RAPORT KOŃCOWY z badania pogłębionego Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY z badania pogłębionego Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 RAPORT KOŃCOWY z badania pogłębionego Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu Zamawiający Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie Wykonawca Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak Poznań, sierpień 2013 ISBN: Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 Prezentowane opracowanie stanowi raport z badania pogłębionego pn. Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu prowadzonego w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą. Badanie realizowane było w okresie od maja do sierpnia 2013 roku. Wykonawcą badania jest firma Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak na zlecenie Departamentu Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Zespół odpowiedzialny za realizację badania i przygotowanie raportu: Krzysztof Joachimczak kierownik zespołu badawczego Ewa Joachimczak członek zespołu badawczego Piotr Fuchs członek zespołu badawczego Natalia Kosikowska członek zespołu badawczego Jakub Marcisz członek zespołu badawczego Agnieszka Nosal członek zespołu badawczego Dorota Thomas członek zespołu badawczego

4

5 Szanowni Państwo, Z przyjemnością przekazuję w Państwa ręce raport końcowy z badania dotyczącego barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu. Opracowanie to powstało na zlecenie Samorządu Województwa Lubelskiego w ramach projektu systemowego Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą realizowanego przez Departament Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Celem głównym badania było uzyskanie kompleksowej wiedzy nt. potencjału instytucji otoczenia biznesu działających na rynku lubelskim i stopnia dostosowania ich oferty do obecnych i przyszłych potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw oraz efektywne wykorzystanie przez nie wiedzy i wyników badań naukowych zależy w dużym stopniu od sprawnego systemu innowacji. Istotnym elementem skutecznego systemu innowacji są instytucje otoczenia biznesu, które wspierają firmy oraz wspomagają przepływ wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowym a przedsiębiorcami. Instytucje te poprzez swoją proinnowacyjną działalność silnie wpisują się we współczesną logikę budowania konkurencyjności firm i rozwoju społeczno-gospodarczego regionów. Jestem przekonany, że przedstawione w raporcie rekomendacje będą wspierały dalszy rozwój lubelskich instytucji otoczenia biznesu, szczególnie w kontekście świadczenia usług proinnowacyjnych dla przedsiębiorców. Sławomir Sosnowski Wicemarszałek Województwa Lubelskiego

6 Wykaz skrótów AIP B+R CATI CTT DR EFS FGI GUS IDI IOB KSI KSU MŚP PARP PKD PO KL PSM RSI ROEFS RSZZG SWOT TDI SOOIPP UE WE Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości Badania i Rozwój Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (ang. Computer Assisted Telephone Interview) Centrum Transferu Technologii Desk research Europejski Fundusz Społeczny Zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview) Główny Urząd Statystyczny Indywidualny wywiad pogłębiony (ang. Individual In-depth Interview) Instytucje otoczenia biznesu Krajowa Sieć Innowacji Krajowy System Usług Małe i średnie przedsiębiorstwa Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Polska Klasyfikacja Działalności Program Operacyjny Kapitał Ludzki Metoda badawcza z ang. propensity score matching Regionalna Strategia Innowacji Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą Analiza SWOT (ang. Strenghts, Weaknesses, Opportunities, Threats) Telefoniczny wywiad pogłębiony (ang. Telephone In-depth Interview) Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce Unia Europejska Wywiad ekspercki 4

7 Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu Spis treści Wykaz skrótów... 4 Streszczenie... 7 Abstract Wprowadzenie Cel, zakres, metodologia badania Cel i zakres badania Metodologia badania Opis wyników badania i wnioski z badania Instytucje otoczenia biznesu w województwie lubelskim Liczba, rodzaj i rozkład terytorialny instytucji otoczenia biznesu w regionie Analiza stanu rozwoju sektora usług dla biznesu w województwie lubelskim na tle kraju Formuła prawna instytucji otoczenia biznesu Klienci lubelskich instytucji otoczenia biznesu Potencjał techniczny, kadrowy i organizacyjny instytucji otoczenia biznesu Standardy działania lubelskich instytucji otoczenia biznesu Struktura głównych źródeł finansowania instytucji otoczenia biznesu Strategie rozwoju instytucji otoczenia biznesu Specjalizacja branżowa oferty lubelskich instytucji otoczenia biznesu Aktywne pozyskiwanie klientów przez lubelskie instytucje otoczenia biznesu Współpraca lubelskich instytucji otoczenia biznesu z innymi podmiotami Współpraca pomiędzy instytucjami otoczenia biznesu (z podmiotami z regionu, kraju i zagranicy) Współpraca instytucji otoczenia biznesu z instytutami badawczymi Uwarunkowania rozwoju instytucji otoczenia biznesu w województwie lubelskim Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju instytucji otoczenia biznesu w województwie lubelskim Słabości i bariery w rozwoju instytucji otoczenia biznesu w regionie Ocena dostępności i jakości usług oferowanych przez IOB w woj. lubelskim Rodzaj usług dla przedsiębiorców oferowanych przez lubelskie instytucje otoczenia biznesu Rozkład przestrzenny oferowanych usług i ich dostępność na poziomie lokalnym (powiatowym) Ocena dostosowania usług oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu do potrzeb lubelskich przedsiębiorców Analiza potrzeb przedsiębiorców w zakresie korzystania z usług instytucji otoczenia biznesu, w tym usług o charakterze proinnowacyjnym Dominujące źródła i poziom wiedzy o nowych technologiach wśród lubelskich przedsiębiorstw Dominujące źródła innowacji wśród przedsiębiorstw Transfer wiedzy i technologii i przedsięwzięcia innowacyjne w praktyce działalności przedsiębiorstw Rozpoznawalność i dostępność oferty lubelskich instytucji otoczenia biznesu w oczach przedsiębiorców Korzystanie z usług IOB, w tym usług proinnowacyjnych Poziom zadowolenia klientów z usług lubelskich instytucji otoczenia biznesu, kompetencji ich pracowników i jakości obsługi Dostępność, jakość, skuteczność i efektywność usług transferu technologii oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu w opinii lubelskich przedsiębiorców Prognoza popytu na usługi proinnowacyjne na podstawie badań lubelskich przedsiębiorstw Propozycja docelowego modelu funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu w kontekście efektywnego zaspokojenia potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw Optymalne pakiety usług instytucji otoczenia biznesu dla przedsiębiorstw Optymalny model finansowania usług oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu Analiza SWOT podsumowanie badań dotyczących stanu rozwoju instytucji otoczenia biznesu w województwie lubelskim Rekomendacje dotyczące propozycji docelowego modelu funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu w województwie lubelskim do roku Model funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu podsumowanie badania Wnioski i rekomendacje pobadawcze

8 6 tytuł podrozdziału

9 Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu Streszczenie Niniejszy dokument przedstawia wyniki badania pn. Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu realizowanego w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą, wykonanego przez Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w lipcu 2013 roku. Cele badania Celem ogólnym badania było uzyskanie kompleksowej wiedzy nt. potencjału instytucji otoczenia biznesu działających na rynku lubelskim i stopnia dostosowania ich oferty do obecnych i przyszłych potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw. Cele szczegółowe obejmowały: ocenę dostępności i jakości usług oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu działające w województwie lubelskim, analizę potrzeb przedsiębiorców w zakresie korzystania z usług instytucji otoczenia biznesu, w tym usług o charakterze proinnowacyjnym, identyfikację głównych słabości i barier instytucji otoczenia biznesu ograniczających efektywne świadczenie usług proinnowacyjnych oraz określenie docelowego modelu funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu w kontekście efektywnego zaspokojenia potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw. Metodologia badania W toku realizacji badania zastosowana została triangulacja źródeł danych, metod badawczych oraz perspektyw badawczych. Zastosowana metodologia obejmowała: desk research, wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo z przedsiębiorcami korzystającymi i niekorzystającymi z usług lubelskich instytucji otoczenia biznesu, indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami lubelskich IOB oraz przedsiębiorcami korzystającymi i niekorzystającymi z ich usług, wywiady eksperckie, technikę Tajemniczy Klient oraz zogniskowany wywiad grupowy. Ponadto przeprowadzono analizę porównawczą i analizę SWOT. Wyniki badania Liczba, rozkład terytorialny, forma prawna lubelskich IOB. W toku badania zidentyfikowano łącznie 115 publicznych i niepublicznych instytucji otoczenia biznesu działających w województwie lubelskim, z czego 80,5% stanowią ośrodki przedsiębiorczości, 14,2% - ośrodki innowacji i 8,8% - instytucje parabankowe. Najwięcej podmiotów znajduje się w powiecie miasto Lublin oraz puławskim; w niemal każdym powiecie funkcjonuje przynajmniej jeden ośrodek szkoleniowo-doradczy ogólnie najwięcej lubelskich IOB pełni właśnie tę funkcję. Ponadto w regionie działa 49 ośrodków przedsiębiorczości, 6 centrów transferu technologii, 5 funduszy pożyczkowych, 5 parków technologicznych, 4 fundusze poręczeń kredytowych, 6 inkubatorów przedsiębiorczości (w tym 3 akademickie), 2 inkubatory technologiczne, 2 fundusze kapitału zalążkowego oraz 2 ośrodki badawcze. Pozostałe typy ośrodków występują w stopniu marginalnym. Rozmieszczenie terytorialne lubelskich IOB można uznać za korzystne, także liczba tego typu podmiotów jest wystarczająca. Porównując stan rozwoju IOB w województwie lubelskim do pozostałych województw, należy stwierdzić, że ich liczba jest satysfakcjonująca Lubelszczyznę wyprzedzają jedynie województwa liczniejsze bądź lepiej rozwinięte pod względem gospodarczym. Najczęściej spotykaną formą prawną wśród lubelskich instytucji otoczenia biznesu jest działalność gospodarcza osoby fizycznej ma ją ponad 30% ośrodków. Popularne są także spółki z o.o. oraz fundacje. Potencjał techniczny, kadrowy i organizacyjny. Lubelskie IOB zatrudniają różną liczbę pracowników w pełnym wymiarze godzin bez względu na formę zatrudnienia oraz na pełen etat od 0 do 500, dając w obu przypadkach średnio 13 osób na instytucję. Większość badanych instytucji nawiązuje także współpracę w ramach innych niż umowa o pracę form zatrudnienia. Zdecydowana większość badanych instytucji pozytywnie ocenia adekwatność posiadanego stanu zatrudnienia do wykonywanych przez nią zadań. Podmioty publiczne nieznacznie częściej zatrudniają pracowników w pełnym wymiarze godzin i na podstawie umowy o pracę, natomiast podmioty niepubliczne względnie częściej preferują współpracę w ramach innych form zatrudnienia. Zdecydowana większość badanych podmiotów deklaruje, że wśród ich pracowników znajdują się osoby posiadające wykształcenie wyższe (magisterskie lub inżynierskie). Mniej więcej 1 / 3 lubelskich IOB spełnia wymagania dla podmiotów świadczących usługi doradcze proinnowacyjne odnośnie zatrudniania osób o określonym doświadczeniu, przy czym najczęściej wymogi te spełniają ośrodki innowacji, najrzadziej instytucje parabankowe. Lubelskie podmioty dysponują zróżnicowaną powierzchnią od kilku do nawet kilku tysięcy m 2. Zdecydowana większość badanych podmiotów uznaje posiadaną powierzchnię użytkową za wystarczającą do realizowania celów działalności. Wszystkie lubelskie IOB posiadają stały dostęp do Internetu, ponad 90% z nich posiada również wyposażenie biurowe zapewniające właściwe przechowywania dokumentacji związanej ze świadczeniem usług, a wydzielonym pomieszczeniem przeznaczonym do prowadzenia indywidualnych spotkań z podmiotami korzystającymi z usług dysponuje ¾ podmiotów. Standardy działania. Jedynie niecałe 40% wszystkich badanych instytucji otoczenia biznesu posiada system zarządzania jakością zgodny z ISO 9001, przy czym ponad dwukrotnie częściej legitymują się nim podmioty publiczne. Podobnie znacznie więcej instytucji publicznych posiada procedury/opisy postępowania dotyczące pierwszego kontaktu z podmiotem korzystającym z usług oraz procedury/opisy postępowania dotyczące udostępniania klientom informacji o innych podmiotach oferujących podobne usługi. Spośród lubelskich instytucji otoczenia biznesu jedynie nieco ponad 20% należy do Krajowego Systemu Usług, a jeszcze mniej tylko 9% do Krajowej Sieci Innowacji. Część badanych instytucji otoczenia biznesu spełnia kryteria przynależności do KSU dotyczące doświadczenia pracowników, a mimo to nie należy do tej struktury PARP. 7

10 Struktura klientów i główne źródła finansowania. Najczęstszymi klientami instytucji otoczenia biznesu w województwie lubelskim są przedsiębiorstwa. Wśród nich przeważają mikroprzedsiębiorstwa (83,3%), następnie firmy małe (54,5%) i firmy średnie (36,4%). Wśród instytucji publicznych najczęściej wskazywane były samorządy lokalne, szkoły wyższe, szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne oraz organizacje pozarządowe. Mniej wskazań uzyskały inne placówki edukacyjne, instytuty badawcze oraz inne IOB. Do najczęściej obsługiwanych osób w ramach wcześniej wskazanych klientów instytucjonalnych przedstawiciele lubelskich instytucji otoczenia biznesu zaliczyli kadrę zarządzającą instytucji, kadrę pracowniczą instytucji oraz osoby rozpoczynające działalność gospodarczą. Niemal w połowie przypadków największy odsetek przychodów lubelskich IOB generują odbiorcy regionalni, w mniejszym stopniu (ok. 30%) odbiorcy lokalni. Jeśli chodzi o budżet IOB w 2012 roku, to 23,3% instytucji posiadało stosunkowo mały budżet w wysokości tys. zł, natomiast 16,3% dysponowało dużo wyższymi środkami finansowymi w wysokości 3,1-5 mln zł. Prawie połowa instytucji (41,9%) posiadała budżet większy od 100 tys. zł, lecz nie przekraczający miliona zł. Aż 77,8% deklarowało, iż dochody własne stanowiły powyżej 36% w ich budżecie za rok Głównym źródłem finansowania wśród lubelskich instytucji otoczenia biznesu są środki własne, które otrzymały 67,2% wskazań jako pierwsze główne źródło finansowania, oraz projekty i granty europejskie 20,3% wskazań. Niemal połowa IOB uważa, iż wsparcie z środków unijnych, jakie otrzymują, jest obecnie niewystarczające i niedostosowane do ich potrzeb. Strategie rozwoju, priorytety rozwojowe. Większość IOB posiada określoną strategię działania, w tym wszystkie ją realizują. Najwięcej badanych podmiotów posiada określone priorytety rozwojowe dotyczące nawiązywania współpracy z podobnymi ośrodkami odpowiedź tą wskazała połowa badanych instytucji. Pozyskanie dotacji na realizację projektu zakłada wśród swych priorytetów 47,5% omawianych ośrodków. Wzmocnienie współpracy sfery naukowej z biznesem jest częstszym priorytetem rozwojowym zakładanym przez publiczne instytucje otoczenia biznesu 54,5%. Zwiększenie liczby klientów usług proinnowacyjnych zakłada połowa podmiotów, natomiast nowe usługi proinnowacyjne planuje wprowadzić 30% ogółu. Niemal wszystkie instytucje prowadzą działania mające na celu podniesienie jakości oferowanych usług oraz poprawę efektywności ich funkcjonowania, w tym najczęściej jest to podnoszenie kwalifikacji pracowników, rozwój własnej oferty usług, monitoring zadowolenia wśród klientów, aktywne poszukiwanie klientów, badanie zapotrzebowania odbiorców na określony zakres usług oraz wdrażanie dobrych praktyk. Specjalizacja branżowa. Najczęściej specjalizację branżową posiadają instytucje parabankowe, a najrzadziej ośrodki innowacji. Wśród ośrodków przedsiębiorczości specjalizację branżową posiada 32,8% badanych. Najczęściej wskazywaną przyczyną braku specjalizacji branżowej jest fakt, że usługi oferowane przez badane podmioty jej nie wymagają. Stosunkowo najwięcej badanych lubelskich instytucji otoczenia biznesu specjalizuje się w branży IT/ICT, co jest informacją dobrą, biorąc pod uwagę, że informatyka wskazywana jest jako jeden z obszarów inteligentnych specjalizacji regionu Lubelszczyzny. Aktywne pozyskiwanie klientów. Zdecydowana większość lubelskich instytucji otoczenia biznesu aktywnie pozyskuje klientów, przy czym najczęściej czyni to poprzez wysyłanie regularnych wiadomości o nowych usługach do dotychczasowych klientów, aktualizację informacji zawartych na stronach internetowych oraz wysyłanie maili do potencjalnych klientów. Za najskuteczniejszą metodę marketingową IOB ogółem uznały sprzedaż bezpośrednią. Współpraca z innymi podmiotami. Stosunkowo największy odsetek lubelskich instytucji otoczenia biznesu nawiązuje współpracę ze szkołami wyższymi. W drugiej kolejności współpraca najczęściej nawiązywana jest z innymi IOB działającymi w regionie, podczas gdy z instytucjami krajowymi czy zagranicznymi ma ona miejsce jedynie w niewielkim stopniu. Intensywność współpracy pomiędzy podmiotami regionalnymi może być oceniona umiarkowanie dobrze z jednej strony pozytywnym aspektem jest sam fakt jej istnienia, jednak niezadowalający wydaje się być stosunkowo niski poziom współpracy stałej w większości przypadków ma ona mimo wszystko charakter doraźny. Zdecydowanie najczęściej objęte badanie lubelskie IOB współpracują z innymi podmiotami tego typu w zakresie wymiany informacji. Jeśli chodzi o zakres współpracy lubelskich IOB z instytucjami krajowymi, to najczęściej dotyczy ona wspólnej realizacji projektów (odmiennie niż w przypadku kooperacji z podmiotami regionalnymi). Współpraca z instytucjami otoczenia biznesu z zagranicy została wskazana tylko przez dwa badane podmioty. Współpracę z instytutami badawczymi zadeklarowało jedynie 12% IOB. Najczęściej wskazywaną przyczyną jest brak potrzeby w tym zakresie. W połowie przypadków współpraca ta prowadzona jest/była z regionalnymi jednostkami. Współpraca z instytutami badawczymi najczęściej dotyczy wspólnej realizacji projektu badawczego i pośrednictwa w transferze technologii. Uwarunkowania rozwoju IOB w województwie lubelskim. Wśród uwarunkowań o charakterze popytowym zdiagnozowano: strukturę regionalnej gospodarki (wpływa ona negatywnie na szanse rozwoju instytucji otoczenia biznesu, w szczególności te IOB, które świadczą usługi o charakterze proinnowacyjnym poprzez: najniższy w Polsce wskaźnik uprzemysłowienia gospodarki, przemysł rolno-spożywczy jako dominujący dział przemysłu, niskie koszty pracy jako podstawowy czynnik konkurencyjny lubelskich firm, wysoki poziom konkurencji na poziomie lokalnym lub regionalnym), postawę lubelskich firm wobec IOB (brak wiedzy o ofercie, brak przekonania o korzyściach płynących z korzystania z usług IOB), czynniki kulturowe (brak aspiracji większości przedsiębiorców do jeszcze większego rozwoju własnej firmy). Z kolei zdiagnozowane uwarunkowania podażowe to przede wszystkim finansowanie działalności/usług świadczonych przez IOB ze środków publicznych. Problemem związanym z finansowaniem usług świadczonych przez IOB, który ogranicza ich szeroki rozwój jest nieciągłość finansowania działalności IOB, które w większości działają od projektu do projektu, co utrudnia budowanie 8

11 Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu stabilnej pozycji rynkowej i marki konkretnego IOB. Spośród uwarunkowań pozafinansowych, lecz związanych z działalnością sektora publicznego (samorządu województwa), które warunkują rozwój IOB należy wymienić dodatkowo decyzje samorządu województwa dotyczące określenia kierunków rozwoju regionalnej gospodarki (wyznaczenie branż kluczowych/ inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego). Za podstawową barierę zewnętrzną rozwoju IOB w woj. lubelskim uznać należy bariery popytowe, oprócz nich także: bariery z zakresu prawa i procedur, brak współpracy i wymiany informacji pomiędzy IOB na poziomie lokalnym i regionalnym oraz trudności w komunikacji z władzami samorządowymi. Do barier wewnętrznych należą natomiast problemy o charakterze finansowym, bariery związane z marketingiem i sprzedażą, bariery związane z potencjałem ludzkim. Co ważne, ponad 1 / 3 wszystkich badanych IOB wskazała na brak jakichkolwiek barier wewnętrznych. Usługi oferowane przez lubelskie IOB. Do najczęściej oferowanych usług należą usługi doradcze ogólne (świadczy je 82,8% wszystkich badanych lubelskich instytucji) oraz usługi szkoleniowe (80,9%). Trzecim w kolejności rodzajem usług, świadczonych przez lubelskie IOB, są usługi informacyjne (41,4%). Usługi doradcze proinnowacyjne oferowane są natomiast przez niemal 23% IOB, natomiast usługi wsparcia technicznego 17,2%, a usługi finansowe 19,1%. Można zauważyć, że domeną ośrodków przedsiębiorczości są usługi szkoleniowe i doradcze ogólne, jednak w przypadku tych drugich wyprzedzają je nieznacznie ośrodki innowacji. Te ostatnie w większym stopniu niż inne podmioty świadczą także usługi informacyjne, wsparcia technicznego i doradcze proinnowacyjne. Do najczęściej świadczonych usług informacyjnych należą te w zakresie unijnych programów wsparcia dla przedsiębiorstw, a także w zakresie źródeł finansowania działalności gospodarczej oraz w zakresie instytucji doradztwa konsultingowego, podatkowego i finansowego. Wśród usług szkoleniowych najpopularniejsze są szkolenia specjalistyczne dla pracowników, mniej popularne z kolei są usługi szkoleniowe dotykające węższych tematów, takich jak użytkowanie baz danych czy obsługa specjalistycznego oprogramowania inżynierskiego. Najpopularniejsze w ofercie IOB są usługi doradcze w zakresie źródeł finansowania działalności gospodarczej. Generalnie usługi oferowane w ramach doradztwa ogólnego dotyczą różnych aspektów działalności przedsiębiorstw i w tym kontekście za pozytywny należy uznać fakt, że są one stosunkowo powszechne w ofercie różnych typów podmiotów. Z kolei usługi doradcze proinnowacyjne we wszystkich zakresach świadczone są przez co najmniej jeden ośrodek przedsiębiorczości lub innowacji, które ogólnie oferują ten typ usług. Najczęściej w ofercie lubelskich IOB znajdują się usługi w zakresie nowych technologii oraz pośrednictwo w procesie transferu wiedzy. W mniejszym stopniu świadczone są natomiast usługi w zakresie uczestnictwa w krajowych i międzynarodowych programach badawczych, rozwijaniu wzornictwa przemysłowego czy pomoc doradcza w realizacji projektów badawczych obejmujących przedsięwzięcia techniczne, technologiczne lub organizacyjne prowadzące do stworzenia prototypu. Wsparcie techniczne oferowane jest przez ośrodki innowacji i ośrodki przedsiębiorczości i obejmuje przede wszystkim udostępnianie powierzchni biurowej i laboratoryjnej na działalność gospodarczą oraz w nieznacznie mniejszym stopniu dostęp do wspólnej infrastruktury technicznej i serwisowej. Dostęp do różnorodnych usług świadczonych przez instytucje otoczenia biznesu w województwie lubelskim w ujęciu terytorialnym można uznać za zadowalający. Wiąże się to z funkcjonowaniem dużej liczby podmiotów różnego typu przede wszystkim w Lublinie, ale także w innych częściach regionu. Dostosowanie usług oferowanych przez IOB do potrzeb lubelskich przedsiębiorców. Klienci instytucji otoczenia biznesu bardzo pozytywnie wypowiadają się o usługach, z których skorzystali. Zdecydowana większość badanych przedsiębiorców oceniła, iż usługi te spełniły ich oczekiwania, a także przyniosły im realne korzyści. Najczęściej wskazywaną korzyścią były aspekty finansowe oraz powiązana z nimi większa sprzedaż oferowanych produktów czy usług. W przypadku klientów korzystających z usług proinnowacyjnych poziom spełnienia oczekiwań i odsetek firm, którym przyniosły one korzyści, jest jeszcze większy niż wśród klientów IOB ogółem. Najczęściej pojawiającą się korzyścią dostrzeganą przez przedsiębiorców był technologiczny rozwój firmy, ważnymi konsekwencjami korzystania z usług proinnowacyjnych okazały się także korzyści finansowe oraz lepsza jakość produktu. Ogólnie w przypadku większości typów oferty koszty usług również zostały ocenione pozytywnie, przy nieco gorszych ocenach kosztów usług informacyjnych. Źródła wiedzy o innowacjach i transfer wiedzy i technologii w praktyce przedsiębiorstw. Najbardziej popularnym źródłem wiedzy o innowacjach, nowych rozwiązaniach w branży i prowadzonych badaniach naukowych w opinii lubelskich przedsiębiorców jest Internet, który uzyskał blisko 73% wskazań. W praktyce lubelskie przedsiębiorstwa nie prowadzą szeroko zakrojonych działań nakierowanych na poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań, wdrażają nowe produkty/usługi/procesy bazując na wewnętrznych ustaleniach, doświadczeniach, pomysłach. Bardzo mały odsetek spośród lubelskich firm korzysta z procesu transferu technologii. Wśród respondentów, którzy zadeklarowali, iż przeprowadzali w firmie proces transferu technologii, najczęściej wskazywano na ścisłą współpracę z instytucjami naukowymi lub instytucjami otoczenia biznesu oraz na przepływ kadry naukowo-technicznej. Rozpoznawalność i dostępność oferty IOB. Zdiagnozowano umiarkowaną znajomość lubelskich instytucji biznesu. Przedsiębiorcy kojarzą kilka największych podmiotów, jednak jedynie niewiele spośród tych instytucji jest szeroko rozpoznawalna przez przedstawicieli biznesu. Skuteczność aktywnego marketingu instytucji otoczenia biznesu należy ocenić na poziomie umiarkowanym, jako że z otrzymanej oferty skorzystało jedynie 17% badanych. Wśród usług IOB, z których korzystali lubelscy przedsiębiorcy zdecydowanie największym powodzeniem cieszyły się usługi szkoleniowe, informacyjne i doradcze ogólne. Bezwzględnie najbardziej popularne okazały się usługi szkoleniowe dedykowane pracownikom (37,2%) oraz usługi informacyjne i doradcze ogólne w zakresie źródeł finansowania działalności gospodarczej. Znaczna część przedsiębiorców nie widzi potrzeby korzystania z usług instytucji otoczenia biznesu, również usług proinnowacyjnych. Można to powiązać z niedostateczną wiedzą i świadomością dotyczącą 9

12 oferty usług tego typu podmiotów, a także z przekonaniem, iż w przypadku małej skali działalności takie usługi nie są adekwatne/ możliwe do zrealizowania. Prognoza popytu na usługi proinnowacyjne IOB. Ponad 1 / 3 badanych przedsiębiorstw stwierdziła, że planuje w ciągu najbliższych dwóch lat skorzystać z jakichkolwiek usług oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu. Jedynie 13,4% badanych wskazało na zainteresowanie usługami doradczymi proinnowacyjnymi (z niewielką przewagą zainteresowania wśród firm dojrzałych). Widać zróżnicowanie w zainteresowaniach poszczególnymi typami usług pomiędzy firmami młodymi i tymi dłużej działającymi na rynku. Te pierwsze planują korzystać z pomocy bardziej konkretnej, nastawionej na określony efekt (nowe produkty i usługi, nowe rozwiązania organizacyjne). Firmy stabilne częściej są zainteresowane podnoszeniem poziomu swojej innowacyjności, rozwijaniu nowych technologii, przeprowadzaniu procesu transferu wiedzy. Optymalne pakiety usług IOB. Podstawowym zadaniem ośrodków przedsiębiorczości powinno być zapewnienie najprostszych usług informacyjnych i doradczych ogólnych. Ponadto istotnym jest wsparcie dla nowopowstających przedsiębiorstw czy wręcz stymulowanie ich powstawania i wspieranie ich od pierwszego okresu rozwoju. Umożliwianie rozwoju przedsiębiorstw powinno być domeną inkubatorów przedsiębiorczości czy technologicznych, a także wirtualnych. Ośrodki innowacji powinny skupić się na oferowaniu usług związanych z transferem technologii, w tym usług doradczych, pomocy powdrożeniowej, nawiązywania kontaktów pomiędzy dawcą a odbiorcą technologii itp. Zdaniem eksperta istotna jest tutaj rola centrów transferu technologii, przy czym dużo lepsza wydaje się sytuacja, gdy funkcjonują one przy jednostkach naukowych (np. uczelniach, które jakąś wiedzę, jakąś technologię mają do wytransferowania), nie zaś jako podmioty samodzielne, gdzie stanowią one kolejnego pośrednika w procesie transferu. Ważną grupą podmiotów w kontekście transferu technologii są również parki technologiczne i inne szczególnie uwzględniając, że powinny one oferować wsparcie doradcze proinnowacyjne. Odnośnie instytucji parabankowych należy w dalszej perspektywie kontynuować oferowane przez nie wsparcie we wszystkich zakresach, przy czym większą rolę powinny odgrywać sieci aniołów biznesu. Optymalny model finansowania usług IOB. Optymalnym systemem dystrybucji środków byłby model mieszany. Jego założeniem byłoby pozostawienie systemu funkcjonującego obecnie (modelu podażowego) dla usług najprostszych (szczególnie usług informacyjnych i doradczych ogólnych), uwzględniając przy tym działania ogólnokrajowe w celu uniknięcia powielania wsparcia (szczególnie z projektem KSU/KSI realizowanym przez PARP). Dla usług bardziej zaawansowanych adekwatny byłby model popytowy, które opierałby się na bonach/voucherach przyznawanych przedsiębiorcom, którzy mogliby wykorzystać udostępnione środki na skorzystanie z usług samodzielnie wybranej instytucji otoczenia biznesu. Dzięki wprowadzeniu takiej modyfikacji, usługi oferowane przez tego typu podmioty byłyby bardziej dostosowane do potrzeb przedsiębiorców, zwiększyła by się również konkurencyjność oferowanych usług. W celu zwiększenia adekwatności realizowanych usług do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstw należałoby stopniowo zwiększać ich zaangażowanie finansowe w realizację usług. Rekomendacje W toku badania wypracowano następujące zalecenia: przeprowadzanie cyklicznych badań weryfikujących działania instytucji otoczenia biznesu w kontekście osiąganych przez nie rezultatów i zadowolenia klientów, stymulowanie tworzenia grup usług, które będą domeną głównie jednego typu podmiotu, wspieranie instytucjonalne instytucji otoczenia biznesu, zacieśnianie współpracy pomiędzy lubelskimi IOB oraz IOB a instytutami badawczymi, promowanie instytucji otoczenia biznesu i oferowanych przez nie usług. 10

13 Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu Abstract The present document contains the report of the research entitled Assessment of barriers and needs of business environment institutions in the context of development of pro-innovative services for business within the project Regional System of Economic Change Management, carried out by the European Centre for Financial Consulting Research and Training Ewa Joachimczak for the Marshall s Office of Lublin Voivodeship. Research objectives The overall objective of the study was to gain a comprehensive Lublin voivodeship and the degree to which their offerings are adequate to current and future needs of innovative enterprises. Specific objectives included: assessment of the availability and quality of services offered by the business environment institutions (BEI) operating in the region of Lublin; analysis of the needs of entrepreneurs in as far as the use of services of business support institutions, including those pro-innovative; identifying the main weaknesses of and barriers to business environment institutions limiting the effective provision of pro-innovative services, and identification of the target model of the business environment institution functioning in the context of effective fulfilling the needs of innovative companies. Research methodology In the course of the study triangulation of data sources, research methods and research perspectives has been applied. The methodology included: desk research, computer-assisted telephone interviews with entrepreneurs who use and do not use the services of Lublin business environment institutions, individual in-depth interviews with representatives of the Lublin BEI and companies that use and do not use their services, expert interviews, mystery shopper technique and focus group interview. In addition, comparative analysis and SWOT analysis were carried out. Research outcomes Number, territorial localization, the legal form of Lublin BEI. In the course of the study a total of 115 public and non-public business support institutions operating in Lublin voivodeship were identified, of which 80.5% are centers of entrepreneurship, 14.2% - centers of innovation and 8.8% - financial institutions. Most of the is located in the county town of Lublin and Puławy; in almost every county operates at least one training and advisory center generally the most of Lublin BEI exercises this function. In addition, in the region operates 49 business centers, six centers of technology transfer, five loan funds, five technology parks, four credit guarantee funds, six incubators (including three academic ones), two technology incubators, two seed capital funds and two research centers. Other types of centers exist to an marginal extent. Territorial localization of Lublin BEI can be considered beneficial, also the number of such entities is sufficient. Comparing the development state of the BEI in Lublin voivodeship to other voivodeships, it is clear that their number is satisfactory ahead of Lublin are only more numerous or more economically developed regions. The most common legal form of business environment institutions in Lublin is the business activity of a natural person it is more than 30% of the centers. Popular are also limited liability companies and foundations. The technical, human resources and organizational potential. Lublin institutions have a different number of full-time employees, as well as persons employed on permanent post from 0 to 500, resulting in both cases an average of 13 people per one institution. Most of the surveyed institutions cooperate also on the ground of forms of employment other than a labour contract. The vast majority of respondents positively assess the adequacy of their institution employment to the performance of its tasks. Public bodies are slightly more likely to employ on a full-time basis and on the basis of the labour contract, whereas non-public institution often prefer to work in other forms of employment. The vast majority of surveyed companies declared that among their employees are persons with a university degree (MA or MS). About a third of Lublin BEI meets the requirements for providers of pro-innovative services in as far as employment of people with a specific experience. Mainly these requirements are met by innovation centers, rarely by financial institutions. Lublin institutions have a variety of acreage to their disposal from a few to several thousand square meters. The vast majority of surveyed institutions identified possessed acreage as sufficient to carry out the purposes of their business. All Lublin BEI have permanent access to the Internet, more than 90% of them also has office equipment to ensure the proper storage of documents related to the provision of services, and ¾ entities has a separate room dedicated to the pursuit of individual meetings with clients using the services. Performance standards. Only less than 40% of all business environment institutions possess the quality management system ISO 9001 and most of them are public entities. Similarly, much more public institutions have procedures / procedures descriptions on the first contact with a client using the services, and procedures / procedure descriptions for the provision of information to customers about other companies offering similar services. Only slightly more than 20% of Lublin business enviroment institutions belong to the National Services System (KSU), and even fewer only 9% - to the National Innovation Network (KSI). Some participants of business environment institutions meet the criteria of belonging to KSU in as far as experience of their workers, yet they do not belong to this structure of Polish Agency for Enterprise Development (PARP). 11

14 Customer structure and main sources of funding. The most common clients of the business environment institutions in the region of Lublin are entrepreneurs. Micro-enterprises predominate (83.3%), followed by small companies (54.5%) and medium-sized companies (36.4%). Among the public institutions most often mentioned were local governments, universities, primary schools, lower secondary and upper secondary schools and NGOs. Less indications received other educational institutions, research institutes and other BEI. The most commonly supported people within previously identified institutional clients of Lublin business environment institutions indicated the management team, workforce and people starting a business. Almost in half of the cases the highest percentage of revenue was generated by regional receivers of Lublin BEI, and to a lesser extent (about 30%) by local receivers. When it comes to budget of the BEI in 2012, 23.3% of the institutions had a relatively small budget of thousand PLN, while 16.3% possessed much higher funds in amount of 3,1-5 million PLN. Almost half of the institutions (41.9%) had a budget of more than 100 thousand PLN, but not exceeding one million PLN. As many as 77.8% declared that their own revenues accounted for over 36% of their budget for the year The main source of financing of Lublin business environment institutions is its own funds, which received 67.2% of respondents indications as the first main source of funding, and projects and European grants % of respondents indications. Almost half of the BEI believes that the support of EU funds they receive is currently insufficient and inadequate to their needs. Development strategies and development priorities. Most of the IOB has a specific action strategy, and all of them realize it. Most of the entities has also specific development priorities for establishing cooperation with similar centers as indicated by a half of surveyed institutions. Obtaining a grant for the project among its priorities assumes 47.5% of these centers. Strengthening cooperation between science and business as a development priority is more often assumed by the public business institutions %. Increasing the number of pro-innovative services indicated half of the entities, and new innovation services is planned to provide by 30% of the total. Almost all institutions carry out actions aimed at increasing the quality of their services and improving the efficiency of their operation. Among them the most common action is improving workers skills, developing their offer of services, monitoring of satisfaction among clients, actively seeking clients, surveying customer demand for a limited range of services and the implementation of good practices. Sectorial specialization. The most often a sectorial specialization have financial institutions, and the least often centers of innovation. 32.8% of the entrepreneurship centers have such a specialization. The most often cited reason for the lack of sectorial specialization is the fact that the services offered by the entities do not require it. Relatively many of Lublin business environment institutions specialize in IT / ICT, which is good, given that these industries are indicated as one of the areas of smart specialization of the region. Active searching of clients. The vast majority of Lublin business environment institutions actively seeks customers, and generally do so by sending regular s about new services to existing clients, updating the information contained on their website, or sending s to potential customers. As the most effective method of marketing total direct sales was recognized. Cooperation with other institutions. The relatively highest percentage of Lublin business environment institutions establish relationships with universities. Second, most cooperation is established with other BEI operating in the region, while the domestic and foreign business environment institutions are partners of cooperation only to a small extent. Intensity of cooperation between regional actors can be evaluated moderately well on one hand the very fact of its existence is a positive aspect, however, relatively low level of constant cooperation appears to be unsatisfactory in most cases, this cooperation is only temporary. By far the most often the Lublin BEI cooperate with similar institutions in as far as the exchange of information. As for the cooperation of Lublin BEI with national institutions, the most common type refers to the joint implementation of projects (in contrast to the co-operation with regional BEI). Cooperation with the foreign business environment institutions has been identified in case of only two of the surveyed subjects. Cooperation with research institutes was declared by only 12% of BEI. The most often cited reason is the lack of need in this area. In half the cases, BEI cooperated with regional research units. Cooperation with research institutes generally refers to joint research project and technology transfer intermediation. Determinants of development of BEI in Lublin voivodeship. Among the determinants of demand nature were diagnosed: the structure of the regional economy (it negatively affects the chances of development of business environment institutions, in particular the BEI that provide pro-innovative services through: the lowest in Poland industrialization rate of the economy, agri-food industry as the dominant industry sector, low labor costs as a key competitive factor in Lublin companies, the high level of competition on local and regional level), the attitude of companies towards the Lublin BEI (lack of knowledge about their offer, lack of conviction about the benefits of using the services of BEI), cultural factors (lack of aspirations of the majority of entrepreneurs to even greater development of their own business). The diagnosed determinant of supply nature is above all financing activities / services provided by BEI from public sources. A problem associated with the financing of services provided by the BEI, which limits their wide development is, however, a discontinuity of financing of BEI, most of which operate from project to project, which makes it difficult to build a strong market position 12

15 Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu and brand of a specific BEI. Among the non-financial determinants, related to the activities of the public sector (i.e. regional government), which determine the development of the IOB, should also be mentioned the voivodeship s government decisions about the directions of development of the regional economy (designation of key industries / smart specialization of Lublin voivodeship). The primary barriers to the external development of BEI in the Lublin Voivodeship should be considered demand barriers, in addition: barriers in the field of law and procedures, lack of cooperation and information exchange between business support institutions at local and regional levels and difficulties in communication with local authorities. The internal barriers are the problems of a financial nature, barriers in sales and marketing and barriers in human potential. What is important, more than one third of all BEI indicated the absence of any internal barriers. Services offered by the Lublin BEI. The most common services offered include general consulting services (providing by 82.8% of all the Lublin institutions) and educational services (80.9%). The third type of services provided by Lublin BEI are information services (41.4%). Pro-innovative consulting services are offered by almost 23% IOB, and technical support services %, and financial services -19.1%. It can be noticed that the domain of entrepreneurship centers are training and consulting services overall, but in the case of the latter slightly ahead are the innovation centers. The latter to an extent greater than other actors also provide information services, technical support and pro-innovative consultancy. The most popular informative services are those in area of EU support programs for entrepreneurs, as well as in area of sources of business financing, institutions of financial and tax consulting. Among the training services the most popular are specialist training for employees. Less popular, in turn, are training services in more specialized topics, such as the use of databases or engineering software. Most popular services offered by BEI are advisory services referring to business financing. Generally, services offered under the general consultancy refer to various aspects of business running and in this context the fact that they are relatively common within the different types of entities should be considered as positive. The pro-innovative advisory services in all areas are provided by at least one entrepreneurship center and innovation center, which generally offer this type of service. The most popular in offer of Lublin BEI are services in area of new technologies and intermediation in the process of knowledge transfer. To a lesser extent, by contrast, are provided services in area of participation in national and international research programs, development of industrial design and advisory assistance in the implementation of research projects involving technical, technological or organizational leading to the creation of a prototype. Technical support is offered by the centers of innovation and entrepreneurship centers and mainly includes sharing of office and laboratory space for economic activities, and to a slightly lesser extent access to the common service and technical infrastructure service. Access to the various services provided by the business environment institution in Lublin voivodeship can be considered as satisfactory. This is due to the operation of a large number of entities of various types especially in Lublin, but also in other parts of the region. Adaptation of the services offered by BEI to the needs of entrepreneurs in Lublin voivodeship. Clients of business environment institutions speak very positively about the services they received. The vast majority of the surveyed companies assessed that these services met their expectations, and brought them real benefits. The most often cited benefit was the financial aspects and increase in sale of products or services associated with them. In case of customers using the pro-innovative services, the level of meeting expectations and the percentage of firms which have yielded benefits is even higher than among the total BEI clients. The benefit most frequently perceived by entrepreneurs was the technological development of the company; the important consequences of the use of pro-innovative services were also financial benefits and improvement of product quality. In general, for most types of offers service costs were also assessed positively, with a slightly worse assessment of costs of information services. Sources of knowledge about innovation and transfer of knowledge and technology in the practice of companies. The most popular source of information about innovations, new developments in the industry and conducted research in the opinion of Lublin entrepreneurs is the Internet, which has received nearly 73% of indications. In practice, Lublin companies do not conduct activities aiming at the search for innovative solutions and implement new products / services / processes based on internal findings, experiences, ideas. A very small percentage of Lublin companies are using the technology transfer process. Among respondents who said that the company conducted the process of technology transfer, most pointed to the close cooperation with research institutes and business environment institutions and the flow of scientific and technical staff. Recognition and availability of BEI and their offer. Only a moderate knowledge of Lublin business environment institutions was diagnosed. Entrepreneurs associate some of the largest companies, but only a few of these institutions are widely recognized by business representatives. The effectiveness of active marketing of business environment institutions should be assessed as moderate as only 17% of respondents took advantage of the received offer. Among the services of BEI, which were used by Lublin entrepreneurs most popular were training services, information services and general consultancy. Absolutely the most popular were educational services dedicated to employees (37.2%), as well as information services and general consultancy on the sources of business financing. Many of the entrepreneurs do not see the need to use the services of business institutions, including the pro-innovative services. This may be attributed to insufficient knowledge and awareness on service offerings of such entities, but also with the conviction that in the case of small-scale activities such services are not adequate. 13

16 Demand forecast for pro-innovative services of BEI. More than one third of the surveyed companies said that they plan to use any of the services offered by the business environment within the next two years. Only 13.4% of respondents indicated an interest in pro-innovative consulting services (with slightly more interest among mature companies). You can see the differences in the interests in particular types of services between the young companies and the companies longer operating on the market. The first ones plan to seek more specific assistance, focused on a particular effect (new products and services, new organizational solutions). Stable companies are interested more in raising the level of innovation by developing new technologies and carrying out the process of knowledge transfer. The optimal service packages of BEI. The primary task of the entrepreneurship centers should be to provide the simplest information and general consultancy services. Also important is for them is to offer support for start-ups or even encourage their formation and support them from the first period of development. Enabling the development of enterprises should be the domain of business and technology incubators, as well as those virtual. Innovation centers should focus on providing services related to the technology transfer, including consultancy services, post-implementation support, networking between the giver and receiver of technology, etc. According to the experts, the role of technology transfer centers is important, but in their opinion they function much better within the scientific institutions (eg. universities that have some knowledge or some technologies to be transferred), rather than as independent entities, where they are the next intermediary in the transfer process. An important group of stakeholders in the context of technology transfer are also technology and other parks especially considering that they should offer counseling support in innovation. With regard to financial institutions in the long term the support offered by them should be continued in all areas, but there should be a greater role played by business angel networks. The optimal model of financing of BEI. The optimal distribution system of the sources would be a hybrid model. Its aim would be to maintain the system that is currently functioning (supply-based model) for the simplest services (especially information and general consultancy services), taking into account national measures in order to avoid duplication of support (especially with the project of KSU / KSI implemented by the PARP). For more advanced services a demand-based model would be adequate. It would be based on bills / vouchers granted to entrepreneurs who could make use of granted resources to benefit from the services offered by selected business environment institutions. With such a modification, the services offered by the BEI would be more suited to the needs of entrepreneurs and would increase the competitiveness of the services offered. In order to improve the adequacy of the provided services to the real needs of enterprises, the financial commitment to the delivery of services of those latter should gradually be increased. Recommendation In the course of the study the following recommendations were developed: carrying out periodic verification of activities of business environment institutions in the context of the results achieved by them and level of customers satisfaction, stimulation of the creation of groups of services that are the domain of mainly one type of BEI, institutional support to business environment institutions, boosting closer cooperation between the Lublin BEI and between BEI and research institutes, promoting of BEI and services they provide. 14

17 Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu 1 Wprowadzenie Niniejsze opracowanie zawiera wyniki badania Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu realizowanego w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą. Badanie wykonane zostało na zlecenie Departamentu Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego przez Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia. 2 Cel, zakres, metodologia badania 2.1 Cel i zakres badania Celem ogólnym badania było uzyskanie kompleksowej wiedzy nt. potencjału instytucji otoczenia biznesu działających na rynku lubelskim i stopnia dostosowania ich oferty do obecnych i przyszłych potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw. Cele szczegółowe badania obejmowały: 1. Ocenę dostępności i jakości usług oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu działające w województwie lubelskim. 2. Analizę potrzeb przedsiębiorców w zakresie korzystania z usług instytucji otoczenia biznesu, w tym usług o charakterze proinnowacyjnym. 3. Identyfikację głównych słabości i barier instytucji otoczenia biznesu ograniczających efektywne świadczenie usług proinnowacyjnych. 4. Określenie docelowego modelu funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu w kontekście efektywnego zaspokojenia potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw. Zakres przedmiotowy badania obejmował m.in.: ilościową i jakościową analizę publicznych i niepublicznych instytucji otoczenia biznesu działających na rynku lubelskim (w tym m.in. ocenę potencjału technicznego, kadrowego i finansowego instytucji, formy prawnej, struktury finansowania i aktywności w pozyskiwaniu środków zewnętrznych, rodzaju obsługiwanych klientów, dostępności usług na poziomie lokalnym, itd.); ocenę potrzeb przedsiębiorców w zakresie korzystania z usług instytucji otoczenia biznesu (w tym w szczególności usług związanych z rozwojem innowacji i transferu technologii); diagnozę rozwoju rynku usług instytucji otoczenia biznesu w województwie lubelskim (w tym analizę oferowanych obecnie usług i ich przydatności dla przedsiębiorstw, ocenę zadań IOB w zakresie realizowanych strategii rozwoju, identyfikację słabych stron, problemów i barier utrudniających rozwój IOB, w tym tych obniżających ich sprawność w zakresie wspierania komercjalizacji innowacji i transferu technologii, itd.); rekomendacje dotyczące propozycji docelowego modelu funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu do roku 2020 (w tym analizę poziomu konkurencji i współpracy pomiędzy jednostkami, ocenę optymalnych instrumentów wsparcia instytucjonalnego w ramach przyszłej perspektywy finansowej UE, itd.). 2.2 Metodologia badania W toku realizacji przedmiotowego badania zastosowana została triangulacja źródeł danych, metod badawczych oraz perspektyw badawczych. Procedura badawcza podzielona została na 3 etapy: fazę eksploracji, której głównym celem było opracowanie metodologii badania, narzędzi badawczych oraz sporządzenie zestawienia danych, które możliwe były do uzyskania drogą analizy danych zastanych. Dzięki efektywnemu zrealizowaniu tej fazy, już na początku badania zgromadzone i zoperacjonalizowane zostały wszystkie pojęcia i zagadnienia będące przedmiotem badania, a jego produktem był raport metodologiczny zawierający obszerne zestawienie danych oparte na desk reserach; fazę diagnozy, czyli właściwego etapu zbierania danych terenowych. W toku badania wykorzystano następujące metody badań terenowych: CATI z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu i przedsiębiorcami z regionu, indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami tych samych grup, wywiady eksperckie, badania typu tajemniczy klient ; fazę weryfikacji, która polegała na zebraniu wszystkich uzyskanych danych, przeanalizowaniu ich i wyciągnięciu odpowiednich wniosków i wypracowaniu rekomendacji. W ramach tej fazy zrealizowano również analizę porównawczą, analizę SWOT oraz zogniskowany wywiad grupowy. 15

18 Poniżej przedstawiono krótki opis metod i technik badawczych, które zastosowano w toku realizacji przedmiotowego badania. Desk RESEARCh Analiza desk research została przeprowadzona na etapie przygotowywania raportu metodologicznego oraz w pierwszym etapie badania. Obejmowała ona analizę istniejącego stanu zasobów informacyjnych dotyczących tematu badania. W toku realizacji tej techniki wykorzystano następujące źródła danych: dokumenty strategiczne i programowe dotyczące regionu, kraju, Unii Europejskiej; raporty z badań obejmujących przedmiot badania dotyczące województwa lubelskiego, a także innych województw i kraju; ekspertyzy i dane statystyczne dotyczące województwa lubelskiego, innych województw i kraju, Wydawnictwa dotyczące realizacji programów europejskich i wydatkowania funduszy strukturalnych; źródła internetowe, w tym informacje zawarte na strona lubelskich instytucji otoczenia biznesu. Szczegółowy wykaz źródeł wykorzystanych w badaniu znajduje się w Załączniku nr 8 niniejszego dokumentu. WYWIAD TELEFONICZNY WSPOMAGANY KOMPUTEROWO (CATI) Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) zrealizowane zostały z trzema grupami respondentów: przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu z woj. lubelskiego Populacją badania byli przedstawiciele publicznych i niepublicznych instytucji otoczenia biznesu działających na rynku województwa lubelskiego. Operatem losowania była baza IOB stworzona na etapie desk research. Zastosowano dobór pełny podjęto próbę nawiązania kontaktu ze wszystkimi zdiagnozowanymi w toku DR podmiotami. Efektywnie zrealizowano 67 wywiadów z przedstawicielami tych podmiotów, z czego 35 z publicznych, a z niepublicznych 32. przedsiębiorcami korzystającymi i niekorzystającymi z usług instytucji otoczenia biznesu Grupa badana (czyli klienci instytucji otoczenia biznesu) została dobrana z baz uzyskanych od lubelskich instytucji otoczenia biznesu. Grupa kontrolna to przedsiębiorstwa uzyskane z ogólnodostępnych baz danych. Struktura grupy kontrolnej jest zbliżona do grupy badanej, jednak uwzględnia również strukturę populacji przedsiębiorstw w województwie (ze względu na wielkość przedsiębiorstwa i rozkład terytorialny). Zastosowano również w próbie nadreprezentatywność przedsiębiorstw działających w branżach wybranych jako inteligentne specjalizacje regionu 1. Zrealizowano 833 wywiady z przedsiębiorcami. Łącznie, zgodnie z założeniami, zrealizowano 900 wywiadów CATI. TAJEMNICZY Klient W niniejszym badaniu metoda ta posłużyła analizie jakości obsługi klientów tj. udzielania informacji i doradztwa dotyczącego usług oferowanych przez dany podmiot, nastawienie pracowników danego podmiotu do klienta, umiejętność zaoferowania usług dostosowanych do potrzeb danego klienta. Celem badania typu tajemniczy klient była ocena jakości obsługi klienta potencjalnego przedsiębiorcy, który chce skorzystać z określonych (bądź jeszcze nieokreślonych) usług proinnowacyjnych. Badaniu poddano podmioty oferujące usługi proinnowacyjne. Do wszystkich podmiotów zidentyfikowanych jako ośrodki innowacji wysłano odpowiednie wiadomości z zapytaniami o konkretną pomoc/ofertę usług. Następnie z wybranymi 4 podmiotami nawiązano kontakt telefoniczny. INDYWIDUALNE WYWIADY POGŁĘBIONE (IDI) Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) przeprowadzone zostały z trzema grupami respondentów: 6 wywiadów z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu z woj. lubelskiego, w tym: o 2 wywiady z przedstawicielami ośrodków przedsiębiorczości, o 2 wywiady z przedstawicielami ośrodków innowacji, o 2 wywiady z przedstawicielami instytucji parabankowych, 3 wywiady z przedsiębiorcami korzystającymi z usług instytucji otoczenia biznesu, 3 wywiady z przedsiębiorcami niekorzystającymi z usług instytucji otoczenia biznesu. Zastosowany został celowy dobór próby. 1 Na podstawie Projektu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 roku, Lublin

19 Ocena barier i potrzeb instytucji otoczenia biznesu w kontekście rozwoju proinnowacyjnych usług na rzecz biznesu WYWIADY EKSPERCKIE Wywiady eksperckie przeprowadzone zostały z ekspertami z dziedziny ekonomii i przedsiębiorczości posiadającymi tytuł naukowy co najmniej doktora. Zgodnie z założeniami jeden wywiad ekspercki przeprowadzony został z pracownikiem naukowym zajmującym się zagadnieniami spójnymi z zakresem badania z województwa lubelskiego, drugi zaś z ekspertem spoza województwa. Dzięki temu możliwe było skonfrontowanie dwóch perspektyw regionalnej i krajowej. ZOGNISKOWANY WYWIAD GRUPOWY W końcowej fazie badania zrealizowano zogniskowany wywiad grupowy, w który udział wzięli przedstawiciele lubelskich instytucji biznesu, przedsiębiorcy korzystający z usług instytucji otoczenia biznesu, ci, którzy z tego typu oferty dotychczas nie korzystali oraz przedstawiciele Zamawiającego. W sumie w FGI wzięło udział 10 osób. METODY ANALIZY DANYCH W ostatniej fazie badania zastosowano różne techniki analizy danych: analizę porównawczą, analizę SWOT, statystyczną analizę danych ilościowych, analizę danych jakościowych. 17

20 3 Opis wyników badania badania i wnioski i wnioski z badania z badania 3.1 Instytucje otoczenia otoczenia biznesu biznesu w województwie w województwie lubelskim lubelskim Jakie instytucje działają na rynku i jaki jest ich przestrzenny rozkład? Liczba, rodzaj i rozkład terytorialny instytucji otoczenia biznesu w regionie Czy liczba i rodzaj funkcjonujących IOB są wystarczające pod względem zaspokojenia potrzeb przedsiębiorstw? Jakie instytucje działają na rynku i jaki jest ich przestrzenny rozkład? Czy liczba Liczba, i rodzaj funkcjonujących rodzaj i rozkład IOB terytorialny są wystarczające instytucji pod względem otoczenia zaspokojenia biznesu potrzeb w przedsiębiorstw? regionie W niniejszym niniejszym podrozdziale podrozdziale zostały zostały zaprezentowane zaprezentowane dane dane dotyczące dotyczące liczby, liczby, rodzaju rodzaju oraz oraz lokalizacji lokalizacji instytucji instytucji otoczenia biznesu w województwie lubelskim. W celu przedstawienia pełnego obrazu, informacje uzyskane podczas badania ankietowego CATI otoczenia biznesu w województwie lubelskim. W celu przedstawienia pełnego obrazu, informacje uzyskane zostały uzupełnione danymi z przeprowadzonego desk research. Kompilacja tych dwóch metod pozwoliła na możliwie najbardziej podczas badania ankietowego CATI zostały uzupełnione danymi z przeprowadzonego desk research. rzetelną prezentację danych dotyczących omawianych ośrodków. Kompilacja tych dwóch metod pozwoliła na możliwie najbardziej rzetelną prezentację danych dotyczących Zgodnie omawianych z definicją ośrodków. stosowaną przez Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce (SOOIPP) instytucje otoczenia biznesu dzielą się na następujące typy: Zgodnie z definicją stosowaną przez Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości Schemat w Polsce 1. (SOOIPP) Typologia instytucje instytucji otoczenia biznesu dzielą stosowana się w następujące przedmiotowym typy: badaniu Schemat 1. Typologia instytucji otoczenia biznesu stosowana w przedmiotowym badaniu Ośrodki przedsiębiorczości w tym: Ośrodki innowacji w tym: Instytucje parabankowe finansowe) w tym: Instytucje parabankowe Ośrodki szkoleniowo-doradcze przedsiębiorczości Centra Ośrodki transferu innowacji technologii Regionalne i lokalne fundusze (finansowe) Ośrodki przedsiębiorczości w tym: Akademickie w inkubatory tym: przedsiębiorczości pożyczkowe w tym: Centra biznesu Inkubatory technologiczne Fundusze poręczeń kredytowych Kluby Ośrodki przedsiębiorczości szkoleniowo- e-inkubatory Centra transferu technologii Regionalne Fundusze i lokalne kapitału zalążkowego Punkty doradcze konsultacyjne Parki Akademickie technologiczne inkubatory fundusze Sieci pożyczkowe aniołów biznesu Punkty Ośrodki konsultacyjno-doradcze przedsiębiorczości Ośrodki przedsiębiorczości naukowe Fundusze poręczeń Centra biznesu Inkubatory technologiczne kredytowych Preinkubatory Ośrodki badawcze Kluby przedsiębiorczości e-inkubatory Fundusze kapitału Inkubatory przedsiębiorczości Parki przemysłowo-technologiczne Punkty konsultacyjne Parki technologiczne zalążkowego Punkty konsultacyjnodoradcze Ośrodki naukowe Sieci aniołów biznesu Źródło: A. Bąkowski, M. Mażewska (red.), Ośrodki Innowacji Ośrodki i Przedsiębiorczości badawcze w Polsce, PARP, Warszawa Preinkubatory Parki przemysłowotechnologiczne podczas poniższej analizy ośrodków zlokalizowanych w województwie lubelskim. Taki podział Inkubatory instytucji otoczenia biznesu przyjęto przedsiębiorczości Pośród lubelskich instytucji otoczenia biznesu dominują ośrodki przedsiębiorczości, do których zaliczane są m.in. inkubatory przedsiębiorczości, punkty konsultacyjne, ośrodki szkoleniowo-doradcze. Przewaga instytucji tego rodzaju jest wyraźna aż 80,5% badanych Źródło: instytucji A. Bąkowski, pełni M. funkcje Mażewska ośrodków (red.), Ośrodki przedsiębiorczości Innowacji i Przedsiębiorczości (91 podmiotów). w Polsce, Funkcje PARP, ośrodków Warszawa innowacji pełni z kolei 14,2% lubelskich Taki podział instytucji instytucji otoczenia otoczenia biznesu biznesu (16 podmiotów), przyjęto podczas natomiast poniższej funkcje instytucji analizy ośrodków parabankowych zlokalizowanych pełni najmniejszy odsetek lubelskich instytucji otoczenia biznesu 8,8% (10 podmiotów). w województwie lubelskim. Zgodnie z wcześniej przedstawionymi danymi, największy odsetek lubel- Wykres nr nr 1. Typy 1. Typy instytucji instytucji otoczenia otoczenia biznesu biznesu Pośród lubelskich instytucji otoczenia biznesu skich instytucji otoczenia biznesu świadczy usługi związane ze wspieraniem przedsiębiorczości. Analizując funkcje, które pełnią tego typu funkcjonujących funkcjonujących w województwie w województwie lubelskim dominują ośrodki przedsiębiorczości, do których (możliwość (możliwość wielokrotnej wielokrotnej odpowiedzi, odpowiedzi, N=115) zaliczane są m.in. inkubatory przedsiębiorczości, podmioty, najwięcej w toku badania zidentyfikowano instytucji szkoleniowo-doradczych punkty konsultacyjne, 64 (55,7%), ośrodki 49 szkoleniowo-doradcze. ośrodki przedsiębiorczości 80,5% podmiotów (42,6%) to ośrodki przedsiębiorczości. Przewaga instytucji Pozostałe tego funkcje rodzaju pełnione jest są wyraźna przez stosunkowo aż niewielki odsetek 80,5% badanych lubelskich instytucji otoczenia pełni funkcje biznesu: ośrodków ośrodki innowacji 14,2% 6 centrów transferu technologii przedsiębiorczości to 5,2% (91 instytucji podmiotów). zlokalizowanych Funkcje na Lubelszczyźnie, instytucje parabankowe 8,8% 5 ośrodków omawianych innowacji ośrodków pełni to fundusze z kolei 14,2% pożyczkowe lubelskich (4,3%), tyle samo zlokalizowano instytucji parków otoczenia technologicznych. biznesu (16 Najmniej podmiotów), instytucji otoczenia biz- Źródło: A. Bąkowski, opracowanie M. Mażewska własne (red.), na podstawie Ośrodki Innowacji CATI i desk nesu natomiast województwa funkcje lubelskiego instytucji pełni parabankowych funkcję klubu pełni przedsiębiorczości, research. i Przedsiębiorczości Jedna instytucja w Polsce, może pełnić PARP, Warszawa kilka funkcji punktu najmniejszy konsultacyjno-doradczego, odsetek lubelskich ośrodka instytucji naukowego otoczenia oraz sieci aniołów biznesu zgodnie z danymi uzyskanymi podczas wywiadów telefonicznych oraz przeprowadzonego desk research, w województwie funkcjonuje jeden ośrodek z każdego wyżej wymienionego typu. Spośród badanych instytucji otoczenia biznesu, 5 biznesu 8,8% (10 podmiotów). ośrodków Zgodnie z wskazało wcześniej na przedstawionymi inną funkcję wśród danymi, odpowiedzi największy zostało odsetek wymienione lubelskich zrzeszenie instytucji pracodawców, otoczenia punkt biznesu wsparcia oraz biuro rachunkowe. świadczy usługi związane ze wspieraniem przedsiębiorczości. Analizując funkcje, które pełnią tego typu podmioty, najwięcej w toku badania zidentyfikowano instytucji szkoleniowo-doradczych 64 (55,7%), 49 podmiotów (42,6%) to ośrodki przedsiębiorczości. Pozostałe funkcje pełnione są przez stosunkowo niewielki odsetek lubelskich instytucji otoczenia biznesu: 6 centrów transferu technologii to 5,2% instytucji zlokalizowanych na Lubelszczyźnie, 5 omawianych ośrodków to fundusze pożyczkowe (4,3%), tyle samo 20 18