Pojęcie ubezpieczenia w ujęciu ekonomicznym i prawnym

Transkrypt

1 Pojęcie ubezpieczenia w ujęciu ekonomicznym i prawnym Ubezpieczenie postrzegamy jako dyscyplinę naukową, która jest szeroko stosowana w praktyce gospodarczej. Wiedza ubezpieczeniowa jest syntetycznym dorobkiem wielu nauk(ekonomicznej, prawnej, socjologicznej, psychologicznej, medycznej, matematycznej, a nawet kryminologii). Profesjonalna wiedza ubezpieczeniowa potrzebna jest: ekonomistom, urzędnikom, przedsiębiorstwom, pracownikom umysłowym, bankierom, menedżerom, i gospodarstwom domowym(ogólnie rzecz biorąc wszystkim). Czym są ubezpieczenia? Def. Majerson (1962) - ubezpieczenie umożliwia zastąpienie nieznanej lecz dużej straty małą znaną stratą, czyli składką ubezpieczeniową(ubezpieczenie chroni przed dużą stratą); Def. Wagner (XIX.) ubezpieczenie jest to urządzenia gospodarcze mające na celu wyrównywanie finansowe szkód wyrządzone na majątku przez różne wydarzenie losowe; Zdarzenie losowe traktujemy obiektywne, czyli realne stany świata zewnętrznego powodujące straty bądź zwiększone potrzeby finansowe u osoby w stosunku do której dane zdarzenie się realizuje. Żeby dane zdarzenie uznać za losowe musi posiadać pewne cechy: ü masowość, ü statystyczna prawidłowość, ü możliwe lecz niekonieczne (mogą się zdarzyć lecz nie muszą), ü nadzwyczajność (stanowi odstępstwo od normalnego stanu rzeczy, czyli zakłóca), ü subiektywnie losowe (nie można z góry przewidzieć w stosunku do kogo się zrealizują), ü niezależne od woli osób poszkodowanych (nie mogą być one skutkiem świadomego działania). Def. Gobbi (XIX.) najpierw powstaje potrzeba poniesienia wydatków finansowych w związku ze stratami w majątku, utratą spodziewanego zysku lub dochodu, pojawieniem się określonego zdarzenia wywołującego nowe potrzeby(np. urodzenie dziecka) czy do życia w wieku poprodukcyjnego a ubezpieczenie zaspokaja takie właśnie potrzeby. Def. Prof. Łazowski (żył w okresie międzywojennym) ubezpieczenie jest to narzedzie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych wywołanych u poszczególnych jednostek w skutek urzeczywistnienia się zdarzeń losowych w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym zagrażają te same zdarzenia. Mechanizm ubezpieczenia polega na gromadzeniu funduszy tzw. Funduszy ubezpieczeniowych w oparciu o składki wnoszone przez ubezpieczających i te fundusze służą pokrywaniu roszczeń. Podstawową zasadą na której opiera się działalność ubezpieczeniowa jest to tworzenie puli wspólnego ryzyka i rozkładanie go na dużą liczbę członków tej zbiorowości. 1

2 Ubezpieczenia: - gospodarcze zarządzają nimi instytucje komercyjne, - społeczne zarządzają nimi instytucje państwowe. Cena ubezpieczenia w głównej mierze zależy od częstotliwości zdarzeń a nie od marży. Def. Prof. Banasiński produktem ubezpieczycieli jest ochrona ubezpieczeniowa, która dostarcza środków finansowych i umożliwia wyrównywanie zakłóceń powstałych w procesach gospodarczych poprzez restytucję zniszczonych składników majątku oraz udzielanie pomocy materialnej osobom poszkodowanym w skutek zdarzeń losowych. W ujęciu makroekonomicznym ubezpieczenia stanowią pewną formę gromadzenia funduszy ze źródeł rozproszonych i przeznaczanie ich na finansowanie celów rozwojowych gospodarki narodowej. Sektor ubezpieczeniowy należy do sektora finansowego. Możemy go postawić obok takich instytucji jak banki, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeniowe(są to pośrednicy finansowi). W kategorii prawnej ubezpieczenie jest umową cywilną dwustronną zobowiązującą, w której występują 2 strony. Pierwsza strona to ubezpieczający(klient) a druga ubezpieczyciel (firma). Ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki, ubezpieczyciel do wypłaty świadczenia ubezpieczającego. Świadczenia mają charakter głównie pieniężny. Chronią dobra osobiste( życie człowieka, zdrowie, zdolność do zarobkowania) albo jego majątek. Świadczenie ubezpieczeniowe może przyjąć 2 formy: a) świadczenie jeżeli nastąpi uszczerbek na dobrach osobistych, b) odszkodowanie rekompensata uszczerbku na majątku ubezpieczonego, w tym OC. Podmioty umowy: ü ubezpieczony podmiot, którego dobra są chronione, ü uposażony np. pracodawca jest to ubezpieczający, pracownik jest ubezpieczony a jego małżonek to uposażony, ü względnie inna osoba trzecia, np. nabywca ubezpieczonej nieruchomości, poszkodowany na tle ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, wierzyciel hipoteczny z tytułu ubezpieczenia obciążonej nieruchomości. Ubezpieczający podmiot zobligowany do zapłacenia składki. Może się zdarzyć, że ubezpieczający = ubezpieczony. W głównej mierze świadczenia mają charakter pieniężny, ale zdarzają się niepieniężne świadczenia ubezpieczeniowe(np.assistance, bezgotówkowa naprawa pojazdów, ubezpieczenia zdrowotne, ubezpieczenia ochrony prawnej, czyli porada prawnika z wyznaczonej kancelarii). Umowa ubezpieczeniowa zawarta jest poprzez zgodne oświadczenia woli dwóch stron. Ubezpieczający składa ofertę zwaną wnioskiem ubezpieczeniowym, ubezpieczyciel ten 2

3 wniosek przyjmuje lub odrzuca. Umowę ubezpieczeniową uznaje się za zawartą w momencie dostarczenia ubezpieczającemu dowodu, czyli polisy. Polisa dowód zawarcia umowy ubezpieczeniowej, w swej treści ujmuje najbardziej istotne postanowienia zawartej umowy. Strony umowy mają obowiązki 2-jakiego rodzaju: - podstawowe, - dodatkowe. Dodatkowe obowiązki(powinności): Ubezpieczający - Przed zawarciem umowy ubezpieczający ma obowiązek deklaracji ryzyka, czyli odpowiedzieć na zadawane przez firmę pytania. Po wypadku ubezpieczeniowym ma obowiązek ratowania swojego mienia. Obowiązek zachowania określonych środków bezpieczeństwa przy obchodzeniu się z ubezpieczonym mieniem(zamykanie mieszkania jak wychodzimy). Ubezpieczony wydanie polisy lub innego dowodu, Doręczenie ogólnych warunków ubezpieczeń (OWU) jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczeniowej muszą być dostarczone klientowi, Protokół rozbieżności między umową a OWU. OWU dodatek do umowy, jest istotny i wiążący, zbiór przepisów wyjaśniających ten produkt ubezpieczający, jest to integralna część umowy ubezpieczeniowej. Produkt ubezpieczeniowy jest wystandaryzowany. Ogólne warunki są po to opracowane, aby ułatwić zawieranie umów. Adhezyjny tryb klient zawiera umowę z firmą ubezpieczeniową poprzez przystąpienie do warunków określonych przez tę firmę. Klienci mogą negocjować warunki umów. Wówczas klient musi być świadomy i atrakcyjny dla firmy. Mamy wtedy tryb negocjacyjny odstępstwo od adhezyjnego( dominującego), gdzie są pewne negocjacje. Zdarzenia losowe Wypadki losowe Szczęśliwe trafy Sensu stricte (uszczerbek na majątku) Nieszczęśliwe wypadki (osobiste, dotyczą nas) wypadek ubezpieczeniowy to takie zdarzenie losowe, którego nastąpienie rodzi po stronie zakładu obowiązek wypłacenia świadczenia ubezpieczeniowego (zgodne z OWU). Data wystąpienia zdarzenia losowego musi być późniejsza niż data zawarcia umowy. Brak winy umyślnej ubezpieczonego. Definicja ubezpieczenia w aspekcie zarządzania ryzykiem 3

4 Definicje ryzyka: 1. niebezpieczeństwo: ü potencjalne; ü będące w fazie realizacji; ü skutek niebezpieczeństwa, które się zrealizowało; 2. niepewność: ü mierzalna; ü niemierzalna sensu stricte; 3. prawdopodobieństwo; 4. możliwość; 5. dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych. Prawdopodobieństwo wyniku innego niż oczekiwany. Przedmiot ubezpieczenia Ubezpieczona rzecz Ubezpieczona osoba Ryzyko towarzyszy decyzjom i pewnym stanom. Ryzyko jest potocznie utożsamiane z niebezpieczeństwem, tradycyjnie z niepewnością. W ubezpieczeniowej teorii oprócz ryzyka wyodrębnia się niebezpieczeństwo: ü niebezpieczeństwo potencjalne realizacja niebezpieczeństwa strata (np. pożar) ü niebezpieczeństwo potencjalne brak brak W ubezpieczeniowej teorii mamy niebezpieczeństwo, hazard, ryzyko. Ciekawe jest pojęcie hazardu. Hazard w ubezpieczeniowej teorii oznacza zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo się realizuje. Hazard wpływa na wielkość strat. Wyróżnia się 3 rodzaje hazardu(3 kategorie): 1. hazard fizyczny oznacza zespół cech fizycznych możliwych do rozpoznania, które mają wpływ na powstanie, nasilenia niebezpieczeństwa(np. zły stan dróg, złe oświetlenie); 2. hazard moralny zespół warunków podmiotowych danej osoby, które mają wpływ na powstanie lub nasilenie się niebezpieczeństwa(np. nieuczciwość potęguje ryzyko kradzieży, skłonność do defraudacji); 3. hazard duchowy jest on związany z negatywną reakcją ubezpieczonego na fakt posiadania ochrony. Ryzyko to realizacja niebezpieczeństwa przynoszącego szkodę. W teorii ubezpieczeniowej ważny jest podział ryzyk na: 1. ryzyko czyste wiąże się z tzw. Wariancją podwójną co oznacza, że w przypadku zrealizowania się ryzyka powstaje strata. Natomiast niezrealizowanie się ryzyka nie 4

5 powoduje zysku(przysporzenia) lecz stan rzeczy nie ulega zmianie. Ryzyko czyste istnieje z natury rzeczy i jest mierzalne metodami pomiaru statystycznego. Jest ubezpieczalne: ü brak straty; ü strata. 2. ryzyko spekulatywne(sztuczne) zakłada tzw. Wariancję potrójną. Jego zrealizowanie się powoduje stratę, jego niezrealizowanie-zysk. Może też zaistnieć sytuacja trzecia, w której zrealizowanie się ryzyka nie powoduje straty ani nie przynosi zysku(korzyści). Ryzyko tego rodzaju nie nadaje się do ubezpieczenia. Ryzyko to powoduje w sposób sztuczny sam człowiek (np. podejmując hazard), nie jest mierzalne metodami statystycznymi. ü Strata; ü Brak starty, brak zysku(korzyści); ü Zyski. Źródła ryzyka czystego: - środowisko naturalne(np. huragany) - środowisko społeczne(np. kradzieże, napady) - środowisko polityczne - środowisko prawne Ryzyko czyste: 1. osobiste(osobowe) jest to niebezpieczeństwo utraty lub ograniczenie dochodów(występuje w wieku poprodukcyjnym) 2. ryzyko przedwczesnej śmierci(tylko przedwczesna śmierć głowy rodziny) 3. ryzyko tzw. Zdrowotne konieczność finansowania skutków choroby(leczenie, rehabilitacja) 4. ryzyko bezrobocia koniunkturalnego 5. ryzyko extra wydatków(np. urodzenie się dziecka, wejście młodego człowieka w dorosłe życie mieszkanie, wykształcenie) Ryzyko własności(majątkowe): 1. ryzyko utraty bądź uszkodzenia majątku uszkodzenie lub utrata majątku może wynikać z tzw. Straty bezpośredniej lub pośredniej(np. jeśli taksówkarzowi ktoś ukradnie samochód, to jego strata jest podwójna- kupno nowego samochodu = strata bezpośrednia; taksówkarz nie ma czym zarabiać = strata pośrednia) 2. ryzyko odpowiedzialności cywilnej kodeks cywilny mówi, że jeżeli wyrządziłeś komuś szkodę umyślnie lub nie, to jesteś zobowiązany tę szkodę zrekompensować W praktyce ubezpieczeniowej ryzyko jest traktowane jako jednostka statystyczna. Ryzyko to przedmiot ubezpieczenia(np. portfel ryzyk = zbiór takich jednostek statystycznych, portfel ubezpieczeniowy budynków, osób) Cechami ilościowymi ryzyka są: - suma ubezpieczeniowa - składka ubezpieczeniowa - liczba wypadków ubezpieczeniowych i wielkość szkód 5

6 Zarządzanie ryzykiem (risk management) Def. Szeroko pojęty proces zarządzania ryzykiem, który sprowadza się do procedur towarzyszących podejmowania optymalnych decyzji gospodarczych w warunkach ryzyka. Fazy: 1) faza diagnozowania ryzyka: a) identyfikacja ryzyka rozpoznanie zagrożeń jak i potencjalnych strat b) ocena ryzyka potencjalnych strat(kwantyfikacja-oznacza poznanie natury ryzyka oraz ocenę częstotliwości potencjalnych strat, ich wielkość i dotkliwość) c) selekcja ryzyk 2) faza kontroli ryzyka a) wybór kontroli ryzyka b) wycena(taryfikacja) c) wdrożenie wybranej metody d) faza monitorowania e) ocena efektywności metody f) wnioski co do przyszłej metody Metody manipulowania ryzykiem: 1) unikanie ryzyka np. kierowca rezygnuje z jazdy samochodem. Nie jest to rozwiązanie na dłuższą metę. Metoda ta może paraliżować działalność gospodarczą. Ponadto wszystkiego uniknąć. Decyzja zawsze należy do podmiotu, który zarządza ryzykiem. 2) Zatrzymanie zatrzymać ryzyko = samodzielnie finansować jego skutki(np. tworzenie rezerw). Często zatrzymanie ryzyka nazywa się samo ubezpieczeniem (świadome zatrzymanie ryzyka na swoim udziale) Zatrzymanie ryzyka: - aktywne świadome - pasywne nieświadome zatrzymanie ryzyka jest uzasadnione, gdy: - ubezpieczenie jest zbyt drogie - ubezpieczenie jest niedostępne - podmiot jest często narażony na ryzyko, ale straty są niewielkie 3) kontrola kontrola ryzykiem polega na próbach prewencji(np. poprawianie jakości dróg, poprawa warunków pracy) lub redukcji strat już powstałych(jest to działalność inaczej tłumiąca, np. gaszenie pożaru) 4) transfer wytrasferować ryzyko to znaczy przenieść je na inny podmiot(np. umowa, która przenosi odpowiedzialność na kontrahenta, umowa o przechowanie, umowa dozorowania obiektu, umowa serwisowa). Klasycznym przykładem jest umowa ubezpieczeniowa 5) dzielenie ryzyka pomiędzy obiekty, którym ryzyko zagraża metoda port folio postulat aby nigdy nie inwestować kapitału w jeden podmiot 6) poding of risk prowadzenie działalności w formie spółki(dzielimy się zyskami i ryzykiem) 7) repartycja strat ciężar strat jest rozłożony na większą liczbę podmiotów 6

7 8) ubezpieczenie jest powszechnie uznawane za optymalną metodę manipulacji ryzyk. Zawiera w sobie elementy wszystkich pozostałych metod(1-7) Czy da się ubezpieczyć każdy rodzaj ryzyka czystego?- nie Wymagania dotyczące ubezpieczalności ryzyka. W teorii ubezpieczeniowej wykształcił się pewien model ubezpieczalności ryzyka. Oznacza to, że ubezpieczyciele przyjmują ryzyka, które spełniają cechy 1-6: 1) duża grupa narażenia oznacza to, że ubezpieczenia podlegają prawu wielkich liczb, tylko wtedy kiedy jest odpowiednio duża grupa narażenia, ubezpieczyciel jest w stanie dobrze przewidzieć prawdopodobną stratę. Z punktu widzenia praktyki ubezpieczeniowej istotny jest podział na ryzyko obiektywne i subiektywne. Ryzyko obiektywne jest to odchylenie rzeczywistej straty od straty oczekiwanej. Dla zakładu ubezpieczeń ryzykiem nie jest sam fakt zaistnienia szkody lecz możliwy do rozpoznania i zaakceptowania margines błędu rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych. Tylko w dużej masie przypadków takie ryzyko jest dobrze rozpoznawalne. 2) Wymóg aby strata była losowa i niezamierzona 3) Aby strata była mierzalna definitywnie i wymierna w znaczeniu finansowym 4) Aby strata możliwa do zrealizowania się nie dotykała zbyt wielu jednostek w tym samym czasie 5) Aby składka ubezpieczeniowa mogła być skalkulowana w oparciu o ekonomiczne podstawy 6) Pani zapomniała ;-) Mankamenty i zalety ubezpieczeń: Plusy: ü Nieograniczona podaż usług- usług ubezpieczeniowych nie produkuje się na zaś ü Względna taniość składka ubezpieczeniowa jest niska względem sumy ubezpieczenia ü Powszechność nie są to reglamentowane usługi ü Łatwość dostępu - nie są to reglamentowane usługi ü Szybkość kompensacji ü Pewność kompensacji czuwa Nadzór Ubezpieczeń ü Bezkonfliktowość wszyscy mamy prawo spierać się z firmą ubezpieczeniową ü Kontrola sądów Minusy: ü Nieubezpieczalność niektórych ryzyk ü Sporadycznie drogie ryzyka- zakład nie odmówi wprost, ale zaproponuje wysoką cenę(np. modelka ubezpiecza ciało, piosenkarz- głos) ü Ograniczona pojemność zakładów ubezpieczeń ü Potencjalna groźba upadłości zakładów ü Dyktat warunków ubezpieczeniowych (OWU) ü Mała transparentność (OWU) niezrozumiałość ü Sporadyczna przewlekłość likwidacyjna ü Długotrwałe i kosztowne procesy sądowe 7

8 Ubezpieczeniu nie podlegają zdarzenia pomyślne, a także negatywne wynikające z normalnego zużywania się rzeczy(np. amortyzacja) oraz zdarzenia, które powstają z winy, zaniedbania ubezpieczonego, i zdarzenia pewne. Def. Amerykańskiej Komisji ds. Ubezpieczeń Ubezpieczenie polega na ograniczeniu strat losowych poprzez przeniesienie ryzyka na wyspecjalizowany podmiot, czyli zakład ubezpieczeń, który zgadza się wypłacić określone świadczenia finansowe w przypadku zajścia określonych zdarzeń losowych. Z def. wynikają 4 główne cechy ubezpieczeń: v Dzielenie lub dystrybucja strat v Finansowanie strat losowych v Transfer ryzyka v Wyrównywanie zakłóceń powodowanych zdarzeniami losowymi 1) dzielenie strat jest sednem ubezpieczenia. Jest to rozkładanie strat poniesionych przez niewielu na całą grupę. W ramach ubezpieczenia strata rzeczywista jest zastępowana stratą przeciętną, dzięki działaniom prawa wielkich liczb. Stąd wniosek, że ubezpieczenie umożliwia nie tylko dzielenie strat na grupę ale i przewidywanie przyszłych strat. Z punktu widzenia ubezpieczyciela im lepiej przyszłe straty są przewidywalne, tym mniejsze jest ryzyko obiektywne. Jednakże dla większości produktów ubezpieczeniowych rzadko udaje się znaleźć prawdziwe prawdopodobieństwo i natężenie strat. Zatem lepiej mówić jest o prawdopodobieństwie strat na podstawie częstotliwości strat okresów poprzednich. Typy ubezpieczeń: ü Typy historyczne: Przedkapitalistyczny(prototypy ubezpieczeń) ubezpieczenie jest typowe dla gospodarki rynkowej Kapitalistyczny Socjalistyczny(ubezpieczenie oparte na własności państwowej, ubezpieczenie obowiązkowe z mocy ustawy) ü Typy ekonomiczne Pomocy wzajemnej(towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych) Publicznoprawny Handlowy(komercyjny), zakłady ubezpieczeń są zorganizowane w formie S.A. Ubezpieczenia w formie publicznoprawnej działa na zasadzie albo ubezpieczenia handlowego, albo wzajemnego. Cechą charakteryzującą ten typ jest to, że ubezpieczenie jest dokonywane przez przedsiębiorstwa państwowe albo samorządowe bądź związki korporacyjno zawodowe uwzględniające w swojej działalności interes ogólnospołeczny. W Polsce: S.A. 71% TUW 7% Typ publicznoprawny 1 firma Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych KUKE S.A. KUKE to też agenda rządowa powołana do promowania eksportu. Eksport jest narażony na większe ryzyka niż inna działalność(np. ryzyko polityczne). Organizacja ta częściowo działa na własny rachunek, a częściowo ma wydzielone środki z budżetu. 8

9 Funkcje i klasyfikacja ubezpieczeń Ubezpieczenia pełnią dwojaką funkcję: a społeczną polega na zapewnieniu bezpieczeństwa finansowego oraz stabilizowanie warunków działania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych b ekonomiczną w ramach tej funkcji wyróżniamy: funkcja ochronna(kompensacyjna) wyrównywanie zakłóceń powstających w procesie społeczno-gospodarczym w skutek zdarzeń losowych funkcja finansowa gromadzenie środków w ramach funduszy ubezpieczeniowych i rezerw, które dzięki inwestycjom mogą być wykorzystywane dla rozwoju przedsiębiorstw i całej gospodarki funkcja stymulacyjna strumienie środków pieniężnych pochodzących ze składek przekształca się w strumienie wydatków inwestycyjnych funkcja redystrybucyjna firmy ubezpieczeniowe dostarczają i użyczają kapitału innym podmiotom, stąd wzrost funduszy ubezpieczeniowych przekłada się na większe środki w obiegu, np. w systemie bankowym, a przez to łatwiej osiągają kredyty funkcja prewencyjna zakłady ubezpieczeniowe oddziaływują na zmniejszanie liczby i rozmiarów szkód losowych funkcja wychowawcza ubezpieczenia wyrabiają przewidywanie przyszłości i systematycznego oszczędzania ubezpieczenia życiowe pełnia jeszcze funkcję oszczędnościową celem ubezpieczenia jest nazbieranie pieniędzy na określony cel na przyszłość w życiu człowieka, np. emerytura funkcja fiskalna ubezpieczenia poprzez system podatkowy dostarczają dochodu państwu podstawowa systematyka ubezpieczeń: ubezpieczenia Społeczne(publiczne, niekomercyjne) Gospodarcze(komercyjne, prywatne) majątkowe Osobowe mienie OC życie NW Podział ze względu na różne kryteria: 9

10 przedmiot: 1) majątkowe: (a) mienie (b) OC 2) osobowe: (a) życie (b) NW Branże: 1) Życiowe (dział 1) 2) Pozostałe osobowe + majątkowe (dział 2) Autonomia stron: 1) Dobrowolne 2) Majątkowe Dywersyfikacja ryzyka: 1) Bezpośrednie (ubezpieczenie) 2) Pośrednie(reasekuracja) Prawna regulacja: 1) Lądowe(kodeks cywilny) 2) Morskie(kodeks morski) Typ interesu: 1) Wartości majątkowe: (a) istniejące (b) przyszłe np. ubezpieczenie kredytu(dotyczy kredytu, który nie zostanie spłacony w przyszłości) lub przyszły ewentualny zysk ale w określonych warunkach(awarii, kradzieży) (c) ujemne majątek zostanie pomniejszony z powodu OC 2) Niemajątkowe dobra osobiste Okres ubezpieczenia: 1) Krótkoterminowe 2) Średnioterminowe(roczne) większość ubezpieczeń majątkowych 3) Długoterminowe(wieloletnie) ubezpieczenia życiowe, np. 20,30-letnie z roczną częstotliwością opłacania składek Liczba ubezpieczonych osób lub przedmiotów: 1) Jednostkowe(indywidualne) 2) Zbiorowe(wielość przedmiotów ubezpieczenia)-na mocy jednej umowy ubezpieczamy wiele przedmiotów 3) Grupowe(wielość ubezpieczonych osób) na mocy jednej umowy ubezpieczamy wiele osób Stopień oznaczoności ubezpieczonego: 1) Imienne 2) Bezimienne 3) Na rzecz tego, kogo dotyczy Liczba ryzyk: 1) Ubezpieczenie pojedynczego ryzyka 2) Ubezpieczenie scalone 3) Ubezpieczenie blokowe 4) Ubezpieczenie all risk Liczba zakładów: 10

11 1) Ubezpieczenia koasekuracji dotyczą ubezpieczeń majątku na dużą skalę, klient sam dzieli sobie majątek do ubezpieczenia, np. Klient: 300 firma A 300 firma B 300 firma C lub 300 firma A firma B firma C 2) Ubezpieczenia kolektywne 3 firmy przystępują razem 3 kategorie ryzyk: 1. ubezpieczeniowe to co klient celuje na firmę 2. ubezpieczyciela ryzyko firmy 3. ubezpieczającego się klient, który dokonuje transferu ryzyka na firmę to ryzykuje tym, iż ubezpieczyciel może zbankrutować ubezpieczenia społeczne mają charakter wyłącznie osobowy. Są to ubezpieczenia publiczne, a więc stoi za nimi państwo, a więc mają charakter polityki społecznej. Podlegają obowiązkowo wszyscy pracujący. W ramach ubezpieczeń społecznych wyróżnia się 4 rodzaje: 1. emerytalne zabezpieczają ryzyko utraconych dochodów wieku poprodukcyjnego. Świadczenia z tego tytułu to emerytury, renty 2. rentowe chronią przed ryzykiem utraty zdolności do pracy zawodowej w okresie dłuższym. Świadczenia to renty inwalidzkie 3. chorobowe chronią pracowników przed utratą dochodów w skutek zachorowania, czyli przejściowej niemożności podjęcia pracy zawodowej. Świadczenia zasiłki chorobowe 4. wypadkowe chronią przed spadkiem dochodów pracownika spowodowane wypadkiem przy pracy bądź choroby zawodowej. Świadczenia to odszkodowania powypadkowe Ogół świadczeń pochodzących z tytułu ubezpieczeń społecznych dzielimy na 3 rodzaje: 1. długoterminowe, np. renty i emerytury 2. krótkoterminowe, np. zasiłki chorobowe, macierzyńskie 3. świadczenia jednorazowe- odszkodowania powypadkowe, zasiłek pogrzebowy, zasiłki z tytułu urodzenia czy adopcji dziecka W gospodarce rynkowej do ubezpieczeń społecznych należą ubezpieczenia od bezrobocia. W Polsce nie ma go, mówimy o zasiłkach dla bezrobotnych. Na pograniczu tego są jeszcze ubezpieczenia zdrowotne. Ubezpieczenia społeczne a gospodarcze 11

12 Instrument polityki społecznej Instrument polityki gospodarczej Obowiązkowy charakter (obligo) Głównie charakter dobrowolny lub obowiązkowy Różnice historyczne(120lat) Długie tradycje(4000lat) Stosunek publicznoprawny Stosunek cywilnoprawny Publicznoprawne instytucje ubezpieczeniowe(zus lub KRUS) Komercyjne + wzajemna zakłady ubezpieczeń Trójstronny stosunek prawny Z reguły stosunek dwustronny Ubezpieczenia osobowe Ubezpieczenia majątkowe + osobowe Warunki ubezpieczeń określone OWU określa zakład ubezpieczeń ustawowo Szczególny tryb kontroli sądowej Kontrola sądów powszechnych Gwarancje Skarbu Państwa Brak gwarancji państwa Odrębne zakłady nadzoru Nadzór na zasadach ustawy ubezpieczeniowej (KNUIFE) Regulacje w ustawach szczególnych Regulacja prawna w kodeksie cywilnym, kodeksie morskim, ustawa ubezpieczeniowa Charakterystyka ubezpieczeń osobowych: - ryzyko może dotyczyć zdarzeń negatywnych jak i pozytywnych związanych z życiem ludzkim(negatywne to uszczerbek na zdrowiu czy śmierć, pozytywne: urodzenie dziecka czy wejście w życie dorosłe) - ryzyko ubezpieczeniowe realizuje się w stosunku do osoby ubezpieczeniowej a nie do jej majątku - celem zawarcia umowy jest zapewnienie wypłaty świadczeń ubezpieczonemu lub osobom uprawnionym - świadczenie ubezpieczeniowe ma zwykle charakter nieodszkodowawczy - w ubezpieczeniach osobowych suma ubezpieczeniowa jest równoznaczna z kwotą planowaną do wypłaty i w zasadzie nie jest limitowana. Określana jest abstrakcyjnie, tzn w oderwaniu od wysokości poniesionej szkody ponieważ wartości dóbr osobistych człowieka nie da się wycenić. Uszerbek na dobrach osobistych jest stratą niepowetowaną. Suma ubezpieczenia przyjmowana jest na ogół jako wynik negocjacji ubezpieczonego i ubezpieczyciela. Uzależniona głównie od możliwości opłacania składek. NW dzielimy na: - ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia - chorobowe - zdrowotne ubezpieczenia zdrowotne i chorobowe obejmują swym zasięgiem 2 ryzyka: 1) ryzyko utraconych dochodów w skutek choroby lub wypadku(chorobowe) 2) ryzyko zwiększonych wydatków w skutek leczenia choroby lub wypadku(zdrowotne) 12

13 zdrowotne Publiczny = (NFZ) Prywatny(początkujący): - dział 1 chorobowe i wypadkowe - dział 2 chorobowe i wypadkowe Według firmy ubezpieczeniowej NW to takie zdarzenie, którego bezpośrednią przyczyną jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną niezależną od woli ubezpieczonego w następstwie którego ubezpieczony doznał trwałego uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub utraty życia. Najczęściej NW traktują jako nagłą śmierć, udar. Wysokość świadczeń z tego tytułu ubezpieczeń nie zależy od skutków finansowych wypadków dla ubezpieczonego, nie jest też łączona z jego zarobkami. Jest to swego rodzaju ryczałt ustalony w umowie ubezpieczenia. W przypadku trwałego inwalidztwa orzeczenie o wysokości świadczenia dokonywane jest przez lekarza zatrudnionego przez firmę ubezpieczeniową na podstawie tabeli norm trwałego uszczerbku oraz przedłożonych dokumentów Maksymalna suma na polisie jest wypłacana tylko w przypadku śmierci. W przypadku uszczerbku na zdrowiu będzie to jakiś procent od tej maxymalnej sumy. Ubezpieczenia NNW mogą być sprzedawane: - indywidualnie (dział 2) - jako opcje rozszerzające do produktów działu 1 - w pakietach ubezpieczeń, np. komunikacyjnych - grupowo dział 1obejmuje 5 grup(życiówka): 1) ubezpieczenia na życie 2) posagowe i zaopatrzenia dzieci 3) na życie z tzw. ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi 4) rentowe (rentierskie)- renta od kapitału 5) wypadkowe i chorobowe związane z grupami 1-4 dział 2(pozostałe osobowe i majątkowe) obejmuje 18 grup, m. in.: 1) chorobowe dotyczą osób 2) wypadkowe - dotyczą osób 3) samochodowe(oc, AC) dotyczą majątku 4) transportowe - dotyczą majątku 5) majątku rzeczowego - dotyczą majątku 13

14 Ubezpieczenia chorobowe często łączone są ze zdrowotnymi, co jest bardzo nieprawidłowe. Z tytułu ubezpieczenia chorobowego świadczenie wypłacane jest z tytułu samego zachorowania. Świadczenie nie odnosi się w żaden sposób do kosztów leczenia, jest formą zadośćuczynienia finansowego, czyli ryczałtem, np. określona kwota pieniężna za dzień pobytu w szpitalu albo określona kwota pieniężna z tytułu rozpoznania choroby. Ubezpieczenie zdrowotne wypadkiem ubezpieczeniowym jest choroba oraz koszty jej leczenia. Ubezpieczyciel organizuje opiekę zdrowotną lub pokrywa w całości koszty związane z leczeniem. Komercyjne są w Polsce najsłabiej rozwinięte. Ubezpieczenia na życie W ubezpieczeniach osobowych dominują ubezpieczenia życiowe. Są one najbardziej rozpowszechnione. Typy i rodzaje ubezpieczeń na życie: 1. ze względu na czas trwania ubezpieczenia wyróżniamy: a. terminowe b. bezterminowe 2. ze względu na rodzaj zdarzenia: a. na wypadek śmierci b. na wypadek dożycia określonego wieku c. mieszane 3. ze względu na charakter: a. ochronne b. oszczędnościowe c. mieszane 4. ze względu na liczbę ubezpieczonych osób: a. indywidualne b. grupowe 5. podział na ubezpieczenia: a. klasyczne nie ma żadnej możliwości zmian w umowie b. uniwersalne z możliwością zmian uaktualnianych elementów umowy w czasie trwania ubezpieczenia(te ubezpieczenia dominują) Cechą która odróżnia ubezpieczenia na życie od pozostałych rodzajów ubezpieczeń gospodarczych jest tworzenie rezerwy matematycznej. Rezerwa matematyczna składka ponad uśrednione ryzyko(w tym przypadku ryzyko czas trwania umowy W początkowym okresie trwania umowy klient nadpłaca. Będzie to rezerwa matematyczna, tworzona ona jest do punktu przecięcia - ryzyko jest większe od składki. Rezerwa ta jest inwestowana przez zakład ubezpieczeń i na rachunek zakładu ubezpieczeń. Zyski z rezerwy matematycznej mają pokryć późniejsze niedobory. Jeżeli te zyski są większe niż zakład oczekuje a klient jest długo związany. Zakład nalicza premię nadzwyczajną część zysków pochodzących z rezerwy matematycznej, która przekazywana jest klientowi(w różnej formie, np. ulepszonego produktu). Rezerwa matematyczna jest jak gdyby własnością klienta, tzn. że klient gdy rezygnuje, to jemu ta rezerwa się należy. 14

15 Można wycofać się z umowy nieraz po 2,3 latach. Wcześniej jak zerwie się umowę to nic się nie należy klientowi. Nazywa się to wartość wykupowa(wartość odstąpiona).powstaje ona po tych 2,3 latach, gdy wycofa się po tym okresie, tzn. gdy firma ma już wartość wykupową, to klientowi należy się część rezerwy matematycznej pomniejszoną o koszty akwizycji i administracyjne. Wartość polisy kwota stanowiąca sumę zebranych składek wraz z premią nadzwyczajną. Suma ubezpieczeniowa kwota należnego świadczenia w momencie zaistnienia określonego zdarzenia losowego. Najbardziej popularne w kraju są ubezpieczenia z grupy 1. te ubezpieczenia możemy podzielić na: a) ubezpieczenia na wypadek śmierci bezterminowe ważne w ciągu całego życia. Takie ubezpieczenia mają charakter wyłącznie ochronny, tzn. że chronią sytuację finansową osób uposażonych(3-cich). Świadczenie będzie wypłacane tylko z tytułu śmierci i tylko osobie uposażonej. Jest tutaj wartość wykupowa, ale niewielka, minimalna. Firmy ubezpieczeniowe dużo tutaj ryzykują b) ubezpieczenia na wypadek śmierci terminowe na określony czas w życiu człowieka, od roku do kilku lub kilkunastu lat. Celem takiego ubezpieczenia może być zabezpieczenie spłaty kredytu bankowego(często okres umowy = okres kredytu; suma ubezpieczeniowa pokrywa się z kwotą kredytu).jeżeli kredytobiorca umrze, wtedy uposażonym jest bank. Gdy klient przeżyje przez okres przewidziany, to firma jest zwolniona z ubezpieczenia. Nie ma tutaj wartości wykupowej. c) Ubezpieczenia na dożycie określonego wieku ubezpieczenie terminowe. Najczęściej tym wiekiem jest wiek emerytalny. Posiada charakter wyłącznie oszczędnościowy, tzn. że głównym celem ubezpieczenia jest nazbieranie pieniędzy. Wypłata świadczenia następuje po zakończeniu okresu umownego. W przypadku wcześniejszej śmierci ubezpieczonego- umowa wygasa, a wpłacone składki przepadają. Gdy dotrwamy do określonego wieku to mamy sumę ubezpieczeniową. Stosunkowo rzadko kupowany jest ten produkt. d) mieszane posiada walory ochronno oszczędnościowe, tzn. że zakład ubezpieczeniowy zawsze będzie zobligowany do wypłaty. Składki z tego tytułu ubezpieczeń są odpowiednio wyższe względem a),b),c) bo firma bierze większe ryzyko na siebie. Te produkty mają wartość wykupową można z nich rezygnować w trakcie. Do ubezpieczeń na życie można dokupować różne dodatkowe opcje, np. chorobowe, NNW, inflacyjne. Opcja inflacyjna(waloryzacja) co roku zakład ubezpieczeń będzie podwyższać składkę i sumę ubezpieczeniową o wskaźnik inflacji.(warto nabyć ją przy wysokiej inflacji) Ubezpieczenie bezskładkowe ubezpieczenie może przekształcić się w ubezpieczenie bezskładkowe automatycznie lub na życzenie klienta. Jest to możliwe po powstaniu wartości wykupowej. Kiedy ubezpieczający nie chce lub nie może płacić dalej składek ze względu ekonomicznych, wówczas ubezpieczyciel traktuje dotychczasowe składki jako składkę jednorazową i ubezpieczenie dalej jest ważne ale przy zmniejszonej sumie ubezpieczeniowej. Kiedy sytuacja się poprawi klient może ponownie powrócić(wówczas jest opłata składki wstecz jeżeli chce sumę tą pierwotną)lub dalej płacić składki przy mniejszej sumie ubezpieczeniowej. 15

16 Mogą być jeszcze opcje na okoliczność utraty pracy z powodów koniunkturalnych, przy czym jest to opcja dodatkowa, czyli musimy kupić najpierw produkt podstawowy i dopiero później można dokupić tą opcję. Grupa 3 ubezpieczenia z funduszem kapitałowym Należą do grupy ochronno inwestycyjnej. Mogą być terminowe lub bezterminowe. Mogą być to produkty ze składką płaconą jednorazowo lub periodycznie(okresowo). Klient może wybierać produkt albo z maksymalną ochroną i minimalną funkcją inwestycyjną lub przeciwny: min ochroną i max funkcją inwestycyjną. Możliwość wyboru jest atutem tych produktów. Podstawową cechą tego produktu jest wyraźne wydzielenie funduszu inwestycyjnego i jego odrębne traktowanie. Część składki ubezpieczeniowej pokrywa koszt ochrony, a druga część jest przeliczana na tzw. Jednostki rozrachunkowe, czyli cząstki funduszu, które należą się ubezpieczonemu. Te jednostki rozrachunkowe są inwestowane na rachunek i ryzyko klienta (inwestowane w OFI). W produktach tych firma ubezpieczeniowa nie gwarantuje wypłaty sumy ubezpieczeniowej. Deklarują jedynie, że wypłacą: a) przy produktach z wyakcentowaną opcją ochronną zwykle deklarują, że wypłacą jedną z kwot, albo sumę ubezpieczeniową albo wartość zgromadzonego kapitału, przy czy wypłacana jest ta kwota, która jest większa. Te warianty zbliżone są do tradycyjnych ubezpieczeń o charakterze ochronnym. b) Przy produktach z wyakcentowaną opcją inwestycyjną zakład ubezpieczeniowy deklaruje, że wypłaci sumę ubezpieczeniową + wartość zgromadzonego funduszu. W tej opcji sumy ubezpieczeniowe są niskie. W produktach tego typu klienci ponoszą następujące koszty: Koszty za ochronę Koszty za zarządzanie rachunkiem inwestycyjnym Produkty te mają wartość wykupową. Mogą być sprzedawane przez agentów, brokerów lub w ramach bank assurance, czyli opiekach bankowych. Produkty egzotyczne produkty powiązane z indeksami azjatyckimi. Ubezpieczenie terminowe zawierane na okres 2,5 roku. Zakres ochrony: śmierć, NNW, całkowita niezdolność do pracy w skutek wypadku. Część kapitałowa powiązana jest z rynkami wschodnio azjatyckimi. Produkt ten posiada wartość wykupową. Produkt ten nie podlega podatkowi od zysku kapitałowymi. Więcej info w artykule Szczepańska Bębenek charakter prawny ubezpieczeń na życie z funduszem kapitałowym w wiadomościach ubezpieczeniowych 2005 nr 5/6. Stosunkowo nowym produktem ubezpieczeniowym o charakterze inwestycyjnym są grupowe ubezpieczenia na życie pracowników powołane ustawą o PPE jako dobrowolna forma oszczędnościowa na emeryturę. Produkty te zawierane i finansowane są przez pracodawców. Ich główny cel to oszczędność. W przypadku przedwczesnej śmierci pracownika uposażeni dostają jedynie równowartość wniesionych składek. Fundusze tworzone w ramach PPE podlegają zaostrzonym rygorom bezpieczeństwa. Możliwe kierunki lokat zostały zawężone do tych najbardziej bezpiecznych. Za zaletę tej formy uważa się niższe opłaty administracyjnie niż w OFI. Grupa 4 ubezpieczenia rentierskie Renta w sensie ekonomicznym to seria regularnych wypłat należnych z tytułu przekazania środków finansowych lub majątku rzeczowego. Renty oferują instytucje finansowe, w tym także zakłady ubezpieczeniowe. 16

17 Ubezpieczenie renty życiowej jest to umowa w ramach której ubezpieczyciel zobowiązuje się do regularnych wypłat w zamian za składkę. Ideą tych produktów jest zabezpieczenie ubezpieczającemu stałej stopy życiowej w przyszłości. Jest to produkt adresowany do ludzi starszych, majętnych, którzy potrzebują zapewnienia sobie emerytury. Wyróżniamy 2 rodzaje rent: 1. płatne natychmiastowo nawet po wpłacie jednorazowej składki 2. odroczone renty, tzn. płatne po upływie określonego czasu renty życiowe wypłacane są z reguły do końca życia ubezpieczonego- są to renty dożywotnie. Ale mogą być też renty wypłacane po śmierci ubezpieczonego na rzecz uposażonego, przez jakiś czas. Renty życiowe są właściwie przeciwieństwem ubezpieczeń na życie: 1. zobowiązanie zakładu wygasa tutaj z reguły w momencie śmierci podczas gdy w ubezpieczeniu na życie wtedy dopiero się zaczyna 2. ryzykiem ubezpieczyciela jest tutaj długość życia klienta a w ubezpieczeniu na życie ryzykiem jest krótkie życie klienta. 3. jest inna ocena. W przypadku rent im człowiek jest starszy, tym dla zakładu lepiej, zaś w ubezpieczeniach życiowych preferuje się ludzi młodych i zdrowych bo będą długo żyć 4. towarzystwo ubezpieczeniowe oferuje ubezpieczenie rentowe z funduszem grupa 2 ubezpieczenia posagowe i zaopatrzenia dzieci wyróżniamy 2 rodzaje: 1. ubezpieczenia w których ubezpieczonym jest rodzic albo inny tzw. Zaopatrujący zaś uposażonym jest dziecko. Celem jest nazbieranie pieniędzy na określony moment w życiu młodego człowieka, np. ukończenie 18 lat, rozpoczęcie studiów. Gdy rodzic umrze w okresie wnoszenia składek, to w miejsce rodzica wchodzi zakład ubezpieczeń. Uposażony nic nie traci. 2. ubezpieczonym i uposażonym jest dziecko. Cel jest ten sam. Gdyby rodzic zmarł, wówczas produkt przestaje istnieć. Jeżeli dziecko zanim wejdzie w okres pełnoletności i ulegnie wypadkowi, jest ubezpieczone i może liczyć na wypłatę renty. Produkty ubezpieczeń majątkowych. Przedmiotem ubezpieczeń majątkowych są aktywa majątkowe, czyli wartości materialne wymierne w pieniądzu. Przedmiotem są zarówno wartości istniejące jak i wartości przyszłe, których spodziewa się uzyskać ubezpieczony, a także zobowiązania, które na skutek określonych zdarzeń losowych mogą powstać ubezpieczenie OC. Klasyfikacja ubezpieczeń majątkowych ü według kryterium przedmiotu ubezpieczanego: a) ubezpieczenia majątku rzeczowego b) ubezpieczenia majątku sensu stricte, czyli finansowe c) ubezpieczenia zobowiązań, czyli OC 17

18 cechy ubezpieczeń majątkowych: 1) w ubezpieczeniach majątkowych ryzyko może dotyczyć tylko zdarzeń negatywnych 2) ryzyko ubezpieczeniowe realizuję się w stosunku do majątku osoby ubezpieczonego 3) świadczenie ubezpieczeniowe ma charakter świadczenia odszkodowawczego 4) suma ubezpieczeniowa określana jest w oparciu o wartość mienia charakterystyka ubezpieczeń majątku rzeczowego ubezpieczeniom może podlegać majątek gospodarstw domowych jak i majątek przedsiębiorstw. Główne ryzyka objęte ubezpieczeniem to: kradzież z włamaniem, rabunek, wandalizm, awaria maszyn, itp. Przedmiotem ubezpieczenia może być mienie zarówno ruchome jak i nieruchome, stanowiące własność przedsiębiorcy jak i pracowników. Suma ubezpieczeniowa działanie i funkcje: W ubezpieczeniu osobowym JEDYNA Bezwzględna górna granica świadczenia W ubezpieczeniu majątkowym względna (obok wartości ubezpieczenia) Górna granica odpowiedzialności Podstawa obliczenia składek Per capita z tytułu jednego wypadku Górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela za okres ubezpieczenia, niezależnie od liczby wypadków. Stopa składki brutto albo taryfowa stopa składek Wartość ubezpieczenia wyrażona w jednostkach pieniężnych rzeczywista(rynkowa) wartość ubezpieczenia. Ubezpieczenie w pełnej wartości suma ubezpieczenia jest równa wartości ubezpieczenia Nadubezpieczenie suma ubezpieczenia przewyższa wartość ubezpieczenia Niedoubezpieczenie suma ubezpieczenia jest niższa od wartości ubezpieczenia Postuluje się, aby suma ubezpieczenia odpowiadała wartości ubezpieczenia. Wynika to z tzw. zasady odszkodowania wedle której kompensacja finansowa uszczerbku na mieniu ma być pełna, ale nie powinna prowadzić do wzbogacania się ubezpieczonego, a więc nie powinna być wyższa od szkody. Zasada ta wynika z przepisów kodeksu cywilnego, a jej funkcjonowanie odróżnia ubezpieczenie od spekulacyjnych działań typu gra czy hazard. A zatem w ubezpieczeniach majątkowych celowe jest ustalenie sumy zgodnej z wartością przedmiotu. Nadubezpieczenie jest bezcelowe, bo firma może wypłacić do wysokości szkody, czyli do wartości przedmiotu. 18

19 Natomiast w przypadku niedoubezpieczenia ochrona ubezpieczeniowa nie może być pełna. Powiemy, że takie ubezpieczenie jest nieadekwatne, bo odszkodowanie nie pokryje w pełni całości poniesionej szkody. Na jakiej podstawie dokonuje się wyceny wartości przedmiotu ubezpieczenia? Sposób ustalania wartości ubezpieczenia uregulowany jest zazwyczaj w OWU. Często taką wartość deklaruje sam klient lub w porozumieniu z zakładem ubezpieczeń. Kodeks cywilny przewiduje kilka metod określania takich wartości: 1) wg wartości rynkowej 2) wg wartości rzeczywistej 3) wg wartości odtworzeniowej 4) wg wartości księgowej netto lub brutto w przypadkach spornych wartość ubezpieczenia może określić rzeczoznawca. Suma ubezpieczenia środków trwałych i wyposażenia przedsiębiorstwa może być ustalona za pomocą 3 ostatnich metod. Wartość odtworzeniowa jest to wartość(koszt) pozwalający w przypadku szkody całkowitej na przywrócenie obiektu do stanu pierwotnego(jak nowego) ale nie ulepszonego. Jest ustalana na podstawie indywidualnej wyceny dokonanej zwykle przez ubezpieczającego przed zawarciem lub w dniu zawarcia umowy. W praktyce firmy ubezpieczeniowe godzą się na wartość odtworzeniową majątku trwałego, którego stopień zużycia nie przekracza 40%. W warunkach dużej inflacji ubezpieczający powinni zabiegać o tzw. klauzulę inflacyjną, dzięki której odszkodowanie może być wyższe od sumy ubezpieczenia o faktyczny wskaźnik inflacji. Majątek trwały o stopniu zużycia wyższym niż 40% ubezpieczony jest z reguły na podstawie wartości rzeczywistej zwanej też techniczną. Jest to wartość odpowiadająca doprowadzeniu zniszczonego obiektu do stanu jak w dniu poprzedzającym wydarzenie się szkody, czyli wartości nowej pomniejszonej o faktyczne zużycie techniczne mienia. W tej sytuacji także użyteczne bywają klauzule inflacyjne. Wartość ubezpieczenia może być oparta na wartości księgowej(inwentarzowej) brutto lub netto. Wartość księgowa jest niemal zawsze niższa od wartości odtworzeniowej i w przypadku zaistnienia szkody, odszkodowanie nie pokryje w pełni wartości szkody. Ustalenie sumy ubezpieczenia majątku obrotowego opiera się zwykle na wartości odtworzeniowej. Podobnie powinno być przy ustalaniu sumy ubezpieczenia mienia prywatnych pracowników. W przypadku ubezpieczenia gotówki suma ubezpieczenia powinna opierać się ba wartości nominalnej, a papierów wartościowych w formie materialnej zgodnie z ich wartością rynkową lub kursem giełdowym. W określonych przypadkach ubezpieczyciele ograniczają swoją odpowiedzialność do tzw. limitów odszkodowawczych. Limity te stosowane są w co najmniej 3 przypadkach: 1) kiedy ubezpieczone mienie znajduje się na terenach szczególnie zagrożonych wystąpieniem katastrof i kumulacją szkód 2) kiedy zakład ubezpieczeń oferuje ubezpieczenie all risk. Trudno obiektywnie oszacować wysokość potencjalnych szkód. 19

20 3) Zakład oferuje ubezpieczenie kosztów lub utraty zysków i nie może precyzyjnie określić wartości przyszłych szkód. Limit odszkodowawczy może być ustalony na jedno zdarzenie lub wszystkie zdarzenia w okresie umownym. Ubezpieczający ustalając sumę ubezpieczenia kieruję się przewidywaną maksymalną stratę, którą może ponieść na skutek 1 zdarzenia losowego, niezależnie od wartości posiadanego mienia. W ubezpieczeniach majątkowych może mieć miejsce tzw. podwójne ubezpieczenie zwane także ubezpieczeniem wielorakim. Ubezpieczenie podwójne ma miejsce kiedy ten sam przedmiot, w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka w kilku zakładach jednocześnie na sumy które łącznie przewyższają jego wartość ubezpieczeniową(dopuszczalne w majestacie prawa). Pomimo płaconych składek ważności prawnej takich ubezpieczeń, ubezpieczający może otrzymać odszkodowanie cząstkowe od każdego ubezpieczyciela, ale tylko do wysokości szkody. W przeciwnym wypadku staje się wyłudzaczem, czyli przestępcom. Instytucja podwójnego ubezpieczenia nie ma zastosowania do ubezpieczenia na życie i NNW. Dodatkowe postanowienia umowne ograniczające wypłatę odszkodowań W ubezpieczeniach majątkowych możemy spotkać tzw. franszyzy oraz udziały własne w ryzyku. Są to pewne limity wysokości szkód za które zakład nie chce wziąć odpowiedzialności. Wyróżniamy franszyzy: a) integralną(warunkową) kwotowo określona wartość szkód bagatelnych, które nie są kompensowane. Jeżeli jednak jest wyższa szkoda franszyzę się nie uwzględnia b) potrącalna(bezwarunkowa) - określona kwotowo bądź procentowo część szkody, którą się zawsze potrąca z odszkodowania; zwana też redukcyjną. Np. 1% w przypadku każdego należnego odszkodowania, firma wypłaci nam o 1% mniej. Franszyzę redukcyjną spotyka się w ramach towarów narażonych na ubytek. Celem tej franszyzy jest wyeliminowanie odszkodowań na ubytki naturalne, które nie mają charakteru zdarzenia losowego. Udział własny ubezpieczającego tak zwane ryzyko własne konsekwencje niedoubezpieczenia (wyrażona procentowo część szkody stanowiąca ryzyko własne ubezpieczającego). OWU z góry wyłącza określoną część ryzyka wyrażoną jako % wartości szkody pozostawiając ten % na ryzyku własnym ubezpieczającego. Np. 5% udział własny Samochód suma ubezpieczenia może być dublowanie i redukcyjna karencja okres zawieszenia ochrony ubezpieczeniowej biegnący od chwili zawarcia umowy do rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej. 20