ROLA INSTRUMENTÓW INŻYNIERII FINANSOWEJ

Transkrypt

1 Projekt finansowany przez Unię Europejska ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata ROLA INSTRUMENTÓW INŻYNIERII FINANSOWEJ W ZASPOKAJANIU POTRZEB FINANSOWYCH PRZEDSIĘBIORSTW W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM RAPORT KOŃCOWY Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. ul. Migdałowa 4, Warszawa Tel. (22) , fax: (22) Warszawa, listopad 2011 r.

2 Autorzy: Jerzy Drążkiewicz Maciej Gajewski Karolina Jakubowska Robert Kubajek Paweł Penszko Bogdan Pietrzak Jan Szczucki (Kierownik badania)

3 Spis treści Spis skrótów... 5 Streszczenie... 7 Summary Wprowadzenie Kontekst badania Cele badania Założenia badawcze Koncepcja i metodologia badania Perspektywy badawcze Układ logiczny Metodologia (skrót) Charakterystyki funduszy w województwie podkarpackim oraz ramy prawne wspierania instrumentów inżynierii finansowej (analiza dokumentów zastanych) Oferta funduszy pożyczkowych i poręczeniowych Aktywność funduszy pożyczkowych i poręczeniowych Zagadnienia wspierania instrumentów inżynierii finansowej w dokumentach strategicznych województwa podkarpackiego Strategia rozwoju województwa podkarpackiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata Wspieranie instrumentów inżynierii finansowej w obecnym okresie programowania Dotychczasowe rezultaty realizacji Działania 1.1 Schemat A RPO WP Rezultaty wykorzystania wsparcia przez fundusze pożyczkowe Rezultaty wykorzystania wsparcia przez fundusze poręczeniowe Wnioski cząstkowe w kontekście funkcjonowania funduszy pożyczkowych i poręczeniowych w Polsce Analizy i ustalenia badawcze Ustalenia badania jakościowego Perspektywa instytucji finansowych fundusze pożyczkowe i poręczeniowe Perspektywa instytucji finansowych sektor bankowy Perspektywa klientów (przedsiębiorcy korzystający z instrumentów inżynierii finansowej) Perspektywa ekspercka oraz Instytucji Wdrażającej Działanie 1.1 Schemat A RPO WP Ustalenia badania ilościowego Sytuacja i opinie klientów (przedsiębiorcy korzystający z instrumentów inżynierii finansowej wspieranych w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO WP)

4 Sytuacja i opinie potencjalnych klientów instrumentów inżynierii finansowej w województwie podkarpackim Luka w dziedzinie finansowania Studia przypadków rezultatu Działania Studium przypadku firmy Zakład Metalowy WB PHU W. i. M Bożek (pożyczkobiorca) Informacje wstępne Opis przypadku znaczenie pozyskanego finansowania Podsumowanie Studium przypadku firmy Dagmara Sp. z o.o. z siedzibą w Jaśle (poręczeniobiorca) Informacje wstępne Opis przypadku znaczenie pozyskanego finansowania Podsumowanie Odpowiedzi na pytania badawcze Wnioski i wskazania Wnioski Hipotezy badawcze i ich weryfikacja Rekomendacje Conclusions and recommendations Conclusions Study hypotheses and their verification Recommendations Tabela rekomendacji Table of recommendations Spis tabel i rysunków Załączniki Załącznik 1. Lista respondentów badania jakościowego Załącznik 2. Scenariusze indywidualnych wywiadów pogłębionych Załącznik 3. Kwestionariusz wywiadów CATI wśród przedsiębiorców Załącznik 4. Kwestionariusze wywiadów CATI wśród przedsiębiorców, którzy skorzystali z pożyczek lub poręczeń udzielonych przez projektodawców w ramach Działania 1.1 Schemat A RPO WP Załącznik 5. Dokumenty i opracowania źródłowe

5 SPIS SKRÓTÓW BGK CATI COCOF EFRR FP FPK FWW IDI IZ JEREMIE KFK KSU LSR MARR MRR MŚP PHARE PFPK PIG PK PO IG PO KL PO RPW PROW RIG RPO Bank Gospodarstwa Krajowego Wywiady kwestionariuszowe realizowane techniką wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo Komitet Koordynujący Fundusze Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Fundusz pożyczkowy Fundusz poręczeń kredytowych Fundacja Wspomagania Wsi Indywidualne wywiady pogłębione Instytucja Zarządzająca Wspólne zasoby dla małych i średnich przedsiębiorstw (ang. Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises) Krajowy Fundusz Kapitałowy Krajowy System Usług Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju Agencja Rozwoju Regionalnego MARR S.A. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Małe i średnie przedsiębiorstwa Program pomocy Polsce i Węgrom w restrukturyzacji gospodarki (ang. Poland- Hungary Assistance for Restructuring of their Economies) Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. Podkarpacka Izba Gospodarcza Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Kapitał Ludzki Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Regionalna Izba Gospodarcza w Stalowej Woli Regionalny Program Operacyjny RPO WP Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Podkarpackiego na lata RSI SPO WKP UE Regionalna Strategia Innowacji Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw Unia Europejska 5

6 6

7 STRESZCZENIE Przedmiot i kontekst badania Przedmiotem badania ewaluacyjnego była problematyka wspierania rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w województwie podkarpackim z wykorzystaniem wsparcia publicznego, dostępnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego (RPO WP). Kontekst badawczy stanowiły dotychczasowe wyniki realizacji Działania 1.1 Schemat A RPO WP, w ramach którego w roku 2010 przekazano wsparcie kapitałowe 5 funduszom pożyczkowym i 2 funduszom poręczeniowym, z przeznaczeniem na rozwój ich działalności w województwie podkarpackim. W ten sposób, w skali województwa zapoczątkowano działania ukierunkowane na ukształtowanie regionalnej sfery inżynierii finansowej, odpowiednio do założeń Strategii rozwoju województwa podkarpackiego na lata Strategia ta przewiduje wspieranie kapitałowe funduszy poręczeniowych i pożyczkowych, jak również działania mające na celu rozwój regionalnych i lokalnych instytucji finansujących przedsięwzięcia innowacyjne, charakteryzujące się wysokim ryzykiem. Dodatkowym elementem kontekstu badawczego jest toczona obecnie dyskusja, dotycząca znaczenia instrumentów inżynierii finansowej i skali ich wspierania, w przyszłym okresie programowania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Koncepcja i metodologia W celu pozyskania jak najbardziej miarodajnego i szerokiego obrazu problematyki ewaluacji, badanie przeprowadzono w oparciu o koncepcję i szczegółową metodologię, które pozwoliły uwzględnić różnorodne perspektywy oglądu analizowanej problematyki. Zastosowanie znalazły zarówno metody jakościowe (wywiady z respondentami reprezentującymi Urząd Marszałkowski, środowisko wspieranych funduszy, a także banków oraz przedsiębiorców), jak i ilościowe (zrealizowane na próbie klientów funduszy oraz przedsiębiorców niekorzystających z oferty poręczeniowej / pożyczkowej funduszy). Uwzględniono także perspektywę ekspercką oraz aktualne dokumenty, opracowania i przedmiotowe ekspertyzy. Wyniki wnioski badawcze Wyniki badania ewaluacyjnego potwierdzają wysoką trafność i skuteczność wdrażanego Działania 1.1 Schemat A RPO WP. Przekazane funduszom pożyczkowym i poręczeniowym wsparcie kapitałowe w wysokości ponad 62 mln zł. podlega stosownemu angażowaniu przez poszczególne fundusze beneficjentów wsparcia przy czym, tempo tych procesów jest wysokie i w przypadku większości funduszy nie może budzić żadnych zastrzeżeń. W grupie funduszy pożyczkowych, średni poziom zaangażowania w połowie 2011 r. wyniósł około 41% wartości pozyskanego wsparcia oraz wkładu własnego beneficjentów. W przypadku funduszy poręczeniowych, wskaźnik ten ukształtował się na poziomie ok. 44%. Biorąc pod uwagę dotychczasowy okres angażowania wsparcia, nie ma wątpliwości, że programowe założenia, co do wymaganej skali zaangażowania zostaną osiągnięte, a nawet przekroczone. Dzięki pozyskanej kapitalizacji, w drugim półroczu 2010 r. i w I połowie 2011 r. miał miejsce znaczący wzrost aktywności wspieranych funduszy. Na dzień 30 czerwca 2011 r. w oparciu o udostępnioną kapitalizację (oraz wkład własny beneficjentów) udzielono: (i) 7

8 fundusze pożyczkowe 554 pożyczek o łącznej wartości ok. 18,9 mln zł. oraz (ii) fundusze poręczeniowe 63 poręczenia o wartości ok. 9,25 mln zł. Obrany kierunek, jak i zastosowaną formę wspierania instrumentów inżynierii finansowej należy uznać za prawidłowe. Świadczy o tym nie tylko aktywność beneficjentów wsparcia (funduszy), ale także uzyskane w toku badania wyniki, charakteryzujące postawy i opinie przedsiębiorców klientów funduszy jak i przedsiębiorców dotąd niekorzystających z oferowanych pożyczek i poręczeń. Odwołując się do wyników badania, szczególnego podkreślenia wymaga fakt, iż w większości uznają oni za zasadne propozycje dalszego wzmacniania i rozwoju regionalnej sfery instrumentów inżynierii finansowej. Choć badanie wykazało stosunkowo wysoki poziom wykorzystywania finansowania, którego źródło stanowią kredyty bankowe (około 48% badanej populacji przedsiębiorstw zadeklarowało korzystanie z kredytów), to jednak nadal niektóre kategorie przedsiębiorstw, odczuwają problemy w dostępie do finansowania (zjawisko dyskryminacji). Do takiej konkluzji upoważniają również opinie uczestniczących w badaniu przedstawicieli sektora bankowego, a także samych przedsiębiorców. Z naturalnych powodów w grupie najsilniej odczuwającej trudności w dostępie do zewnętrznych źródeł finansowania przeważają przedsiębiorstwa dopiero rozpoczynające działalność oraz pozostające we wczesnych stadiach cyklu rozwojowego (choć oczywiście grupa ta nie ogranicza się tylko do tego rodzaju podmiotów. Powyższe konstatacje wynikają z występowania zjawiska luki finansowania, które również zidentyfikowano w toku badania. Mianowicie, luka finansowania oszacowana została w granicach od 100 do 400 mln zł., zależnie od przyjętej metodologii jej liczenia. Analiza zgromadzonego materiału badawczego oraz wiedza ekspertów wykonujących badanie umożliwiły sformułowanie zestawu wniosków. Stosownie do nich, opracowano rekomendacje. Szczegółowe wnioski przedstawiają się następująco: (1) Oferta produktowa instrumentów inżynierii finansowej obecnych w województwie podkarpackim wykazuje małe zróżnicowanie (stan ten nie jest jednak specyficzny dla województwa z podobną sytuacją mamy do czynienia w skali całego kraju). Oferowane przez fundusze pożyczki i poręczenia mają charakter generalny, abstrahują zatem od specyficznych potrzeb określonych grup przedsiębiorstw. (2) Jeśli chodzi o przyszłość kształtowania instrumentów inżynierii finansowej przy wykorzystaniu wsparcia publicznego, kluczowego znaczenia nabiera zapewnienie stabilizacji dla funkcjonowania sfery inżynierii finansowej. Istotne jest zatem wyjaśnienie kwestii statusu środków przekazanych w ramach RPO, aby były one trwale wykorzystywane do ułatwienia dostępu regionalnych przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego (3) Badania jakościowe wykazały (badania ilościowe częściowo potwierdzają ten wniosek), że problemy z pozyskiwaniem finansowania na rynku komercyjnym dotyczą przede wszystkim osób rozpoczynających działalność gospodarczą oraz firm wykazujących oficjalne wyniki finansowe, odmienne od rzeczywistych. Rodzi to wniosek, iż kształtowanie oferty produktowej instrumentów inżynierii finansowej, powinno w szczególności brać pod uwagę te dwie grupy przedsiębiorców. W konsekwencji udostępniane wsparcie publiczne powinno motywować do 8

9 uruchamiania na jego podstawie produktów, adresujących potrzeby tego rodzaju podmiotów. (4) W województwie podkarpackim nie działają żadne fundusze kapitałowe (inwestycyjne np. zalążkowe i startowe, w szczególności ukierunkowane na finansowanie wczesnych faz rozwojowych działalności gospodarczej, w tym przedsięwzięć innowacyjnych). Brak jest zatem źródeł finansowania, odnoszących się do sfery finansowania, której przypisywane jest najwyższe ryzyko. Z drugiej strony, z całą pewnością, w województwie istnieje podaż takich przedsięwzięć (np. Dolina Lotnicza). (5) W województwie rozwija się sektor funduszy pożyczkowych, tworzących dodatkowe źródło kapitału zewnętrznego. Nie występuje jednak współpraca pomiędzy funduszami pożyczkowymi i sektorem bankowym, a wydaje się, że jest ona uzasadniona, szczególnie w sferze (przykładowo) przejmowania przez sektor bankowy rozwijających się (i w ten sposób nabywających historii kredytowej) klientów funduszu pożyczkowego. (6) Klienci dokapitalizowanych funduszy wysoko cenią ich ofertę finansową, aczkolwiek zwraca się również uwagę na potrzebę pewnych modyfikacji. Część klientów wskazuje jako zasadne: (i) zwiększenie wartości finansowania oraz (ii) zmniejszenie kosztów związanych z pozyskaniem finansowania. (7) Odrębną kwestią jest zasadność ewentualnego uruchomienia w regionie Inicjatywy JEREMIE. W obecnej sytuacji wady, dotyczące tego mechanizmu, przeważają nad korzyściami. Uwagę należy zwrócić na następujące okoliczności: Obecność w województwie podkarpackim oferty, dotyczącej wspierania instrumentów inżynierii finansowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej. Jest wysoce realne, że zostanie ona poszerzona (z uwagi na niewykorzystaną alokację) o tzw. pożyczki globalne. Rozwiązanie to zbliży postać tej oferty do Inicjatywy JEREMIE. Występuje realne niebezpieczeństwo konkurencji pomiędzy środkami JEREMIE i środkami wsparcia przekazanymi w ramach RPO. Może ono wynikać, ze skupienia działalności w oparciu o środki pozyskiwane w ramach Inicjatywy JEREMIE (gdy fundusze uznają to za bardziej opłacalne). Sytuacja taka nie będzie oczywiście racjonalna z punktu widzenia logiki wykorzystywania środków publicznych. Ograniczenia, dotyczące zakazu tzw. podwójnego finansowania. Obecność w regionie środków w ramach PO RPW i RPO (a potencjalnie także JEREMIE) oznacza zakaz poręczania i reporęczania (w ramach środków tych programów) pożyczek udzielanych ze środków pozostałych programów. Wyniki rekomendacje Przedstawione powyżej wnioski badawcze doprowadziły do sformułowania wiązki rekomendacji. Tworzą ją następujące, kluczowe wskazania: (1) Należy podjąć działania wspomagające tworzenie nowych produktów pożyczkowych i poręczeniowych (np. prawne, dotyczące rozstrzygania problematycznych kwestii, związanych z ewentualnymi ograniczeniami w sposobach wykorzystywania środków 9

10 wsparcia oraz - programowe - kwestia rozwoju nowych produktów powinna być uwzględniona przy projektowaniu wsparcia w kolejnym okresie programowania. W szczególności działania te powinny prowadzić do pojawienia się w ofercie inżynierii finansowej: poręczeń, jako wadiów, w ramach prawa zamówień publicznych, pożyczek i poręczeń dla nowych grup klientów, nie tylko przedsiębiorców w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (np. dla podmiotów ekonomii społecznej, organizacji pozarządowych, rolników), pożyczek i poręczeń, skierowanych do poszczególnych branż, na przykład podmiotów z branży turystycznej i agroturystycznej, z uwzględnieniem ich specyficznych charakterystyk (np. sezonowości). (2) Należy podjąć działania zmierzające do utworzenia w regionie funduszu kapitałowego, np. opartego o doświadczenia najlepszych projektów, realizowanych w ramach Działania 3.1 PO IG. Ofertę takiego finansowania można by skierować w pierwszej kolejności do firm współpracujących z przemysłem lotniczym. Dodatkowo należy podjąć działania, zwiększające zainteresowanie celami inwestycyjnymi w województwie funduszy funkcjonujących w innych regionach, na przykład wspieranych przez Krajowy Fundusz Kapitałowy. (3) Należy podjąć decyzję, co do dalszych losów środków, przekazanych funduszom pożyczkowym i poręczeniowym w ramach RPO WP, po zakończeniu przez nie realizacji projektów, szczególnie w kontekście sugerowanego w nocie COCOF braku wymogu trwałości tego typu projektów. (4) Wobec braku klarownej polityki w zakresie wspierania inżynierii finansowej na poziomie centralnym, należy podjąć działania zmierzające do tworzenia takiej polityki na poziomie regionu. Działania takie powinny obejmować: doskonalenie kompetencji niewielkiej grupy pracowników Urzędu Marszałkowskiego (1-2 osoby), mających się zajmować tą tematyką (uczestnictwo w spotkaniach i szkoleniach organizowanych dla funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, staże w funduszach pożyczkowych / poręczeniowych, wizyty u wybranych projektodawców w ramach Działania 3.1 PO IG), prowadzenie systematycznych badań, dotyczących popytu na instrumenty inżynierii finansowej, przykładowo w formie wywiadów zogniskowanych, organizowanych okresowo (np. raz na rok) z przedstawicielami mikro i małych przedsiębiorców w poszczególnych subregionach, oraz przedstawicielami działających w województwie funduszy. Wnioski płynące z tych aktywności powinny służyć rozwojowi nowych produktów finansowych oraz modyfikacji polityki wspierania dostępu do finansowania. (5) Należy zintensyfikować współpracę samorządu wojewódzkiego z regionalnymi bankami (np. w formie okresowych kwartalnych - spotkań z przedstawicielami banków), poświęconych identyfikacji aktualnych tendencji na rynku kredytów gospodarczych oraz kierunkach ewentualnej interwencji publicznej w sferze instrumentów inżynierii finansowej. Dodatkowo, należy stymulować współpracę banków i funduszy pożyczkowych. 10

11 SUMMARY Scope and context of study The scope of the evaluation comprised issues relating to support for the development of financial engineering instruments in Podkarpackie voivodeship by means of public support available under the Regional Operational Programme of Podkarpackie Region (ROP PR). The study context comprised the hitherto results of Measure 1.1 Scheme A ROP PR within the framework of which in 2010 capital support was provided to 5 loan funds and 2 guarantee funds intended for the development of their activities in Podkarpackie region. Thus, activities were initiated on a regional scale oriented on shaping local financial engineering, according to the assumptions of the Strategy of development of Podkarpackie Region in years The strategy assumes capital support for guarantee and loan funds as well as actions aimed at the development of regional and local institutions financing innovative high-risk undertakings. Another element of the study context is the current discussion regarding the importance of financial engineering instruments and the scale of support thereof in the future programming period under EU structural funds. Concept and methodology To obtain the most reliable and broad view of the evaluation issue, the study was conducted based on the concept and detailed methodology that allowed for taking into account various standpoints on the analyzed matter. Applied were both qualitative (interviews with respondents representing the Marshal Office, the environment of the supported fund and banks and entrepreneurs) and quantitative (comprising the funds clients and entrepreneurs not taking advantage of the guarantees and loans of the funds) methods. Also the experts view was taken into account as well as current documents, reports and expert opinions. Results - conclusions The results of the evaluation study confirm high aptness and effectiveness of the implemented Measure 1.1 Scheme A ROP PR. Capital support provided to loan and guarantee funds equal to more than PLN 62 million is adequately used by respective funds beneficiaries of the support whereas the pace of the processes is high and in case of most funds cannot raise any objections. Among loan funds the average level of commitment in mid 2011 accounted for approx. 41% of the value of the support and the beneficiaries own contribution. In case of guarantee funds such commitment came to approx. 44%. Considering the current period of the support, there is no doubt that the programming assumptions as regards the scale of the commitment shall be accomplished and perhaps even surpassed. With capitalisation gained in the second half of 2010 and in the first half of 2011 the activity of the supported funds increased considerably. As at 30 June 2011 based on the provided capitalisation (and the beneficiaries contributions) granted were: (i) loan funds 545 loans for a total value of c.a. PLN 18.9 million and (ii) guarantee funds 63 guarantees for approx. PLN 9.25 million. The direction and the applied form of support for financial engineering instruments should be considered appropriate. This is proven not only by the activity of the beneficiaries 11

12 (funds) but also by the results achieved in the course of the study, characterising the attitudes and opinions of the entrepreneurs clients of the funds as well as entrepreneurs who so far have not taken advantage of the offered loans and guarantees. Referring to the study results, particular attention should be given to the fact that most of them consider as reasonable the proposals for further support and development of regional instruments of financial engineering. Though the study proved a relatively high level of financing involved, with bank credits as the main source (approx. 48% among the evaluated group of entrepreneurs declared they utilize credits), still certain categories of enterprises encounter problems in access to financing (discrimination). Such conclusion is corroborated also by the opinions of representatives of the banking sector and the entrepreneurs themselves. For natural causes the group encountering the greatest difficulties in accessing external sources of financing is dominated by start-ups and those in early stages of development (though naturally it is not limited only to the aforementioned types of businesses). The above conclusions arise out of the financing gap identified during the study. The financing gap is estimated to amount to PLN million, depending on the calculation methodology. The analysis of the material gathered combined with the knowledge of experts concluding the study allowed for formulating a set of conclusions. Based on such conclusions recommendations were formulated. Detailed results are as follows: (1) The offer of financial engineering instruments available in the Podkarpackie region demonstrates little differentiation (however, such condition is not specific for the region a similar situation occurs in the whole country). The loans and guarantees offered by the funds are of a general character and do not stem from specific needs of particular groups of entrepreneurs. (2) As regards the future of financial engineering instruments with the use of public support, of key importance is to ensure stabilisation for the functioning of the financial engineering sector. It is essential to clarify the status of funds allocated within the framework of ROP PR so that these are durably used to facilitate access for regional enterprises to external financing. (3) Qualitative studies proved (quantitative studies partially confirm such conclusion) that problems with obtaining financing on the commercial market relate mostly to start-ups and companies reporting official financial results contrary to actual results. This leads to the conclusion that when shaping the offer of financial engineering instruments attention should be given in particular to those two groups. In consequence public support should motivate to launch products addressing the needs of such entities. (4) In the Podkarpackie region there are no venture capital funds (investment e.g. seed and start-up funds, in particular oriented on financing early stages of business, including but not limited to innovative undertakings). Therefore, there are no sources of financing for areas of financing that represent the highest risk. On the other hand, certainly in the region there is a supply of such undertakings (e.g. Aviation Valley). (5) Within the region a sector of loan funds is developing, providing an additional source of external capital. However, there is no cooperation between the loan funds and the 12

13 bank sector, whereas it seems that such collaboration would be justified, especially as regards (for example) the taking over of developing clients of the loan fund (and hence gaining a credit history) by the bank sector. (6) Clients of the capitalised funds highly regard their financial offer though attention is also given to the need for certain modifications. Some clients point that it would be reasonable (i) to increase the value of financing and (ii) to reduce costs relating to the borrowing. (7) A separate issue is the reasonability of launching the JEREMIE Initiative in the region. At present the shortcomings of the mechanism prevail over the benefits. Attention should be given to the following circumstances: Presence in the Podkarpackie region of the offer regarding support for financial engineering instruments within the framework of the Operational Programme Development of Eastern Poland. This is highly feasible as it shall be extended (due to the unused allocation) by the so-called global loans. This solution shall help bring the offer closer to JEREMIE initiative. There is great risk of competition between JEREMIE resources and support funds allocated under ROP. Such competition may be due to the concentration of activities based on resources gained under JEREMIE Initiative (when the funds consider it more profitable). Such situation shall not be reasonable from the point of view of the rationality of using public funds. Limitations regarding the ban of double financing. The presence within the region of funds under OP DEP and ROP (and potentially also JEREMIE) stands for the ban on guaranteeing and counter-guaranteeing (from the funds of such programmes) of loans granted under the funds of other programmes. Results - recommendations Based on the above study results the following key recommendations have been formulated: (1) Actions should be undertaken to support the development of new loan and guarantee products (e.g. legal with regard to the settlement of problematic issues, relating to limitations if any in the methods of using support and programmebased) the matter of development of new products should be taken into account when projecting the support over the next programming period. In particular such actions should lead to the introduction in the financial engineering offer of the following: guarantees as tender bonds under the public procurement law, loans and guarantees for new groups of clients, not only entrepreneurs in the understanding of the Act on freedom of economic activity (e.g. for social economy entities, non-governmental organisations, farmers), loans and guarantees targeted at respective lines of business, e.g. entities of the tourism and agrotourism industries, taking into account specific characteristics (e.g. seasonability). 13

14 (2) Actions should be undertaken to establish a capital fund in the region, for example based on the experience of the best projects, undertaken within the framework of Measure 3.1 OP IE. The offer of such financing should be addressed in the first place to companies cooperating with the aviation industry. In addition, actions should be initiated to increase the interest in investment objectives across the region among the funds operating in other regions, for instance supported by the National Capital Fund (KFK). (3) A decision ought to be made as regards the future of the resources allocated to loan and guarantee funds within the framework of ROP PR once they finalise the projects, in particular in view of the lack of the durability requirement of such projects as suggested in COCOF note. (4) In the absence of a clear policy as regards the support for financial engineering on a central level, actions must be initiated to formulate such policy at the regional level. Such actions should include: enhancing the competences of a small group of members of staff of the Marshal Office (1-2 persons) who are to deal with such issues (attendance at meetings and trainings organised for loan and guarantee funds, apprenticeship in loan/guarantee funds, visiting chosen applicants within the framework of Measure 3.1 OP IE), regular studies regarding the demand for financial engineering instruments, for instance in the form of Focus Group Interviews (FGI) organised periodically (for example once a year) with the representatives of micro and small enterprises in respective sub-regions and representatives of the funds operating in the region. Results following such activities should help foster the development of new financial products and modify the policy for supporting access to financing instruments. (5) Cooperation should be intensified between regional authorities and regional banks (e.g. in the form of periodical, e.g. quarterly, meetings with bank representatives) to help identify current trends on the business credits market and directions of the possible public intervention in the area of financial engineering instruments. Moreover, cooperation between the banks and loan funds should be supported. 14

15 1. WPROWADZENIE 1.1. Kontekst badania Przedmiotem niniejszego badania jest rola i znaczenie instrumentów inżynierii finansowej, jako narzędzi wspierania przedsiębiorczości w województwie podkarpackim. Istotny element kontekstu badania tworzą, dyskutowane już od pewnego czasu, zmiany w zakresie sposobów wspierania rozwoju przedsiębiorczości, realizowane w oparciu o publiczne narzędzia interwencji. Wątek tej dyskusji stanowi ewentualne ograniczanie roli finansowania o charakterze dotacyjnym, które dominowało w obecnym i poprzednich okresach programowania wsparcia z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej. Mechanizm ten ma być zastępowany instrumentami o charakterze zwrotnym, dystrybuowanymi poprzez zastosowanie instrumentów inżynierii finansowej. W konsekwencji, w kluczowych dokumentach strategicznych wskazuje się na konieczność rozwoju tego rodzaju instrumentów 1. Uzasadnieniem takiego podejścia jest również dążenie do wzmacniania proinnowacyjnego kierunku rozwoju gospodarczego 2. Ocena obecnego stanu rozwoju instrumentów inżynierii finansowej, w kontekście potrzeb podkarpackich przedsiębiorców, nie jest jednak zadaniem łatwym. Przede wszystkim warto pamiętać, że pewna część instytucji oferujących tego typu instrumenty nie opiera zakresu swojego działania na delimitacjach terytorialnych. Dlatego też traci na znaczeniu fakt położenia siedziby instytucji udzielającej finansowania. Istotna natomiast staje się postać i gęstość sieci dystrybucyjnej na wybranym obszarze, która decyduje o realnej dostępności instrumentów inżynierii finansowej. W grupie instrumentów inżynierii finansowej, na szczególną uwagę zasługują instrumenty, których funkcjonowanie dotyczy finansowania zewnętrznego o charakterze dłużnym. Chodzi tu o grupę instrumentów, którą tworzą fundusze poręczeniowe i pozabankowe fundusze pożyczkowe. Pierwszy z tych instrumentów oddziaływuje pośrednio, ułatwiając dostępność do istniejących źródeł dłużnych, tj. przede wszystkim kredytów oferowanych przez banki oraz pożyczek, udostępnianych przez pozabankowe fundusze pożyczkowe / mikropożyczkowe 3. 1 Np. EUROPE A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth (Communication from the Commission, COM(2010) 2020, ) oraz, uzupełniająco, Small Business Act (Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions Think Small First. A Small Business Act for Europe {Sec(2008) 2101} {Sec(2008) 2102}. 2 W praktyce oznacza to potrzebę zapewnienia skutecznego dostępu do finansowania przedsiębiorstw i przedsięwzięć innowacyjnych. W związku z tym uwidacznia się trend do projektowania schematów wspierania rozwoju instrumentów inżynierii finansowej, ukierunkowanych na kwestie innowacyjności. Podejście takie widoczne jest również w polskiej praktyce programowania wsparcia, np. w ramach Strategii innowacyjności i efektywności gospodarki na lata <Dynamiczna Polska>, Ministerstwo Gospodarki, projekt, wersja nr 0.9 z r. W projekcie Strategii, w ramach jej pierwszego celu ( Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej i efektywnej gospodarki), wiele uwagi skupia się na problematyce ułatwiania przedsiębiorcom dostępu do kapitału, w tym zapewnienia szerszego dostępu do kapitału podwyższonego ryzyka. Podkreśla się potrzebę wspierania instrumentów, które zapewniałyby finansowanie firm we wszystkich fazach rozwoju, adresujących potrzeby rozwojowe sektora MŚP, z uwzględnieniem czynnika innowacyjności. 3 W palecie produktowej funduszy poręczeniowych występować mogą również poręczenia niezwiązane z aktywizacją finansowania dłużnego. Z sytuacją taką mamy do czynienia, gdy oferowane są poręczenia, stanowiące zabezpieczenie wadiów przetargowych, czy też należytego wykonania zobowiązań kontraktowych. Produkty tego rodzaju, choć spotykane w Polsce, są jednak wielką rzadkością. Interesujące jest natomiast, czy w tym względzie biorąc pod uwagę sferę przedsiębiorstw stanowi to swoiste niedostosowanie do potrzeb przedsiębiorców. 15

16 Oferta funduszy poręczeniowych już od dłuższego czasu obecna jest również w województwie podkarpackim, na terenie którego poręczeń udzielają cztery takie fundusze. Jednostki te dysponują kapitałem poręczeniowy rzędu 150 mln zł 4. Jedna z nich (Podkarpacki Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o.), w ramach realizowanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego Działania I.2 Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej , stała się beneficjentem reporęczenia w kwocie 14,9 mln zł 5. Przedstawione na prezentowanych poniżej rysunkach informacje (rys i ) pozwalają na dokonanie szacunkowej oceny sytuacji województwa podkarpackiego, jeśli chodzi o potencjał poręczeniowy, w zestawieniu z innymi regionami Polski. Płynący z analityki obraz nie jest jednak jednoznaczny. Uwzględniając wielkość wyposażenia kapitałowego (w zestawieniu z kapitałami poręczeniowymi w pozostałych regionach), widoczne jest, iż województwo podkarpackie lokuje się na jednym z ostatnich miejsc. Z drugiej jednak strony, sytuacja regionu wypada znacznie korzystniej, gdy analizowany jest wskaźnik kapitałów poręczeniowych przypadających na przedsiębiorstwo (sektor małych i średnich firm zarejestrowanych w województwie). Rys Wartość kapitałów Rys Kapitał poręczeniowy na jedno poręczeniowych w regionach. przedsiębiorstwo z sektora MŚP. Źródło: raport KSFP na Warto w tym miejscu zauważyć, że w województwie podkarpackim prowadzą działalność dwa fundusze, których siedziby zlokalizowane są poza województwem. Są to: (i) warszawski fundusz Poręczenia Kredytowe (dysponujący oddziałem w Łańcucie), a także (ii) lubelski Polski Fundusz Gwarancyjny. Ich kapitały są liczone w regionie, w którym mają swoją główną siedzibę, czyli odpowiednio w województwie mazowieckim i lubelskim. Dlatego też można przyjąć, że faktyczna dostępność poręczeń (przynajmniej potencjalnie) w województwie podkarpackim jest jednak lepsza. Proces badawczy w odniesieniu do funduszu poręczeniowego, jako instrumentu inżynierii finansowej, musi uwzględniać specyfikę operacyjną, wynikającą z pośredniego charakteru poręczenia. Była już o tym mowa, że produkt finansowy w postaci poręczenia 4 Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych, Raport o stanie funduszy poręczeniowych w Polsce stan na dzień r., wersja wstępna. 5 Zob. poreczeniowych ( r.). Reporęczenie to pozwoli na podniesienie wiarygodności finansowej tego funduszu. Skutkować powinno ograniczeniem ryzyka portfela poręczeniowego. Rezultaty te, uwzględniane łącznie, prowadzą do wzrostu zdolności operacyjnej funduszu. 16

17 służy ułatwianiu dostępności innych instrumentów finansowych. W praktyce, poręczenia koncentrują się przede wszystkim na aktywizacji akcji kredytowej sektora bankowego. Wynika to w sposób naturalny z faktu, iż kredyt bankowy wciąż pozostaje dominującym źródłem finansowania potrzeb gospodarczych. Konsekwencją tej specyfiki jest konieczność analizowania roli funduszy poręczeniowych w szerszym kontekście, który obejmuje co najmniej trzy podstawowe czynniki: po pierwsze, realne zainteresowanie instytucji finansowych udostępnianiem finansowania dłużnego (gotowość do oferowania produktów dłużnych), po drugie, oferowane warunki dostępu do finansowania dłużnego, które mogą stanowić czynnik zachęcający lub zniechęcający do korzystania z tego źródła, oraz po trzecie, skłonność przedsiębiorców do zaspokajania potrzeb finansowych w oparciu o finansowanie dłużne. Jeśli chodzi o kolejny instrument inżynierii finansowej fundusz pożyczkowy / mikropożyczkowy to sytuacja w województwie podkarpackim (na tle kraju) jest w dużej mierze podobna. Jednocześnie jednak występują pewne bardziej generalne odmienności. Mianowicie, przede wszystkim należy zwrócić uwagę na fakt, że regionalizacja funduszy pożyczkowych jest jeszcze mniejsza, niż ma to miejsce w sferze instytucji poręczeniowych. W przypadku województwa podkarpackiego, oprócz funduszy mających siedzibę na terenie regionu, pożyczek udzielają co najmniej: (i) krakowska Inicjatywa Mikro (z oddziałem w Tarnobrzegu) oraz od wielu lat aktywna w regionie (ii) warszawska Fundacja Wspomagania Wsi. Łącznie w regionie pożyczki oferowane są przez dziewięć instytucji (funduszy) pożyczkowych, dysponujących kapitałem rzędu stu kilkudziesięciu mln zł. Jeśli chodzi o analizę roli i znaczenia funduszy pożyczkowych, to trzeba zwrócić uwagę na bezpośredni charakter produktu pożyczkowego. Jest to istotna odmienność w porównaniu do mechanizmu poręczeniowego. Jej konsekwencją jest zjawisko potencjalnej konkurencji pożyczek z finansowaniem bankowym (o tym samym, bezpośrednim i dłużnym, charakterze). Obecnie prowadzona w środowisku funduszy pożyczkowych w Polsce dyskusja adresuje tę kwestię. Podkreśla się konieczność profilowania działalności pożyczkowej w taki sposób, aby nie tworzyła ona pola do konkurowania z sektorem bankowym, ale raczej formowała kontinuum finansowania we współpracy z bankami, w postaci: fundusz pożyczkowy oferujący finansowanie dla przedsiębiorców nieposiadających historii kredytowej, następnie w miarę rozwoju pożyczkobiorcy, przejęcie dalszego finansowania przez sektor bankowy. Tego rodzaju schemat (bezsprzecznie uzasadniony i logiczny) jest jednak w Polsce bardzo rzadko spotykany. Rola funduszu pożyczkowego, jako instytucji uzupełniającej finansowanie kredytowe w sytuacjach szczególnych, wydaje się jak najbardziej wskazana (tym bardziej w warunkach rosnącego dostępu do finansowania bankowego, które to zjawisko dotyczy jednak głównie firm posiadających pozytywną historię współpracy z bankami). Ewentualne działania wspierające powinny być zatem tak konfigurowane, aby wywoływać międzyinstytucjonalną współpracę, prowadzącą do tworzenia się sekwencyjnego łańcucha instrumentów finansowania dłużnego. Należy również zwrócić uwagę na rolę funduszy poręczeniowych w kontekście kształtowania oferty pożyczkowej. Fundusz pożyczkowy, jako instytucja udzielająca finansowania dłużnego, jest potencjalnym partnerem dla instytucji poręczeniowych, które mogą zabezpieczać pożyczki. W ten też sposób, założenie o skupieniu oferty pożyczkowej na 17

18 przedsięwzięciach podwyższonego ryzyka (np. wczesnych fazach rozwojowych firm), urealnia się. Możliwe staje się bowiem ograniczenie ryzyka pożyczkowego 6, prowadzące do zdynamizowania akcji pożyczkowej, a także stosowania specyficznych rozwiązań proceduralnych, odmiennych od rozwiązań tradycyjnych, stosowanych w sektorze bankowym a więc lepiej dostosowanych do sytuacji pożyczkobiorcy. Ważnym pytaniem pozostaje natomiast, za pomocą jakich mechanizmów należałoby stymulować tego rodzaju współpracę. Pozostając w sferze finansowania dłużnego, trzeba również skomentować kwestię finansowania potrzeb gospodarczych przy wykorzystaniu instrumentów kredytowych. Także i w tym przypadku, znaczenia nabiera dostępność placówek dystrybucyjnych sektora bankowego. Jest ona szczególnie istotna, jeśli chodzi o oferowanie i uruchamianie kredytów na cele gospodarcze. Sieć placówek bankowych w województwie podkarpackim jest zbliżona do innych części kraju, nieco poniżej średniej. Zaprezentowany na dwóch kolejnych rysunkach rozkład nasycenia jednostkami bankowymi, uzasadnia wniosek, że dostępność instrumentów kredytowych w województwie podkarpackim kształtuje się podobnie, jak w innych regionach kraju. Podobnie wyglądają również problemy w dostępie do tego rodzaju finansowania. Z uwagi na sieciowy charakter głównych banków dostarczycieli kredytów gospodarczych, jednolitość procedur oraz najczęściej scentralizowany charakter struktur i przebiegów decyzyjnych, problemy te są uniwersalne. Koncentrują się one w sferze: (i) wymogów i restrykcyjnych standardów w zakresie oceny zdolności finansowej, (ii) wymogów w zakresie zabezpieczeń finansowania, (iii) szeregu kwestii proceduralnych, czy wreszcie wynikających (iv) z braku lub ograniczonej historii kredytowej potencjalnego kredytobiorcy. Rys Liczba placówek bankowych na 1000 km 2 powierzchni wg województw, (średnia dla Polski - 58) Rys Liczba placówek bankowych na 1 mln mieszkańców wg województw, (średnia dla Polski - 471) Legenda: > < Legenda: > <450 Źródło: Baza placówek bankowych w Polsce w 2011 oraz statystyka powiatów, Intelace Research, maj 2011 r. Jak już wcześniej zaznaczono, widoczna jest tendencja uwypuklająca kształtowanie instrumentów inżynierii finansowej, jako źródeł finansowania, ukierunkowanych na dostarczanie kapitału rozwojowego dla przedsiębiorstw / przedsięwzięć innowacyjnych. 6 Zauważmy przy tym, że zjawisku temu towarzyszyć będzie przyrost poziomu ryzyka operacyjnego po stronie instytucji poręczeniowych. Z tego też powodu, ważnym zagadnieniem staje się projektowanie i uruchamianie skutecznych systemów regwarancyjnych. 18

19 Można zatem przyjąć, że taka powinna być też rola przynajmniej częściowo omówionych dotąd instrumentów. Trzeba jednak zaznaczyć, że wcześniejsze badania ewaluacyjne, dotyczące polskich funduszy poręczeniowych i pożyczkowych wskazują, że ten kierunek kształtowania oferowanych produktów, praktycznie nie występuje 7. Działalność pożyczkowa i poręczeniowa realizowane są poprzez tworzenie produktów uniwersalnych brak jest specjalizacji produktowej (szczególnie dotyczy to problematyki innowacyjności, choć nie tylko brak jest również specjalizacji branżowej). W związku z tym oraz w kontekście obserwowanych trendów, pojawiają się istotne kwestie problemowe, dotyczące roli omawianych tu instrumentów inżynierii finansowej. Przykładowo: (i) jakie czynniki utrudniają specjalizację instrumentów inżynierii finansowej w kierunku wspomagania procesów innowacyjnych, (ii) w jaki sposób motywować instytucje finansowe do odpowiedniego adresowania innowacyjności w ofercie produktowej, (iii) czy zasadna jest akceptacja uniwersalnego charakteru produktów, a w zamian położenie nacisku na rozwój innych typów instrumentów inżynierii finansowej (np. instrumentów o charakterze udziałowym) oraz (iv) jak kompleks tej problematyki wygląda w przypadku województwa podkarpackiego (i jego specyfiki). W pewnym stopniu wymienione obszary problemowe odnoszą się również do finansowania oferowanego przez sektor bankowy 8. Kolejną grupę instrumentów inżynierii finansowej stanowi tzw. finansowanie kapitałowe / udziałowe (wejścia kapitałowe, oferowane przez rozmaite typy funduszy Venture Capital / Private Equity VC/PE). W związku z niniejszym badaniem, istotne są fundusze VC, specjalizujące się w finansowaniu wczesnych faz rozwojowych firm (fundusze zalążkowe i startowe, a także tzw. inkubatory technologiczno-inwestycyjne). Jeśli chodzi o instytucje oferujące tego rodzaju finansowanie, to praktycznie w Polsce brak jest organizacji działających w skali regionalnej (jednym z niewielu wyjątków jest Podlaski Fundusz Kapitałowy, też jednak częściowo operujący poza rodzimym województwem). Tego typu instrumenty inżynierii finansowej prowadzą przeważnie działalność na terenie całego kraju lub też jego znacznej części. Jest to uniwersalna charakterystyka działalności inwestycyjnej. Przemawia za nią konieczność poszukiwania najbardziej interesujących i intratnych przedsięwzięć inwestycyjnych. Element delimitacji terytorialnej nie może mieć tu znaczenia przeważa czynnik rentowności inwestycji, wynikający z potencjału rozwojowego celów inwestycyjnych oraz rentowność dezinwestycji. Dlatego też w tym przypadku nie ma większego sensu analiza regionalna. Fundusze ulokowane przykładowo w Warszawie, czy też Krakowie mogą aktywnie działać na terenie Podkarpacia lub też przeciwnie nie być zainteresowane tym regionem. W powyższym kontekście warto wspomnieć o Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy, który (za pośrednictwem Krajowego Funduszu Kapitałowego) przeznaczył określone środki na wspieranie tworzenia funduszy podwyższonego ryzyka, które zakładają 7 Odwołujemy się tu do trzech kluczowych w skali kraju, następujących opracowań i badań: (i) Ekspertyza dotycząca uwarunkowań społeczno-gospodarczych oraz systemu prawno-instytucjonalnego wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w Polsce Wschodniej, PAG Uniconsult, MRR, wrzesień 2010 r., (ii) Ewaluacja trafności i efektów realizacji Działania 1.2. Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, PAG Uniconsult, MRR, listopad 2009 oraz (iii) Wpływ realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata , na poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw, PAG Uniconsult, MRR, lipiec W tym przypadku, mamy ostatnio do czynienia z pojawieniem się instrumentu wsparcia (kredyt technologiczny), który prowadzi do specjalizacji, uwzględniającej zagadnienie innowacyjności. Pozytywne doświadczenia w tym zakresie są jednak wciąż ograniczone, z uwagi na trudności we wdrażaniu kredytu technologicznego i dopiero jego niedawną rekonstrukcję, prowadzącą do wzrostu znaczenia tego instrumentu wsparcia. Zob. ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej (Dz.U. 2008, Nr 116, poz. 730, z późn. zm.) 19

20 inwestycje w przedsiębiorstwa innowacyjne o wysokim potencjale rozwoju i przynajmniej po części ulokują kapitał w województwach południowo-wschodnich: lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim oraz małopolskim. Kapitalizacja funduszy w ramach tego programu znajduje się dopiero w początkowej fazie i brak jest jeszcze konkretnych efektów, odnoszących się wprost do województwa podkarpackiego. Uzupełniająco, trzeba również pamiętać o roli, którą odgrywają fundusze zalążkowe utworzone jeszcze w ramach Poddziałania ( Wsparcie powstawania funduszy kapitału zalążkowego typu seed capital ) Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. Mianowicie, program ten doprowadził do kapitalizacji 6 funduszy typu seed capital. Co najmniej dwa z nich (zlokalizowane w Krakowie i Kaniowie k/bielsko-białej) koncentrują swe zainteresowanie na przedsięwzięciach z obszaru Polski południowej, w tym południowo-wschodniej. Co ważne, jeden z nich specjalizuje się w technice lotniczej. W województwie podkarpackim, kierunkuje to jego zainteresowanie inwestycyjne na obszar tzw. Doliny Lotniczej. Należy także zwrócić większą uwagę na rozwijające się obecnie w Polsce instrumenty inżynierii finansowej w postaci inkubatorów technologiczno-inwestycyjnych 9. Ich rozwój wywołany został realizacją jednego z działań wspierających Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 10. W tym obszarze instrumentów inżynierii finansowej, interesujące informacje przynosi analiza umów zawartych z projektodawcami w ramach Działania 3.1 PO IG. Tak więc projektodawcy, którzy ostatecznie podpisali umowy w ramach tego działania reprezentują tylko 10 województw, w większości największych i najbardziej rozwiniętych (umów takich zawarto 30). Niestety nie ma wśród nich żadnej instytucji z siedzibą w województwie podkarpackim, choć jedna instytucja (Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie) znalazła się wśród wnioskodawców, zakwalifikowanych do udzielenia wsparcia w sytuacji pojawienia się dodatkowych środków finansowych. Można natomiast zakładać, że co najmniej 2 inkubatory inwestycyjne działające na terenie Małopolski, ulokowane w Nowym Sączu, zdolne są do rekrutowania pomysłodawców z południowo-zachodniej części województwa podkarpackiego. Wszystkie instrumenty inżynierii finansowej, oferujące finansowanie udziałowe, okazują się szczególnie istotne, przede wszystkim w świetle problematyki zaopatrywania w kapitał rozwojowy przedsiębiorstw innowacyjnych. Choć kryterium decydującym jest zawsze rentowność inwestycji, to jednak z uwagi na charakter rynku i panującą na nim silną konkurencję zwykle cele inwestycyjne rozwijają się w sferze wysokich technologii, przedsięwzięć innowacyjnych, czy szerzej, nisz w ramach rozwojowych branż przemysłu i sektora usług. W kontekście niniejszego badania, szczególnie istotne kwestie dotyczą: (i) roli tego typu instrumentów w warunkach specyfiki i planowanych kierunków rozwojowych województwa podkarpackiego, (ii) sposobów aktywizacji dostarczycieli kapitału udziałowego w sektorze MŚP województwa podkarpackiego, (iii) ukierunkowywania wsparcia na rozwój 9 Inkubator technologiczno-inwestycyjny prowadzi działalność w dwóch, logicznie i procesowo powiązanych sferach. Po pierwsze, dokonuje selekcji pomysłów, które następnie podlegają tzw. preinkubacji (weryfikacja potencjału rozwojowego i dopracowanie pomysłu do poziomu koncepcji biznesowej). W przypadku pozytywnego rezultatu preinkubacji, oferowane jest zawiązanie spółki (inkubator + pomysłodawca), która w części kapitalizowana jest poprzez wejście kapitałowe instytucji prowadzącej inkubator. Szczegóły operacyjne określają polityki inwestycyjne inkubatorów, przy czym ostatecznym celem inwestycji jest przychód z odsprzedaży udziałów rozwiniętej już firmy (poprzez wykup menedżerski, wprowadzenie na giełdę, odsprzedaż inwestorowi branżowemu lub finansowemu np. funduszowi VC). 10 Działanie to podlegało już ewaluacji, która wykazała zasadność rozwijania tego rodzaju instrumentów wsparcia. Zob. Przeprowadzenie ewaluacji tematycznej Działania 3.1 PO IG pn. Inicjowanie działalności innowacyjnej - ocena efektywności i skuteczności Działania 3.1 PO IG, PAG Uniconsult, PARP, grudzień