SPIS TREŚCI. Krótko Aleksandra Szatkowska-Mejer rozmowa z Panią wiceprezes ds. ekonomiki i finansów csrg s.a... 1

Transkrypt

1

2 NR 3/2013 redaguje zespół: Andrzej Plata - redaktor naczelny Mirosław bagiński - z-ca redaktora naczelnego barbara Kochan - z-ca redaktora naczelnego Katarzyna Myślińska - sekretarz redakcji Katarzyna Kajdasz-szpotko Małgorzata jankowska Adres redakcji: centralna stacja ratownictwa górniczego s.a. ul. chorzowska bytom teł. (32) lub (32) fax. (32) pa@csrg.bytom.pl Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Bytomiu ul. Chorzowska 12d BYTOM teł. (32) osrgbytom@csrg.bytom.pl Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Jaworznie ul. Krakowska JAWORZNO tel. (32) fax. (32) osrgjaworzno@csrg.bytom.pl Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Wodzisławiu Śl. ul. Marklowicka WODZISŁAW Śl. tel. (32) osrgwodzisław@csrg.bytom.pl Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Zabrzu ul. Jodłowa ZABRZE tel. (32) osrgzabrze@csrg.bytom.pl Redakcja nie odpowiada za treść reklam i zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów tekstów oraz zamieszczania własnych tytułów i śródtytułów. Nie zamówionych materiałów nie zwracamy. SPIS TREŚCI Krótko... 1 Aleksandra Szatkowska-Mejer rozmowa z Panią wiceprezes ds. ekonomiki i finansów csrg s.a Andrzej Plata ii warsztaty ratownicze... 2 Małgorzata Jankowska turniej piłki nożnej... 3 Krzysztof Piernik Akcja zawałowa w KwK Mysłowice-wesoła... 4 Marcin Pypeć ratownictwo górnicze w Kazachstanie... 6 Adam Tokarz laserowy inspektor szybowy... 9 Kaja Gadowska funkcjonowanie ratownictwa górniczego - cz. Viii...10 Piotr Golicz głosowy system łączności...16 Andrzej Plata drużyna ratownicza z zg sobieski...18 Jolanta Patlewicz Barbara Kochan i pomoc i Kwalifikowana i Pomoc...20 Wiesław Tomaszczak Leszek Kwiska systemy chłodzenia ratowników podczas akcji ratowniczych...21 Piotr Pal Kapturowy sprzęt ucieczkowy...25 Skład, opracowanie techniczne oraz druk: Drukarnia Lipka ul. Mickiewicza 9A Iława Nakład: 450 egz. Fot. na okładce Przewoźne wyciągi ratownicze PWR Autor zdjęcia Łukasz Burda 33

3 Krótko Akcje ratownicze KWK Piekary r. Akcja ratownicza polegająca na przewietrzaniu i penetracji wyrobisk. W akcji brało udział specjalistyczne pogotowie pomiarowe CSRG S.A. Prace profilaktyczne pogotowi specjalistycznych CSRG S.A Wyjazdy pogotowia PWR. Prace profilaktyczne polegające na kontroli obmurza oraz rewizji szybów przeprowadzono w następujących zakładach górniczych: KWK Budryk r. KWK Sośnica-Makoszowy r. KWK Chwałowice r. KWK Bielszowice r. KWK Sośnica-Makoszowy r. KWK Pniówek r. KWK Jas-Mos r. KWK Pniówek r. KWK Brzeszcze r. KWK Marcel r. KWK Bielszowice r. Zawody drużyn ratowniczych W dniach 5-6 czerwca 2013 r. w Okręgowej Stacji Ratownictwa Górniczego w Wodzisławiu Śląskim odbyły - Na jednym z Kongresów Gospodarczych powiedziała Pani, że jest przedstawicielem górników w spódnicy, czy teraz jest Pani przedstawicielem ratowników w spódnicy? Górnictwo od zawsze zdominowane było przez mężczyzn, czemu nie należy się dziwić, praca górnika to ciężkie i niebezpieczne zajęcie. Ja od wielu lat jestem związana z branżą górniczą. Poznałam specyfikę pracy w górnictwie. Sama wywodzę się z rodziny górniczej. Mój tata był górnikiem. Więc korzenie mam. Obecnie staram się poznać specyfikę pracy ratowników, a przede wszystkim specyfikę funkcjonowania CSRG S.A.. Mam nadzieję, że zostanę również przedstawicielem ratowników. się Zawody Ratownictwa Górniczego Kopalń Jastrzębskiej Spółki Węglowej o Puchar Prezesa JSW. W pierwszym dniu zawodów zastępy ratownicze brały udział w symulowanej akcji ratowniczej, natomiast w drugim dniu sprawdzane były umiejętności z zakresu udzielania I pomocy oraz odbył się konkurs mechanika sprzętu ratowniczego. I miejsce zajęła drużyna ratowników górniczych z KWK Borynia - Zofiówka - Jastrzębie Ruch Borynia, II miejsce zajęli ratownicy z KWK Pniówek, III miejsce KWK Krupiński. W dniu 21 czerwca 2013r. na terenie kompleksu KS Górnik w Rybniku Boguszowicach odbyły się zawody drużyn ratowniczych Kompanii Węglowej. Zastępy ratownicze podczas zawodów musiały pokonać tor przeszkód zawierający elementy sprawdzające ich umiejętności z zakresu ratownictwa górniczego jak i niesienia I pomocy. I miejsce w Kompanijnych Zawodach Drużyn Ratowniczych zajęła drużyna ratownicza z KWK Bobrek-Centrum, II miejsce KWK Jankowice, III miejsce KWK Ziemowit. Zwycięskie drużyny obu Spółek będą uczestniczyć w Centralnych Zawodach Drużyn Ratowniczych organizowanych przez Centralną Stację Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu. Zawody odbędą się w dniach września 2013r. na terenie OSRG Jaworzno. NR 3/2013 Podpisanie Umowy w sprawie współdziałania Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego W dniu 22 sierpnia 2013r. w Komendzie Głównej Państwowej Straży Pożarnej w Warszawie podpisana została Umowa w sprawie współdziałania Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Umowę podpisali ze strony KG PSP: gen. brygadier Wiesław Leśniakiewicz Komendant Główny PSP, ze strony CSRG S.A.: dr inż. Andrzej Chłopek Prezes Zarządu CSRG S.A. oraz mgr Aleksandra Obońska Wiceprezes ds. Ekonomiki i Finansów CSRG S.A.. Katarzyna Kajdasz-Szpotko Mam nadzieję, że zostanę również przedstawicielem ratowników... Rozmowa z mgr Aleksandrą Obońską - wiceprezes ds. ekonomiki i finansów Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu. - Czy Pani w CSRG S.A. będzie się przebijać? Mam nadzieję, że będę współpracować. - Rozpoczął się 3 tydzień pracy w Stacji Ratownictwa, jakie pierwsze wrażenia? Jest tu gro osób, które pomagają mi wdrożyć się, poznać specyfikę funkcjonowania firmy. Staram się to wszystko powoli ogarnąć i przeanalizować. Mam już swoje pierwsze spostrzeżenia. Liczę również na dalszy dialog i otwartość. - Przeszła Pani z dużej międzynarodowej korporacji, jak te doświadczenia można przełożyć na pracę w CSRG S.A.? Praca w międzynarodowej korporacji, jak również praca w spółce Skarbu Państwa, z pewnością nie jest dla każdego 1

4 NR 3/2013 i nie każdy odnajdzie się w takiej firmie. Dla mnie nie jest to jednak przejście do zupełnie czegoś nowego. Tak jak wcześniej wspomniałam od lat związana jestem z górnictwem, energetyką i spółkami skarbu państwa. Jest wiele podobieństw i wiele różnic w funkcjonowaniu tych firm. Jednak i w jednej i w drugiej najważniejsi są ludzie, z którymi się współpracuje. A które rozwiązania można przenieść do CSRG S.A. - myślę, że nad tym zastanowimy się z zespołem. A te najbliższe, to związane z organizacją Międzynarodowych Zawodów Ratowniczych w 2014 roku, dokończenie budowy nowego budynku dla zawodowych pogotowi specjalistycznych, a także pozyskanie środków i dotacji na rozwój firmy. Obecny rok jest bardzo trudny dla górnictwa, co może wpłynąć również na sytuację CSRG S.A., stąd istotna będzie szczególnie dyscyplina finansowa. - Plany, cele, zadania Jak do tej pory, tego tak zwanego czasu wolnego, miałam bardzo mało i starałam się go spędzać z rodziną. A czas spędzamy aktywnie fizycznie i intelek- Przede wszystkim realizacja planu rzeczowo-finansowego i strategicznego. - czy czas wolny jest w Pani słowniku? tualnie. Mój syn zadaje mnóstwo pytań i łatwych i trudnych, a dotyczących otaczającego go świata i nie tylko. Z tymi trudniejszymi odsyłam go do taty. Ostatnio był ciekawy jak działa wehikuł czasu. Więc mój czas wolny to przede wszystkim dziecko, dom, rodzina. Ale mam nadzieję, że uda mi się znaleźć trochę czasu na wędrówki po górskich ścieżkach i podniebne szlaki. dziękuję za rozmowę Aleksandra Szatkowska-Mejer rzecznik prasowy CSRG S.A. ii warsztaty ratownicze W dniach czerwca 2013r. odbyły się w Ustroniu II Warsztaty Ratownicze organizowane przez Centralną Stację Ratownictwa Górniczego S.A. przy współudziale Centrum Usług Specjalistycznych CEN-RAT. Patronat Honorowy nad Warsztatami objął dr inż. Piotr Litwa Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, patronat medialny Telewizja Polska S.A. Oddział w Katowicach, Polskie Radio Katowice, Trybuna Górnicza, Portal Górniczy nettg.pl. II Warsztaty Ratownicze otworzył Prezes CSRG S.A. dr inż. Andrzej Chłopek. Trzydniowe warsztaty ratownicze, podobnie jak w ubiegłym roku podzielone zostały na trzy sesje tematyczne. Tematem pierwszej sesji było Wyposażenie ratownika, drugiej Specjalistyczne technologie i sprzęt stosowany w ratownictwie, a tematem trzeciej sesji były prace profilaktyczne i akcje ratownicze. Pierwszą sesję warsztatów ukierunkowano na tematy związane z wyposażeniem ratownika i wyposażeniem 2 w specjalistyczny sprzęt osobisty. Wygłoszono referaty nt. systemu bezprzewodowej łączności ratowniczej RESYS, odzieży wspomagającej funkcje termofizjologiczne, przedstawiono odzież z monitoringiem opracowywaną w ramach unijnego projektu iprotect, omówiono stosowanie przez ratowników górniczych kamizelek chłodzących. W drugiej sesji poruszane zostały tematy związane ze specjalistycznymi technologiami stosowanymi przez ratowników m.in. przedstawiono specjalistyczny sprzęt i techniki nurkowe, specjalistyczne pogotowie do prowadzenia prac podwodnych. Uczestnikom przybliżono również tematy związane m.in. z krajowym systemem ratowniczo - gaśniczym jak również z pracami ratowniczymi związanymi z usunięciem zagrożenia dla pompowni głębinowej w szybie Kazimierz w kopalni

5 Niwka- Modrzejów przy użyciu przewoźnego wyciągu ratowniczego. Obecni na warsztatach ratownicy z Austrii i Niemiec zapoznali zebranych z organizacją służb ratowniczych w ich krajach. Drugą sesję warsztatów zakończył pokaz ewakuacji poszkodowanych z użyciem technik alpinistycznych. W ostatniej trzeciej sesji przedstawiono prace profilaktyczne i akcje ratownicze. M.in. goście z Rosji podzielili się swoimi doświadczeniami z prowadzenia akcji w szczególnie trudnych warunkach górniczo geologicznych, przedstawiono również akcje ratownicze prowadzone w niezwykle wysokim zagrożeniu wybuchem metanu w kopalni Brzeszcze oraz w kopalni Abajskaja. Oprócz akcji w podziemnych wyrobiskach przedstawiono również prace ratownicze związane z wystąpieniem zagrożeń na powierzchni w kamieniołomie Blachówka czy też poszukiwań dwóch osób zaginionych w rzece Pilica, przeprowadzono analizę katastrofy budowlanej w Siemianowicach. W warsztatach udział wzięło 165 osób, licznie uczestniczyli przedstawiciele jednostek ratowniczych z Niemiec, Austrii, NR 3/2013 Kazachstanu, Ukrainy i Rosji, wygłoszono 17 referatów, w tym 5 przez gości zagranicznych. Warsztaty zostały ocenione przez uczestników jako bardzo potrzebne wydarzenie pozwalające na wymianę doświadczeń ratowniczych w wielu płaszczyznach nie tylko w wymiarze krajowym, ale również międzynarodowym. Z powszechnej opinii gości Warsztatów wynika, że należy je kontynuować, ponieważ takie spotkania przyczyniają się również do podniesienia bezpieczeństwa pracy ratowników w czasie prowadzonych prac ratowniczych. (apl) iii turniej PiłKi nożnej o PuchAr PrezesA zarządu sitg o/bytom 28 czerwca 2013r. na boisku OSRG Bytom odbył się III Turniej piłki nożnej o Puchar Prezesa Zarządu Oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa w Bytomiu. Honorowy patronat nad zawodami objął Prezes Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu dr inż. Andrzej Chłopek. Turniej został zorganizowany przez Koło Zakładowe SITG przy CSRG S.A. przy współudziale Komisji Młodej Kadry Górniczej działającej przy Oddziale SITG Bytom. Do turnieju zgłosiło się 6 drużyn reprezentujących koła zakładowe SITG O/Bytom: KWK Bobrek-Centrum, KWK Piekary, KOPEX PBSZ S.A., PRG Bytom i dwie drużyny z koła CSRG S.A. w tym jedna z OSRG Bytom. Mimo deszczowej pogody wszystkie zespoły stawiły się o wyznaczonej godzinie. Przybyłych na turniej zawodników oraz gości przywitał gospodarz obiektu Dyrektor OSRG w Bytomiu Zygmunt Ożóg, a w imieniu Zarządu CSRG S.A. Wiceprezes ds. technicznych CSRG S.A. Mirosław Bagiński. Zagrzewające do rywalizacji słowa przekazał zawodnikom fundator pucharu Prezes Zarządu Oddziału SITG w Bytomiu Leonard Klabis oraz Prezes Koła SITG przy CSRG S.A. Wacław Wiśniewski. 3 Po przeprowadzeniu losowania rozpoczęto rywalizację. W grupie A mecze rozgrywały drużyny z CSRG S.A., OSRG Bytom i KWK Bobrek-Centrum, natomiast w grupie B drużyny z Kopex PBSz S.A., KWK Piekary i PRG Bytom. Mimo niekorzystnych warunków atmosferycznych przebieg meczów był emocjonujący. Rozgrywki grupowe

6 NR 3/2013 wyłoniły zwycięzców i pokonanych. O trzecie miejsce w turnieju walczyły drużyny z CSRG S.A. i Kopex PBSz S.A.. Zwyciężyła drużyna z Kopex PBSz S.A. W trakcie meczu finałowego pogoda zaczęła sprzyjać nie tylko kibicom, ale również drużynom PRG Bytom i OSRG Bytom. Zwycięzcą wielkiego finału, a tym samym najbardziej odpornym na warunki pogodowe, okazał się zespół z OSRG Bytom w składzie: Paweł Kowalik, Lucjan Nawrocki, Bartosz Marszałek, Mariusz Badaczewski, Jacek Tomaszewski, Michał Jędrowski, Robert Musiał. Drugie miejsce przypadło drużynie z PRG Bytom. Po zakończeniu rywalizacji Prezes Oddziału SITG w Bytomiu Leonard Klabis wraz z Prezesem Koła SITG przy CSRG S.A. wręczyli drużynom dyplomy oraz puchary. Gratulujemy finalistom i dziękujemy za wspaniałą sportową atmosferę. mgr inż. Małgorzata Jankowska foto Marcin Krawczyk CSRG S.A. w Bytomiu Akcja zawałowa w KWK Mysłowice-Wesoła W dniu r. o godzinie w KWK Mysłowice-Wesoła ruch Wesoła w Mysłowicach, w chodniku podstawowym II Dz., w pokładzie 510 Dz, na poziomie 665m, zaistniał zawał skał stropowych. W zasięgu zawału znalazł się 43 letni górnik. Chodnik podstawowy II Dz prowadzony w przystropowej warstwie pokładu 510 Dz, na poziomie 665 m, drążony był za pomocą kombajnu chodnikowego typu MR-340 EX w obudowie ŁPrw 32/V32 o rozstawie odrzwi co 0,75 m. Pokład 510 Dz w tym rejonie ma miąższość od 6,6 m do 11,9 m. Drążony chodnik stanowił rozcinkę ściany 521, miał wysokość około 3,8 m i szerokość około 7,0 m. Nad chodnikiem podstawowym II Dz zlokalizowane są zroby pokładu 501 w odległości pionowej od 0,0 m do 8,9 m. W rejonie tym występują uskoki o zrzutach od 0,3 m do 2,4 m stwierdzone robotami górniczymi prowadzonymi w pokładzie 501. Do dnia r. wykonano 138 m wyrobiska, od skrzyżowania z pochylnią 521. Przewietrzanie chodnika prowadzone było za pomocą wentylacji odrębnej przy wykorzystaniu wentylatora WLE 803B i lutni elastycznych o średnicy Ø Zagrożenia naturalne w rejonie chodnika podstawowego II Dz, w pokładzie 510 Dz.: IV kategoria zagrożenia metanowego, I stopień zagrożenia tąpaniami, I stopień zagrożenia wodnego, klasa B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego r. na zmianie rozpoczynającej się od godziny oddział PRP-2 wykonywał drążenie chodnika podstawowego II Dz, uzyskując do momentu zdarzenia postęp 138,5 m. W miejscu wykonywanych prac górniczych zatrudnionych było 6 osób do prowadzenia postępu przodka. O godzinie 20 55, w czasie wycofywania kombajnu po wykonaniu kolejnego zabioru nastąpił obwał skał stropowych powodując rozsunięcie łuków obudowy pomiędzy 4 i 5 odrzwiami na długości około 2 m i przesunięcie w kierunku przodka odrzwi 1 do 4. W wyniku utraty stabilności obudowy zawał objął północną część wyrobiska zasypując kombajn na długości około 4 m, a po stronie południowej nastąpiło wypełnienie rumoszem skalnym około 2/3 przekroju wyrobiska. W obrębie zawału znalazł się jeden z pracowników brygady przodkowej, który znajdując się po północnej stronie od kombajnu został całkowicie zasypany. Pozostali pracownicy podjęli próbę przebierania urobku dla znalezienia poszkodowanego. Zdj. 1. Zasypane wyrobisko. Przebieg akcji ratowniczej Dyspozytor ruchu kopalni powiadomiony o zdarzeniu przez sztygara nadzorującego prace w chodniku podstawowym II Dz w pokładzie 510 Dz wezwał zastępy dyżurujące i skierował je w rejon zdarzenia, następnie dyspozytor rozpoczął powiadomienie osób i instytucji zgodnie z Planem Ratownictwa. O godzinie kierowanie akcją ratowniczą przejął kierownik działu górniczego zastępca Kierownika Ruchu Zakładu Górniczego, który wyznaczył 4

7 NR 3/2013 Rys.1. Mapa rejonu, w którym prowadzono akcję ratowniczą. strefę zagrożenia. O godzinie 2310 powiadomiono dyspozytora Okręgowej Stacji Ratownictwa Górniczego w Jaworznie o zdarzeniu i wezwano do akcji zastępy pogotowia górniczego. W związku z akcją ratowania życia ludzkiego skierowano również do akcji zastępy specjalistyczne Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. Kierownik Akcji wyznaczył miejsce bazy ratowniczej w rejonie skrzyżowania pochylni 521 z chodnikiem podstawowym II Dz w pokładzie 510 Dz. Plan akcji określał następujące prace do wykonania: zabezpieczenie wyrobiska na dojściu ratowników do zawału poprzez zabudowę tymczasowej obudowy drewnianej, kontrolę stanu atmosfery kopalnianej i poprawę przewietrzania w wyrobisku objętym zawałem dla umożliwienia załączenia napięcia i uruchomienia urządzeń odstawczych, sukcesywne przebieranie gruzowiska zawałowego i zabezpieczenie 5 stropu wraz z postępem robót, okresowe prowadzenie lokalizacji poszkodowanego, przy pomocy urządzenia typu GLOP oraz przez przeszkolone psy. Po przybyciu na miejsce zdarzenia, zastępy dyżurujące przystąpiły do zabezpieczania stropu wyrobiska z jednoczesnym przebieraniem zawału po stronie północnej wyrobiska. Niestety usuwanie rumoszu skalnego powodowało ciągłe obsypywanie się skał z odsłoniętego stropu. Około godziny 330

8 NR 3/2013 Zdj.2. Miejsce prowadzonej akcji zawałowej. przedstawiciele jednostki ratowniczej przystąpili do wykonania namiarów dla wykrycia sygnału nadajnika GLON pochodzącego z lampy zasypanego górnika. Po wyłączeniu napięcia i wycofaniu wszystkich pracowników przeprowadzono kilka pomiarów przy użyciu odbiornika GLOP. Wykryty sygnał wskazał miejsce poszkodowanego w odległości 2,5 m od czoła przodka po stronie północnej wyrobiska tj. około 4 m od miejsca prowadzonych pomiarów od strony wschodniej. Dla uzyskania całkowitej pewności miejsca poszukiwania poszkodowanego górnika, wezwano do akcji przewodników z psami tropiącymi do poszukiwania osób żywych w zawale. Niestety penetracja przeprowadzona przez psy nie wskazała poszkodowanego górnika. Dla zabezpieczenia prac w zawale prowadzono budowę podciągów spinających poszczególne odrzwia obudowy. W pierwszej kolejności zabudowano podciągi po stronie południowej wyrobiska, a następnie sukcesywnie przebierano urobek po stronie północnej wyrobiska, zabudowując podciągi spinające poszczególne odrzwia obudowy. Do budowy podciągów posłużyły proste elementy stalowe o profilu V29, skręcane równolegle do osi wyrobiska. Łącznie zabudowano pięć prostych profili o długości 4 m sięgających do piątych odrzwi obudowy. Po wykonaniu zabezpieczenia stropu przystąpiono do przebierania rumoszu skalnego r. o godz ponownie dokonano lokalizacji poszkodowanego odbiornikiem GLOP. Wykonano dwa pomiary potwierdzające, że poszkodowany znajduje się między czwartymi, a piątymi odrzwiami obudowy po stronie północnej tj. około 3 m od miejsca prowadzonych pomiarów. W trakcie prowadzonej akcji parametry fizykochemiczne atmosfery przedstawiały się następująco: CH 4 0,4%, CO 0ppm, CO 2 0,0%, O 2 20,9%, t s 29,5 C, t w 28,4 C i nie zmieniały się w czasie jej prowadzenia. Około godziny ratownicy przebierający urobek pomiędzy czwartymi i piątymi odrzwiami natrafili na ciało poszkodowanego górnika. Po jego uwolnieniu z zawału o godzinie lekarz stwierdził zgon. Akcję ratowniczą zakończono o godzinie 2 44 po zabezpieczeniu skał stropowych przed osuwaniem się do przestrzeni wyrobiska. W akcji ratowniczej uczestniczyły w sumie 22 zastępy ratownicze z KWK Mysłowice-Wesoła, 2 zastępy OSRG Jaworzno, 4 zastępy CSRG Bytom, 2 zastępy OSRG Zabrze oraz dwóch przewodników z KWK Piast z przeszkolonymi psami do poszukiwania przysypanych ludzi. mgr inż. Krzysztof Piernik OSRG Jaworzno mgr inż. Grzegorz Motyczyński KWK Mysłowice - Wesoła RATOWNICTWO GÓRNICZE W KAZACHSTANIE W dniach od 20 do 27 kwietnia 2013 r. delegacja z CSRG S.A. przebywała w Kazachstanie. Polska delegacja uczestniczyła w cyklu spotkań technicznych zorganizowanym przez Centralny Paramilitarny Zawodowy Sztab Służb Ratownictwa Górniczego w Kazachstanie. Spotkania odbyły się w ramach porozumienia podpisanego 15 grudnia 2011r. pomiędzy jednostkami ratowniczymi. Współpraca pomiędzy stronami ma służyć podniesieniu poziomu kwalifikacji i ratowniczej gotowości. Jako główne zadania strony porozumienia uznały: wymianę informacji na temat organizacji służb ratowniczych w poszczególnych krajach, akcji ratowniczych, metod i zasad szkolenia ratowniczego, wyposażenia technicznego służb ratowniczych, metod i zasad prowadzenia działań ratowniczych, prezentacji nowych rozwiązań technicznych i nowych technologii wykonywania prac ratowniczych oraz opracowywania zasad wspólnego udziału w akcjach ratowniczych. Celem wizyty delegacji z CSRG S.A. było m. in. poznanie struktury ratownictwa górniczego w Kazachstanie, jak i organizacji i działalności Centralnego Sztabu Paramilitarnego. W Kazachstanie ratownicy górniczy zabezpieczają kopalnie rudy miedzi, nafty i gazu jak i węgla kamiennego. Ratownicy górniczy nie są pracownikami kopalń, natomiast zatrudnieni są tylko w tzw. filiałach czyli jednostkach terenowych Centralnego Paramilitarnego Zawodowego Sztabu Służb Ratownictwa Górniczego. Ratownictwo górnicze w Kazachstanie jest paramilitarne. Do akcji ratownicy idą na rozkaz. Ratownikiem górniczym 6

9 NR 3/2013 Zdj.1. Filiał w Karagandzie - największy oddział terenowy Centralnego Paramilitarnego Zawodowego Sztabu Służb Ratownictwa Górniczego w Kazachstanie zostaje się jednak na zasadzie dobrowolnego zgłoszenia. Ratownikiem górniczym w Kazachstanie może zostać mężczyzna, który ukończył 18 rok życia i praktycznie nie musi posiadać żadnego doświadczenia w pracy w kopalni. Swoje doświadczenie buduje przez cały okres swojej kariery zawodowej, która trwa znacznie dłużej niż u polskiego górnika czy ratownika. Na emeryturę przechodzi się w wieku 63 lat. W służbach ratowniczych obowiązuje dyscyplina wojskowa. Służby ratownicze podlegają pod Ministerstwo ds. Nadzwyczajnych Sytuacji. W Centralnym Paramilitarnym Zawodowym Sztabie Ratownictwa Górniczego w Astanie zatrudnionych jest 50 osób, zaś cała struktura sztabu liczy 3400 osób. W Kazachstanie praktycznie państwowych kopalń nie ma. Największe należą do korporacji, w których państwo ma swój udział. Dominują kopalnie podziemne. W ubiegłym roku ratownicy wyjeżdżali na wezwanie ok. dwa tysiące razy. Są to wyjazdy nie tylko do akcji ratowniczych, ale również do wszystkich zdarzeń wypadkowych w kopalniach i innych np. gaszenie pożaru stepu. Przemysł węglowy Kazachstanu jest jednym z ważniejszych sektorów gospodarki. Największy oddział terenowy Paramilitarnego Sztabu znajduje się w Karagandzie, mieście oddalonym o 200 km od paramilitarnego sztabu. Najdalej oddalony filiał mieści się aż 1000 km od sztabu. Jednostka w Karagandzie, w której stale pełni dyżur 20 zastępów ratowniczych zabezpiecza 8 kopalń węgla kamiennego. Dyżur pełni tam również pogotowie wodne oraz grupa ratownictwa wysokościowego. W przypadku Zdj. 2. Poligon ćwiczeń ratowników górniczych w Karagandzie wezwania ratowników do akcji przez zakład górniczy natychmiast wyjeżdża 8 zastępów ratowniczych, każdy oddzielnym wozem bojowym z pełnym wyposażeniem. W ich miejsce mobilizuje się kolejną grupę ratowników w celu uzupełnienia stanu osobowego w jednostce. Ratownicy górniczy, chociaż są pracownikami jednostki ratownictwa wykonują prace w kopalniach nie tylko podczas akcji ratowniczych ale również podczas normalnego ruchu zakładu górniczego. W Kazachstanie każdy ratownik sam przygotowuje sobie aparat regeneracyjny do użycia zarówno podczas akcji ratowniczej jak i ćwiczeń, natomiast po zakończeniu pracy wykonuje jego dezynfekcję i kontrolę. Tak więc kazachscy ratownicy są również mechanikami sprzętu ratowniczego. Podczas szkolenia załogi szczególną uwagę poświęca się samoratowaniu w przypadku niebezpiecznych zdarzeń w kopalni. Oprócz tego na każdej kopalni przez całą dobę zatrudnieni są pracownicy jednostki ratowniczej, którzy na bieżąco współpracują z działem wentylacji jak i z innymi działami kopalni. Wspólnie opracowują mapy, schematy, plany alarmowania i mobilizacji. Dokumenty te na bieżąco aktualizowane, przechowywane są zarówno w kopalni jak i w jednostce ratownictwa. W przypadku niebezpiecznego 7

10 NR 3/2013 zdarzenia w kopalni rozpoczyna się akcję ratowniczą, którą organizuje pracownik jednostki ratownictwa niezwłocznie po przybyciu zastępów ratowniczych na zagrożoną kopalnię. Akcją ratowniczą kieruje jednak dyrektor kopalni przy pomocy służb sztabu paramilitarnego. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo prowadzenia akcji ponoszą na równi zakład górniczy jak i jednostka ratownictwa. W Kazachstanie nie ma organu nadzoru górniczego. W przypadku zdarzenia, w którym są ofiary śmiertelne odpowiada się przed policją i prokuraturą. Za stan bezpieczeństwa w zakładzie górniczym odpowiada właściciel, tym bardziej kładzie się nacisk na przestrzeganie wszystkich przepisów. 11 stycznia 2008r. miała miejsce jedna z największych katastrof górniczych w historii kazachskiego ratownictwa. W kopalni węglowej Abajskaja doszło do wybuchu metanu, podczas którego zginęło 30 górników. Wysoka temperatura oraz zagrożenie kolejnymi wybuchami spowodowało, że podjęto decyzję o wyizolowaniu całego rejonu i pozostawieniu ciał poległych górników w zatamowanych wyrobiskach. Do dnia dzisiejszego nie wydobyto ciał poległych górników. Na pa- Zdj. 4. Delegacja CSRG S.A. wraz z przedstawicielami kopalni i sztabu paramilitarnego przed zjazdem na dół kopalni miątkę tego tragicznego wydarzenia wzniesiono pomnik na cześć zmarłych górników, który znajduje się niedaleko kopalni, w której doszło do tego tragicznego w skutkach zdarzenia. W trakcie pobytu w Kazachstanie delegacja CSRG S.A. miała również możliwość zwiedzenia kopalni węgla kamiennego w mieście Szachtinsk. Zorganizowano również zjazd na dół na poz. 477m. W trakcie objazdu dołowego wizytowano ścianę wydobywczą oraz drążony przodek kamienny. Kopalnia prowadzi wydobycie na dwóch ścianach strugowych o wysokości 1,25m, które uzyskują 8500 ton węgla na dobę. W kopalni zatrudnionych jest 1800 osób, z czego 1300 pracuje pod ziemią. W kopalni wykorzystywane są dyspozytorskie systemy nadzoru bezpieczeństwa i automatycznej aerometrii górniczej produkcji angielskiej. Roboty górnicze są wykonywane przez pracowników kopalni, nie zatrudnia się firm obcych. Przed zakończeniem wizyty delegacji z CSRG S.A. w Kazachstanie obie strony wyraziły chęć zorganizowania wspólnych ćwiczeń ratowników oraz służb specjalistycznych z Kazachstanu i z Polski na terenie obu krajów. W czerwcu br. naczelnik Centralnego Paramilitarnego Zawodowego Sztabu Służb Ratownictwa Górniczego oraz dyrektor największego oddziału terenowego z Karagandy gościli w Polsce z okazji II Warsztatów Ratowniczych organizowanych przez Centralną Stację Ratownictwa Górniczego S.A. Zdj.3. Pomnik symbol katastrofy górniczej z dnia r., w której zginęło 30 górników mgr inż. Marcin Pypeć OSRG Wodzisław 8

11 NR 3/2013 laserowy inspektor szybowy Ocena stanu technicznego wyrobisk górniczych za pomocą skanera laserowego Na każde wyrobisko zlokalizowane w podziemnym zakładzie górniczym, a szczególnie wyrobiska pionowe (szyby) oddziałuje w okresie eksploatacji cała gama czynników środowiskowych jak też technicznych, które wpływają na stan techniczny budowli oraz realizowane przez nią zadania. Zjawiska te (jak i przepisy Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie BHP 170 ust.2) wymuszają na użytkowniku wyrobisk ich kontrolę mającą na celu identyfikacje niekorzystnych zmian i zapobieganie dysfunkcji wyrobisk, a na podstawie otrzymanych danych podjęcie odpowiednich kroków przeciwdziałających wystąpieniu awarii czy katastrof. Poważny problem występuje w przypadku wyrobisk pionowych, w szczególności, gdy nie są wyposażone w urządzenia wyciągowe (np. szyby wydechowe w których panują trudne warunki: m.in. zapylenie, zamglenie, podwyższona temperatura powietrza, itp.). Centrum Usług Specjalistycznych Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego CEN-RAT Sp. z o.o. z siedzibą w Bytomiu jest inicjatorem projektu (stworzonego przy współpracy z firmą FBC Software House) prototypowego urządzenia skanującego o nazwie laserowy inspektor szybowy (LIS), który ma za zadanie wykonanie pomiaru rury szybowej. Stosowanie tego urządzenia w pełni odpowiada realizacji okresowych kontroli, jakimi poddawane są wyrobiska pionowe dla zapewnienia wymogu stosownego zapisu w w/w Rozporządzeniu Rys.1 Przestrzenna koncepcja zabudowy dalmierzy laserowych wraz z zaznaczeniem obszarów skanowania ( ). Analiza danych z rejestracji wnętrza wyrobiska pozwala na wskazanie nieprawidłowości w obudowie wyrobiska oraz ich dokumentowanie i archiwizację. zasada PrAcy urządzenia Idea zbudowanego urządzenia opiera się na wykorzystaniu czterech przemysłowych dalmierzy laserowych SICK LMS 200, które działają w zakresie kąta poziomego 1000 z rozdzielczością maksymalną 0,250. Odpowiednie ustawienie dalmierzy względem siebie pod kątem prostym (rys. 1), pozwala na realizację pomiarów w całym horyzoncie, z kilkustopniowymi zakładkami. Zasada pomiaru impulsowym dalmierzem laserowym polega na pomiarze różnicy czasu między impulsami sygnału wysyłanego i powrotnego (rys 2). Znając prędkość fali elektromagnetycznej można wyznaczyć odległość D na podstawie zależności: Gdzie: c prędkość fali elektromagnetycznej, t czas mierzony przez odbiornik lasera. Z uwagi na konieczność uzyskania bardzo dokładnych interwałów czasu, dokładność dalmierza jest określona na kilka milimetrów i zmniejsza się wraz z odległością. budowa urządzenia Podstawowym elementem urządzenia jest głowica pomiarowa penetrująca wyrobisko, wykonująca pomiary, która oprócz zasadniczej części jakimi są dalmierze laserowe posiada szereg urządzeń współpracujących takich jak: komputer przemysłowy rejestrujący dane pomiarowe przekazywane przez dalmierze laserowe, średnica - 56 cm wysokość cm waga kg Rys. 2 Zasada pomiaru odległości dalmierzem laserowym impulsowym 9 Rys. 3 Głowica pomiarowa skaner laserowy inspektor szybowy

12 NR 3/2013 magnetometr - w celu orientacji poszczególnych wykonywanych przekrojów, przekazujący dane on-line do modułu sterującego, zestaw służący do kompensacji ruchów jakim podlega głowica przemieszczająca się w wyrobisku, blok pomiaru i regulacji wewnętrznego środowiska głowicy pomiarowej, kontroler środowiska pracy głowicy pomiarowej. zespół zasilający zasila energetycznie wszystkie elementy składowe głowicy. Uzupełnieniem niezbędnym do wykonania pomiarów całości systemu są elementy nadawczo - odbiorcze, czyli anteny kierunkowe zapewniające komunikację między urządzeniem, a stanowiskiem monitorującym, oraz enkonder bezpośrednio współpracujący z liną, na której zamocowany jest opuszczany do szybu skaner, wskazuje on jego pozycję w szybie. realizacja PoMiAru Schemat stanowiska do skanowania szybu pokazano na rysunku 4, natomiast sam pomiar polega na opuszczaniu głowicy pomiarowej (4), zawieszonej na linie urządzenia wyciągowego (PWR wciągarka, w szybach nie wyposażonych w urządzenie wyciągowe) lub też na przejeździe z głowicą pomiarową na klatce szybowej czy też podwieszonej do niej. Praca głowicy pomiarowej jest obserwowana na stanowisku monitorującym (2), które otrzymuje dane z komunikacji radiowej przekazywanej za pomocą anten kierunkowych (3) z których jedna jest zabudowana na głowicy pomiarowej i podłączona do niej a druga na zrębie szybu i podłączona do stanowiska monitorującego (istotne jest aby anteny kierunkowe zabudowane zostały w sposób taki aby wzajemnie się komunikowały). Ponadto dla uzyskania informacji o pozycji głowicy w szybie na stanowisku monitorującym podłączony jest enkonder (1), który współpracuje z liną urządzenia wyciągowego i przekazuje informacje o pozycji głowicy pomiarowej w szybie. Techniczną istotą wykonania pomiaru jest penetracja wyrobiska przez głowicę pomiarową z możliwie stałą prędkością. Prędkość z jaką przemieszcza się głowica ma duży wpływ na dokładność pomiaru; na podstawie przeprowadzonych prób określono optymalną prędkość w zakresie od 0,1 do 0,3 m/s. W wyniku otrzymanych pomiarów tworzona jest bardzo gęsta spirala punktów powstałych z połączenia wielu przekrojów poprzecznych oddalonych od siebie o wartość skoku m, związana z prędkością przemieszczania się głowicy pomiarowej w szybie oraz prędkością skanowania jednego profilu. Wielkość tą można wyznaczyć wg wzoru: gdzie: v oznacza prędkość liniową przemieszczania się głowicy, f częstotliwość pracy głowicy skanera. Dla zastosowanych dalmierzy laserowych LMS 200 częstotliwość skanowania wynosi 75 Hz (75 obrotów głowicy skanującej na sekundę), przy prędkości 0,2 m/s poruszającej się głowicy pomiarowej wartość skoku m wynosi 1,33 mm w funkcji głębokości szybu. Oznacza to, że cała przestrzeń poddawana badaniom jest zeskanowana w interwałach co 1,33 mm, a czas niezbędny do skanowania szybu o głębokości 1000 m wynosi 83 minuty. Dane pomiarowe rejestrowane są w czasie rzeczywistym, a zarejestrowane skany skorelowane z informacjami pochodzącymi z licznika drogi, odnoszone są do rzeczywistej pozycji głowicy pomiarowej w szybie. opracowanie i AnAlizA wyników PoMiArów Zarejestrowane dane przez komputer głowicy pomiarowej po zakończo- nych pomiarach zostają przeniesione Rys. 4 Schemat stanowiska pomiarowego 10

13 NR 3/2013 ID 7 ID 10 ID 12 Rys. 5 Wizualizacja anomalii obmurza szybu w 3D ID 7 ID 10 ID 12 Rys. 6 Anomalia szybu przedstawione w formie okręgów (przekrojów szybu) na stanowisko analityczne (poz. 5 na rys 4), gdzie za pomocą dedykowanych aplikacji poddane są opracowaniu, polegającemu na: dokonywaniu procesu rejestracji, czyli połączenia wielu chmur punktów w całość na podstawie transformacji przestrzennej do układu bezwzględnego, generowaniu animacji z dowolnie wybranego fragmentu lub całości skanu z możliwością generowania filmów w dwóch kierunkach, prezentacji zebranych danych umożliwiającą wskazanie elementów wymagających analizy określanie rodzaju edytowanych danych pomiarowych takich jak długość, szerokość, powierzchnia, kubatura, rodzaj, generowaniu zaznaczonych anomalii z wymiarami, lokalizacją, pozycją w szybie, opisem zaznaczonych danych, analizie różnicowej wybranych porównywalnych anomalii w formie nakładanych warstw z możliwością ich dopasowania, pozycjonowania i określenia różnic na nich występujących. Rezultatem tego jest wizualizacja (odwzorowanie) powierzchni badanego szybu w postaci prezentacji 3D o zmiennej perspektywie ustalanej przez operatora. Zebrane wartości pomiarowe tworzą modelowe obrazy wyrobiska w różnych układach odwzorowania graficznego wyników pomiarów: wizualizacja wyrobiska w 3D (rys. 5) rozwinięcia (szybu) walca w okręgi jako przekrojów prostopadłych szybu (rys. 6), rozwinięcia (szybu) walca w płaszczyznę. Wybrane punkty pomiarowe są przedstawione również w formie rozwinięcia walca szybu (rys. 7) w płaszczyźnie, co jest niezmiernie istotne dla uzyskania wiedzy o ich wzajemnym usytuowaniu w szybie. 0 o 90 o 180 o 270 o 360 o Rys. 7 Fragment szybu jako płaszczyzna walca z zaznaczonymi anomaliami 11

14 NR 3/2013 Poniżej, w tabeli nr 1 przedstawiono wyniki pomiarów, które ukazują charakter zmian anomalii obmurza w rocznym odstępie czasowym. Każda anomalia szybu jest dokładnie określona z podaniem jej współrzędnych liniowych oraz kątowych i na podstawie tych danych oraz parametrów szybu (obmurza) określić można dynamikę ich zmian. Analiza wyników pomiarów Zmiany w stanie technicznym omawianego szybu w okresie 12 miesięcy między dwoma kolejnymi wykonanymi pomiarami są nieznaczne. W punktach pomiarowych ID 7, ID 10 i ID 12 nastąpił wzrost ubytku na głębokość do maksimum 10 cm i objętość ubytku do wielkości 1,256 m 3. W okresie pomiędzy wykonanymi pomiarami pojawiły się dodatkowe dwa miejsca oznaczone jako punkty pomiarowe ID 17 i ID 18, na poziomie odpowiednio 170 i 250 m. Maksymalna aktualnie głębokość ubytku wynosi 10 cm co stanowi 18% grubości obmurza. Podsumowanie 1. Urządzenie do laserowego skanowania wyrobisk górniczych LIS jest nowoczesnym rozwiązaniem umożliwiającym nieinwazyjne uzyskanie trójwymiarowych obrazów i wizualizację powierzchni obudowy wyrobisk górniczych (szybów). Informacje uzyskane w wyniku zastosowania techniki skaningowej są w pełni przydatne do kontrolowania stanu technicznego obmurza obiektu szybowego. 2. Metoda skaningu laserowego, dająca precyzyjny obraz wnętrza jest przydatna również w sytuacji remontu obudowy szybu; pozwala na precyzyjne zwymiarowanie ubytku (poziom, powierzchnia, kubatura czy też głębokość), jak również możliwe jest dokonanie zarejestrowania obrazu po wykonanej naprawie w celu stwierdzenia jakości wykonania. 3. W przypadkach dynamicznie występujących zmian w stanie technicznym obudowy, przez zwiększenie częstotliwości pomiarów możliwe jest precyzyjne określenie szybkości zachodzących zmian. 4. Poprzez zastosowanie odpowiednio dedykowanej aplikacji wymiarowania i tworzenia filmu 3D, obróbka zarejestrowanych danych nie jest operacją czasochłonną. 5. Zastosowana metoda skaningu laserowego pozwala uzyskać informacje na temat stanu i wyglądu nie tylko samego wyrobiska szybu ale również elementów zbrojenia szybowego. Literatura: 1. Materiały wewnętrzne CEN-RAT Sp. z o.o. 2. dr inż. Tomasz Lipecki Kompleksowa ocena stanu geometrycznego i obiektów i urządzeń szybowych z zastosowaniem skaningu laserowego wyd. AGH seria Monografie, nr 277, 2013 r. mgr inż. Adam Tokarz CUS CSRG CEN-RAT Sp. z o.o. w Bytomiu Tabela nr 1 - Zestawienie wyników pomiarów. Pomiar bieżący poprzedni Punkt Poziom h pomiarowy 1 h 2 N 1 N 2 Y X z max V Różnica V [m] [m] [ 0 ] [ 0 ] [m] [m] [m] śr. [m 3 ] pśr [m 3 ] objętości V śr.- V pśr ID ,07 0,39 0,05 0,058 0,058 ID ,5 0,38 0,06 0,065 0,065 ID ,3 0,62 0,03 0,064 0,064 ID ,9 0,53 0,03 0,073 0,073 ID ,2 0,34 0,06 0,042 0,042 ID ,5 0,96 0,02 0,067 0,067 ID ,8 140, ,52 0,29 0,1 0,110 0,096 0,014 ID ,5 0,53 0,05 0,066 0,066 ID ,2 0,58 0,05 0,049 0,049 ID , ,8 2,02 0,05 1,236 1,19 0,046 ID ,6 0,53 0,03 0,046 0,046 ID ,02 1,10 0,09 0,663 0,606 0,057 ID ,6 0,19 0,05 0,027 0,027 ID ,2 0,38 0,05 0,078 0,078 ID ,9 0,39 0,04 0,061 0,061 ID ,5 0,86 0,03 0,151 0,151 ID ,05 0,43 0,06 0,060 - ID ,47 1,06 0,04 0,176 - gdzie: poziom oznacza odległość od zrębu szybu w [m] ID1 oznaczenie punktu pomiarowego h 1 początek uszkodzenia obudowy w [m] h 2 - koniec uszkodzenia obudowy w [m] N 1 początek anomalii w odniesieniu do kierunku północnego w [ 0 ] N 2 koniec anomalii w [ 0 ] x wymiar poziomy anomalii w [m] y wymiar pionowy anomalii w [m] z max maksymalna głębokość ubytku w [m] V śr średnia objętość ubytku w [m 3 ] V pśr średnia objętość ubytku w [m 3 ] - poprzedni pomiar 12

15 NR 3/2013 funkcjonowanie ratownictwa górniczego w świetle wyników badań socjologicznych przeprowadzonych wśród kadry kierowniczej kopalń węgla kamiennego część VIII. Prezentowane w niniejszym opracowaniu wyniki socjologicznych badań jakościowych wśród przedstawicieli wyższego dozoru kopalń węgla kamiennego stanowią wynik realizacji finansowanego przez MNiSzW projektu badawczego N pt. Kierunki modernizacji funkcjonowania ratownictwa górniczego w branży górnictwa węgla kamiennego z uwzględnieniem uwarunkowań ekonomicznych i społecznych. Tekst stanowi rozdział książki pod redakcją Kai Gadowskiej pt. Ratownictwo górnicze w kopalniach węgla kamiennego. Uwarunkowania techniczne, ekonomiczne, organizacyjne i społeczne, opublikowanej nakładem Wydawnictwa Głównego Instytutu Górnictwa w 2011r. struktura organizacyjna ratownictwa górniczego Zdecydowana większość respondentów opowiedziała się za pozostawieniem dotychczasowej struktury organizacyjnej ratownictwa górniczego bez zmian, w myśl zasady lepsze wrogiem dobrego. Argumentowano, że obecna struktura dobrze funkcjonuje od lat, sprawdziła się w działaniu. Ale po co, po co zmieniać coś, co funkcjonuje dobrze? pytał retorycznie jeden z kierowników KSRG. Jak się wyraził jeden z kierowników ruchu zakładu: Powiem tak, ratownictwo górnicze działa w takiej strukturze od lat i działa dobrze. I niech tak zostanie. Lepsze wrogiem dobrego. Inny z kierowników ruchu stwierdził: Nie wiem czemu miałyby służyć jakieś zmiany. Doświadczenie pokazuje, że ratownictwo funkcjonuje dobrze, nawet bardzo dobrze, więc po co przy tym majstrować. Zdaniem jednego z kierowników akcji na dole: Ten system, który obowiązuje nas jest, uważam, najlepszym systemem. Jest najbardziej efektywny. Prosty, sprawdzony w działaniu. Za podsumowanie może posłużyć stwierdzenie jednego z kierowników akcji: Po co psuć coś, co jest dobre? Prywatyzacja ratownictwa doprowadziłaby, zdaniem zdecydowanej większości badanych, do dezintegracji ratownictwa. Wskazywano m.in., że spółek węglowych, podmiotu prywatnego nastawionego na zysk przy najmniejszych kosztach, nie byłoby stać na zakup dla indywidualnych kopalń specjalistycznego sprzętu, jaki jest w dyspozycji CSRG. Jeden z rozmówców ujął to tak: Ja myślę, że po sprywatyzowaniu ratownictwa stałoby się coś niedobrego, bo przedsiębiorca nie ma czasu, przedsiębiorca będzie się koncentrował na tym, z czego ma zysk, na wydobyciu węgla. I jest zagrożenie, że sprawy ratownicze zeszłyby na drugi plan. W chwili obecnej działka wentylacji, działka ratownictwa górniczego jest na wyższym szczeblu niż była wcześniej. My w Centralnej Stacji mamy kursy rozmaite. Ale my współpracujemy przede wszystkim z Okręgową Stacją. I ona jest jak gdyby wydłużoną ręką Centralnej Stacji. I prowadzimy te wszystkie ćwiczenia, rozmowy, dyskusje. I współpraca jest dobra. Uważam, że nie można tego zepsuć. [ ] Ja nie jestem zwolennikiem modelu czeskiego. Ja nie jestem za tym. Nas jako przedsiębiorców nie będzie stać na specjalistyczny sprzęt. Przykład, my mamy jeden szyb bez wyciągu, bez urządzeń wyciągowych i korzystamy z Centralnej Stacji z wyciągu ratowniczego. Oczywiście my musimy za to zapłacić, to jest jasne. Ale nie musimy utrzymywać tego i to nas nie kosztuje. I w takich sytuacjach to, że istnieje Centralna Stacja jest dla nas bardzo pozytywne. [ ] Po każdej akcji ratowniczej nieplanowanej są komisje, które dochodzą jak doszło do zdarzenia, w jaki sposób to zdarzenie zostało ujarzmione i jakie skutki, jakie błędy były popełniane. Wszystko krok po kroku jest analizowane i są wyciągane wnioski. Na podstawie wniosków z akcji ratowniczych zmieniane są przepisy, zmieniają się wytyczne Centralnej Stacji. To jest ich rola i robią to, uważam, dobrze i nie ma tego co psuć. Podobne stanowisko zajął kolejny respondent, zastępca kierownika ruchu zakładu: Prywatne ratownictwo zmieniłoby obraz tego ratownictwa, które jest teraz. I ja myślę, że zmieniłoby na minus. Pod względem ekonomicznym być może byłby plus. Pod względem merytorycznym mogłoby się pogorszyć, i to o wiele. Inny respondent, kierownik jednej z KSRG wyraził opinię: Prywatyzacja ratownictwa nie byłbym za tym. Ponieważ jeśli jest firma, która znajduje się w rękach prywatnych, w takiej firmie zysk jest na pierwszym miejscu. A taka kolejność nie powinna mieć miejsca w przypadku ratownictwa. Kolejny respondent, kierownik sztabu akcji stwierdził: Ja nie znam tak naprawdę kosztów, jakie ponoszą zakłady górnicze z tytułu korzystania z usług Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego. Gdyby to realnie przełożyć na koszta, to chyba nie są aż takie gigantyczne pieniądze. [ ] Można by scedować część zadań Centralnej Stacji na Stacje Okręgowe, a Centralnej Stacji pozostawić tylko stricte nadzór nad ich pracą, takiego organu kontrolującego. Pytanie tylko, czy to ma sens. Bo jeżeli Centralna Stacja ma bardzo specjalistyczny sprzęt, to co się stanie, jeśli do zakupu tego samego sprzętu zmusimy Stacje Okręgowe. Czy to obniży koszty? Moim zdaniem to podwyższy koszty. [ ] Moim zdaniem organizacyjnie system jest dobry. Skoro jest dobrze, to po co poprawiać? Co my chcemy poprawiać jakąś ewentualną reformą? Zdaniem jednego z zastępców kierownika KSRG: Teoretycznie można by pominąć Centralną Stację. Ten Bytom 13

16 NR 3/2013 przenieść do okręgówek poszczególnych. Tylko teraz kto to wszystko będzie koordynował? Bo Stacja Okręgowa mogłaby robić to co Bytom. Tylko że każda okręgówka musiałaby te same warunki spełnić. Musiałby być narzucony pewien schemat, pewien reżim. Poza tym w tej chwili to co ma Centralna Stacja, jeżeli chodzi o ten sprzęt, to żadnej z kopalń by na to stać nie było. Inertyzacja gazów, wytwornice. No żadnej kopalni nie będzie stać na to. Później jest pogotowie dźwigowe, kiedy do szybu musi wjechać 1000 metrów liny z kabiną, jak ludzie zostaną uwięzieni. Mają tylko na Centralnej Stacji. Taka jedna maszyna ten Steier, żeby to urząd dopuścił do takiej pracy, no to są miliony. Tzw. pomiarowe pogotowie, kiedy jak jest pożar to jadą zaraz z chromatografem, jadą zaraz z tymi miernikami z tymi mikropakami tzw., które w ciągu dwóch-trzech minut można podłączyć, jak jest linia i już mieć pomiar atmosfery. Te szybkie działania tego pogotowia pomiarowego. Czy wodne, mają specjalne pompy dla odwadniania szybów. No jest to tam w jednym miejscu zgromadzone dla wszystkich. [ ] No każdej kopalni by nie było stać. No nie ma szans. [ ] Ta formuła ratownictwa, która funkcjonuje, dotychczas się wszędzie sprawdzała. To jest rozbudowane, to jest racja. No, trochę można by było ściągnąć też z czeskiego ratownictwa. Jednak lepiej mieć na kopalni swoich, najlepiej mieć u siebie fachowców. Kolejny z rozmówców zauważył: Jasne jest, że żadna kopalnia, traktując ją autonomicznie nie jest w stanie świadczyć usług w zakresie ratownictwa górniczego na tak wysokim poziomie jak Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego. Musiałaby utrzymywać po prostu cały sprzęt, co jest niemożliwie. Przykładem na to są chociażby przewoźne wyciągi ratownicze. W Polsce są pewnie ze cztery takie wyciągi, z czego dwa posiada Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego w Bytomiu. A koszt zakupu takiego urządzenia jest ogromny. Kolejni respondenci zwracali uwagę na przeszkody praktyczne związane z potencjalną zmianą organizacji ratownictwa: Abstrahując od kwestii ekonomicznych, kolejny problem pojawiłby się na styku ratownictwa prywatnego i kopalnianego. Prywatni ratownicy nie będą znali kopalni, nie będą znali jej specyfiki. Następny rozmówca argumentował: Na pewno jeśli się trzyma zastępy ratownicze na terenie zakładu, to one są w stanie najszybciej zacząć działać w tej pierwszej chwili zagrożenia. Jeżeli byłyby to zastępy zewnętrzne i nie byłyby na terenie zakładu, to byłby dłuższy czas zanim one się pokażą. Przy czym, jeżeli byśmy założyli, że one mają być na terenie zakładu, żeby szybko weszły w akcję, koszty będą porównywalne. Poza tym zastępy ratownicze, które są dyżurujące, one i tak robią jakieś niezbyt uciążliwe prace profilaktyczne. One są cały czas na dole. W chwili zdarzenia one są przekierowywane do miejsca zdarzenia. Więc nie jest to tak do końca, że koszt, że my opłacamy tych ludzi, a z ich pracy nic nie ma, że oni siedzą i tylko czekają. Kolejną rzeczą jest, jeżeli wprowadzimy ratownictwo zawodowe my już je w pewnym sensie mamy, dlatego że jak przyjeżdżają zastępy z Okręgowej Stacji, kopalnia opłaca prace tych osób; to samo, jeżeli przyjadą z Centralnej każda kopalnia jest inna, specyfika jest niesamowita. Jest to rodzaj labiryntu, jeśli chodzi o wyrobiska, jeśli chodzi o urządzenie, jeśli chodzi o zasilanie w wodę, w prąd, we wszystko. Osoby z zawodowego ratownictwa [zewnętrznego] i tak musiałyby korzystać z pomocy pracowników danego zakładu. A jeżeli dany pracownik nie jest członkiem drużyny ratowniczej, nie może założyć aparatu. No i nie może wchodzić wtedy w skład takiego zastępu. [ ] Koszty wypożyczenia sprzętu wcale nie są aż takie duże. Jaki jest sens, żebyśmy my mieli awaryjny wyciąg do ewakuacji ludzi z szybów w każdej spółce, skoro jest jeden w Centralnej? Liczy się doświadczenie Centralnej Stacji Ratowniczej, które oni zbierają w całym górnictwie. Struktura ratownictwa od kilkudziesięciu lat jest znana i sprawdziła się w ciągu tych lat. Centralna Stacja już jest samodzielnym podmiotem gospodarczym, więc koszty, jakie są kładzione z tego tytułu na poszczególne zakłady w całym górnictwie polskim nie są znowuż aż takie duże, żeby miały w drastyczny sposób nas obciążać. Kierownik akcji na dole stwierdził: Nie, nie! Bałbym się prywatyzacji, bo na pewno poleciałoby to po kosztach i na pewno ci ludzie nie mieliby takiego doświadczenia. Ratownicy nie mieliby gdzie tego doświadczenia zdobywać. Ja mam ratowników na dole, którzy uczą się robót górniczych. Oni są cały czas na dole i mają ten warsztat pracy i zagrożenia czują. Poza tym jak jadą gdzieś na akcję, to powiedzmy warunki w śląskich kopalniach no różnią się czasami, ale są porównywalne. Natomiast gdzie ten prywatny miałby zdobyć doświadczenie? To nie jest tak, że znajdzie się człowieka na ulicy, zrobi mu tor przeszkód, pochodzi trochę w aparacie w jakichś tam tunelach czy w piwnicach. No nie widzę tego, naprawdę nie widzę. Poza tym kto ich roboty górniczej nauczy? Jak podbudować strop. Tego się w piwnicy nie da nauczyć, na torze tak samo. Tak że z jednej strony merytoryczne doświadczenie tych ratowników związanych z obsługą sprzętu, ze znajomością procedur, z umiejętnością robienia pomiarów, myślenia, co z tego wynika, jakie zagrożenie jest, co mu się może stać. Pewnych rzeczy można teoretycznie nauczyć. Natomiast obycia z dołem i wszelkimi pracami związanymi z dołem, no tego w żaden sposób nie da się zrobić. Tak że dla mnie to jest parodia, żeby próbować prywatną firmę w to miejsce zrobić. Może w aparatach by umieli chodzić, może by umieli mierzyć. Ale potrzebne jest praktyczne doświadczenie na kopalni. A ci ratownicy uczą się całe życie. Każda akcja jest inna, każda sytuacja awaryjna na dole jest inna. Owszem można wspólne mianowniki do tego znaleźć, ale czerpie się to doświadczenie z różnych sytuacji. Jeden z kierowników akcji zauważył: Te rewolucyjne pomysły rodzą się chyba w głowach nie za bardzo znających realia, nie praktyków. Raczej bym tu w kwestii prywatyzacji służb ratowniczych nie mieszał. [ ] Dla mnie najważniejsza przy prowadzeniu akcji jest mobilność zastępów. Mobilność również tych zastępów specjalistycznych, bo takimi też się posiłkujemy z Centralnej Stacji. Czy pomiarowe, czy gazów inertnych to są jak gdyby podstawowe przy akcjach pożarowych pogotowia. 14

17 NR 3/2013 I naprawdę przyjazd z Bytomia nie trwa długo. Przy akcji, kiedy rzeczywiście minuty od początku zaistniałego zdarzenia rzutują na całość sukcesu, wtedy nie ma czasu na czekanie. Można oczywiście specjalistyczne zastępy pogrupować gdzieś na kopalniach, tylko też później dotarcie do miejsca zagrożenia to jest wszystko czas. No ja tego po prostu nie widzę. Zwracano także uwagę na ewentualne problemy, jakie mogłyby się pojawić w przypadku próby utworzenia prywatnego ratownictwa składającego się z pracowników niezatrudnionych w kopalniach: Na Centralnej Stacji pięciu ratowników z naszej kopalni jest delegowanych. Za trzy miesiące ja ich wymienię i poślę nowych. Sama jednostka, sama Centralna Stacja bez kopalnianych stacji i ludzi z kopalni nie istnieje. Gdyby miała inna formuła ratownictwa funkcjonować, to oni by dopiero musieli zechcieć przejść do Centralnej Stacji. A z reguły jest tak, że oni na takim oddelegowaniu, to owszem. Ale oni są zatrudnieni tutaj. Macierzystym zakładem jest kopalnia, Kompania czy Holding. Gdyby im powiedzieć, że od przyszłego miesiąca mają być zatrudnieni przez Centralną, no to wszyscy wracają. Na kopalni jakby no nie przeszedł badań, no to wraca normalnie na oddział. A w Centralnej co? Podnoszono argument, że w przypadku likwidacji CSRG, działanie nieskoordynowanych OSRG (bez nadrzędnej CSRG) mogłyby skutkować spadkiem możliwości skutecznego współdziałania ratowników górniczych, m.in. z uwagi na brak koordynacji szkoleń, brak wspólnych ćwiczeń. Według jednego z kierowników kopalnianych stacji ratownictwa: Nie wyobrażam sobie możliwości likwidacji CSRG i działalności kilku niezależnych stacji, odpowiadających, powiedzmy, obszarem działania obecnym Stacjom Okręgowym. Nawet z ekonomicznego punktu widzenia nie jest pewne czy byłoby to korzystniejsze rozwiązanie. To by wymagało pogłębionych analiz. Osobiście nie jestem przekonany [ ]. A jaka jednostka odpowiadałaby za koordynację szkoleń? Jaka instytucja odpowiadałaby za utrzymanie spójnego systemu działania? W przypadku zaistnienia zdarzenia, które wymagałoby zaangażowania większej liczby ratowników, jak mieliby współpracować? Podstawą współpracy są takie same szkolenia, wspólne ćwiczenia, które generują takie same schematy działania. Nie bardzo to sobie wyobrażam. Kolejny rozmówca stwierdził: Obecny system działa dobrze, działa od lat. Pod auspicjami Centralnej Stacji następuje pewna unifikacja, standaryzacja pewnego typu postępowań. A jeśli hipotetycznie Kompania Węglowa miałaby mieć swoją okręgówkę, Jastrzębska Spółka swoją okręgówkę, a Holding swoją okręgówkę, to my się będziemy rozchodzić, każdy będzie sobie, każdy sobie rzepkę skrobie, każdy sobie będzie swoje procedury wdrażał, to nie będzie dobre. Być może ze względów finansowych może by się to opłacało przedsiębiorcom. Natomiast z praktycznego punktu widzenia to nie jest dobre rozwiązanie. Jest tak, że jeśli coś się zdarzy na jakiejś kopalni, wtedy do akcji przystępują zastępy danej kopalni, przyjeżdża Okręgowa Stacja, która jest odpowiedzialna za daną kopalnię. Jeśli Centralna stwierdza, że jest mało ratowników, to przyjeżdża następna okręgówka. A tą pierwszą i drugą okręgówkę ubezpiecza trzecia okręgówka. To proszę sobie wyobrazić, jak by to wyglądało, jeśli w każdej z tych okręgówek by obowiązywały różne standardy. Pojawiały się jednak także inne opinie. Jeden z kierowników KSRG argumentował: Generalnie Okręgowa [Stacja Ratownictwa Górniczego] to można powiedzieć jest Centralna. Bo żadna decyzja nie wyjdzie ze Stacji Okręgowej, dopóki nie będzie zatwierdzona przez Centralną. Każde pismo idzie do Okręgowej przez Centralną itd. Powiem tak, że w tej chwili Centralna Stacja ratownictwa jest monopolistą. Gdyby były dwie jednostki, trzy jednostki, byłoby dla kopalń lepiej. Pewne sprawy byłyby tańsze. Naprawdę byłyby tańsze, bo pewne sprawy są drogie, a nie muszą być. Druga sprawa jest taka, że sama Centralna, by się odciążyła. Wiadomo, zdarzenia różnie, chodzą parami. Akcja jedna kopalnia, druga kopalnia. Fakt, że teraz kopalni mniej na Śląsku, ale jednak. Można by zrobić mniejsze jednostki, ale z podziałem. Że ta jednostka ma na przykład pogotowie pomiarowe oraz na przykład tam zawałowe. Ta jednostka zajmuje się tylko tym i tym, nie. A Centralna ma wszystko, jest monopolistą. A kopalnie są z nią związane. Przepis mówi, że musimy mieć umowę z jednostką ratownictwa. Jak nie podpiszemy, to nie mamy. [ ] Z drugiej strony kopalnia oczywiście, że dąży do ograniczenia kosztów. Można by kupić jakiś sprzęt specjalistyczny, taki jak ma CSRG, nawet lepszy. Natomiast nie trzeba by było kupować jakiegoś specjalistycznego drogiego sprzętu, który jest wykorzystywany kilka razy w roku, tylko z tego można by korzystać na zasadzie usługi. Kopalnie płacą Centralnej Stacji za samą gotowość, czy jakiejkolwiek udziela pomocy czy nie. A za każdą i tak pomoc, za każdy sprzęt pożyczony płaci się dodatkowo. [ ] Dobre byłby tutaj utworzenie jednostek ratownictwa mniejszych, które obejmowałyby przykładowo sześć kopalń. I na pewno przedsiębiorcom by się to lepiej opłacało niż płacić Centralnej Stacji. Ale szkolenia musiałyby dla wszystkich pozostać takie same. Jednocześnie, pomimo pozytywnej oceny funkcjonowania ratownictwa górniczego w obowiązującej strukturze organizacyjnej, w ramach warsztatów, jakie odbyły się w Głównym Instytucie Górnictwa z udziałem specjalistów ds. ratownictwa górniczego, przedstawicieli Wyższego Urzędu Górniczego, zarządów spółek węglowych, CSRG S.A. w Bytomiu, Związku Zawodowego Ratowników Górniczych i innych przetoczyła się dyskusja nad obecnym stanem ratownictwa w Polsce. Wskazywano na konieczność podjęcia działań w celu racjonalizacji współpracy kopalnianych stacji ratownictwa i Stacji Okręgowych oraz Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego. Formułowane były także postulaty racjonalizacji kosztów funkcjonowania ratownictwa górniczego przy zapewnieniu wysokiego poziomu zabezpieczenia ratowniczego. Przedstawiono m.in. propozycję zredukowania liczby Okręgowych Stacji Ratownictwa z obecnych czterech do trzech, jak również sformułowano postulat przeprowadzenia pogłębionej analizy funkcjonowania pogotowi specjalistycznych w ramach CSRG. Dr Kaja Gadowska Uniwersytet Jagielloński 15

18 NR 3/2013 Głosowy system łączności Jak powszechnie wiadomo prawie robi wielką różnicę, więc i tym razem producentowi, brytyjskiej firmie Golder bynajmniej nie udało się skonstruować całkowicie bezprzewodowej komunikacji dla ratownictwa górniczego. Uznany na świecie system podziemnej łączności głosowej opracowany ponad 10 lat temu pierwotnie przez inżynierów z Rock Mechanics Technology oferowany jest obecnie w zmodernizowanej bezprzewodowej wersji (MK2). Pomimo krytycznej powyższej uwagi odnośnie systemu M-Comm warto zapoznać się z jego rozwiniętą wersją, gdyż być może przyjęta przez konstruktorów koncepcja wyznaczy w przyszłości nowy kierunek rozwoju podziemnej łączności ratowniczej. Porównując system z dotychczasową wersją zauważyć można, iż uwzględniono tutaj charakterystyczną hierarchię systemu kierowania akcją oraz formę przepływu informacji na odcinku baza zastępowy pozostali członkowie zastępu. Zmodernizowany M-Comm zapewnia bowiem obecnie utrzymywanie łączności głosowej pomiędzy aparatem bazowym i aparatem ratownika (zastępowego) względnie przekaźnikiem radiowym umieszczonym w bębnie oraz dodatkowo pomiędzy członkami zastępu i zastępowym. Tak zorganizowany system wypełnia więc jedno z istotnych zaleceń Komisji zajmującej się wypadkiem w kopalni Krupiński w maju 2011 r. odnośnie bezprzewodowych środków łączności ratowników w zastępie. Na ryc.1 pokazany został poglądowy układ połączeń systemu M-Comm podczas prowadzenia akcji lub dojścia/powrotu z/do Ryc. 1. Schemat połączeń systemu M-Comm Ryc. 2. Prowadzenie przewodu w aparacie ratownika strefy zagrożenia. Odwijany z bębna jednożyłowy izolowany przewód o miedzianym lub stalowym rdzeniu służy jako medium transmisyjne (antena) podobnie jak w systemach z kablem promieniującym. Należy zaznaczyć, że przewód ten jest na tyle cienki, iż pełny bęben z kilometrowym odcinkiem drutu waży zaledwie 5 kg. Wykorzystywany efekt przenoszenia sygnału bazuje jednak na modulacji fali dość niską częstotliwością, co konsekwentnie powoduje, że źródła sygnałów powinny znajdować się bardzo blisko anteny. Faktycznie aby uzyskać sprzężenie obwodu magnetycznego przewód musi przechodzić przez szczelinę lub otwór w aparacie (ratownika lub bazowym) - szczegóły widać na ryc. 2. Takie przywiązanie do kabla dawało w starszym rozwiązaniu jednak pewnego rodzaju przewagę nad zwykłym systemem przewodowej łączności. M-Comm był bowiem bezkontaktowy i nawiązanie łączności z każdego miejsca w drodze lub powrocie ze strefy zagrożenia nie wymagało bezpośredniego wpięcie się do obwodu elektrycznego. Ponadto w celu połączenia kolejnych odcinków przewodu (albo naprawy w przypadku zerwania) wystarczyło jedynie odizolować i skręcić ze sobą końcówki drutu. Niemniej jednak w przypadku gdyby ratownicy chcieli np. wykonywać jakieś prace wymagające rozproszenia zastępu, choćby w obrębie kilku metrów, zastępowy musiał ze sobą przemieszczać aparat komunikacyjny (wraz z przewodem) podobnie jak w naszych PTR-ach. Mankamentu tego pozbawiona jest nowa konstrukcja M-Comm oferowana na rynku od 2012r. Członkowie zastępu (w tym również opcjonalnie zastępowy) są wyposażeni w indywidualne miniaturowe radiotelefony działające w paśmie Wi-Fi (2,4 GHz), które mogą komunikować się z aparatem ratownika nowego typu działającym teraz także jak przekaźnik sygnału do bazy (poprzez przewód). Nowością jest także opcja z bębnem kablowym aktywnym 16

19

20

21