzeniu rozprawy. Dotyczy to również tych przypadków, gdy oboje małżonkowie chcą się rozejść w polubowny sposób. Wydanie wyroku rozwiązującego małżeństwo możliwe jest tylko wtedy, gdy zostaną spełnione wszystkie warunki określone przepisami prawa. Przesłanki pozytywne warunki Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, aby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód (art Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Przesłankami pozytywnymi są więc zupełny oraz trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Zupełność rozpadu Wyjaśniając znaczenie terminu zupełność rozkładu pożycia małżeńskiego, należy w pierwszej kolejności odwołać się do więzów, które powstają między małżonkami z chwilą zawarcia małżeństwa. Pożycie małżeńskie oznacza faktyczną wspólność fizyczną, więź duchową (psychiczną) oraz wspólność gospodarczą. Więź fizyczna, głównie z przyczyn natury biologicznej, zmienia się, a nawet często zanika wraz z wiekiem małżonków oraz istnieniem innych czynników. Nigdy nie występuje ona przez okres trwania małżeństwa na tym samym poziomie. W dzisiejszych czasach również więź gospodarcza ma mniejsze znaczenie niż w przeszłości oczywiście w rozumieniu pewnego materialnego uzależnienia się jednego małżonka od drugiego. Wspólność duchowa wynika z więzi psychicznej małżonków opartej na żywionym względem siebie uczuciu miłości i przywiązania. Skutkiem tej więzi jest lojalność, szacunek i wierność małżonków. Zupełność rozkładu pożycia polega więc na tym, że żadna z wyżej wymienionych więzi już między małżonkami nie istnieje (choć w niektórych przypadkach spełnieniu tego warunku nie stoi na przeszkodzie istnienie więzi gospodarczej, jako służebnej wobec pozostałych funkcji małżeństwa). Zupełność rozkładu pożycia wiąże się najczęściej z wrogim lub co najmniej obojętnym nastawieniem małżonków do siebie, choć nawet przyjazne ustosunkowanie się jednego małżonka do drugiego nie wyklucza istnienia rozkładu pożycia, jeżeli wskazane wyżej więzi ustały. Trwałość rozpadu Z kolei trwałość rozkładu pożycia, jako druga pozytywna przesłanka rozwodu, polega na tym, że ocena sytuacji oparta na doświadczeniu życiowym, praktyce prowadzi do wniosku, iż w danych okolicznościach powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Nie wynika z tego jednak, że

20 20 wymagany jest upływ jakiegoś czasu jako warunek niezbędny do zaistnienia trwałości rozkładu. Czasem jednostkowe zdarzenie w życiu małżonków może doprowadzić do takiej sytuacji, że ich wzajemne relacje zmieniają się niemal z dnia na dzień i należy przypuszczać, że już nigdy nie ulegną poprawie. Upływ czasu a więc długość trwania rozkładu nie jest warunkiem koniecznym dla stwierdzenia, że rozkład ma charakter trwały. Jednak z reguły im dłuższy jest czas istnienia między małżonkami stanu zupełnego rozkładu pożycia, tym jest bardziej prawdopodobne, że sąd stwierdzi, iż taki rozkład ma charakter trwały. Orzeczenie rozwodu możliwe jest tylko w przypadku, gdy spełnione są warunki określone przepisami prawa. Przesłanki negatywne przeszkody Istnieją trzy okoliczności, które uniemożliwiają orzeczenie rozwodu, nawet wówczas, gdy w małżeństwie istnieje trwały i zupełny rozkład pożycia. Okolicznościami tymi są dobro wspólnych małoletnich dzieci, zasady współżycia społecznego oraz wyłączna wina małżonka żądającego rozwodu. Dobro dzieci Mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. W polskim prawie nie istnieje żadne domniemanie w tej kwestii, tj. nie przyjmuje się z góry, że rozwód zawsze zaszkodzi dzieciom, jak również odwrotnie, nie przyjmuje się, że nigdy nie będzie sprzeczny z ich dobrem. Oznacza to, że w każdym przypadku sąd musi zbadać czy ta przesłanka nie wystąpi. Oczywiście w sytuacji, gdy małżonkowie nie mają dzieci (lub też nie mają wspólnych dzieci, bądź też mają dzieci wspólne jednak pełnoletnie), wyrok rozwodowy może być łatwiej uzyskany, gdyż z pewnością ta przesłanka negatywna nie będzie mogła zaistnieć. Należy stwierdzić, że w każdym przypadku rozkład pożycia małżonków (rodziców) wywiera ujemny wpływ na dziecko. W omawianej przesłance chodzi raczej o skutki, jakie może wywrzeć na dziecko orzeczenie rozwodu. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał w swoich orzeczeniach na czym polega niedopuszczalność rozwodu z uwagi na dobro małoletnich dzieci (por. uchwałę SN z dnia 18 marca 1968 r., sygn. akt III CZP 70/66). Sąd w procesie rozwodowym musi zbadać, czy rozwód nie spowoduje osłabnięcia więzi (relacji) rodzicielskich z tym rodzicem, któremu nie zostanie powierzona władza rodzicielska (z reguły ojcem). Przeanalizować należy również czy po rozwodzie zostaną zaspokojone potrzeby materialne oraz emocjonalne dziecka przynajmniej w takim stopniu, jak miało to miejsce w chwili orzeczenia rozwodu (z reguły jeśli między małżonkami istnieje zupełny i trwały rozkład pożycia, potrzeby te i tak już są zaspokajane w mniejszym stopniu niż powinno to mieć miejsce). Brak zgody współmałżonka Regułą jest, że nie jest dopuszczalny rozwód, jeśli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego (art K.r.o.). Powyższa reguła doznaje jednak dwojakiego rodzaju ograniczeń. Wyłączna wina nie będzie stanowiła przeszkody do orzeczenia rozwodu, w sytuacji gdy małżonek niewinny wyrazi na to zgodę. Najczęściej małżonek niewinny wyraża zgodę na rozwód wówczas, gdy pragnie spokoju i oderwania się od trosk i problemów, które istniały do tej pory między małżonkami. Warto podkreślić, że zgoda musi być wyrażona wobec sądu w sposób jasny i zrozumiały. Drugi wyjątek zachodzi, gdy odmowa wyrażenia zgody na rozwód byłaby sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Chodzi tu o sytuację, gdy małżonek niewinny odmawia wyrażenia zgody na rozwód (do czego z reguły ma prawo) tylko po to, aby osiągnąć skutek, który nie zasługuje na aprobatę. Zasady współżycia społecznego Pomimo trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego rozwód nie jest dopuszczalny, jeśli z innych względów jego orzeczenie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art K.r.o.). Mówiąc o zasadach współżycia społecznego mamy na myśli pewne normy moralne czy też obyczajowe, które co prawda nie są zapisane wprost w przepisach, jednak uznane są powszechnie w danej społeczności za szczególnie ważne i dobre.