chemiczne (C) formułuje wnioski z prostych doświadczeń chemicznych (C) podaje możliwości wykorzystania

Transkrypt

1 Numer i tytuł wątku tematycznego w podstawie programowej Temat w podręczniku Temat lekcji podstawowe (P) Wymagania edukacyjne ponadpodstawowe (PP) Wymagania szczegółowe podstawy programowej 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata 1. Jak działa nauka, czyli co to jest metoda naukowa 2. Eksperyment jako sposób zdobywania wiedzy o świecie określa, czym zajmują się nauki przyrodnicze wyjaśnia pojęcie metoda naukowa wyjaśnia, do czego służą teorie naukowe podaje, czego dotyczy obserwacja podaje, czego dotyczy eksperyment podaje różnicę między obserwacją a eksperymentem wyjaśnia pojęcie hipoteza wymienia i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej podaje nazwy podstawowego sprzętu i szkła laboratoryjnego wymienia części składowe opisu doświadczenia chemicznego podaje obserwacje do doświadczenia chemicznego formułuje wnioski z prostych doświadczeń chemicznych podaje możliwości wykorzystania doświadczeń chemicznych podaje nazwy podstawowych substancji poznanych na lekcjach chemii odróżnia nazwy zwyczajowe od systematycznych zapisuje wzory chemiczne podstawowych substancji określa, na czym polega doskonalenie i rozwój nauki wyjaśnia pojęcia: powtarzalność eksperymentu, próba kontrolna opisuje etapy prowadzące do włączenia lub nie włączenia danej hipotezy do teorii naukowej (np. dotyczące efektu Tyndalla) nazywa sprzęt i szkło laboratoryjne wymienia rodzaje doświadczeń chemicznych opisuje rodzaje (funkcje) doświadczeń chemicznych opisuje typowe doświadczenia chemiczne zapisuje wzory chemiczne substancji zapisuje trudniejsze równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej opisuje substancje będące elektrolitami przedstawia przebieg reakcji chemicznej za pomocą modeli wyjaśnia, dlaczego roztwory elektrolitów przewodzą prąd 1.1. podaje różnicę między obserwacją a eksperymentem 1.2. opisuje warunki prawidłowego prowadzenia i dokumentowania obserwacji 1.3. opisuje warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania eksperymentów (jeden badany parametr, powtórzenia, próby kontrolne, standaryzacja warunków eksperymentu) oraz sposób dokumentowania ich wyników 1.4. planuje i przeprowadza wybrane obserwacje i eksperymenty 1.6. przedstawia powiązania chemii z fizyką i biologią, a zwłaszcza rolę fizyki w wyjaśnianiu zjawisk chemicznych oraz rolę chemii w wyjaśnianiu 1

2 zapisuje proste równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej wyjaśnia, na czym polega spalanie całkowite i niecałkowite definiuje pojęcie denaturacja (A) definiuje pojęcia: dysocjacja jonowa, elektrolit (A) określa ładunek kationów i anionów wyjaśnia przebieg procesu tworzenia się jonów: kationów, anionów elektryczny zjawisk biologicznych 9. Wynalazki, które zmieniły świat 2. Wynalazki, które zmieniły świat 3. Metale, szkło, ceramika, papier wymienia właściwości wspólne dla wszystkich metali podaje właściwości metali, które umożliwiają ich rozróżnianie definiuje pojęcie stop metali (A) podaje przykłady stopów metali (A) porównuje właściwości niektórych metali i ich stopów wymienia podstawowe zastosowania niektórych metali i ich stopów wyjaśnia pojęcie ruda metali podaje sposoby otrzymywania metali z rud wyjaśnia pochodzenie nazw epok prehistorycznych epoki brązu oraz epoki żelaza definiuje pojęcie szkło (A) podaje właściwości szkła wymienia surowce stosowane do produkcji szkła podaje zastosowania szkła wymienia przykłady i zastosowania produktów ceramicznych wyjaśnia, co to jest kaolin wymienia podstawowe surowce i etapy produkcji papieru wyjaśnia pojęcie patyna omawia sposób powstawania patyny wymienia skład pierwiastkowy najważniejszych stopów metali wymienia surowce wykorzystywane do produkcji stopów żelaza wymienia kolejno procesy zachodzące w wielkim piecu wyjaśnia przebieg kolejnych etapów zachodzących podczas produkcji stopów żelaza w wielkim piecu zapisuje równania reakcji chemicznych zachodzących w wielkim piecu analizuje wpływ metali i ich stopów na rozwój cywilizacji (D) opisuje historię powstawania szkła wymienia etapy produkcji porcelany opisuje historię porcelany analizuje historię utrwalania informacji od wykorzystania glinianych tabliczek do stosowania papieru (D) omawia otrzymywanie niektórych rodzajów papieru 9.1. wyszukuje informacje na temat najważniejszych odkryć i wynalazków oraz analizuje ich znaczenie naukowe, społeczne i gospodarcze 9.2. przedstawia historię wybranych odkryć i wynalazków, analizując proces dokonywania odkrycia lub wynalazku i wskazując jego uwarunkowania 9.3. dokonuje oceny znaczenia poszczególnych odkryć i wynalazków, wybiera najważniejsze i uzasadnia ten wybór 2

3 4. Środki czystości, leki, włókna i tworzywa sztuczne, materiały wybuchowe określa główny składnik wykorzystywany do produkcji papieru określa właściwości celulozy wymienia surowce wykorzystywane do produkcji ceramiki C określa właściwości porcelany definiuje pojęcia: mydło, detergent (A) podaje zapis słowny reakcji zmydlania tłuszczów podaje przykłady kosmetyków i leków naturalnych stosowanych w starożytności wyjaśnia, co to jest ropa naftowa wymienia produkty przeróbki ropy naftowej i ich zastosowania wyjaśnia znaczenie paliw dla współczesnego człowieka omawia różnice między włóknami naturalnymi a włóknami sztucznymi (pochodzenie) wymienia wady i zalety stosowania tworzyw sztucznych podaje zastosowania prochu czarnego podaje zastosowania nitrogliceryny podaje, kto jako pierwszy otrzymał dynamit (A) wyjaśnia, co to jest dynamit omawia zastosowania dynamitu wyjaśnia różnice między prochem czarnym a prochem bezdymnym opisuje wybrane rodzaje papieru opisuje historię powstawania mydła wymienia procesy, które umożliwiły obróbkę surowców naturalnych stosowanych do produkcji kosmetyków omawia rozwój procesu produkcji środków czystości oraz kosmetyków na przestrzeni wieków (D) wyjaśnia różnice w działaniu salicyny i aspiryny wyjaśnia (na przykładzie) wpływ rozwoju medycyny na zdrowie ludzi wymienia niektóre substancje stosowane do modyfikacji właściwości tworzyw sztucznych wymienia podstawowe składniki wykorzystywane do produkcji celuloidu omawia rozwój przemysłu tworzyw sztucznych (D) analizuje znaczenie tworzyw sztucznych w różnych dziedzinach życia (D) wymienia składniki prochu czarnego wyjaśnia, czym jest nitrogliceryna wymienia właściwości nitrogliceryny i dynamitu opisuje znaczenie prochu, dynamitu oraz nitrogliceryny w wybranych aspektach życia 3

4 10. Energia od Słońca do żarówki 3. Energia od Słońca do żarówki 5. Reakcje chemiczne jako sposób pozyskiwania energii wymienia procesy zachodzące na Ziemi dzięki energii słonecznej (A) podaje najpopularniejszy sposób uzyskiwania energii przez człowieka definiuje pojęcia: układ, otoczenie (A) podaje przykłady układów: otwartego, zamkniętego i izolowanego opisuje rodzaje układów (otwarty, zamknięty, izolowany) podaje przykłady parametrów układu określa, czy proces jest samorzutny, czy wymuszony podaje przykłady procesów samorzutnych i wymuszonych dzieli procesy na egzoi endoenergetyczne podaje przykłady procesów egzoi endoenergetycznych opisuje procesy samorzutne, wymuszone definiuje pojęcie energia wewnętrzna (A) omawia zmiany energii układu w reakcjach egzo- i endoenergetycznych omawia sposoby uzyskiwania oświetlenia dawniej i obecnie oraz charakteryzuje stosowane do tego związki chemiczne 6. Tradycyjne i nowoczesne źródła światła okiem chemika wymienia źródła światła (A) wymienia substancje, z których wykonuje się świeczki omawia właściwości substancji, z których wykonuje się świeczki opisuje zjawiska zachodzące podczas spalania świecy opisuje budowę żarówki wyjaśnia pojęcie energooszczędny definiuje pojęcie energia aktywacji wyjaśnia pojęcia: samozapłon, temperatura samozapłonu (A) omawia substancje wykorzystywane jako źródła światła wymienia wady i zalety poznanych źródeł światła przedstawia właściwości, jakie powinno mieć doskonałe źródło światła wytworzone przez człowieka 13. Technologie współczesne i przyszłości 4. Technologie współczesne i przyszłości 7. Polimery przewodzące i świecące podaje przykład metody produkcji lub przetwórstwa (rozumie pojęcie technologia) wymienia materiały przewodzące prąd stosowane w życiu codziennym definiuje pojęcia: mer, monomer, definiuje pojęcie technologia chemiczna (A) wyjaśnia potrzebę ciągłych poszukiwań nowych technologii analizuje, które dziedziny życia wymagają nowych technologii (D) omawia zastosowanie polimerów przewodzących prąd elektryczny we współczesnej nanotechnologii 4

5 polimer, reakcja polimeryzacji (A) podaje przykłady polimerów podaje przykład polimeru przewodzącego prąd (A) definiuje pojęcie węglowodory aromatyczne (A) zapisuje wzór benzenu (sumaryczny oraz szkieletowy) podaje zastosowania diod elektroluminescencyjnych w życiu codziennym zapisuje równanie polimeryzacji etynu rysuje fragment łańcucha poliacetylenu wyjaśnia pojęcie sprzężone wiązania podwójne wyjaśnia, dlaczego poliacetylen przewodzi prąd elektryczny wskazuje grupę fenylenową we wzorach związków chemicznych omawia, co powoduje przewodnictwo polimerów wyjaśnia, co to są diody elektroluminescencyjne 8. Nano- w chemii wyjaśnia, czym zajmuje się nanotechnologia wyjaśnia pojęcie nanomateriały podaje przykłady nanomateriałów wyjaśnia, co to są fulereny podaje niektóre zastosowania fulerenów przedstawia podział nanomateriałów opisuje budowę i właściwości grafenu omawia otrzymywanie, właściwości oraz zastosowania nanorurek węglowych przedstawia zalety nanomateriałów podaje zastosowania nanomateriałów 19. Cykle, rytmy i czas 5. Cykle, rytmy i czas 9. Od czego zależy szybkość reakcji chemicznej? przedstawia podział reakcji chemicznych ze względu na ich szybkość wyjaśnia pojęcie szereg aktywności metali (A) porównuje aktywność chemiczną metali na podstawie ich położenia w szeregu aktywności wymienia czynniki, które mogą wpływać na szybkość reakcji chemicznych opisuje doświadczenia chemiczne, w których badano wpływ różnych czynników na szybkość reakcji chemicznej przewiduje przebieg doświadczenia chemicznego, na podstawie analizy szeregu aktywności metali projektuje doświadczenia chemiczne z wykorzystaniem metali o różnej aktywności chemicznej (D) opisuje metody przeciwdziałania niepożądanym procesom (korozja, psucie się artykułów spożywczych, starzenie się skóry) i opisuje procesy chemiczne, które biorą w tym udział 5

6 10. Czy zawsze warto przyspieszać reakcje chemiczne? Kataliza i korozja porównuje aktywność chemiczną substancji, stężenie roztworów, wpływ temperatury na szybkość reakcji chemicznej w prowadzonych doświadczeniach chemicznych podaje obserwacje i formułuje wnioski do doświadczeń chemicznych, w których badano wpływ różnych czynników na szybkość reakcji chemicznej definiuje pojęcia: kataliza, katalizator (A) podaje obserwacje i formułuje wnioski do doświadczeń chemicznych, w których badano katalizatora na szybkość reakcji chemicznej definiuje pojęcia: korozja, rdzewienie, korozja chemiczna, korozja elektrochemiczna (A) podaje podstawowe sposoby zabezpieczania metali i ich stopów przed korozją wymienia materiały niemetaliczne mogące ulegać korozji (A) definiuje pojęcia: fermentacja alkoholowa, fermentacja octowa, jełczenie (A) podaje proste sposoby zapobiegania lub spowalniania niekorzystnych przemian żywności, takich jak jełczenie masła wyjaśnia, na czym polega proces psucia się żywności, np. kwaśnienie wina wyjaśnia, do czego służą dodatki do żywności, np. konserwanty wyjaśnia pojęcie rodniki podaje przykłady czynników środowiska wpływających na starzenie przestawia podział katalizatorów opisuje wybrane rodzaje katalizatorów podaje przykłady reakcji chemicznych zachodzących z użyciem katalizatora (również w procesach biochemicznych) podaje, jakie czynniki środowiska powodują korozję opisuje przemiany zachodzące podczas procesu rdzewienia określa wpływ różnych dodatków metalicznych na szybkość rdzewienia podaje sposoby zabezpieczania metali i ich stopów przed korozją lub spowalniania tego procesu opisuje czynniki powodujące korozję wybranych materiałów niemetalicznych zapisuje równanie reakcji fermentacji octowej, uwzględniając warunki, w jakich ona zachodzi przedstawia przyczyny jełczenia masła wyjaśnia, w jaki sposób można spowolnić proces jełczenia masła analizuje wpływ różnych czynników 6

7 21. Zdrowie 6. Zdrowie 12. Chemia zdrowia się skóry wymienia substancje chroniące skórę przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych opisuje funkcje niektórych substancji stosowanych w kosmetykach (dla skóry) 11. Podsumowanie i powtórzenie wiadomości. Sprawdzenie wiadomości wymienia główne składniki pożywienia oraz ich funkcje wyjaśnia pojęcie wartość energetyczna pokarmów podaje, od czego zależy dobór diety wyjaśnia pojęcie metabolizm (przemiana materii) podaje przykłady pokarmów będących źródłem poszczególnych składników definiuje pojęcie tłuszcze (A) podaje produkty hydrolizy tłuszczów opisuje znaczenie błonnika pokarmowego dla organizmu klasyfikuje cholesterol jako alkohol wyjaśnia działanie cholesterolu w organizmie wymienia elementy diety odchudzającej omawia znaczenie ćwiczeń fizycznych podczas odchudzania określa, jakie funkcje pełni glukoza zapisuje wzór sumaryczny glukozy zapisuje równanie reakcji spalania całkowitego glukozy wyjaśnia, kiedy w organizmie powstaje na zmiany właściwości żywności przedstawia substancje oraz czynniki zapobiegające psuciu się żywności lub spowalniające ten proces wyjaśnia działanie wolnych rodników na dowolnym przykładzie (D) analizuje warunki, w jakich należy stosować niektóre kosmetyki, aby substancje w nich zawarte działały skutecznie, nie szkodziły (D) przedstawia przykłady przemian metabolicznych dostarczających energii oraz wymagających dostarczania energii opisuje przemianę kwasów tłuszczowych zachodzącą w organizmie wyjaśnia działanie błonnika pokarmowego wyjaśnia, kiedy odchudzanie jest skuteczne zapisuje równanie reakcji chemicznej, w której wyniku powstaje kwas mlekowy omawia metabolizm substancji odżywczych w organizmie omawia znaczenie kwasów tłuszczowych nienasyconych i nasyconych dla organizmu analizuje wybrane diety odchudzające opisuje przemiany glukozy zachodzące w organizmie wymienia substancje znajdujące się analizuje ulotkę leku i omawia podane w niej informacje 7

8 kwas mlekowy określa, jakie dwa rodzaje substancji są składnikami leków definiuje pojęcia: substancje lecznicze, alergia, termin przydatności leku, dawka lecznicza (A) omawia zastosowania odżywek oraz środków dopingujących wymienia niektóre substancje powodujące alergie omawia przykładowe objawy alergii wyjaśnia, dlaczego przeterminowane leki należy przekazać do apteki w celu utylizacji w leku na przeziębienie wyjaśnia, czym jest alergia omawia, co się dzieje z przeterminowaną aspiryną (jaka przemiana zachodzi) wyjaśnia, na czym polegają interakcje leków: synergia i antagonizm wyjaśnia przyczyny stosowania środków dopingujących przez niektórych sportowców wymienia odżywki i środki dopingujące dla sportowców oraz omawia skutki ich stosowania 23. Woda cud natury 7. Woda cud natury 13. Budowa cząsteczki wody a jej właściwości omawia występowanie wody na Ziemi definiuje wodę jako związek chemiczny zbudowany z atomów wodoru i tlenu (A) podaje różnice między wodą występującą w przyrodzie a wodą destylowaną podaje nazwę wiązania występującego w cząsteczce wody definiuje pojęcia: dipol, cząsteczka polarna (A) opisuje budowę cząsteczki wody wyjaśnia pojęcie wiązanie kowalencyjne spolaryzowane definiuje pojęcie asocjacja (A) wyjaśnia pojęcie wiązanie wodorowe wymienia szczególne właściwości wody wynikające z tworzenia się wiązań wodorowych między cząsteczkami wyjaśnia niezwykłe właściwości wody (wysoka temperatura wrzenia, zwiększenie objętości podczas zamarzania, wysokie napięcie powierzchniowe) opisuje budowę cząsteczki wody; wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla innych nie 14. Roztwory wodne i ich właściwości wyjaśnia pojęcia dysocjacja elektrolityczna i elektrolit przestawia podział substancji w zależności od sposobu ich zachowania w wodzie podaje przykłady substancji dobrze wyjaśnia, na czym polega efekt Tyndalla opisuje zachowanie HCl w wodzie wyjaśnia, dlaczego metanol i etanol dobrze rozpuszczają się w wodzie wyjaśnia, dlaczego węglowodory 8

9 rozpuszczalnych i praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie podaje nazwy mieszanin wody z różnymi substancjami w zależności od wielkości cząstek substancji znajdującej się w cieczy definiuje pojęcia: roztwór właściwy, koloid, zawiesina (A) wskazuje fazę rozproszoną oraz ośrodek dyspersyjny w podanym przykładzie koloidu podaje nazwę efektu umożliwiającego odróżnienie koloidu od roztworu właściwego (A) wyjaśnia pojęcia: hydrofobowy, hydrofilowy wskazuje w etanolu część hydrofobową i hydrofilową definiuje pojęcia: wskaźniki, odczyn roztworu (A) wymienia rodzaje odczynu roztworu (A) podaje zakresy ph dla każdego rodzaju odczynu opisuje jony odpowiedzialne za odczyny roztworów wymienia wskaźniki odczynu roztworu oraz określa ich barwę w zależności od rodzaju odczynu podaje przykłady wpływu ph np. na zdrowie człowieka opisuje znaczenie odczynu gleby oraz wody w rolnictwie definiuje pojęcie roztwarzanie (A) słabo rozpuszczają się w wodzie wyjaśnia wpływ długości łańcucha węglowego, np. w alkoholach na rozpuszczalność w wodzie omawia zjawiska zachodzące podczas rozpuszczania różnych substancji w wodzie opisuje wpływ odczynu roztworu (np. płynów ustrojowych, pokarmów, środków higieny mydła) na organizm człowieka opisuje znaczenie odczynu w naszym życiu (różne dziedziny) 3. Wielcy rewolucjoniści nauki 8. Wielcy rewolucjoniści nauki 15. Chemia przed epoką atomów wyjaśnia, kim byli alchemicy oraz co zawdzięczamy ich pracy przyporządkowuje do nazwiska uczonego (Boyle, Lavoisier, Proust, omawia idee czterech żywiołów wyjaśnia różnice między teorią filozoficzną a teorią opartą na eksperymencie 3.1. przedstawia dokonania wybranych uczonych na tle okresu historycznego, w którym żyli 9

10 16. Atomy i pierwiastki chemiczne, czyli podstawy nowoczesnej chemii Dalton, Mendelejew) odpowiednie dokonania określa, jaką rolę odegrał Robert Boyle w docenieniu rangi eksperymentu naukowego podaje treść prawa zachowania masy oraz wymienia uczonych związanych z tym prawem wykonuje proste obliczenia na podstawie prawa zachowania masy wymienia wybrane odkrycia alchemików łączy odkrycie z nazwiskiem uczonego przedstawia, na wybranych przykładach, w jaki sposób uczeni dokonywali najważniejszych odkryć opisuje działalność oraz dokonania naukowe Antoine a L. Lavoisire a podaje treść prawa stałości składu związku chemicznego (prawo stosunków stałych) oblicza zawartość procentową pierwiastka chemicznego w związku chemicznym definiuje pojęcie pierwiastek chemiczny (A) podaje różnice między związkiem chemicznym a mieszaniną wymienia dokonania, z którymi kojarzy nazwisko Johna Daltona przedstawia budowę materii opisaną przez Demokryta oraz Johna Daltona wymienia dokonania Dmitrija Mendelejewa (prawo okresowości, układ okresowy pierwiastków chemicznych) (A) omawia sposób tworzenia układu przedstawia dokonania wybranych uczonych na tle okresu historycznego, w którym żyli i pracowali omawia działalność Josepha L. Prousta i Josepha Pristley a dokonuje obliczeń, wykorzystując znajomość omawianych praw omawia koncepcję flogistonu wyjaśnia znaczenie (wybranych) odkryć, przełomowych dla rozwoju danej dziedziny nauki omawia znaczenie przełomowych odkryć dla życia codziennego (np. obliczenia wykonywane na podstawie prawa zachowania masy, przewidywanie zachowania się substancji w określonych warunkach, reakcjach) (D) podaje prawo stosunków wielokrotnych (A) dokonuje obliczeń na podstawie omawianych praw wyjaśnia znaczenie omawianych odkryć, przełomowych dla rozwoju danej dziedziny nauki i pracowali 3.2. na wybranych przykładach pokazuje, w jaki sposób uczeni dokonali swoich najważniejszych odkryć 3.3. wykazuje przełomowe znaczenie tych odkryć dla rozwoju danej dziedziny nauki 10

11 okresowego pierwiastków chemicznych Dmitrija Mendelejewa opisuje znaczenie układu okresowego pierwiastków chemicznych 4. Dylematy moralne w nauce 9. Dylematy moralne w nauce 17. Broń chemiczna 18. Substancje wybuchowe wymienia przykłady broni (A) definiuje pojęcie broń chemiczna (A) omawia treść Konwencji o zakazie broni chemicznej opisuje różne rodzaje broni wymienia przykłady broni chemicznej omawia zastosowanie iperytu jako broni przedstawia osiągnięcia naukowe, które mogą być wykorzystane zarówno dla dobra człowieka, jak i przeciw niemu (np. jako broń) definiuje pojęcie środki wybuchowe (A) omawia właściwości nitrogliceryny podaje, co wynalazł Alfred Nobel opisuje, na czym polegał wynalazek Alfreda Nobla (od nitrogliceryny do dynamitu) wymienia pozytywne i negatywne zastosowania dynamitu wymienia pozytywne i negatywne zastosowania saletry potasowej oraz nitrogliceryny omawia wady i zalety wybranych rodzajów środków wybuchowych klasyfikuje bojowe środki chemiczne wyjaśnia pojęcia: fosgen, iperyt, gaz pieprzowy opisuje historię prac nad bronią jądrową i przedstawia rozterki moralne jej twórców (D) opisuje historię użycia chloru jako broni chemicznej podaje, jaki wpływ na organizm ma chlor opisuje właściwości cyjanowodoru wyjaśnia pojecie środki pomocnicze przedstawia dylematy, przed jakimi stanęli twórcy niektórych odkryć i wynalazków (np. twórcy broni jądrowej) wyjaśnia pojęcie trotyl wymienia wady i zalety różnych rodzajów środków wybuchowych wyjaśnia przyczynę powstawania efektów towarzyszących wybuchowi (fala uderzeniowa) analizuje składniki prochu czarnego zapisuje równanie reakcji otrzymywania nitrogliceryny 4.1. przedstawia osiągnięcia naukowe, które mogą być wykorzystane zarówno dla dobra człowieka, jak i przeciw niemu (np. jako broń) 4.2. omawia dylematy moralne, przed jakimi stanęli twórcy niektórych odkryć i wynalazków 4.3. formułuje opinię na temat poruszanych problemów moralnych 4.5. omawia wynalezienie dynamitu przez Nobla i przedstawia znaczenie Nagrody Nobla 11

12 wymienia niektóre efekty towarzyszące wybuchom (np. prochu czarnego, dynamitu) omawia znaczenie Nagrody Nobla omawia zasługi Marii Skłodowskiej- Curie, dwukrotnej laureatki Nagrody Nobla 6. Nauka w mediach 10. Nauka w mediach. 19. Przykłady błędów merytorycznych w mediach 20. Reklama dźwignią handlu czy manipulacji? wyjaśnia pojęcie źródła wiedzy godne zaufania ocenia krytycznie informacje medialne pod kątem ich zgodności z aktualnym stanem wiedzy naukowej wskazuje błędy w informacjach medialnych oraz podaje poprawną treść informacji podaje przykłady błędów chemicznych pojawiających się w mediach wskazuje błędy w reklamach podaje przykłady najczęstszych błędów chemicznych i przekłamań zawartych w reklamach analizuje informacje reklamowe pod kątem ich poprawności naukowej, wskazuje informacje nieprawdziwe (D) omawia podejście niektórych ludzi do stosowania dodatków w żywności analizuje informacje reklamowe pod kątem ich poprawności naukowej, wskazuje informacje niepełne, nierzetelne, nieprawdziwe (D) określa możliwe powody podawania informacji niepełnych, nierzetelnych, nieprawdziwych omawia przykłady informacji z życia codziennego, których rzetelność podważono omawia przykłady powszechnie reklamowanych produktów, których stosowanie zagroziło zdrowiu lub życiu ludzi 6.1. ocenia krytycznie informacje medialne pod kątem ich zgodności z aktualnym stanem wiedzy naukowej 6.2. wskazuje błędy w informacjach medialnych oraz podaje prawidłową treść informacji 6.3. analizuje informacje reklamowe pod kątem ich prawdziwości naukowej, wskazuje informacje niepełne, nierzetelne, nieprawdziwe 21. Podsumowanie i powtórzenie wiadomości. Sprawdzenie wiadomości 14. Współczesna diagnostyka i 11. Współczesna diagnostyka i medycyna 22. Chemia a medycyna wymienia przyczyny wykonywania badań wyjaśnia, dlaczego badania krwi i moczu są tak istotne dla oceny stanu podaje przykłady analizy płynów ustrojowych 12

13 medycyna wyjaśnia pojęcia: profilaktyka, analiza chemiczna, chemia medyczna, chemia leków podaje przykłady analizy płynów ustrojowych wymienia płyny ustrojowe wymienia wybrane chemiczne składniki badania krwi i moczu analizuje przykładowe wyniki badań krwi i moczu podaje przyczyny cukrzycy oraz białkomoczu wyjaśnia, co to jest cukromocz wyjaśnia, na czym polega samodzielne badanie poziomu cukru przez diabetyków omawia znaczenie wyniku badania poziomu cukru dla diabetyka wymienia skutki wysokiego poziomu cholesterolu w organizmie określa zakres wartości ph dla moczu (prawidłowe) wymienia przykłady substancji toksycznych dla organizmu wymienia części ciała, które mogą być zastępowane oraz usprawniane przez implanty podaje przykłady materiałów stosowanych w implantach omawia cechy, którymi muszą charakteryzować się materiały stosowane w implantach organizmu wymienia podstawowe wskaźniki badania krwi, składniki krwi wymienia przykłady związków chemicznych, które są składnikami moczu dokonuje podziału wybranych związków chemicznych, które są składnikami moczu, na związki organiczne i nieorganiczne definiuje pojęcia: keton, grupa ketonowa (A) określa przyczyny wysokiego poziomu cholesterolu w organizmie podaje przykłady analizy płynów ustrojowych (opisuje metody stosowane przy badaniu krwi glukoza, mocznik, cholesterol oraz moczu glukoza, białko) (D) wyjaśnia, czy wynik badania (analizy płynów ustrojowych) może być zafałszowany wymienia typy materiałów używanych do przygotowywania implantów opisuje charakter chemiczny materiałów używanych w implantach wymienia wady i zalety poszczególnych materiałów stosowanych do przygotowywania implantów analizuje stosowanie implantów w chirurgii plastycznej (względy medyczne, estetyczne) omawia zastosowania: kolagenu, celulozy modyfikowanej chemicznie oraz silikonów i ich znaczenie w profilaktyce chorób (np. wykrywanie białka i glukozy w moczu) omawia cechy, którymi muszą charakteryzować się materiały stosowane do przygotowania implantów, i podaje przykłady takich materiałów 15. Ochrona przyrody 12. Ochrona przyrody i 23. Chemia a środowisko omawia znaczenie nawozów omawia znaczenie stosowania omawia znaczenie dla rolnictwa 13

14 i środowiska środowiska sztucznych dla roślin i rolnictwa wyjaśnia pojęcie pestycydy podaje, do czego służy DDT analizuje informacje zawarte na etykietach: nawozu, pestycydu omawia konsekwencje stosowania nawozów sztucznych dla środowiska przyrodniczego wyjaśnia pojęcia: ozon, warstwa ozonowa (A) definiuje pojęcie freony (A) określa pochodzenie freonów w środowisku opisuje wpływ freonów na warstwę ozonową definiuje pojęcie gazy cieplarniane (A) wymienia najważniejsze gazy cieplarniane podaje źródła pochodzenia gazów cieplarnianych omawia możliwości ograniczenia emisji gazów cieplarnianych 16. Nauka i sztuka 13. Nauka i sztuka 24. Chemiczna analiza dzieła sztuki wyjaśnia, na czym polegają: chemia analityczna, analiza ilościowa i jakościowa wyjaśnia pojęcie promieniowanie elektromagnetyczne wyjaśnia, na czym polegają badania radio- i rentgenograficzne określa, co to jest analiza obrazowa omawia zastosowania analizy obrazowej wyjaśnia (ogólnie), co to są badania spektroskopowe opisuje, na czym polega analiza elementarna oraz badania termowizyjne podaje przykłady informacji, które nawozów sztucznych i chemicznych środków zwalczania szkodników dla rolnictwa wyjaśnia, co to jest DDT opisuje historię stosowania DDT i jego skutki przedstawia naturę chemiczną freonów wyjaśnia pojęcie reakcja rodnikowa omawia reakcje chemiczne zachodzące z udziałem freonów określa charakter chemiczny gazów cieplarnianych analizuje sposoby i możliwości ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (D) analizuje konsekwencje nadmiernego efektu cieplarnianego dla ludzkości przedstawia metody analizy obrazowej stosowane przy badaniu dzieł sztuki oraz podaje przykłady informacji, które można uzyskać za ich pomocą wyjaśnia zasadę spektroskopii wymienia niektóre metody spektroskopowe opisuje (ogólnie), na czym polega spektroskopia mas przedstawia zasady badań spektroskopowych, stosowanych do analizy dzieł sztuki wyjaśnia, do czego można wykorzystać tomografię w badaniach zabytków oraz dzieł sztuki i konsekwencje stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków zwalczania szkodników przedstawia naturę chemiczną freonów i ocenia ich wpływ na środowisko przedstawia zasady badań spektroskopowych, stosowanych do analizy dzieł sztuki opisuje barwniki stosowane w malarstwie dawniej i obecnie 14

15 można uzyskać za pomocą analizy obrazowej wyjaśnia, do czego można wykorzystać badania spektroskopowe w analizie dzieł sztuki analizuje metody chemiczne, które można wykorzystać do badania i konserwacji dzieł sztuki (D) analizuje wybrane widmo spektroskopowe wyjaśnia, co to jest widomo spektroskopowe 25. Barwniki i pigmenty malarskie wymienia przykłady barwników stosowanych w malarstwie dawniej i obecnie podaje przykłady materiałów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego używanych przez dawnych artystów opisuje barwniki stosowane w malarstwie dawniej i obecnie analizuje różne rodzaje substancji używanych do tworzenia dzieł sztuki (obrazy, rzeźby, ceramika, itd.) opisuje szkodliwy wpływ wybranych substancji stosowanych w sztuce na zdrowie 18. Barwy i zapachy świata 14. Barwy i zapachy świata 26. Chemiczna natura substancji barwnych podaje różnice między barwnikami a pigmentami wymienia przykłady barwnych substancji stosowanych współcześnie w malarstwie, barwieniu żywności oraz tkanin dokonuje podziału barwników wymienia wskaźniki służące w chemii do określania odczynu roztwory definiuje pojęcia: wskaźnik, odczyn (A) wymienia wybrane warzywa i związane z nimi barwy podaje nazwę zielonego barwnika występującego w warzywach (A) wymienia czynniki wpływające na zmiany w trwałości barwników określa, do czego służy chromatografia opisuje barwne substancje chemiczne stosowane współcześnie w malarstwie, barwieniu żywności oraz tkanin definiuje pojęcie aldehyd (A) podaje przykłady aldehydów dokonuje podziału barwników sztucznych na grupy omawia problem trwałości barwników opisuje barwnik występujący w marchwi opisuje, w jaki sposób można rozdzielić składniki tuszu, i wyjaśnia wybór metody opisuje barwne substancje chemiczne stosowane współcześnie w malarstwie, barwieniu żywności, tkanin itd przedstawia przykłady związków chemicznych, wykorzystywanych jako substancje zapachowe (estry, olejki eteryczne itd.) 27. Chemiczna natura zapachu podaje definicję zjawiska opisuje, na czym polega odbiór 15

16 odpowiedzialnego za rozchodzenie się zapachu w powietrzu (A) przedstawia przykłady związków chemicznych, wykorzystywanych jako substancje zapachowe (estry, olejki eteryczne) wymienia poznane w trakcie nauki chemii przykłady reakcji chemicznych, których produktami są substancje zapachowe wyjaśnia, do czego zwierzęta oraz rośliny mogą wykorzystywać zapachy zapachu wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji przedstawia chemiczne źródło zapachu substancji wymienia przykłady otrzymywania substancji zapachowych i reakcji chemicznych, których produktami są substancje zapachowe wyjaśnia pojęcie feromon wyjaśnia znaczenie feromonów w świecie zwierząt 24. Najmniejsze i największe 15. Najmniejsze i największe 28. Najmniejsze składniki materii definiuje pojęcie materia (A) określa elementy budowy materii wymienia podstawowe cząstki występujące w atomie opisuje cząstki podstawowe występujące w atomie (miejsce występowania w atomie, masa, ładunek elektryczny) definiuje pojęcia: jon, kation, anion (A) definiuje pojęcie izotop (A) dokonuje podziału izotopów (A) definiuje pojęcie izotopy promieniotwórcze (A) porównuje izotopy wodoru wyjaśnia, co to jest jednostka masy atomowej określa, do czego służy jednostka masy atomowej wymienia rodzaje wiązań chemicznych określa rodzaj wiązania w zależności od rodzaju substancji, w której ono występuje wyjaśnia potrzebę wprowadzenia jednostki atomowej masy omawia związek budowy i rozmiarów atomu z właściwościami pierwiastka chemicznego analizuje zależność między właściwościami związku chemicznego a wiązaniami chemicznymi, które występują w danej substancji porównuje promienie atomu i jonu tego samego pierwiastka chemicznego analizuje informacje zawarte w układzie okresowym pierwiastków chemicznych 24. wyszukuje i analizuje informacje na temat najmniejszych i największych cząsteczek chemicznych 29. Jak duża może być cząsteczka podaje przykłady najmniejszej oraz podaje przykłady związków 16

17 związku chemicznego? największej cząsteczki wyszukuje i analizuje informacje na temat najmniejszych i największych cząsteczek (D) 30. Podsumowanie i powtórzenie wiadomości. Sprawdzenie wiadomości wielkocząsteczkowych pochodzenia naturalnego i sztucznego wymienia metody umożliwiające obserwację atomów i cząsteczek 17