Ocena stężenia witaminy D i ekspresji genu VDR u chorych na raka jelita grubego
|
|
- Alina Jarosz
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics Diagn Lab 2015; 51(3): Praca oryginalna Original Article Ocena stężenia witaminy D i ekspresji genu VDR u chorych na raka jelita grubego Assessment of vitamin D and VDR gene expression in colorectal cancer patients Joanna Berska 1, Jolanta Bugajska 1, Diana Hodorowicz-Zaniewska 2, Krystyna Sztefko 1 1 Zakład Biochemii Klinicznej, Instytut Pediatrii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie 2 I Katedra Chirurgii Ogólnej Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie Streszczenie Wprowadzenie: Niedobory witaminy D w organizmie mogą zwiększać ryzyko wystąpienia i/lub progresji nowotworów. Witamina ta działa poprzez receptor VDR, który po połączeniu ze specyficznymi sekwencjami DNA reguluje ekspresję wielu genów. Cel: Ocena stężenia 25-hydroksycholekalcyferolu (25(OH)D 3 ) oraz ekspresji genu VDR u chorych na raka jelita grubego w zależności od stopnia zaawansowania choroby, lokalizacji zmiany nowotworowej i progresji choroby. Materiał i metody: Badaniem objęto 39 chorych na raka jelita grubego (wiek 65,5±6,8 lat, 23/16 M/K) będących w różnym stopniu zaawansowania choroby, ze zmianą nowotworową o różnej lokalizacji. Do grupy kontrolnej zaklasyfikowano 25 osób (wiek 51,0±6,9 lat; 8/17 M/K), u których wykluczono zmiany chorobowe w obrębie jelita grubego oraz inne stany nowotworowe. W surowicy krwi oznaczono stężenie 25(OH)D 3 metodą HPLC/UV. Ekspresję genu VDR oceniono u każdego pacjenta w tkance zmienionej nowotworowo oraz w tkance wolnej od procesu chorobowego, metodą real-time PCR. Wyniki: Średnie stężenie 25(OH)D 3 w surowicy krwi było niższe u chorych na raka jelita grubego niż w grupie kontrolnej, różnica ta była istotna statystycznie jedynie dla chorych będących w niższych stadiach zaawansowania choroby (p<0,02) oraz dla chorych z guzem zlokalizowanym w odbytnicy (p<0,03). Średnia krotność zmiany ekspresji genu VDR była istotnie statystycznie wyższa w grupie pacjentów w początkowych stadiach choroby w porównaniu do tych z zaawansowanym procesem chorobowym (p<0,03) oraz w grupie chorych, u których nie wystąpiła progresja choroby w porównaniu do tych z progresją choroby po roku obserwacji (p<0,04). Wnioski: Przeciwnowotworowe działanie witaminy D jest uzależnione od poziomu ekspresji genu VDR w tkance guza. Summary Background: Vitamin D insufficiency may increase risk and/or progression of cancer. Vitamin D acts through a nuclear receptor (VDR) which binding to vitamin D response elements causes changes in many genes expression. The aim: to assess the serum concentration of 25-hydroxycholecalciferol (25(OH)D 3 ) and tissue VDR expression in colorectal cancer patients in relation to disease stage, tumor localization and disease progression. Material & Methods: The study group consisted of 39 patients with colorectal cancer (mean age 65,5±6,8 yrs, 23/16 male/female) and a control group consisted of 25 patients (mean age 51,0±6,9 yrs; 8/17 male/female) without gastrointestinal disease and without neoplasm. Serum level of 25(OH)D 3 was measured by HPLC/UV. RNA was isolated from homogenized normal colonic mucosa and tumor tissue then RT-PCR was performed. Results: The mean serum concentration of 25(OH)D 3 was lower in the colorectal cancer patients as compared to the control group. The difference was significantly lower only for the patients with the early stages of the disease (p<0.02) and for the patients with tumor present in rectum (p<0.03). Higher VDR expression in tumor tissue than in normal colonic mucosa was observed. For the patients with the early stages of the disease (stage A, B1, B2) higher expression of VDR as compared to the patients with advanced stages (stage C1, C2, D) was noticed. Moreover, VDR expression was higher in tumor tissue obtained from disease-free patients as compared to the patients with disease progression noted one-year-follow-up (p<0.04). Conclusion: Antitumor effect of vitamin D depends on VDR expression in tumor tissue. Słowa kluczowe: Key words: rak jelita grubego, VDR, witamina D colorectal cancer, VDR, vitamin D 193
2 Wstęp Rak jelita grubego i odbytnicy jest obecnie jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych na świecie. W Stanach Zjednoczonych co roku na ten typ nowotworu zapada blisko 135 tys. osób, a ponad 50 tys. z nich umiera [1]. W Polsce w 2010 roku odnotowano ponad 16 tys. nowych zachorowań na nowotwory okrężnicy i odbytnicy (traktowane łącznie jako jeden nowotwór narządowy) [2]. Na powstawanie i rozwój nowotworów jelita grubego mają wpływ zarówno predyspozycje genetyczne jak i czynniki środowiskowe m.in. spożywanie wysoko przetworzonej żywności, dieta bogata w tłuszcze (szczególnie czerwone mięso) oraz proste węglowodany, natomiast uboga w błonnik i witaminy. Podstawową rolą witaminy D w organizmie człowieka jest utrzymanie homeostazy wapniowo-fosforanowej, co zapewnia odpowiednią mineralizację i funkcjonowanie układu kostnego oraz utrzymanie właściwego stężenia jonów wapniowych w surowicy krwi. Coraz częściej podkreśla się wielokierunkowe działanie witaminy D w organizmie człowieka i związek przyczynowy jej niedoborów z patogenezą wielu schorzeń, takich jak choroby endokrynologiczne, autoimmunologiczne, sercowo-naczyniowe czy nowotworowe [3]. Korzystny wpływ witaminy D na przeżywalność chorych na raka jelita grubego został po raz pierwszy opisany przez Cedrica i Franka Garland w 1980 roku [4]. Autorzy ci porównując wskaźniki śmiertelności z powodu raka jelita grubego w populacji amerykańskiej, zauważyli odwrotną zależność między promieniowaniem słonecznym, a śmiertelnością spowodowaną tym nowotworem, która okazała się najwyższa wśród chorych z terenów o najmniejszym nasłonecznieniu. Od tego czasu opublikowano wiele prac na temat zależności między zawartością witaminy D w organizmie i ryzykiem rozwoju oraz śmiertelnością z powodu nowotworów jelita grubego. Stwierdzono odwrotną zależność pomiędzy poziomem 25-hydroksycholekalcyferolu (25(OH)D 3 ) w surowicy krwi oraz występowaniem i/lub progresją nowotworu jelita grubego [5]. Zostało to potwierdzone w badaniach epidemiologicznych prowadzonych w ciągu ostatnich 20 lat, w których badano wpływ niedoboru kalcydiolu na ryzyko rozwoju raka jelita grubego, prostaty, piersi oraz jajnika [6, 7]. Witamina D działa przez swoisty receptor VDR (ang. vitamin D receptor) należący do rodziny receptorów jądrowych aktywowanych ligandem. Po heterodimeryzacji z receptorem retinoidowym X (RXR; retinoic X receptor), aktywny kompleks kalcytriol-vdr-rxr wiąże się ze specyficznymi sekwencjami DNA w promotorach genów zależnych od witaminy D, powodując zmianę szybkości ich transkrypcji [8]. Wykrycie receptorów witaminy D w komórkach zmienionych nowotworowo dało potencjalną możliwość zastosowania tej witaminy i jej analogów m.in. w prewencji czy leczeniu nowotworów [9]. Wyniki przeprowadzonych badań sugerują, że aktywny metabolit witaminy D ma działanie przeciwnowotworowe, działa antyproliferacyjnie, przyspieszając różnicowanie komórek nabłonkowych i nasila apoptozę komórek atypowych [10]. Celem pracy była ocena stężenia 25-hydroksycholekalcyferolu oraz ekspresji genu VDR u chorych na raka jelita grubego w zależności od stopnia zaawansowania choroby, lokalizacji zmiany nowotworowej i progresji choroby. Materiał i metody Badaniem objęto 39 chorych na raka jelita grubego i odbytnicy (23 mężczyzn i 16 kobiet; średnia wieku 65,5 ± 6,8 lat). Diagnozę ustalano w oparciu o wywiad kliniczny, badanie fizykalne oraz na podstawie dodatkowych badań takich jak: kolonoskopia z oceną histopatologiczną pobranych wycinków, USG jamy brzusznej, USG przezodbytnicze oraz tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy. U wszystkich pacjentów przeprowadzono zabieg usunięcia guza i określono stopień zaawansowania choroby nowotworowej zgodnie z klasyfikacją Dukes a w modyfikacji Astler- -Collera. Trzech chorych (7,7%) było w stopniu A zaawansowania choroby, 13 chorych (33,3%) w stopniu B1, czterech chorych (10,3%) w stopniu B2, siedmiu chorych (17,9%) w stopniu C (C1 lub C2), a 12 chorych (30,8%) w stopniu D zaawansowania choroby nowotworowej. Różna była lokalizacja zmiany nowotworowej: u 11 chorych (28,2%) guz zlokalizowany był w części proksymalnej jelita grubego, u 10 chorych (25,6%) w części dystalnej jelita, a u 18 chorych (46,2%) guz zlokalizowany był w odbytnicy. Po 12 miesiącach od zabiegu operacyjnego u 17 chorych (43,6%) stwierdzono progresję choroby, a u 22 chorych (56,4%) progresji choroby nie stwierdzono. Zarówno pojawienie się wznowy miejscowej jak i przerzutów odległych wykryte na podstawie badań obrazowych i wzrostu antygenu karcynoembrionalnego (CEA) traktowano jako progresję choroby nowotworowej. Pacjentów podzielono na grupy przyjmując jako kryterium: stopień zaawansowania choroby (grupa Ia stopień A, B1, B2; grupa Ib stopień C1, C2 i D) umiejscowienie nowotworu w jelicie (grupa IIa proksymalne, grupa IIb dystalne, grupa IIc odbytnicze) wystąpienie progresji choroby po 12 miesiącach obserwacji (grupa IIIa bez progresji choroby, grupa IIIb z progresją choroby). Do grupy kontrolnej zaklasyfikowano 25 osób (8 mężczyzn i 17 kobiet; średnia wieku 51,0±6,9), u których wykluczono zmiany chorobowe w obrębie jelita grubego oraz inne stany nowotworowe. W dniu usunięcia guza wszystkim chorym pobrano na czczo krew żylną a podczas zabiegu pobrano fragmenty tkanek zmienionych nowotworowo oraz fragmenty jelita wolne od procesu nowotworowego. Osobom z grupy kontrolnej pobierano krew na czczo w dniu konsultacji. U wszystkich badanych w uzyskanej surowicy oznaczono stężenie 25-hydroksycholekalcyferolu. U każdego pacjenta, w tkance zmienionej nowotworowo oraz tkance wolnej od procesu chorobowego, oceniono ekspresję genu VDR. Na badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej nr KBE- T/14/B/2006 z dnia 12 stycznia 2006 roku. Zgodę wznowiono i rozszerzono o dodatkowe oznaczenia dnia 24 czerwca 2010 roku i 6 czerwca 2013 roku. Ilościowe oznaczenia 25-hydroksycholekalcyferolu wykonywano metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC z detektorem UV-VIS, firma Waters, USA). Wykorzystano zestaw do oznaczania witaminy D firmy Recipe (Niemcy). Laboratorium, w którym przeprowadzone zostały oznaczenia uczestniczy w międzynarodowym programie kontroli jakości DEQAS (25-hydroxyvitamin D External Quality Assessment Scheme). 194
3 Diagn Lab 2015; 51(3): Ocenę ekspresji genu VDR dla receptora witaminy D przeprowadzono u każdego pacjenta w nowotworowo zmienionej tkance względem tkanki wolnej od procesu chorobowego. Całkowite RNA komórkowe izolowano z fragmentów tkanek o masie ok. 5 mg używając zestaw Rneasy Mini Kit firmy Qiagen (Niemcy). Następnie przeprowadzono reakcję odwrotnej transkrypcji (zestaw High Capacity cdna Reverse Transcription Kits firmy Applied Biosystems, T3 Thermocycler firmy Biometra) i łańcuchową reakcję polimerazy w czasie rzeczywistym (real-time PCR) z zastosowaniem znakowanych fluorescencyjnie sond dla badanych genów (odczynniki firmy Applied Biosystems: Taq Man Universal PCR Master Mix oraz sondy ze starterami TaqMan Gene Expression Assays dla badanych genów: VDR (Hs _m1) i genu referencyjnego GAPDH (Hs _g1); aparat do Real-Time PCR 7500 firmy Applied Biosystems). Do obliczeń wykorzystano metodę porównań cykli progowych (Ct) stosując wzór 2 -ΔΔCt [11]. Pomiary wartości Ct wykonano w dwóch powtórzeniach dla każdej badanej próbki. Wyliczano różnicę średnich Ct (ΔCt), otrzymanych dla badanego genu i genu referencyjnego w prawidłowych i zmienionych nowotworowo tkankach, a następnie dla każdego pacjenta wyliczano różnicę pomiędzy wartością otrzymaną dla tkanki guza, a wartością dla tkanki wolnej od procesu nowotworowego. Analizę statystyczną uzyskanych wyników przeprowadzono przy użyciu programu Statistica wersja 8.0 (StatSoft) oraz programu Microsoft Excel Rozkład zmiennych ciągłych oceniono pod kątem zgodności z rozkładem normalnym, stosując test Shapiro- -Wilk s. Wykorzystano średnie arytmetyczne, odchylenie standardowe i współczynniki zmienności, a różnice pomiędzy wartościami średnich określono przy użyciu analizy wariancji Anova. Jako testu post-hoc użyto testu Tukey a. Za znamienną statystycznie przyjęto wartość p<0,05. Rycina 1. Średnie stężenie (±SE) 25-hydroksycholekalcyferolu w surowicy krwi chorych na raka jelita grubego w zależności od: stopnia zaawansowania choroby, umiejscowienia zmiany chorobowej, wystąpienia progresji choroby po roku obserwacji oraz w grupie kontrolnej. Wyniki Średnie stężenie 25-hydroksycholekalcyferolu w surowicy krwi chorych na raka jelita grubego wynosiło 22,3±1,2 ng/ml i było istotnie statystycznie niższe w porównaniu do grupy kontrolnej, dla której uzyskano wartość 30,4±2,4 ng/ ml (p<0,02). Uwzględniając stopień zaawansowania nowotworu oraz lokalizację guza statystycznie niższe średnie wartości witaminy D, w porównaniu z grupą kontrolną, stwierdzono tylko u pacjentów będących w niższych stopniach zaawansowania choroby P<0,02, oraz u pacjentów z guzem zlokalizowanym w odbytnicy (p<0,03). Nie stwierdzono natomiast różnic w stężeniu 25(OH)D 3 w analizowanych podgrupach chorych ani względem stopnia zaawansowania choroby, ani lokalizacji zmiany chorobowej w jelicie. Średnia wartość stężenia 25-hydroksycholekalcyferolu u chorych, u których nie wystąpiła progresja choroby po roku obserwacji nie różniła się istotnie statystycznie od wartości uzyskanej u chorych, u których progresja choroby wystąpiła (ryc. 1). Do oceny ekspresji VDR wykorzystano RNA wyizolowane ze zhomogenizowanych tkanek zmienionych nowotworowo i tkanek niezmienionych przez proces chorobowy. Oceniając ekspresję genu VDR równolegle w tkance chorej i tkance prawidłowej stwierdzono zwiększoną ekspresję w 75% wycinków tkanek pobranych z miejsc zmienionych nowotworowo w stosunku do tkanek wolnych od procesu chorobowego, niezależnie od stopnia zaawansowania choroby, umiejscowienia zmiany chorobowej oraz progresji choroby. Średnia krotność zmiany ekspresji genu VDR była istotnie statystycznie wyższa w grupie Ia w porównaniu z grupą Ib (p<0,03) oraz w grupie IIIa w porównaniu 195
4 Rycina 3. Krzywa ROC dla ekspresji genu VDR dla chorych z rakiem jelita grubego, u których wystąpiła progresja choroby względem tych, u których progresja nie wystąpiła (AUC=0,744±0,089). Rycina 2. Zmiana ekspresji genu VDR u chorych na raka jelita grubego w zależności od: stopnia zaawansowania choroby, umiejscowienia zmiany chorobowej oraz wystąpienia progresji choroby po roku obserwacji. Wyniki przedstawiono jako średnią zmianę krotności ekspresji (±SE) uzyskaną dla tkanek zmienionych nowotworowo w porównaniu do tkanek wolnych od procesu chorobowego, znormalizowaną względem genu GAPDH. z grupą IIIb (p<0,04) (ryc. 2). Pole powierzchni pod krzywą ROC dla ekspresji genu VDR dla chorych z rakiem jelita grubego, u których wystąpiła progresja choroby względem tych, u których progresja nie wystąpiła wynosiło 0,744±0,089 (ryc. 3). Dyskusja Witamina D jest coraz częściej uznawana za ważny, modyfikowalny czynnik związany z rozwojem wielu nowotworów, w tym nowotworów jelita grubego. Wieloletnie obserwacje wiążące niedobory witaminy D w organizmie ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka jelita grubego zostały potwierdzone w najnowszych światowych badaniach. W ramach europejskiego projektu European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC) [12] zbadano poziom witaminy D u 520 tysięcy osób. Wykazano silną zależność między stężeniem 25(OH)D i ryzykiem rozwoju tego nowotworu. Osoby z najwyższymi stężeniami 25(OH)D były niemal o 40% mniej narażone na raka jelita grubego niż osoby, u których stężenia tej witaminy były najniższe, w porównaniu jednak z grupą osób o średnim stężeniu witaminy D (stężenie w zakresie ng/ml) spadek ryzyka był znacznie niższy. Gandini i wsp. [13] w przeprowadzonej metaanalizie 35 niezależnych badań również potwierdzają, że wysoki poziom witaminy D obniża ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Podobne wyniki otrzymano w obecnej pracy, średnie stężenie 25(OH)D 3 w grupie osób chorych na raka jelita grubego, oznaczone w momencie rozpoznania choroby, było istotnie statystycznie niższe w porównaniu do osób z grupy kontrolnej. Stężenie 25(OH)D 3 przeanalizowano również w zależności od stopnia zaawansowania procesu nowotworowego. Z uwagi na zbyt małą ilość osób w poszczególnych stopniach zaawansowania choroby, w bieżącej pracy analizowano łącznie wyniki chorych będących w początkowych (stopień A, B1, B2) oraz końcowych stadiach zaawansowania procesu chorobowego (stopień C1, C2 i D). Nie wykazano istotnych statystycznie różnic średnich stężeń 25(OH)D 3 pomiędzy badanymi grupami. Powyższe dane są zgodne z opublikowanymi wcześniej przez Niv i wsp. [14] oraz Sieg i wsp. [15]. Nie stwierdzili oni istotnych statystycznie różnic w stężeniach 25(OH)D wśród chorych będących w I, II, III oraz IV stadium choroby. Ci ostatni autorzy zauważyli jednak niższe wartości witaminy D u pacjentów w wyższych stopniach zaawansowania choroby, co może sugerować, że stężenie 25(OH)D 3 u pacjentów z rakiem jelita grubego jest ujemnie skorelowane ze stopniem zaawansowania procesu nowotworowego. By potwierdzić to przypuszczenie należałoby przeprowadzić badania z udziałem większej liczby chorych w poszczególnych stadiach zaawansowania procesu nowotworowego. Warunkiem działania witaminy D jest obecność w tkance jej swoistego receptora (VDR). W wyniku hydroksylacji 25(OH)D 3, zachodzącej pod wpływem enzymu 1α-hydroksylazy 25-hydroksywitaminy D 3, dochodzi do syntezy aktywnego metabolitu. 1,25(OH) 2 D 3 łączy się z receptorem VDR doprowadzając do zmian w poziomie ekspresji wybranych genów docelowych w komórce. Obecność receptorów witaminy D została wykryta zarówno w prawidłowej śluzówce jak i w komórkach nowotworowych jelita grubego i odbytnicy [16]. Od czasu gdy Krishnan i Feldman [17] opublikowali pracę świadczącą o pobudzaniu ekspresji genu VDR przez czynniki wzrostu wykazano, że dotyczy to nie tylko prawidłowej śluzówki jelita ale i komórek nowotworowych. Dotychczas publikowane badania nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie czy ekspresja VDR 196
5 Diagn Lab 2015; 51(3): wzrasta czy maleje równolegle do stopnia proliferacji nowotworu. Cross i wsp. [18] stwierdzili, że ekspresja VDR jest najniższa w prawidłowej śluzówce okrężnicy i wzrasta w polipach i wczesnych stadiach nowotworowych, natomiast w stadiach bardzo zaawansowanych ulega znacznemu obniżeniu. W późniejszej publikacji ci sami autorzy [19] w badaniu pacjentów z nowotworami jelita grubego i odbytnicy wykazali różnice w poziomie ekspresji VDR w zależności od stopnia zróżnicowania komórek nowotworowych. Poziom mrna genu VDR był wyższy w dobrze i średnio zróżnicowanych komórkach nowotworowych (stopień G1 i G2) w porównaniu do tkanki prawidłowej. W komórkach bardzo słabo zróżnicowanych (stopień G3), ekspresja genu VDR była na tym samym poziomie co w tkance prawidłowej. Natomiast względna ilość receptorów VDR stwierdzona przez Meggouh i wsp. [20] w jelicie grubym była niższa w tkance zmienionej nowotworowo w porównaniu do prawidłowej śluzówki jelita. Autorzy ci nie wykazali korelacji pomiędzy obecnością VDR w zmienionych nowotworowo fragmentach jelita a płcią, wiekiem oraz stopniem zaawansowania choroby. Ponadto więcej receptorów wykryto w gruczolakorakach części proksymalnej jelita w porównaniu do tych zlokalizowanych w odbytnicy. Inne wyniki uzyskali Vandewalle i wsp. [21], wykazali oni wyższe poziomy VDR w 82% badanych tkanek nowotworowych okrężnicy i niższe w tkankach nowotworowych odbytnicy w porównaniu do tkanki prawidłowej. Brak zgodności wyników w cytowanych pracach może wynikać z faktu stosowania do oceny statusu VDR całkowicie odmiennych metod. Dodatkowo część z cytowanych prac była prowadzona na pojedynczych liniach komórkowych raka jelita, a część w tkankach pobranych od pacjentów ze zdiagnozowanym nowotworem jelita grubego i odbytnicy. Metody służące do badania poziomu amplifikacji genu VDR to: PCR, hybrydyzacja in situ z zastosowaniem barwników fluorescencyjnych (FISH) lub Southern blot. Można badać też produkt ekspresji tego genu, czyli poziom wyprodukowanego białka VDR. W tym celu stosuje się m.in. Western blot, metodę ELISA lub metody immunohistochemiczne. Podczas porównywania wyników otrzymanych powyższymi metodami należy pamiętać, że nadekspresji receptora nie zawsze musi towarzyszyć amplifikacja genu. Na wynik może mieć wpływ również sposób utrwalania materiału tkankowego. Inna możliwość to wykrywanie metodą Northern blot lub RT-PCR ilości powstałego mrna, w wyniku transkrypcji genu VDR. W niniejszej pracy porównano ekspresję genu VDR w zmienionych nowotworowo i prawidłowych tkankach pobranych od tego samego pacjenta. Zastosowana metoda real-time PCR pozwoliła na określenie różnic w poziomie ekspresji genu VDR na poziomie transkrypcji (mrna). Wyników nie podawano ilościowo lecz zgodnie z użytą do liczenia metodą 2 -ΔΔCt, jako krotność zmiany ekspresji genu VDR. Zwiększoną ekspresję genu VDR stwierdzono w 75% badanych wycinków tkanek zmienionych nowotworowo. Sprawdzono czy stopień zaawansowania procesu nowotworowego wpływa na ekspresję VDR. U pacjentów w niższych stopniach zaawansowania procesu nowotworowego (stopień A, B1, B2) ekspresja genu VDR była istotnie statystycznie wyższa niż u pacjentów w wyższych stadiach choroby (stopień C1, C2 i D). Mechanizmy antyproliferacyjnego działania witaminy D nie są jeszcze wystarczająco dobrze poznane, ale wyniki licznych badań sugerują jej przeciwnowotworowe działanie [10]. Kalcytriol i jego analogi, za pośrednictwem receptorów VDR, biorą udział w regulacji cyklu komórkowego oraz wpływają na ekspresję licznych czynników wzrostu i receptorów. Ocena poziomu ekspresji VDR wydaje się istotna z punktu widzenia skuteczności zastosowania analogów kalcytriolu w leczeniu chorych na nowotwory. Otrzymane w niniejszej pracy pole powierzchni pod krzywą ROC dla VDR dla chorych z rakiem jelita grubego, u których wystąpiła progresja choroby względem tych, u których progresja nie wystąpiła, potwierdzałoby również użyteczność tego parametru w ocenie progresji choroby. Wniosek Przeciwnowotworowe działanie witaminy D jest uzależnione od poziomu ekspresji genu VDR. Ocena statusu witaminy D u chorych na raka jelita grubego powinna uwzględniać poziom ekspresji genu VDR w tkance guza. Piśmiennictwo 1. Colorectal Cancer Statistics, 2. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2010 roku. Centrum Onkologii Instytut im.m.curie-skłodowskiej.warszawa Thacher TD, Clarke BL. Vitamin D insufficiency. Mayo Clin Proc 2011; 86(1): Garland CF, Garland FC. Do sunlight and vitamin D reduce the likelihood of colon cancer? Int J Epidemiol 1980; 9(3): Bareis P, Bises G, Bischof MG, et al. 25-Hydroxy-Vitamin D Metabolism in Human Colon Cancer Cells during Tumor Progression. Biochem Biophys Res Commun 2001; 285(4): Tangrea J, Helzlsouer K, Pietinen P, et al. Serum levels of vitamin D metabolites and the subsequent risk of colon and rectal cancer in Finnish men. Cancer Causes Control 1997; 8(4): Garland CF, Garland FC, Gorham ED et al. The role of vitamin D in cancer prevention. Am J Public Health 2006; 96(2): Haussler MR, Jurutka PW, Hsieh JC, et al. New understanding of the molecular mechanism of receptor-mediated genomic actions of the vitamin D hormone. Bone 1995; 17(2 Suppl): 33S-8S. 9. Holick MF. Vitamin D: its role in cancer prevention and treatment. Prog Biophys Mol Biol 2006; 92(1): Jacobs ET, Haussler MR, Martinez ME. Vitamin D activity and colorectal neoplasia: a pathway approach to epidemiologic studies. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2005; 14(9): Livak KJ, Schmittgen TD. Analysis of relative gene expression data using real- -time quantitative PCR and the 2(-Delta Delta C(T)) Method. Methods 2001; 25(4): Jenab M, Bueno-de-Mesquita HB, Ferrari P, et al. Association between pre- -diagnostic circulating vitamin D concentration and risk of colorectal cancer in European populations:a nested case-control study. BMJ 2010; 340: b Gandini S, Boniol M, Haukka J, et al. Meta-analysis of observational studies of serum 25-hydroxyvitamin D levels and colorectal, breast and prostate cancer and colorectal adenoma. Int J Cancer 2011; 128(6): Niv Y, Sperber AD, Figer A, et al. In colorectal carcinoma patients, serum vitamin D levels vary according to stage of the carcinoma. Cancer 1999; 86(3): Sieg J, Sieg A, Dreyhaupt J, et al. Insufficient vitamin D supply as a possible co-factor in colorectal carcinogenesis. Anticancer Res 2006; 26(4A): Gonzalez-Sancho JM, Larriba MJ, Ordonez-Moran P, et al. Effects of 1alpha,25- -dihydroxyvitamin D3 in human colon cancer cells. Anticancer Res 2006; 26(4A): Krishnan AV, Feldman D. Stimulation of 1,25-dihydroxyvitamin D3 receptor gene expression in cultured cells by serum and growth factors. J Bone Miner Res 1991; 6(10):
6 18. Cross HS, Bajna E, Bises G, et al. Vitamin D receptor and cytokeratin expression may be progression indicators in human colon cancer. Anticancer Res 1996; 16(4B): Cross HS, Bareis P, Hofer H, et al. 25-Hydroxyvitamin D(3)-1alpha-hydroxylase and vitamin D receptor gene expression in human colonic mucosa is elevated during early cancerogenesis. Steroids 2001; 66(3-5): Meggouh F, Lointier P, Saez S. Sex steroid and 1,25-dihydroxyvitamin D3 receptors in human colorectal adenocarcinoma and normal mucosa. Cancer Res 1991;51(4): Vandewalle B, Adenis A, Hornez L, et al. 1,25-dihydroxyvitamin D3 receptors in normal and malignant human colorectal tissues. Cancer Lett 1994; 86(1): Adres do korespondencji: dr n med. Joanna Berska Zakład Biochemii Klinicznej Instytut Pediatrii, Wydział Lekarski CMUJ Kraków, ul. Wielicka joanna.berska@uj.edu.pl Zaakceptowano do druku:
Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE
Pomorski Uniwersytet Medyczny Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Promotor: dr hab. prof. nadzw.
Bardziej szczegółowoMateriał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoS T R E S Z C Z E N I E
STRESZCZENIE Cel pracy: Celem pracy jest ocena wyników leczenia napromienianiem chorych z rozpoznaniem raka szyjki macicy w Świętokrzyskim Centrum Onkologii, porównanie wyników leczenia chorych napromienianych
Bardziej szczegółowoNOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.
NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. Najczęstsza postać raka trzustki Gruczolakorak przewodowy trzustki to najczęstsza
Bardziej szczegółowoLek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.
Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski
Bardziej szczegółowoprzytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia
SŁOWA KLUCZOWE: przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia STRESZCZENIE Wstęp. Ze względu na stosunki anatomiczne oraz wspólne unaczynienie tarczycy
Bardziej szczegółowoEPIDEMIOLOGIA. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH EPIDEMIOLOGIA prof. dr hab. med. Jan Kornafel Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM we Wrocławiu Mierniki epidemiologiczne Mierniki epidemiologiczne
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoPL 212748 B1. GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY, Gdańsk, PL SKRZYPSKI MARCIN, Sopot, PL JASSEM JACEK, Gdańsk, PL 31.01.2011 BUP 03/11 30.11.
PL 212748 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 212748 (21) Numer zgłoszenia: 388681 (22) Data zgłoszenia: 30.07.2009 (13) B1 (51) Int.Cl.
Bardziej szczegółowoWytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,
Bardziej szczegółowoDr hab. n. med. Paweł Blecharz
BRCA1 zależny rak piersi i jajnika odmienności diagnostyczne i kliniczne (BRCA1 dependent breast and ovarian cancer clinical and diagnostic diversities) Paweł Blecharz Dr hab. n. med. Paweł Blecharz Dr
Bardziej szczegółowoOcena ekspresji genów proangiogennych w komórkach nowotworowych OVP-10 oraz transfektantach OVP-10/SHH i OVP-10/VEGF
Agnieszka Gładysz Ocena ekspresji genów proangiogennych w komórkach nowotworowych OVP-10 oraz transfektantach OVP-10/SHH i OVP-10/VEGF Katedra i Zakład Biochemii i Chemii Klinicznej Akademia Medyczna Prof.
Bardziej szczegółowotyp 3, sporadyczny; Techniki Obrazowe
Guz neuroendokrynny żołądka typ 3, sporadyczny; Techniki Obrazowe Mariusz I.Furmanek CSK MSWiA i CMKP Warszawa Ocena wyjściowa, metody strukturalne WHO 2 (rak wysoko zróżnicowany); Endoskopia i/lub EUS;
Bardziej szczegółowoOcena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego
Aleksandra Sałagacka Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego Pracownia Biologii Molekularnej i Farmakogenomiki
Bardziej szczegółowoOdrębności diagnostyki i leczenia raka piersi u młodych kobiet
Odrębności diagnostyki i leczenia raka piersi u młodych kobiet Barbara Radecka Opolskie Centrum Onkologii Amadeo Modigliani (1884-1920) 1 Młode chore Kto to taki??? Daniel Gerhartz (1965-) 2 3 Grupy wiekowe
Bardziej szczegółowoEkspresja czynnika transkrypcyjnego SOX18 w gruczolakoraku jelita grubego
Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu PRACA DOKTORSKA Krzysztof Rogala Ekspresja czynnika transkrypcyjnego SOX18 w gruczolakoraku jelita grubego Promotor pracy: prof. dr hab. Piotr Dzięgiel
Bardziej szczegółowoPodstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego
W TROSCE O PACJENTA CHOREGO NA RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO Ogólnopolski program edukacyjny Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego Program realizowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa
Bardziej szczegółowoPersonalizowana profilaktyka nowotworów
Personalizowana profilaktyka nowotworów Prof. dr hab. med. Krystian Jażdżewski Zakład Medycyny Genomowej, Warszawski Uniwersytet Medyczny Centrum Nowych Technologii, Uniwersytet Warszawski Warsaw Genomics,
Bardziej szczegółowoDane mikromacierzowe. Mateusz Markowicz Marta Stańska
Dane mikromacierzowe Mateusz Markowicz Marta Stańska Mikromacierz Mikromacierz DNA (ang. DNA microarray) to szklana lub plastikowa płytka (o maksymalnych wymiarach 2,5 cm x 7,5 cm) z naniesionymi w regularnych
Bardziej szczegółowoWarto wiedzieć więcej o swojej chorobie, aby z nią walczyć
Warto wiedzieć więcej o swojej chorobie, aby z nią walczyć Kilka ważnych porad dla kobiet chorych na raka piersi Konsultacja merytoryczna: dr hab. n. med. Lubomir Bodnar Warto wiedzieć więcej o swojej
Bardziej szczegółowoOznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu
Ćwiczenie 4 Oznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu Wstęp CYP2D6 kodowany przez gen występujący w co najmniej w 78 allelicznych formach związanych ze zmniejszoną
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoBadania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)
Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Cel wykonywania badań przesiewowych Jak powinna postępować każda kobieta? U jakich
Bardziej szczegółowoTesty DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe
Grzegorz Kurzawski, Janina Suchy, Cezary Cybulski, Joanna Trubicka, Tadeusz Dębniak, Bohdan Górski, Tomasz Huzarski, Anna Janicka, Jolanta Szymańska-Pasternak, Jan Lubiński Testy DNA umiarkowanie zwiększonego
Bardziej szczegółowoAnaliza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym
Analiza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym mgr Magdalena Brzeskwiniewicz Promotor: Prof. dr hab. n. med. Janusz Limon Katedra i Zakład Biologii i Genetyki Gdański Uniwersytet Medyczny
Bardziej szczegółowoRak piersi - zagrożenie cywilizacyjne
Rak piersi - zagrożenie cywilizacyjne dr n. med. Marcin Wiszniewski, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi Regionalny Ośrodek Onkologiczny II Ogólnopolska Konferencja Medycyny Pracy
Bardziej szczegółowoPL B1. Sposób określania poziomu ryzyka raka układu pokarmowego u pacjenta pochodzącego z populacji polskiej
PL 220728 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 220728 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 397024 (22) Data zgłoszenia: 17.11.2011 (51) Int.Cl.
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Bardziej szczegółowow kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Bardziej szczegółowoIMMUNOHISTOCHEMICZNA OCENA MERKERÓW PROLIFERACJI KOMÓRKOWEJ W RAKU JELITA GRUBEGO
IMMUNOHISTOCHEMICZNA OCENA MERKERÓW PROLIFERACJI KOMÓRKOWEJ W RAKU JELITA GRUBEGO EWA STĘPIEŃ ZAKŁAD PATOMORFOLOGII OGÓLNEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W BIAŁYMSTOKU KIEROWNIK I OPIEKUN PRACY: Dr KATARZYNA GUZIŃSKA-USTYMOWICZ
Bardziej szczegółowoPromotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak
INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie
Bardziej szczegółowoPrzykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Bardziej szczegółowoSkład kwasów tłuszczowych frakcji fosfolipidów w tkance nowotworowej u chorych na raka jelita grubego w zależności od umiejscowienia guza
diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics Diagn Lab 2014; 50(4): 287-292 Praca oryginalna Original Article Skład kwasów tłuszczowych frakcji fosfolipidów w tkance nowotworowej u chorych
Bardziej szczegółowoFetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Bardziej szczegółowoTyp histopatologiczny
Typ histopatologiczny Wiek Stopieo zróżnicowania nowotworu Typ I (hormonozależny) Adenocarcinoma Adenoacanthoma Naciekanie przestrzeni naczyniowych Wielkośd guza Typ II (hormononiezależny) Serous papillary
Bardziej szczegółowoBADANIA KONTROLNE CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE
BADANIA KONTROLNE CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Marian Reinfuss CENTRUM ONKOLOGII ODDZIAŁ W KRAKOWIE OCENA WARTOŚCI CENTRUM ONKOLOGII ODDZIAŁ W KRAKOWIE PROWADZENIA BADAŃ KONTROLNYCH 1. długość przeŝycia
Bardziej szczegółowoOśrodki medyczne wykonujące procedury diagnostyczno-terapeutyczne powinny mieć następujące możliwości:
REKOMENDACJE KONSULTANTA KRAJOWEGO W DZIEDZINIE CHIRURGII ONKOLOGICZNEJ ORAZ POLSKIEGO TOWARZYSTWA CHIRURGII ONKOLOGICZNEJ W ZAKRESIE DIAGNOSTYKI I LECZENIA CHORYCH NA RAKA JELITA GRUBEGO REKOMENDACJE
Bardziej szczegółowoRak jelita grubego. Ewelina Piasna 1
Rak jelita grubego Ewelina Piasna 1 Epidemiologia Rak jelita grubego jest trzecim co do częstości występowania nowotworem złośliwym u mężczyzn i drugim u kobiet 15 000 nowych zachorowań rocznie w Polsce
Bardziej szczegółowoVII. ŚWIADCZENIA MEDYCYNY NUKLEARNEJ. LP. Nazwa świadczenia gwarantowanego Warunki realizacji świadczeń
VII. ŚWIADCZENIA MEDYCYNY NUKLEARNEJ LP. Nazwa świadczenia gwarantowanego Warunki realizacji świadczeń 1. Scyntygrafia i radioizotopowe badanie czynnościowe tarczycy 1) gamma kamera planarna lub scyntygraf;
Bardziej szczegółowo. Nosicielstwem mutacji genów, których normalna funkcja jest związana z kontrolą wierności replikacji DNA (głównie MLH1, MSH2 i MSH6
Załącznik 2a Zadania programu Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe. Moduł 2: Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych
Bardziej szczegółowoZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU
ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU 14 czerwca 2012 r dr n. med. Piotr Tomczak Klinika Onkologii U.M. Poznań Epidemiologia raka nerki RCC stanowi 2 3% nowotworów złośliwych
Bardziej szczegółowoTesty DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe
Testy DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe DNA tests for variants conferring low or moderate increase in the risk of cancer 2 Streszczenie U większości nosicieli zmian
Bardziej szczegółowoprof. Joanna Chorostowska-Wynimko Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie
prof. Joanna Chorostowska-Wynimko Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie Sekwencyjność występowania zaburzeń molekularnych w niedrobnokomórkowym raku płuca
Bardziej szczegółowoCzym jest medycyna personalizowana w kontekście wyzwań nowoczesnej onkologii?
Czym jest medycyna personalizowana w kontekście wyzwań nowoczesnej onkologii? Wykorzystanie nowych technik molekularnych w badaniach nad genetycznymi i epigenetycznymi mechanizmami transformacji nowotworowej
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKI DOTYCZĄCE RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO
bioprognos OncoPROSTATE Nieinwazyjne badanie krwi umożliwiające zasugerowanie diagnozy u pacjentów z podejrzeniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego oraz ograniczenie liczby nieadekwatnych badań diagnostycznych,
Bardziej szczegółowoUSG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
Bardziej szczegółowoDodatek F. Dane testowe
Dodatek F. Dane testowe Wszystkie dane wykorzystane w testach pochodzą ze strony http://sdmc.lit.org.sg/gedatasets/datasets.html. Na stronie tej zamieszczone są różne zbiory danych zebrane z innych serwisów
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKI DOTYCZĄCE RAKA JAJNIKA
bioprognos OncoOVARIAN Dx Nieinwazyjne badanie krwi umożliwiające zasugerowanie diagnozy u pacjentek z podejrzeniem nowotworu złośliwego jajnika oraz ograniczenie liczby nieadekwatnych badań diagnostycznych,
Bardziej szczegółowodiagnostyka raka piersi
diagnostyka raka piersi Jedyne w Polsce badanie genetyczne połączone z badaniem obrazowym piersi 1 Czy jesteś pewna, że nie grozi Ci zachorowanie na raka piersi? Aktualny stan wiedzy medycznej umożliwia
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 Leczenie raka jelita grubego. C19 nowotwór złośliwy zagięcia esiczo-odbytniczego
Nazwa programu: LECZENIE RAKA JELITA GRUBEGO ICD-10 Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 C18 nowotwór złośliwy jelita grubego C20 nowotwór złośliwy odbytnicy załącznik nr 6 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL
Bardziej szczegółowoOcena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych
Karolina Klara Radomska Ocena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych Streszczenie Wstęp Ostre białaczki szpikowe (Acute Myeloid Leukemia, AML) to grupa nowotworów mieloidalnych,
Bardziej szczegółowoWpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza
Bardziej szczegółowoNowotwory złośliwe piersi - ryzyko zachorowania, zaawansowanie, przeŝycia pięcioletnie. Dolny Śląsk, Dolnośląskie Centrum Onkologii.
Nowotwory złośliwe piersi - ryzyko zachorowania, zaawansowanie, przeŝycia pięcioletnie. Dolny Śląsk, Dolnośląskie Centrum Onkologii. Przygotowali: Komitet ds. Epidemiologii Beata Hawro, Maria Wolny-Łątka,
Bardziej szczegółowoU którego z moich pacjentów występuje agresywny rak gruczołu krokowego?
U którego z moich pacjentów występuje agresywny rak gruczołu krokowego? Płynna Biopsja Nieinwazyjne badanie moczu poprawiające dobór pacjentów do wykonania biopsji Badanie mrna pozwalające odróżnić pacjentów
Bardziej szczegółowoWskaźniki włóknienia nerek
Wskaźniki włóknienia nerek u dzieci z przewlekłą chorobą nerek leczonych zachowawczo Kinga Musiał, Danuta Zwolińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich
Bardziej szczegółowoEPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH W WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIM. Dorota Stępień Świętokrzyskie Centrum Onkologii Zakład Epidemiologii Nowotworów
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH W WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIM Dorota Stępień Świętokrzyskie Centrum Onkologii Zakład Epidemiologii Nowotworów Nowotwory złośliwe stanowią narastający problem zdrowotny i ekonomiczny
Bardziej szczegółowoSpis treści. Przedmowa Barbara Czerska... 11 Autorzy... 17 Wykaz skrótów... 19
Przedmowa Barbara Czerska.................................. 11 Autorzy.................................................... 17 Wykaz skrótów.............................................. 19 Rozdział I.
Bardziej szczegółowoEuropejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Bardziej szczegółowoTECHNIKI ANALIZY RNA TECHNIKI ANALIZY RNA TECHNIKI ANALIZY RNA
DNA 28SRNA 18/16S RNA 5SRNA mrna Ilościowa analiza mrna aktywność genów w zależności od wybranych czynników: o rodzaju tkanki o rodzaju czynnika zewnętrznego o rodzaju upośledzenia szlaku metabolicznego
Bardziej szczegółowoPodstawy diagnostyki onkologicznej. Podstawy diagnostyki onkologicznej. Marcin Stępie. pień
Marcin Stępie pień Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM Wrocław, Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu. Cele diagnostyki rozpoznanie choroby nowotworowej; ocena zaawansowania
Bardziej szczegółowoRak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Rak płuca wyzwania Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Innowacje w leczeniu RAKA PŁUC ocena dostępności w Polsce Warszawa, 1 marca 14 Nowotwory główna przyczyna
Bardziej szczegółowoBiochemiczne markery nowotworowe
Biochemiczne markery nowotworowe mgr Agnieszka Jeleń Pracownia Diagnostyki Molekularnej i Farmakogenomiki Analityka Medyczna IV rok Nowotwory przewodu pokarmowego zapadalności na nowotwory przewodu pokarmowego
Bardziej szczegółowostarszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg
STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia
Bardziej szczegółowoWydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości
Wydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości Pulmonologia 2015, PAP, Warszawa, 26 maja 2015 1 Epidemiologia raka płuca w Polsce Pierwszy nowotwór w Polsce pod względem umieralności. Tendencja
Bardziej szczegółowoOsteoporoza w granicznej niewydolności nerek - problem niedoboru witaminy D
Atlanta Osteoporoza w granicznej niewydolności nerek - problem niedoboru witaminy D Jerzy Przedlacki Katedra i Klinika Nefrologii Dializoterapii i Chorób Wewnętrznych, WUM Echa ASBMR 2016 Łódź, 14.01.2017
Bardziej szczegółowoAmy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania
Bardziej szczegółowoWARSZAWSCY LEKARZE ZASTOSOWALI NOWĄ METODĘ LECZENIA RAKA JAJNIKA
WARSZAWSCY LEKARZE ZASTOSOWALI NOWĄ METODĘ LECZENIA RAKA JAJNIKA..,WWW.MONEY.PL ( 00:00:00) www.money.pl/archiwum/wiadomosci_agencyjne/pap/artykul/warszawscy;lekarze;zastosowali;nowa;metode;leczenia;raka;j
Bardziej szczegółowoZEWNĄTRZKOMÓRKOWEJ U PACJENTÓW OPEROWANYCH Z POWODU GRUCZOLAKA PRZYSADKI
Daniel Babula AKTYWNOŚĆ WYBRANYCH METALOPROTEINAZ MACIERZY ZEWNĄTRZKOMÓRKOWEJ U PACJENTÓW OPEROWANYCH Z POWODU GRUCZOLAKA PRZYSADKI ROZPRAWA NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH - streszczenie Promotor:
Bardziej szczegółowoProfilaktyka chorób nowotworowych jelita grubego w celu zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności na terenie podregionu lubelskiego
Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im. Jana Bożego Profilaktyka chorób nowotworowych jelita grubego w celu zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności na terenie podregionu lubelskiego Monika Mitura
Bardziej szczegółowoDr hab. med. Mirosław Dziuk, prof. nadzw. Kierownik Zakładu Medycyny Nuklearnej WIM Warszawa
Dr hab. med. Mirosław Dziuk, prof. nadzw. Kierownik Zakładu Medycyny Nuklearnej WIM Warszawa ROZPOZNAWANIE: PET - CT W ONKOLOGII poszukiwanie ognisk choroby - wczesne wykrywanie różnicowanie zmian łagodnych
Bardziej szczegółowoWalidacja metod wykrywania, identyfikacji i ilościowego oznaczania GMO. Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB
Walidacja metod wykrywania, identyfikacji i ilościowego oznaczania GMO Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB Walidacja Walidacja jest potwierdzeniem przez zbadanie i przedstawienie
Bardziej szczegółowoKatedra i Zakład Biochemii Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Ewa Birkner
mgr Anna Machoń-Grecka Cytokiny i czynniki proangiogenne u pracowników zawodowo narażonych na oddziaływanie ołowiu i jego związków Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: prof. dr hab. n.
Bardziej szczegółowoCzy potrzebne jest powołanie w Polsce wyspecjalizowanych ośrodków leczenia chorych na raka jelita grubego ("colorectal units")?
Czy potrzebne jest powołanie w Polsce wyspecjalizowanych ośrodków leczenia chorych na raka jelita grubego ("colorectal units")? Lucjan Wyrwicz Centrum Onkologii Instytut im M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Bardziej szczegółowoBadania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)
Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Badania przesiewowe stosowane w celu wykrycia raka jelita grubego Ocena
Bardziej szczegółowoWstęp Cele pracy Materiał i metody
Wstęp. Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, human papillomavirus) ma istotny udział w etiopatogenezie raka płaskonabłonkowego ustnej części gardła. Obecnie częstość występowania raka HPV-zależnego w krajach
Bardziej szczegółowoSłużba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000. Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi. Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk
Służba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000 Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk Korzystny wpływ skryningu na zmniejszenie umieralności z powodu raka
Bardziej szczegółowoRAK JAJOWODU (Carcinoma of the Fallopian Tube) Katarzyna Bednarek-Rajewska, Konstanty Korski, Jan Bręborowicz
RAK JAJOWODU (Carcinoma of the Fallopian Tube) Katarzyna Bednarek-Rajewska, Konstanty Korski, Jan Bręborowicz (nieobowiązkowe składniki oznaczono +) 1. Rodzaj materiału Prawy jajowód, lewy jajowód, prawy
Bardziej szczegółowolek. Olga Możeńska Ocena wybranych parametrów gospodarki wapniowo-fosforanowej w populacji chorych z istotną niedomykalnością zastawki mitralnej
lek. Olga Możeńska Ocena wybranych parametrów gospodarki wapniowo-fosforanowej w populacji chorych z istotną niedomykalnością zastawki mitralnej Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowona możliwość opracowania czułego i bezinwazyjnego testu pomocnego w diagnostyce raków jelita grubego. Wyjaśnianie zależności pomiędzy różnymi
Ocena rozprawy doktorskiej na stopień doktora nauk o zdrowiu dr hab. n. med. Rafała Bułdaka pt. Immunolokalizacja wisfatyny/pbef w tkance guza oraz jej ilościowa ocena w osoczu pacjentów z nowotworami
Bardziej szczegółowoOcena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne
Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne Świerblewski M. 1, Kopacz A. 1, Jastrzębski T. 1 1 Katedra i
Bardziej szczegółowoNowotwory gruczołu krokowego skala problemu. Dr n med. Urszula Wojciechowska
Nowotwory gruczołu krokowego skala problemu Dr n med. Urszula Wojciechowska Rak gruczołu krokowego na świecie Rak gruczołu krokowego jest drugim najczęściej diagnozowanym rakiem i piątą co do częstości
Bardziej szczegółowoRak trzustki - chemioterapia i inne metody leczenia nieoperacyjnego. Piotr Wysocki Klinika Onkologiczna Centrum Onkologii Instytut Warszawa
Rak trzustki - chemioterapia i inne metody leczenia nieoperacyjnego Piotr Wysocki Klinika Onkologiczna Centrum Onkologii Instytut Warszawa RAK TRZUSTKI U 50% chorych w momencie rozpoznania stwierdza się
Bardziej szczegółowoRECENZJA Rozprawy doktorskiej lekarza medycyny Aleksandry Olgi Kozłowskiej pt: Analiza ekspresji genu FERMT2
Puławy, dnia 26. VI. 2017r Dr hab., prof. nadzw. Maria Szczotka Zakład Biochemii Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut Badawczy w Puławach RECENZJA Rozprawy doktorskiej lekarza medycyny Aleksandry
Bardziej szczegółowoOznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu
Ćwiczenie 4 Oznaczenie polimorfizmu genetycznego cytochromu CYP2D6: wykrywanie liczby kopii genu Wstęp CYP2D6 kodowany przez gen występujący w co najmniej w 78 allelicznych formach związanych ze zmniejszoną
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia.2018 r. w sprawie Krajowego Rejestru Nowotworów
ROZPORZĄDZENIE Projekt z dnia 20.02.2018 r. MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia.2018 r. w sprawie Krajowego Rejestru Nowotworów Na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji
Bardziej szczegółowoSytuacja w zakresie zachorowań na raka szyjki macicy w woj. dolnośląskim w latach 2005-2011
Sytuacja w zakresie zachorowań na raka szyjki macicy w woj. dolnośląskim w latach 25-211 Ostatnie, opublikowane w roku 212 dane dla Polski [1] wskazują, że w latach 28-29 w woj. dolnośląskim stwierdzano
Bardziej szczegółowoEpidemiologia. Czynniki ryzyka. Predyspozycje genetyczne. Polipy gruczołowe. Predyspozycje genetyczne. Rak jelita grubego. Zachorowalność w 2003 roku:
Epidemiologia Rak jelita Szkolenie dla lekarzy rodzinnych 2007 Igor Madej Oddział Chirurgii Onkologicznej II Dolnośląskiego Centrum Onkologii Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Onkologicznej Akademii
Bardziej szczegółowoOcena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry Ziętarskiej
Prof. dr hab. n. med. Robert Słotwiński Warszawa 30.07.2018 Zakład Immunologii Biochemii i Żywienia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawski Uniwersytet Medyczny Ocena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoRak piersi. Doniesienia roku Renata Duchnowska Klinika Onkologii Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie
Rak piersi Doniesienia roku 2014 Renata Duchnowska Klinika Onkologii Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Miejscowe leczenie Skrócone napromienianie części piersi (accelerated partial breast irradiation;
Bardziej szczegółowoOncoOVARIAN Dx (Jajniki) - Raport
IMS Sp. z o.o. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 4 4 OncoOVARIAN Dx (Jajniki) - Raport Informacje o pacjencie Dane identyfikacyjne Kod: PRZYKLAD PESEL: 00999000000 Dane osobowe Wiek (w latach): 40 Status menopauzalny
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoNowotwory złośliwe skóry. Katedra Onkologii AM w Poznaniu
Nowotwory złośliwe skóry Katedra Onkologii AM w Poznaniu Nowotwory złośliwe skóry Raki: rak podstawnokomórkowy rak kolczystokomórkowy rak płakonabłonkowy Czerniak Nowotwory złośliwe skóryrak podstawnokomórkowy
Bardziej szczegółowodzienniczek pacjenta rak nerki
dzienniczek pacjenta rak nerki Grafika i skład: Fundacja Wygrajmy Zdrowie Wydanie I Styczeń 2015 Wszelkie prawa zastrzeżone. Podstawowe dane Imię i nazwisko: Data urodzenia: Lekarz prowadzący: Palcówka
Bardziej szczegółowoProgramy przesiewowe w onkologii. Badam się więc mam pewność
Programy przesiewowe w onkologii Badam się więc mam pewność Badanie przesiewowe zorganizowane przeprowadzenie testu medycznego lub wywiadu u osób, które nie zgłaszają się po pomoc kwalifikowaną w związku
Bardziej szczegółowoNajwiększe wyzwania w diagnostyce zaburzeń lipidowych. Cholesterol LDL oznaczany bezpośrednio, czy wyliczany ze wzoru Friedewalna, na czczo czy nie?
Największe wyzwania w diagnostyce zaburzeń lipidowych. Cholesterol LDL oznaczany bezpośrednio, czy wyliczany ze wzoru Friedewalna, na czczo czy nie? Bogdan Solnica Katedra Biochemii Klinicznej Uniwersytet
Bardziej szczegółowoPersonalizacja leczenia w hematoonkologii dziecięcej
MedTrends 2016 Europejskie Forum Nowoczesnej Ochrony Zdrowia Zabrze, 18-19 marca 2016 r. Personalizacja leczenia w hematoonkologii dziecięcej Prof. dr hab. n. med. Tomasz Szczepański Katedra i Klinika
Bardziej szczegółowoCzy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Bardziej szczegółowo