Ubezpieczenia in ynieryjno- -techniczne. autor Ryszard Stempel

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Ubezpieczenia in ynieryjno- -techniczne. autor Ryszard Stempel"

Transkrypt

1 Ubezpieczenia in ynieryjno- -techniczne autor Ryszard Stempel Olsztyn 2014

2 Ubezpieczenia inżynieryjno-techniczne

3 Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt pn. Wzmocnienie potencjału dydaktycznego UWM w Olsztynie Człowiek najlepsza inwestycja Publikacja bezpłatna

4 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Ryszard Stempel Ubezpieczenia inżynieryjno-techniczne Olsztyn 2013

5 Wydawca: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. Autor: Ryszard Stempel Recenzent: Prof. dr hab. Elżbieta Kucka Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2013 Projekt okładki: Magdalena Sakwa Łamanie tekstów: Joanna Podgórska Skład, druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeska 4, Włocławek tel , sekretariat@expol.home.pl ISBN

6 Spis treści Wstęp... 9 Część I. Podstawowe zasady, klasyfikacje i regulacje prawne ubezpieczeń gospodarczych Istota, definicje, podstawowe pojęcia ubezpieczeniowe Etymologia słowa ubezpieczenie Aspekty i definicje ubezpieczenia Podstawowe pojęcia ubezpieczeniowe Rola, funkcje i zasady stosowane w ubezpieczeniach Funkcje ubezpieczeń Zasady ochrony ubezpieczeniowej Podstawowe regulacje prawne ubezpieczeń gospodarczych Ustawa o działalności ubezpieczeniowej Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym (UFG) i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (PBUK) Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym Kodeks cywilny Kodeks morski Umowa ubezpieczenia Prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia Klasyfikacje oraz ogólna charakterystyka ubezpieczeń gospodarczych Techniczno-ubezpieczeniowe instrumenty ograniczające odpowiedzialność ubezpieczyciela w ubezpieczeniach gospodarczych Wyłączenia ochrony ubezpieczeniowej Franszyzy ubezpieczeniowe Limit odpowiedzialności odszkodowawczej Konsumpcja sumy ubezpieczenia Klauzule ubezpieczeniowe Regres ubezpieczeniowy Cesja polisy ubezpieczeniowej Największa możliwa szkoda (possible maximum loss PML)

7 6. Zasady ustalania sumy ubezpieczenia majątku trwałego i obrotowego Suma ubezpieczenia aktywów trwałych Suma ubezpieczenia oparta na wartości odtworzeniowej (nowej) Suma ubezpieczenia oparta na wartości rzeczywistej Suma ubezpieczenia oparta na wartości upłynnienia (na rynku) Suma ubezpieczenia oparta na wartości księgowej brutto Suma ubezpieczenia aktywów obrotowych Systemy ubezpieczenia stosowane w ubezpieczeniach majątkowych System ubezpieczenia na sumy stałe System ubezpieczenia solidarnie na sumy stałe System ubezpieczenia na pierwsze ryzyko System ubezpieczenia na sumy zmienne System ubezpieczenia na wartość częściową Bibliografia Część II. Charakterystyka wybranych ubezpieczeń majątkowych Ubezpieczenie mienia od ognia i innych zdarzeń losowych Ryzyka objęte ubezpieczeniem Zakres przedmiotowy ubezpieczenia Szkody wyłączone z ubezpieczenia Środki ochrony przed zagrożeniami ogniowymi Pojęcie szkody i sumy ubezpieczenia Koszt ubezpieczenia Ubezpieczenie mienia od kradzieży z włamaniem i rabunku Ubezpieczenia transportowe Ubezpieczenie Cargo Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika (OCP) Ubezpieczenie środków transportowych (Casco) Ubezpieczenie utraty zysku firmy (BI Business Interruption) Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej Zagadnienia ogólne Odpowiedzialność cywilna z tytułu wykonywania zawodu

8 12.3. OC produktu Odpowiedzialność cywilna z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej OC pracodawcy Ubezpieczenie OC w życiu prywatnym Porównanie ubezpieczenia mienia i ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej Niektóre ubezpieczenia OC oferowane przez polskie towarzystwa ubezpieczeniowe Bibliografia Część III. Ubezpieczenia inżynieryjno-techniczne Ubezpieczenia budowlano-montażowe Podział ubezpieczeń budowlano-montażowych Zakres ubezpieczenia Przedmiot i miejsce ubezpieczenia Ograniczenia i wyłączenia odpowiedzialności Wysokość składki ubezpieczeniowej Zwyżki i zniżki Suma ubezpieczenia Obowiązki ubezpieczającego w przypadku powstania szkody Ubezpieczenie utraty zysku inwestora w wyniku szkody objętej ubezpieczeniem robót budowlanych, montażowych ALoP (sekcja III) Przykłady dodatkowych klauzul stosowanych w ubezpieczeniach CAR i EAR Ubezpieczenie maszyn i urządzeń budowlanych Ubezpieczenia sprzętu elektronicznego Zakres ubezpieczenia sprzętu elektronicznego Przedmiot ubezpieczenia Wyłączenia odpowiedzialności Przykłady klauzul dodatkowych Suma ubezpieczenia sprzętu elektronicznego Ustalanie wysokości szkody i wypłata odszkodowania

9 15.7. Cena ubezpieczenia elektroniki Ubezpieczenia maszyn i urządzeń od awarii Ubezpieczenie od szkód mechanicznych (awarii) Ubezpieczenie maszyn elektrycznych od szkód elektrycznych Bibliografia

10 Wstęp Stały rozwój gospodarczy w Polsce i jego wysokie tempo wywiera korzystny wpływ na rozwój rynku ubezpieczeń, co skutkuje wzrostem popytu na usługi ubezpieczeniowe. Zdaniem wielu ekonomistów kondycja sektora ubezpieczeniowego jest odzwierciedleniem ogólnych procesów makroekonomicznych w gospodarce. Zatem dynamika i poziom ich rozwoju świadczy pośrednio o kondycji zarówno podmiotów gospodarczych, gospodarstw domowych jak również o stanie finansów publicznych państwa. Rynek ubezpieczeniowy przedstawia do dyspozycji przedsiębiorcom coraz szerszą gamę produktów ubezpieczeniowych. Obok klasycznych ubezpieczeń komunikacyjnych, majątku czy odpowiedzialności cywilnej coraz częściej wykorzystywane są precyzyjnie dostosowane ubezpieczenia inżynieryjno-techniczne takie jak ubezpieczenia ryzyk budowlanych, montażowych, ubezpieczenia maszyn i urządzeń budowlanych, maszyn od awarii, sprzętu elektronicznego itp. Niniejsza książka jest próbą przybliżenia ich czytelnikom, szczególnie studentom studiów na kierunku Zarządzanie i inżynieria produkcji oraz kierunkach technicznych, na których w obowiązujących standardach nauczania realizowany jest przedmiot ubezpieczenia inżynieryjno-techniczne. Monografia ta może być także przydatna wszystkim, którzy chcą zdobyć, bądź uzupełnić czy uaktualnić podstawową wiedzę z zakresu ubezpieczeń majątkowych. Treść została ujęta w 16 rozdziałach trzech części monografii. Na końcu każdej części umieszczono spis aktualnych źródeł literaturowych, do których czytelnik może sięgnąć w celu pogłębienia wiadomości. W monografii wyodrębniono następujące części: Część I Podstawowe zasady, klasyfikacje i regulacje prawne ubezpieczeń gospodarczych Część II Charakterystyka wybranych ubezpieczeń majątkowych Część III Ubezpieczenia inżynieryjno-techniczne. W części I (rozdziały 1-4) począwszy od wyjaśnienia podstawowych pojęć i funkcji ubezpieczeń oraz zasad i systemów ochrony, omówiono aktualny stan prawny i dokonano charakterystyki ubezpieczeń gospodarczych. W rozdziale 5 wyjaśnione zostały na przykładach techniczno-ubezpieczeniowe instrumenty ograniczające odpowiedzialność ubezpieczyciela w ubezpieczeniach gospodarczych. W rozdziale następnym (rozdział 6) opisane zostały z przykładami praktycznymi zasady ustalania sumy ubezpieczenia majątku trwałego i obrotowego. Rozdział 7 zamyka I część monografii. W rozdziale tym na licznych przykładach wyjaśnione zostały systemy ubezpieczenia tj. system na sumy stałe, sumy 9

11 zmienne, pierwsze ryzyko czy też wartość częściową, stosowane w ubezpieczeniach majątkowych. Druga część pracy dotyczy charakterystyki wybranych, najbardziej popularnych wśród przedsiębiorców ubezpieczeń majątkowych. Przeanalizowano tu zarówno teoretyczne podstawy tych ubezpieczeń jak i niektóre rozwiązania praktyczne i stosowane procedury. W rozdziale 8 opisane zostały ubezpieczenia ogniowe jako jedno z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych ubezpieczeń majątkowych. Przedstawione zostały ryzyka objęte ubezpieczeniem oraz zakres przedmiotowy ubezpieczenia, który jest niezwykle szeroki. Ponadto wskazano na szkody wyłączone z ochrony ubezpieczeniowej. W końcowej części rozdziału przybliżono czytelnikowi czynniki od których zależy koszt ubezpieczenia czyli składka za ubezpieczenie, którą wyznacza zakład ubezpieczeń. W rozdziale 9 charakteryzowane zostały ubezpieczenia mienia od kradzieży i rabunku. Po wyjaśnieniu pojęć opisano przedmiot ubezpieczenia, wyłączenia z ochrony ubezpieczeniowej, wymagane zabezpieczenia, stosowane systemy ubezpieczeń oraz wysokość składki ubezpieczeniowej. W rozdziale 9 opisano ubezpieczenie towarów i środków, którymi się je przewozi. Wskazano na istotę ubezpieczenia dobrowolnego ładunku (cargo) oraz trzy podstawowe zasady klauzul świadczących o zakresie, w jakim ładunek jest chroniony. W ubezpieczeniach cargo mogą być stosowane polisy jednostkowe, obrotowe czy generalne. W zależności od rodzaju polisy inna jest podstawa naliczania składki ubezpieczeniowej. Ubezpieczenie środków transportowych (casco) regulują przepisy Kodeksu cywilnego, ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz o.w.u. poszczególnych zakładów ubezpieczeń. W rozdziale tym opisano również odpowiedzialność cywilną przewoźnika (OCP). Przedmiotem kolejnej analizy w rozdziale 11 jest ubezpieczenie utraty zysku firmy z zamieszczonym szczegółowym wnioskiem o ubezpieczenie ww. produktu. W rozdziale 12 dość szeroko opisane zostało ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej deliktowej i kontraktowej oraz z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Trzecia część monografii poświęcona została ubezpieczeniom inżynieryjno- -technicznym uwzględniającym potrzeby grup klientów, którym ze względu na charakter prowadzonej działalności gospodarczej towarzyszą specyficzne ryzyka materializujące się w postaci szkód. Do takich klientów zaliczają się przedsiębiorstwa świadczące usługi budowlano-montażowe, zleceniodawcy takich usług, firmy posiadające parki maszynowe i urządzenia oraz sprzęt elektroniczny. Firmom takim potrzebne są specjalne rozwiązania ochrony ubezpieczeniowej uwzględniające ich indywidualne potrzeby i wykraczające ponad standardowe ubezpieczenia majątkowe. I tak należą do nich ubezpieczenia ryzyk budowlanych, montażowych, ubezpieczenia maszyn i urządzeń itp. W rozdziale 13 scharakteryzowano ubezpieczenia budowlano-montażowe dokonując ich podziału według trzech sekcji. Przedstawiony został zakres ubezpieczenia wskazując na najpo- 10

12 pularniejszy rodzaj polisy od wszystkich ryzyk (All risk). Ubezpieczenie to jest skierowane przede wszystkim do dużych przedsiębiorstw. W rozdziale tym przybliżono również czytającemu istotę, cel i przedmiot ubezpieczenia utraty zysku inwestora w wyniku szkody, podane zostały też przykłady dodatkowych klauzul CAR i EAR. W rozdziale 14 i 15 opisano pakiet ubezpieczeń, jakimi ubezpieczane są maszyny i urządzenia budowlane oraz sprzęt elektroniczny, podkreślając zakres ochrony i klauzule rozszerzające, określenie sumy ubezpieczenia i ustalanie wysokości odszkodowania. W ostatnim rozdziale monografii zamieszczono analizę ubezpieczeń maszyn i urządzeń od szkód mechanicznych i elektrycznych. Opracowanie uwzględnia stan prawny na dzień r. Ryszard Stempel Niniejsza publikacja została przygotowana i wydana w ramach projektu pn. Wzmocnienie potencjału dydaktycznego UWM w Olsztynie współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, realizowanego przez Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Prezentowane opracowanie zostało przygotowane w celu realizacji zajęć na nowym kierunku studiów Zarządzanie i Inżynieria Produkcji, specjalność Zarządzanie innowacjami, utworzonym w ramach ww. projektu na Wydziale Nauk Ekonomicznych. 11

13

14 Część I Podstawowe zasady, klasyfikacje i regulacje prawne ubezpieczeń gospodarczych

15

16 1. Istota, definicje, podstawowe pojęcia ubezpieczeniowe 1.1. Etymologia słowa ubezpieczenie W literaturze fachowej uznaje się, że słowo ubezpieczenie pochodzi od łacińskich słów: securitas (łac.) bezpieczeństwo, securus, secura, securum (łac.) bezpieczny, sine cura vivere (łac.) żyć bez troski i obawy, assecuramentum (łac.) ubezpieczenie Aspekty i definicje ubezpieczenia Pojęcie ubezpieczenia jest definiowane różnorako, jest to skutkiem interdyscyplinarnego charakteru ubezpieczeń. W literaturze występuje wiele definicji ubezpieczenia, które określane jest jako operacja, instytucja bądź urządzenie gospodarcze służące do likwidacji szkód powstałych w wyniku zaistniałych zdarzeń losowych. Poniżej przedstawiono kilka definicji, m.in.: w ujęciu ekonomicznym, prawnym, finansowym oraz w aspekcie zarządzania ryzykiem. Definicja ekonomiczna: Ubezpieczeniem nazywamy urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek przez zdarzenia losowe odznaczające się pewną prawidłowością, w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym zagrażają te same zdarzenia losowe 2. Definicja prawna: Stosunek cywilnoprawny, którego treść polega na tym, że jedna ze stron (ubezpieczający) zobowiązana jest do zapłaty oznaczonego co do wysokości świadczenia pieniężnego (składki), a druga strona (zakład ubezpieczeń) do zapłaty umówionego świadczenia pieniężnego, w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego 3. 1 E. Kowalewski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2002, s J. Łazowski, Wstęp do nauki o ubezpieczeniach, LEX, Sopot W. Warkałło, Prawo ubezpieczeniowe, PWN, Warszawa

17 Definicja finansowa: Forma organizacji wyodrębnionego i scentralizowanego funduszu (ubezpieczeniowego) tworzonego ze źródeł zdecentralizowanych, to jest ze składek pochodzących z wpłat wnoszonych przez osoby zainteresowane 4. W aspekcie zarządzania ryzykiem: Ubezpieczenie jest to metoda mieszana zarządzania ryzykiem polegająca na kombinacji metod: zatrzymania ryzyka, transferu ryzyka, dyspersji ryzyka, kontroli i prewencji ryzyka 5. W literaturze naukowej istnieje jeszcze wiele nazw, określeń, definicji ubezpieczeń z punktu widzenia określonej nauki, np. socjologii, cybernetyki, psychologii, statystyki, teorii decyzji i wielu innych Podstawowe pojęcia ubezpieczeniowe Znajomość tematyki ubezpieczeń wiąże się nierozerwalnie ze znajomością podstawowego słownictwa ubezpieczeniowego, określeń, znaczeń, definicji, bez których nie jest możliwe zawarcie ze zrozumieniem umowy ubezpieczenia czy swobodne funkcjonowanie w tej dziedzinie życia gospodarczego i społecznego. Przedstawione poniżej określenia stanowią niezbędne minimum, bez którego poznanie ubezpieczeń nie jest możliwe. Składka ubezpieczeniowa jest to świadczenie pieniężne realizowane przez ubezpieczającego na rzecz zakładu ubezpieczeń w zamian za ochronę ubezpieczeniową. Podstawową funkcją składki jest gromadzenie funduszu ubezpieczeniowego. Świadczenie ubezpieczeniowe jest to wypłata w wysokości wynikającej z umowy ubezpieczenia, do której ubezpieczyciel jest zobowiązany w przypadku zajścia losowego określonego w umowie. Gdy świadczenie służy rekompensacie start majątkowych nazywane jest odszkodowaniem. Zakład ubezpieczeń (ubezpieczyciel) jest podmiotem prowadzącym działalność ubezpieczeniową, zaciągającym zobowiązania wobec klientów do udzielenia, w zamian za składkę, ochrony ubezpieczeniowej, polegającej na wypłacaniu przez zakład świadczenia w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego. W czasie ochrony ubezpieczeniowej zarówno zakład ubezpieczeniowy, jak i ubezpieczającego wiąże stosunek ubezpieczenia. Ubezpieczający jest stroną umowy ubezpieczeniowej. Ubezpieczający jest to osoba, która zawiera z zakładem ubezpieczeń umowę ubezpieczenia i zobowiązana jest do płacenia składki ubezpieczeniowej. 4 W. K. Rajcher, Społeczno-historyczne typy ubezpieczeń, Książka i Wiedza, Warszawa T. Sangowski (red.), Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 2001, s

18 Ubezpieczony jest to osoba, której mienie lub życie, albo zdrowie jest przedmiotem ubezpieczenia. Ubezpieczający i ubezpieczony mogą być ta samą osobą lub nie (zakład pracy pracownik, matka dziecko). W ubezpieczeniach na wypadek śmierci w umowie ubezpieczenia należy imiennie podać osobę uprawnioną do pobrania świadczenia. Zwyczajowo osobę taką nazywa się: uprawnionym, uposażonym lub beneficjentem. Przedmiot ubezpieczenia jest to interes ubezpieczeniowy chroniony w ramach stosunku ubezpieczenia. Interes ubezpieczeniowy jest to rodzaj finansowego interesu, który jednostka musi posiadać, aby mieć prawo do świadczenia. Jednostka ma taki interes, jeżeli zajście określonego wypadku ubezpieczeniowego może powodować stratę finansową lub szkodę osobistą. Wypadek ubezpieczeniowy (zdarzenie ubezpieczeniowe) jest zdarzeniem losowym, które jest określone w umowie ubezpieczeniowej jako to, którego pojawienie się rodzi prawo do uzyskania świadczenia od zakładu ubezpieczeń. Pośrednictwo ubezpieczeniowe wykonywanie przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z wykonywaniem lub zawieraniem umów ubezpieczenia. Umowa reasekuracji jest umową, na mocy której jeden zakład ubezpieczeń odstępuje całość lub część ubezpieczonego ryzyka wraz z odpowiednią częścią składek innemu zakładowi ubezpieczeń, który zobowiązuje się do zapłaty zakładowi odstępującemu odpowiedniej części świadczeń wypłaconych ubezpieczającym. Klauzule ubezpieczeniowe zastrzeżenia, dodatkowe regulacje w polisie ubezpieczeniowej, które mogą ograniczać, rozszerzać lub zmieniać zakres ochrony ubezpieczeniowej. Często zawierają postanowienia natury prewencyjnej. Suma ubezpieczenia suma pieniężna, na którą ubezpieczono mienie, zdrowie, życie. W ubezpieczeniach majątkowych suma ubezpieczenia stanowi zazwyczaj górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela i z założenia powinna odpowiadać aktualnej wartości ubezpieczonego majątku. Natomiast sumę ubezpieczenia osobowego określa się w praktyce na podstawie przybliżonej wartości potrzeb, które mogą powstać w wyniku wypadku losowego. Stopa składki (stawka ubezpieczeniowa) stawka taryfowa wyrażona w promilach lub procentach sumy ubezpieczenia lub innej podstawy naliczania (obrót, fundusz płac). Stopa składki najczęściej dotyczy okresu jednego roku. W niektórych ubezpieczeniach stopa składki może obejmować okres krótszy od jednego roku, np. czas transportu mienia, czas wyjazdu zagranicznego itp. Taryfa ubezpieczeniowa wewnętrzna regulacja zakładu ubezpieczeń stanowiąca zbiór zasad i stawek ubezpieczeniowych regulujących sposób obliczania składki ubezpieczeniowej. Ogólne warunki ubezpieczenia (o.w.u.) wzorzec umowny, mający zastosowanie do umowy ubezpieczenia, stanowiący jej integralną część. O.w.u. okreś- 17

19 lają w szczególności: przedmiot i zakres ubezpieczenia, sposób zawierania umów ubezpieczenia, zakres i czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela, prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia, sposób ustalania wysokości szkód oraz wypłaty odszkodowań lub świadczeń. 18

20 2. Rola, funkcje i zasady stosowane w ubezpieczeniach 2.1. Funkcje ubezpieczeń Ubezpieczenia są celowo skonstruowanymi urządzeniami, mającymi służyć zaspokajaniu określonych potrzeb klientów indywidualnych, jak również instytucjonalnych. W związku z powyższym ubezpieczenia pełnią następujące funkcje: ochronną, prewencyjną, finansową oraz wychowawczą. Funkcja ochronna ma na celu zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej przez ubezpieczyciela. Zazwyczaj ochrona ta ma wymiar finansowy, a świadczenie ubezpieczyciela ma służyć rekompensacji nieoczekiwanej szkody oraz zaspokojeniu zwiększonych w jej wyniku potrzeb. Nie oznacza to jednak, że funkcja ochronna ogranicza się jedynie do wypłaty świadczenia. Ważne jest również poczucie bezpieczeństwa jeszcze przed zaistnieniem wypadku ubezpieczeniowego. W zamian za opłacenie składki, ubezpieczonego nie dotyczy problem konieczności przygotowania się, zarówno w aspekcie finansowym, jak i psychologicznym, do ponoszenia konsekwencji ewentualnych zdarzeń. 6 Ubezpieczenia pełnią funkcje prewencyjną, czyli taką, która zmierza do zmniejszenia szkód losowych, zarówno przez ograniczenie ich rozmiarów, jak i zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka. Działalność taka uznawana jest powszechnie za najbardziej racjonalną metodę zwalczania szkód losowych. Dotyczy czynności mających na celu zmniejszenie liczby, zakresu oraz ekonomicznych skutków zdarzeń losowych. Prewencja jest wspomagana za pomocą: środków technicznych, np. urządzenia antyprzepięciowe, konstrukcje ognioodporne, szczepienia ochronne, środków ekonomicznych w postaci franszyz, udziału własnego, zwyżek i zniżek należnej składki, które skłaniają do lepszego zabezpieczenia majątku, środków prawnych czyli norm prawnych, które nakładają obowiązek stosowania środków ochrony mienia, życia i zdrowia. Funkcja finansowa ma związek z wpływem, jaki system ubezpieczeń wywiera na finanse państwa oraz jego obywateli. Z jednej strony uwalniane są pewne środki obywateli, które są wprowadzane do obrotu w postaci inwestycji bądź konsumpcji, lub też gromadzone jako oszczędności. Z drugiej strony działają na 6 W. Ronka-Cmielowiec, Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa

21 rynku zakłady ubezpieczeń zatrudniające wiele osób, płacące podatki, inwestujące wolne środki w różne aktywa. Istnienie ubezpieczeń stwarza konieczność powstania systemu reasekuracji, co wzmaga obecność ubezpieczycieli na rynkach kapitałowych (rysunek 1). Rys. 1. Związki ubezpieczeń z systemem finansowym państwa. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Łańcucki J. 1996, s. 31. Funkcja wychowawcza ubezpieczeń to czynności zmierzające do podniesienia świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Polega przede wszystkim na kształtowaniu takich postaw lub zachowań ubezpieczonych, które poprawiają ich bezpieczeństwo oraz ochronę posiadanego mienia. Coraz powszechniejsze stają się akcje organizowane przez ubezpieczycieli, służące uświadomieniu różnych grup społecznych na temat ryzyka wystąpienia niebezpieczeństwa oraz sposobów jego uniknięcia. Poprzez takie działania społeczeństwo czuje większą odpowiedzialność za siebie i swoich bliskich, co prowadzi do wzrostu zainteresowania produktami ubezpieczeniowymi. Skutkuje to również spadkiem nieprzemyślanych działań oraz korzystaniem z zabezpieczeń przed wystąpieniem wypadku. 20

22 Ubezpieczenia, szczególnie odpowiednio dostosowane do potrzeb klienta, mogą dostarczyć mu wiele korzyści. Będą się one różnić w zależności od tego, czy jest to ryzyko osobiste, czy ochroną objęty jest interes majątkowy. Innych korzyści oczekuje osoba fizyczna, innych zaś przedsiębiorca. Znaczenie ubezpieczeń dla państwa jest natomiast uwarunkowane systemem społeczno-gospodarczym. Podmiot decydujący się finansować ryzyka przez ubezpieczenie odnosi następujące korzyści: zabezpiecza finansowo bliskie osoby na wypadek śmierci, eliminuje troski finansowe dotyczące doznania pewnych strat w majątku bądź zaistnienia wzmożonych, a czasem nagłych potrzeb finansowych, posiada pewność oraz stabilność finansową, co jest niezwykle ważne w przypadku przedsiębiorców, uwalnia środki, które musiałby przeznaczyć na samoubezpieczenie, wzmacnia swoją wiarygodność finansową wobec kontrahentów. Znaczącą rolę ubezpieczeń dostrzegamy również w zakresie makroekonomicznym i społecznym: uwalniane są środki niezbędne do utworzenia rezerw na wypadek ryzyka, a wolne zasoby finansowe mogą zostać wykorzystane na podnoszenie standardu życia obywateli, sprawność systemu ubezpieczeń umożliwia podjęcie bardziej ryzykownych przedsięwzięć, wprowadzenie innowacyjnych produktów i usług, dzięki stabilności finansowej przedsiębiorców zapewniona jest równowaga gospodarki, wzrasta poziom oszczędności dzięki przesuwaniu bieżących wydatków konsumpcyjnych na późniejszy okres, poprzez ochronę majątku obywateli zapewnione jest ich bezpieczeństwo finansowe, zmienia się charakter konsumpcji poprzez przeznaczenie uzyskanego odszkodowania na zakup dóbr trwałego użytku, na rynku kapitałowym pojawiają się ubezpieczyciele w roli inwestorów instytucjonalnych, uzupełnienie systemu zabezpieczenia społecznego obywateli, ubezpieczenia obowiązkowe stanowią system ochrony dotyczący ofiar ryzyka o tzw. masowym działaniu 7. 7 E. Kucka, (red.) Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn

23 2.2. Zasady ochrony ubezpieczeniowej Zasady ubezpieczeń to określone wymagania, jakie są stawiane usługom ubezpieczeniowym. Część z tych wymagań ma charakter bezwzględnie obowiązujących (są bezwzględnie przestrzegane i realizowane), część ma charakter względnych i postulatywnych. Spośród wielu zasad trzy uznawane są powszechnie za podstawowe przy wykonywaniu usług ubezpieczeniowych (rysunek 2). Rys. 2. Podstawowe zasady ochrony ubezpieczeniowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie literatury. REALNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ Jest to pewność ubezpieczonego, że po wystąpieniu określonych w umowie zdarzeń otrzyma odszkodowanie. Ubezpieczający może nie popełniając błędu ekonomicznego i prawnego liczyć na to, że skutki zdarzeń losowych będą kompensowane przez ubezpieczyciela i zgodnie z obowiązującymi go warunkami. Realność ochrony ubezpieczeniowej zapewniona jest poprzez gwarancje prawne i ekonomiczne. Prawne gwarancje realizacji zasady realności lub wiarygodności ochrony ubezpieczeniowej chronią ubezpieczonych przed nieuzasadnioną odmową wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego, wypłatą zaniżonego świadczenia oraz przed zwłoką w jego wypłacie. Na gwarancje ekonomiczne realizacji zasady realności ochrony ubezpieczeniowej składają się: profesjonalizm kalkulacji składki, którą przeprowadza wysokiej klasy specjalista-aktuariusz, niezbędny kapitał i rezerwy zakład ubezpieczeniowy musi posiadać odpowiedni do oferowanych ubezpieczeń kapitał gwarancyjny i pokrycie marginesu wypłacalności środkami własnymi, bezpieczeństwo lokat zakład ubezpieczeń musi lokować środki funduszu ubezpieczeniowego w instrumenty (papiery dłużne, akcje, nieruchomości) dozwolone przez prawo i w granicach ustalonych przepisami, ponoszone koszty działalności, 22

24 płynność aktywów struktura portfela lokat musi zapewniać płynność stosowną do przewidywanej struktury zobowiązań (unika się lokat długoterminowych lub w papiery trudno zbywalne i nieruchomości), odpowiednie umowy w zakresie reasekuracji biernej i czynnej, gwarancje systemowe w przypadku zagrożenia upadłością zakładu ubezpieczeń gwarancją ekonomiczną realności ochrony ubezpieczeniowej jest Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, który solidarnie tworzą wszystkie zakłady ubezpieczeń. PEŁNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ Zasada pełności ochrony ubezpieczeniowej dotyczy ubezpieczeń majątkowych. Tam, gdzie majątek lub prawa majątkowe są przedmiotem ubezpieczenia, istnieje określona wartość, która może być utracona. Oferowane warunki ubezpieczenia muszą proponować taką sumę, która zrekompensuje poniesione straty. Miarami realizacji zasady pełności w ubezpieczeniach majątkowych są: stosunek odszkodowania do wartości szkody, wysokość odszkodowania. W praktyce występują trzy przypadki: niedoubezpieczenie, pełne ubezpieczenie, nadubezpieczenie. POWSZECHNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ Podobnie jak zasada pełności, ta zasada ma charakter postulatywny. Ideą jest rozwój ubezpieczeń (maksymalizacja upowszechnienia usług ubezpieczeniowych). Powszechność to możliwość: uzasadnionego korzystania z ubezpieczenia przez każdy podmiot (osobę), uzasadnionego ubezpieczenia każdego przedmiotu ubezpieczenia i ubezpieczenia w zakresie realnie zagrażających ryzyk 8. 8 T. Sangowski (red.), Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 2001, s

25

26 3. Podstawowe regulacje prawne ubezpieczeń gospodarczych Prawo ubezpieczeniowe to ogół norm prawnych regulujących organizację i zasady działalności zakładów ubezpieczeń oraz prawa i obowiązki stron stosunków ubezpieczeniowych w dziedzinie ubezpieczeń gospodarczych i społecznych 9. Prawo ubezpieczeń gospodarczych to całokształt norm prawnych regulujących stosunki związane z istnieniem i funkcjonowaniem ubezpieczeń gospodarczych, w szczególności zaś: organizację ubezpieczeń, zasady podejmowania i wykonywania działalności ubezpieczeniowej oraz zasady i warunki udzielania ochrony ubezpieczeniowej. 10. Prawo ubezpieczeń gospodarczych tworzą normy prawne, które zaliczane są do tzw. kompleksowych gałęzi prawa, do których należą: prawo cywilne, administracyjne, finansowe oraz karne (w związku z przestępstwami ubezpieczeniowymi). Cywilne prawo ubezpieczeniowe to ogół norm prawnych regulujących obligacyjne stosunki powstające na tle umów ubezpieczenia bezpośredniego, umów reasekuracji oraz umów gwarancji ubezpieczeniowej. Jego zakres przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Zakres prawa cywilnego w ubezpieczeniach. A B C D E Umowa ubezpieczenia Normy regulujące ubezpieczenia eksportowe Ubezpieczenie lądowe Ubezpieczenie morskie Ubezpieczenie dobrowolne Ubezpieczenie obowiązkowe Umowa reasekuracji Umowa gwarancji ubezpieczeniowych Umowa pośrednictwa ubezpieczeniowego Umowa pośrednictwa Umowa agencyjna Umowa zlecenie Inne umowy Szczególne regulacje cywilnoprawne Umowy kurtażowe i o współpracy brokerskiej Normy regulujące OC pośredników i za pośredników Źródło: E. Kowalewski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Branta, Bydgoszcz-Toruń Normy regulujące stosunki quasi ubezpieczeniowe (z PBUK, UFG) 9 Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. 6, Warszawa B. Kęszycka, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, WWSB, Poznań

27 Przez źródło prawa ubezpieczeniowego należy rozumieć formy, w jakich się przejawia i w jakich jest podawana podmiotom prawa (osobom fizycznym, prawnym i jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej) wola państwa w zakresie spraw dotyczących ubezpieczeń gospodarczych. Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi zasady funkcjonowania ubezpieczeń gospodarczych w Polsce są: Ustawy ubezpieczeniowe: Pakiet czterech ustaw uchwalonych przez Sejm 22 maja 2003 r. do których należą: Ustawa o działalności ubezpieczeniowej 11, Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych 12, Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych 13, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym 14. Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym 15. Ustawa o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kontraktów eksportowych 16. Kodeksy Kodeks cywilny. 17 Kodeks morski. 18 Kodeks spółek handlowych. 19 Ustawy okołoubezpieczeniowe, między innymi: Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe. Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze. 11 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). 12 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). 13 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). 14 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). 15 Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. Nr 157, poz z późn. zm.). 16 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kontraktów eksportowych (Dz. U. Nr 86, poz. 398 z późn. zm.). 17 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.). 18 Ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (Dz. U. Nr 138, poz. 1545, 2001 r. z późn. zm.). 19 Ustawa z dnia z 15 września2000 r. Kodeks spółek handlowych ( Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.). 26

28 Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze. Ustawa z dnia 14 lutego 2002 r. Prawo o notariacie. Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie itp. Akty prawne wykonawcze, między innymi: Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 grudnia 2003 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń, Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 lutego 1997 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotów wykonujących doradztwo podatkowe, Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 października 2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej adwokatów, radców prawnych i notariuszy, Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie sposobu potwierdzenia spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 20 stycznia 2003 r. w sprawie wysokości obowiązkowej opłaty z tytułu niespełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego. Rozporządzenie Ministra Finansów z 28 listopada 2003 r. w sprawie sposobu wyliczenia wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego dla działów i grup ubezpieczeń. Rozporządzenie Ministra Finansów z 15 marca 2005 r. Kwartalne i dodatkowe roczne sprawozdania finansowe i statystyczne zakładów ubezpieczeń. Rozporządzenie Ministra Finansów z 8 grudnia 2003 r. Szczególne zasady rachunkowości zakładów ubezpieczeń itp. Konwencje międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę, między innymi: wiedeńska z 1963 r. o odpowiedzialności za szkodę jądrową. brukselska z 1969 r. i 1971 r. o odpowiedzialności za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami. haska z 1971 r. o prawie właściwym dla wypadków drogowych. lugańska z 1988 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych. Wybrane dyrektywy UE dotyczące ubezpieczeń: Dyrektywa 2002/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 marca 2002 r. zmieniająca dyrektywę Rady 73/239/EWG w sprawie marginesu wypłacalności wymaganego od zakładów oferujących ubezpieczenia inne niż ubezpieczenie na życie. 27

29 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/26/WE z dnia 16 maja 2000 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych, zmieniająca dyrektywy Rady 73/239/EWG i 88/357/EWG (czwarta dyrektywa komunikacyjna). Dyrektywa 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 listopada 2002 r. dotycząca ubezpieczeń na życie. Dyrektywa 2003/51/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2003 r. zmieniająca dyrektywy 78/660/EWG, 83/349/EWG, 86/635/EWG i 91/674/EWG w sprawie rocznych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek, banków i innych instytucji finansowych oraz zakładów ubezpieczeń Ustawa o działalności ubezpieczeniowej Normuje kluczowe kwestie związane z funkcjonowaniem zakładu ubezpieczeń: zasady podejmowania i wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez ZU krajowe i zagraniczne, zasady gospodarki finansowej i sprawozdawczości ubezpieczeniowej, reguły nadzoru ubezpieczeniowego, postępowania naprawcze i likwidacyjne oraz łączenie się zakładów ubezpieczeń wykonywanie zawodu aktuariusza, kształt i zasady tworzenia i funkcjonowania ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego. i zagadnienia szczególne: definicję działalności ubezpieczeniowej, problematykę likwidacji szkód, wymogi odnoszące się do o.w.u., zasady kalkulacji składek itp. Ustawa wzmacnia pozycję i ochronę ubezpieczających (klientów), nakłada większe obowiązki na ZU, dostosowuje regulacje szczególnie do dyrektyw UE i innych unormowań krajowych. 28

30 3.2. Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym (UFG) i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (PBUK): określa rodzaje ubezpieczeń obowiązkowych, ustala organizację, przedmiot działalności i zasady funkcjonowania UFG i PBUK, wyznacza nowe funkcje dla UFG: możliwość udzielania pomocy dla ZU przejmującego portfel umów ubezpieczenia obowiązkowego zarządzanie ośrodkiem informacji o umowach OC posiadacza pojazdu mechanicznego i zdarzeniach powodujących odpowiedzialność ZU z tytułu powyższych umów. rozszerza przedmiot działalności PBUK, spełnia wymogi III Dyrektywy Komunikacyjnej, tj. realizuje zasadę jednej umowy i jednej składki na obszarze krajów wspólnoty, spełnia wymogi IV Dyrektywy Komunikacyjnej, tj. wprowadza reprezentanta ds. roszczeń, organu odszkodowawczego i jednolitego terminu płatności odszkodowań i świadczeń Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych: określa organizację i zasady nadzoru nad ZU, pośrednictwem ubezpieczeniowym, funduszami emerytalnymi i towarzystwami emerytalnymi; organem nadzoru jest Komisja Nadzoru Finansowego, której celem jest ochrona interesów osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych; koszty nadzoru ponoszone są przez zakłady ubezpieczeń i powszechne towarzystwa emerytalne, określa uprawnienia nadzoru względem aktuariuszy, UFG i PBUK, reguluje zasady działalności Rzecznika Ubezpieczonych. Do jego zadań należy rozpatrywanie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rzecznika, występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, informowanie właściwych organów nadzoru i kontroli, PIU oraz organizacji gospodarczych PTE o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działaniu zakładów ubezpieczeń i funduszy emerytalnych. 29

31 3.4. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym: obejmuje całość zagadnień pośrednictwa ubezpieczeniowego. Pośrednictwo polega na wykonywaniu przez pośrednika czynności faktycznych lub prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia. Wykonywane jest wyłącznie przez agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych, a w zakresie reasekuracji przez brokerów reasekuracyjnych. Pośrednik ubezpieczeniowy wykonuje między innymi czynności w imieniu lub na rzecz zakładu ubezpieczeń albo w imieniu lub na rzecz podmiotu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, rozszerza wymogi stawiane osobom wykonującym czynności pośrednika. Osoba fizyczna ubiegająca się o zezwolenie musi posiadać wykształcenie co najmniej średnie, musi zdać egzamin przed Komisją Egzaminacyjną, być osobą niekaraną oraz posiadać przynajmniej trzyletnie doświadczenie zawodowe w zakresie ubezpieczeń zdobyte w okresie 5 lat bezpośrednio poprzedzających złożenie wniosku, wprowadza centralny rejestr agentów ubezpieczeniowych, ustala swobodę świadczenia usług pośrednictwa ubezpieczeniowego Kodeks cywilny Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi w ubezpieczeniach (patrz tabela 1). Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej ochrona ubezpieczeniowa zostaje zapewniona wyłącznie po zawarciu umowy ubezpieczenia między zakładem ubezpieczeń (ubezpieczycielem) i ubezpieczającym. Ustawowa definicja umowy ubezpieczenia zawarta w art. 805 k.c. brzmi: Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Z definicji umowy ubezpieczenia, zawartej w Kodeksie cywilnym, wynika, że stronami umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający. Ponadto w cywilnoprawnym stosunku ubezpieczenia oprócz stron mogą wystąpić następujące podmioty: ubezpieczony to osoba, której dobra (mienie albo też życie lub zdolność do pracy) są chronione i która jest uprawniona do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego (z reguły ubezpieczający i ubezpieczony to ta sama osoba), uprawniony (uposażony) to osoba wskazana przez ubezpieczonego do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek jego śmierci (lub okaziciel dokumentu ubezpieczenia na wypadek śmierci w przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia na okaziciela art k.c.). 30

32 3.6. Kodeks morski Regulacje dotyczące ubezpieczeń morskich zawarte są w tytule VIII art Kodeksu morskiego. Kodeks morski definiuje umowę i przedmiot ubezpieczenia morskiego: Art Przez umowę ubezpieczenia morskiego ubezpieczyciel zobowiązuje się w zamian za składkę ubezpieczeniową wypłacić odszkodowanie za szkody poniesione wskutek niebezpieczeństw, na jakie przedmiot ubezpieczenia jest narażony w związku z żeglugą morską, Art Przedmiotem ubezpieczenia morskiego może być każdy interes majątkowy związany z żeglugą morską i dający się ocenić w pieniądzach. 2. Przedmiotem ubezpieczenia morskiego mogą być w szczególności: statek, ładunek, fracht, opłata za przewóz pasażerów, opłata czarterowa, spodziewany zysk na ładunku, prowizja, wydatki awarii wspólnej, zobowiązanie z tytułu odpowiedzialności cywilnej oraz wierzytelność zabezpieczona na statku, ładunku lub frachcie, Kodeks morski przewiduje dwie podstawowe formy zaspokojenia roszczenia ubezpieczeniowego: wypłatę odszkodowania; zapłatę pełnej sumy ubezpieczenia: bez zrzeczenia się na rzecz ubezpieczyciela praw do przedmiotu ubezpieczenia, ze zrzeczeniem się na ubezpieczyciela praw do przedmiotu ubezpieczenia, tzw. abandon (art. 330 Kodeksu morskiego), Ubezpieczenia morskie charakteryzują się dużymi różnicami w stosunku do ubezpieczeń lądowych. Najważniejsze z nich to: odrębna regulacja prawna, wyłącznie ubezpieczenie majątkowe, dotyczą specyficznych ryzyk dużych wymagających głębokiej reasekuracji na rynku międzynarodowym, dużą rolę odgrywają zwyczaje morskie mające charakter międzynarodowy, dla umów ubezpieczenia morskiego nie stosuje się w praktyce standardowych i ustalonych OWU, umowy ustalane są na bazie klauzul ubezpieczeniowych stosowanych przez światowe ośrodki ubezpieczeń morskich (np. przez Londyński Instytut Ubezpieczycieli, tzw. Klauzule Instytutowe), w zakresie OC armatora niemal powszechnie działają tzw. armatorskie Kluby Ubezpieczeń Wzajemnych, 31

33 regulacja prawna ubezpieczeń morskich zawiera szereg specyficznych rozwiązań i instytucji (np. Umowa ubezpieczenia generalnego, polisa przenoszalny papier towarowy itp.) Umowa ubezpieczenia Umowa ubezpieczenia jest umową 21 : nazwaną czyli ustawowo uregulowaną art k.c., konsensualną dochodzi do skutku poprzez samo złożenie zgodnych oświadczeń woli przez strony, odpłatną świadczenie ubezpieczyciela ma zawsze charakter opłatny (odpłatność wyraża należna składka), dwustronnie zobowiązującą obie strony są wobec siebie wierzycielami i dłużnikami w zależności od tego, czy chodzi o składkę, czy świadczenie ubezpieczeniowe; efektem zawarcia umowy ubezpieczenia są powstające prawa i obowiązki względem zakładu ubezpieczeń i ubezpieczającego, najwyższej dobrej wiary strony darzą się najwyższym zaufaniem: ubezpieczający składa ubezpieczycielowi prawdziwe oświadczenie i informacje, ubezpieczyciel nie stosuje nieuczciwych praktyk i kruczków prawnych pozbawiających ubezpieczających ochrony, adhezyjną większość umów jest zawierana poprzez przystąpienie ubezpieczającego do ukształtowania już w swej treści umowy, stałej współpracy kontraktowej strony ściśle w sposób ciągły ze sobą współpracują, zarówno przed zawarciem umowy (art k.c), w czasie jej trwania (art i k.c.), jak i po nastąpieniu wypadku (art. 826 k.c. ), subiektywnie losową o losowości umowy można mówić wyłącznie z punktu widzenia poszczególnych osób ubezpieczonych, nie zaś z punktu widzenia zakładu ubezpieczeń, synallagmatyczną czyli wzajemną, kauzalną umowa jest nieważna, jeśli nie istnieje przedmiot ochrony, w zachowaniu którego ubezpieczający posiada interes. Formy zawierania umów ubezpieczenia W polskim prawie cywilnym przewidziane są trzy podstawowe formy zawierania umów: 1. Tryb ofertowy: prosty, złożony. 20 E. Kowalewski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Branta, Bydgoszcz-Toruń 2002, s E. Kowalewski, Umowa ubezpieczenia, Branta, Bydgoszcz-Toruń 2002, s

34 2. Tryb rokowaniowy. 3. Tryb przetargowy: ustawowy, umowny 22. Tryby zawierania umów uregulowane są w art k.c. Z reguły umowa zawierana jest w trybie ofertowym prostym. Oferentem jest ubezpieczający, oblatem zakład ubezpieczeń. W trybie ofertowym prostym ubezpieczający składa ofertę zawarcia umowy zakładowi ubezpieczeń. Zazwyczaj czyni to na formularzu wniosku ubezpieczeniowego ustalonym przez zakład. Umowa dochodzi do skutku z chwilą podjęcia oferty przez zakład ubezpieczeń. W trybie ofertowym złożonym złożona oferta spotyka się z propozycją zmian czyli kontrpropozycją, kontrofertą. Umowa będzie zawarta z chwilą przyjęcia przez ubezpieczającego kontroferty. W trybie rokowaniowym występuje zawarcie umowy wtedy, gdy strony wspólnie negocjują treść poszczególnych postanowień umowy. Dochodzi do skutku, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień, które były przedmiotem rokowań. Ubezpieczający może ogłosić przetarg na zawarcie umowy ubezpieczenia (z reguły w celu wyboru najkorzystniejszej oferty spośród biorących udział w przetargu zakładów ubezpieczeń). Zasady przetargu regulują przepisy art k.c. oraz regulamin przetargu. Zawarcie umowy następuje z chwilą wybrania oferty przez ogłaszającego przetarg. Tryb przetargu jest obowiązkowy dla umów ubezpieczenia spełniających warunki ustawy z 29 stycznia 2004 r. o zamówieniach publicznych 23. Odstąpienie od umowy ubezpieczenia Przepisy kodeksu cywilnego przewidują możliwość odstąpienia od umowy ubezpieczenia w następujących przypadkach: 1. Przez ubezpieczyciela: jeśli ponosi odpowiedzialność jeszcze przed zapłaceniem składki lub raty, a ta nie została opłacona w terminie, ubezpieczyciel może wypowiedzieć umowę i żądać zapłaty składki za okres, przez który ponosił odpowiedzialność (art k.c.), jeśli składka opłacana jest w ratach, niezapłacenie w terminie kolejnej raty może spowodować ustanie odpowiedzialności ubezpieczyciela tylko wtedy, gdy taki skutek przewidywała umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia, a ubezpieczyciel po upływie terminu wezwał ubezpieczającego do zapłaty 22 E. Kowalewski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Branta, Bydgoszcz-Toruń 2002, s Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2006 r. Nr 164, poz z późn. zm.). 33

35 z zagrożeniem, że jej brak w terminie 7 dni spowoduje ustanie odpowiedzialności (art k.c.), jeśli umowa zawarta jest na czas określony, ubezpieczyciel może ją wypowiedzieć jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie oraz z ważnych powodów określonych w umowie bądź jej ogólnych warunkach (art k.c.). 2. Przez ubezpieczającego jeśli umowa zawarta jest na okres dłuższy niż 6 miesięcy, to ubezpieczający może od niej odstąpić w terminie 30 dni, a gdy jest przedsiębiorcą w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy, co nie zwalnia go jednak z obowiązku zapłacenia składki za okres, w jakim zakład ubezpieczeń udzielał ochrony ubezpieczeniowej. 3. Przez ubezpieczyciela lub ubezpieczającego jeśli ujawniona zostanie okoliczność, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku, każda ze stron może żądać zmiany wysokości składki, w razie zaś zgłoszenia takiego żądania druga strona może wypowiedzieć umowę w terminie 14 dni (art. 816 k.c.) (Przepis ten nie dotyczy ubezpieczeń na życie) Prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia Sprawne funkcjonowanie ubezpieczającego na rynku ubezpieczeniowym wymaga od niego znajomości umowy ubezpieczenia dla właściwego produktu ubezpieczeniowego. Znajomość konkretnego o.w.u. produktu jest niezbędna i świadomość tego dociera do coraz większego grona naszego społeczeństwa. Spośród wielu zapisów znajdujących się w umowie ubezpieczenia, a wynikających z prawa ubezpieczeniowego, wyróżnić można te podstawowe, uniwersalne dla wszystkich produktów ubezpieczeń. Można je podzielić na dwie grupy: obowiązki zakładu ubezpieczeniowego (a prawa ubezpieczającego, ubezpieczonego) oraz obowiązki, których musi przestrzegać ubezpieczający, ubezpieczony przed, w trakcie i po zawarciu umowy ubezpieczenia. Obowiązki zakładu ubezpieczeniowego: wypłata świadczenia w razie zajścia wypadku określonego w umowie ubezpieczenia (zgodnie z art. 817 KC zakład powinien wypłacić świadczenie 30 dni od daty otrzymania zawiadomienia o szkodzie). Gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, świadczenie powinno być spełnione w ciągu czternastu dni od wyjaśnienia tych okoliczności. Bezsporną część świadczenia zakład powinien jednak spełnić w terminie 30 dni od zawiadomienia o wypadku, 34

36 stwierdzenie zawarcia umowy ubezpieczenia polisą, legitymacją ubezpieczeniową, tymczasowym zaświadczeniem albo innym dokumentem ubezpieczenia, poinformowanie ubezpieczającego, że dokument ubezpieczenia zawiera postanowienia, które odbiegają na jego niekorzyść od treści złożonej przez niego oferty lub od ogólnych warunków ubezpieczenia; niewykonanie tego obowiązku przez zakład sprawia, że zmiany dokonane na niekorzyść ubezpieczającego są nieważne; ogólne warunki ubezpieczenia dla poszczególnych rodzajów ubezpieczeń mogą zawierać postanowienia korzystniejsze dla ubezpieczającego, podanie w dokumencie ubezpieczenia tekstu ogólnych warunków ubezpieczenia (o.w.u.), na których podstawie umowa została zawarta; jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia były ogłoszone lub wyłożone do publicznej wiadomości, zakład ubezpieczeń może w dokumencie ubezpieczenia bądź tylko powołać się na ogólne warunki, bądź też zamieścić w umowie wyciąg z tych warunków zawierający najbardziej istotne ich postanowienia, podając, gdzie warunki te zostały ogłoszone, wyłożone do publicznej wiadomości, zwrot ubezpieczającemu poniesionych kosztów zastosowania środków w celu zmniejszenia szkody, zabezpieczenia bezpośrednio zagrożonego mienia przed szkodą, jeżeli środki te były celowe, chociażby okazały się bezskuteczne. Obowiązki ubezpieczającego Obowiązki ubezpieczającego w okresie przed zawarciem umowy ubezpieczenia: dostarczenie dokładnych i prawdziwych informacji, które będą stanowiły podstawę do prawidłowego określenia stawek ubezpieczeniowych zgodnie z obowiązującą taryfą. Obowiązki istniejące w okresie trwania umowy ubezpieczeniowej, ale przed nastąpieniem wypadku ubezpieczeniowego: przestrzeganie praw i przepisów umowy, informowanie ubezpieczyciela o istotnych zmianach, które mogą mieć wpływ na wzrost niebezpieczeństwa zagrożonym podmiotom. Obowiązki powstające z chwilą nastąpienia wypadku ubezpieczeniowego: użycie wszelkich dostępnych środków i metod w celu minimalizacji szkody, zabezpieczenie szkody, zawiadomienie zakładu ubezpieczeń w terminie niezwłocznym. 35

37

38 4. Klasyfikacje oraz ogólna charakterystyka ubezpieczeń gospodarczych Ustawa o działalności ubezpieczeniowej definiuje działalność ubezpieczeniową jako wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych 24. Rys. 3. Podział ubezpieczeń wg sfer działania i przedmiotu ubezpieczenia. Źródło: Opracowanie własne. 24 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). 37

39 Najogólniej ubezpieczenia można podzielić na ubezpieczenia gospodarcze oraz społeczne. Ubezpieczenie społeczne jest formą zabezpieczenia społecznego rozumianego jako całokształt urządzeń publicznych chroniących przed niedostatkiem 25. Jest jednym z instrumentów polityki socjalnej państwa. Ma charakter powszechny i przymusowy. W ramach ubezpieczeń społecznych funkcjonują ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. O wiele szerszy zakres posiadają natomiast ubezpieczenia gospodarcze. Są w przeważającej części ubezpieczeniami dobrowolnymi, czyli takimi, w przypadku których ubezpieczający się samodzielnie decyduje o swoich potrzebach odnośnie objęcia poszczególnych przedmiotów ryzyka ochroną ubezpieczeniową. Nawiązanie stosunku ubezpieczeniowego następuje poprzez zawarcie umowy ubezpieczeniowej pomiędzy zakładem ubezpieczeniowym i ubezpieczającym. W skład ubezpieczeń gospodarczych wchodzą ubezpieczenia osobowe oraz majątkowe (rysunek 3). Ze względu na przedmiot ubezpieczenia, w ramach ubezpieczeń gospodarczych, można wyróżnić: ubezpieczenia osobowe i ubezpieczenia majątkowe. Ubezpieczenia osobowe przedmiotem ubezpieczenia jest osoba ubezpieczonego: życie, zdrowie oraz zdolność człowieka do wykonywania pracy Przedmiot ubezpieczenia osobowego posiada szczególną naturę, co przysparza trudności w oszacowaniu jego wartości do celów ubezpieczenia, dlatego wielkość sumy ubezpieczenia jest umowna. (W przypadku ubezpieczeń osobowych ochrona ubezpieczeniowa może odnosić się również do pozytywnych zdarzeń losowych, które nie powodują szkód, lecz są źródłem potrzeb majątkowych, np. osiągnięcie wieku emerytalnego, urodzenie się dziecka itp.) Podstawowe cechy tych ubezpieczeń: suma ubezpieczenia w tych ubezpieczeniach jest umowna, zależy więc od woli stron umowy ubezpieczenia i od możliwości finansowych ubezpieczającego się, wysokość składki ubezpieczeniowej jest wprost proporcjonalna do wysokości sumy ubezpieczenia, jako maksymalnej granicy spodziewanego świadczenia, ubezpieczenia osobowe dotyczą tylko osób fizycznych. Ubezpieczenia majątkowe są ubezpieczeniami majątku w postaci rzeczy lub ubezpieczeniami sytuacji majątkowej (interesu majątkowego) ubezpieczonego. Przedmiotem ubezpieczenia mogą być więc nie tylko konkretne dobra materialne, lecz także bieżące lub przyszłe aktywa i pasywa podmiotu ubezpieczenia. Ze względu na przedmiot ubezpieczenia majątkowe można podzielić na: ubezpieczenia rzeczowe są ubezpieczeniami majątku w postaci rzeczy dóbr material nych (budynki, mieszkania, pojazdy mechaniczne, mienie ruchome, towary w transporcie, zwierzęta itp.); 25 T. Szumlicz, Ubezpieczenia społeczne, Branta, Bydgoszcz Warszawa 2005, s

40 ubezpieczenia majątkowe sensu stricte dotyczą wartości majątkowych należących do ubezpieczonego, które mogą mieć postać wierzytelności (np. należności kredytowe), wartości, których uzyskania oczekuje ubezpieczony w przyszłości (np. zysk). Ubezpie czeniami majątkowymi sensu stricte są w szczególności ubezpieczenia OC oraz ubezpie czenia różnych ryzyk finansowych. Cechy tych ubezpieczeń: dotyczą tylko negatywnych zdarzeń losowych, które pociągają za sobą szkodę wyrażoną w pieniądzu, suma ubezpieczenia ustalana jest najczęściej na podstawie wartości przedmiotu; w zależności od tego, czy stosunek sumy ubezpieczenia do wartości przedmiotu ubezpieczenia jest mniejszy od jedności, równy jedności, czy też większy, mamy do czynienia z niedoubezpieczeniem, ubezpieczeniem w pełnej wartości, nadubezpieczeniem, dotyczą zarówno osób fizycznych, jak i osób prawnych oraz innych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Ze względu na rodzaj zdarzenia losowego objętego ochroną ubezpieczeniową można wyróżnić: ubezpieczenia od ognia, ubezpieczenia od kradzieży, ubezpieczenia od rabunku, ubezpieczenia od utraty zysku, ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej itd. Kolejny podział ubezpieczeń wiąże się z rodzajem swobody ubezpieczenia. W związku z tym rozróżniamy ubezpieczenia obowiązkowe i ubezpieczenia dobrowolne, przy czym znaczna większość ubezpieczeń gospodarczych posiada dobrowolny charakter. Według przepisów prawa ubezpieczenia obowiązkowe, które występują na polskim rynku, można ująć w cztery grupy: ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, zwane dalej ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, zwane dalej ubezpieczeniem OC rolników, ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, zwane dalej ubezpieczeniem budynków rolniczych, ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). 39

41 W skład ubezpieczeń z pkt. 4 art. 4 ww. ustawy wchodzą ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za wyrządzenie szkód z tytułu wykonywania określonych zawodów: adwokatów, radców prawnych, notariuszy, doradców podatkowych, biegłych rewidentów, biur rachunkowych, komorników sądowych, rzeczoznawców majątkowych, pośredników w obrocie nieruchomościami, zarządców nieruchomości, architektów, brokerów ubezpieczeniowych, agentów ubezpieczeniowych, rzeczników patentowych, detektywów, kwalifikowanych podmiotów świadczących usługi certyfikacyjne, organizatorów imprez masowych, organizatorów turystyki i pośredników turystycznych, osoby eksploatującej za szkody wyrządzone na skutek wypadku jądrowego, z tytułu szkód spowodowanych zanieczyszczeniem olejami, podmiotów przyjmujących zamówienia na świadczenie zdrowotne oraz dysponentów jednostki za szkody wyrządzone przez osoby uprawnione do podejmowania medycznych działań ratowniczych przy wykonywaniu tych działań. Podstawowe różnice między ubezpieczeniami obowiązkowymi a dobrowolnymi: zakład ubezpieczeń prowadzący działalność w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego nie może odmówić zawarcia umowy tego ubezpieczenia, w przeciwieństwie do ubezpieczeń dobrowolnych, w ubezpieczeniach obowiązkowych nie obowiązuje zasada swobody umów, stanowiąca m.in., iż każda ze stron umowy ma swobodę co do tego, czy w ogóle zawrzeć umowę. ubezpieczenia obowiązkowe ustanawia się wówczas, jeżeli wymaga tego szeroko rozu miany interes społeczny i ekonomiczny wynikający z potrzeby zapewnienia ochrony oso bom poszkodowanym, ubezpieczenia obowiązkowe wprowadzane są na mocy ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz innych obowiązujących ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej prezentuje odrębne podejście do klasyfikacji ubezpieczeń, tj. oddziela ubezpieczenia na życie od pozostałych. Różnice między tymi ubezpieczeniami wiążą się z zasadami prowadzenia rachunku techniczno-ubezpieczeniowego, tworzeniem rezerw, horyzontami czasowymi ubezpieczeń, jak również charakterem roszczeń i obsługą ubezpieczeń 27. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z 22 maja 2003 r. rozdziela ubezpieczenia na dwa działy: dział I ubezpieczenia na życie i dział II pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe. Ponadto w ramach działów dokonano klasyfikacji ubezpieczeń według grup i rodzajów ryzyka. Dział I Ubezpieczenia na życie: 27 J. Monkiewicz (red.), Podstawy ubezpieczeń, tom 1 Mechanizmy i funkcje, Poltext, Warszawa

42 1. Ubezpieczenia na życie. 2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci. 3. Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. 4. Ubezpieczenia rentowe. 5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4. Dział II Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe: 1. Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej: a) świadczenia jednorazowe, b) świadczenia powtarzające się, c) połączone świadczenia, o których mowa w pkt 1 i 2, d) przewóz osób. 2. Ubezpieczenia choroby: a) świadczenia jednorazowe, b) świadczenia powtarzające się, c) świadczenia kombinowane. 3. Ubezpieczenia casco pojazdów lądowych, z wyjątkiem pojazdów szynowych, obejmujące szkody w: a) pojazdach samochodowych, b) pojazdach lądowych bez własnego napędu. 4. Ubezpieczenia casco pojazdów szynowych, obejmujące szkody w pojazdach szynowych. 5. Ubezpieczenia casco statków powietrznych, obejmujące szkody w statkach powietrznych. 6. Ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej casco statków żeglugi morskiej i statków żeglugi śródlądowej, obejmujące szkody w: a) statkach żeglugi morskiej, b) statkach żeglugi śródlądowej. 7. Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie, obejmujące szkody na transportowanych przedmiotach, niezależnie od każdorazowo stosowanych środków transportu. 8. Ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami, obejmujące szkody rzeczowe nieujęte w grupach 3-7, spowodowane przez: a) ogień, b) eksplozję, c) burzę, d) inne żywioły, e) energię jądrową, f) obsunięcia ziemi lub tąpnięcia. 41

43 9. Ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych (jeżeli nie zostały ujęte w grupie 3, 4, 5, 6 lub 7), wywołanych przez grad lub mróz oraz inne przyczyny (jak np. kradzież), jeżeli przyczyny te nie są ujęte w grupie Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania pojazdów lądowych z napędem własnym, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika. 11. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania statków powietrznych, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika. 12. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za żeglugę morską i śródlądową, wynikającej z posiadania i użytkowania statków żeglugi śródlądowej i statków morskich, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika. 13. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ogólnej) nieujętej w grupach Ubezpieczenia kredytu, w tym: a) ogólnej niewypłacalności, b) kredytu eksportowego, spłaty rat, kredytu hipotecznego, kredytu rolniczego. 15. Gwarancja ubezpieczeniowa: a) bezpośrednia, b) pośrednia. 16. Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych, w tym: a) ryzyka utraty zatrudnienia, b) niewystarczającego dochodu, c) złych warunków atmosferycznych, d) utraty zysków, e) stałych wydatków ogólnych, f) nieprzewidzianych wydatków handlowych, g) utraty wartości rynkowej, h) utraty stałego źródła dochodu, i) pośrednich strat handlowych poza wyżej wymienionymi, j) innych strat finansowych. 17. Ubezpieczenia ochrony prawnej. 18. Ubezpieczenia świadczenia pomocy na korzyść osób, które popadły w trudności w czasie podróży lub podczas nieobecności w miejscu zamieszkania 28. Ze względu na formę organizacyjno-prawną oraz cel instytucji oferującej ubezpieczenia, można wyróżnić: ubezpieczenia komercyjne oferowane są przez zakłady ubezpieczeń działające w for mie spółki akcyjnej, 28 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). 42

44 ubezpieczenia wzajemne oferowane przez zakłady ubezpieczeń działające w formie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Charakterystyczną cechą towarzystw ubezpieczeń wzajemnych jest ubezpieczanie jego członków na zasadzie wzajemności. Towarzystwa w przeciwieństwie do zakładów ubezpieczeń działających w formie spółek akcyj nych są instytucjami non-profit. Tabela 2. Porównanie ubezpieczeń komercyjnych i wzajemnych. KOMERCYJNE Działalność ubezpieczeniowa ma na celu osiąganie zysku. Stała składka a priori. Jeden stosunek prawny. Ryzyko gospodarcze ponosi grupa kapitałowa (np. akcjonariusze). Wyraźne rozwarstwienie grupy interesów właścicieli kapitału oraz usługobiorców (ubezpieczonych). Silna potrzeba reasekuracji. Potrzeba pośredniej dystrybucji ubezpieczeniowej. Stosunkowo duże koszty administracyjne. Źródło: Opracowanie własne WZAJEMNE Charakter non profit. Składka niestała (zwroty lub dopłaty po zakończeniu okresu obrachunkowego). Dwa stosunki prawne: stosunek ubezpieczenia oraz stosunek członkostwa w TUW. Ryzyko gospodarcze ponosi wspólnota ubezpieczonych członków. Tożsamość interesów członków towarzystwa (zwłaszcza posiadających udziały) oraz osób ubezpieczonych. Mniejsza potrzeba reasekuracji (niedobór składki może zostać uzupełniony przez dopłaty członków do składki). Niewielki udział pośredników w zdobywaniu nowych członków towarzystwa, będących zarazem ubezpieczającymi. Stosunkowo niskie koszty administracyjne. Przyjmując za kryterium przedmiot ubezpieczenia, można wyróżnić ubezpieczenia: budynków, mieszkań, pojazdów mechanicznych, mienia ruchomego, towarów w transporcie, zwierząt itp. Kryteria inne (w tym historyczne): ubezpieczenia morskie (regulowane przepisami kodeksu morskiego), ubezpieczenia lądowe (regulowane przepisami kodeksu cywilnego; zawierają także ubezpieczenia lotnicze, satelitarne, żeglugi śródlądowej); ubezpieczenia podmiotów gospodarczych, ubezpieczenia ludności; 43

45 ubezpieczenia w obrocie krajowym, ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym; ubezpieczenia publiczne, ubezpieczenia prywatne. ubezpieczenia bezpośrednie (asekuracja i koasekuracja), ubezpieczenia pośrednie (reasekuracja i retrocesja). 44

46 5. Techniczno-ubezpieczeniowe instrumenty ograniczające odpowiedzialność ubezpieczyciela w ubezpieczeniach gospodarczych Poza przyjętymi w produktach ubezpieczeniowych systemami i sumami ubezpieczeń, o właściwym ich doborze, jakości i kosztach decyduje także szereg elementów ubezpieczenia obniżających stopień odpowiedzialności firmy ubezpieczeniowej za powstałe szkody. Zaliczamy do nich wyłączenia z ubezpieczenia (tzw. ryzyka wyłączone), udziały własne, franszyzę integralną, redukcyjną, limity odpowiedzialności odszkodowawczej, klauzule ubezpieczeniowe zawężające odpowiedzialność, konsumpcję sumy ubezpieczenia, cesję polisy, regres ubezpieczeniowy i inne Wyłączenia ochrony ubezpieczeniowej Są to przypadki zdarzeń szkodowych, za które zakład ubezpieczeń na podstawie umowy ubezpieczenia nie odpowiada. W ubezpieczeniach majątkowych katalog wyłączeń ochrony ubezpieczeniowej jest określony przez zakłady ubezpieczeń podobnie, występują jednak pewne różnice, które możemy uchwycić poprzez dokładną analizę treści poszczególnych umów ogólnych warunków ubezpieczenia. Katalog wyłączeń zróżnicowany jest również w zależności od wariantu ubezpieczenia, który wybieramy (wyłączenia ochrony ubezpieczeniowej zostały przedstawione szerzej przy charakterystyce poszczególnych produktów ubezpieczeniowych). 45

47 5.2. Franszyzy ubezpieczeniowe Określane są jako kwotowe lub procentowe ograniczenia w wypłacanych odszkodowaniach. Zasadniczo wyróżniamy dwa rodzaje franszyz, tj. franszyzy integralne i redukcyjne oraz udziały własne w szkodzie w niektórych firmach ubezpieczeniowych zwane także franszyzami redukcyjnymi. W wyjątkowych sytuacjach firmy ubezpieczeniowe wprowadzają także limity odpowiedzialności odszkodowawczej. Franszyza integralna (względna, warunkowa) Jest to zapisana w polisie, uzgodniona kwota, do wysokości której ubezpieczający sam ponosi skutki każdej szkody. Jeżeli jednak wartość szkody przekroczy tę kwotę, wtedy towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaci całe należne odszkodowanie. Franszyza integralna jest spotykana we wszystkich rodzajach ubezpieczeń i ma na celu wyeliminowanie konieczności likwidowania szkód drobnych i nasilenie działań prewencyjnych. Franszyzy integralne charakteryzują się tym, że zakład ubezpieczeń nie uruchamia ubezpieczenia przy szkodach do określonej wysokości w celu wyeliminowania z obsługi likwidacyjnej drobnej szkody, gdzie koszt związany z prowadzeniem postępowania likwidacyjnego (czas pracy reprezentanta zakładu ubezpieczeń likwidatora, koszt jego dojazdu, koszt przygotowania dokumentacji) przekroczyłby wartość samej szkody. Przykładowo w ubezpieczeniach auto-casco często w o.w.u. jest zapis, że ubezpieczyciele nie odpowiadają za szkody nie przekraczające np. 500 zł lub 1% wartości samochodu (samochód wart jest zł, zakład ubezpieczeń odpowiada w pełni za szkody powyżej 400 zł). Franszyza redukcyjna (bezwzględna, bezwarunkowa) Zwykle określona procentowo np. 5% lub 10% w każdej szkodzie, albo rzadziej kwotowo, np. 200 euro czy 600 zł w każdej szkodzie rzeczowej. W ofertach spotyka się także przypadki mieszane określenia franszyz, np. 10% w każdej szkodzie rzeczowej, ale nie więcej lub nie mniej niż 1000 zł. Franszyza redukcyjna ogranicza wypłacane odszkodowanie na określonych w niej zasadach i głównie ma za zadanie stanowić czynnik motywujący poszkodowanego do podwyższonej staranności i dbałości o swój majątek, gdyż w sytuacji jego utraty zakład ubezpieczeń nie będzie kompensował szkody w całości, a pomniejszy odszkodowanie o wartość określonej umową franszyzy, która to obciąży poszkodowanego. Przeciwnie do franszyz integralnych zwykle udziały własne (franszyzy redukcyjne) można wykupić, tzn. zakład będzie odpowiadał za całość szkody, ale jest to związane z koniecznością opłacenia dodatkowej składki. Udział własny Ograniczenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń podobne w skutkach do franszyzy redukcyjnej z tym, że obniżenie wysokości odszkodowania obniżane 46

48 jest zawsze o wartość stanowiącą iloczyn ułamka wyrażającego stopień udziału własnego ubezpieczającego oraz wartości odszkodowania. W odróżnieniu do franszyzy redukcyjnej ułamek ten jest odnoszony do wartości odszkodowania, a nie wartości ubezpieczanego mienia. W praktyce obrotu termin ten często stosowany jest jako synonim franszyzy redukcyjnej. Zad 1. Przykład Jan Kowalski ubezpieczył swój samochód w towarzystwie Y na sumę zł. Umowa ubezpieczenia AC zastrzegała udział własny w wysokości 10% wartości szkody. Przed zawarciem umowy towarzystwo Y proponowało zniesienie udziału własnego w zamian za zwyżkę składki, lecz Jan Kowalski nie skorzystał z tej możliwości. a) Ubezpieczony samochód został skradziony spod bloku, w którym mieszkał Jan Kowalski, po miesiącu od zawarcia umowy. Szkodę wyceniono na zł. b) Pan Jan sam uszkodził swój samochód. Stratę oszacowano na zł. Ile wyniesie odszkodowanie wypłacone Janowi Kowalskiemu? a) Udział własny w szkodzie to zł x 10% = zł. Odszkodowanie wyniosło zł zł = zł. b) Udział własny w szkodzie to zł x 10% = zł. Odszkodowanie wyniosło zł zł = zł. Zad 2. Jan Kowalski ubezpieczył swój samochód w towarzystwie X na sumę zł. Umowa ubezpieczenia AC zastrzegała 10% franszyzę redukcyjną. Przed zawarciem umowy towarzystwo X proponowało zniesienie franszyzy redukcyjnej w zamian za zwyżkę składki, lecz Jan Kowalski nie skorzystał z tej możliwości. Ubezpieczony samochód został skradziony spod bloku, w którym mieszkał Jan Kowalski, 9 miesięcy od zawarcia umowy. Szkodę wyceniono na zł. Ile wyniesie odszkodowanie wypłacone Janowi Kowalskiemu? Rozwiązanie Franszyza redukcyjna = 10% wartości sumy ubezpieczenia = 60 tys. zł x 10% =6000 zł. Wypłacone odszkodowanie = =52000 zł O ile udział własny stanowi często pewien procent szkody, który nie zostanie pokryty przez ubezpieczyciela, o tyle franszyza redukcyjna stanowi kwotę (np. obliczoną jako pewien procent sumy ubezpieczenia), o którą zmniejszeniu ulegać będzie każdorazowa wypłata odszkodowania. W zamian za zastrzeżenie franszyzy redukcyjnej towarzystwa ubezpieczeniowe proponują zwykle dość istotną obniżkę wysokości składki. W praktyce instytucje udziału własnego i franszyzy redukcyjnej bywają mylone i stosowane zamiennie. Tak czy inaczej 47

49 oznaczają one, że ewentualne odszkodowanie nie będzie pokrywało 100% szkody, lecz ulegnie procentowemu lub kwotowemu pomniejszeniu. Mechanizmy funkcjonowania franszyzy integralnej i redukcyjnej przedstawiono w tabelach 3 i 4. Tabela 3. Przykłady obliczenia odszkodowania przy zastosowaniu franszyzy integralnej (FI) i franszyzy redukcyjnej (FR). *suma ubezpieczenia Wartość obiektu w zł Suma ubezpieczenia w zł Franszyza w % s.u*. Szkoda w zł Odszkodowanie przy FI Odszkodowanie przy FR Odszkodowanie FI:FR w % Źródło: Opracowanie własne. Tabela 4. Przykłady obliczenia odszkodowania przy zastosowaniu franszyzy integralnej (FI) i franszyzy redukcyjnej (FR). Wartość obiektu w zł Suma ubezpieczenia w zł Franszyza w % s.u*. Szkoda w zł Odszkodowanie przy FI Odszkodowanie przy FR Odszkodowanie FI:FR w % , , , , , Źródło: Opracowanie własne Limit odpowiedzialności odszkodowawczej To górna granica odpowiedzialności ustalana przez zakłady ubezpieczeń, stosowana głównie w przypadku ryzyk, których wystąpienie spowodować może zjawisko kumulacji szkód kataklizmów (powodzie, trzęsienie ziemi, gradobicie ). Limit ten z reguły ustalany na jedno lub na jedno i wszystkie zdarzenia szkodowe w okresie ubezpieczenia. Jeżeli w polisie widnieje zapis, że maksymalne 48

50 odszkodowanie (np. za szkody powodziowe) wynosi 100 tys. zł, to znaczy, że za wszystkie szkody w okresie ubezpieczenia w wyniku powodzi odszkodowanie ograniczone jest do tej kwoty bez względu na wysokość sumy ubezpieczenia, bez względu na to, czy limit ten zostanie skonsumowany przez jedną, czy przez większą liczbę szkód powodziowych w okresie ubezpieczenia. Jednak każde wypłacone odszkodowanie będzie pomniejszało zapisany w polisie limit Konsumpcja sumy ubezpieczenia Suma ubezpieczenia ulega zmniejszeniu o taką kwotę, w jakiej wypłacono odszkodowanie, przy czym wypłata odszkodowania w wysokości równej sumie ubezpieczenia powoduje rozwiązanie umowy ubezpieczenia, chyba że, co występuje w praktyce, umowa przewiduje inne rozwiązania Klauzule ubezpieczeniowe Zastrzeżenia, dodatkowe regulacje w polisie ubezpieczeniowej, które mogą ograniczać, rozszerzać lub zmieniać zakres ochrony ubezpieczeniowej. Często zawierają postanowienia natury prewencyjnej. Przykłady klauzul: klauzula inflacyjna uzgodniony limit wzrostu cen w okresie ubezpieczenia, klauzula: usunięcie pozostałości po szkodzie zwrot koniecznych i uzasadnionych kosztów poniesionych przez ubezpieczającego w związku z powstałą szkodą rzeczową, klauzula: cena zbytu za produkty gotowe. Wyroby są traktowane za gotowe do dostarczenia od momentu, gdy zakończona została ich produkcja, klauzula: rezygnacja z roszczeń regresowych. Obowiązuje tylko przy ubezpieczeniach od pożaru; ta klauzula nie ma zastosowania w przypadku szkód, które powstały w wyniku umyślnego działania lub rażącego niedbalstwa osób trzecich lub ich przedstawicieli; ubezpieczyciel rezygnuje z roszczeń regresowych wobec pracowników ubezpieczającego, o ile szkoda nie była wynikiem ich działania umyślnego, klauzula automatycznego pokrycia nowo nabywanych środków trwałych np. limit ,- zł. 49

51 5.6. Regres ubezpieczeniowy To prawo zakładu ubezpieczeń do dochodzenia wypłaconego odszkodowania od rzeczywistego sprawcy szkody. Ma miejsce wówczas, gdy np. ubezpieczony budynek spalił się a sprawcą pożaru była osoba trzecia. Po wypłaceniu ubezpieczonemu odszkodowania zakład ubezpieczeń nabywa prawa do dochodzenia odszkodowania od podpalacza. Jeżeli zakład pokrył tylko część szkody, poszkodowanego przysługuje co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed roszczeniem regresowym zakładu ubezpieczeń. Podstawą prawną regresu jest artykuł Kodeksu cywilnego. Tenże artykuł w 2 stanowi, iż zakładowi nie wolno regresować swoich roszczeń wobec osób, z którymi ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym (z reguły będzie to najbliższa rodzina, może też to być konkubent konkubina) oraz wobec osób, za które ponosi odpowiedzialność (dla osób fizycznych będą to dzieci, dla jednostek produkcyjnych pracownicy). Sprawca szkody musi się liczyć z tym, że gdy szkodę pokrył zakład ubezpieczeń on sam nie jest wolny od wszelkiej odpowiedzialności. Jedyną możliwością uniknięcia przykrych skutków regresu jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, które co do zasady pokrywa szkody wyrządzone przez nas osobom trzecim. Wówczas jeden zakład ubezpieczeń ściąga należności od innego zakładu. Są jednak wyjątki od tej reguły np. w ubezpieczeniu OC samochodu, gdy szkodę wyrządziliśmy umyślnie, pod wpływem alkoholu itp. substancji, lub gdy prowadziliśmy pojazd bez wymaganych uprawnień to nawet jeżeli mamy odpowiednie OC zakład ubezpieczeń ściągnie z nas należną pokrzywdzonemu kwotę. Regres wówczas ma charakter quasi-karny. Regres ubezpieczeniowy dzieli się na: regres typowy (właściwy) dłużnikiem jest osoba trzecia, np. dochodzony od osoby, która zalała inne mieszkanie, regres nietypowy (niewłaściwy) dłużnikiem jest sam ubezpieczający. Regres nietypowy występuje w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej. Przykład: dochodzony od nietrzeźwego kierowcy, który wyrządził szkodę Cesja polisy ubezpieczeniowej Cesja polisy to przekazanie świadczenia (odszkodowania) przysługującego ubezpieczonemu na rzecz innej osoby fizycznej lub prawnej. Najczęściej dokonywanymi cesjami polisy są cesje na bank (zwłaszcza polis AC dotyczących pojazdów, na kupno których bank udzielił kredytu). 50

52 5.8. Największa możliwa szkoda (possible maximum loss PML) Z ubezpieczeniami majątkowymi szczególnie związane jest pojęcie największej możliwej do wystąpienia szkody (ang. possible maximum loss PML). Za PML uważana jest największa szkoda, jaka może powstać w ubezpieczonym mieniu w wyniku pożaru (lub innego ryzyka, jeżeli jest ono dominujące) na skutek najbardziej niekorzystnych okoliczności oraz przy założeniu, że pożar nie jest zwalczany wystarczająco skutecznie bądź wcale i może zostać zatrzymany tylko wtedy, gdy napotka niemożliwe do przejścia przeszkody lub jeżeli zabraknie materiału palnego. 29. Fachowe oszacowanie PML nie jest czynnością łatwą, ponieważ potrzebna jest specjalistyczna wiedza z wielu dziedzin i doświadczenie. Wymaga uwzględnienia wielu czynników i okoliczności oraz różnych scenariuszy przebiegu szkody. Z procesem ustalania PML jest również związane wyznaczenie tzw. kompleksów ogniowych. Kompleks ogniowy może tworzyć jeden budynek lub kilka albo instalacje i urządzenia zamontowane na otwartej przestrzeni, które są oddzielone od budynków z nimi sąsiadujących przestrzennie bądź konstrukcyjnie. W odniesieniu do budynków nie wyższych niż 20 m odległość czystej przestrzeni między dwoma budynkami powinna przynajmniej równać się wysokości wyższego budynku. Powinny być również zachowane następujące minimalne odległości (które mogą być inne w zależności od cech danego ryzyka zwiększające lub ograniczające zagrożenia przeniesienia ognia na sąsiadujący kompleks): 20 m od składowisk materiałów palnych (znajdujących się na wolnym powietrzu), 15 m między budynkami, w których magazynuje się lub przetwarza materiały palne, a budynkami sąsiadującymi, 10 m między obiektami o zwykłych cechach zagrożenia 30. Zasady obowiązujące przy wydzielaniu kompleksów pożarowych. Ściany oddzielające kompleksy powinny: posiadać odporność ogniową co najmniej 180 minut, nie zawierać żadnego materiału palnego, wytrzymać 3 uderzenia mechaniczne o sile 4000 Nm w temperaturze powyżej C (grubość ściany ceglanej 36,5 cm, gazobetonowej 30 cm, betonowej 20 cm), wykraczać poza poziom dachu, a jeżeli dach nie jest ognioodporny wystawać co najmniej 50 cm ponad jego poziom, 29 Z. Jęksa, Ubezpieczenia majątku i zysku firmy, Poltext, Warszawa 2000, s Ibidem, s

53 jeżeli posiadają otwory, powinny być uszczelnione ognioodpornie (otworów nie może być więcej niż 4, a ich wielkość nie może przekraczać 10% powierzchni całej ściany) 31. Przy szacowaniu prawdopodobnej maksymalnej wielkości szkody w wydzielonym kompleksie pożarowym za PML przyjmuje się szkodę całkowitą w danym kompleksie (100% wartości mienia znajdującego się w danym kompleksie). Obniżenie wartości PML jest możliwe, gdy kompleks posiada powierzchnię podzieloną dużą liczbą ognioodpornych przedzieleń konstrukcyjnych, w których nie są zlokalizowane materiały palne oraz na obszarze całego kompleksu nie występują materiały palne i wybuchowe. Istnieje jednak zagrożenie rozprzestrzenienia się szkody poza jeden kompleks, gdy w kompleksie występuje np. ryzyko eksplozji, upadku statku powietrznego zakłady znajdujące się niedaleko lotnisk, ryzyko wystąpienia silnych wiatrów góry, wybrzeża, zagrożenie żywiołami- obszary powodziowe. Przy szacowaniu PML pomija się możliwość ograniczenia rozmiaru szkody poprzez zadziałanie automatycznych i ręcznych instalacji zwalczających pożar, urządzeń sygnalizacji pożarowej, straży pożarnej. Nie jest uwzględniania również kumulacja szkód, np. na skutek podpalenia lub uderzenia pioruna jednocześnie w więcej niż jeden kompleks, upadku statku powietrznego, jeżeli zakład nie znajduje się w pobliżu lotniska, czy eksplozji cysterny przejeżdżającej w pobliżu zakładu. Za wielkość PML dla danej lokalizacji przyjmuje się wartość odtworzeniową mienia w największym wartościowo kompleksie do wielkości łącznej sumy ubezpieczenia. 31 Ibidem, s

54 6. Zasady ustalania sumy ubezpieczenia majątku trwałego i obrotowego Jednym z najistotniejszych czynników decydujących o adekwatności ubezpieczenia jest właściwie ustalona suma ubezpieczenia. Powinna ona być tak określona, aby w razie utraty mienia lub jego zniszczenia ubezpieczający uzyskał odszkodowanie w wysokości umożliwiającej jego odbudowę lub zakup. W przypadku częściowego uszkodzenia mienia, suma ubezpieczenia winna gwarantować otrzymanie odszkodowania w wysokości zapewniającej środki na dokonanie naprawy Suma ubezpieczenia aktywów trwałych Suma ubezpieczenia oparta na wartości odtworzeniowej (nowej) Sumy ubezpieczenia odnoszące się do wszystkich składników rzeczowego majątku trwałego, których stopień zużycia w zależności od OWU nie przekracza 20-40% wartości zakupu lub budowy, powinny być oparte na podstawie wartości odtworzeniowej, nowej, czyli ustalone na podstawie powyższych ogólnych zasad. Wartość odtworzeniowa (nowa) budynków powinna uwzględniać wszystkie koszty, jakie będą musiały być poniesione, aby odtworzyć obiekt tego samego rodzaju, o identycznej powierzchni, tej samej konstrukcji i materiałów lub zakupić gotowy. Do kosztów wlicza się m.in. koszty materiałowe łącznie z transportem, wykonawstwa robót, nadzoru budowlanego, usług geodezyjnych itp. W wartości odtworzeniowej (nowej) uwzględnia się też koszty usunięcia i uprzątnięcia pozostałości po szkodzie. Wartość odtworzeniowa (nowa) dla maszyn i urządzeń powinna uwzględniać koszty zakupu mienia o zbliżonych parametrach, transportu zakupionego mienia, koszty montażu, cło itp. Skalkulowaną według tych zasad sumę ubezpieczenia zapisuje się w polisie i od tej kwoty oblicza składkę. W przypadku zaniżenia sumy ubezpieczenia poniżej wartości odtworzeniowej występuje zjawisko niedoubezpieczenia. Wówczas należne odszkodowanie zostanie obniżone zgodnie ze stosowaną przez towarzystwa ubezpieczeniowe zasadą wysokość wypłaconego odszkodowania musi 53

55 pozostawać w takim samym stosunku do wartości szkody, w jakim suma ubezpieczenia pozostaje do wartości ubezpieczenia ustalonej na dzień powstania szkody (zasada proporcji). W przypadku gdy ubezpieczający zrezygnuje z odtworzenia zniszczonego lub uszkodzonego mienia, to, pomimo że suma ubezpieczenia mienia odpowiadała wartości nowej, odszkodowanie zostanie wypłacone maksymalnie do wysokości odpowiadającej wartości rzeczywistej na dzień oszacowanej szkody. Mechanizm ten zapobiega przestępstwom ubezpieczeniowym. W sytuacji gdy nastąpi zawyżenie wartości mienia, ubezpieczyciel zapłaci odszkodowanie w wysokości szkody, ale nie więcej niż realna wartość mienia przed szkodą Suma ubezpieczenia oparta na wartości rzeczywistej Majątek trwały o stopniu zużycia przekraczającym określony w OWU procent wartości nowej (najczęściej 20%-50%) powinien być ubezpieczony na podstawie wartości rzeczywistej (technicznej). Wartość rzeczywista odpowiada wartości odtworzeniowej (nowej) pomniejszonej o faktyczne zużycie techniczne mienia. Wartość ta jest ustalana na podstawie indywidualnej wyceny przed zawarciem umowy ubezpieczenia Suma ubezpieczenia oparta na wartości upłynnienia (na rynku) Budynki, budowle, maszyny, urządzenia i wyposażenie, których stopień zużycia jest na tyle duży, że nie pozwala na dalsze ich użytkowanie zgodnie z przeznaczeniem, ubezpiecza się na sumę odpowiadającą wartości upłynnienia, czyli cenie, za jaką można byłoby je sprzedać na rynku w odpowiednim miejscu i czasie. Odszkodowanie wypłacane jest w ramach sumy ubezpieczenia, w wysokości odpowiadającej wartości upłynnienia oszacowanej na dzień szkody Suma ubezpieczenia oparta na wartości księgowej brutto Na rynku polskim większość środków trwałych ubezpieczana jest nadal na wartość księgową brutto, czyli wartość początkową mienia z uwzględnieniem kolejnych przeszacowań jego wartości. Wartość ta bywa błędnie traktowana przez wielu niezorientowanych klientów jako wartość odtworzeniowa. Odszkodowanie za szkodę całkowitą ograniczone jest do zdeklarowanej przez ubezpieczającego sumy ubezpieczenia dla danej ubezpieczonej pozycji. Zgodnie z zasadą proporcji, przy ubezpieczeniu na wartość księgową brutto, odszkodowanie za szkodę częściową nie może przekroczyć tej części wartości księgowej brutto mienia dotkniętego szkodą, jaka odpowiada procentowemu stopniowi jego uszkodzenia. 54

56 Z punktu widzenia interesu ubezpieczającego przyjęcie za podstawę sumy ubezpieczenia według wartości księgowej stwarza niebezpieczeństwo niewystarczającego pokrycia całej szkody przez ubezpieczyciela i dużą część straty musi pokryć sam ubezpieczający. Na rozwiniętych rynkach asekuracyjnych ta metoda ustalania sumy ubezpieczenia jest rzadko stosowana Suma ubezpieczenia aktywów obrotowych Aktywa obrotowe nie posiadają wartości rzeczywistej oraz wartości księgowej w sensie ubezpieczeniowym, ponieważ nie występuje tu zjawisko zużycia technicznego. Dlatego też suma ubezpieczenia dla tego rodzaju mienia każdorazowo powinna odpowiadać wartości odtworzeniowej (nowej). Wartość nowa tworzona jest na podstawie ceny zakupu, transportu, załadunku, rozładunku. Wartością granicy ubezpieczenia jest cena, za jaką można byłoby sprzedać aktywa obrotowe. Odszkodowanie jest wyliczane również na tej podstawie. Podstawę ustalenia sumy ubezpieczenia dla gotówki jest jej wartość nominalna, papierów wartościowych notowanie giełdowe z dnia zgłoszenia do ubezpieczenia, dla mienia pracowniczego wartość odtworzeniowa (nowa). Zad. 1. Przykład. Suma ubezpieczenia oparta o wartość odtworzeniową (nową). Ubezpieczono budynek na sumę wg wartości odtworzeniowej (nowej) równą 1 mln zł. Okres ubezpieczenia: r. Uzgodniona długość prawdopodobnego maksymalnego okresu odtworzenia 12 miesięcy od dnia szkody. Uzgodniony limit wzrostu cen towarów i usług (klauzula inflacyjna) w okresie ubezpieczenia i prawdopodobnym okresie odtworzenia 15% Data szkody r. Rys. 4. Schemat sytuacyjny. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Z. Jęksa, Ubezpieczenia majątku i zysku firmy, Poltext, Warszawa 2000, s

57 Rozwiązanie: A suma ubezpieczenia = wartość odtworzeniowa na pierwszy dzień obowiązywania polisy ( r.) = 1 mln zł B całkowite poniesione koszty odtworzenia na dzień r. = 1,11 mln zł Odbudowa została zakończona po 11 miesiącach tj r. Rzeczywista inflacja za okres od r. -12 %. Granica odszkodowania = 1mln zł + 12% = 1,12 mln zł. Poniesiony koszt odbudowy 1,11 mln zł = odszkodowanie do wypłaty. Odszkodowanie zostanie w tej sytuacji wypłacone do wysokości rzeczywiście poniesionych przez ubezpieczającego kosztów odtworzenia, zapewni więc pełną kompensację szkody. Zad. 2. Przykład. Suma ubezpieczenia oparta o wartość księgową brutto. 32 Przedmiot ubezpieczenia linia technologiczna produkcyjna, suma ubezpieczenia 18 mln (wartość księgowa brutto), stopa składki 0,15%. W wyniku szkody pożarowej linia technologiczna została poważnie uszkodzona, rzeczoznawcy oszacowali stopień jej uszkodzenia na 35%, poniesione koszty naprawy wyniosły 8,5 mln zł. Rozwiązanie Składka roczna 18 mln zł x 0,15% = 27 tys. zł. Wartość odtworzeniowa (nowa) 25 mln zł (cena zakupu 24 mln zł + koszty towarzyszące 1 mln zł. Składka, jaka byłaby zapłacona przy ubezpieczeniu wg wartości nowej 25 mln zł x 0,15% = 37,5 tys. zł. Zasada: odszkodowanie za szkodę częściową nie może przekroczyć tej części wartości księgowej brutto mienia dotkniętego szkodą, jaka odpowiada procentowemu stopniowi jego uszkodzenia. Odszkodowanie wg powyższej zasady 18 mln x 35% =6,3 mln zł. Pozostałą część kosztów naprawy (tj. 8,5 mln -6,3 mln zł = 2,2 mln zł ) musi ponieść ubezpieczający. Oszczędności na składce = 10,5 tys. zł odpowiadają więc stracie na odszkodowaniu = 2,2 mln zł. W przypadku, gdyby linia technologiczna została ubezpieczona na wartość częściową (nową), to ubezpieczyciel pokryłby całkowite udokumentowane koszty naprawy. Z kolei w przypadku wystąpienia szkody całkowitej odszkodowanie wyniosłoby 18 mln zł, a faktyczny koszt odtworzenia zniszczonej linii 25 mln zł (+wzrost cen). Strata obciążająca ubezpieczającego wyniosłaby więc co najmniej 7 mln zł. 32 Z. Jęksa, Ubezpieczenia majątku i zysku firmy, Poltext, Warszawa 2000, s

58 Zad. 3. Do samodzielnego rozwiązania Ubezpieczający (firma z branży spożywczej ) ubezpieczył linię technologiczną do wytwarzania produktów ubezpieczeniem od ryzyk ogniowych (FLEXA). Strony ustaliły, że suma ubezpieczenia wg wartości księgowej brutto tej linii wynosi 6 mln zł. Wartość odtworzeniowa (nowa) wyniosłaby 8 mln zł. Stopa składki dla tej linii 1,5 promila. W wyniku szkody pożarowej linia została poważnie uszkodzona. Rzeczoznawcy oszacowali stopień jej uszkodzenia na 40%. Poniesione koszty napraw udokumentowane rachunkami wyniosły 3 mln zł. Porównaj koszty ubezpieczenia tej linii przy ustaleniu sumy ubezpieczenia w oparciu o: 1) wartość księgową, 2) wartość nową (odtworzeniową). Porównaj odszkodowania oraz oceń jakość ubezpieczenia przy zastosowaniu tych dwóch metod ustalania sumy ubezpieczenia. 57

59

60 7. Systemy ubezpieczenia stosowane w ubezpieczeniach majątkowych W ubezpieczeniach majątku funkcjonuje kilka systemów wpływających na jakość ochrony ubezpieczeniowej, zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela oraz cenę ubezpieczenia. Wybór systemu zależy od produktu ubezpieczeniowego oraz szerokości zakresu ochrony ubezpieczeniowej. Można tu wyróżnić systemy: na sumy stałe, solidarnie na sumy stałe, na sumy zmienne, na pierwsze ryzyko oraz na wartość częściową System ubezpieczenia na sumy stałe System sum stałych jest najbardziej charakterystyczny dla ubezpieczeń. Można w nim ubezpieczyć zarówno środki trwałe, jak i obrotowe. Cechy charakterystyczne: stosowany w ubezpieczeniach od ognia i innych zdarzeń losowych, kradzieżowych i wielu innych, stosowany dla wszystkich środków trwałych budynków, budowli, maszyn, urządzeń, mienia powierzonego, mienia pracowniczego środków obrotowych produktów, surowców, materiałów oraz nakładów inwestycyjnych, ubezpieczeniu podlega całkowita wartość mienia będącego w posiadaniu ubezpieczającego, przy wypłacie odszkodowania ma zastosowanie zasada proporcji, każda wypłata automatycznie pomniejsza sumę ubezpieczenia. System ten powinien być stosowany przede wszystkim w ubezpieczeniu majątku zgromadzonego na terenie jednej lokalizacji System ubezpieczenia solidarnie na sumy stałe System korzystny zwłaszcza przy częstym przemieszczaniu mienia pomiędzy poszczególnymi lokalizacjami jedna polisa i nie ma obowiązku zgłaszania ubezpieczycielowi kolejnych miejsc pobytu podróżującego mienia. Cechy charakterystyczne: dotyczy ubezpieczeń od ognia, kradzieży z włamaniem i rabunku i innych, 59

61 ubezpieczeniem objęte jest mienie ruchome zlokalizowane w różnych miejscach, dla których ubezpieczający prowadzi wspólną księgowość, na poszczególne lokalizacje, ubezpieczeniu podlega całkowita wartość mienia ruchomego, bez podziału na lokalizacje, dla ubezpieczyciela należy podać dokładne adresy lokalizacji i informacje standardu zabezpieczeń, w razie szkody ubezpieczony musi udowodnić, że w danej lokalizacji znajdowała się deklarowana przez niego wartość mienia, przy wypłacie odszkodowania obowiązuje zasada proporcji, każda wypłata automatycznie pomniejsza sumę ubezpieczenia System ubezpieczenia na pierwsze ryzyko System ten zastosujemy jedynie wówczas, gdy z dużym prawdopodobieństwem możemy założyć, że ryzyko wystąpienia całkowitej utraty mienia jest niewielkie i suma ubezpieczenia może być niższa od wartości majątku. Cechy charakterystyczne: stosowany w ubezpieczeniach od kradzieży z włamaniem i rabunku dla każdego rodzaju mienia ruchomego, przy ubezpieczeniach gotówki i mienia osobistego pracowników, ubezpieczający zgłasza do ubezpieczenia taką wartość mienia ruchomego, jaka powinna odpowiadać przewidywanej maksymalnej wielkości straty, jakiej może doznać w następstwie wypadku ubezpieczeniowego, suma ubezpieczenia stanowi mniejszą lub większą część wartości całego mienia, zadeklarowana kwota jest limitem odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu szkody, wypłacone odszkodowania nie pomniejszają sumy ubezpieczenia. Uwaga: sumę ubezpieczenia na pierwsze ryzyko określamy sami, ale jeżeli w wyniku jednego zdarzenia straty, jakie poniesiemy będą wyższe niż zadeklarowana suma ubezpieczenia różnicę będziemy musieli pokryć z własnej kieszeni. Zad 1. Przykład. Pierwsze ryzyko, sumy stałe. Przykład. Ubezpieczono od kradzieży sprzęt sportowy zgromadzony w sklepie. Jego całkowita wartość wynosi zł. Ubezpieczający założył, że skradziony może zostać tylko najlżejszy sprzęt o wartości zł. Stawka ubezpieczeniowa za ubezpieczenie całego sprzętu (na sumy stałe) wyniosłaby 14 promili, natomiast w systemie na pierwsze ryzyko jest 2-krotnie wyższa. Pytania: 1. Ile wyniesie składka przy ubezpieczeniu na sumy stałe oraz na pierwsze ryzyko? 60

62 2. Ustal wysokość wypłaconego odszkodowania, jeżeli dokonano kradzieży na szkodę w wysokości: a) 40%, b) 20%, c) 10% wartości ubezpieczonego mienia. Rozwiązanie: Składka: a) na sumy stałe: 1,4 % x zł = zł b) na pierwsze ryzyko: 2,8% x zł = zł Odszkodowania: a) 40% na sumy stałe : 40% x zł = zł na pierwsze ryzyko: zł suma ubezpieczenia (maksymalna wartość odszkodowania). b) 20% na sumy stałe : 20% x zł = zł na pierwsze ryzyko: zł suma ubezpieczenia. c) 10% na sumy stałe : 10% x zł = zł na pierwsze ryzyko: zł wartość szkody System ubezpieczenia na sumy zmienne Zalecany jest przy znacznych okresowych wahaniach wartości środków obrotowych. Cechy charakterystyczne: stosowany w ubezpieczaniu zapasów (produkty, towary, surowce i materiały) od pożaru i innych zdarzeń losowych, suma ubezpieczenia musi być znaczna, TU nie zgadza się na zastosowanie tego systemu, jeśli ubezpieczany majątek nie przekroczy pewnej granicy wartości, np. 2 mln zł, ubezpieczający powinien podać do ubezpieczenia najwyższą dzienną wartość środków obrotowych, jaka może znaleźć się w danym miejscu ubezpieczenia w okresie obowiązywania polisy, wartość ta powinna być wyliczona na podstawie kosztu zakupu lub ponownego wytworzenia, ubezpieczający opłaca tzw. składkę zaliczkową, która stanowi 50-80% składki maksymalnej sumy ubezpieczenia (w zasadzie nie podlega ona zwrotowi), 61

63 rozliczenie następuje po wygaśnięciu okresu ubezpieczenia. Rozwiązanie to pozwala na uniknięcie płacenia przy zawieraniu umowy ubezpieczenia składki wyższej, niż to wynika z rzeczywistego stanu mienia w całym okresie ubezpieczenia. Zad. 1. Przykład. Na podstawie poniższych danych oblicz w systemie ubezpieczeń na sumy zmienne wysokość płaconych składek (zaliczkową, dodatkową i całkowitą), jaką zapłaci firma, przyjmując stawkę uzgodnioną z ubezpieczycielem na poziomie 3,8 promila. Suma ubezpieczenia środków obrotowych zł = najwyższa przewidywana dzienna wartość zapasów w okresie ubezpieczenia (maksymalna suma ubezpieczenia). Tabela 5. Zestawienie wartości odczytanych zapasów w terminach uzgodnionych z ubezpieczycielem. Uzgodniony dzień, do którego będzie odnosiło się każde zgłoszenie (pierwszy dzień każdego miesiąca 2010 r.) Faktyczny dzień zgłoszenia (dopuszczalny termin składania zgłoszeń 10 dni od pierwszego dnia ostatniego miesiąca kwartału) Zgłoszona wartość zapasów na dany dzień (w zł) 1 stycznia lutego 10 marca marca kwietnia maja 6 czerwca czerwca lipca sierpnia 9 września września października listopada 8 grudnia grudnia Suma Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Z. Jęksa, Ubezpieczenia majątku i zysku firmy, Poltext, Warszawa 2000, s. 32. Rozwiązanie Składka zaliczkowa do zapłaty przy zawarciu umowy: x 0,38% = zł x 50% = 798 zł Suma wszystkich zgłoszonych wartości zapasów = zł Średnioroczna suma ubezpieczenia na pierwszy dzień każdego miesiąca: 62

64 zł : 12 = zł Rozliczenie składki: zł x 0,38% = zł 798 zł = 412 zł Dodatkowa składka do zapłaty 412 zł. Ubezpieczenie mienia w systemie na sumy zmienne daje pełną gwarancję rekompensaty szkody (identyczną jak w systemie na sumy stałe), pozwalając jednocześnie uniknąć nadubezpieczenia i znacznie zaoszczędzić na kosztach ubezpieczenia (składki). W tym przypadku różnica wyniosłaby zł 1210 zł = 386 zł, tj. koszt ubezpieczenia byłby o około 1/3 mniejszy. Zad 2. Do samodzielnego rozwiązania. Na podstawie poniższych danych oblicz w systemie ubezpieczeń na sumy zmienne wysokość płaconych składek (zaliczkową, dodatkową i całkowitą), jaką zapłaci firma, przyjmując stawkę uzgodnioną na poziomie 1,8 promila. Suma ubezpieczenia środków obrotowych = 4200 tys. zł. Tabela 6. Zestawienie wartości odczytanych zapasów w terminach uzgodnionych z ubezpieczycielem. Uzgodniony dzień, do którego będzie odnosiło się każde zgłoszenie (pierwszy dzień każdego miesiąca 2011 r.) Faktyczny dzień zgłoszenia (dopuszczalny termin składania zgłoszeń 10 dni od pierwszego dnia ostatniego miesiąca) Zgłoszona wartość zapasów na dany dzień (w tys. zł) 1 stycznia 4 stycznia lutego 9 lutego marca 10 marca kwietnia 6 kwietnia maja 6 maja czerwca 3 czerwca lipca 8 lipca sierpnia 10 sierpnia września 7 września października 9 października listopada 1 listopada grudnia 9 grudnia Suma? Źródło: Opracowanie własne. 63

65 7.5. System ubezpieczenia na wartość częściową Stosowany w ubezpieczeniach od kradzieży z włamaniem i rabunku w sytuacji, gdy ubezpieczyciel traktuje ten rodzaj ubezpieczenia jako dodatek do ubezpieczenia od ognia, które nie może funkcjonować samodzielnie. Cechy charakterystyczne: ubezpieczający deklaruje do ubezpieczenia kwotę, która może stanowić dowolną część wartości całkowitej mienia, kwota ta stanowi roczny limit odszkodowawczy dla ubezpieczenia od kradzieży z włamaniem lub rabunku, ubezpieczający może, ale nie musi kierować się przewidywaną maksymalną stratą, każde wypłacone odszkodowanie pomniejsza sumę ubezpieczenia, składka jest naliczana od pełnej sumy ubezpieczenia przyjętej w ubezpieczeniu od ognia, stawka taryfowa jest uzależniona od branży, w jakiej działa ubezpieczający i jest znacznie niższa od stawek stosowanych w systemie pierwszego ryzyka, ma tu zastosowanie zasada proporcji. Zad. 1. Przykład. W ubezpieczeniu od kradzieży oblicz wysokość składki ogółem oraz za poszczególne, niżej wymienione elementy majątku przedsiębiorstwa w systemie ubezpieczenia na wartość częściową, wiedząc, że: Sumy ubezpieczenia majątku od ognia i innych zdarzeń losowych wynosiły: Budynki i budowle 36 mln zł Materiały i produkty gotowe 25 mln zł Wyposażenie 16 mln zł Sieć elektroniczna i sprzęt komputerowy 8 mln zł Limit/suma ubezpieczenia od kradzieży z włamaniem i rabunku (ubezpieczenie na wartość częściową): Materiały i produkty gotowe 2,2 mln zł Wyposażenie 2 mln zł Sieć elektroniczna i sprzęt komputerowy 1,5 mln zł Wynegocjowano z ubezpieczycielem zniżki przy spełnieniu przez ubezpieczającego następujących warunków (limitów): 16-25% sumy ubezpieczenia od ognia 5% zniżki 11-15% sumy ubezpieczenia od ognia 10% zniżki 6-10% sumy ubezpieczenia od ognia 15% zniżki do 5% sumy ubezpieczenia od ognia 20% zniżki Przykładowa stawka kradzieżowa dla danej branży 0,25%. Rozwiązanie: Limit/suma ubezpieczenia od kradzieży z włamaniem i rabunku (ubezpieczenie na wartość częściową) 64

66 Materiały i produkty gotowe 2,2 mln zł, tj. 9% sumy ubezpieczenia od ognia 15% zniżki. Wyposażenie 2 mln zł, tj. 13% sumy ubezpieczenia od ognia 10% zniżki Sieć elektroniczna i sprzęt komputerowy 1,5 mln zł, tj. 19% sumy ubezpieczenia od ognia 5% zniżki. Stawka dla materiałów i produktów gotowych = 0,25% 15% zniżki = 0,213%. Stawka dla wyposażenia = 0,25% 10% zniżki = 0,225%. Stawka dla sieci elektronicznej i sprzętu komput. = 0,25% 5% zniżki = 0,238%. Składka ubezpieczeniowa Składka za ubezpieczenie materiałów i produktów gotowych=25 mln zł x 0,213% = zł. Składka za ubezpieczenie wyposażenia = 16 mln zł x 0,225% = zł. Składka za ubezpieczenie sieci elektronicznej i sprzętu komputerowego = 8 mln zł x 0,238% = zł. Łączny roczny limit odszkodowawczy (suma ubezpieczenia) od kradzieży z włamaniem i rabunku 5,7 mln zł. Łączna składka do zapłaty zł. Zad. 2. Do samodzielnego rozwiązania. W ubezpieczeniu od kradzieży oblicz wysokość składki ogółem oraz za poszczególne, niżej wymienione elementy majątku przedsiębiorstwa w systemie ubezpieczenia na wartość częściową, wiedząc, że w ubezpieczeniu od ognia i innych zdarzeń losowych przyjęto nast. sumy ubezpieczenia: Budynki 5 mln zł Zapasy 1,5 mln zł Maszyny i urządzenia 4 mln zł Sprzęt komputerowy i elektroniczny 1 mln zł Limit/suma ubezpieczenia od kradzieży z włamaniem i rabunku (ubezpieczenie na wartość częściową) Zapasy zł, Maszyny i urządzenia zł Sprzęt komputerowy i elektroniczny zł, Przykładowa stawka kradzieżowa (stopa składki) dla branży 0,28% Wynegocjowano z ubezpieczycielem zniżki przy spełnieniu przez ubezpieczającego następujących warunków (limitów): 21-25% sumy ubezpieczenia od ognia 5% zniżki 11-20% sumy ubezpieczenia od ognia 12% zniżki 6-10% sumy ubezpieczenia od ognia 17% zniżki do 5% sumy ubezpieczenia od ognia 20% zniżki. 65

67

68 Bibliografia Jęksa Z., Ubezpieczenia majątku i zysku firmy, Poltext, Warszawa Kęszycka B., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, WWSB, Poznań Kowalewski E., Umowa ubezpieczenia, Oficyna Wyd. Branta, Bydgoszcz Toruń Kowalewski E., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Wyd. Branta, Bydgoszcz Toruń Łazowski J., Wstęp do nauki o ubezpieczeniach, Wyd. Prawn. LEX, Sopot Łańcucki J., Podstawy finansów ubezpieczeń gospodarczych, PWN, Warszawa Monkiewicz J. (red.), Podstawy ubezpieczeń, tom 1 mechanizmy i funkcje, Poltext, Warszawa Monkiewicz J. (red.), Podstawy ubezpieczeń, tom I1 produkty, Poltext, Warszawa Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. 6, Warszawa Rajcher W. K., Społeczno-historyczne typy ubezpieczeń. Książka i Wiedza, Warszawa Ronka - Cmielowiec W., Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko. PWE, Warszawa Sangowski T. (red), Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych w polskim systemie ubezpieczeń (stan i perspektywy), Seria: Materiały dydaktyczne, Zeszyt 108, Wyd. AE, Poznań, Sangowski T. (red.), Ubezpieczenia gospodarcze. Poltext, Warszawa Sangowski T. (red), Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, cz. 4, Wyd. Branta, Bydgoszcz Poznań Szumlicz T., Ubezpieczenia społeczne, Wyd.Branta, Bydgoszcz Warszawa Warkałło W., Prawo ubezpieczeniowe. PWN, Warszawa Regulacje prawne: Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.). Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. Nr 157, poz z późn. zm.). 67

69 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kontraktów eksportowych (Dz. U. Nr 86, poz. 398 z późn. zm.). Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (Dz. U. Nr 138, poz. 1545, 2001r. z późn. zm.). Ustawa z dnia z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.). Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2006 r. Nr 164, poz z późn. zm.). 68

70 Część II Charakterystyka wybranych ubezpieczeń majątkowych

71

72 8. Ubezpieczenie mienia od ognia i innych zdarzeń losowych 33 Ubezpieczenie ogniowe jest jednym z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych ubezpieczeń majątkowych. Ochrona ubezpieczeniowa z ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych może zostać udzielona osobom prawnym, fizycznym oraz jednostkom organizacyj nym nieposiadającym osobowości prawnej. Ubezpieczającym może być właściciel rzeczy lub jej posiadacz (osoba, która rzeczą faktycznie włada), jeśli wy każe swój tytuł własności lub posiadania. Może nim być także osoba, która przyjmuje rzeczy w celu wykonania usługi (naprawy, remontu, czyszczenia itp.), sprzedaży komisowej, jak również zakład pracy w odnie sieniu do rzeczy wnoszonych na teren zakładu przez pra cowników Ryzyka objęte ubezpieczeniem W Polsce ubezpieczenie szkód spowodowanych żywiołami jest zawarte w grupie ósmej działu II ubezpieczeń. W podstawowym zakresie jest to ubezpieczenie chroniące przed skutkami ognia (pożaru), pioruna, wybuchu (eksplozji) i upadku statku powietrznego, czyli tzw. FLEXA, od angielskich słów (Fire ogień, Lightning uderzenie pioruna, Explosion wybuch, Aircraft crash landing upadek statku powietrznego. Powszechnie rozszerza się zakres tego ubezpieczenia o ryzyka dodatkowe, niemające wiele wspólnego z ogniem, m.in.: huragan, po wódź, podtopienie, deszcz nawalny, nadmierne opady śniegu, grad, lawina, uderzenie pojazdu lądowego w ubezpieczony przedmiot, zapadanie się ziemi, osuwanie się ziemi, tąpnięcia, następstwa szkód wodociągowych (np. zalanie spowodowane awarią urzą dzeń wodociągowych, nieumyślne pozostawienie otwar tych zaworów itp.). Niektóre firmy ubezpieczeniowe odpowiadają również za szkody, będące wynikiem skażenia lub zanieczyszczenia ubezpieczonego mienia, huku ponaddźwiękowego, dymu, fali uderzeniowej, trzęsienia ziemi, powstałe w następstwie wystąpienia jednego lub kilku zdarzeń, objętych umową ubezpieczenia 33 R. Stempel, Ubezpieczenie mienia od ognia i innych zdarzeń losowych [w:] Kucka E. (red.), Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn

73 ryzyk. Bardzo ważne przy analizie zakresu ochrony ubezpieczeniowej, decydujące o fakcie i zakresie wypłacanego odszkodowania, są definicje poszczególnych rodzajów ryzyka przedstawione w ogólnych warunkach ubezpieczeń. Za pożar (ogień) uważa się szkody powstałe w wyniku działań ognia, który przedostał się poza palenisko lub powstał bez paleniska i rozszerzył się o własnej sile. Przez uderzenie pioruna uważa się szkody będące następstwem uderzenia pioruna. Przez eksplozję (wybuch) uważa się szkody powstałe w wyniku gwałtownej zmiany stanu równowagi układu z jednoczesnym wyzwoleniem się gazów, pyłów lub pary, wywołane ich właściwością rozprzestrzeniania się w odniesieniu do naczyń ciśnieniowych i innych tego rodzaju zbiorników; warunkiem uznania szkody za spowodowaną eksplozją jest, aby ściany tych naczyń i zbiorników uległy rozdarciu w takich rozmiarach, iż wskutek ujścia gazów, pyłów, pary lub cieczy nastąpiło nagłe wyrównanie ciśnień; za spowodowane eksplozją uważa się również szkody powstałe wskutek implozji, polegające na uszkodzeniu zbiornika lub aparatu próżniowego ciśnieniem zewnętrznym. Za upadek statku powietrznego uważa się szkody powstałe wskutek katastrofy bądź przymusowego lądowania samolotu silnikowego, bezsilnikowego lub innego obiektu latającego, a także spowodowane upadkiem ich części lub przewożonego ładunku. Za huragan uważa się szkody powstałe w wyniku działania wiatru o prędkości nie mniejszej niż 24 m/s, którego działanie wyrządza masowe szkody; pojedyncze szkody uważa się za spowodowane przez huragan, jeżeli w najbliższym sąsiedztwie stwierdzono działanie huraganu. Powódź to szkody powstałe wskutek zalania terenów w następstwie podniesienia się poziomu wody w korytach wód płynących lub stojących. Za podtopienie uważa się szkody powstałe wskutek zalania terenów w wyniku deszczu nawalnego lub spływu wód po zboczach lub stokach na terenach górskich i falistych. Za deszcz nawalny uważa się szkody powstałe w wyniku opadów deszczu o współczynniku wydajności co najmniej 4. Za grad uważa się szkody powstałe wskutek opadu atmosferycznego składającego się z bryłek lodu. Za nadmierne opady śniegu uważa się szkody powstałe w wyniku opadów śniegu przekraczających 85% wartości charakterystycznej (normowej) obciążenia śniegiem gruntu, właściwej dla strefy, w której znajduje się ubezpieczony budynek, określonej według obowiązującej normy polskiej Obciążenie śniegiem. Warunkiem uznania szkody za spowodowaną opadami śniegu jest, aby przynajmniej jedna stacja meteorologiczna Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, zlokalizowana na terenie tej samej strefy lub strefy o niższej wartości charaktery- 72

74 stycznej obciążenia śniegiem w promieniu 100 km od ubezpieczonego budynku, zmierzyła ciężar pokrywy śnieżnej przekraczający 85% wartości charakterystycznej (normowej) właściwej dla miejsca lokalizacji budynku. Za obsunięcie się ziemi uważa się szkody spowodowane przez zapadanie się ziemi oraz usuwanie się ziemi, z tym że za szkody spowodowane przez: zapadanie się ziemi uważa się szkody powstałe wskutek obniżenia się terenu z powodu zawalenia się podziemnych pustych przestrzeni w gruncie, usuwanie się ziemi uważa się szkody powstałe wskutek ruchów ziemi na stokach. Tąpnięcie to szkody powstałe wskutek wstrząsów podziemnych, spowodowanych pęknięciem skał, wywołanych naruszeniem równowagi sił w tych skałach. Za lawinę uważa się szkody powstałe wskutek gwałtownego zsuwania się lub staczania ze zboczy górskich lub falistych: mas śniegu, lodu, skał, kamieni, ziemi lub błota. Szkody spowodowane działaniem sił przyrody ustala się w oparciu o informacje uzyskane z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. W przypadku braku możliwości uzyskania odpowiednich informacji przyjmuje się stan faktyczny i rozmiar szkód świadczący o działaniu tych zjawisk Zakres przedmiotowy ubezpieczenia Zakres przedmiotowy ubezpieczenia od ognia jest nie zwykle szeroki. Ochroną ubezpieczeniową mogą być ob jęte szkody powstałe w: środkach trwałych np. budynki i budowle, maszy ny, aparaty, urządzenia techniczne zapewniające prawi dłowe funkcjonowanie obiektu, środki transportu wewnętrznego, budynkach i budowlach w trakcie budowy lub mon tażu, środkach obrotowych towary, surowce, materiały w przerobie, wyroby gotowe, opakowania, części zamien ne, drobne narzędzia, wyposażeniu np. wyposażenie obiektów usłu gowych, handlowych, biur, pracowni, obiektów socjalnych itp., a także stanowiące własność osób trzecich przyjęte w użytkowanie na podstawie stosownych dokumentów, rzeczach przyjętych od osób trzecich w celu wykona nia usługi (naprawy, prania, remontu, czyszczenia, farbowania itp.) oraz przyjętych do sprzedaży komisowej, nakładach inwestycyjnych na remonty kapitalne, adaptacyjne, wykończenie wnętrz; za nakłady na wykoń czenie wnętrz przyjmuje się nakłady na 34 Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych UFG i PBUK z 22 maja 2003 r. oraz o.w.u. towarzystw ubezpieczeniowych. 73

75 wykończeniowe roboty budowlane, instalacyjne, instalacje klimatyzacyj ne i alarmowe, mieniu prywatnym pracowników ubezpieczającego rowery, motorowery, wózki inwalidzkie, kalkulatory i inne przedmioty osobistego użytku, w tym odzież, obuwie oraz własne narzędzia niezbędne do wykonywania pracy, wartościach pieniężnych, za które uważa się krajo we i zagraniczne znaki pieniężne, papiery wartościowe (np. weksle, czeki, obligacje, akcje) i inne dokumenty zastępujące w obrocie gotówkę, jak również złoto, srebro oraz wyroby z tych metali, kamienie szlachetne, półszlachetne, syn tetyczne i perły, a także platynę i inne. Ubezpieczenie od ognia i innych zdarzeń losowych często nazywane też ubezpieczeniem od ognia i innych żywiołów lub po prostu ubezpieczeniem pożarowym może być wykupywane samoistnie. Stanowi także ważny składnik ubezpieczeń pakietowych (kompleksowego ubezpiecze nia mieszkań, domów, małego i średniego biznesu). Jest obo wiązkowym elementem ubezpieczeń od wszelkiego ryzy ka oraz składnikiem ubezpieczenia autocasco i innych, bardziej skomplikowanych ubezpieczeń. Zawarcie umo wy ubezpieczenia od ognia jest obowiązkiem bezwzględ nie wymaganym w przypadku ubezpieczenia od strat spowodowanych przerwą w działalności (bussines interraption).wymieniane ubezpieczenie bywa uzupełniane o ubezpieczenie urządzeń elektrycznych i transformatorów od szkód spowodowanych działaniem prądu elektrycznego. Zakłady ubezpieczeń przyjmują różne rozwiązania albo pokrycie szkód w urządzeniach elektrycznych dołączane jest do warunków ogniowych w formie specjalnego dodat ku, albo ma formę odrębnych warunków ubezpieczenia. Niemniej istnienie odrębnej polisy ogniowej jest niezbęd nym warunkiem zawarcia umowy ubezpieczenia od szkód elektrycznych. W obu przypadkach pobierana jest dodatkowa składka za rozszerzenie pokrycia. Wielu właścicieli budynków, biur, domów zapomina lub nie mają takiej wiedzy, że często poza ubezpieczeniem (ogniowym) pozostają całe bazy i oprogramowanie serwerów, komputerów, a także szyby, witryny szklane czy neony. W polskich zakładach ubezpieczeń są to oddzielnie występujące ubezpieczenia. Zakres ochrony ubezpieczeniowej trzeba wybrać na etapie zawierania umowy. Im jest on szerszy, tym wyższy poziom składki ubezpieczeniowej Szkody wyłączone z ubezpieczenia Podobnie jak w innych ubezpieczeniach, tak i w ubez pieczeniu ogniowym istnieje katalog szkód, które są wy łączone z zakresu ochrony ubezpieczeniowej. 74

76 Prawie każdy ubezpieczyciel stosuje bowiem franszyzę redukcyjną (kwotę odliczaną od odszkodowania) lub integralną (kwotę, do której odszkodowanie nie jest wypłacane Standardowo wyłączane są także szkody spowodowane: działaniem energii jądro wej, zanieczyszczenia radioaktywnego; trzęsieniem ziemi; wojną, aktami terrorystycznymi, zamieszkami, strajkiem; umyślnym działaniem lub rażącym niedbalstwem ubezpieczającego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność; konfiskatą, zawłaszczeniem, nacjonalizacją, rekwizycją, zniszczeniem, które nastąpiły na mocy aktu prawnego, niezależnie od jego formy, wydanego przez władze państwowe, publiczne, lokalne lub celne; często katalog ten po większany jest o szkody górnicze; z ochrony ubezpieczeniowej wyłączone są także szko dy powstałe w urządzeniach elektrycznych, spowodowa ne bezpośrednim działaniem prądu; wśród wyłączeń znajdują się także: od powiedzialność za szkody w aktach, dokumentach i księ gach. Wartość dokumentów jest nie do oszacowa nia także ze względu na niemożność ich odtworzenia; ubezpieczyciel nie odpowiada ponadto za szkody zalaniowe, spowodowane złym stanem technicznym urzą dzeń wodno-kanalizacyjnych (obowiązek dokonywania okresowych remontów i konserwacji spoczywa na właści cielu czy posiadaczu i nie może on tego obowiązku zrzu cić na zakład ubezpieczeń); niektóre zakłady ubezpieczeń wyłączają swoją odpo wiedzialność, względnie wprowadzają ograniczenia np. do 5% czy 10% sumy ubezpieczenia całego mienia w odniesieniu do takich przedmiotów, jak biżuteria, gotówka itp. Powinny być one przechowywane w szczególny sposób, w specjalnych pomieszczeniach lub kasach ogniotrwałych, a pie niądze trzymane na rachunku bankowym. W przypadku papierów wartościowych przyjmuje się podobne rozwiązania Środki ochrony przed zagrożeniami ogniowymi Istota zdarzeń losowych stanowi o trudności w ich za pobieganiu. Praktyka pokazuje wręcz, że pełne zabez pieczenie się przed występowaniem zdarzeń losowych nie jest możliwe. Można jednak znacznie ograniczyć prawdopodo bieństwo powstawania ryzyka. Środki ochrony przed pożarem dzielą się na: zabezpieczenia konstrukcyjne, ręczne urządzenia interwencyjne, urządzenia automatyczne, systemy oddymiania oraz ekipy interwencyjne (środki ludzkie). Zabezpieczenia konstrukcyjne to przede wszystkim ściana przeciwpożarowa, której zadaniem jest powstrzy manie ognia. Ściana jest uznana za przeciw- 75

77 pożarową wówczas, gdy tworzy stałą przeszkodę, tj. wszystkie przejścia skutecznie chronią przed przedostawaniem się ognia. Inne zabezpieczenia tego typu to drzwi przeciwpożarowe skutecznie zamykane. Mogą one być elementem ściany przeciwpożarowej. Zaleca się też stosowanie konstrukcji dachowych, stropów itp. z mate riałów o zwiększonej odporności na ogień. Ręczne urządzenia interwencyjne to gaśnice, hydranty i zawory przeciwpożarowe. Urządzenia automatyczne to urządzenia służące do wykrywania pożaru (reagujące na pierwsze oznaki poża ru) za pomocą odpowiednich czujników. Mogą to być tak że sprinklery, tj. urządzenia służące do wykrywania za rzewia i samoczynnego gaszenia ognia. Z ochroną przeciwpożarową wiąże się, wywodzące się od ubezpieczycieli amerykańskich, pojęcie ryzyka wyso ko chronionego (risk protected high-rph). Ubezpieczyciele wymagają bowiem, aby mienie chronione było w następujący sposób: system typu sprinkler, wysokie nasycenie środkami ochrony automatycznej i ręcznej, stosowanie precyzyjnych procedur postępowania, takich jak zezwolenie na pracę z ogniem dla konkret nych, wskazanych imiennie pracowników, dokładne przeszkolenie wszystkich pracowników na tym terenie z zakresu problematyki pożarowej. Wszelkie zmiany w strefie ryzyka wysoko chronionego (RPH) muszą być uzgadniane z ubezpieczycielem Pojęcie szkody i sumy ubezpieczenia Za szkodę uważa się utratę lub ubytek wartości ubez pieczonego mienia z powodu jego zniszczenia, uszko dzenia lub zaginięcia w czasie trwania zdarzenia losowe go lub akcji ratowniczej przeprowadzanej w związku z tym zdarzeniem. Towarzystwa odpowiadają nie tylko za skutki zdarzeń losowych objętych umową ubezpieczenia, ale także za zniszczenia mienia powstałe wskutek akcji ratowniczej przeprowadzanej w związku z zaistniałymi zdarzeniami objętymi umową. Na przykład wskutek pożaru spaliła się niewielka część towarów w sklepie, ale większość została zalana wodą w wyniku akcji gaśniczej przeprowadzonej przez strażaków. Za takie straty ubezpieczony też otrzyma odszkodowanie. Dla każdego rodzaju ubezpieczonego mienia ustala się sumy ubezpieczenia. Jeśli podmiot produkcyjny po stanowi ubezpieczyć np. maszyny i materiały służące do wykonywania określonego rodzaju usług, to przy maszy nach trzeba określić sumę ubezpieczenia odpowiadającą ich rzeczywistej wartości lub sumę pozwalającą na ich zakup lub odtworzenie. Tutaj mogą być to sumy stałe. Przy 76

78 ubezpieczeniu materiałów, przewidując możliwości czę stych wahań wartości mienia, można zastosować sys tem sum zmiennych, unikając w ten sposób klauzuli proporcjonalności Koszt ubezpieczenia Zakłady ubezpieczeń wyznaczają składkę za ubezpie czenie mienia w zależności od: uzgodnionego między stronami umowy udziału wła snego ubezpieczającego w każdej szkodzie, rodzaju i wartości mienia, zakresu ubezpieczenia, które obejmuje umowa ubezpieczenia, wielkości ryzyka towarzyszącego temu ubezpiecze niu, dotychczasowego przebiegu ubezpieczenia (szkodowości z wcześniejszych ubezpieczeń), zabezpieczeń przeciwpożarowych w zależności od rodzaju zastosowanych systemów i urządzeń alarmowych oraz poziomu ich specjalizacji określana jest indywidualna zniżka składki. Ubezpieczyciele stosują system zniżek, który jest wszędzie podobny. Najczęściej przyznawane zniżki, łącznie z ich wielkością, są następujące: za samoczynne urządzenia tryskaczowe do 30%, za samoczynny system gaśniczy: CO 2 do 30%, pianowy lub proszkowy do 15%, za elektroniczne urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe mające za zadanie: sygnalizację powstania pożaru w miejscu odległym od chronionego obiektu, np. wartownia, jednostka straży pożarnej do 30%, wywoływanie alarmu w miejscu chronionym do 10%. Wraz z rozwojem postępu technicznego powstają nowe rodzaje produktów ubezpieczeń majątkowych. Ubezpieczenia ogniowe są nieodłącznym komponentem większości z nich. 77

79

80 9. Ubezpieczenie mienia od kradzieży z włamaniem i rabunku 35 Ubezpieczenia od kradzieży oferowane przez zakłady ubezpie czeń obejmują odpowiedzialność za szkody w ubezpieczonym mieniu, powsta łe wskutek kradzieży z włamaniem oraz dokonanego lub usiłowanego rabunku. Za szkodę uważa się utratę lub ubytek wartości ubezpieczonego mienia spowodowane jego zabo rem, zniszczeniem lub zaginięciem. Kradzież z włamaniem Ma miejsce wtedy, gdy sprawca dokonał zaboru mienia z lokalu odpowiednio zabezpie czonego, po usunięciu siłą zabezpieczenia lub otworze niu wejścia podrobionym (dopasowanym) kluczem lub innymi narzędziami, a także kluczem oryginalnym, zdo bytym w wyniku dokonania kradzieży z włamaniem do in nego lokalu lub w wyniku rabunku. Za kradzież z włama niem uznawany jest również zabór mienia dokonany przez sprawcę, który ukrył się w ubezpieczonym lokalu przed jego zamknięciem. Rabunek Jako rabunek ubezpieczyciele definiują sytuację, gdy sprawca zabiera ubezpieczone mienie w celu przy właszczenia, stosując do ubezpieczającego albo osoby u niego zatrudnionej przemoc fizyczną lub grożąc na tychmiastowym użyciem siły, albo doprowadzając ją do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Za rabunek uważa się również zabór ubezpieczonego mienia doko nany w ten sposób, że sprawca przy zastosowaniu prze mocy fizycznej lub groźby doprowadził do lokalu lub schowka objętego ubezpieczeniem osobę posiadającą klucze i zmusił ją do otworzenia albo sam je otworzył zra bowanymi kluczami. Odpowiedzialność ubezpieczyciela obejmuje również szkody powstałe wskutek zaboru lub zaginięcia ubez pieczonego mienia podczas jego przewożenia, które miały miejsce podczas uszkodzenia środka transportu w wyniku katastrofy, pożaru, uderzenia pioruna lub wy buchu. Przedmiot ubezpieczenia i wyłączenia Od kradzieży można ubezpieczyć: 35 R. Stempel, Ubezpieczenie mienia od kradzieży z włamaniem i rabunku, [w:] Kucka E. (red.), Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn

81 środki obrotowe czyli towary, surowce, materiały w przerobie i pomocnicze, wyroby gotowe i opakowania, maszyny, aparaty, urządzenia, części zapasowe, wartości pieniężne, tj. znaki pieniężne, czeki, we ksle, metale szlachetne, perły i kamienie szlachetne, mienie przyjęte do usługi komisowej lub dzierżawione, wyposażenie i urządzenia placówek i instytucji, mienie pracownicze. Z ochrony ubezpieczeniowej wyłączone są przedmioty znajdujące się w gablotach na wystawach, ewentualnie odpowiedzialność za przedmioty tego rodzaju ograniczo na jest np. do 10% sumy ubezpieczenia całego mienia. Ubezpieczenie mienia od kradzieży z włamaniem i ra bunku nie obejmuje kradzieży zwykłej, tzn. takiej, gdy nie ma żadnych śladów włamania ani też nie zastosowa no przemocy bądź groźby jej użycia wobec właściciela mienia. Ponadto ubezpieczyciel nie odpowiada za szkody: nieprzekraczające określonej wartości (np. równo wartości 200 PLN) franszyza redukcyjna, integralna (ograniczenie może być zniesione po opłaceniu odrębnej składki), powstałe wskutek działań wojennych, stanu wyjątko wego, rozruchów, buntu, rewolucji, powstania, zamie szek cywilnych i wojskowych, akcji terrorystycznych oraz konfiskaty mienia przez władzę publiczną, wyrządzone umyślnie przez ubezpieczającego, oso bę, za którą ubezpieczający ponosi odpowiedzialność lub z którą prowadzi wspólne gospodarstwo domowe powstałe wskutek rażącego niedbalstwa tych osób, powstałe w następstwie braku opieki nad ubezpie czonym mieniem. Wymagane zabezpieczenia Bardzo wiele miejsca w ogólnych warunkach ubez pieczenia mienia od kradzieży poświęca się szczegóło wemu opisowi wymaganych przez ubezpieczyciela za bezpieczeń przeciwkradzieżowych oraz warunków prze chowywania ubezpieczonego mienia. Zawsze podkre śla się, że niespełnienie tych wymogów może spowodo wać nieprzyjemne konsekwencje dla ubezpieczające go, tj. nieuznanie roszczenia i odmowę wypłaty odszko dowania. Do najczęściej spotykanych wymagań należy koniecz ność zainstalowania co najmniej 2 zamków wielozapadkowych, odpowiednie zabezpieczenie wszystkich otwo rów (okien i drzwi). Często w pomieszczeniach na parte rze wymaga się zainstalowania krat lub okiennic, osa dzenia drzwi w sposób uniemożliwiający ich wyłamanie. Wszelkie dodatkowe zabezpieczenia, tj. stały dozór, instalacja alarmowa, podwójne drzwi, szyby antywłamaniowe, elektroniczne systemy sygnalizacyjne, bezpośred nie podłączenie do policji lub oddziału interwencyjnego, stosowanie 80

82 ograniczeń dostępu w postaci elektronicznych kart identyfikacyjnych, kodów itp. premiowane są dodatkowymi zniżkami w składce. Osobną kwestię stanowią wymagania dotyczące prze chowywania gotówki w kasie. Za szkody powstałe wsku tek kradzieży wartości pieniężnych ubezpieczyciel odpo wiada w granicach sumy ubezpieczenia wtedy, gdy mie nie to znajduje się w lokalu zabezpieczonym w sposób szczegółowo określony w OWU oraz dodatkowo w zamkniętym schowku. Tu ubezpieczyciel odpowiada za szkody tylko wówczas, gdy sprawca kradzieży dokonał włamania do lokalu, a ponadto rozbił schowek lub go otworzył. Suma ubezpieczenia wartości pieniężnych oraz od powiedzialność ubezpieczyciela za szkody w tym mieniu, powstałe na skutek kradzieży z włamaniem w lokalu, ograniczone są limitami, których wysokość uzależniona jest od rodzaju zastosowanych schowków. Wysokość składki ubezpieczeniowej Wpływ na wysokość składki może mieć wiele czynni ków, a wśród nich: zakres wymaganej ochrony ubezpie czeniowej, dotychczasowy przebieg ubezpieczenia (pre miowanie kontynuowania ubezpieczenia w tej samej firmie), kompleksowe ubezpieczenie całego majątku, historia szkodowości, czyli częstotliwość i wysokość wy płaconych wcześniej odszkodowań, a w niektórych fir mach, stosujących regionalizację, także miejsce (lokali zacja) przechowywania i użytkowania ubezpieczanych przedmiotów, sposób zabezpieczenia mienia przed kradzieżą. Do najczęściej stosowanych przez ubezpieczycieli zni żek składki ubezpieczeniowej można zaliczyć: za stały dozór: wyłącznie lokalu względnie obiektu, w którym znaj duje się ubezpieczone mienie, wykonywany wewnątrz lo kalu (obiektu) do 20%, lokalu względnie obiektu, w którym znajduje się ubezpieczone mienie, wykonywany na zewnątrz obiektu do 10%, za elektronicznie atestowane systemy sygnalizacyjno-alarmowe zainstalowane w lokalu, w którym znajduje się ubezpieczone mienie, mające za zadanie: sygnalizowanie włamania specjalnym służbom pa trolowym z całodobową ochroną, gwarantującym sku teczny dojazd do miejsca kradzieży z włamaniem w cza sie do 5 minut od momentu odbioru sygnału (monitoro wanie alarmu) do 50%, sygnalizowanie włamania służbom ochrony (wartownia, portiernia, placówka policji itp.) do 30%, 81

83 wywoływanie alarmu w miejscu chronionego obiektu bez stałego adresata alarmu do 15%, zabezpieczenie wszystkich zewnętrznych otworów wejściowych do lokalu względnie obiektu, w którym znaj duje się ubezpieczone mienie, drzwiami przeciwwłamaniowymi o zwiększonej odporności na włamanie potwierdzonej stosownym atestem do 15%, Systemy ubezpieczeń W ubezpieczeniu od kradzieży z włamaniem i rabunku stosowanych jest wiele systemów ubezpieczeń, tzn. w za leżności od wybranego wariantu ubezpieczenia to samo mienie może być ubezpieczone na inną wartość. Najprost szym systemem jest ubezpieczenie na sumy stałe. Jeżeli ubezpieczający posiada kilka lokalizacji, prowa dzi działalność w kilku punktach, możliwe jest ubezpie czenie solidarne na sumy stałe, ale pod warunkiem, że dla wszystkich placówek księgowość prowadzona jest centralnie. W przypadku gdy znaczną część mienia stanowią środki obrotowe, których wartość podlega znacznym, częstym, wahaniom, optymalnym rozwiązaniem może być ubezpieczenie na sumy zmienne. Ubezpieczenia majątku można dokonać po przez ubezpieczenie mienia solidarnie na sumy zmien ne (prowadzenie przez ubezpieczającego działalności w kilku punktach, ale przy centralnej księgowości) oraz ubezpieczenie systemem pierwszego ryzyka. Często wybierany jest system pierwszego ryzyka głów nie ze względu na to, że suma ubezpieczenia ustalana jest według ubezpieczającego, kierującego się wartością przewidywanej straty, innymi słowy szacuje się, które przedmioty są najbardziej narażone na ryzyko kradzieży. Kradzież jest szkodą spowodowaną przez czynnik ludzki, oceniający mienie pod względem korzyści, jakie można dzięki niemu osiągnąć. Znacznie mniej prawdopodobna jest kradzież: ciężkich mebli, wyposażenia niewygodnego w transporcie i w dalszym zbycie niż np. rabunek sprzętu elektronicznego lub wartości pieniężnych. W ramach ubezpieczenia od kradzieży z włamaniem suma ubezpieczenia ustalana jest według następujących wartości: rzeczywistej (wartości nowej, po potrąceniu faktycznego stopnia zużycia); początkowej (ewidencyjnej wartości początkowej); księgowej brutto (księgowej wartości początkowej, uwzględniającej obowiązujące przeszacowania); odtworzeniowej-nowej (pełnej wartości odtworzeniowej lub kosztów nabycia, uwzględniających koszty transportu i montażu); rynkowej (wartości zakupu przedmiotu na rynku). Ubezpieczyciele narzucają pewne ograniczenia co do katalogu przedmiotów podlegających ubezpieczeniu według danego systemu. Zwykle nie uwzględnia się też wartości kolekcjonerskiej czy osobistej (sentymentalnej) ubezpieczonego. 82

84 10. Ubezpieczenia transportowe Jednym z najważniejszych czynników determinujących rozwój gospodarczy kraju jest transport. Sprawnie funkcjonujący system transportowy aktywizuje gospodarkę narodową, natomiast poważne zaniedbania w tej dziedzinie istotnie ograniczają możliwość jej dalszego rozwoju. Definiując pojęcie transportu, mamy na uwadze przemieszczanie ładunków i osób organizacyjnie i technicznie wydzielone z innych działalności. Związki transportu z gospodarką narodową mają charakter sprzężenia zwrotnego. Transport umożliwia rozwój pozostałych działów produkcji materialnej, gdyż stanowi on niezbędny warunek rozwoju przemysłu, obrotu i innych działów. Z drugiej zaś strony rozwój całej gospodarki umożliwia dalszą rozbudowę transportu. Transport realizuje także wiele funkcji o znaczeniu ogólnospołecznym, m.in.: sprzyja aktywizacji życia gospodarczego i społeczno-kulturalnego na obszarach słabo rozwiniętych, umożliwia utrzymanie politycznej i administracyjnej zwartości państwa oraz sprawne nim kierowanie, jest elementem obronności kraju, umożliwia i ułatwia wyrównanie poziomu kulturalnego i intensywności życia społeczno-politycznego ludności, umożliwia i ułatwia rozwój nauki i techniki oraz wyrównywanie ich poziomów w skali kraju i świata, umożliwia i ułatwia kontakty między ludźmi oraz rozwój turystyki. Wyodrębnić można następujące rodzaje transportu: Ubezpieczenia w transporcie lądowym Ubezpieczenia transportowe dotyczą towarów i środków, którymi się je przewozi. Przy przewożeniu towarów może wystąpić niepożądane zdarzenie powodu- 83

85 jące szkodę lub ich utratę. Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zdarzenia w związku z jego przemieszczeniem nazywamy ryzykiem transportowym. Towar w czasie transportu narażony jest na wielorakie niebezpieczeństwa. Do tych niebezpieczeństw należy zaliczyć: zniszczenia, uszkodzenia wskutek awarii środka przewozowego lub wskutek niewłaściwego obchodzenia się z towarem przez przewoźnika lub inne osoby uczestniczące w procesie przemieszczenia towaru (spedytorów, przeładowców, przedsiębiorstwa składowe), kradzieży, zaginięcia, a także zepsucia lub ubytku ciężaru wskutek właściwości towaru. Zniszczenie lub uszkodzenie przewożonego mienia może być także skutkiem działania siły wyższej o charakterze naturalnym (żywiołowym) lub społecznym (działania wojenne, strajki itp.). Zakres tych niebezpieczeństw towarzyszących towarom w transporcie, określanych jako ryzyko transportowe jest różny i może być zależny od wielu okoliczności, takich jak: rodzaj przewozu, sposób zorganizowania przewozu, trasa przewozu, długość i czas trwania przewozu, właściwości przewożonego towaru i innych. Ubezpieczenia transportowe klasyfikowane są według użytego środka transportu na: lądowe, morskie i lotnicze. Zakres przedmiotowy ubezpieczeń transportowych wyznaczają określone towary (stałe, ciekłe, spożywcze, chemiczne itp.), środki transportu (kołowe, szynowe, masowce, kontenerowce, statki uniwersalne itp.) oraz wszelkie rodzaje ryzyk związanych z ich przemieszczeniem. W ubezpieczeniach transportowych wyodrębnia się: ubezpieczenia cargo, ubezpieczenia casco, ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w transporcie. Ubezpieczenia cargo i casco obejmują szkody powstałe wskutek następujących zdarzeń: ognia, uderzenia pioruna, eksplozji, huraganu, powodzi, deszczu nawalnego, lawiny, osunięcia się ziemi, spadnięcia przedmiotu na środek transportowy, wypadku, jakiemu uległ środek transportowy, rabunku, kradzieży całkowitej mienia wraz ze środkami transportu, kradzieży z włamaniem, zaginięcia, z innych przyczyn niż wymienione powyżej, jeżeli w ich następstwie doszło do połamania, potłuczenia, rozbicia, wycieku, podarcia, zabrudzenia, rozsypania, poplamienia, pogięcia, zgniecenia, zamoczenia i porysowania przewożonego mienia, itp. Najczęściej ubezpieczyciele pokrywają dodatkowo poniesione przez ubezpieczającego koszty związane z podjętymi przez niego działaniami mającymi na celu zapobieżenie powstaniu szkody. 84

86 Ładunki objęte są ubezpieczeniem na całej trasie przewozu wykonywanego przy użyciu jednego lub kilku środków transportowych. Dotyczy to faz przewozu dokonywanych na podstawie jednego dokumentu przewozowego wraz z niezbędnymi czynnościami przeładunkowymi i przejściowym jego magazynowaniem na trasie przewozu Ubezpieczenie Cargo Jest ubezpieczeniem dobrowolnym ładunku w transporcie, zaliczanym do grupy 7 Działu II ubezpieczeń. Służy zabezpieczeniu przed ryzykiem szkód w ładunku na całym etapie jego przemieszczania. Może ono obejmować ryzyko transportu na terenie kraju, jak również ryzyko w transporcie międzynarodowym. Ubezpieczenie ładunku obejmuje wszelkiego rodzaju mienie, m.in. towary będące przedmiotem wymiany handlowej, mienie osób przewożone w celu wykonania usługi lub sprzęt niezbędny do prac w terenie. W pojęciu mienia wszelkiego rodzaju nie uwzględnia się m.in.: środków płatniczych, papierów wartościowych, dokumentów, danych zapisanych na nośnikach magnetycznych i optycznych oraz danych zapisanych na wszelkiego rodzaju nośnikach danych, wzorów, modeli, prototypów, platyny, złota, srebra, wyrobów z tych metali, kamieni szlachetnych i półszlachetnych, pereł i dzieł sztuki oraz przedmiotów mających szczególną wartość kolekcjonerską. Zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności, a tym samym nie pokrywa szkód, które: nie przekraczają równowartości określonej kwoty zapisanej we franszyzie; spowodowane zostały działaniem deszczu, mrozu, upału, śniegu, gradu lub innych wpływów atmosferycznych, chyba że szkoda powstała w bezpośrednim następstwie wypadku, jakiemu uległ środek transportowy; powstały wskutek niewłaściwego załadowania lub opakowania niezgodnego z obowiązującymi normami lub zwyczajami bądź jego braku; powstały wskutek wady ukrytej lub naturalnej właściwości mienia, np. zepsucia, samozapalenia; powstały z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa ubezpieczającego, z winy nadawcy lub odbiorcy; powstały wskutek wypadku środka transportowego należącego do ubezpieczającego lub przez niego wynajętego, jeżeli wypadek został spowodowany złym stanem technicznym tego środka transportowego lub w przypadku gdy kierowca był w stanie nietrzeźwym lub odurzenia narkotycznego; powstały podczas przewozu mienia w ramach transportu dokonywanego w obrębie tej samej nieruchomości (posesji); 85

87 spowodowane zostały zaborem, zajęciem, zatrzymaniem przez organy państwowe do tego uprawnione; wynikają z niewypłacalności lub uchybień finansowych ubezpieczającego i innych wyłączeń w zależności od rodzaju transportowanego ładunku i ubezpieczyciela. Coraz częściej zakłady ubezpieczeń, ze względu na ubezpieczającego i jego potrzeby, wprowadzają do umowy zapisy dodatkowe w formie szczegółowych klauzul w celu skutecznego zawarcia tej umowy. Rozróżnia się trzy podstawowe zestawy klauzul. Świadczą one o zakresie, w jakim ładunek jest chroniony. Pierwszą z nich jest klauzula generalna (zakres pełny), która daje osobie uprawnionej z umowy ubezpieczenia najszerszą ochronę. Obejmuje na wszystkie rodzaje ryzyk (All risks). Przez wszystkie rodzaje ryzyk należy rozumieć te zdarzenia, które powodują stratę lub uszkodzenie przedmiotu ubezpieczenia, poza wyjątkami zawartymi w klauzuli wyłączającej odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń (dotyczy ona głównie samego towaru). Nieco węższy zakres ochrony przedstawia klauzula rozszerzona. Dotyczy ona jedynie ryzyk wyraźnie wymienionych. Są to ryzyka rozsądnie dobrane, które przy realizacji mają duży wpływ na transportowany ładunek, a także wystąpienie tego ryzyka jest jak najbardziej realne. Trzecia klauzula charakteryzuje się najwęższym zakresem ochrony zakres podstawowy. Dotyczy on ładunków, których właściwości nie są podatne na ryzyka, a ich cena nie jest szczególnie wysoka. Jeżeli chodzi o klauzule o zakresie rozszerzonym i podstawowym obejmują one ryzyka głównie związane z działaniem przyrody i zdarzeniami niezależnymi bezpośrednio od człowieka. Możliwe jest jednak poszerzenie zakresu ochrony o dane ryzyka w zamian za opłacenie wyższej składki. Najczęściej ryzyko to dotyczy: rabunku, kradzieży, niedostarczenia całego ładunku, sabotażu, wandalizmu, rozmyślne uszkodzenie lub zniszczenie wskutek czynu dokonanego przez kogokolwiek 36. Ubezpieczenie cargo zapewnia ochronę przewożonego mienia, poczynając od chwili nadania ładunku aż do momentu dostarczenia towaru do miejsca przeznaczenia. Ubezpieczeniem tym można objąć także szkody powstałe podczas załadunku, rozładunku i ekspozycji na wystawach i targach. Ubezpieczenie cargo może dotyczyć tylko jednego przewozu (polisa jednostkowa), wszystkich albo wszelkiego rodzaju mienia będącego przedmiotem obrotu przedsiębiorstwa (polisa obrotowa). Niektóre firmy ubezpieczeniowe oferują też możliwość ubezpieczenia wszystkich lub ściśle określonych rodzajów mienia, jeżeli ubezpieczający prowadzi księgi handlowe lub podatkowe zgodnie z prowadzonym dziennikiem ubezpieczeń (polisa generalna). 36 R. Walczak, Międzynarodowy przewóz drogowy towarów, C.H.Beck, Warszawa

88 Podstawą naliczania składki są: w polisie jednostkowej suma ubezpieczenia, w polisie generalnej przewidywana roczna wartość przewożonych ładunków, w polisie obrotowej przewidywana wartość rocznego przychodu ubezpieczającego. Wysokość szkody w ubezpieczonym mieniu ustala się: a) w razie zniszczenia lub utraty całej przesyłki lub jej części, albo takiego uszkodzenia ładunku, że nie nadaje się on do naprawy według wartości utraconego lub zniszczonego ładunku na podstawie listu przewozowego, faktury lub deklaracji nadawcy, według cen obowiązujących w dniu ustalania szkody lub według faktycznych kosztów zakupu lub wytworzenia, pomniejszonych o stopień zużycia na dzień szkody, b) w razie uszkodzenia ładunku, który nadaje się do naprawy według kosztów naprawy, ustalonych na podstawie cen, o których mowa w pkt. a), c) w razie uszkodzenia ładunku w stopniu kwalifikującym do dalszej sprzedaży, ale po cenach obniżonych według różnicy między wartością tego mienia przed wypadkiem a ceną ustaloną w drodze przeceny; o każdej przecenie ubezpieczający powinien powiadomić ubezpieczyciela. Odszkodowanie ustala się w kwocie odpowiadającej wysokości szkody z tym, że: a) od ustalonej wysokości szkody potrąca się: wartość pozostałości, franszyzę, o ile została ustalona, b) do wartości odszkodowania dolicza się poniesione i udokumentowane przez ubezpieczającego koszty. Jeżeli wysokość szkody została ustalona według kosztów naprawy, odszkodowanie nie może przekroczyć rzeczywistej wartości uszkodzonego ładunku w dniu ustalania odszkodowania. W uzasadnionych przypadkach wysokość odszkodowania może być ustalona na podstawie kosztorysu sporządzonego przez rzeczoznawcę powołanego przez ubezpieczyciela bądź przez ubezpieczającego w porozumieniu z ubezpieczycielem. 87

89 10.2. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika (OCP) Współczesne podmioty gospodarcze świadczące przewozy powinny gwarantować swoim klientom maksimum bezpieczeństwa podczas przewozu mienia, jednakże zawsze w granicach swojej odpowiedzialności. Najważniejszym instrumentem gwarancyjnym w tym zakresie jest odpowiednie ubezpieczenie OCP, mające na celu ochronę przewoźnika przed skutkami wynikającymi z obowiązku odszkodowawczego. Dokonując wyboru produktów ubezpieczeniowych, w tym także ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu zawartej umowy przewozowej, przewoźnik jest zdany przede wszystkim na ofertę dostępną na rynku rodzimym. Towarzystwa oferują przewoźnikom drogowym OCP o zróżnicowanej ochronie. Jedne firmy ubezpieczeniowe proponują osobne umowy ubezpieczenia przewozów krajowych i międzynarodowych, inne zaś udzielają ochrony w jednej polisie dla tych przewozów. Jeszcze bardziej są zróżnicowane zakresy ochrony, systemy wyłączeń odpowiedzialności oraz warunki przewidziane dla utraty ochrony ubezpieczeniowej. Przewoźnik, na mocy obowiązujących przepisów prawa, odpowiada wobec swego zleceniodawcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie danej umowy przewozowej, zawartej w celu odpłatnego przewozu towaru. Dla ubezpieczenia OCP wydaje się konieczne, aby źródło tej odpowiedzialności zarówno co do przedmiotowego zakresu, jak i wysokości odszkodowania stanowiły obligatoryjne przepisy prawa, a nie dobrowolne uzgodnienia obu stron. Tak rozumiana odpowiedzialność cywilna przewoźnika jest uzależniona od przepisów obowiązujących w miejscu i czasie zawarcia umowy oraz od danego rodzaju przewozu. Dla polskiego przewoźnika źródłem odpowiedzialności przewozów krajowych, wykonywanych na terenie RP, będzie Prawo przewozowe, ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. z późn. zm., natomiast przy przewozach międzynarodowych Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), sporządzona w Genewie 19 maja 1956 r. 37 Obecnie ubezpieczenie OCP drogowego towarów nie jest w Polsce jeszcze obowiązkowe, a firmy transportowe zawierają umowy ubezpieczenia z różnych pobudek. Jedni zapewniają sobie w ten sposób bezpieczeństwo, a drudzy czynią to wyłącznie po to, aby spełnić wymagania stawiane przez swoich zleceniodawców. Fundamentalnym zadaniem ubezpieczenia OCP jest odparcie groźby poniesienia strat w razie wystąpienia zdarzenia ubezpieczeniowego. Przez podpisanie polisy przewoźnik powinien uzyskać bezpieczeństwo i komfort przy świadcze- 37 Ch. Waldenforfer, Ubezpieczyć przewoźnika, Wiadomości Ubezpieczeniowe 2006, nr 9-10, s

90 niu przewozów zgodnie z jego uprawnieniami, bez ryzyka odpowiedzialności za szkody, których przewoźnik nie mógł przewidzieć ani im zapobiec, i na powstanie których nie miał wpływu. Kolejną ważną funkcją ubezpieczenia OC przewoźnika drogowego jest zapewnienie odpowiedniego bezpieczeństwa w obrocie handlowym. Zleceniodawca przewoźnika powinien móc na podstawie okazanego potwierdzenia ubezpieczenia (certyfikatu, polisy) jednoznacznie ustalić, z jakiej ochrony korzysta dany przewoźnik, aby zostały spełnione przesłanki do podpisania umowy przewozowej. Jest to szczególnie ważne dla pośredników, np. spedytorów, którzy do weryfikacji spełnienia obowiązków wobec własnego ubezpieczyciela muszą znać zakres ochrony ubezpieczenia OCP, któremu planują zlecić przewóz. Brak stosownego ubezpieczenia lub możliwości zweryfikowania zakresu powoduje, że duże międzynarodowe spedycje doubezpieczają w ramach ich polisy konkretny przewóz, czyniąc to na koszt przewoźnika. Ubezpieczenie OCP powinno być zawarte na sumę gwarancyjną określoną na każde zdarzenie oraz mieć jasno sprecyzowane warunki. W potwierdzeniu ubezpieczenia powinna być określona wysokość sumy gwarancyjnej, wysokość franszyzy, zakres terytorialny i przedmiotowy zawartego ubezpieczenia oraz wyłączenia merytoryczne. Nie chodzi tu o wyłączenia odpowiedzialności na wypadek strajku, siły wyższej lub wskutek użycia pojazdu nieprzystosowanego do danego rodzaju przewozów, lecz takie wyłączenia, jak brak odpowiedzialności za wydanie przesyłki osobie nieuprawnionej, za szkody finansowe lub też szkody powstałe w wyniku rażącego niedbalstwa osoby, za którą ubezpieczający ponosi odpowiedzialność Ubezpieczenie środków transportowych (Casco) Ubezpieczeniem pojazdów autocasco zajmują się niemal wszystkie zakłady ubezpieczeń, zarówno w ruchu krajowym, jak i zagranicznym. Konkretyzacja warunków ubezpieczenia autocasco znajduje się w OWU wydawanych przez zakłady ubezpieczeń. Ochroną ubezpieczeniową objęte są szkody powstałe w pojeździe polegające na zniszczeniu, uszkodzeniu lub utracie pojazdu na skutek realizacji różnych ryzyk, np.: nagłego działania siły mechanicznej w chwili zetknięcia pojazdu z osobami, zwierzętami lub przedmiotami pochodzącymi z zewnątrz, powodzi, zatopienia, piorunu, wybuchu, huraganu, zapadania się ziemi, osuwania, nagłego działania czynnika termicznego lub chemicznego pochodzącego z zewnątrz pojazdu, 89

91 uszkodzenie pojazdu przez osoby trzecie, kradzieży pojazdu lub jego części. Ochroną nie są objęte szkody, np.: spowodowane umyślnie przez posiadacza pojazdu, gdy pojazd nie ma ważnej rejestracji, podczas kierowania przez kierowcę w stanie nietrzeźwości itp. W umowie określa się zakres objętych rodzajów ryzyka. Ewentualnie można także zawrzeć wysokość udziału własnego ubezpieczającego w pokrywaniu szkody. Ubezpieczenie środków transportowych (Casco) regulują przepisy Kodeksu Cywilnego, ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz OWU poszczególnych zakładów. W Polsce umowę ubezpieczenia towarów w transporcie lądowym regulują przepisy kodeksu cywilnego, art Przepisy kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia majątkowego nie uwzględniają w ogóle specyfiki ubezpieczenia transportowego, natomiast są dość rygorystyczne, gdyż poza nielicznymi wyjątkami mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Ubezpieczając towar w przewozie międzynarodowym u zagranicznego ubezpieczyciela, poddajemy tym samym umowę ubezpieczenia systemowi prawnemu państwa, w którym ubezpieczyciel ten ma siedzibę. W międzynarodowym prywatnym prawie dopuszczony jest jednak wybór prawa. Strony stosunku ubezpieczenia mogą więc umówić się - bądź w samej umowie ubezpieczenia, bądź odwrotnie w sprawie poddania tego stosunku określonemu systemowi prawnemu, w którym może być również prawo państwa trzeciego. Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych UFG i PBUK z 22 maja 2003 r. w swym prawie ubezpieczeń nie objęła ubezpieczeniami obowiązkowymi ubezpieczeń transportowych. W naszym kraju ubezpieczenia w transporcie lądowym oraz morskim regulowane są odrębnie. W przypadku ubezpieczeń morskich reguluje je Kodeks morski. 90

92 11. Ubezpieczenie utraty zysku firmy (BI Business Interruption) Korzyści z ubezpieczenia Statystyki wskazują, że ponad 50% strat finansowych firmy, w której wystąpiła szkoda majątkowa znacznych rozmiarów, to straty związane z utratą zysku w wyniku przerwania działalności. Rozwiązaniem zabezpieczającym przed następstwami strat finansowych jest rozszerzanie ubezpieczenia mienia w kierunku ochrony płynności finansowej. Polisa majątkowa służy odbudowie potencjału produkcyjnego bądź usługowego, niemniej jednak nie zabezpiecza go przed sytuacją, w której przedsiębiorstwo nie generuje zysku. Konsekwencje takich zdarzeń mogą wywołać zakłócenia w wywiązywaniu się ze zobowiązań wobec pracowników i kontrahentów. Sytuacja taka negatywnie wpływa na pozycję rynkową, zagraża rentowności i w efekcie może doprowadzić do upadłości firmy. Statystyki rynków zachodnich wskazują, że wśród dużych firm, które odbudowały swój majątek po szkodzie: 45% zbankrutowało w pierwszym roku, 30% zbankrutowało do 3 lat od szkody, a tylko 25% prowadziło nadal działalność 38. Rozwiązaniem w takich sytuacjach jest zakup ubezpieczenia od utraty zysku firmy (BI Business Interruption), popularnie nazywanego polisą na życie firmy. Ubezpieczeniem tym mogą być objęte osoby prawne, jednostki niebędące osobami prawnymi lub osoby fizyczne wykonujące we własnym imieniu działalność gospodarczą, które prowadzą księgi rachunkowe zgodnie z ustawą o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, ze zm.) i obowiązującymi w tym zakresie przepisami wykonawczymi lub na rachunek tych osób. Zakres ubezpieczenia: Ochroną ubezpieczeniową objęty jest przewidywany zysk brutto, który ubezpieczony osiągnąłby w związku z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą w miejscu ubezpieczenia, gdyby działalność ta nie została przerwana lub zakłócona na skutek szkody w mieniu. Rodzaj działalności gospodarczej ubezpieczonego, 38 dostęp r. 91

93 której prowadzenie jest objęte ochroną ubezpieczeniową, wskazany jest w umowie ubezpieczenia. Ubezpieczenie to ma na celu zapewnienie stabilności finansowej przedsiębiorstwa poprzez niwelowanie negatywnych skutków przestoju firmy. Podstawowym warunkiem zawarcia umowy ubezpieczenia utraty zysku jest uprzednie zawarcie umowy ubezpieczenia mienia przedsiębiorstwa od ognia i innych zdarzeń losowych lub ubezpieczenia mienia od wszystkich ryzyk, które jest na ogół podstawowym ubezpieczeniem majątkowym przedsiębiorstwa. Ubezpieczenie utraty zysku bowiem jest jedynie uzupełnieniem ubezpieczenia mienia od ognia i innych zdarzeń losowych lub ubezpieczenia mienia od wszystkich ryzyk. Jest to bardzo istotne, ponieważ ewentualna odpowiedzialność ubezpieczyciela odnośnie rekompensaty utraconego zysku będzie miała miejsce tylko wówczas, gdy zaistniała szkoda będzie mieścić się w zakresie odpowiedzialności odnoszącym się do polisy podstawowej. Zakres ubezpieczenia może obejmować jedynie ryzyka podstawowe, wymienione w umowie ubezpieczenia, może też być rozszerzony o wszystkie ryzyka, z wyjątkiem zdarzeń wyraźnie wyłączonych w warunkach ubezpieczenia. Przedmiot ubezpieczenia Ubezpieczeniem objęta jest wartość utraconego zysku brutto, wynikającego ze spadku wartości obrotu oraz ze wzrostu kosztów działalności, a będących wynikiem zaistnienia w miejscu i w trakcie okresu ubezpieczenia nagłego i przypadkowego zdarzenia, objętego ochroną na podstawie ważnej polisy ubezpieczenia mienia (z zastrzeżeniem wyłączeń zawartych w ogólnych warunkach bądź w polisie). W przypadku braku zysku przedmiotem ubezpieczenia mogą być koszty stałe, które spółka musi ponieść, pomimo braku możliwości prowadzenia działalności lub znacznego jej ograniczenia. Ubezpieczenie zwiększonych koszów działalności Przedmiotem ubezpieczenia są wszystkie proporcjonalne i nieproporcjonalne koszty dodatkowe, poniesione w celu uniknięcia lub zmniejszenia przerw lub zakłóceń w działalności gospodarczej, powstałych na skutek szkody w przedmiotach objętych ubezpieczeniem od szkód materialnych. Za dodatkowe koszty proporcjonalne uważa się koszty powtarzające się i wzrastające proporcjonalnie do długości okresu, przerwy w pracy sprzętu objętego ubezpieczeniem od szkód materialnych. W szczególności są to: koszty użytkowania sprzętu zastępczego, 92

94 koszty zatrudnienia dodatkowego personelu oraz zastosowania zewnętrznych mocy produkcyjnych lub usług w zakresie przetwarzania danych, koszty zastosowania zmiennych procesów roboczych i metod operacyjnych, koszty leasingu/najmu urządzeń zastępczych itp. Za dodatkowe koszty nieproporcjonalne uważa się koszty niezależne od długości okresu przerwy w pracy sprzętu objętego ubezpieczeniem. Koszty takie ubezpieczający ponosi jednorazowo, po wystąpieniu przerwy, w celu zabezpieczenia ciągłości produkcji. W szczególności są to: koszty prowizorycznej naprawy uszkodzonego sprzętu do wysokości sumy ubezpieczenia podanej w polisie ubezpieczenia od szkód materialnych, koszty jednorazowego przeprogramowania, koszty adaptacji sprzętu itp. Suma ubezpieczenia Suma ubezpieczenia ustalana jest przez ubezpieczającego na podstawie szacowanego przez ubezpieczającego zysku brutto w ustalonym maksymalnym okresie odszkodowawczym. Przykładowe klauzule rozszerzające zakres ubezpieczenia 39 Najczęściej ubezpieczenie BI rozszerza się o: klauzulę braku mediów (utrata zysku w wyniku szkód w infrastrukturze przesyłowej), klauzulę dostawców/odbiorców (utrata zysku w skutek wystąpienia szkody majątkowej u kontrahentów), klauzulę ograniczonego dostępu (utrata zysku na skutek utraty/utrudnienia dostępu do/z miejsca prowadzenia działalności), klauzulę kosztów rzeczoznawców (koszty poniesione z tytułu oględzin, analiz i ekspertyz przeprowadzanych przez rzeczoznawców i biegłych). Ograniczenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń Aby doszło do odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia utraty zysku, powstała szkoda powinna odpowiadać warunkom przewidzia- 39 O.w.u. towarzystw ubezpieczeniowych. 93

95 nym w ubezpieczeniu od skutków ognia i innych zdarzeń losowych lub nie być wyłączoną w ubezpieczeniu od wszystkich ryzyk. Jeżeli bowiem powstała szkoda nie mieści się w zakresie odpowiedzialności z tego tytułu, to odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu utraty zysku przez przedsiębiorstwo nie następuje. Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu utraty zysku przedsiębiorstwa nie następuje też w sytuacji, gdy szkoda powodująca utratę zysku wystąpiła w okresie obowiązywania umowy z tytułu ubezpieczenia zysku, ale po wygaśnięciu ubezpieczenia z tytułu zdarzeń losowych lub ubezpieczenia mienia od wszystkich ryzyk. W celu uniknięcia tego typu sytuacji zaleca się, aby obie umowy ubezpieczenia (tj. ubezpieczenia mienia od skutków ognia i innych zdarzeń losowych czy wszystkich ryzyk oraz ubezpieczenia od utraty zysku) miały taki sam okres ubezpieczenia. Wyłączenia z ubezpieczenia W ubezpieczeniu BI można wskazać standardowo stosowane wyłączenia ochrony ubezpieczeniowej, tj.: szkody powstałe wskutek winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa ubezpieczającego, kary pieniężne, administracyjne, grzywny i odszkodowania, szkody powstałe wskutek działań wojennych, szkody powstałe wskutek spadku wartości nieuszkodzonych towarów, szkody powstałe w następstwie utraty danych, nośników danych, dokumentacji księgowej, szkody powstałe wskutek decyzji właściwych władz, uniemożliwiającej bądź opóźniającej odtworzenie zniszczonego mienia albo dalsze prowadzenie działalności gospodarczej przez ubezpieczającego, honoraria autorskie i wynagrodzenia za patenty, szkody powstałe w ubezpieczonym mieniu znajdującym się poza miejscem prowadzenia działalności gospodarczej, podatek od towarów i usług (VAT), podatek akcyzowy i opłaty celne, opłaty frachtowe i pozostałe opłaty transportowe. przewidywany zysk operacyjny nie obejmuje kosztów związanych z operacjami giełdowymi lub innymi inwestycjami o charakterze pieniężnym lub kapitałowym. Zad. 1. Przy pomocy załączonego poniżej wzorca uzupełnij wniosek o ubezpieczenie utraty zysku wybranego przedsiębiorstwa i przedstaw do ubezpieczenia. 94

96 WNIOSEK O UBEZPIECZENIE UTRATY ZYSKU Wszystkie informacje zawarte w niniejszym wniosku będą traktowane przez TU jako poufne i nie będą nikomu udostępnione. 1. Nazwa firmy i adres Ubezpieczającego; 2. Adres głównej siedziby; 3. Krótka charakterystyka prowadzonej działalności gospodarczej; 4. Wykaz lokalizacji objętych ubezpieczeniem z wyszczególnieniem rodzaju prowadzonej w nich działalności gospodarczej (w razie potrzeby prosimy o sporządzenie osobnego załącznika); 5. Suma ubezpieczenia (wyliczona zgodnie z Kalkulacją sumy ubezpieczenia utraty zysku ); a) całkowita suma ubezpieczenia zysku brutto PLN b) całkowita suma ubezpieczenia Funduszu płac brutto PLN c) całkowita suma zwiększonych kosztów działalności PLN 6. Maksymalny okres odszkodowawczy; miesięcy po dniu, w którym nastąpiła szkoda materialna 7. Czy ubezpieczający prowadzi księgi rachunkowe zgodnie z obowiązującymi przepisami, w tym Ustawa o rachunkowości z (Dz.U. nr 121, poz. 591)? 8. Czy księgi rachunkowe są prowadzone na bieżąco i regularnie audytowane? Prosimy o podanie firmy audytora, jej siedziby oraz daty ostatniego audytu. 9. Czy księgi rachunkowe mogą być, w razie potrzeby, natychmiast udostępnione rzeczoznawcy? 10. Czy kiedykolwiek, w odniesieniu do ubezpieczenia majątku lub utraty zysku, inne towarzystwo ubezpieczeń odmówiło udzielenia ubezpieczenia lub odnowienia polisy lub też wypowiedziało umowę ubezpieczenia? W przypadku odpowiedzi pozytywnej prosimy o podanie przyczyny takiej decyzji. 95

97 KALKULACJA SUMY UBEZPIECZENIA UTRATY ZYSKU A. Kalkulacja sumy ubezpieczenia zysku brutto (zgodnie z definicją zawartą w ogólnych warunkach ubezpieczenia utraty zysku) na podstawie zatwierdzonego raportu rocznego za ostatni rok obrachunkowy: Całkowite przychody ze sprzedaży netto PLN Wyroby gotowe i produkcja w toku stan na koniec roku obrachunkowego PLN MINUS Wyroby gotowe i produkcja w toku stan na początek roku obrachunkowego (PLN ) Koszt zakupu surowców i materiałów używanych bezpośrednio w produkcji lub przy świadczeniu usług (PLN ) Pozostałe bezpośrednie koszty zmienne, w tym m.in.: koszt materiałów pomocniczych używanych bezpośrednio przy produkcji lub przy świadczeniu usług (ok. 50% całkowitych kosztów) (PLN ) koszty energii kwalifikowane jako koszt bezpośredni działalności produkcyjnej lub usługowej (ok. 30% całkowitych kosztów) (PLN ) opakowanie, fracht, opłat licencyjne (PLN ) inne (prosimy o osobną specyfikację w przypadku większej ilości pozycji) (PLN ) koszty wynagrodzeń z wyłączeniem kosztów Zarządu przedsiębiorstwa (tylko w przypadku osobnego ubezpieczenia).w przypadku uwzględnienia tej pozycji należy wypełnić punkt B kwestionariusza (PLN ) 96

98 Zysk brutto za rok obrachunkowy kończący się PLN Dla maksymalnego okresu odszkodowawczego dłuższego od 12 miesięcy suma zysku brutto zostaje proporcjonalnie zwiększona PLN Powyższa suma zostaje urealniona z uwzględnieniem przewidywanej dynamiki wzrostu sprzedaży, trendów rynkowych oraz inflacji w okresie maksymalnego okresu odszkodowawczego (należy uwzględnić okres 2 kolejnych lat przy 12-miesięcznym okresie odszkodowawczym). Ostateczna suma ubezpieczenia utraty zysku PLN B. Kalkulacja sumy ubezpieczenia funduszu płac brutto (z wyłączeniem kosztów Zarządu przedsiębiorstwa) na podstawie zatwierdzonego raportu rocznego za ostatni rok obrachunkowy tylko w przypadku, jeżeli fundusz płac brutto ma zostać wyłączony z zysku brutto i objęty ubezpieczeniem na odrębnych warunkach. Koszty wynagrodzeń z wyłączeniem kosztów Zarządu (obejmujące gwarantowane premie, koszty ubezpieczeń społecznych oraz pozostałe obowiązkowe wydatki i odpisy związane z systemem wynagrodzeń) suma przeniesiona z odpowiedniej pozycji kalkulacji zysku brutto PLN Dla maksymalnego okresu odszkodowawczego dłuższego od 12 miesięcy suma kosztów wynagrodzeń zostaje proporcjonalnie zwiększona PLN Powyższa suma zostaje urealniona z uwzględnieniem przewidywanej dynamiki wzrostu sprzedaży, trendów rynkowych oraz inflacji w okresie maksymalnego okresu odszkodowawczego (należy uwzględnić okres 2 kolejnych lat przy 12-miesięcznym okresie odszkodowawczym). Ostateczna suma ubezpieczenia funduszu płac brutto PLN Liczba pierwszych tygodni maksymalnego okresu odszkodowawczego, w trakcie których ubezpieczeniem pozostaje objęte 100% funduszu tygodni Część funduszu objęta ubezpieczeniem w trakcie pozostałych tygodni maksymalnego okresu odszkodowawczego % 97

99 DANE DOTYCZĄCE UBEZPIECZENIA 1. Okres ubezpieczenia: 2. Zakres ubezpieczenia: 3. Informacje o szkodowości w ciągu ostatnich 5 lat Data szkody Przyczyna szkody Wielkość straty Wysokość otrzymanego odszkodowania *W przypadku braku miejsca prosimy załączyć osobny wykaz Oświadczamy, że wszystkie informacje podane we wniosku są prawdziwe i przyjmujemy do wiadomości, że niniejszy wniosek wraz z wszystkimi innymi dostarczonymi przez nas informacjami może stanowić podstawę umowy ubezpieczenia oraz jej integralną część. Podpisanie wniosku nie zobowiązuje wnioskodawcy ani TU do zawarcia umowy ubezpieczenia. Data Podpis ubezpieczającego 98

100 12. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej Zagadnienia ogólne Istota odpowiedzialności cywilnej polega na ciążącym na sprawcy szkody obowiązku jej naprawienia przez sprawcę. Odpowiedzialność cywilna jest to odpowiedzialność odszkodowawcza (majątkowa) jednego podmiotu w związku ze szkodą doznaną przez inny podmiot na skutek określonych w ustawie zdarzeń. Osoba poszkodowana w wyniku zajścia zdarzenia, za które można przypisać odpowiedzialność innej osobie, staje się wierzycielem tej osoby co do odszkodowania, a osoba ta staje się w tym zakresie dłużnikiem poszkodowanego. W ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłaty odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba trzecia, na rzecz której zawarto umowę ubezpieczenia. Kodeks cywilny przewiduje dwa reżimy odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę: ex delicto (art. 415 i następne k.c.) deliktowa, ex contractu (art. 471 i następne k.c.) kontraktowa. Odpowiedzialność deliktowa Odpowiedzialność deliktowa wiąże się ze szkodą jako samoistnym źródłem zobowiązania. Reżim odpowiedzialność ex delicto obejmuje zobowiązania z czynów niedozwolonych (są nimi nie tylko zawinione działania ludzkie, ale także nienoszące znamion winy oraz inne zdarzenia, jeśli w ich konsekwencji powstała szkoda, za którą prawo czyni kogoś odpowiedzialnym). Warunkiem powstania obowiązku naprawienia szkody związanej z odpowiedzialnością deliktową jest zaistnienie trzech przesłanek: 1. Powstanie szkody, czyli uszczerbku (majątkowego lub/i niemajątkowego). Szkoda deliktowa jest podstawowym warunkiem powstania odpowiedzialności (bez szkody nie ma odp. cywilnej) i rodzi stosunek zobowiązaniowy niezależnie od istniejącego wcześniej stosunku prawnego między danymi osobami. 2. Szkoda musi być spowodowana przez jakiś fakt (ludzkie działanie lub inne zdarzenie), z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy. Szkoda sama w sobie nie jest więc warunkiem wystarczającym dla powstania odpo- 99

101 wiedzialności. Jeżeli szkoda nie stanowi konsekwencji faktu, z którego wynika obowiązek jej naprawienia, poszkodowany nie ma prawa do świadczenia odszkodowawczego. 3. Pomiędzy szkodą a faktem musi istnieć związek przyczynowy. Obowiązek naprawienia szkody powstaje z chwilą ustalenia, iż bez zdarzenia początkowego, jakim jest czyn niedozwolony, nie nastąpiłoby inne zdarzenie, jakim jest wynik ostateczny w postaci szkody. Zakres naprawienia szkody zasada pełnego odszkodowania (art k.c.) straty, które poszkodowany poniósł, tzw. szkoda rzeczywista (damnum emergens), korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (lucrum cessans). Pojęcie szkody Szkoda jest powstałą wbrew woli poszkodowanego różnicą między obecnym jego stanem majątkowym, a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie zdarzenie wywołujące szkodę 40. W nauce prawa cywilnego przyjmuje się powszechnie, że szkoda jest to uszczerbek zarówno w dobrach o charakterze majątkowym, jak i o charakterze niemajątkowym, powstały na skutek jakiegoś zdarzenia niezależnego od woli osoby poszkodowanej. Jednym z podstawowych kryteriów podziału szkody jest podział na szkodę na mieniu i szkodę na osobie. Szkodą na mieniu jest uszczerbek dotyczący wyłącznie składników majątku poszkodowanego, a zatem zawsze będzie to uszczerbek o charakterze majątkowym. Natomiast szkoda na osobie oznacza naruszenie dóbr osobistych człowieka (życie, zdrowie, integralność cielesna, godność), które samo przez się stanowi uszczerbek niemajątkowy (powszechnie określany mianem krzywdy ), ale niekiedy może wiązać się z powstaniem uszczerbku majątkowego. Podstawy (charakter) odpowiedzialności: odpowiedzialność za własne czyny, tj. za działanie lub zaniechanie osób fizycznych oraz organów osoby prawnej, z którego wynikła szkoda (art. 415, 416 k.c. winę organu osoby prawnej uważa się za winę samej osoby prawnej), odpowiedzialność za cudze czyny: wina w nadzorze (art. 427 k.c.)dzieci, osób chorych psychicznie (domniemanie winy w nadzorze); wina w wyborze (art. 429 k.c.) powierzenie wykonania czynności innej osobie (domniemanie winy); osoba powierzająca wykonanie czynności musi udowodnić, że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czyn- 40 Orzeczenie Sądu Najwyższego nr III, poz. 76,

102 ności powierzono osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności trudnią się wykonywaniem takich czynności; odpowiedzialność zwierzchnika za szkodę wyrządzoną z winy podwładnego (art. 430 k.c.), który na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek. odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy (art. 431 k.c.). Zasady odpowiedzialności deliktowej Zasada winy (art. 415, 416 k.c.) element obiektywny i subiektywny, wina umyślna (zamiar bezpośredni bądź ewentualny), wina nieumyślna (lekkomyślność, niedbalstwo). Na pograniczu winy umyślnej i nieumyślnej traktowane jest rażące niedbalstwo; ciężar dowodu spoczywa na poszkodowanym. Domniemany sprawca szkody, aby uwolnić się od odpowiedzialności, musi wykazać swoją bezwinność. Zgodnie z art. 427 k.c., poza odpowiedzialnością za własne czyny, na zasadzie winy odpowiada się także za czyny osób, nad którymi sprawuje się nadzór i którym z racji wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy przypisać nie można. Zasadę winy stosuje się również w odniesieniu do osoby powierzającej innym wykonanie czynności (art. 429 k.c.), posiadaczy lub osób posługujących się zwierzętami (art. 431 par. 1). Zasada ryzyka (odpowiedzialność za skutek) (art. 430, 433, 434, 435, k.c.,) ciężar dowodu spoczywa na sprawcy, który musi udowodnić, że wystąpiła przesłanka określona obowiązującymi przepisami, wyłączająca jego odpowiedzialność. Wyłączenie odpowiedzialności opartej na zasadzie ryzyka: siła wyższa (trzy elementy, które muszą wystąpić łącznie: zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe do przewodzenia, niemożliwe do zapobieżenia), szkoda wystąpiła z wyłącznej winy poszkodowanego, szkoda wystąpiła z wyłącznej winy osoby trzeciej (osoby zidentyfikowanej OSN), za której czyny prowadzący zakład lub przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności. Zasada słuszności (odpowiedzialność na zasadach współżycia społecznego), art. 419 k.c. (Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego), art. 428 k.c. (odpowiedzialność sprawcy, któremu z racji wieku i stanu psychicznego winy przypisać nie można, brak jest osób zobowiązanych do nadzoru lub nie można od nich uzyskać naprawienia szkody), art k.c. 101

103 Odpowiedzialność kontraktowa Odpowiedzialność kontraktowa ma miejsce wtedy, gdy w związku z istniejącym między stronami stosunkiem prawnym strona nie wykonała lub nienależycie wykonała wynikające z tego stosunku zobowiązanie, wskutek czego druga strona poniosła szkodę w rozumieniu art (adekwatny związek przyczynowy). Szkoda musi być następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Zgodnie z zapisem art. 471 k.c.: dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi W reżimie kontraktowym występują również, jak przy delikcie, trzy przesłanki niezbędne dla powstania odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika: wierzyciel musi ponieść szkodę rozumianą jako uszczerbek majątkowy, szkoda musi być spowodowana przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania dłużnika, musi istnieć związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą. Ciężar dowodu Wierzyciel musi udowodnić wystąpienie i wysokość szkody oraz związek przyczynowy z działaniem lub zaniechaniem dłużnika. Domniemanie winy dłużnika, który musi przeprowadzić dowód negatywny. Odpowiedzialność kontraktowa za szkodę opiera się na dwóch zasadach: winy i ryzyka. Zasada winy odnosi się przede wszystkim do konsekwencji własnego zachowania dłużnika. Natomiast zasada ryzyka zaostrzająca odpowiedzialność dłużnika towarzyszy sytuacjom, w których co prawda nie można dłużnikowi bezpośrednio przypisać winy, ale leży ona po stronie osób trzecich, którymi dla wykonania zadania dłużnik się posługuje lub które są jego przedstawicielami ustawowymi. Odpowiedzialność kontraktowa obejmuje również odpowiedzialność za działania lub zaniechania innych osób w sytuacji określonej w art. 474 k.c. Odpowiedzialność dłużnika za osoby trzecie opisana w art. 474 k.c. ( osoby, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, osoby, którym wykonanie zobowiązania powierza, przedstawiciel ustawowy ) opiera się na zasadzie ryzyka. Dłużnik odpowiada za niezachowanie należytej staranności, jeżeli z przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego. Niedołożenie należytej staranności oznacza zgodnie z ustaloną wykładnią winę dłużnika (art. 472 k.c.). Wyłączenia przy ubezpieczeniach OC: za szkody wyrządzone po spożyciu alkoholu lub pod wpływem środków odurzających, środków psychotropowych, powstałe wskutek działań wojennych, stanu wyjątkowego, strajków, rozruchów itp., 102

104 wynikłe z kar, grzywien sądowych i administracyjnych, powstałe w środowisku naturalnym, szkody powstałe poprzez zaniedbanie lub w skutek rażącego niedbalstwa ubezpieczonego i osób, za które ponosi on odpowiedzialność, za szkody wyrządzone osobom bliskim, wspólnikom lub osobom, za które ubezpieczony ponosi odpowiedzialność. Szkody w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej W prawie cywilnym szkody dzielą się na majątkowe i niemajątkowe. Szkoda majątkowa jest uszczerbkiem majątkowym poszkodowanego. W obrębie szkód majątkowych wyróżnia się: szkody na mieniu (tzn. naruszenie praw majątkowych, kradzież, zniszczenie lub uszkodzenie rzeczy, trwała utrata rzeczy), szkoda na osobie (śmierć, rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała). Rekompensatą za szkodę na mieniu jest odszkodowanie, które może mieć formę pieniężną lub w naturze. Naprawienie szkody majątkowej na osobie polega na: w przypadku szkody majątkowej na osobie: jednorazowe odszkodowanie na pokrycie wszelkich wynikłych z tego tytułu kosztów, renta dla wyrównania szkód o charakterze trwałym w przypadku śmierci człowieka: roszczenie o rentę, jednorazowe odszkodowanie, zwrot kosztów leczenia i pogrzebu. Szkoda niemajątkowa (nazywana potocznie krzywdą) oznacza naruszenie dóbr osobistych i interesów poszkodowanego bez uszczuplenia jego majątku (np. naruszenie dobrego imienia, spowodowanie cierpienia psychicznego, fizycznego). Naprawieniem szkody niemajątkowej jest rekompensata przyjmująca postać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub/oraz zasądzenie od sprawcy odpowiedniej sumy pieniężnej na rzecz instytucji użyteczności publicznej. Suma gwarancyjna Suma gwarancyjna określona w umowie ubezpieczenia stanowi górną granicę odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń za szkody powstałe ze wszystkich zdarzeń w okresie ubezpieczenia. W ramach sumy gwarancyjnej, w poszczególnych umowach ubezpieczenia mogą być wyodrębnione limity kwotowe określające odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkody: określonego rodzaju, z tytułu jednego zdarzenia, z tytułu określonych ryzyk. 103

105 Każdorazowa wypłata odszkodowania powoduje zmniejszenie sumy gwarancyjnej o wypłaconą kwotę. Za zgodą ubezpieczyciela ubezpieczający/ubezpieczony może uzupełnić sumę gwarancyjną, opłacając dodatkową składkę. Jeżeli nie umówiono się inaczej, ubezpieczający/ubezpieczony w każdej szkodzie ponosi udział własny w wysokości określonej w umowie ubezpieczenia Odpowiedzialność cywilna z tytułu wykonywania zawodu Wymieniana jest obok odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej, ponieważ łączy w sobie elementy tych dwóch reżimów odpowiedzialności. Ochrona obejmuje odpowiedzialność cywilną za szkody na osobie lub mieniu, wynikłe z uchybień w wykonywaniu czynności zawodowych, jak też odpowiedzialności za czyny niedozwolone, które nie zostały wyrządzone umyślnie, ale jesteśmy odpowiedzialni za dokonanie ich. W Polsce istnieje kilkadziesiąt zawodów bądź rodzajów działalności gospodarczej, których wykonywanie wiąże się z obowiązkiem posiadania polisy OC. Wymóg taki stosowany jest najczęściej przy zawodach wymagających dużej specjalizacji i takich, których złe wykonywanie może narazić potencjalnych klientów na dotkliwe szkody. W Polsce polisę OC muszą posiadać m.in.: zakłady opieki zdrowotnej, biura turystyczne, rolnicy, adwokaci, radcowie prawni i notariusze, brokerzy ubezpieczeniowi. Podstawą do zawarcia umowy z TU są uprawnienia ubezpieczonego do wykonywania danego zawodu. Coraz więcej ( bardziej świadomi) przedstawicieli innych zawodów zabezpiecza się, wykupując ubezpieczenie OC zawodowe. Człowiek jest istotą omylną i mimo najlepszych starań każdemu z nas może zdarzyć się popełnienie błędu, który dużo kosztuje i mimo najszczerszych chęci nie stać nas na finansową rekompensatę za straty osobom poszkodowanym OC produktu Jest to odpowiedzialność cywilna producenta za wprowadzenie do obrotu produktu z wadami. Na przykład jeżeli okaże się, że farba odpadła z powodu swej złej jakości, odpowiedzialny za szkody jest producent tej farby. Należy tu dodać, ze wada produktu jest pojmowana nie tylko w sensie fizycznym, lecz także jako zaniedbanie związane z gotowym już produktem. Przykładem takiego zaniedbania jest niezamieszczenie w instrukcji obsługi informacji o skutkach użycia produktu niezgodnie z przeznaczeniem. Ubezpieczenie to adresowane jest do producentów, 104

106 importerów, podmiotów umieszczających na produkcie swoją nazwę, znak towarowy w związku z ryzykiem szkód wyrządzonych przez wadliwy produkt Odpowiedzialność cywilna z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej Prowadząc działalność gospodarczą, w następstwie czynu niedozwolonego może dojść do wyrządzenia komuś krzywdy na terenie firmy i z mocy prawa przedsiębiorca może być zobowiązany do jej naprawienia. Każdy pracodawca ponosi odpowiedzialność względem swoich pracowników. Dotyczy to także odpowiedzialności za wypadki przy pracy. W 1990 roku (ustawa z dn Dz. U. nr 36 poz. 206) pracownicy uzyskali prawo dochodzenia roszczeń odszkodowawczych ponad to, co uzyskali z ustawy wypadkowej (ZUS). Oznacza to, że mogą wystąpić z żądaniem zadośćuczynienia bezpośrednio do pracodawcy. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności nie zabezpiecza pracodawcy przed roszczeniami pracowników. Wszystkich szkód nie pokrywa też ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW). Właściwym rozwiązaniem jest ubezpieczenie OC pracodawcy OC pracodawcy Ubezpieczenie to zapewnia pracodawcy ochronę przed roszczeniami pracowników, którzy doznali szkody osobowej w wyniku wypadku przy pracy. W praktyce ubezpieczenie to funkcjonuje następująco: po przeanalizowaniu charakteru prowadzonej działalności, zagrożeń w zakładzie pracy, liczby wypadków i planów rozwojowych firmy ustala się na odpowiednim poziomie sumę gwarancyjną. Jeśli zdarzy się wypadek przy pracy, to pracownikowi w pierwszej kolejności wypłacane jest świadczenie z tytułu ustawy wypadkowej. Gdy wypłata ta nie pokryje jego roszczeń, ubezpieczyciel ustala ich zasadność, po czym wypłaca odszkodowanie w granicach sumy gwarancyjnej Ubezpieczenie OC w życiu prywatnym Zapewnia ochronę przed roszczeniami osób trzecich, w sytuacji wyrządzenia im szkód przez ubezpieczającego i współdomowników (żona, rodzice, dzieci), a także zwierzęta domowe, w związku z wykonywaniem czynności życia prywatnego. 105

107 12.7. Porównanie ubezpieczenia mienia i ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej Ubezpieczenia OC zaliczane są do ubezpieczeń majątkowych, ale pomiędzy prostymi ubezpieczeniami majątkowymi mienia a ubezpieczeniami OC istnieje szereg różnic. Najważniejsze z nich przedstawiono w poniższym zestawieniu porównawczym. Kryterium porównania relacja ubezpieczeniowa Ubezpieczenie mienia: Zakład ubezpieczeń ubezpieczony Ubezpieczenie OC: Zakład ubezpieczeń ubezpieczony poszkodowany Kryterium funkcja ubezpieczenia Ubezpieczenie mienia: ochrona majątku ubezpieczonego Ubezpieczenie OC: ochrona interesu majątkowego ubezpieczonego ochrona poszkodowanego przed niewypłacalnością sprawcy Kryterium postać szkody Ubezpieczenie mienia: postać rzeczowa (utrata, zniszczenia, uszkodzenie rzeczy), Ubezpieczenie OC: postać rzeczowa, postać osobowa (rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała, śmierć osoby poszkodowanej), czysta strata finansowa. Kryterium zakres funkcji kompensacyjnej Ubezpieczenie mienia: strata rzeczywista, Ubezpieczenie OC: strata rzeczywista, utracone korzyści. Kryterium: relacja między wysokością szkody a wartością majątku ubezpieczonego Ubezpieczenie mienia: relacja występuje, 106

108 szkoda nie może być większa od wartości majątku ubezpieczonego, szkoda obejmuje istniejący majątek ubezpieczonego. Ubezpieczenie OC: brak związku z wartością majątku ubezpieczonego, szkoda może być większa od wartości majątku ubezpieczonego, szkoda może obciążać zarówno istniejący, jak i przyszły majątek ubezpieczonego. Jak wynika z tego porównania, ubezpieczenia OC mają bardziej złożoną istotę niż powszechne, najbardziej w Polsce znane i popularne ubezpieczenia mienia- -majątku Niektóre ubezpieczenia OC oferowane przez polskie towarzystwa ubezpieczeniowe Obowiązkowe: obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej komorników sądowych, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej adwokatów, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej radców prawnych, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej notariuszy, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rzeczników patentowych, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotów wykonujących doradztwo podatkowe, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokera ubezpieczeniowego, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rzeczoznawcy majątkowego, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pośrednika w obrocie nieruchomościami, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej zarządcy nieruchomości, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego za szkody wyrządzone w związku z ruchem pojazdu, 107

109 obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej użytkowników, przewoźników i innych przedsiębiorców prowadzących działalność lotniczą w związku z ruchem statku powietrznego, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu przyjmującego zamówienie na wykonywanie świadczenia zdrowotnego, obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej organizatora imprezy masowej. Dobrowolne: ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, uprawnionej do badania sprawozdań finansowych lub prowadzenia ksiąg rachunkowych, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej osób fizycznych wykonujących zawód w służbie zdrowia, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej członków władz spółek kapitałowych, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej osoby prowadzącej strzeżony parking samochodowy, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej jednostek organizacyjnych sprawujących funkcję zarządu drogi publicznej, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej użytkownika jachtu śródlądowego, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przewoźnika drogowego w ruchu międzynarodowym osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przewoźnika drogowego w ruchu krajowym osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. 108

110 Bibliografia Kucka. E. (red.), Ubezpieczenia gospodarze i społeczne, UWM, Olsztyn Monkiewicz J. (red.), Podstawy ubezpieczeń, tom II produkty, Poltext, Warszawa Nowakowski L., Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, Poltext, Warszawa Ronka-Chmielowiec W. (red.), Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Wyd. AE, Wrocław Sangowski T. (red.), Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa Stempel R., Ubezpieczenie mienia od ognia i innych zdarzeń losowych, [w:] Kucka E. (red.) Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn Stempel R., Ubezpieczenie mienia od kradzieży z włamaniem i rabunku, [w:] Kucka E. (red.) Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn Walczak R., Międzynarodowy przewóz drogowy towarów, C.H.Beck, Warszawa Waldenforfer Ch., Ubezpieczyć przewoźnika, Wiadomości Ubezpieczeniowe 2006, nr Regulacje prawne O.w.u. utraty zysku Compensa TU S.A. O.w.u. ubezpieczenia utraty zysku PZU S.A. Orzeczenie Sądu Najwyższego nr III, poz.76, Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Ustawa z dnia 18 września 2001r. Kodeks morski (Dz. U. Nr 138, poz. 1545, 2001 r. z późn. zm.). Ustawa z dnia z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.). Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2006 r. Nr 164, poz z późn. zm.). Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz z późn. zm.). Internet dostęp r. 109

111 dostęp r. dostęp r. dostęp r. dostęp r. dostęp r. dostęp r. 110

112 Część III Ubezpieczenia inżynieryjno-techniczne

113

114 13. Ubezpieczenia budowlano-montażowe 41 Ubezpieczenie ryzyk budowlano-montażowych (CAR/EAR) jest bardzo ważnym elementem każdej budowy, mimo że nie należy ono do najtańszych. Koszt budowy sam w sobie jest wysoki, a na dodatek zawsze może pojawić jakieś nieprzewidziane zdarzenie, które dodatkowo ten koszt znacznie podniesie. Ubezpieczenie ryzyk budowlano-montażowych obejmuje ochroną straty i szkody, które mogą powstać w trakcie budowy, montażu, uruchamiania parku maszynowego i stalowych konstrukcji. Obejmuje również odpowiedzialność ubezpieczonego z tytułu odszkodowań będących następstwem uszkodzenia ciała osób trzecich (spowodowane wypadkiem) oraz strat bądź uszkodzeń mienia osób trzecich w związku z wykonywaniem robót. Początkowo dominowały polisy ubezpieczeniowe zawierające tzw. ryzyka nazwane FLEXA (z ang. Fire, Lightning, Explosion, Aircraft crash landing). Jednak wraz z upływem czasu i dynamicznym postępem technicznym okazało się ono niewystarczające, co doprowadziło do rozszerzenia ochrony ubezpieczeniowej o ryzyka nienazwane, tj. polisy typu All risks (od wszystkich ryzyk, które nie zostały wyłączone z zakresu ochrony w ogólnych warunkach ubezpieczenia) Podział ubezpieczeń budowlano-montażowych. Ubezpieczenie ryzyk budowlanych może składać się z 3 działów (sekcji): I. Ubezpieczenie od szkód materialnych (obejmujące przedmiot prac kontraktowych oraz koszty dodatkowe, np. usunięcie pozostałości po szkodzie). II. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (dotyczy odpowiedzialności za szkody wyrządzone osobom trzecim). III. Ubezpieczenie utraty zysku inwestora (ALoP Advanced Loss of Profit) zabezpiecza planowany wynik finansowy w celu zminimalizowania kosztów 41 dostęp15,10, budowlanomontazowego /tabid/73/ Default.aspx, dostęp montazowych.html dostęp dostęp

115 związanych z opóźnieniami oddania do użytkowania inwestycji (powstałe w wyniku wystąpienia szkody z sekcji I) 42. Ubezpieczenia budowlano-montażowe CAR/EAR czasami nazywane ubezpieczeniami wszelkich ryzyk związanych z kontraktem (Contract Works All Risks CWAR ) dzielą się na: 1) Ubezpieczenia ryzyk budowy CAR (ang. Contractors All Risk), zwane również ubezpieczeniem wykonawców od wszelkich ryzyk związanych z realizacją prac budowlanych. Ubezpieczenie stosowane samoistnie przy konstrukcji budynków oraz budowlanych pracach inżynieryjnych, które wymagają niewielkiego wkładu prac montażowych ( windy, urządzenia klimatyzacyjne itp.). 2) Ubezpieczenie ryzyk montażu EAR (ang. Erection All Risk), obejmujące ochroną ubezpieczeniową ryzyka związane z montażem wszelkiego rodzaju maszyn mechanicznych, elektrycznych, ciągów technologicznych itd. Występuje samoistnie przy ubezpieczeniu konstrukcji wyposażenia technicznego i budowli, które wymagają niewielkich budowlanych prac inżynieryjnych (fundamenty, wzmocnienie podstaw maszyn, wyrównanie terenu itp.) Zakres ubezpieczenia Podstawowym rodzajem polisy od ryzyk budowlano-montażowych jest tzw. ubezpieczenie od ryzyk nazwanych, które jest skierowana przede wszystkim do małych i średnich przedsiębiorstw realizujących kontrakty budowlane i montażowe. W tym przypadku zakład ubezpieczeń odpowiada za szkody powstałe w wyniku wystąpienia nazwanych zdarzeń: ognia, uderzenia pioruna, eksplozji, upadku statku powietrznego, huraganu, powodzi, gradu, obsuwania się ziemi, lawiny, katastrofy budowlanej, awarii urządzeń lub instalacji ubezpieczonego obiektu, akcji ratowniczej, które są szczegółowo opisane w ogólnych warunkach ubezpieczenia przy zawieraniu każdej umowy ubezpieczenia. Jednak najpopularniejszym rodzajem ubezpieczenia jest ubezpieczenie od wszystkich ryzyk ( All risks ). Skierowane jest ono przede wszystkim, ale nie tylko, do dużych przedsiębiorstw, których ewentualne straty spowodowane nieprzewidzianym zdarzeniem losowym byłyby nieporównywalnie większe niż te małych i średnich przedsiębiorstw. Ubezpieczeniem tym objęte są wszystkie rodzaje ryzyk, które nie zostały wyłączone w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Ubezpieczenie obejmuje szkody rzeczowe polegające na przypadkowej, nagłej i nieprzewidzianej utracie, zniszczeniu lub uszkodzeniu ubezpieczonego mienia, a w szczególności: pożaru, uderzenia pioruna, wybuchu, huraganu, powodzi, sztormu, zalania, trzęsienia ziemi i obsunięcia się ziemi, kradzieży z włamaniem, wadliwego wykonawstwa, braku doświadczenia, niedbalstwa, błędu pracowników, umyślnego spowodowania szkody, nieprawidłowego nadzoru nad pracami 42 Karwacka A., Wybrane aspekty ubezpieczenia działalności budowlanej, Wyd. Akademii Finansów, Warszawa

116 budowlanymi. Zawiera ono również ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (szkody, której doznały osoby trzecie na mieniu lub osobie, spowodowanej wykonywaniem prac budowlano-montażowych). W tym przypadku zwracane są wszystkie koszty i wydatki procesowe, które ubezpieczony zwraca wnoszącemu pozew. Istnieje możliwość włączenia do umowy ubezpieczenia dodatkowych klauzul. Klauzule ryzyk budowlano-montażowych można podzielić na: klauzule rozszerzające ubezpieczenie o dodatkowe ryzyka, ograniczające zakres ubezpieczenia i wyłączające z ochrony ryzyka z zakresu podstawowego. Klauzule rozszerzające ubezpieczenie wiążą się z koniecznością zapłaty dodatkowej składki, a klauzule ograniczające umożliwiają ograniczenie kosztu ubezpieczenia. W aneksie zostały przedstawione klauzule dołączane do umowy ubezpieczenia Przedmiot i miejsce ubezpieczenia Przedmiotem ubezpieczenia budowlano-montażowego jest obiekt w trakcie budowy lub montażu wraz ze wszelkim mieniem znajdującym się na placu budowy. Miejscem ubezpieczenia jest plac budowy. Dodatkowo istnieje możliwość rozszerzenia umowy ubezpieczenia o miejsce składowania materiałów budowlanych poza placem budowy bądź w trakcie przewozu drogą lądową. Przedmiotem ubezpieczenia objęte są: obiekty budowlane (budynki, obiekty przemysłowe i magazynowe, budowle), obiekty montażowe (konstrukcje szkieletowe, maszyny: pompy, turbiny, rurociągi, generatory). Za opłatą dodatkowej składki (czyli wykupienie klauzul rozszerzających polisę) ubezpieczeniem mogą być objęte: materiały lub elementy i urządzenia do wbudowania bądź zamontowania, sprzęt, narzędzia, wyposażenie budowlane i montażowe, zaplecze budowy (baraki magazynowe, rusztowania, doprowadzenie energii elektrycznej i wody, drogi i ogrodzenia które są bazą zaplecza budowy), maszyny budowlane, maszyny i urządzenia do montażu, koszty uprzątnięcia pozostałości po powstałej szkodzie objętej ubezpieczeniem Ograniczenia i wyłączenia odpowiedzialności Wyłączenia ogólne lista ryzyk opisanych w OWU, niezależnie od towarzystwa ubezpieczeniowego, są bardzo podobne. Ryzyka, za które ubezpieczyciel nie jest obarczany odpowiedzialnością: umyślne działanie, rażące niedbalstwo ubezpieczonego, wojna, działania wojenne, rewolucja i inne zdarzenia o podobnym charakterze, strajk, bunt, rozruchy i zamieszki wewnętrzne itp., zjawiska związane z działaniem energii nuklearnej, szkody górnicze, kary umowne, sądowe, szkody wynikłe z opóźnienia realizacji kontraktu, 115

117 udział własny ubezpieczonego (tzw. franszyza). Wyłączenia szczególne są ustalane indywidualnie dla każdego kontraktu. Często są to: straty spowodowane wadliwym wykonaniem lub zaprojektowaniem, straty w sprzęcie budowlanym, spowodowane energią elektryczną, błędami obsługi, nieodpowiednią konserwacją, straty lub uszkodzenie dokumentów, rysunków, projektów itp., straty ujawnione dopiero podczas inwentaryzacji, straty spowodowane błędami projektowymi, materiałowymi Wysokość składki ubezpieczeniowej Wysokość składki ubezpieczeniowej jest uzależniona od czynników oceny ryzyka, a w szczególności od: wartości kontraktu oraz wysokości sum ubezpieczenia, przedmiotu ubezpieczenia, rodzaju wykonywanych robót, miejsca wykonywania robót kontraktowych, położenia terenu budowy/montażu, otoczenia miejsca ubezpieczonych robót kontraktowych, technologii robót, warunków geotechnicznych oraz występujących zagrożeń, zakresu ubezpieczenia, okresu ubezpieczenia szkodowości. Wysokość podstawowej składki ubezpieczeniowej obliczana jest według taryfy obowiązującej w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia. Natomiast jeżeli taryfa nie uwzględnia ubezpieczanego ryzyka, to wysokość składki ustalana jest indywidualnie przez ubezpieczyciela na podstawie jego oceny ryzyka. Ubezpieczyciel może zastosować zwyżki lub zniżki składki. Wtedy zakład ubezpieczeń oblicza ową składkę, stosując przyznane zwyżki i/lub zniżki Zwyżki i zniżki Ubezpieczyciel może zastosować zwyżki składki z tytułu: włączenia do zakresu ubezpieczeń klauzul indywidualnych rozszerzających zakres ubezpieczenia, rodzaju robót kontraktowych, stopnia bezpieczeństwa pożarowego, długości okresu ubezpieczenia, rozłożenia płatności składki na raty, wprowadzenia postanowień dodatkowych, szkodowości. Ubezpieczyciel może zastosować zniżki składki z tytułu: włączenia do zakresu ubezpieczeń klauzul indywidualnych, 116

118 wprowadzenia do umowy ubezpieczenia wyższej niż określona w taryfie franszyzy redukcyjnej (ustalona w umowie ubezpieczenia wartość pomniejszająca łączne odszkodowanie za wszystkie szkody wynikłe z jednego zdarzenia), bezszkodowego przebiegu ubezpieczenia, wprowadzenia postanowień dodatkowych. Oferta towarzystw ubezpieczeniowych jest zróżnicowana, szacunkowo jednak można wskazać, że cena ubezpieczenia budowlano-montażowego kształtuje się średnio na poziomie od 1,5 do 4 wartości kontraktu. Jak wskazano powyżej, wysokość składki zależy od wielu czynników i jest kalkulowana po szczegółowej analizie ryzyka przez ubezpieczyciela. Często zakłady ubezpieczeń wymagają przed zawarciem umowy przedłożenia treści kontraktu wraz z harmonogramem rzeczowo-finansowym, planami sytuacyjnymi, fragmentami dokumentacji projektowej itp. W przypadku kontraktów o mniejszej wartości pobrana może zostać składka minimalna, w zależności od zakładu ubezpieczeń w wysokości np. 500 USD lub PLN Suma ubezpieczenia Suma ubezpieczenia ustalana jest odrębnie dla każdej części ubezpieczenia: prace kontraktowe, maszyny budowlane, odpowiedzialność cywilna. Suma ubezpieczenia ustalana jest w wysokości równej całkowitej wartości robót kontraktowych, razem ze wszystkimi materiałami, robocizną, frachtem, cłem i opłatami oraz materiałami i pozycjami dostarczonymi przez zleceniodawcę. Suma ubezpieczenia dla sprzętu, wyposażenia budowlanego, maszyn budowlanych i zaplecza obejmuje wartość nową, co oznacza koszt wymiany ubezpieczonych pozycji na nowe tego samego rodzaju i mocy. W odniesieniu do odpowiedzialności cywilnej suma ubezpieczenia ustalana jest przez zakład ubezpieczeń na podstawie indywidualnej oceny wysokości możliwych roszczeń z tytułu potencjalnych szkód, które mogą wyniknąć w związku z prowadzonymi pracami budowlanymi i montażowymi albo na podstawie zobowiązań zawartych w kontrakcie budowlanym Obowiązki ubezpieczającego w przypadku powstania szkody W przypadku powstania szkody ubezpieczający obowiązany jest: niezwłocznie, a najpóźniej w ciągu 3 dni roboczych, powiadomić ubezpieczyciela o szkodzie, podając rodzaj i rozmiar szkody, zawiadomić organy dochodzeniowe o każdym wypadku szkody o większych rozmiarach, a także o każdej innej szkodzie mogącej powstać wskutek przestępstwa, bez dokonywania zmian pozostawić miejsce szkody do czasu oględzin przez przedstawiciela ubezpieczyciela, chyba że zmiana jest niezbędna w celu zabezpieczenia mienia pozostałego po szkodzie lub zmniejszenia szkody, udzielić przedstawicielowi ubezpieczyciela pomocy i wyjaśnień w ustalaniu okoliczności powstania szkody, jej przedmiotu i wysokości, 117

119 sporządzić i przedstawić w ustalonym terminie i formie rachunek szkody, zabezpieczyć prawa regresowe. Jeżeli ubezpieczający bez zgody ubezpieczyciela zrzekł się roszczenia przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę, ubezpieczyciel może odmówić odszkodowania lub je zmniejszyć. Jeżeli zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia zostanie ujawnione po wypłaceniu odszkodowania, ubezpieczyciel może zażądać od ubezpieczającego zwrotu całości lub części wypłaconego odszkodowania. W razie niedopełnienia przez ubezpieczającego któregokolwiek z obowiązków wymienionych w ust. 1 ubezpieczyciel może odmówić odszkodowania w części lub całości, chyba że niedopełnienie obowiązku nie miało wpływu na ustalenie okoliczności powstania szkody oraz jej wysokości Ubezpieczenie utraty zysku inwestora w wyniku szkody objętej ubezpieczeniem robót budowlanych, montażowych ALoP (sekcja III) Celem zawarcia umowy ubezpieczenia ALoP (Advanced Loss of Profits) jest zabezpieczenie planowanego wyniku finansowego inwestora. Może być zawarta tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy zawarto ubezpieczenie podstawowe CAR/EAR. Odpowiedzialność odszkodowawcza rozpoczyna się z chwilą przekroczenia planowanego terminu przekazania inwestycji przez inwestora lub wykonawcę aż do momentu przekazania inwestycji. Maksymalny okres odszkodowawczy jest uzgadniany na podstawie czasu potrzebnego do powtórzenia robót z uwzględnieniem czasu potrzebnego na zakupienie i sprowadzenie materiałów i urządzeń. Zwykle jest to okres od kilkunastu miesięcy do 2 lat. Ubezpieczenie to obejmuje utratę planowanego zysku brutto, powstałą w wyniku opóźnionego przekazania inwestycji do użytkowania pod warunkiem, że opóźnienie to powstało poprzez szkody w robotach kontraktowych, które mieszczą się w zakresie ubezpieczenia ryzyk budowlanych/montażowych. Przedmiotem ubezpieczenia jest zysk brutto, na który składa się planowany zysk operacyjny oraz koszty stałe (np. związane z obsługą kredytu inwestycyjnego). Suma ubezpieczenia wyliczana jest na podstawie biznesplanu i założeń finansowych, przygotowanych przed przystąpieniem do realizacji inwestycji. Obliczany jest wg zasady: planowany zysk brutto = planowany obrót netto (bez VAT) planowana wysokość kosztów zmiennych przypadających na ten obrót. 118

120 13.3. Przykłady dodatkowych klauzul stosowanych w ubezpieczeniach CAR i EAR Tabela 7. Klauzule dodatkowe w ubezpieczeniu CAR rozszerzenie odpowiedzialności ubezpieczyciela, rozszerzenie zakresu ochrony. 001 szkody powstałe wskutek strajku, rozruchów, zamieszek 002 odpowiedzialność za roszczenia wzajemne pomiędzy ubezpieczonymi 003 szkody powstałe w okresie gwarancyjnym w trakcie wykonywania przez ubezpieczonego napraw gwarancyjnych 004 szkody powstałe w okresie gwarancyjnym w trakcie wykonywania przez ubezpieczonego napraw gwarancyjnych oraz szkody powstałe w okresie gwarancyjnym 006 koszty pracy w godzinach nadliczbowych i nocnych, w dni ustawowo wolne od pracy oraz koszty frachtu ekspresowego 007 koszty frachtu lotniczego 013 szkody w mieniu składowanym poza terenem budowy 100 szkody powstałe w związku z prowadzeniem testów 113 szkody w mieniu transportowanym na plac budowy drogą lądową 115 szkody w prawidłowo zaprojektowanych elementach spowodowane szkodą w elemencie wadliwie zaprojektowanym 116 szkody w elementach odebranych lub oddanych do użytku 119 szkody w mieniu istniejącym należącym do inwestora i znajdującym się na placu budowy lub jego bezpośrednim sąsiedztwie 120 odpowiedzialność za szkody spowodowane wibracją, osunięciem lub osłabieniem elementów nośnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Karwacka A., 2010, Wybrane aspekty ubezpieczenia działalności budowlanej. Tabela 8. Klauzule dodatkowe w ubezpieczeniu CAR wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela. 005 szkody powstałe w związku z przekroczeniem terminów przewidzianych w harmonogramie robót 009 szkody powstałe wskutek trzęsienia ziemi 010 szkody powstałe wskutek powodzi 012 szkody powstałe wskutek wichury 103 szkody spowodowane w uprawach rolnych, lasach lub hodowlach Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Karwacka A., 2010, Wybrane aspekty ubezpieczenia działalności budowlanej. 119

121 Tabela 9. Klauzule dodatkowe w ubezpieczeniu CAR ograniczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela. 008 szkody powstałe wskutek trzęsienia ziemi 101 szkody powstałe podczas drążenia tuneli i galerii 102 szkody powstałe w istniejących podziemnych kablach, rurociągach lub innych instalacjach podziemnych 104 szkody powstałe w związku z budową tam i zbiorników wodnych 106 szkody wyrządzone przez lub powstałe w nasypach, tarasach, wałach, wykopach, rowach, kanałach lub robotach drogowych 107 szkody powstałe w mieniu składowanym na terenie budowy w obiektach magazynowych, spowodowane przez pożar, powódź lub zalanie 108 szkody w sprzęcie, narzędziach i maszynach budowlanych powstałe wskutek powodzi 109 szkody w materiałach budowlanych powstałe wskutek powodzi 110 szkody wyrządzone przez opady, powódź lub zalanie 111 usunięcie rumowiska po osunięciu się ziemi 112 szkody powstałe wskutek pożaru 114 szkody seryjne 117 szkody spowodowane przez zalanie lub zamulenie rur 118 szkody powstałe podczas wiercenia studni głębinowych 121 szkody związane z konstrukcją pali, ścian oporowych, szczelnych i szczelinowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie Karwacka A., 2010, Wybrane aspekty ubezpieczenia działalności budowlanej. Tabela 10. Klauzule dodatkowe w ubezpieczeniu EAR rozszerzenie odpowiedzialności ubezpieczyciela, rozszerzenie zakresu ochrony. 200 szkody powstałe na skutek wady projektowej, wady materiałowej i/lub odlewniczej (z wyłączeniem elementów wadliwie zaprojektowanych, wykonanych lub wykonane przy użyciu wadliwych materiałów) 201 szkody powstałe w okresie gwarancji/rękojmi wskutek błędów w montażu, wadliwego projektu, materiału lub wykonania 201 szkody w maszynach budowlanych/montażowych 211 szkody w elementach paliwa jądrowego (zgodnie z warunkami klauzuli) 212 koszty odkażenia elementów, które stały się radioaktywne wskutek szkody podlegającej odszkodowaniu 213 szkody w komorze ciśnieniowej reaktora lub elementach wewnętrznych 216 szkody w mieniu istniejącym należącym do inwestora i/lub za które ubezpieczający jest odpowiedzialny, jeżeli szkody zostały spowodowane prowadzonymi robotami kontraktowymi 220 szkody w mieniu transportowanym na plac budowy drogą lądową Źródło: Opracowanie własne na podstawie klauzul do OWU CAR/EAR. 120

122 Tabela 11. Klauzule dodatkowe w ubezpieczeniu EAR wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela. 203 szkody w używanych wcześniej maszynach, urządzeniach i elementach wynikłe z wcześniejszego użytkowania, demontażu, powstałe w częściach niemetalowych 209 szkody w plonach, lasach i uprawach 214 szkody spowodowane osiadaniem gruntu 222 szkody wynikłe z poziomego wiercenia kierunkowego Źródło: Opracowanie własne na podstawie klauzul do OWU CAR/EAR. Tabela 12. Klauzule dodatkowe w ubezpieczeniu EAR ograniczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela. 204 od szkód spowodowanych wprowadzeniem do instalacji węglowodorów 206 szkody powstałe wskutek pożaru 207 szkody w obiektach pomocniczych 208 szkody w istniejących podziemnych kablach, rurociągach lub instalacjach 217 szkody dotyczące otwartych rowów podczas kładzenia rurociągów, przewodów i kabli 218 pokrycie kosztów odnalezienia przecieku podczas kładzenia rurociągów 219 szkoda wynikła podczas poziomego wiercenia kierunkowego poniżej dna rzeki, nasypu kolejowego, drogi itp. 221 szkody bezpośrednio lub pośrednio spowodowane przez opady, powódź lub zalanie Źródło: Opracowanie własne na podstawie klauzul do OWU CAR/EAR. 121

123

124 14. Ubezpieczenie maszyn i urządzeń budowlanych 43 Ubezpieczenie maszyn i sprzętu budowlanego (Contractors Plant and Machinery CPM) pozwala na objęcie ochroną maszyn i urządzeń budowlanych wykorzystywanych na placu budowy, jak również w czasie ich składowania, przechowywania, transportu lub podczas ich samodzielnego przemieszczania się. Właściciele dużych firm, ale także tych mniejszych, są w pełni świadomi, że awaria jednej maszyny może spowodować szereg problemów prowadzących do poważnych strat. Sprawność i wydajność maszyn jest dla nich czynnikiem o kluczowym znaczeniu. Eksploatacja maszyn wiąże się nierozerwalnie z ryzykiem wystąpienia awarii lub uszkodzenia. Ubezpieczenie maszyn od wszystkich ryzyk zapewnia ochronę właścicielowi lub użytkownikowi parku maszynowego w przypadku wystąpienia takich szkód. Przedmiot ubezpieczenia Przedmiotem ubezpieczenia są maszyny i urządzenia po zainstalowaniu w miejscach wskazanych w umowie ubezpieczenia oraz po zakończeniu testów i prób eksploatacyjnych. Maszyny i urządzenia są objęte ochroną podczas eksploatacji, napraw lub remontów oraz montażu, demontażu, a także podczas związanych z naprawami lub remontami transportów wewnątrzzakładowych. Na wniosek ubezpieczającego i po opłaceniu dodatkowej składki ochroną ubezpieczeniową mogą zostać objęte także zainstalowane na stałe i niepodlegające wymianie przez użytkownika nośniki danych (odczytywane maszynowo), stanowiące część ubezpieczonych maszyn i urządzeń oraz dane na nich zgromadzone, jeżeli są konieczne do prawidłowego funkcjonowania tych maszyn i urządzeń. Przykłady maszyn, które mogą zostać objęte ubezpieczeniem: sprzęt i maszyny służące do budowy dróg lub trakcji kolejowych, sprzęt i wyposażenie budowlane, dźwigi, maszyny podnoszące i systemy transportowe, maszyny do przemieszczania gruntu, maszyny pracujące w żwirowniach i zakładach produkcji betonu, dostęp dostęp

125 sprzęt i maszyny do palowania i wierceń, pojazd lub sprzęt służb publicznych, z wyłączeniem transportu publicznego itp. Ubezpieczeniem maszyn budowlanych ze względu na korzystny zakres ubezpieczenia obejmuje się również maszyny wykorzystywane do usług komunalnych (sprzątanie, pielęgnacja zieleni, konserwacja zimowa) oraz innych usług, przy których obecność maszyn jest niezbędna. Zakres ochrony ubezpieczeniowej Ubezpieczenie jest skonstruowane według standardu All risk od wszystkich ryzyk, czyli ochroną ubezpieczeniową objęte są wszelkie szkody materialne spowodowane przez nagłe, nieprzewidziane i niezależne od ubezpieczającego zdarzenia, powodujące konieczność odtworzenia, naprawy, wymiany lub ponownego zakupu zniszczonych, uszkodzonych albo utraconych maszyn lub urządzeń z zastrzeżeniem wyłączeń ujętych w o.w.u., które różni się w zależności od ubezpieczyciela. Ubezpieczeniem objęte są wszelkie szkody polegające na utracie, zniszczeniu lub uszkodzeniu przedmiotu ubezpieczenia, zaistniałe na skutek nagłego i nieprzewidzianego zdarzenia, z zastrzeżeniem wyłączeń zawartych w ogólnych warunkach ubezpieczenia bądź polisie. W szczególności ochrona obejmuje szkody będące skutkiem: błędów w projektowaniu lub konstrukcji, błędów popełnionych w trakcie produkcji maszyny lub urządzenia oraz użycia do produkcji niewłaściwego bądź wadliwego materiału, błędów w obsłudze maszyn i sprzętu powodujących np. kolizje na placu budowy, przewrócenie się maszyny, upadek do wykopu itp., działania sił odśrodkowych, ognia, eksplozji, upadku statku powietrznego, nadmiernego ciśnienia lub temperatury wewnątrz maszyny, implozji, zalania wodą lub innymi płynami z instalacji znajdujących się w miejscu ubezpieczenia, dostania się ciała obcego, niezadziałania lub wadliwego zadziałania urządzeń zabezpieczających, sygnalizacyjnych lub kontrolno-pomiarowych, powodzi, deszczu nawalnego, działania wiatru, bezpośredniego uderzenia pioruna, gradu, obsunięcia się ziemi oraz lawiny, kradzieży z włamaniem oraz rabunku, eksploatacji, w wyniku: niewłaściwej obsługi, wandalizmu, rozerwania wskutek siły odśrodkowej, braku działania lub wadliwego działania urządzeń sygnalizacyjnych, pomiarowych lub zabezpieczających, niedoboru wody w kotłach maszyn parowych, nadmiernego ciśnienia, zwarcia, przepięcia i innych przyczyn elektrycznych, poluzowania się części, dostania się ciała obcego, celowego zniszczenia przez osoby trzecie. 124

126 Przykładowe klauzule rozszerzające typowy zakres ubezpieczenia sugerowany przez zakłady ubezpieczeń: Klauzula 401, Pokrycie na tranzyt krajowy, Klauzula 402 Koszty usunięcia pozostałości, Klauzula 006. Rozszerzenie ochrony ubezpieczeniowej o szkody powstałe w czasie transportu ubezpieczonego mienia samochodem, koleją, samolotem, żeglugą śródlądową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona ubezpieczeniowa może także zostać rozszerzona m.in. o: ubezpieczenie kosztów związanych z usunięciem rumowiska i innych pozostałości po szkodzie, koszty rzeczoznawców, dodatkowe koszty pracy w godzinach nadliczbowych i nocnych, ochronę maszyn w czasie wykonywania prac podziemnych. Maszyny (urządzenia) wymienione w umowie objęte są ochroną w miejscu określonym w umowie podczas: eksploatacji, przestoju, konserwacji, czyszczenia, naprawy, remontu, demontażu i ponownego montażu w celu wykonania w/w czynności, transportu związanego z w/w czynnościami w miejscu ubezpieczenia. Za szkodę uważa się utratę albo ubytek wartości ubezpieczonej maszyny z powodu jej fizycznego zniszczenia albo uszkodzenia, uniemożliwiającego dalsze spełnianie zamierzonych funkcji i powodującego konieczność naprawy bądź wymiany. Obowiązki ubezpieczającego: przekazanie ubezpieczycielowi pełnego wykazu sprzętu, maszyn i urządzeń wraz z ich specyfikacją; nieukrywanie żadnych informacji mających wpływ na awaryjność urządzeń, przestrzeganie praw i przepisów budowlanych, przepisów Państwowej Inspekcji Pracy, przepisów o budowie i eksploatacji urządzeń technicznych oraz zaleceń producenta w zakresie montażu, warunków eksploatacji, obsługi i sposobu użytkowania maszyn i urządzeń objętych umową, jak również wykonywania dozoru technicznego i przepisów przeciwpożarowych, utrzymanie sprzętu w dobrym stanie technicznym; zabezpieczenie bezpośrednio zagrożonego mienia przed szkodą; w przypadku szkody: podjęcie działań w celu zmniejszenia szkody; niezwłocznie zawiadomienie policji o każdej szkodzie, która mogła powstać w wyniku przestępstwa, natychmiast po powstaniu szkody lub uzyskaniu o niej wiadomości zawiadomienie ubezpieczyciela; pozostawienie bez zmian miejsce szkody do czasu przybycia przedstawiciela ubezpieczyciela, chyba że zmiana jest niezbędna w celu zabezpieczenia mienia pozostałego po szkodzie lub zmniejszenia szkody, 125

127 umożliwienie ubezpieczycielowi dokonanie czynności niezbędnych do ustalenia okoliczności powstania szkody, zasadności i wysokości roszczenia oraz udzielenie w tym celu pomocy i wyjaśnień, a także niezbędnych pełnomocnictw. Wyłączenia ogólne Najczęściej zakres ubezpieczenia nie obejmuje szkód powstałych na skutek: wojny, działań zbrojnych, buntów, zamieszek, ataku terroryzmu, konfiskaty, działania energii i paliwa jądrowego, promieniowania radioaktywnego, winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa ubezpieczającego lub osób, za które on odpowiada. Wyłączenia szczegółowe zakres ubezpieczenia nie obejmuje szkód: do wysokości franszyzy redukcyjnej/udziału własnego, powstałych w wyniku trzęsienia ziemi, wybuchu wulkanu, tsunami, w wyniku kradzieży bez znaków włamania, spowodowanych przez wady istniejące w chwili rozpoczęcia okresu ubezpieczenia, o których wiedział ubezpieczający, w postaci defektów estetycznych w postaci zadrapań lub wgnieceń, będących wynikiem eksploatacji, objętych gwarancją/rękojmią, powstałych podczas transportu, w postaci utraty danych, utraconych korzyści, przejęcia posiadania przez inny podmiot posiadający tytuł prawny do przedmiotu ubezpieczenia, konfiskaty. Suma ubezpieczenia Suma ubezpieczenia maszyn i sprzętu powinna być określona według wartości odtworzeniowej, oznaczającej koszt nabycia, wytworzenia lub naprawy nowego tego samego rodzaju, typu/modelu, o tych samych lub porównywalnych parametrach z włączeniem kosztów transportu oraz montażu. Ustalenie wysokości odszkodowania Wysokość odszkodowania określa się w granicach sum ubezpieczenia określonych w umowie ubezpieczenia dla każdej maszyny (urządzenia) oddzielnie, według ceny zakupu lub naprawy maszyn (urządzeń) tego samego rodzaju, typu, mocy lub wydajności z uwzględnieniem kosztów transportu, montażu, opłat celnych, podatków (jeżeli mają zastosowanie przy ustalaniu sumy ubezpieczenia). Ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie na podstawie uznania roszczenia uprawnionego z umowy ubezpieczenia w wyniku dokonania własnych ustaleń, zawartej z nim ugody lub prawomocnego orzeczenia sądu. 126

128 15. Ubezpieczenia sprzętu elektronicznego 44 Ostatnie lata przyniosły rewolucyjne zmiany nie tylko w zakresie wystroju polskich firm i urzędów, ale przede wszystkim wyposażenia. Dziś trudno sobie wyobrazić ich pracę bez komputera i zawartych w nim danych, kserokopiarki, czy skomplikowanych urządzeń pomiarowych. Sprzęt elektroniczny jest delikatny i łatwo go uszkodzić, a do tego nie jest tani i bywa przedmiotem zainteresowania złodziei. Narażony jest też na różne przypadki losowe, takie jak powódź czy pożar. Ochrona majątku elektronicznego od różnych ryzyk to szansa na uniknięcie strat materialnych przez firmy, to również szansa na pozyskanie klientów przez zakłady ubezpieczeń majątkowych, które, mając tego świadomość, przygotowały dla zainteresowanych bogatą ofertę usług ubezpieczeniowych. Znacząca liczba polskich przedsiębiorstw i instytucji wyglądem i wyposażeniem nie odbiega obecnie od europejskich standardów, co najczęściej wiąże się z poniesieniem ogromnych nakładów finansowych. Tym pozytywnym jakościowym zmianom nie towarzyszyło jednak zmniejszenie zagrożeń, na jakie narażone są nie tylko obiekty, ale i znajdujący się w nich sprzęt. Według opinii przedstawicieli towarzystw ubezpieczeniowych do ochrony urządzeń elektronicznych przed różnymi rodzajami ryzyk raczej nie trzeba przekonywać dużych przedsiębiorstw. Potwierdzeniem tego jest fakt, że prawie 100% spośród nich ubezpiecza ten majątek. Ich właściciele uznali, że po prostu nie stać ich na to, żeby się nie ubezpieczać, bowiem koszty takiego zaniechania mogą być znacznie wyższe. Znacznie gorzej przedstawia się sytuacja w średnich i małych przedsiębiorstwach, z których około 20% nie ma wykupionej jakiejkolwiek polisy ubezpieczeniowej, z więc i nie zapewnia ochrony dla posiadanych komputerów, baz danych, czy skanerów. Dla towarzystw ubezpieczeniowych wciąż jest to ogromna nisza do zagospodarowania html-dostęp html dostęp

129 Na polskim rynku ubezpieczeń majątkowych działalność operacyjną prowadzi obecnie około 40 firm ubezpieczeniowych, z których zdecydowana większość oferuje polisy ubezpieczeniowe obejmujące ochroną mienie osób prawnych, fizycznych oraz jednostek fizycznych nieposiadających osobowości prawnej, prowadzących działalność gospodarczą. Niemała jest także liczba potencjalnych klientów towarzystw ubezpieczeniowych to około 3 mln podmiotów gospodarczych różnej wielkości. Stąd też bierze się szeroka oferta ubezpieczeń mienia, w której swoje wydzielone miejsce ma różnorodny sprzęt elektroniczny, uwzględniająca praktycznie wszystkie ryzyka, na jakie może on być narażony Zakres ubezpieczenia sprzętu elektronicznego Zakres ubezpieczenia jest przedmiotem uzgodnień pomiędzy ubezpieczającym i ubezpieczycielem. Niektóre towarzystwa udzielają ochrony ubezpieczeniowej w zakresie podstawowym lub rozszerzonym. Zakres podstawowy obejmuje m.in. pożar, uderzenie pioruna, powódź, deszcz, wilgoć, obsunięcie się ziemi, huragan, którego działanie wyrządza masowe szkody, zalanie wodą z urządzeń wodno-kanalizacyjnych. Zakres rozszerzony dodatkowo obejmuje m.in. kradzież z włamaniem i rabunek, umyślne działanie osób trzecich, niewłaściwe użytkowanie, zaniedbania, błąd operatora, przemieszczanie sprzętu w obrębie miejsca ubezpieczenia. Jeżeli sprzęt objęty jest ochroną w zakresie rozszerzonym, wówczas, za opłatą dodatkowej składki, ubezpieczeniem w takim samym zakresie mogą być objęte szkody powstałe w danych i nośnikach danych. Niewielkim firmom, dysponującym skromnym wyposażeniem w sprzęt elektroniczny, towarzystwa zwykle proponują ubezpieczenie go w ramach polisy obejmującej wybrane ryzyka, np. od ognia i innych zdarzeń losowych, kradzieży z włamaniem i rabunku. Wtedy na przykład komputer traktowany jest identycznie jak chłodziarka, szafa czy regał. Na gwarantowaną sumę ubezpieczenia, którą w razie wystąpienia szkody wypłaci towarzystwo, składa się wartość poszczególnych składników wyposażenia firmy, którą ubezpieczyciel sprawdza na podstawie zakładowych kartotek. W razie wypłaty odszkodowania suma ta pomniejszona zostanie o udział własny ubezpieczonego, czyli tzw. franszyzę redukcyjną. Duży udział własny oznacza niższą składkę dla ubezpieczającego sprzęt, ale też niższą kwotę ewentualnego odszkodowania. Firmom, które mają na wyposażeniu większą ilość urządzeń elektronicznych różnego typu, firmy ubezpieczeniowe, jak np. PZU, Warta, Allianz i inne, oferują specjalistyczne ubezpieczenie tego rodzaju sprzętu od wszystkich ryzyk (all risks). Wówczas ubezpieczyciel bierze odpowiedzialność za pokrycie szkód spowodowanych nie tylko przez ogień, powódź i inne żywioły oraz kradzież z włamaniem i rabunek, ale także powstałe z innych przyczyn: 128

130 działanie człowieka (niewłaściwe użytkowanie, nieostrożność, zaniedbanie, błędy w obsłudze czy zniszczenie przez osoby trzecie), wady produkcyjne, błędy konstrukcyjne, wady przemysłowe, które ujawniły się dopiero po okresie gwarancji, zbyt wysokie lub zbyt niskie napięcie w sieci instalacji elektrycznej, pośrednie działanie wyładowań atmosferycznych i zjawisk pochodnych (np. działanie pola elektromagnetycznego) pod warunkiem zainstalowania odpowiednich urządzeń zabezpieczających. Kompleksowe ubezpieczenie sprzętu elektronicznego od wszystkich ryzyk pozwala uzyskać odszkodowanie nie tylko z tytułu wystąpienia szkody materialnej w ubezpieczonym sprzęcie, ale również z tytułu szkody w oprogramowaniu, informacji firmy zgromadzonych na nośnikach danych oraz samych nośników. Dodatkowo ubezpieczenie rekompensuje zwiększone koszty działalności, powstałe na skutek szkody materialnej w ubezpieczonym sprzęcie koszty dzierżawy analogicznego urządzenia, koszty przeprogramowania sprzętu itp. Ubezpieczenie ma charakter modułowy, istnieje możliwość wyboru przedmiotu ubezpieczenia (np. sprzęt elektroniczny i dane, nośniki danych lub sprzęt elektroniczny i zwiększone koszty działalności bądź też wszystkie te trzy ubezpieczenia łącznie). Ponadto zakres ubezpieczenia może być dostosowany w drodze włączenia do podstawowego zakresu ochrony klauzul dodatkowych, zawartych w OWU. W przypadku sprzętu pozostającego w leasingu towarzystwa precyzyjnie określają w umowie, kto jest ubezpieczonym, a zatem uprawnionym do otrzymania odszkodowania. Zwykle jednak odszkodowanie z polisy otrzymuje leasingodawca Przedmiot ubezpieczenia Ubezpieczeniem może zostać objęty: 1) Sprawny technicznie elektroniczny sprzęt stacjonarny i przenośny, taki jak np.: elektroniczny sprzęt biurowy, w tym: serwery, komputery stacjonarne i urządzenia peryferyjne, sieci komputerowe, sprzęt telekomunikacyjny, przemysłowy, pomiarowy, graficzny, urządzenia i instalacje alarmowe i monitoringu, sprzęt medyczny, sprzęt radiowy i telewizyjny, w tym sprzęt w studiach nagrań lub wozach transmisyjnych, urządzenia podtrzymujące napięcie i klimatyzacyjne, sprzęt przenośny (np. notebooki, laptopy, palmtopy, smartfony, telefony komórkowe itp.). 129

131 2) Sprzęt elektroniczny zamontowany na stałe w środkach transportu. Wymienialne nośniki danych oraz koszty odtworzenia utraconych danych, np.: wymienialne nośniki danych tj. dyskietki, dyski optyczne i magnetyczne, CD-ROM-y, DVD, taśmy magnetyczne i inne, koszty odtworzenia utraconych danych, takich jak: informacje zawarte w zbiorach danych, licencjonowane systemy operacyjne, licencjonowane programy standardowe produkcji seryjnej oraz programy aplikacyjne produkcji jednostkowej, stworzone na zamówienie użytkownika. 3) Zwiększone koszty działalności, tj. koszty, których poniesienie jest niezbędne dla uniknięcia strat w prowadzonej przez ubezpieczającego działalności, np.: zatrudnienie dodatkowego personelu, przeprogramowanie, najem pomieszczeń zastępczych, wykorzystanie sprzętu zastępczego i systemów zewnętrznych Wyłączenia odpowiedzialności Towarzystwa w swoich ogólnych warunkach ubezpieczenia (OWU) podają dość szeroką listę wyłączeń odpowiedzialności, w przypadku których nie wypłacą odszkodowania, na co podpisujący umowę ubezpieczenia sprzętu elektronicznego powinien zwrócić szczególną uwagę, a ubezpieczyciel uczulić go na to. Najczęstszymi wyłączeniami są: działania wojenne, stan wyjątkowy, strajki, manifestacje, zamieszki, rozruchy, lokauty, akty terroru itp., działanie energii jądrowej lub skażenie radioaktywne, szkody górnicze i osuwanie się ziemi w wyniku prowadzenia robót ziemnych, trzęsienie ziemi, działanie wirusów komputerowych, umyślne działanie lub rażące niedbalstwo pracowników firmy, współdomowników. Towarzystwa ubezpieczeniowe nie wypłacą również odszkodowań: za szkody powstałe wskutek niezapewnienia sprzętowi elektronicznemu warunków do pracy wymaganych przez producenta; ochroną ubezpieczeniową nie jest objęty sprzęt elektroniczny, dane i nośniki danych znajdujące się w warunkach szkodliwych dla środowiska, na obszarach zwiększonego ryzyka, wynikającego z: zapylenia (np. młyny, cementownie), wilgoci (np. 130

132 myjnie samochodowe, pralnie), działania korodujących, żrących gazów (np. galwanizernie), wibracji (np. maszyny rotacyjne, prasy), zagrożenia ogniowego (np. przechowywanie lub przetwarzanie materiałów łatwopalnych) itp.; w okresie gwarancyjnym (odpowiada producent lub serwisant), podczas napraw i prób. we wszystkich zakładach ubezpieczeń spod ochrony ubezpieczeniowej wyłączone są te części urządzeń i materiały, które z uwagi na swą funkcję lub warunki pracy ulegają zużyciu, jak np. tonery, taśmy barwiące, nośniki dźwięku i obrazu, żarówki czy bezpieczniki. żadne z towarzystw ubezpieczeniowych nie podejmie się wystawienia polisy od kradzieży wirtualnych, powstałych wskutek włamania się do systemu komputerowego klienta. Jednak, za dodatkową opłatą, istnieje możliwość rozszerzenia zakresu ochrony ubezpieczeniowej firmy przed szkodami spowodowanymi np. przez strajki, akty terroru czy sabotażu (tak jest np. w PZU). W takim przypadku prowadzone są oddzielne negocjacje. We wszystkich TU na wniosek ubezpieczającego umowa może zostać rozszerzona o klauzule dodatkowe rozszerzające i uszczegóławiające warunki ubezpieczenia Przykłady klauzul dodatkowych: ubezpieczenie przenośnego sprzętu elektronicznego (w tym telefonów komórkowych); ubezpieczenie sprzętu elektronicznego zamontowanego na stałe w samochodach; ubezpieczenie kosztów frachtu lotniczego z zagranicy; ubezpieczenie sprzętu elektronicznego od daty dostawy do daty włączenia do planowanej eksploatacji; ubezpieczenie sprzętu elektronicznego w okresie tymczasowego magazynowania lub czasowej przerwy w eksploatacji; automatyczne pokrycie wzrostu wartości mienia itp Suma ubezpieczenia sprzętu elektronicznego Suma ubezpieczenia sprzętu elektronicznego stanowi górną granicę odpowiedzialności towarzystwa w odniesieniu do każdego przedmiotu ubezpieczenia i jest podstawą do obliczenia składki. Powinna ona odpowiadać wartości odtworzenia bądź nabycia tego samego rodzaju urządzenia lub o zbliżonych parametrach 131

133 użytkowych, z uwzględnieniem cen stosowanych przez autoryzowanych dealerów firm elektronicznych. Ubezpieczeniem gwarantującym wypłatę odszkodowania według wartości odtworzeniowej nowej może być objęty sprzęt najczęściej nie starszy niż 3-5 letni. Natomiast starszy ubezpieczany jest na kwoty odpowiadające ich wartości rzeczywistej, po uwzględnieniu amortyzacji. Sprzęt elektroniczny ubezpiecza się systemem sum stałych. Suma ubezpieczenia zadeklarowana przez ubezpieczającego powinna odpowiadać wartości ubezpieczeniowej każdego przedmiotu wymienionego w wykazie, który jest integralną częścią umowy ubezpieczenia. Wartość ubezpieczeniową stanowi według wyboru ubezpieczającego: wartość odtworzeniowa przez co rozumie się koszty nabycia nowego sprzętu tego samego rodzaju i wydajności lub o najbardziej zbliżonych parametrach technicznych oraz koszty instalacji na stanowisku pracy; wartość księgowa brutto przez co rozumie się wartość księgową początkową sprzętu z uwzględnieniem obowiązujących przeszacowań. Wysokość sumy ubezpieczenia jest równa wartości określonej przez ubezpieczającego według powyższych zasad. W przypadku zadeklarowania przez ubezpieczającego sumy ubezpieczenia sprzętu elektronicznego niższej od wymaganej wartości ubezpieczeniowej naliczone odszkodowanie zostanie pomniejszone w takiej proporcji, w jakiej pozostaje zadeklarowana suma ubezpieczenia do wartości ubezpieczeniowej tego sprzętu. W przypadku nadubezpieczenia sprzętu elektronicznego (zadeklarowana przez ubezpieczającego w umowie suma ubezpieczenia przewyższa wartość ubezpieczeniową) TU odpowiada tylko do wartości ubezpieczeniowej. Przyjęta w umowie suma ubezpieczenia stanowi górną granicę odpowiedzialności TU za szkody powstałe z wszystkich wypadków ubezpieczeniowych zaistniałych w okresie ubezpieczenia w odniesieniu do określonej grupy mienia, przy czym górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela za poszczególny przedmiot wchodzący w skład ubezpieczonego sprzętu elektronicznego stanowi wartość ubezpieczeniowa danego przedmiotu określona w wykazie sprzętu elektronicznego zgłoszonego do ubezpieczenia. Podanie zaniżonych cen sprzętu (tzw. niedoubezpieczenie) w celu obniżenia wysokości składki jest działaniem na własną szkodę, gdyż na przykład w przypadku kradzieży komputera firma otrzyma odszkodowanie w wysokości kwoty zawartej w umowie. Natomiast zawyżanie cen sprzętu jest równie niekorzystne, gdyż odszkodowanie i tak wypłacane jest według wartości katalogowej danego modelu. W czasie trwania umowy ubezpieczenia możliwe jest podwyższenie, za zgodą ubezpieczyciela, sumy ubezpieczenia, co wiąże się z uiszczeniem dodatkowej składki. W przypadku danych i nośników danych (warunkiem ich ubezpieczenia jest objęcie komputerów ochroną od szkód materialnych) suma ubezpieczenia 132

134 powinna odpowiadać wartości przewidywanej maksymalnej straty, oddzielnie dla wymienionych nośników danych oraz programów systemowych i indywidualnych programów użytkowania. Przy tego typu ubezpieczeniach istnieje wymóg kopiowania danych zawartych na twardych dyskach przynajmniej raz w tygodniu (na dyskietkach lub płytach CD) i przechowywania ich w zamkniętym pojemniku, np. szafie ogniotrwałej, a niekiedy archiwizowania kopii. Sumę ubezpieczenia ustala się oddzielnie dla każdego przedmiotu objętego ochroną, podając jego parametry identyfikacyjne we wniosku-kwestionariuszu lub wykazie stanowiącym integralną część polisy. Wymóg ten nie dotyczy firm o wyjątkowo dużym nasyceniu elektroniką, jak np. banki, których sprzęt ubezpieczany jest całościowo według wartości księgowej, bez potrzeby indywidualnej specyfikacji. Przedmioty ubezpieczenia ubezpiecza się systemem pierwszego ryzyka. Ubezpieczający określa wysokość sumy ubezpieczenia, która winna odpowiadać wysokości przypuszczalnej maksymalnej straty, jaka może powstać w przedmiocie ubezpieczenia wskutek jednego zdarzenia, przy czym: suma ubezpieczenia nośników danych powinna odpowiadać wartości nowego zamiennika, suma ubezpieczenia zbiorów danych powinna odpowiadać kosztom wprowadzenia danych z kopii, suma ubezpieczenia licencjonowanego oprogramowania systemowego i użytkowego produkcji seryjnej lub indywidualnej powinna odpowiadać kosztom ich odtworzenia Ustalanie wysokości szkody i wypłata odszkodowania W przypadku nieszczęśliwego zdarzenia ubezpieczona firma obowiązana jest powiadomić bez zbędnej zwłoki straż pożarną, policję i inne organy stosownie do okoliczności zaistniałej szkody, użyć wszelkich dostępnych środków w celu zmniejszenia strat oraz zabezpieczyć mienie bezpośrednio zagrożone. Wymagane jest niezwłoczne powiadomienie przedstawiciela towarzystwa o miejscu, rodzaju, przedmiocie i orientacyjnej wartości szkody, a następnie umożliwienie dokonania szczegółowych oględzin miejsca i przedmiotu szkody w celu sporządzenia protokółu. Na żądanie towarzystwa poszkodowana firma obowiązana jest do przedstawienia wszelkich dowodów i świadectw dotyczących sprawy, a mogących wpłynąć na wysokość odszkodowania. Powszechnie obowiązuje zasada, by przed rozpoczęciem czynności likwidacyjnych nie zmieniać stanu faktycznego spowodowanego wypadkiem, chyba że zmiany były niezbędne do zabezpieczenia mienia pozostałego po szkodzie i zmniejszenia rozmiarów strat. 133

135 1. Odszkodowanie jest wypłacane w kwocie nie wyższej niż wysokość szkody, a jednocześnie nieprzekraczającej kwoty stanowiącej górną granicę odpowiedzialności TU w odniesieniu do każdego przedmiotu ubezpieczenia. 2. Odszkodowanie wypłaca się w PLN. W razie potrzeby przeliczenia walut obcych dokonuje się według kursu średniego NBP z dnia ustalenia wysokości odszkodowania. 3. Jako wysokość szkody przyjmuje się: 1) w sprzęcie elektronicznym: a) przy szkodzie częściowej koszty naprawy uszkodzonego sprzętu z uwzględnieniem kosztów demontażu, montażu; w przypadku gdy części zapasowe pochodzące z produkcji seryjnej są już niedostępne (np. części przestarzałe) wysokość szkody ustala się na podstawie ostatnio dostępnej listy cen stosowanych przez producenta lub ich aktualnej wartości rynkowej, b) przy szkodzie całkowitej koszty nabycia mienia tego samego rodzaju, typu i parametrów wraz z kosztami zainstalowania sprzętu na stanowisku, c) w razie, gdy naprawa lub wymiana jest niemożliwa TU zwraca koszty, jakie należałoby ponieść w razie naprawy lub wymiany uszkodzonego sprzętu, jednak nie więcej niż wartość przedmiotu sprzed szkody; 2) w wymiennych nośnikach danych koszty nabycia rzeczy tego samego rodzaju, gatunku i jakości; 3) w danych koszty poniesione w związku z odtworzeniem danych poprzez wprowadzenie danych z kopii zapasowych; 4) w programach licencjonowanych koszty poniesione w związku z wymianą lub odtworzeniem oprogramowania systemowego lub użytkowego. 4. W ubezpieczeniu kosztów dodatkowych TU pokrywa udokumentowane koszty dodatkowe poniesione w okresie odszkodowawczym, przy czym: 1) w przypadku kosztów proporcjonalnych podstawę ustalenia wysokości odszkodowania stanowią koszty dodatkowe ograniczone do miesięcznego limitu odszkodowawczego, 2) w przypadku kosztów nieproporcjonalnych - podstawę ustalenia wysokości odszkodowania stanowią koszty dodatkowe ograniczone do sumy ubezpieczenia. 3 Koszty naprawy: 1) nie mogą przekroczyć wartości przedmiotu szkody; 2) powinny być udokumentowane odpowiednim rachunkiem, a w przypadku dokonania przez ubezpieczonego naprawy we własnym zakresie wycena ogranicza się do zwrotu udokumentowanych kosztów materiałów i płac poniesionych w celu naprawy; 134

136 3) obejmują również koszty: a) pracy w godzinach nadliczbowych, w nocy, w niedziele i święta, b) przejazdu krajowych konsultantów i inżynierów. c) ekspresowego transportu sprzętu na obszarze kraju. 3 Rachunek strat oraz rachunki kosztów naprawy podlegają weryfikacji przez TU co do zakresu i wartości robót. 3 Koszty naprawy, nabycia, montażu, odtworzenia, wytworzenia odnoszą się do cen z dnia ustalania wysokości odszkodowania. 3 Przy ustalaniu wysokości szkody nie uwzględnia się: a) kosztów związanych z modernizacją lub ulepszeniem przedmiotu szkody; b) kosztów napraw prowizorycznych, jeżeli łączne koszty naprawy prowizorycznej i końcowej przewyższają koszty pojedynczej naprawy końcowej; c) kosztów wynikających z braku części zamiennych lub materiałów potrzebnych do przywrócenia przedmiotu szkody do stanu przed szkodą; d) wartości naukowej, kolekcjonerskiej lub zabytkowej przedmiotu szkody Cena ubezpieczenia elektroniki Wysokość składki za ubezpieczenie przede wszystkim zależy od: długości okresu ubezpieczenia (umowa zawierana jest na okres roczny lub krótszy, jak np. w towarzystwach Uniqa i Warta, ale tak naprawdę ubezpieczenie na okres krótszy niż rok nie jest dla firmy opłacalne; na przykład składka przy ubezpieczeniu 6-miesięcznym w Warcie stanowi 70% rocznej, a przy 3-miesięcznym 40% składki rocznej), zakresu ubezpieczenia, wysokości sum ubezpieczenia dla poszczególnych grup mienia, oceny ryzyka pożarowego i kradzieżowego, indywidualnej oceny ryzyka ubezpieczeniowego, kontynuacji ubezpieczenia w danym towarzystwie i jego bezszkodowym przebiegu. Wbrew obiegowym opiniom ubezpieczenie sprzętu elektronicznego nie wiąże się z jakimiś astronomicznymi wydatkami. Na przykład w wielu TU składka bazowa za ubezpieczenie urządzeń stacjonarnych o wartości 10 tys. zł wynosi 15,5 promila ich wartości, a gdy ubezpieczamy sprzęt wartości powyżej 50 tys. zł 8-9 promili. TU pobierze około 350 zł rocznej składki za ubezpieczenie sprzętu wartości zł, 3000 za sprzęt wartości zł, a 3500 zł, gdy ubezpie- 135

137 czać będziemy elektronikę wartości 500 tys. zł (stacjonarny sprzęt komputerowy, w tym elektronika biurowa, przenośny sprzęt komputerowy, koszt odtworzenia danych lub oprogramowania), a więc w granicach 7 promili. Ubezpieczenie zespołu komputerów wartości 120 tys. zł w podstawowym zakresie (bez ryzyka kradzieży z włamaniem i rozboju) wynosi 960 zł rocznie (120 tys. x 0,8%), a ubezpieczenie z ryzykiem kradzieży z włamaniem i rozboju 1440 zł rocznie (120 tys. x 0,8% + 50%). Generali oblicza składkę, mnożąc stawkę (wyrażoną w promilach) przez wartość majątku przyjętą do ubezpieczenia. W przypadku sprzętu elektronicznego wysokość stawek jest zróżnicowana w zależności od jego rodzaju, np. sprzęt komputerowy biurowy, telekomunikacyjny, serwery, komputery przenośne. W przypadku sprzętu przenośnego (laptopy), z uwagi na dużą szkodowość, towarzystwa podwyższają wysokość składki. Np. w PZU wzrasta ona o 1,6 współczynnika bazowego przy równoczesnym wzroście do 25% udziału własnego. Stawka wzrośnie również, jeżeli laptop będzie wykorzystywany w celach zawodowych poza granicami kraju. Stawki proponowane przez największych na polskim rynku ubezpieczycieli rzutują na wysokość składek w mniejszych towarzystwach. Są one porównywalne. Jednocześnie, w dobie ogromnej konkurencji w tym sektorze usług finansowych, istnieje szansa wynegocjowania takich warunków ubezpieczenia, by za stosunkowo niską opłatę uzyskać pełną ochronę majątku firmy. Sprzęt biurowy, w tym elektroniczny, najczęściej ubezpieczany jest za pośrednictwem agentów towarzystw. Można też zadzwonić do wybranego towarzystwa lub jego oddziału, które przyślą swojego przedstawiciela do klienta lub zgłosić usługę do firmy brokerskiej. Broker ma te zalety, że dysponując ofertami kilku firm, może je porównać i wybrać najbardziej korzystną dla danej firmy, ale bezpośrednio u agenta można wynegocjować więcej zniżek, nie tylko na sprzęt biurowy, ale także na inne mienie firmy (np. środki transportu), a często także zatrudnione tam osoby. Pewnego rodzaju nieporozumieniem jest fakt, że niejedna firma zainteresowana ubezpieczeniem swojego sprzętu komputerowego, która chciałaby ocenić i porównać oferty różnych towarzystw, natrafi na trudności z dostępem do ogólnych warunków ubezpieczenia sprzętu elektronicznego, gdy zacznie poszukiwać ich poprzez Internet. W niektórych TU na stronach internetowych wciąż można znaleźć zaledwie ogólnikowe informacje o tym produkcie ubezpieczeniowym i zaproszenie na spotkanie z agentem. Takie podejście do potencjalnego klienta w czasach wysoko rozwiniętej elektroniki jest chyba niedopatrzeniem tych ubezpieczycieli. 136

138 16. Ubezpieczenia maszyn i urządzeń od awarii 45 Ogólne warunki ubezpieczenia maszyn, urządzeń i aparatów technicznych od awarii dla jednostek prowadzących działalność gospodarczą stosuje się do umów ubezpieczenia zawieranych pomiędzy zakładem ubezpieczeń a osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi niebędącymi osobami prawnymi (zwanymi ubezpieczającym). Zakres ubezpieczenia: I. Ubezpieczenia od szkód mechanicznych (awarii). II. Ubezpieczenia maszyn elektrycznych od szkód elektrycznych. Ubezpieczającym jest podmiot zawierający umowę ubezpieczenia, ubezpieczonym jest podmiot zawierający umowę ubezpieczenia na rachunek własny albo na rachunek którego zawarto umowę ubezpieczenia Ubezpieczenie od szkód mechanicznych (awarii) Przedmiot i miejsce ubezpieczenia Ubezpieczenie obejmuje posiadane przez ubezpieczającego i użytkowane zgodnie z przeznaczeniem linie produkcyjne i ciągi technologiczne, maszyny, urządzenia i aparaty techniczne, należące do grup rodzajowych środków trwałych: maszyn, urządzeń i aparatów ogólnego zastosowania, maszyn, urządzeń i aparatów specjalnego zastosowania, urządzeń technicznych, kotłów i maszyn energetycznych. Ubezpieczeniem objęte są maszyny, które: zainstalowane są w miejscu ubezpieczenia (zgodnie z wymogami i zaleceniami producenta), 45 dostęp 14,10, dostęp dostęp dostęp

139 są zdolne do pracy po pozytywnym przejściu niezbędnych prób i testów, są eksploatowane zgodnie z ich przeznaczeniem, są w trakcie pracy i postoju, demontażu i ponownego montażu, napraw, remontów i konserwacji, jak również ich przemieszczania w obrębie miejsca ubezpieczenia w związku z tymi pracami. Zakres ubezpieczenia Zakład ubezpieczeń odpowiada za szkody spowodowane: działaniem człowieka, wadami produkcyjnymi, przyczynami eksploatacyjnymi. Szkoda to utrata lub ubytek wartości ubezpieczonej maszyny z powodu jej zniszczenia lub uszkodzenia w wyniku nieoczekiwanego zaskakującego wypadku, który uniemożliwia spełnienie planowanych funkcji. Ubezpieczeniem objęte są szkody spowodowane: działaniem człowieka szkody powstałe wskutek nieostrożności, niewłaściwego użytkowania, braku wprawy, świadomego i celowego zniszczenia przez osoby trzecie, wadami produkcyjnymi szkody powstałe w wyniku błędów w projektowaniu lub konstrukcji, wadliwego materiału oraz wad i usterek fabrycznych niewykrytych podczas wykonania maszyny lub zamontowania jej na stanowisku pracy, przyczynami eksploatacyjnymi szkody powstałe w związku z eksploatacją maszyny, polegające na samoistnym uszkodzeniu lub zniszczeniu jej funkcji w drodze fizycznego uszkodzenia poszczególnych elementów maszyny. Wyłączenia odpowiedzialności Ubezpieczyciel najczęściej nie ponosi odpowiedzialności za szkody: nieprzekraczające równowartości np. 100 euro (franszyza integralna), w maszynach, urządzeniach i aparatach technicznych zamontowanych pod ziemią związanych bezpośrednio z produkcją wydobywczą, w częściach i materiałach, które ulegają szybkiemu zużyciu, w czasie naprawy maszyn dokonywanej przez zewnętrzne służby, będące następstwem naturalnego zużycia maszyn, powstałe w okresie gwarancyjnym, spowodowane wadami bądź usterkami ujawnionymi przed zawarciem ubezpieczenia, wyrządzone umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa ubezpieczającego, powstałe wskutek działań wojennych, spowodowane działaniem reakcji jądrowej, promieniowania lub radioaktywnego skażenia oraz trzęsieniem ziemi, spowodowane zdarzeniami objętymi ubezpieczeniem od ognia i innych żywiołów oraz od kradzieży z włamaniem i rabunku. 138

140 Zawarcie umowy ubezpieczenia Umowę ubezpieczenia zawiera się na wniosek ubezpieczającego na okres roczny bądź krótszy od roku (ubezpieczenie krótkoterminowe). Składkę ubezpieczeniową oblicza się na podstawie rodzaju maszyn, sumy ubezpieczenia, okresu i przebiegu ubezpieczenia, jednorazowej opłaty składki, kontynuacji ubezpieczenia oraz indywidualnej oceny ryzyka. Składka powinna być zapłacona w całości z chwilą zawarcia umowy w formie gotówkowej lub bezgotówkowej. Na wniosek zapłata może być rozłożona na raty. Ochrona ubezpieczeniowa wygasa: z upływem okresu ubezpieczenia, z dniem wyczerpania sumy ubezpieczenia, z dniem doręczenia odstąpienia ubezpieczającego od umowy, z dniem doręczenia ubezpieczającemu oświadczenia o wypowiedzeniu umowy ze skutkiem natychmiastowym w przypadku, gdy ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność jeszcze przed zapłaceniem składki, a składka (lub jej pierwsza rata) nie została zapłacona w terminie, z upływem 7 dni od otrzymania przez ubezpieczającego wezwania do zapłaty kolejnej raty składki wysłanego po upływie terminu jej płatności. W przypadku wygaśnięcia ochrony ubezpieczeniowej przed upływem okresu, na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Niewykorzystany okres ochrony liczony jest od następnego dnia po jej wygaśnięciu. Zwrot składki nie przysługuje, gdy wygaśnięcie ochrony jest następstwem jej wykorzystania w związku z wyczerpaniem sumy ubezpieczenia wskutek wypłaty odszkodowania. W przypadku wystąpienia szkody ubezpieczający zobowiązany jest sporządzić wykaz ubezpieczonych maszyn z podaniem ich danych identyfikacyjnych. W trakcie trwania umowy ubezpieczenia ubezpieczony zobowiązany jest przestrzegać ogólnie obowiązujące w umowie przepisy bezpieczeństwa mające na celu zapobieganie powstaniu szkody (w szczególności przepisy o ochronie przeciwpożarowej oraz wykonywaniu dozoru technicznego nad maszynami). W razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego ubezpieczony obowiązany jest: użyć dostępnych mu środków w celu ratowania przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobiegania szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów; zabezpieczyć możność dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec osób odpowiedzialnych za szkodę; zakład ubezpieczeń zobowiązany jest w granicach sumy ubezpieczenia zwrócić koszty wynikłe z zastosowania środków, jeżeli środki te były celowe, choćby okazały się bezskuteczne; w razie wystąpienia szkody i naruszenia z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa obowiązku zmniejsza się odpowiednio odszkodowanie, jeżeli naru- 139

141 szenie przyczyniło się do zwiększenia szkody lub uniemożliwiło ustalenie okoliczności i skutków wypadku. W razie wystąpienia szkody ubezpieczony zobowiązany jest: niezwłocznie (w ciągu 3 dni roboczych) od ujawnienia się szkody powiadomić o szkodzie; niezwłocznie (nie później niż w ciągu 24 h) od uzyskania wiadomości o szkodzie zawiadomić policję o każdej szkodzie mogącej powstać wskutek przestępstwa; pozostawić miejsce szkody bez dokonywania zmian do czasu oględzin przez przedstawiciela; udzielić przedstawicielowi pomocy i wyjaśnień w ustalaniu okoliczności powstania szkody, (jej przedmiotu i wysokości oraz przedstawić dowody niezbędne do ustalenia odpowiedzialności); sporządzić i przedstawić w ustalonym terminie i formie rachunek szkody. Zakładowi ubezpieczeń przysługuje, zarówno przed zawarciem umowy ubezpieczenia, jak i w trakcie jej trwania, prawo do inspekcji miejsca i przedmiotu ubezpieczenia w celu oceny ryzyka. Ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie w kwocie odpowiadającej wysokości szkody: 1. Sumy ubezpieczenia dla poszczególnych maszyn stanowią górną granicę odpowiedzialności. 2. W przypadku zaniżenia przez ubezpieczającego sumy ubezpieczenia, odszkodowanie zmniejsza się w takim stosunku, w jakim pozostaje zadeklarowana suma ubezpieczenia do wartości maszyny. 3. Jeżeli suma ubezpieczenia przewyższa wartość rzeczywistą lub nową maszyn, ubezpieczyciel odpowiada tylko do faktycznej wysokości szkody. 4. Jako wysokość szkody w maszynach przyjmuje się: przy szkodzie częściowej wartość kosztów naprawy lub remontu uszkodzonej maszyny, przy szkodzie całkowitej wartość kosztów nabycia maszyny tego samego rodzaju. 5. Odszkodowanie ustala się w kwocie odpowiadającej wysokości szkody, z tym, że: wysokość szkody ustalona według kosztów remontu lub naprawy przy ustalaniu wysokości szkody nie uwzględnia się kosztów wynikających z braku części zamiennych do przywrócenia stanu istniejącego przed szkodą, wysokość szkody zmniejsza się o wartość pozostałości, które mogą być przeznaczone do dalszego użytku, koszt naprawy lub wymiany maszyny może pokryć również koszty pracy w godzinach nadliczbowych, 140

142 koszt prowizorycznych napraw zwracany jest tylko wtedy, gdy naprawy te stanowią część końcowych napraw i nie podwyższają całkowitego kosztu naprawy. Zarówno ubezpieczony, jak i ubezpieczyciel mogą powoływać rzeczoznawców w celu ustalenia przyczyny i wysokości szkody. Ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku. W przypadku gdy wyjaśnienie odpowiedzialności nie zostanie ustalone w tym terminie, odszkodowanie powinno zostać wypłacone w terminie 14 dni od całkowitego wyjaśnienia okoliczności. Podwójne ubezpieczenie Jeżeli ten sam przedmiot ubezpieczenia w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka u dwóch (lub więcej) ubezpieczycieli na sumy, które łącznie przewyższają jego wartość ubezpieczeniową, ubezpieczony nie może żądać świadczenia przenoszącego wysokość szkody. Każdy ubezpieczyciel odpowiada w takim stosunku, w jakim przyjęta przez niego suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych sum wynikających z podwójnego (lub wielokrotnego) ubezpieczenia Ubezpieczenie maszyn elektrycznych od szkód elektrycznych Na wniosek ubezpieczającego (za opłatą dodatkowej składki) odrębną umową ubezpieczenia od szkód elektrycznych mogą zostać ubezpieczone maszyny elektryczne. Przedmiot i zakres ubezpieczenia Ubezpieczeniem mogą być objęte wyłącznie czynne i zainstalowane na stanowiskach pracy: maszyny, aparaty, silniki i inne urządzenia elektroenergetyczne z wyłączeniem elektroenergetycznych linii przesyłowych. Ubezpieczeniem objęte są maszyny elektryczne od szkód powstałych wskutek niewłaściwego działania prądu elektrycznego, tj. w wyniku zwarcia, uszkodzenia izolacji, nadmiernego wzrostu lub obniżenia napięcia itp. Wyłączenia Zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności za szkody: nieprzekraczające pewnej wartości, np. równowartości 100 euro, mechaniczne (chyba że powstały w następstwie szkody elektrycznej), 141

143 w okresie gwarancyjnym (pokrywane przez producenta lub przez warsztat naprawczy), w czasie naprawy oraz podczas prób dokonywanych na maszynach elektrycznych z wyjątkiem prób dokonywanych w związku z okresowymi badaniami eksploatacyjnymi, w miernikach (woltomierzach, amperomierzach, induktorach), we wkładkach topikowych bezpieczników elektrycznych, stycznikach i odgromnikach wydmuchowych oraz żarówkach, grzejnikach, lampach, w maszynach elektrycznych, w których nie przeprowadzono okresowego badania eksploatacyjnego (oględzin i przeglądu), wyrządzone z winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa Ubezpieczającego. Podstawa obliczenia składki Podstawę obliczenia składki za ubezpieczenie maszyn elektrycznych stanowi ogólna moc znamionowa zainstalowanych urządzeń energetycznych według stanu na początek okresu ubezpieczenia, wyrażona w kilowatach (kw) lub kilovoltoamperach (kva). Ponadto wysokość składki uzależniona jest od rodzaju prowadzonej działalności przez ubezpieczonego, okresu ubezpieczenia oraz indywidualnej oceny ryzyka. Postępowanie w razie powstania szkody Ubezpieczający lub ubezpieczony obowiązany jest szkody w maszynach elektrycznych zgłaszać do zakładu ubezpieczeń zbiorowo raz na miesiąc lub indywidualnie niezwłocznie oraz udokumentować zgłaszane szkody protokołami awaryjnymi, sporządzonymi oddzielnie dla każdej awarii. Zad.1. Przy pomocy załączonego poniżej wzorca uzupełnij wniosek o ubezpieczenie maszyn i urządzeń od awarii wybranego przedsiębiorstwa i za pomocą dostarczonego Ci taryfikatora oblicz koszt tego ubezpieczenia. 142

144 Wniosek kwestionariusz Ubezpieczenie maszyn i urządzeń od awarii 1. Nazwa firmy i adres Ubezpieczającego Nazwa firmy i adres Ubezpieczonego, jeżeli... jest inną osobą niż... Ubezpieczający... Jeżeli Ubezpieczony jest inną osobą niż Ubezpieczający prosimy o odpowiedzi na poniższe pytania oddzielnie dla Ubezpieczającego i Ubezpieczonego. 3. Miejsce ubezpieczenia... Szczegółowy opis prowadzonej działalności Jak długo Ubezpieczający prowadzi opisaną powyżej działalność? Najbliższa stacja kolejowa/ lotnisko Czy maszyny będące przedmiotem wniosku były wcześniej ubezpieczone w innym towarzystwie? tak p nie p Jeżeli tak, prosimy o podanie, które pozycje wykazu i w jakich towarzystwach:... Prosimy o podanie okresu ubezpieczenia Czy ubezpieczenie ma objąć fundamenty maszyn? tak p nie p Jeśli tak, prosimy o podanie odpowiednich pozycji wykazu:

145 oraz określenie limitu odpowiedzialności: Czy załączony wykaz obejmuje wszystkie maszyny ubezpieczalne w ramach polisy ubezpieczenia maszyn od awarii? tak p nie p Jeżeli nie, czy maszyny mające zostać ubezpieczone obejmują wszystkie maszyny ubezpieczalne w jednym wydziale/ lokalizacji przedsiębiorstwa? tak p nie p 7. Czy, w przypadku szkody, ubezpieczenie ma objąć zwiększone koszty z tytułu: frachtu ekspresowego, pracy w godzinach nadliczbowych? tak p nie p jeżeli tak, to proszę określić limit odpowiedzialności:... frachtu lotniczego? tak p nie p jeśli tak, to proszę określić limit odpowiedzialności: Prosimy podać szczegóły specjalnego rozszerzenia ubezpieczenia (jeżeli takie rozszerzenie jest potrzebne) Szkodowość w ciągu ostatnich 5 lat Data szkody Przyczyna szkody Wielkość szkody Wysokość otrzymanego odszkodowania W przypadku braku miejsca prosimy załączyć osobny wykaz szkód. Prosimy o wypełnienie załączonego wykazu, który stanowi integralną część niniejszego wniosku. 144

146 Oświadczamy, że wszystkie informacje podane we wniosku są prawdziwe i przyjmujemy do wiadomości, ze niniejszy wniosek wraz z wszystkimi innymi dostarczonymi przez nas informacjami może stanowić podstawę umowy ubezpieczenia oraz jej integralną część. Podpisanie niniejszego wniosku nie zobowiązuje wnioskodawcy ani TU do zawarcia umowy ubezpieczenia. Data Podpis Ubezpieczającego L.p. WYKAZ MASZYN I URZĄDZEŃ DO UBEZPIECZENIA Opis maszyn i urządzeń Prosimy o podanie pełnego i dokładnego opisu każdej z maszyn i urządzeń z uwzględnieniem nazwy producenta, typu, mocy, wydajności, szybkości, obciążenia, masy, napięcia, paliwa, ciśnienia, temperatury lub innej specyfikacji technicznej istotnej dla danego typu urządzenia. Rok produkcji i stan techniczny Uwagi Prosimy podać szczegóły odnośnie maszyn i urządzeń, które mają być ubezpieczone, a które podczas ostatnich 3 lat doznały awarii, wykazują ślady napraw lub są narażone na szczególne ryzyka. Wartość odtworzeniowa Prosimy o podanie aktualnego kosztu wymiany maszyny/urządzenia na nowe tego samego rodzaju i wydajności (włącznie z olejem w przypadku transformatorów i wyłączników) suma ubezpieczenia ustalana zgodnie z postanowieniami OWU. RAZEM: Data Podpis Ubezpieczającego 145

147

148 Bibliografia Allianz, Ogólne warunki ubezpieczenia ryzyk montażowych, Aviva, Ogólne warunki ubezpieczenia sprzętu elektronicznego, Butryn E., Piskozub W., Ubezpieczenia inżynieryjno-techniczne, Poltext, Warszawa Compensa, Ogólne warunki ubezpieczenia urządzeń elektronicznych, Ergo Hestia, Ogólne warunki ubezpieczenia ryzyk budowlano-montażowych, Ergo Hestia, Ogólne warunki ubezpieczenia sprzętu i maszyn-budowlanych. InterRisk, Ogólne warunki ubezpieczenia ryzyk budowlano (CAR)/ montażowych (EAR), Jęksa Z., Ubezpieczenia majątku i zysku firmy, Poltext, Warszawa Karwacka A., Wybrane aspekty ubezpieczenia działalności budowlanej, Wyd. Akademii Finansów, Warszawa Monkiewicz J. (red.), Podstawy ubezpieczeń, tom III przedsiębiorstwo, Poltext, Warszawa PZU, Ogólne warunki ubezpieczenia wszystkich ryzyk budowlano-montażowych (CAR/EAR), PZU, Ogólne warunki ubezpieczenia sprzętu elektronicznego, PTU, Ogólne warunki ubezpieczenia sprzętu elektronicznego, Sangowski T. (red.), Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa TUZ, Ogólne warunki ubezpieczenia sprzętu elektronicznego, 2009 Warta, Ogólne warunki ubezpieczenia Warta ekstrabiznes, Warta, Ogólne warunki ubezpieczenia sprzętu elektronicznego od wszystkich ryzyk, Internet dostęp dostęp dostęp dostęp dostęp dostęp dostęp dostęp dostęp dostęp dostęp

149

150 Dr inż. Ryszard Stempel jest pracownikiem Katedry Polityki Społecznej i Ubezpieczeń na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Prowadzi wykłady i ćwiczenia na kilku wydziałach UWM z przedmiotów: ubezpieczenia i reasekuracja, asekuracja gospodarcza, ubezpieczenia inżynieryjno - techniczne, ubezpieczenia w rolnictwie. Tematyka ta jest też obszarem jego badań naukowych. Jest autorem i współautorem licznych publikacji z tego zakresu. KAPITAŁ LUDZKI Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ISBN

Ubezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności wielu zamawiających.

Ubezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności wielu zamawiających. Ubezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności wielu zamawiających. Ubezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności

Bardziej szczegółowo

Co to jest ubezpieczenie???

Co to jest ubezpieczenie??? SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Prowadzący: dr Jacek Rodzinka Co to jest ubezpieczenie??? INSTYTUT BADAŃ i ANALIZ FINANSOWYCH pokój RA 50, tel. (17) 866 15 29 1 jrodzinka@wsiz.rzeszow.pl 2 Słownik języka

Bardziej szczegółowo

UBEZPIECZENIA. Co to jest ubezpieczenie??? Warunki zaliczenia 2014-12-03. Literatura: Literatura: Słownik języka polskiego

UBEZPIECZENIA. Co to jest ubezpieczenie??? Warunki zaliczenia 2014-12-03. Literatura: Literatura: Słownik języka polskiego Warunki zaliczenia Egzamin pisemny: 22 stycznia 2012 r. Godz. 11.05-12.40 w Sali RA3. UBEZPIECZENIA Prowadzący: dr Jacek Rodzinka Katedra Makroekonomii pokój A 109, tel. (17) 866 11 34 1 jrodzinka@wsiz.rzeszow.pl

Bardziej szczegółowo

Spis treści CZĘŚĆ I. UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE

Spis treści CZĘŚĆ I. UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE Spis treści Wykaz skrótów......................................................... 8 Wstęp................................................................. 9 CZĘŚĆ I. UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE 1. RYZYKO

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenia (konspekt 2) dr Małgorzata Mierzejewska

Ubezpieczenia (konspekt 2) dr Małgorzata Mierzejewska Ubezpieczenia (konspekt 2) dr Małgorzata Mierzejewska Podstawowe źródła prawa ubezpieczeniowego Umowa ubezpieczenia definicja Strony umowy ubezpieczenia Elementy umowy ubezpieczenia OWU Podstawowe źródła

Bardziej szczegółowo

(Jan Łazowski, Wstęp do nauki o ubezpieczeniach)

(Jan Łazowski, Wstęp do nauki o ubezpieczeniach) UBEZPIECZENIE Ubezpieczenie to urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe,

Bardziej szczegółowo

Definicja ryzyka ubezpieczeniowego, cechy ryzyka, faktory ryzyka.

Definicja ryzyka ubezpieczeniowego, cechy ryzyka, faktory ryzyka. Podstawowe pojęcia ubezpieczeniowe. Klasyfikacja ubezpieczeń Ubezpieczenia dzielimy na: Społeczne, Gospodarcze. Ubezpieczenia społeczne naleŝą do sektora publicznego, są ściśle związane z pracownikiem

Bardziej szczegółowo

dr Hubert Wiśniewski 1

dr Hubert Wiśniewski 1 dr Hubert Wiśniewski 1 Agenda: 1. Ogólna charakterystyka umowy ubezpieczenia. 2. Przedmiot ubezpieczenia i świadczenia. 3. Zawarcie umowy ubezpieczenia. 4. Obowiązki ubezpieczającego i ubezpieczonego.

Bardziej szczegółowo

Wybrane akty prawne krajowe i europejskie

Wybrane akty prawne krajowe i europejskie Wybrane akty prawne krajowe i europejskie I. Rynek kapitałowy A. Regulacje UE 1. dyrektywa Rady 93/6/EWG z dnia 15 marca 1993 r. w sprawie adekwatności kapitałowej przedsiębiorstw inwestycyjnych j instytucji

Bardziej szczegółowo

DODATKOWE KLAUZULE UMOWNE

DODATKOWE KLAUZULE UMOWNE Załącznik Nr 26 do Uchwały nr 61/2007 Zarządu PTU S.A. z dnia 01 sierpnia 2007 roku DODATKOWE KLAUZULE UMOWNE do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika drogowego w ruchu

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenia w logistyce semestr zimowy 2017/2018

Ubezpieczenia w logistyce semestr zimowy 2017/2018 Ubezpieczenia w logistyce semestr zimowy 2017/2018 Maciej Szczepankiewicz Katedra Nauk Ekonomicznych Kontakt E: maciej.szczepankiewicz@put.poznan.pl Dyżury: Wt. 09.45-10.30 Cz. 09.30-10.15 Katedra Nauk

Bardziej szczegółowo

UBEZPIECZENIA DLA PRZEDSIĘBIORSTW

UBEZPIECZENIA DLA PRZEDSIĘBIORSTW UBEZPIECZENIA DLA PRZEDSIĘBIORSTW Książka przeznaczona jest dla przedsiębiorców, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę na temat ubezpieczeń gospodarczych, ale również dla pracowników sektora ubezpieczeń oraz

Bardziej szczegółowo

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE. Informacje organizacyjne 3 marca 2015 r.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE. Informacje organizacyjne 3 marca 2015 r. UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE Informacje organizacyjne 3 marca 2015 r. Plan spotkania Tematyka zajęć Rekomendowana literatura Organizacja spotkań Warunki zaliczenia Przydatne informacje Zarys tematyki spotkań

Bardziej szczegółowo

SIWZ TOM II WZÓR UMOWY

SIWZ TOM II WZÓR UMOWY SIWZ TOM II WZÓR UMOWY UMOWA zawarta w dniu r. w pomiędzy: reprezentowanym/ą przez: zwaną w dalszej części umowy Zamawiającym, a reprezentowanym/ą przez: zwanym w dalszej części umowy Wykonawcą w rezultacie

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia Wydział: Zarządzanie i Finanse Nazwa kierunku kształcenia: Finanse i Rachunkowość Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia

Bardziej szczegółowo

PROJEKT UMOWY. UMOWA o wykonanie zadania

PROJEKT UMOWY. UMOWA o wykonanie zadania PROJEKT UMOWY UMOWA o wykonanie zadania Część I Dobrowolne ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzonej działalności i posiadanego mienia. zawarta w dniu.. w pomiędzy: Wojewódzki Ośrodek

Bardziej szczegółowo

U M O W A NR 24-2/ZP/08 Usługi ubezpieczenia mienia

U M O W A NR 24-2/ZP/08 Usługi ubezpieczenia mienia Wzór umowy załącznik do SIWZ U M O W A NR 24-2/ZP/08 Usługi ubezpieczenia mienia zawarta w dniu... 2008 r. w Skierniewicach pomiędzy: Instytutem Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, ul. Pomologiczna

Bardziej szczegółowo

Opis: Spis treści: Wprowadzenie - Ewa Wierzbicka 11. 1. Rynek ubezpieczeń non-life w Polsce - Kazimierz Ortyński 15

Opis: Spis treści: Wprowadzenie - Ewa Wierzbicka 11. 1. Rynek ubezpieczeń non-life w Polsce - Kazimierz Ortyński 15 Tytuł: Ubezpieczenia non-life Autorzy: Ewa Wierzbicka (red.) Wydawnictwo: CeDeWu.pl Rok wydania: 2010 Opis: W książce Ubezpieczenia non-life szczegółowo przedstawiono klasyczne oraz nowoczesne ubezpieczenia

Bardziej szczegółowo

pilotażowe staże dla nauczycieli i instruktorów kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach

pilotażowe staże dla nauczycieli i instruktorów kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach pilotażowe staże dla nauczycieli i instruktorów kształcenia zawodowego w przedsiębiorstwach UBEZPIECZENIA W LOGISTYCE DARIUSZ PAUCH Zagadnienia umowy ubezpieczenia i kwestie z nią związane regulują: Ustawa

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenia Sumplement do wykładów

Ubezpieczenia Sumplement do wykładów Ubezpieczenia Sumplement do wykładów I. Podział ubezpieczeń na działy i grupy wg polskiego prawa (w skrócie) Dział I Ubezpieczenia na życie(szerzej na ten temat w wykładzie nr 4) 1. Ubezpieczenia na życie

Bardziej szczegółowo

Umowa ubezpieczenia oprac. Tomasz A. Winiarczyk

Umowa ubezpieczenia oprac. Tomasz A. Winiarczyk Umowa ubezpieczenia oprac. Tomasz A. Winiarczyk ubezpieczenie urządzenie gospodarcze, zapewniające pokrycie pewnych potrzeb majątkowych, wywołanych u pewnych jednostek przez odznaczające się pewna prawidłowością

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... WZÓR Część I: ubezpieczenie mienia i OC

UMOWA Nr... WZÓR Część I: ubezpieczenie mienia i OC 1 UMOWA Nr... WZÓR Część I: ubezpieczenie mienia i OC zawarta w Głogowie, dnia... pomiędzy: Gminą Miejską Głogów, Rynek 10, 67-200 Głogów, o numerach REGON: 390647297 NIP: 6930012466, reprezentowaną przez:

Bardziej szczegółowo

Rozdział V: Istotne dla stron postanowienia umowy: UMOWA GENERALNA NA ZADANIE A+B - UMOWA GENERALNA NA ZADANIE C

Rozdział V: Istotne dla stron postanowienia umowy: UMOWA GENERALNA NA ZADANIE A+B - UMOWA GENERALNA NA ZADANIE C Powiatowy Zarząd Dróg w Kędzierzynie - Koźlu PZD.272.9.2014 Rozdział V: Istotne dla stron postanowienia umowy: UMOWA GENERALNA NA ZADANIE A+B - UMOWA GENERALNA NA ZADANIE C Powiatowy Zarząd Dróg w Kędzierzynie

Bardziej szczegółowo

DRUK NR 4 UMOWA GENERALNA

DRUK NR 4 UMOWA GENERALNA nr sprawy WP.3211.46.2014 DRUK NR 4 UMOWA GENERALNA UMOWA GENERALNA NR.../.../.../... DRUK NR 4_Formularz 4.1 Zawarta w dniu... w pomiędzy Zarządem Dróg Wojewódzkich w Opolu Ul. Oleska 127; 45-231 Opole

Bardziej szczegółowo

INFORMACJE POŚWIĘCONE ZASADOM DOBRA OGÓLNEGO W ZAKRESIE PROWADZENIA POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO NA TERENIE RP

INFORMACJE POŚWIĘCONE ZASADOM DOBRA OGÓLNEGO W ZAKRESIE PROWADZENIA POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO NA TERENIE RP Wstęp INFORMACJE POŚWIĘCONE ZASADOM DOBRA OGÓLNEGO W ZAKRESIE PROWADZENIA POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO NA TERENIE RP Niniejsze informacje przeznaczone są dla zainteresowanych prowadzeniem działalności

Bardziej szczegółowo

U M O W A NR Usługi ubezpieczenia mienia

U M O W A NR Usługi ubezpieczenia mienia Wzór umowy załącznik do SIWZ U M O W A NR Usługi ubezpieczenia mienia zawarta w dniu... 2008 r. w Skierniewicach pomiędzy: Energetyką Cieplną SP. z o.o w Skierniewicach, ul. Przemysłowa 2 wpisaną do Krajowego

Bardziej szczegółowo

Finansowanie ryzyka. Metody finansowania. Katedra Mikroekonomii WNEiZ US

Finansowanie ryzyka. Metody finansowania. Katedra Mikroekonomii WNEiZ US Finansowanie ryzyka Metody finansowania FINANSOWANIE RYZYKA Finansowanie ryzyka Definicja: oznacza zarówno faktyczne finansowanie ryzyka jak i finansowanie strat Jest działalnością pasywną w odniesieniu

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA DOTYCZĄCE GWARANCJI UBEZPIECZENIOWEJ

WYMAGANIA DOTYCZĄCE GWARANCJI UBEZPIECZENIOWEJ WYMAGANIA DOTYCZĄCE GWARANCJI UBEZPIECZENIOWEJ 1 1. Wykonawca ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych za szkody związane z realizacją Umowy, w szczególności na podstawie przepisów kodeksu cywilnego,

Bardziej szczegółowo

Art Zakład ubezpieczeń udziela ochrony ubezpieczeniowej na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z ubezpieczającym. 2. Umowa ubezpieczenia

Art Zakład ubezpieczeń udziela ochrony ubezpieczeniowej na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z ubezpieczającym. 2. Umowa ubezpieczenia UMOWA UBEZPIECZENIA Art. 15. 1. Zakład ubezpieczeń udziela ochrony ubezpieczeniowej na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z ubezpieczającym. 2. Umowa ubezpieczenia ma charakter dobrowolny, z zastrzeżeniem

Bardziej szczegółowo

Państwowym Instytutem Geologicznym- Państwowym Instytutem Badawczym,... reprezentowanym przez:

Państwowym Instytutem Geologicznym- Państwowym Instytutem Badawczym,... reprezentowanym przez: Załącznik Nr 5 do SIWZ Część I zamówienia UMOWA Nr... - WZÓR zawarta w Warszawie, dnia... pomiędzy: Państwowym Instytutem Geologicznym- Państwowym Instytutem Badawczym,. reprezentowanym przez:. zwanym

Bardziej szczegółowo

UMOWA GENERALNA NA ZADANIE A+B - UMOWA GENERALNA NA ZADANIE C

UMOWA GENERALNA NA ZADANIE A+B - UMOWA GENERALNA NA ZADANIE C Powiatowy Zarząd Dróg w Kędzierzynie - Koźlu PZD.272.4.2015 Rozdział V: Istotne dla stron postanowienia umowy: UMOWA GENERALNA NA ZADANIE A+B - UMOWA GENERALNA NA ZADANIE C Powiatowy Zarząd Dróg w Kędzierzynie

Bardziej szczegółowo

Spis treści Komentarz

Spis treści Komentarz Przedmowa............................................. Wykaz skrótów.......................................... XIII Wykaz literatury......................................... XIX Komentarz............................................

Bardziej szczegółowo

UMOWA o wykonanie zadania pn.

UMOWA o wykonanie zadania pn. Załącznik nr 5b projekt umowy UMOWA o wykonanie zadania pn. Ubezpieczenie mienia Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Część II : Ubezpieczenia komunikacyjne zawarta w dniu.. w, pomiędzy:

Bardziej szczegółowo

UMOWA NR. Część 1 zamówienia. Zawarta w dniu r. pomiędzy:

UMOWA NR. Część 1 zamówienia. Zawarta w dniu r. pomiędzy: ZAŁĄCZNIK NR 3 do SIWZ UMOWA NR. Część 1 zamówienia Zawarta w dniu.. 2017 r. pomiędzy: Powiatem Nowosądeckim reprezentowanym przez Zarząd Powiatu Nowosądeckiego, ul. Jagiellońska 33, 33-300 Nowy Sącz,

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA W niniejszym Załączniku opisano zakres i warunki. Zamawiający dopuszcza wprowadzanie zmian w klauzulach, jedynie w wypadku jeśli nie ograniczają one odpowiedzialności

Bardziej szczegółowo

Wykaz skrótów... Słownik pojęć... Wprowadzenie...

Wykaz skrótów... Słownik pojęć... Wprowadzenie... Wykaz skrótów... Słownik pojęć... Wprowadzenie... XI XIII XVII Rozdział I. Istota odpowiedzialności odszkodowawczej... 1 1. Funkcje odpowiedzialności odszkodowawczej... 1 2. Reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej...

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 6b do SIWZ

Załącznik nr 6b do SIWZ Załącznik nr 6b do SIWZ UMOWA GENERALNA UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWEGO DOLNOŚLĄSKIEGO CENTRUM ONKOLOGII WE WROCŁAWU (UMOWA W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO DLA ZADANIA II) zawarta w dniu.. we Wrocławiu, której

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenia non-life. Redaktor: Ewa Wierzbicka

Ubezpieczenia non-life. Redaktor: Ewa Wierzbicka Ubezpieczenia non-life. Redaktor: Ewa Wierzbicka Wprowadzenie -Ewa Wierzbicka 11 1. Rynek ubezpieczeń non-life w Polsce -Kazimierz Ortyński 15 1.1. Pojęcie i funkcje rynku ubezpieczeń 15 1.2. Struktura

Bardziej szczegółowo

Znak sprawy: PP/36/DA/U/2018. Załącznik nr 5: Wzór umowy dotyczący części II zamówienia. UMOWA nr

Znak sprawy: PP/36/DA/U/2018. Załącznik nr 5: Wzór umowy dotyczący części II zamówienia. UMOWA nr Znak sprawy: PP/36/DA/U/2018 Załącznik nr 5: Wzór umowy dotyczący części II zamówienia UMOWA nr Zawarta w dniu.... r. w Kudowie-Zdroju, pomiędzy Parkiem Narodowym Gór Stołowych (REGON: 021783891, NIP:

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 7 do SIWZ - wzór umowy

Załącznik nr 7 do SIWZ - wzór umowy zawarta w dniu... pomiędzy: UMOWA Nr... Państwową Wyższą Szkołą Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży z siedzibą w Łomży, ul. Akademicka 14 18-400 Łomża, NIP: 718-19-47-148, REGON: 451202740 reprezentowaną

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... 1... 2...

UMOWA Nr... 1... 2... Załącznik nr 6a do SIWZ - projekt umowy dotyczącej Części I zamówienia UMOWA Nr... zawarta w Zamościu, w dniu... pomiędzy: Miastem Zamość, z siedzibą w Zamościu, przy ul. Rynek Wielki 13, 22-400 Zamość,

Bardziej szczegółowo

S Składki, odszkodowania i świadczenia oraz koszty wg linii biznesowych

S Składki, odszkodowania i świadczenia oraz koszty wg linii biznesowych S.02.01.02 Bilans Wartość bilansowa wg Wypłacalność II Aktywa Wartości niematerialne i prawne R0030 0 Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego R0040 0 Nadwyżka na funduszu świadczeń emerytalnych

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe ubezpieczycieli w okresie trzech kwartałów 2006 roku

Wyniki finansowe ubezpieczycieli w okresie trzech kwartałów 2006 roku Warszawa, 10 stycznia 2007 i finansowe ubezpieczycieli w okresie trzech kwartałów 2006 roku (Informacja zweryfikowana w stosunku do opublikowanej w dniu 20 grudnia 2006, stosownie do korekty danych przekazanych

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... WZÓR. Gminą Nidzica, z siedzibą Plac Wolności 1, 13-100 Nidzica, Nr ewidencyjny NIP: 9840161572, Regon: 510743640, reprezentowaną przez:

UMOWA Nr... WZÓR. Gminą Nidzica, z siedzibą Plac Wolności 1, 13-100 Nidzica, Nr ewidencyjny NIP: 9840161572, Regon: 510743640, reprezentowaną przez: Załącznik Nr 7 do SIWZ, dotyczący części I zamówienia UMOWA Nr... WZÓR zawarta w dniu... pomiędzy: Gminą Nidzica, z siedzibą Plac Wolności 1, 13-100 Nidzica, Nr ewidencyjny NIP: 9840161572, Regon: 510743640,

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw 1)

USTAWA z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw 1) Kancelaria Sejmu s. 1/11 USTAWA z dnia 13 kwietnia 2007 r. Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2007 r. Nr 82, poz. 557. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw 1) Art. 1. W

Bardziej szczegółowo

UMOWA o wykonanie zadania pn.

UMOWA o wykonanie zadania pn. Załącznik nr 5 projekt umowy UMOWA o wykonanie zadania pn. Kompleksowe ubezpieczenie Uniwersyteckiego Dziecięcego Szpitala Klinicznego im. l. Zamenhofa w Białymstoku nr sprawy: PN-10/17/28 zawarta w dniu

Bardziej szczegółowo

Warszawa, 24-09-2014 RU/231/AD/14

Warszawa, 24-09-2014 RU/231/AD/14 Warszawa, 24-09-2014 RU/231/AD/14 Pani Dorota Karczewska Wiceprezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Plac Powstańców Warszawy 1 00-950 Warszawa W odpowiedzi na pismo z dnia 5.09.2014 r. (znak:

Bardziej szczegółowo

Wykaz postanowień umownych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów w sprawie sposobu sporządzania informacji zamieszczanych we wzorcach umów:

Wykaz postanowień umownych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów w sprawie sposobu sporządzania informacji zamieszczanych we wzorcach umów: ZAŁĄCZNIK NR 5 DO GENERALNEJ UMOWY UBEZPIECZENIA OCHRONY PRAWNEJ SGEL LEX SZCZEGÓŁOWE WARUNKI UBEZPIECZENIA ASYSTY PRAWNEJ i WINDYKACYJNEJ Wykaz postanowień umownych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra

Bardziej szczegółowo

UMOWA o wykonanie zadania pn.

UMOWA o wykonanie zadania pn. Załącznik nr 5a projekt umowy UMOWA o wykonanie zadania pn. Ubezpieczenie mienia Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Część I : Ubezpieczenie mienia i OC zawarta w dniu.. w, pomiędzy:

Bardziej szczegółowo

UMOWA o wykonanie zadania pn. Ubezpieczenie mienia Powiatu Zielonogórskiego oraz jednostek organizacyjnych Część I : Ubezpieczenie mienia, OC i NNW

UMOWA o wykonanie zadania pn. Ubezpieczenie mienia Powiatu Zielonogórskiego oraz jednostek organizacyjnych Część I : Ubezpieczenie mienia, OC i NNW Znak sprawy:or.273.9.2016 Załącznik nr 5a projekt umowy UMOWA o wykonanie zadania pn. Ubezpieczenie mienia Powiatu Zielonogórskiego oraz jednostek organizacyjnych Część I : Ubezpieczenie mienia, OC i NNW

Bardziej szczegółowo

UMOWA. Ubezpieczenie mienia i OC działalności Agencji Rozwoju Przemysłu S.A.

UMOWA. Ubezpieczenie mienia i OC działalności Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. Załącznik nr 5 projekt umowy UMOWA Ubezpieczenie mienia i OC działalności Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. zawarta w dniu w, pomiędzy: Agencją Rozwoju Przemysłu Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie przy

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN KONKURSU. Na Brokerską obsługę ubezpieczeniową dla Związku Pracodawców Ratownictwa Medycznego SPZOZ I. DEFINICJE

REGULAMIN KONKURSU. Na Brokerską obsługę ubezpieczeniową dla Związku Pracodawców Ratownictwa Medycznego SPZOZ I. DEFINICJE REGULAMIN KONKURSU Na Brokerską obsługę ubezpieczeniową dla Związku Pracodawców Ratownictwa Medycznego SPZOZ I. DEFINICJE Konkurs - należy przez to rozumieć postępowanie zmierzające do wyboru brokera ubezpieczeniowego,

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorców wykonujących działalność z zakresu usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorców wykonujących działalność z zakresu usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych Polisa numer 117961.BR15.001012 Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorców wykonujących działalność z zakresu usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych Ubezpieczyciel Ubezpieczający Ubezpieczony

Bardziej szczegółowo

UMOWA W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO

UMOWA W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO Załącznik nr 7 do SIWZ - wzór umowy UMOWA W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO Zawarta w dniu w Ostrołęce pomiędzy: Miejskim Zakładem Komunikacji Spółka z o.o. w Ostrołęce, 07-410 Ostrołęka ul. Kołobrzeska

Bardziej szczegółowo

zawarta w, dnia... pomiędzy:... reprezentowanym przez:

zawarta w, dnia... pomiędzy:... reprezentowanym przez: Załącznik Nr 5 do SIWZ UMOWA Nr... - WZÓR zawarta w, dnia... pomiędzy:.. reprezentowaną przez:. zwanym dalej Zamawiającym a... reprezentowanym przez: 1.... 2.... wpisanym do Rejestru Przedsiębiorców prowadzonego

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... Zawarta w Mińsku Mazowieckim, dnia... 2013 r., pomiędzy Powiatem Mińskim reprezentowanym przez Zarząd Powiatu w imieniu którego działają:

UMOWA Nr... Zawarta w Mińsku Mazowieckim, dnia... 2013 r., pomiędzy Powiatem Mińskim reprezentowanym przez Zarząd Powiatu w imieniu którego działają: Załącznik nr 6b wzór umowy dotyczący części II zamówienia WZÓR UMOWY UMOWA Nr... Zawarta w Mińsku Mazowieckim, dnia... 2013 r., pomiędzy Powiatem Mińskim reprezentowanym przez Zarząd Powiatu w imieniu

Bardziej szczegółowo

ROZDZIAŁ V Istotne dla Stron Postanowienia Umowy - Umowa Generalna na Zadanie A+B. Nr sprawy 122-9/14

ROZDZIAŁ V Istotne dla Stron Postanowienia Umowy - Umowa Generalna na Zadanie A+B. Nr sprawy 122-9/14 ROZDZIAŁ V Istotne dla Stron Postanowienia Umowy - Umowa Generalna na Zadanie A+B Nr sprawy 122-9/14 UMOWA GENERALNA NR.../.../.../... Zawarta w dniu... w... przez Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Kędzierzynie

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 13 do SIWZ Świadczenie usługi ubezpieczenia majątku Powiatu Ostrowieckiego UMOWA

Załącznik nr 13 do SIWZ Świadczenie usługi ubezpieczenia majątku Powiatu Ostrowieckiego UMOWA Załącznik nr 13 do SIWZ Świadczenie usługi ubezpieczenia majątku Powiatu Ostrowieckiego WZÓR UMOWY UMOWA Zawarta w dniu... w.. pomiędzy.. reprezentowanym przez: 1.... 2.... zwanym dalej Zamawiającym a...

Bardziej szczegółowo

WZÓR UMOWY W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO. UMOWA NUMER.. (zwana dalej Umową)

WZÓR UMOWY W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO. UMOWA NUMER.. (zwana dalej Umową) Załącznik nr 8 do SIWZ WZÓR UMOWY W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO UMOWA NUMER.. (zwana dalej Umową) Zawarta w dniu. 2014 w Trzebnicy pomiędzy: Szpitalem im. Św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy, ul. Prusicka

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... WZÓR. Postanowienia ogólne

UMOWA Nr... WZÓR. Postanowienia ogólne UMOWA Nr... WZÓR zawarta w Łomży, w dniu... pomiędzy: Państwową Wyższą Szkołą Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży z siedzibą w Łomży, ul. Akademicka 14 18-400 Łomża, Regon:..., NIP:..., reprezentowaną

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOT I ZAKRES UBEZPIECZENIA

PRZEDMIOT I ZAKRES UBEZPIECZENIA UMOWA Zawarta w dniu. w Ostrołęce, pomiędzy Miejskim Zakładem Komunikacji Spółka z o.o. w Ostrołęce, ul. Kołobrzeska 1, 07-410 Ostrołęka, wpisanym, do Rejestru Przedsiębiorców KRS w Sądzie Rejonowym dla

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW 1) z dnia 2 listopada 2010 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW 1) z dnia 2 listopada 2010 r. 1409 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW 1) z dnia 2 listopada 2010 r. w sprawie zakresu informacji zawartych w rocznym raporcie o stanie portfela ubezpieczeń i reasekuracji zakładu ubezpieczeń Na podstawie

Bardziej szczegółowo

2. W WZÓR UMOWY DOTYCZĄCY CZĘŚCI I ZAMÓWIE IA załącznik nr 5a do siwz Niniejsza umowa została zawarta w Lublinie, w dniu... pomiędzy: MUZEUM WSI LUBELSKIEJ W LUBLI IE, Al. Warszawska 96, 20-824 Lublin,

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w I półroczu 2014 roku 1

Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w I półroczu 2014 roku 1 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Studiów Makroekonomicznych i Finansów Warszawa, 22 września 2014 r. Informacja sygnalna i finansowe zakładów ubezpieczeń w I półroczu 2014 roku 1 W dniu 30 czerwca

Bardziej szczegółowo

zwanym dalej Ubezpieczającym a... reprezentowanym przez:

zwanym dalej Ubezpieczającym a... reprezentowanym przez: Załącznik nr 8 a - b do SIWZ wzory umów Załącznik 8a - PROJEKT UMOWY część 01 Umowa Ubezpieczenia majątku i odpowiedzialności cywilnej, zawarta w dniu w Ostródzie (zwana dalej Umową) pomiędzy: Zakładem

Bardziej szczegółowo

UMOWA GENERALNA. 1... 2... przy kontrasygnacie ... z siedzibą w..., reprezentowanym przez: 1... 2... zwanym dalej Wykonawcą.

UMOWA GENERALNA. 1... 2... przy kontrasygnacie ... z siedzibą w..., reprezentowanym przez: 1... 2... zwanym dalej Wykonawcą. ZAŁĄCZNIK NR 7 UMOWA GENERALNA CZĘŚĆ 01 - UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWE, NASTĘPSTW NIESZCZĘŚLIWYCH WYPADKÓW I ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ - PROJEKT Zawarta w dniu... 2013 roku w Brzezinach pomiędzy Gminą Brzeziny,

Bardziej szczegółowo

UMOWA NR DZ/223/../2013

UMOWA NR DZ/223/../2013 Załącznik nr 6 do SIWZ PROJEKT UMOWY UMOWA NR DZ/223/../2013 na usługę kompleksowego ubezpieczenia mienia oraz odpowiedzialności cywilnej Samodzielnego Publicznego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... Miastem Zamość, z siedzibą w Zamościu, przy ul. Rynek Wielki 13, 22-400 Zamość,

UMOWA Nr... Miastem Zamość, z siedzibą w Zamościu, przy ul. Rynek Wielki 13, 22-400 Zamość, Załącznik nr 6b do SIWZ projekt umowy dotyczącej Części II zamówienia UMOWA Nr... zawarta w Zamościu, w dniu... pomiędzy: Miastem Zamość, z siedzibą w Zamościu, przy ul. Rynek Wielki 13, 22-400 Zamość,

Bardziej szczegółowo

- W z ó r - Załącznik Nr 5 do SIWZ Wzór umowy UMOWA GENERALNA NR. zawarta w dniu r. w Kielcach pomiędzy:

- W z ó r - Załącznik Nr 5 do SIWZ Wzór umowy UMOWA GENERALNA NR. zawarta w dniu r. w Kielcach pomiędzy: Załącznik Nr 5 do SIWZ Wzór umowy - W z ó r - UMOWA GENERALNA NR zawarta w dniu...2016 r. w Kielcach pomiędzy: Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami sp. z o.o. 25-709 Kielce, ul. Mielczarskiego 51, NIP:

Bardziej szczegółowo

MARKETING UBEZPIECZEŃ TOWARZYSTWO UBEZPIECZENIOWE

MARKETING UBEZPIECZEŃ TOWARZYSTWO UBEZPIECZENIOWE MARKETING UBEZPIECZEŃ TOWARZYSTWO UBEZPIECZENIOWE Działalność ubezpieczeniową w Polsce regulują postanowienia Ustawy o działalności ubezpieczeniowej, a prowadzenie tej działalności wymaga uzyskania stosownego

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... (WZÓR)

UMOWA Nr... (WZÓR) Załącznik Nr 7a do SIWZ wzór umowy dotyczącej części II zamówienia UMOWA Nr... (WZÓR) zawarta w dniu... pomiędzy: zawarta w Aleksandrowie Kujawskim, w dniu... pomiędzy: Powiatem Aleksandrowskim z siedzibą

Bardziej szczegółowo

Licencjonowani zarządcy nieruchomości podlegają obowiązkowi ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności zawodowych.

Licencjonowani zarządcy nieruchomości podlegają obowiązkowi ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności zawodowych. W Polsce jest ok. 15 tys. licencjonowanych zarządców nieruchomości; podlegają oni obowiązkowi ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu czynności zawodowych. Licencjonowani zarządcy nieruchomości

Bardziej szczegółowo

Załącznik Nr 10b do SIWZ Wzór umowy dla Pakietu 2 ZP/128/2015 WZÓR UMOWY

Załącznik Nr 10b do SIWZ Wzór umowy dla Pakietu 2 ZP/128/2015 WZÓR UMOWY WZÓR UMOWY Umowa stanowiąca wynik postępowania przeprowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego - ZP/128/2015 - podstawa prawna Art. 39 i następne ustawy Prawo Zamówień Publicznych zawarta w Łodzi

Bardziej szczegółowo

Opis subskrypcji Załącznik do Deklaracji Przystąpienia do Ubezpieczenia na życie i dożycie NORD GOLDEN edition

Opis subskrypcji Załącznik do Deklaracji Przystąpienia do Ubezpieczenia na życie i dożycie NORD GOLDEN edition Opis produktu Ubezpieczenie na życie i dożycie NORD GOLDEN edition to grupowe ubezpieczenie ze składką w PLN, płatną jednorazowo, w którym ochrony ubezpieczeniowej udziela MetLife Towarzystwo Ubezpieczeń

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w I kwartale 2014 roku 1

Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w I kwartale 2014 roku 1 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Studiów Makroekonomicznych i Finansów Warszawa, 25 czerwca 2014 r. Informacja sygnalna i finansowe zakładów ubezpieczeń w I kwartale 2014 roku 1 W dniu 31 marca 2014

Bardziej szczegółowo

dr Hubert Wiśniewski 1

dr Hubert Wiśniewski 1 dr Hubert Wiśniewski 1 Agenda: 1. Istota gospodarki finansowej. 2. Cechy charakterystyczne gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń. 3. Wybrane elementy sprawozdawczości finansowej zakładów ubezpieczeniowych:

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... zawarta w Skarżysku- Kamiennym, w dniu... pomiędzy:

UMOWA Nr... zawarta w Skarżysku- Kamiennym, w dniu... pomiędzy: Załącznik Nr 6 do SIWZ - wzór umowy dotyczącej części I zamówienia UMOWA Nr... zawarta w Skarżysku- Kamiennym, w dniu... pomiędzy: Gminą Skarżysko Kamienna, z siedzibą przy ul. Sikorskiego 18, 26-110 Skarżysko

Bardziej szczegółowo

Program. Ubezpieczony znaczy zabezpieczony?

Program. Ubezpieczony znaczy zabezpieczony? Program Ubezpieczony znaczy zabezpieczony? Na co zwrócić szczególną uwagę przy lekturze ogólnych warunków ubezpieczenia (na przykładzie ubezpieczenia nieruchomości, OC przedsiębiorcy, ubezpieczenia D&O,

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w okresie trzech kwartałów 2014 roku 1

Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w okresie trzech kwartałów 2014 roku 1 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Studiów Makroekonomicznych i Finansów Warszawa, 19 grudnia 2014 r. Informacja sygnalna i finansowe zakładów ubezpieczeń w okresie trzech kwartałów 2014 roku 1 W dniu

Bardziej szczegółowo

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014 Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 013/014 Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej Kierunek studiów:

Bardziej szczegółowo

Jak założyć agencję ubezpieczeniową

Jak założyć agencję ubezpieczeniową Poradnik przedsiębiorcy Jak założyć agencję ubezpieczeniową Strona 1 Poradnik opracowany przez: eharmonogram.pl Stan na dzień: 08.01.2014 Spis treści 1. Wstęp... 2 2. 3 kroki do własnej agencji ubezpieczeniowej...

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w 2013 roku 1

Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w 2013 roku 1 Warszawa, 01.04.2014 r. Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w 2013 roku 1 W dniu 31 grudnia 2013 r. zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce miało pięćdziesiąt osiem zakładów

Bardziej szczegółowo

Kompleksowe ubezpieczenie Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie Część II: Ubezpieczenia komunikacyjne

Kompleksowe ubezpieczenie Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie Część II: Ubezpieczenia komunikacyjne Załącznik Nr 5b do SIWZ UMOWA Nr... WZÓR Kompleksowe ubezpieczenie Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie Część II: Ubezpieczenia komunikacyjne zawarta w, dnia... pomiędzy:..

Bardziej szczegółowo

KODEKS CYWILNY z dnia 23 kwietnia 1964r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) KSIĘGA TRZECIA ZOBOWIĄZANIA. Tytuł XXVII. UMOWA UBEZPIECZENIA

KODEKS CYWILNY z dnia 23 kwietnia 1964r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) KSIĘGA TRZECIA ZOBOWIĄZANIA. Tytuł XXVII. UMOWA UBEZPIECZENIA KODEKS CYWILNY z dnia 23 kwietnia 1964r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) KSIĘGA TRZECIA ZOBOWIĄZANIA Tytuł XXVII. UMOWA UBEZPIECZENIA Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 805. 1. Przez umowę ubezpieczenia

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... zawarta w Skarżysku- Kamiennym, w dniu... pomiędzy:

UMOWA Nr... zawarta w Skarżysku- Kamiennym, w dniu... pomiędzy: Załącznik Nr 6a do SIWZ wzór umowy dotyczącej części II zamówienia UMOWA Nr... zawarta w Skarżysku- Kamiennym, w dniu... pomiędzy: Gminą Skarżysko Kamienna, z siedzibą przy ul. Sikorskiego 18, 26-110 Skarżysko

Bardziej szczegółowo

OWU następstw nieszczęśliwych. młodzieży oraz personelu w placówkach oświatowych

OWU następstw nieszczęśliwych. młodzieży oraz personelu w placówkach oświatowych Gothaer Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. ul. Wołoska 22A, 02-675 Warszawa tel. 22 469 69 69 www.gothaer.pl Aneks nr 1/2015 do Ogólnych Warunków Ubezpieczeń następstw nieszczęśliwych wypadków dzieci, młodzieży

Bardziej szczegółowo

Spis treści. str. 1 z 19

Spis treści. str. 1 z 19 Spis treści Bilans... 2 Składki, odszkodowania i świadczenia oraz koszty wg linii biznesowych... 6 Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe dla ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie... 9 Odszkodowania

Bardziej szczegółowo

SUPRA BROKERS. Strona 1 z 8 F178. Wrocław, 19.09.2012 r.

SUPRA BROKERS. Strona 1 z 8 F178. Wrocław, 19.09.2012 r. SUPRA BROKERS Strona 1 z 8 F178 Wrocław, 19.09.2012 r. Do uczestników przetargu nieograniczonego na usługę kompleksowego ubezpieczenia Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej MSW w Koszalinie

Bardziej szczegółowo

dr Małgorzata Serwach, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Uniwersytet Łódzki

dr Małgorzata Serwach, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Uniwersytet Łódzki UBEZPIECZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ PODMIOTU PRZYJMUJĄCEGO ZAMÓWIENIE NA ŚWIADCZENIA ZDROWOTNE, ŚWIADCZENIODAWCY ORAZ INNYCH OSÓB UDZIELAJĄCYCH TAKICH ŚWIADCZEŃ dr Małgorzata Serwach, Uniwersytet

Bardziej szczegółowo

UMOWA NUMER.. (zwana dalej Umową)

UMOWA NUMER.. (zwana dalej Umową) ZAŁĄCZNIK NR 5 WZÓR UMOWY Sygnatura sprawy: ZP/6/2015 UMOWA NUMER.. (zwana dalej Umową) Zawarta w dniu. 2015 w Trzebnicy pomiędzy: Szpitalem im. Św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy, ul. Prusicka 53-55, 55

Bardziej szczegółowo

Gminą Kluczewsko NIP 6090003613, REGON 59064805, ul. Spółdzielcza 12, 29-120 Kluczewsko, reprezentowaną przez Wójta Gminy Kluczewsko

Gminą Kluczewsko NIP 6090003613, REGON 59064805, ul. Spółdzielcza 12, 29-120 Kluczewsko, reprezentowaną przez Wójta Gminy Kluczewsko Załącznik Nr 6a do SIWZ wzór umowy dotyczącej części II zamówienia UMOWA Nr... zawarta w Kluczewsku w dniu... pomiędzy: Gminą Kluczewsko NIP 6090003613, REGON 59064805, ul. Spółdzielcza 12, 29-120 Kluczewsko,

Bardziej szczegółowo

UMOWA SERWISU BROKERSKIEGO

UMOWA SERWISU BROKERSKIEGO Strona 1 z 5 UMOWA SERWISU BROKERSKIEGO Zawarta dnia... w. pomiędzy: Akademickim Szpitalem Klinicznym im. Jana Mikulicza Radeckiego we Wrocławiu ul. Borowska 213 50-556 Wrocław reprezentowanym przez......

Bardziej szczegółowo

Gminą Szydłowiec NIP 799-19-13-158, REGON 670223391, 26-500 Szydłowiec, Rynek Wielki 1, reprezentowaną przez

Gminą Szydłowiec NIP 799-19-13-158, REGON 670223391, 26-500 Szydłowiec, Rynek Wielki 1, reprezentowaną przez Załącznik Nr 6a do SIWZ wzór umowy dotyczącej części II zamówienia UMOWA Nr... zawarta w Szydłowcu w dniu... pomiędzy: Gminą Szydłowiec NIP 799-19-13-158, REGON 670223391, 26-500 Szydłowiec, Rynek Wielki

Bardziej szczegółowo

Miasto Zamość, z siedzibą w Zamościu, przy ul. Rynek Wielki 13, 22-400 Zamość, NIP: 922-269-74-72., REGON: 950368747, reprezentowaną przez:

Miasto Zamość, z siedzibą w Zamościu, przy ul. Rynek Wielki 13, 22-400 Zamość, NIP: 922-269-74-72., REGON: 950368747, reprezentowaną przez: Załącznik Nr 8a do SIWZ - wzór umowy dotyczącej części I zamówienia UMOWA Nr... zawarta w Zamościu, w dniu... pomiędzy: Miasto Zamość, z siedzibą w Zamościu, przy ul. Rynek Wielki 13, 22-400 Zamość, NIP:

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Studiów Makroekonomicznych i Finansów Warszawa, 21.06.2013 r. Informacje bieżące WYNIKI WSTĘPNE Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń w I kwartale 2013 roku 1 W dniu

Bardziej szczegółowo

WZÓR UMOWY. zwanym dalej Wykonawcą lub Ubezpieczycielem, reprezentowanym przez:

WZÓR UMOWY. zwanym dalej Wykonawcą lub Ubezpieczycielem, reprezentowanym przez: Załącznik nr 4 do SIWZ WZÓR UMOWY Zawarta w dniu... w Starachowicach pomiędzy Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. mającym swą siedzibę w Starachowicach, ul. Iglasta 5, zwanym dalej Zamawiającym

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz skrótów Słownik pojęć Wprowadzenie

Spis treści. Wykaz skrótów Słownik pojęć Wprowadzenie Spis treści Wykaz skrótów Słownik pojęć Wprowadzenie Rozdział I. Istota odpowiedzialności odszkodowawczej 1. Funkcje odpowiedzialności odszkodowawczej 2. Reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej 3. Przesłanki

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN KONKURSU OFERT NA WYBÓR BROKERA UBEZPIECZENIOWEGO

REGULAMIN KONKURSU OFERT NA WYBÓR BROKERA UBEZPIECZENIOWEGO REGULAMIN KONKURSU OFERT NA WYBÓR BROKERA UBEZPIECZENIOWEGO Do przedmiotowego konkursu nie mają zastosowania przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych. Konkurs prowadzony jest w oparciu o art. 70 1 K.C.

Bardziej szczegółowo

UMOWA Nr... Sławomira Sałatę Prezesa Przedsiębiorstwem Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Radzyniu Podlaskim 1... 2... Postanowienia ogólne

UMOWA Nr... Sławomira Sałatę Prezesa Przedsiębiorstwem Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Radzyniu Podlaskim 1... 2... Postanowienia ogólne WZORY UMÓW W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO zawarta w dniu... pomiędzy: Załącznik Nr 6 - wzór umowy dotyczącej części I zamówienia UMOWA Nr... Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Radzyniu Podlaskim,

Bardziej szczegółowo

UMOWA W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO PAKIET I (WZÓR)

UMOWA W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO PAKIET I (WZÓR) UMOWA W SPRAWIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO PAKIET I (WZÓR) zawarta w dniu. roku w Łodzi Załącznik 4 A pomiędzy: Wojewódzkim Ośrodkiem Medycyny Pracy Centrum Profilaktyczno-Lecznicze w Łodzi ul. Aleksandrowska

Bardziej szczegółowo