Raport powiat ostródzki Przygotowanie narzędzi badawczych oraz przeprowadzenie i analiza badań nisz i zapotrzebowania rynku na usługi i produkty

Transkrypt

1 Raport powiat ostródzki Przygotowanie narzędzi badawczych oraz przeprowadzenie i analiza badań nisz i zapotrzebowania rynku na usługi i produkty w ramach projektu OWIES Ośrodek Wspierania Inicjatyw Ekonomii Społecznej w Elblągu Elbląg,

2 Zamawiający: Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych ul. Związku Jaszczurczego Elbląg tel Wykonawca: Rybnik ul. Kowalczyka 17 tel/fax Zespół badawczy: 1. Zdzisław Wolny 2. Rafał Piszczek 3. Andrzej Kempa 4. Ewa Tkocz-Piszczek 5. Bartosz Olcha 2

3 Wprowadzenie Celem głównym badania była identyfikacja branż, usług, towarów, na które istnieje zapotrzebowanie i określenie realnych możliwości prowadzenia działalności w tym zakresie przez przedsiębiorstwa społeczne na terenie powiatu ostródzkiego. W zgodnie z powyżej przedstawionym celem głównym, niniejsze badanie dostarczyło wyczerpujących danych w następujących obszarach badawczych: identyfikacja minimum 2 kluczowych nisz rynkowych w każdym sektorze (sektorze usług, produkcji, towarów (handlu) (2x3=6 nisz), analiza zidentyfikowanych nisz w odniesieniu do segmentów rynku (wg kryteriów segmentacji: grupy społeczne, klasy cen, wysokość zarobków, płeć i wiek klientów docelowych oraz specyficzne profile wymagań), określenie otoczenia konkurencyjnego dla zidentyfikowanych nisz rynkowych, analiza strony popytowej (tj. struktury oraz potrzeb potencjalnych klientów). Niniejsze opracowanie stanowi podsumowanie i zestawienie najważniejszych wyników uzyskanych w toku badania i dokonanych analiz. Wszystkie jego elementy stanowią diagnozę aktualnego stanu zapotrzebowania na usługi i towary w ramach określonych branż oraz propozycję możliwości prowadzenia działalności w zidentyfikowanych niszach przez przedsiębiorstwa społeczne. Badanie dostarczyło odpowiedzi na szereg pytań, na podstawie których przeprowadzono analizę z wykorzystaniem kilku odrębnych metod badawczych, wskazanych w dalszej części niniejszego opracowania. Nota metodologiczna Na proces badawczy składały się następujące etapy realizacji projektu: 1. Opracowanie metodologii badawczej, narzędzi badawczych, 2. Analiza danych zastanych, 3. Dobór próby, realizacja terenowej fazy badania, 4. Digitalizacja pozyskanego materiału empirycznego, 5. Opracowanie raportu statystycznego, 6. Opracowanie raportu końcowego. Informacje na temat założonego zakresu badawczego uzyskano dzięki zastosowaniu narzędzi badawczych przygotowanych przez Wykonawcę. Narzędzia zostały opracowane odrębnie dla każdej z badanych grup. Zagadnienia stanowiące ich treść zostały skonstruowane w oparciu o wytyczne określone przez Zamawiającego, składając się łącznie z: 3

4 20 pytań badanie ilościowe przedsiębiorców, 5 pytań badanie ilościowe mieszkańców, 10 zagadnień badanie jakościowe przedstawicieli lokalnych władz. Nota metodologiczna Ponadto, dla celów diagnozy sytuacji obecnej i przeszłej zastosowano metodę analizy danych zastanych. Analizie tej poddano następujące dane: dokumenty statystyki publicznej dostępne w Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego, dane dostępne na stronach internetowych instytucji publicznych (web research), opracowania eksperckie, strategie rozwoju, roczniki statystyczne. Wielkość prób badawczych wyniosła: 100 dorosłych mieszkańców powiatu ostródzkiego dobranych do badania ilościowego (CATI) w sposób kwotowy, 100 przedsiębiorców, których działalność zarejestrowana jest na terenie powiatu ostródzkiego dobranych do badania ilościowego (CATI/PAPI) w sposób kwotowy, 2 przedstawicieli lokalnych władz dobranych do badania jakościowego (IDI) w sposób celowy. 4

5 Nota metodologiczna Podczas realizacji wywiadów dążono do tego, aby rozmowa miała szczery charakter, a każdy z uczestników badania miał nieskrępowaną możliwość artykułowania własnych poglądów z poczuciem, że informacje te zostaną objęte klauzulą anonimowości. Przed każdorazowym rozpoczęciem wywiadu respondent informowany był o pełnej anonimowości oraz o fakcie, że wszelkie odpowiedzi zostaną wykorzystane wyłącznie w ilościowych zestawieniach lub przytoczone bezpośrednio, ale bez podania danych mogących wskazywać na osobę, od której pochodzą. W trakcie rozmowy wykorzystano gradację tematów, począwszy od pytań najmniej angażujących respondenta i nie wywołujących u niego uczucia zniechęcenia koniecznością formułowania bardzo wyczerpujących odpowiedzi już na samym wstępie wywiadu. Podczas prowadzenia wywiadów ankieterzy zadawali pytania zgodnie z posiadanymi instrukcjami oraz we wskazanej kolejności. W przypadku, gdy respondenci posiadali wątpliwości co do treści zadawanego pytania, pytanie było odczytywane po raz drugi oraz objaśniane. Po zakończeniu wywiadu ankieter raz jeszcze przeglądał całość narzędzia w celu sprawdzenia, czy na wszystkie pytania udzielono odpowiedzi. Kontakt badacza z ankietowanymi w badaniu ilościowym miał formę pośrednią poprzez łącze telefoniczne lub bezpośrednią w siedzibie przedsiębiorstw (badania ilościowe przedsiębiorców). Z kolei wszystkie badania jakościowe były bezpośrednio moderowane przez pracowników firmy BIOSTAT w siedzibie instytucji, którą reprezentował dany uczestnik wywiadu pogłębionego. Analiza danych zastanych Obszar powiatu ostródzkiego obejmuje powierzchnię ha. Powiat położony jest w północnowschodniej części Polski i w zachodniej części woj. warmińsko-mazurskiego. Pod względem wielkości powierzchni, jest 22 powiatem w Polsce. Od północy powiat sąsiaduje z powiatami elbląskim i lidzbarskim, od wschodu z olsztyńskim, od południa z działdowskim i nidzickim, a od zachodu ze sztumskim i iławskim, z którym z kolei wspólnie tworzą trzon obszaru zwanego Mazurami Zachodnimi (Pojezierze Iławsko-Ostródzkie). W Ostródzie krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne: Poznań-Olsztyn i Warszawa-Gdańsk. Powiat może poszczycić się również dogodnymi połączeniami kolejowymi. Przez Ostródę wiedzie linia kolejowa z Olsztyna do Wrocławia, która w pobliskiej Iławie krzyżuje się z trasą Warszawa-Gdańsk. Przez gminy Małdyty i Morąg przebiega natomiast kolej z Olsztyna do Elbląga. W skład powiatu wchodzi 9 gmin, a wśród nich 1 gmina miejska Ostróda, 3 gminy wiejsko miejskie - miasto i gmina Miłomłyn, miasto i gmina Morąg, miasto i gmina Miłakowo oraz 5 gmin wiejskich - gmina Dąbrówno, gmina Grunwald, gmina Łukta, gmina Małdyty oraz gmina Ostróda. *Dane pochodzą ze strony internetowej Starostwa Powiatowego w Ostródzie: 5

6 Analiza danych zastanych Liczba mieszkańców powiatu ostródzkiego wyniosła na koniec 2012 roku osób, w tym nieco ponad połowę (50,7%) stanowiły kobiety. Średnia gęstość zaludnienia w powiecie jest zbliżona do średniej w województwie wynosi 61 osób na 1 km 2, podczas gdy średnia dla województwa warmińskomazurskiego wynosi 60 osób. Największa gęstość zaludnienia występuje w mieście Ostróda (aż 2432 osoby na km 2 ), który zamieszkuje około 31,8% ogółu mieszkańców powiatu. W gminie Morąg gęstość zaludnienia wynosi 81 os./km 2. Mniejszą gęstością zaludnienia charakteryzują się następujące gminy: gmina Ostróda (40 os./km 2 ), Miłakowo (36 os./km 2 ), Małdyty (34 os./km 2 ), Grunwald (32 os./km 2 ), Miłomłyn (31 os./km 2 ), Dąbrówno (27 os./km 2 ), Łukta (24 os./km 2 ). Udział mieszkańców gmin w ogólnej liczbie mieszkańców powiatu, kształtuje się w przypadku większości z nich na poziomie nie wyższym niż 6,1%. W tym przedziale znalazły się: Małdyty (6,1%), Miłakowo (5,4%), Grunwald (5,4%), Miłomłyn (4,7%), Dąbrówno (4,2%) oraz Łukta (4,2%). Większy odsetek ludności powiatu zamieszkuje gminę Ostródę (14,8%), gminę Morąg (23,4%) oraz wspomniane już miasto Ostróda. Rozkład ludności w poszczególnych gminach powiatu przedstawiono na rysunku nr 1. Rysunek 1. Rozkład ludności w poszczególnych gminach powiatu ostródzkiego Według stanu z 31.XII.2012 r. Źródło danych: Opracowanie własne 6

7 Analiza danych zastanych W powiecie ostródzkim liczba mieszkańców spadła o 207 osób, w relacji do stanu na 31 grudnia 2011 r. Spadek odnotowano w gminach: Morąg (o 134 osoby, tj. 0,5%), Miłakowo (o 50 osób, tj. 0,9%), Ostróda (o 43 osoby, tj. 0,3%), miasto Ostróda (o 11 osób, tj. 0,03%), Miłomłyn (o 7 osób, tj. 0,1%), Grunwald (o 5 osób, tj. 0,1%) oraz Małdyty (o 4 osoby, tj. 0,1%). W tym samym okresie wzrost liczby ludności odnotowano jednak w gminach: Łukta (o 29 osób, tj. 0,6%), a także Dąbrówno (o 18 osób, tj. 0,4%). Rysunek 2. Struktura mieszkańców powiatu pod względem wieku* ,0% 64,4% 15,6% ,3% 64,7% 15,0% ,7% 64,8% 14,5% ,2% 64,4% 14,4% ,6% 64,3% 14,1% ,1% 64,2% 13,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% liczba mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej) liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym liczba mieszkańców w wieku poprodukcyjnym *Według stanu z ostatniego dnia miesiąca, kończącego wskazany okres. Źródło danych: 64,4% mieszkańców powiatu ostródzkiego stanowią osoby w wieku produkcyjnym. Na przestrzeni lat udział tej grupy w ogólnej liczbie mieszkańców powiatu stopniowo wzrastał. W latach odnotowano z kolei nieznaczne spadki. W przeciągu 6 lat nieustannie wzrastał odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym. Malał natomiast odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym. Obserwowane zjawisko starzenia się społeczeństwa stanowi odzwierciedlenie trendu ogólnokrajowego. Strukturę wieku mieszkańców powiatu ostródzkiego ilustruje rysunek nr 2. Czynnikami wpływającymi na spadek lub przyrost ludności są migracje na pobyt stały, zarówno wewnętrzne rozpatrywane w skali kraju, województwa i powiatów, jak i zewnętrzne. W powiecie ostródzkim na przestrzeni ostatnich pięciu lat saldo migracji było ujemne. Oznacza to, że więcej osób opuszczało teren powiatu niż do niego napływało. Dominującą formą migracji były wymeldowania do miast. Łącznie w analizowanym okresie w wyniku migracji liczba mieszkańców powiatu ostródzkiego zmniejszyła się o osoby. 7

8 Tabela 1. Saldo migracji dla powiatu ostródzkiego w latach * Jednostka terytorialna Powiat ostródzki m. Ostróda Dąbrówno Grunwald Łukta Małdyty Miłakowo Miłomłyn Morąg gm. Ostróda *Według stanu z ostatniego dnia miesiąca, kończącego wskazany okres. Źródło danych: W podziale na gminy, największy spadek liczby ludności łącznie od 2008 do 2012 r. odnotowano w gminach: Morąg (spadek o 702 osoby), miasto Ostróda (spadek o 299 osób), Grunwald (spadek o 202 osoby), Miłakowo (spadek o 174 osoby) oraz Dąbrówno (spadek o 159 osób). Nieco mniejszy spadek dotyczył gmin: Małdyty (spadek o 130 osób), Łukta (spadek o 67 osób), Miłomłyn (spadek o 35 osób) oraz Ostróda (spadek o 15 osób). Saldo migracji na przestrzeni lat w powiecie ostródzkim i poszczególnych gminach przedstawia tabela nr 1. Analiza danych zastanych Tabela 2. Ruch migracyjny w gminach powiatu ostródzkiego w latach * Jednostka terytorialna zameldowania wymeldowania Powiat ostródzki m. Ostróda Dąbrówno Grunwald Łukta Małdyty Miłakowo Miłomłyn Morąg gm. Ostróda *Według stanu z ostatniego dnia miesiąca, kończącego wskazany okres. Źródło danych: 8

9 Szczegółowy rozkład liczby osób, które zameldowały i wymeldowały się w latach w poszczególnych gminach powiatu ostródzkiego oraz łącznie przedstawia powyższa tabela. Największy ruch osób w powiecie wystąpił w roku 2010 (zameldowało się wtedy osób, a wymeldowało osób) oraz w roku 2008 (zameldowało się wtedy osób, a wymeldowało osób). Analiza danych zastanych Na koniec pierwszego półrocza 2013 roku w rejestrze REGON powiatu ostródzkiego zarejestrowane były podmioty gospodarcze, z czego 96,1% podmiotów należało do sektora prywatnego. Na przestrzeni lat liczba jednostek gospodarczych w powiecie systematycznie wzrastała. Największy wzrost odnotowano w końcu pierwszego półrocza roku 2013 (o 157 podmiotów, tj. 1,9%). Szczegółowe dane ilustruje rysunek nr 3. Rysunek 3. Liczba podmiotów gospodarczych w powiecie na przestrzeni ostatnich 6 lat *Według stanu z ostatniego dnia czerwca, kończącego wskazany okres. Źródło danych: 9

10 Analiza danych zastanych Rozkład liczby podmiotów zarejestrowanych w powiecie jest zróżnicowany w obrębie poszczególnych gmin. Na ich tle wyróżnia się miasto Ostróda, gdzie przypada największa liczba podmiotów gospodarczych (3 456 j. gospodarczych). Miasto Ostróda charakteryzuje się również zdecydowanie największą koncentracją jednostek gospodarczych na km 2 powierzchni (247 j. gosp./km 2 ). W pozostałych gminach funkcjonuje mniej podmiotów. W gminie Morąg zarejestrowanych jest j. gospodarczych (6 j. gosp./km 2 ), w gminie Ostróda funkcjonuje podmiotów (3 j. gosp./km 2 ), w gminie Małdyty działa 405 podmiotów (2 j. gosp./km 2 ), w gminie Miłakowo zarejestrowanych jest 370 podmiotów (2 j. gosp./km 2 ), w gminie Miłomłyn działa 327 podmiotów (2 j. gosp./km 2 ), w gminie Grunwald funkcjonuje 276 podmiotów (2 j. gosp./km 2 ), w gminie Łukta znajduje się 266 podmiotów (1 j. gosp./km 2 ), natomiast w gminie Dąbrówno działa 227 podmiotów (1 j. gosp./km 2 ). Warto jednocześnie zauważyć, że w całym powiecie rozpatrywanym ogółem koncentracja podmiotów wynosi 5 j. gospodarczych na 1 km 2. Dane dotyczące liczby podmiotów gospodarczych w powiecie ostródzkim w podziale według gmin ilustruje rysunek nr 4. Rysunek 4. Rozkład podmiotów gospodarczych w poszczególnych gminach powiatu Według stanu z 30.VI.2013 r. Źródło danych: Opracowanie własne 10

11 Analiza danych zastanych Głównym obszarem działalności podmiotów gospodarczych w powiecie ostródzkim jest handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych (sekcja G). Ten rodzaj działalności prowadzi około 23,0% podmiotów w powiecie. Następnie 12,5% firm działa w sekcji budownictwa (sekcja F), 9,8% w obszarze działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości (sekcja L), A 9,3% w obszarze przetwórstwa przemysłowego (sekcja C). W pozostałych sekcjach funkcjonuje nie więcej niż 7,0% podmiotów. Tabela 3. Podział podmiotów gospodarczych w powiecie według sekcji PKD Struktura Sekcja / Obszar działalności podmiotów w powiecie Przyrost w skali roku w powiecie N % N % A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 475 5,7% 9 1,9% B Górnictwo i wydobywanie 23 0,3% 1 4,5% C Przetwórstwo przemysłowe 770 9,3% -9-1,2% D E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 13 0,2% 3 30,0% 32 0,4% 1 3,2% F Budownictwo ,5% 18 1,8% G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle ,0% 10 0,5% H Transport i gospodarka magazynowa 465 5,6% -6-1,3% I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 213 2,6% 5 2,4% J Informacja i komunikacja 99 1,2% 2 2,1% K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 265 3,2% 2 0,8% L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 811 9,8% 25 3,2% M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 442 5,3% 22 5,2% N O Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 166 2,0% 17 11,4% 90 1,1% 1 1,1% 11

12 Analiza danych zastanych O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Według stanu z 30.VI.2013 r. Źródło danych: Opracowanie własne 90 1,1% 1 1,1% P Edukacja 286 3,5% 22 8,3% Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 443 5,4% 3 0,7% R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 154 1,9% 2 1,3% S i T Pozostała działalność usługowa i gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby 578 7,0% 29 5,3% - Ogółem ,0% 157 1,9% W powiecie ostródzkim w prawie wszystkich obszarach działalności liczba przedsiębiorstw wzrosła w ciągu ostatniego roku. Najwięcej podmiotów licząc w liczbach bezwzględnych przybyło w sekcji S i T pozostała działalność usługowa i gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby (29 podmiotów). Z kolei największy procentowy wzrost odnotowano w sekcji D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (o 30,0%, tj. 3 podmioty). Spadek liczby przedsiębiorstw odnotowano wyłącznie w 2 głównych obszarach działalności. Spadek dotyczył sekcji H transport i gospodarka magazynowa (6 podmiotów, tj. 1,3%) oraz sekcji C przetwórstwo przemysłowe (9 podmiotów, tj. 1,2%). Pełne zestawienie zawiera tabela nr 3. Analiza danych zastanych Tabela 4. Podział podmiotów gospodarczych w powiecie według klas wielkości Struktura podmiotów w powiecie Klasa wielkości przedsiębiorstwa Przyrost w skali roku w powiecie N % N % Mikro przedsiębiorstwa 0-9 pracowników ,4% 207 2,7% Małe przedsiębiorstwa pracowników 297 3,6% ,5% Średnie przedsiębiorstwa pracowników 77 0,9% 13 20,3% Duże przedsiębiorstwa pracowników 7 0,1% 0 0,0% 1000 i więcej pracowników 2 0,0% 0 0,0% Ogółem ,0% 157 1,9% Według stanu z 30.VI.2013 r. Źródło danych: Opracowanie własne 12

13 W powiecie ostródzkim przeważają mikro (do 9 pracowników) i małe przedsiębiorstwa (10 49 pracowników). Przedsiębiorstwa zatrudniające 50 i więcej pracowników stanowią 1,0% ogółu zarejestrowanych podmiotów w powiecie. W porównaniu do stanu z końca półrocza 2012 roku w powiecie wzrosła liczba mikro i średnich przedsiębiorstw. W klasie małych przedsiębiorstw liczba podmiotów zmniejszyła się. Natomiast w klasie dużych pozostała bez zmian. Dane dotyczące liczby zarejestrowanych podmiotów w podziale według klas wielkości ilustruje tabela nr 4. Analiza danych zastanych Na koniec półrocza 2013 roku w powiecie ostródzkim zarejestrowanych było osób bezrobotnych, z czego 51,8% stanowiły kobiety. Na przestrzeni lat zauważalny jest dynamiczny trend wzrostowy liczby bezrobotnych. Po czym, do roku 2011, odnotowano spadek liczby osób pozostających bez zatrudnienia. Po tym okresie tendencja wzrostowa pojawiła się ponownie i trwała do końca omawianego okresu. Szczegółowe dane prezentuje rysunek nr 5. Rysunek 5. Bezrobocie w powiecieostródzkim ,1% -25,2% ,1% 28,6% ,4% ,0% % przyrost w porównaniu do stanu z końca półrocza poprzedniego okresu liczba bezrobotnych zarejestrowanych w powiecie Źródło danych: Według stanu z 30 czerwca każdego roku 13

14 Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiecie ostródzkim, wyniosła w I półroczu 2013 roku 22,8 pkt proc., podczas gdy poziom bezrobocia w tym samym czasie w województwie i kraju wynosił odpowiednio 20,2 pkt proc. i 13,2 pkt proc. Na przestrzeni lat miał miejsce spadek stopy bezrobocia na terenie powiatu, łącznie o 5,5 pkt procentowych. Spadek ten stanowił odzwierciedlenie tendencji ogólnowojewódzkiej oraz krajowej. Od końca półrocza 2008 roku do końca omawianego okresu poziom bezrobocia w powiecie wzrósł o 5,0 pkt procentowych, w tym samym okresie w województwie warmińsko-mazurskim wzrost wyniósł 4,5 pkt proc., a w kraju 3,8 pkt proc. Poziom stopy bezrobocia rejestrowanego ilustruje rysunek nr 6. Rysunek 6. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiecie ostródzkim na tle województwa i kraju 30,0 28,0 26,0 24,0 22,0 23,3 22,0 22,1 20,3 21,3 22,8 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 19,5 12,3 17,8 15,7 9,4 17,8 10,6 18,8 18,6 11,7 11,9 19,4 12,3 20,2 13,2 8, powiat warmińsko - mazurskie kraj Źródło danych: Według stanu z 30 czerwca każdego roku 14

15 Analiza danych zastanych Na tle województwa, powiat ostródzki charakteryzuje się nieco niższym udziałem wśród bezrobotnych, osób młodych w wieku lata. Odsetek osób młodych w powiecie wynosi 47,8%, w województwie kształtuje się natomiast na poziomie 48,4% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Odsetek osób w wieku lata większy jest natomiast w powiecie (40,5% ogółu), w województwie wynosi on 39,4%. Z kolei odsetek osób z najstarszej grupy wiekowej 55 i więcej lat większy jest nieznacznie w województwie, gdzie wynosi 12,2%. W powiecie kształtuje się on na poziomie 11,7%. Rozkład wieku bezrobotnych w powiecie oraz w województwie przedstawiono na rysunku nr 7. Rysunek 7. Rozkład wieku bezrobotnych w powiecie ostródzkim i województwie powiat 19,3% 28,5% 21,4% 19,1% 11,7% warmińsko-mazurskie 18,8% 29,6% 20,2% 19,2% 12,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% lat i więcej Źródło danych: Według stanu z 30.VI.2013 r. Analiza danych zastanych W ogólnej liczbie zarejestrowanych na terenie powiatu bezrobotnych najliczniejszy udział mają osoby o wykształceniu gimnazjalnym i niższym 37,9% ogółu (odsetek w przypadku województwa wynosi 32,8%). Nieco niższy udział w ogólnej liczbie zarejestrowanych mają osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 28,2% w przypadku powiatu ostródzkiego oraz 27,7% w przypadku województwa. Mniejszy odsetek stanowią osoby z wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym 17,7% ogółu w powiecie ostródzkim (odsetek w województwie jest większy i wynosi 19,4%). Osoby z wykształceniem wyższym stanowią wyłącznie 6,5% zarejestrowanych bezrobotnych z terenu powiatu (w województwie stanowią oni 8,7%). Z kolei z wykształceniem średnim ogólnokształcącym w powiecie zarejestrowanych jest 9,7% osób, odsetek w przypadku województwa jest nieco większy (11,4%). Dane obrazujące strukturę bezrobotnych w powiecie ostródzkim oraz w województwie w podziale ze względu na wykształcenie ilustruje rysunek nr 8. 15

16 Rysunek 8. Struktura bezrobotnych w powiecie ostródzkim i województwie ze względu na wykształcenie powiat 6,5% 17,7% 9,7% 28,2% 37,9% warmińsko-mazurskie 8,7% 19,4% 11,4% 27,7% 32,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wyższe policealne oraz średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze (zawodowe) gimnazjalne i poniżej Źródło danych: Według stanu z 30.VI.2013 r. Analiza danych zastanych W powiecie ostródzkim bezrobotni posiadający krótki staż pracy (do 1 roku) lub nieposiadający go w ogóle stanowią 30,1% ogółu zarejestrowanych. Odsetek ten jest nieco niższy niż w przypadku całego województwa warmińsko-mazurskiego, gdzie wynosi on 31,8%. Około 25,4% bezrobotnych w powiecie posiada staż pracy od 1 do 5 lat (w województwie 24,6%). Osoby posiadające staż pracy wynoszący 5 20 lat stanowią 31,7% zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie (w województwie 30,8%). Natomiast staż pracy przekraczający 20 lat dotyczy 12,8% bezrobotnych w powiecie oraz takiego samego odsetka zarejestrowanych bezrobotnych w województwie. Dane szczegółowe ilustruje rysunek nr 9. Rysunek 9. Staż pracy bezrobotnych w powiecie ostródzkim i województwie powiat 16,7% 13,4% 25,4% 16,2% 15,5% 9,6% 3,2% warmińsko-mazurskie 16,8% 15,0% 24,6% 15,8% 15,0% 9,6% 3,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% bez stażu do 1 roku 1-5 lat 5-10 lat lat lat 30 lat i więcej Źródło danych: Według stanu z 30.VI.2013 r. 16

17 Analiza danych zastanych Istotnym czynnikiem charakteryzującym kondycję lokalnego rynku pracy jest również czas pozostawania przez osoby bezrobotne bez zatrudnienia. Około 39,6% bezrobotnych w powiecie ostródzkim pozostaje bez zatrudnienia przez okres nieprzekraczający sześciu miesięcy. Dla województwa warmińsko-mazurskiego odsetek ten jest nieznacznie wyższy i kształtuje się na poziomie 39,9%. Odsetek pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy jest wyższy w powiecie stanowi 24,3%. W powiecie odsetek bezrobotnych pozostających bez pracy od 12 do 24 miesięcy jest z kolei nieznacznie wyższy niż w przypadku województwa i wynosi: 18,4% (w województwie 18,3%). Z kolej osoby pozostające bez zatrudnienia powyżej 24 miesięcy w powiecie stanowią 17,7%, podczas gdy w województwie 18,0% ogółu zarejestrowanych. Rozkład danych dotyczących czasu pozostawania bez pracy przez bezrobotnych z terenu powiatu ostródzkiego oraz województwa warmińskomazurskiego ilustruje rysunek nr 10. Rysunek 10. Czas pozostawania bez pracy bezrobotnych w powiecie ostródzkim i województwie powiat 20,7% 18,9% 24,3% 18,4% 17,7% warmińsko-mazurskie 21,1% 18,8% 23,8% 18,3% 18,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% poniżej 3 m-cy 3-6 m-cy 6-12 m-cy m-cy powyżej 24 m-cy Źródło danych: Według stanu z 30.VI.2013 r. Analiza danych zastanych Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy to grupa osób, które ze względu na szczególne uwarunkowania ma znaczne problemy z wyjściem ze stanu bezrobocia. 93,3% spośród ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy na koniec czerwca 2013 r. kwalifikuje się do grupy znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Wśród nich osoby bez wykształcenia średniego stanowią 70,8% osób bezrobotnych. Ponadto, 54,7% bezrobotnych w szczególnej sytuacji to osoby długotrwale bezrobotne, a 40,1% należy do grupy osób bez kwalifikacji zawodowych. Pozostałe grupy są nieco mniej liczne. 23,2% osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy należy do grupy bezrobotnych w wieku powyżej 50 roku życia, z kolei 22,5% do grona osób bez doświadczenia zawodowego. Należy również zauważyć, że bezrobotni do 25 roku życia stanowią 20,7% bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. 17

18 Tabela 5. Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy w powiecieostródzkim Kategoria bezrobotnych Bezrobotni zarejestrowani Przyrost w skali roku* N % N % Do 25 roku życia ,7% 17 1,0% Długotrwale bezrobotni ,7% ,6% Powyżej 50 roku życia ,2% ,3% Bez kwalifikacji zawodowych ,1% ,2% Bez doświadczenia zawodowego ,5% 78 4,6% Bez wykształcenia średniego ,8% ,3% Samotnie wychowujący dziecko do 18 roku życia ,4% 63 6,3% Które po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęły zatrudnienia 249 3,1% 78 45,6% Niepełnosprawni 501 6,3% 50 11,1% *W porównaniu do stanu z 30.VI.2013 r. Źródło danych: Powiatowy Urząd Pracy w Ostródzie W skali roku odnotowano wzrost liczby bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy we wszystkich wyszczególnionych grupach. Największy, 45,6% wzrost odnotowano wśród osób, które po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęły zatrudnienia. W gronie bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych przyrost kształtował się na poziomie 17,2%, natomiast wśród osób powyżej 50 roku życia i bez wykształcenia średniego wyniósł 12,3%. Zauważyć należy ponadto około 11% przyrost bezrobotnych osób niepełnosprawnych oraz 10,6% przyrost w odniesieniu do osób długotrwale bezrobotnych. Zestawienie danych dotyczących poszczególnych grup bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy prezentuje tabela nr 5. Analiza danych zastanych W ramach analizy danych zastanych rozpatrywano również kwestię dochodów i wydatków pochodzących z budżetu powiatu ostródzkiego. Powiat ostródzki charakteryzował się w 2012 r. wyższym poziomem dochodów i wydatków w przeliczeniu na jednego mieszkańca niż wynosi średnia dla całego województwa warmińsko-mazurskiego. Dochody budżetu powiatu rosły w całym analizowanym okresie. Szczegółowa ilustracja omawianych danych znajduje się na rysunku nr

19 Rysunek 11. Dochody budżetu powiatu na 1 mieszkańca w porównaniu do średniej dla województwa 1100, , , , , ,00 972, , ,87 950,00 900,00 945,24 965,71 850,00 800,00 847,45 834, Dochody na 1 mieszkańca (powiat) Dochody na 1 mieszkańca (województwo) Źródło danych: Według stanu z 31.XII.2012 r. Analiza danych zastanych Wydatki pochodzące z budżetu powiatu i przeliczone na jednego mieszkańca w okresie były wyższe niż średnia dla całego województwa warmińsko-mazurskiego. Sytuacja taka wystąpiła również w roku Niższe wydatki w powiecie odnotowano natomiast w latach 2009 i Od roku 2008 poziom wydatków w powiecie sukcesywnie wzrastał. Szczegółowe dane przedstawiono na rysunku nr 12. Ze względu na przedmiot niniejszego badania szczególnie interesująca jest skala wydatków na pomoc społeczną i pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej oraz skala dochodów z tego samego tytułu w powiecie. Według informacji znajdujących się w Statystycznym Vademecum Samorządowca 2012 wydatki na pomoc społeczną i pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej w 2011 roku oscylowały w okolicy 13,2% ogółu wydatków, podczas gdy dochody z tego tytułu w omawianym okresie kształtowały się na poziomie 5,3% ogółu dochodów. 19

20 Rysunek 12. Wydatki budżetu powiatu na 1 mieszkańca w porównaniu do średniej dla województwa 1200, , , , , , , , , , ,00 950,00 989, ,51 900,00 866,00 850,00 800,00 839, Wydatki na 1 mieszkańca (powiat) Wydatki na 1 mieszkańca (województwo) Źródło danych: Według stanu z 31.XII.2012 r. Analiza danych zastanych Istotnym wskaźnikiem jest również udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem. Na przestrzeni badanego okresu odsetek ludności powiatu ostródzkiego korzystającej ze środowiskowej pomocy społecznej był wyższy niż ten sam odsetek dla województwa warmińsko-mazurskiego. Niemniej zauważyć należy, że omawiany odsetek wykazuje tendencję spadkową, co należy uznać za zjawisko pozytywne. Spadek jest odzwierciedleniem sytuacji ogólnowojewódzkiej. Omawiane dane zilustrowano na rysunku nr

21 Rysunek 13. Udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem (w procentach) 20,0 18,0 16,0 14,0 18,7 18,7 15,4 15,2 17,9 14,3 16,7 13,2 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0, Powiat Województwo Źródło danych: Według stanu z 31.XII.2011 r. Analiza danych zastanych Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto na koniec 2012 roku w powiecie ostródzkim kształtowało się na poziomie 2950 zł i było niższe od średniej dla województwa o 200 zł. Na przestrzeni ostatnich pięciu lat przeciętny poziom wynagrodzenia systematycznie wzrastał. W latach dynamika wzrostu w powiecie kształtowała się na zbliżonym poziomie do dynamiki obserwowanej w województwie, jednakże na przestrzeni lat dynamika wzrostu wynagrodzenia w powiecie ostródzkim była istotnie większa niż w województwie warmińsko-mazurskim. Omawiane dane znajdują się na rysunku nr 14. Rysunek 14. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie i województwie ,2% ,6% 5,2% ,8% 4,8% ,3% 6,9% ,2% % przyrost w porównaniu do stanu z końca poprzedniego okresu Powiat Województwo 21 Źródło danych: Według stanu z 31.XII.2012 r.

22 Analiza danych zastanych Strategia Rozwoju Powiatu Ostródzkiego Strategię Rozwoju Powiatu Ostródzkiego przygotowano na okres do 2015 roku. Z punktu widzenia problematyki niniejszego badania szczególnie istotne są zapisy rozdziału drugiego, podpunkt 3.2.: Rynek pracy i bezrobocie i podrozdział 4.2.: Pozycjonowanie analiza Benchmarking u (kluczowe czynniki sukcesu dla każdego z celów strategicznych). Wśród kluczowych czynników sukcesu, które łączyć można z procesem poszukiwania nisz dla przedsiębiorstw wyróżnić można: 1. W obszarze rozwoju przedsiębiorczości: Wykwalifikowaną siłę; Przyjazny klimat wobec inwestorów; Dostępność do źródeł; Dostępność surowców; Lokalizację i połączenia. 2. W obszarze rozwoju turystyki i kultury: Atrakcyjność turystyczno-kulturalną (walory); Stopień wypromowania walorów; Położenie geograficzne; Tradycje turystyczne i rekreacyjne powiatu; Bezpieczeństwo i klimat wokół turystyki. 3. W obszarze rozwoju i restrukturyzacji obszarów wiejskich: Świadomość i wiedzę społeczności; Aktywność społeczności lokalnej; Infrastrukturę lokalną; Strukturę wielkości gospodarstw rolnych; Warunki naturalne. 22

23 Analiza danych zastanych Autorzy Strategii do grona najbardziej priorytetowych obszarów rozwoju powiatu zaliczyli rozwój przestrzenny, rozwój społeczny, rozwój gospodarczy i rozwój środowiska naturalnego. Podkreślono, iż rozwój przestrzenny powinien odbywać się poprzez wspieranie inicjatyw dotyczących rozbudowy infrastruktury turystycznej, koordynowanie działań w zakresie powstawania ścieżek rowerowych, pieszych i szlaków wodnych, zalesianie, powstanie wieloletniego planu działań naprawczych i zamierzeń inwestycyjnych oraz budowę nowych dróg i tras rowerowych. Wskazano również elementy, które powinny pozytywnie wpłynąć na rozwój społeczny. Wśród nich wymieniano edukację turystyczną i kulturalną dorosłych i młodzieży, organizowanie szkoleń dla dorosłych z zakresu rozwoju usług turystycznych, wspieranie ponadregionalnych imprez kulturalnych i sportowych, powołanie powiatowej rady koordynującej kierunki kształcenia, utworzenie lokalnego funduszu stypendialnego, prowadzenie akcji informacyjnej wśród uczniów, podnoszenie kwalifikacji kadry nauczycielskiej, organizowanie kursów przekwalifikowujących, analizę potrzeb i opracowanie planu modernizacji wyposażenia szkół oraz wprowadzenie nowoczesnych form opieki społecznej. W następnej kolejności wskazano elementy, które powinny pozytywnie wpłynąć na rozwój gospodarczy powiatu. Wskazywano na potrzebę stworzenia bazy danych o możliwościach inwestowania na terenie powiatu, przygotowanie profesjonalnych materiałów promocyjnych i informacyjnych, przygotowanie wieloletniego planu działań promocyjnych powiatu, utworzenie Funduszu Poręczeń Kredytowych, utworzenie punktu doradztwa, uruchomienie centrum informacji turystycznej, stworzenie profesjonalnych materiałów promocyjnych, współpracę w zakresie inicjatyw ponadregionalnych, stymulowanie rozwoju grup producenckich, upowszechnianie informacji o istniejących źródłach wspierania finansowego. W ramach Strategii podkreślono ponadto, że rozwój środowiska naturalnego powinien odbywać się poprzez rozwiązanie problemu zagospodarowania odpadów stałych, uruchomienie programu zbierania i segregacji śmieci, wspieranie i koordynację inicjatyw rozwijających proekologiczną infrastrukturę techniczną oraz powstanie Centrum Edukacji Ekologicznej. Analiza danych zastanych Zapotrzebowanie na zawody i umiejętności W ocenie zapotrzebowania na zawody i umiejętności w powiecie ostródzkim ponownie posłużono się raportem: Strategia Rozwoju Powiatu Ostródzkiego do 2015 roku. W toku badania udało się ustalić, że do zawodów, na które występuje największe zapotrzebowanie na ostródzkim rynku należą następujące zawody: Pośrednik ubezpieczeniowy; 23

24 Robotnik budowlany; Formierz tworzyw sztucznych; Sprzedawca; Szwaczka. Niektóre z tych zawodów są również wskazywane jako najczęstsze zawody osób bezrobotnych. Wśród tych zawodów znalazły się zawody sprzedawcy i robotnika budowlanego. Zdaniem autorów Strategii przyczyną takiej sytuacji może być fakt, iż te grupy bezrobotnych posiadają niewystarczające kwalifikacje zawodowe i wymagają dodatkowych szkoleń. Jako powód podawano również brak zainteresowania podjęciem jakiejkolwiek pracy. W celu podniesienia poziomu mobilizacji tych osób należałoby opracować odpowiedni program aktywizacji z uwzględnieniem różnego rodzaju treningów psychologicznych. Analiza danych zastanych Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025 Strategię rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego w obszarze społeczno-gospodarczym przygotowano na lata Biorąc pod uwagę problematykę niniejszego badania nieco miejsca poświęcić należy szczególnie zapisom rozdziału dziewiątego omawianego dokumentu. W rozdziale tym przedstawiono zarys koncepcji inteligentnych specjalizacji województwa warmińskomazurskiego. Projekt wypracowania inteligentnych specjalizacji należy uznać za innowacyjny w perspektywie dotychczas przygotowywanych strategii regionalnych. W obecnej chwili w skali kraju przeprowadzono bardzo niewiele podobnych przedsięwzięć. Realizacja pogłębionych analiz tego wycinka regionalnego otoczenia społeczno-gospodarczego, uzupełnionego o pogłębione badania i porównanie wyników z regionami ościennymi, powinno wyznaczyć przyszły trend badań potencjału regionu, gdzie przedmiotem analiz staje się jego pojedynczy wycinek opisany kompleksowo. Wobec braku spójnej metodologii wyznaczania inteligentnych specjalizacji regionu, autorzy Strategii przyjęli rozwiązanie polegające na sekwencyjnym stawianiu pytań oraz realizacji spotkań i konsultacji. W toku prac wyodrębniono trzy inteligentne specjalizacje: Ekonomia wody bazuje na zasobach wód słodkich i można ją uznać za specjalizację regionu na poziomie kraju (prawdopodobnie żaden inny region nie wskaże tego typu specjalizacji) Żywność wysokiej jakości tego typu specjalizacja może być charakterystyczna dla kilku regionów w Polsce, jednak charakter województwa warmińsko-mazurskiego i możliwość współpracy w tym zakresie z województwem podlaskim dają możliwość budowania specjalizacji w ramach Polski Wschodniej Drewno i meblarstwo kilka innych województw wykształciło tego typu przewagi i z tego względu specjalizacja może mieć charakter ponadregionalny Z perspektywy niniejszego projektu badawczego niezwykle istotny jest fakt, że w procesie wyłaniania specjalizacji ustalono, iż mają one charakter otwarty. Oznacza to możliwość włączania się w obręb specjalizacji kolejnych podmiotów i całych branż posiadających ze specjalizacjami punkty styczne, czy to w wymiarze przyjętej filozofii myślenia gospodarczego i wyznaczania priorytetów, czy też w praktyce działalności gospodarczo- 24

25 społecznej. W ramach każdej specjalizacji wyznaczono elementy składowe, tj. branże i działy gospodarcze. Zastosowanym podziałom należy się przyjrzeć, bowiem poszukiwanie nisz oraz zapotrzebowania na produkty i usługi powinno wpisywać się w założenia ogólnowojewódzkiej Strategii. Analiza danych zastanych W ramach specjalizacji ekonomii wody, biorąc pod uwagę szacowany potencjał podmiotów ekonomii społecznej, szczególnie istotne wydają się być: Sporty wodne, w tym: organizacja imprez sportowych, wypożyczalnie i sprzedaż sprzętu wodnego; Przemysł rolno spożywczy, w tym: hodowla ryb i innych organizmów wodnych, przetwarzanie i konserwowanie ryb, połów ryb; Zakwaterowanie i odnowa biologiczna, w tym: hotele, obiekty spa i wellness. W obszarze żywności wysokiej jakości, w perspektywie działalności podmiotów ekonomii społecznej duże znaczenie mogą mieć: Chów i hodowla ryb oraz zwierząt, w tym: hodowla ryb i innych organizmów wodnych, pszczelarstwo; Przetwórstwo spożywcze, w tym: przetwarzanie i konserwowanie ryb, mięsa oraz produkcja wyrobów z mięs, przetwórstwo owoców i warzyw, produkcja soków, wód mineralnych i innych napojów, produkcja wyrobów piekarskich i cukierniczych; Produkcja żywności nieprzetworzonej, w tym: uprawa warzyw i owoców, produkty zwierzęcopochodne (mleko, jaja itp.). Specjalizacja drewno i meblarstwo również dostarcza kilku potencjalnych obszarów działalności. Są to: Przetwórstwo i sprzedaż drewna, w tym: produkcja wyrobów tartacznych, produkcja desek budowlanych, podłogowych, konstrukcji dachowych itp., leśnictwo i pozyskiwanie drewna, sprzedaż drewna; Produkcja mebli, w tym: produkcja mebli biurowych, sklepowych, kuchennych, produkcja akcesoriów meblowych, tapicerstwo meblowe; Produkcja innych wyrobów stolarskich, w tym: produkcja elementów drewnianych do ogrodów, usługi stolarskie; Naprawa i konserwacja, w tym: konserwacja elementów drewnianych, renowacja mebli. 25

26 Analiza danych zastanych Podmioty ekonomii społecznej Podczas analizy danych zastanych skontaktowano się z Ośrodkami Pomocy Społecznej w każdej z gmin wchodzących w skład powiatu ostródzkiego. W drodze kontaktu ustalono, czy obecnie na terenie gminy działa podmiot ekonomii społecznej, przez który rozumiano Centrum/Klub Integracji Społecznej, Spółdzielnie Socjalną, Zakład Aktywności Zawodowej lub fundację świadczącą pomoc osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym. Poproszono również o wskazanie, czy podmiot ekonomii społecznej funkcjonował na terenie gminy w ostatnich pięciu latach oraz czy zajmuje/zajmował się świadczeniem usług/tworzeniem produktów na własną rękę lub dzięki porozumieniom z samorządami i/lub przedsiębiorstwami prywatnymi. Wychodzono bowiem z założenia, że jeżeli badanie zidentyfikować ma nisze dla nowych produktów/usług, to istotne jest także ustalenie, w jakich obszarach podmioty ekonomii społecznej nabyły doświadczenie do tej pory przy wykonywaniu usług/tworzeniu produktów. W przypadku nieuzyskania potrzebnych informacji posłużono się danymi dostępnymi publicznie (np. na stronach internetowych). W drodze kontaktu ustalono, że na terenie powiatu działają obecnie Kluby Integracji Społecznej w gminach Małdyty i Morąg oraz Centrum Integracji Społecznej w mieście Ostróda. Ponadto, w przeszłości funkcjonował Klub Integracji Społecznej na terenie gminy Miłomłyn. Ich działalność skupia się jednakże na aktywizacji społecznej i zawodowej, bez próby prowadzenia działalności usługowej/ wytwórczej w ramach niszy rynkowej. Zauważyć należy ponadto, że na terenie gminy Łukta rozważane jest uruchomienie jednostki ekonomii społecznej. Zestawienie pozyskanych informacji znajduje się w tabeli nr 6. Tabela 6. Informacje nt. podmiotów ekonomii społecznej działających na terenie powiatu Gmina Istnienie PES obecnie (TAK/NIE) Istnienie PES w przeszłości (TAK/NIE) Czy przedmiotem działalności były usługi/produkcja? (TAK/NIE) m. Ostróda TAK - CIS TAK - CIS NIE Dąbrówno NIE NIE - Grunwald NIE NIE - Łukta NIE NIE - Małdyty TAK - KIS TAK KIS NIE Miłakowo NIE NIE - Miłomłyn NIE TAK KIS NIE Morąg TAK - KIS TAK - KIS NIE gm. Ostróda NIE NIE - Analiza danych zastanych Szczegółowych informacji na temat podmiotów ekonomii społecznej działających na obszarze podregionu elbląskiego dostarczyło Badanie potencjału podmiotów ekonomii społecznej. Należy jednak 26

27 zauważyć, że projekt ten zrealizowany został w maju i czerwcu 2010 roku, a zatem zawarte w raporcie z badania dane uległy w pewnej mierze dezaktualizacji. Szczególnie interesujące dane są zawarte w raporcie dotyczącym działalności gospodarczej prowadzonej przez podmioty ekonomii społecznej. Działalność taką prowadziło niewiele podmiotów (około 14% wszystkich PES). Charakter prowadzonej działalności najczęściej wiązał się z: działalnością szkoleniową, organizacją i obsługą imprez, działalnością usługowo handlową, działalnością turystyczną i transportową oraz wynajmem/dzierżawą pomieszczeń. Badanie dostarczyło informacji o tym, że około 19,0% badanych PES rozważało podjęcie działalności gospodarczej w przyszłości. Odsetek ten dobrze rokuje na przyszłość, tym bardziej niezbędne jest sformułowanie podpowiedzi dla PES dotyczącej potencjalnych nisz rynkowych i zapotrzebowania na produkty i usługi. Znalezienie niszy rynkowej może istotnie pomóc w rozwoju podmiotów ekonomii społecznej, bowiem jak wykazują badania trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu niezbędnego do prowadzenia działań organizacji są jednym z najbardziej dotkliwych problemów istniejących PES. Osobną część raportu stanowiła również analiza możliwości rozwoju ekonomii społecznej o profilu turystycznym i okołoturystycznym, który jest możliwy dzięki zlokalizowaniu w podregionie Kanału Elbląskiego. Kanał ciągnie się przez powiaty: elbląski, ostródzki oraz iławski, a zatem w tych lokalizacjach rozpościerają się przed PES nowe i nadal niewykorzystane w pełni możliwości. Do jednej z najciekawszych koncepcji zaliczyć należy rekonstrukcję powikingowskiej osady Truso. Ewentualna rekonstrukcja stwarza szereg możliwości, m.in. rozwój dekoracyjnego rzemiosła (stolarstwo, kowalstwo), inscenizacje życia codziennego, połowu ryb, hodowli zwierząt, zjazdów sympatyków oraz odtwórców kultury i wierzeń wczesnego średniowiecza, imprezy integracyjne dla firm. W aspektach tych z pewnością można zaangażować podmioty ekonomii społecznej. Co ciekawe, w chwili przygotowywania omawianego raportu jedynie około 25% badanych PES (3 podmioty) z obszaru Kanału Elbląskiego prowadziło działalność gospodarczą o profilu turystycznym i okołoturystycznym. Można jednak zauważyć, że była to działalność o zdecydowanie wąskim zakresie. Wskazywano m.in. na produkcję pamiątek oraz dystrybucję i sprzedaż materiałów informacyjnych i reklamowych (mapy, foldery, przewodniki). Analiza danych zastanych jednoznacznie wskazuje, że nisza turystyczna może być szczególnie interesująca dla PES z powiatów: elbląskiego, ostródzkiego i iławskiego. Wartość tego pomysłu zweryfikowano również w trakcie badań ankietowych. Analiza danych zastanych Analizę danych zastanych uzupełniono o ranking potencjału poszczególnych gmin powiatu ostródzkiego w wybranych obszarach. Wybrano 14 obszarów, w których dostępne były dane statystyczne zagregowane do poziomu gmin i aktualne na koniec 2012 r. Wyniki obliczeń posłużyły do stworzenia rankingu gmin w każdym z 14 obszarów. Następnie obliczono średnią pozycję w całym rankingu, a otrzymane wyniki pozwoliły umieścić gminy na liście potencjału. W oparciu o wybrane wskaźniki najlepiej wypadła ocena miasta Ostróda, gminy Morąg i gminy Ostróda. Z kolei relatywnie najgorzej ocenione zostały gminy: Grunwald, Dąbrówno i Miłomłyn. Szczegółowe dane zawiera poniższa tabela. 27

28 Wskaźniki - koniec 2012 r. m. Ostróda Dąbrówno Grunwald Łukta Małdyty Miłakowo Miłomłyn Morąg gm. Ostróda 1 Odsetek ludności do 25 roku życia 26,7% 32,0% 35,0% 33,2% 31,1% 31,4% 30,1% 30,4% 33,1% Pozycja Saldo migracji Pozycja Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 56,0% 57,7% 57,3% 53,9% 54,3% 53,5% 55,0% 54,6% 55,0% Pozycja Pracujący w gminie w relacji do liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym 39,6% 14,1% 8,2% 16,8% 20,4% 13,9% 11,3% 25,6% 25,7% Pozycja Udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku prodykcyjnym 9,8% 17,5% 16,3% 15,8% 14,1% 17,7% 13,8% 13,7% 11,8% Pozycja Uczestnicy imprez organizowanych przez kluby, świetlice, domy i ośrodki kultury w relacji do liczby mieszkańców 97,1% 63,1% 89,1% 22,3% 112,8% 172,7% 55,2% 125,3% 70,3% Pozycja Nowozarejestrowane podmioty gospodarki narodowej w relacji do liczby podmiotów gospodarczych ogółem 9,2% 10,0% 8,8% 12,4% 9,8% 6,3% 10,2% 10,0% 10,8% Pozycja Podmioty gospodarcze na 1 km kwadratowy powierzchni 244,6 1,3 1,5 1,4 2,2 2,3 2,0 6,1 2,6 Pozycja Analiza danych zastanych 9 10 Wskaźniki - koniec 2012 r. Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem m. Ostróda Dąbrówno Grunwald Łukta Małdyty Miłakowo Miłomłyn Morąg gm. Ostróda 11,3 23,4 28,4 21,8 16,2 18,3 21,7 19,4 16,8 Pozycja Współczynnik skolaryzacji netto w szkołach podstawowych 103,1 93,2 98,4 89,8 85,1 90,8 90,0 94,3 68,7 Pozycja Współczynnik skolaryzacji netto w gimnazjach 114,0 84,0 72,8 82,6 83,8 93,6 83,3 89,2 55,5 Pozycja Liczba korzystających z turystycznych obiektów noclegowych Pozycja Miejsca w przedszkolach i punktach przedszkolnych w relacji do liczby ludności w wieku ,3% 0,0% 0,0% 20,2% 35,8% 53,3% 18,0% 33,3% 33,4% Pozycja Liczba mieszkańców przypadająca na jeden budynek mieszkalny 13,2 5,4 7,0 4,9 6,6 7,0 5,0 7,8 5,8 Pozycja Średnia pozycja 3,0 6,4 6,6 5,3 4,6 4,7 6,0 3,9 4,4 Ranking gmin

29 Analiza strony popytowej W badaniu ilościowym wzięło udział 100 dorosłych mieszkańców powiatu ostródzkiego dobranych do badania w sposób losowy. Jednostki do badania zostały wytypowane metodą losowania prostego bez zwracania, w ten sposób, że losowano co n jednostkę z bazy danych teleadresowych. Mieszkańcy podzieleni zostali na grupy konsumenckie. Profil potencjalnego konsumenta usług/produktów w powiecie ostródzkim to niezamożna osoba nieposiadająca dzieci poniżej 18 roku życia, legitymująca się wykształceniem średnim. Pozostałe cechy demograficzne rozkładały się bardzo równomiernie w badanej populacji. Oprócz badania ilościowego, zrealizowane zostało badanie jakościowe, w którym wzięli udział przedstawiciele lokalnych władz. W badaniu uczestniczyło również 100 przedsiębiorców. Ich charakterystyka znajduje się w dalszej części opracowania. Tabela 7. Badane grupy konsumentów Grupa konsumencka Odsetek próby Mężczyźni 50,0% Kobiety 50,0% Osoby w wieku ,0% Osoby w wieku ,0% Osoby w wieku ,0% Osoby w wieku ,0% Osoby w wieku ,0% Osoby w wieku 65 i więcej 10,0% Owdowiali 32,0% Rodziny 3-4 osobowe 46,0% Rodziny 5 osobowe i więcej 17,0% Osoby nieposiadające dzieci poniżej 18 roku życia 57,0% Osoby posiadające najmłodsze dziecko w wieku 6-17 lat 22,0% Osoby posiadające najmłodsze dziecko w wieku poniżej 6 lat 21,0% Single przed zawarciem małżeństwa 4,0% Single po wygaśnięciu małżeństwa 1,0% Osoby z wykształceniem podstawowym/gimnazjalnym 22,0% Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 21,0% Osoby z wykształceniem średnim 41,0% Osoby z wykształceniem wyższym 16,0% Osoby niezamożne (dochód do 2000 zł netto) 62,0% Osoby średniozamożne (dochód od 2001 do 5000 zł netto) 38,0% 29

30 Analiza strony popytowej Mieszkańców powiatu ostródzkiego w trakcie badania poproszono o wskazanie branż, w których istnieje w powiecie zbyt mało firm, przez co dostęp do ich usług/towarów jest ograniczony. Zdecydowanie najczęściej wymieniano opiekę zdrowotną i pomoc społeczną, działalność związaną z kulturą, rozrywką i rekreacją oraz transport i gospodarkę magazynową. Ponad 5,0% respondentów wskazało również: edukację, informację i komunikację, handel hurtowy i detaliczny, naprawę pojazdów, rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo oraz przetwórstwo przemysłowe. Omawiane dane znajdują się na rysunku nr 15. Rysunek 15. Branże, w których istnieje zbyt mało firm wg mieszkańców Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (Q) 39,0% Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (R) 35,0% Transport i gospodarka magazynowa (H) 23,0% Edukacja (P) Informacja i komunikacja (J) 15,0% 17,0% Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów (G) Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (A) Przetwórstwo przemysłowe (C) Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K) Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (I) Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (L) 7,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 4,0% 4,0% Budownictwo (F) Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (E) Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (N) 3,0% 2,0% 2,0% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% Analiza strony popytowej Analiza niedoboru firm we wskazanych branżach została pogłębiona. Respondenci po wytypowaniu konkretnych branż, wskazywali usługi/towary, z których chcieliby skorzystać, gdyby dostęp do nich nie był utrudniony np. przez brak podmiotów oferujących dany typ produktu/usługi. Analiza wyników badania wykazała, że w branży opieki zdrowotnej i pomocy społecznej silnie odczuwana jest słaba dostępność opieki medycznej i lekarzy specjalistów (37,0%) oraz podmiotów działających w obszarze pomocy społecznej (2,0%). W kontekście poszukiwania nisz rynkowych dla przedsiębiorstw społecznych trudno w tym obszarze upatrywać zatem niszy dla przedsiębiorstwa społecznego. Niewiele rzadziej wskazywano braki w obszarze działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją. W tym aspekcie największe zapotrzebowanie zgłoszono na: podmiot zajmujący się organizacją zajęć pozalekcyjnych dla dzieci/świetlice (16,0%), kina lub podmioty prowadzące projekcie filmów (10,0%), spektakle teatralne i działalność 30

31 domów kultury (8,0%), a także organizatorów rekreacji (7,0%). Omawiane wskazania mogą stanowić istotną podpowiedź dla potencjalnego przedsiębiorstwa społecznego. Kolejnym często wskazywanym obszarem był transport i gospodarka magazynowa. Respondentom najczęściej doskwiera tutaj ograniczony dostęp do usług przewozu osób, głównie samochodowych (16,0%). Odczuwany jest również niedobór w zakresie pozostałych firm przewozowych (4,0%) oraz niedostateczna ilość połączeń kolejowych (5,0%). Pierwsze dwa wymienione obszary mogą stanowić przedmiot działalności przedsiębiorstwa społecznego. 17,0% mieszkańców powiatu ostródzkiego wskazało również edukację. W omawianym obszarze respondentom doskwiera przede wszystkim brak żłobków (5,0%), przedszkoli (4,0%) oraz firm oferujących dodatkowe zajęcia edukacyjne, np. kursy języków obcych (3,0%). Szczególnie pierwsze z wymienionych aspektów powinny zostać wzięte pod uwagę w dalszej części niniejszego opracowania. W dziedzinie informacji i komunikacji zauważalny jest szczególnie brak dostarczycieli Internetu oraz firm świadczących usługi informatyczne (12,0%). Wydaje się to istotną niszą rynkową, jednak ze względu na wysokie wymagania w zakresie wiedzy i technologii, trudno uznać, że może ją wypełnić przedsiębiorstwo społeczne. Warto również odnotować, że spośród pozostałych branż najczęściej wskazywano na: brak podmiotów zajmujących się połowem ryb (4,0%), brak podmiotów oferujących możliwość uczestnictwa w polowaniu (4,0%), niedobór firm odpowiadających za wywóz nieczystości (2,0%), niewielką ilość firm remontowo-budowlanych (3,0%), niezaspokojone zapotrzebowanie na warsztaty samochodowe (2,0%), niewielką ilość sklepów odzieżowych (2,0%), niedostateczną liczbę punktów gastronomicznych (4,0%), ograniczony dostęp do zakładów ubezpieczeniowych (5,0%), a także niewielką ilość biur nieruchomości (2,0%). Niektóre z wymienionych obszarów wzięto pod uwagę podczas dalszych poszukiwań nisz rynkowych. Kierowano się zaś możliwością prowadzenia w nich działalności przez potencjalne przedsiębiorstwo społeczne. Analiza strony popytowej Powyższe informacje uzupełnione muszą być odpowiedziami przedstawicieli lokalnych władz, którzy uczestniczyli w indywidualnych wywiadach pogłębionych. Przebadano dwóch przedstawicieli, którzy występowali w roli ekspertów. Respondenci zastanawiali się nad kształtem lokalnego rynku towarów i usług, ale skoncentrowali się na nieco innych jego elementach niż badani wcześniej mieszkańcy. Zwrócono uwagę na niewystarczającą liczbę podmiotów świadczących niewielkie i tanie usługi remontowo-budowlane. Na terenie powiatu odnaleźć w tej dziedzinie można wprawdzie kilku liderów rynku, jednakże podmioty te zainteresowane są raczej kontraktami i przedsięwzięciami ogólnopolskimi, zaniedbując nieco lokalny rynek. Powstałą w ten sposób lukę mogłoby spróbować wypełnić przedsiębiorstwo społeczne. Ciekawy wydaje się również pomysł ekologicznej produkcji roślinnej połączonej z dystrybucją lokalnych produktów, który zdaniem respondenta doskonale komponuje się z wizerunkiem regionu i powiatu. Ekologiczna produkcja z czasem mogłaby się również stać odskocznią do ekologicznego przetwórstwa roślinnego. Istnieją małe firmy budowlane, świadczące usługi remontowe, remontowo-budowlane, takie w niewielkim wymiarze. Mamy wiodące na naszym rynku dwie lub trzy duże firmy, wręcz bardzo duże firmy budowlane, już zwące się deweloperami, budujące budynki mieszkalne i nie tylko, ale to są firmy, które kontrakty podpisują milionowe. Takich małych firm pewnie też kilka jest, ale uważam, że tych świadczących dobre usługi remontowo- 31

32 budowlane jest co prawda sporo, ale myślę, że nadal jeszcze jest zapotrzebowanie, żeby one się znalazły. Pod warunkiem, że zdobędą sobie renomę i dzięki tej renomie uda im się utrzymać. Myślę, że miałyby na to duże szanse, bo nadal jest na to zapotrzebowanie. Jeszcze sporo jest takich miejsc, gdzie potrzeba tanich usług budowlanych, remontowych i taka firma spokojnie znalazłaby sobie miejsce. ( ) Unia Europejska zakłada, że będziemy takimi zielonymi płucami Europy i tu mogłyby się rozwijać ekologiczne uprawy roślin i ekologiczne przetwórstwo roślinne. Sądzę, że jest coraz większe zapotrzebowanie rynkowe na produkty ekologiczne, ale takie nieoszukane. Nie można się sugerować tylko naklejką na produkcie żywnościowym informującą, że jest ekologiczny. Może być tylko naklejka i nic więcej, ale w tym produkcie nadal może być chemia. Myślę, że jest teraz doskonała szansa, na tych naszych zielonych terenach, żeby stworzyć taką produkcję czysto ekologiczną, a później takie przetwórstwo czysto ekologiczne. ( ) Produkty ekologiczne idą w cenę, więc nie każdy jest w stanie dokonać zakupu takiego produktu ( ), ale powstają takie sklepiki małe, lokalne i myślę, że pod tym kątem, to można byłoby zrobić. Wtedy oczywiście należy pójść w nowoczesne formy sprzedaży, typu Internet. To prawdopodobnie miałoby powodzenie. [przedstawiciel miasta Ostróda] Analiza strony popytowej Kolejne pytanie skierowane do badanych mieszkańców posłużyło pogłębieniu diagnozy postawionej na podstawie pierwszego pytania. Zastosowano inną klasyfikację branż i poproszono respondentów o wskazanie usług/towarów, z których chcieliby skorzystać biorąc pod uwagę fakt, że są one owocem pracy osób zmieniających swoją dotychczasową trudną sytuację życiową. Uzupełnieniem uzyskanych informacji były odpowiedzi na pytania o potrzeby, które zostaną zaspokojone wyborem danego produktu/usługi oraz o okoliczności, które dodatkowo wpływają na wybór danego produktu/usługi. Mieszkańcy, którzy chcieliby skorzystać z owoców pracy osób zmieniających swoją trudną sytuację życiową najczęściej wskazywali branżę związaną z ochroną zdrowia (24,0%). Co najmniej 10,0% badanych wymieniło również: rynek pracy, zatrudnienie, aktywizację zawodową (19,0%), sport, turystykę, rekreację, hobby (17,0%) oraz kulturę i sztukę (12,0%). Omawiane dane zaprezentowane zostały na rysunku nr 16. Rysunek 16. Branże, w których mieszkańcy chcieliby pozyskać usługi/produkty osób zmieniających poprzez pracę swoją trudną sytuację życiową Ochrona zdrowia 24,0% Rynek pracy, zatrudnienie, aktywizacja 19,0% Sport, turystyka, rekreacja, hobby 17,0% Kultura i sztuka 12,0% Sprawy zawodowe, pracownicze, branżowe 8,0% Edukacja i wychowanie 7,0% Ochrona środowiska 5,0% Usługi socjalne, pomoc społeczna 4,0% Inne: usługi informatyczne 4,0% Inne: usługi fryzjerskie/kosmetyczne 3,0% Inne: usługi krawieckie 3,0% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 32

33 Analiza strony popytowej Uzyskane wyniki należy uszczegółowić, bowiem same ich przedstawienie mówić może stosunkowo niewiele. Respondenci, którzy wskazywali ochronę zdrowia, odczuwają niedobór przede wszystkim w zakresie lekarzy specjalistów i placówek opieki medycznej (19,0%). Zgłoszono również zapotrzebowanie na punkty rehabilitacyjne (2,0%), co może być potencjalną niszą, którą mogłoby zagospodarować przedsiębiorstwo społeczne. Wybór odpowiedzi w omawianym obszarze podyktowany był przede wszystkim chęcią zaspokojenia potrzeb podstawowych. Nie bez znaczenia były również przyjęte wartości i przekonania. W obszarze rynku pracy, zatrudnienia i aktywizacji zawodowej mieszkańcy zauważyli braki przede wszystkim w zakresie podmiotów świadczących usługi pośrednictwa pracy, aktywizacji zawodowej oraz pośredniczących w zakresie poszukiwania pracy (18,0%). Trudno jednak obszar ten traktować, jako potencjalną niszę dla przedsiębiorstwa społecznego. Wybór odpowiedzi w omawianym obszarze podyktowany był przede wszystkim chęcią zaspokojenia potrzeb podstawowych. Nie bez znaczenia były również chęci wykorzystania czasu wolnego oraz przyjęte wartości. W obszarze sportu, turystyki, rekreacji i hobby mieszkańcy chcieliby skorzystać przede wszystkim z: oferty sklepów zajmujących się handlem artykułami sportowymi (6,0%) oraz oferty siłowni i podmiotów organizujących zajęcia fitness (3,0%). Rzadziej wskazywano zapotrzebowanie na: wypożyczalnie sprzętu sportowego, basen, sklepy z artykułami malarskimi oraz sklepy muzyczne. Omawiane zapotrzebowanie należy rozważyć pod kątem działalności potencjalnego przedsiębiorstwa społecznego. Wybór odpowiedzi w omawianym obszarze podyktowany był przede wszystkim chęcią zaspokojenia potrzeby samorealizacji. Nie bez znaczenia była również chęć wykorzystania czasu wolnego. Kultura i sztuka to obszar wybrany przez 12,0% badanych mieszkańców. W omawianym aspekcie ankietowanym brakuje najbardziej możliwości uczestnictwa w spektaklach teatralnych, (4,0%). Ponadto, 5,0% mieszkańców pragnęłoby wziąć udział w projekcjach filmowych, a 2,0% oczekuje powstania świetlicy/domu kultury. Wybór odpowiedzi w omawianym obszarze podyktowany był przede wszystkim chęcią zaspokojenia potrzeby samorealizacji. Nie bez znaczenia była także chęć wykorzystania czasu wolnego. W pozostałych obszarach deklarowano braki w zakresie następujących produktów/usług: Poradnictwo prawne 7,0% Usługi księgowe 5,0% Usługi krawieckie 5,0% Usługi informatyczne 4,0% Usługi fryzjerskie 3,0% Kursy językowe 2,0%. Dostarczanie pojemników na odpady 2,0%. Usługi kosmetyczne 2,0% 33

34 Warsztaty samochodowe 2,0% Na uwagę pod kątem poszukiwania nisz dla przedsiębiorstw społecznych może zasługiwać większość z omawianych obszarów. Analiza strony popytowej Ekspertów uczestniczących w badaniu jakościowym poproszono natomiast o wyobrażenie sobie, że w powiecie powstaje podmiot ekonomii społecznej (np. Centrum Integracji Społecznej, spółdzielnia socjalna) zatrudniający osoby bezrobotne i zagrożone wykluczeniem społecznym. Przedstawiciele władz mieli za zadanie wskazać pole działalności, które powinien taki podmiot zagospodarować. Uczestnicy badania jakościowego byli zgodni w ocenie, że nowopowstały podmiot powinien oferować usługi sprzątania. Zlecenia w tym zakresie przedsiębiorstwo społeczne otrzymywałoby zdaniem badanych głównie od władz miasta i gminy. Drugim obszarem, który powinien zostać zagospodarowany, są usługi socjalne, w szczególności prowadzenie domu pomocy społecznej dla osób starszych i schorowanych. Wymienione pomysły szczegółowo omówił jeden z przedstawicieli władz. Myślę, że spółdzielnia socjalna miałaby szansę w usługach socjalnych. Ja od dłuższego czasu rozmawiam z osobami, które pracują w pomocach socjalnych, które zajmują się integracją społeczną, czy samopomocą społeczną. One przekonują, że tworzenie niewielkich domów pomocy społecznej, prowadzonych przez spółdzielnie, byłoby dobrym rozwiązaniem. ( ) Przede wszystkim uważam, że ze względu na pewność działalności, dom pomocy społecznej właściwie ma byt nieokreślony w czasie, w długości działania. Jak już zaistnieje i dostanie zgodę wojewody i będzie to prowadzić osoba kompetentna i odpowiedzialna, czyli nie zatraci się gdzieś po drodze ten standard działalności, to jest duża szansa na rozwój. Szczególnie w kontekście tej nieubłaganej demografii, starzenia się naszego społeczeństwa, chorób psychicznych, czy ilości osób przewlekle chorych, nadal potrzebne jest tworzenie niewielkich domów pomocy społecznej (30-40 miejsc), przy wsparciu samorządów. Myślę, że takie spółdzielnie socjalne miałyby racje bytu i miały zagwarantowany naprawdę długotrwały byt, bez ryzyka, że po roku czy dwóch, działalność będzie musiała zostać zamknięta. Myślę, że to byłoby jednym z rozwiązań. Ja przynajmniej od jakiegoś czasu o tym myślę, rozmawiam. Jeśli chodzi o drugi pomysł, to myślę, że nadal dużym problemem (w kontekście ustawy o utrzymaniu czystości w gminach) jest niespełnione zapotrzebowanie na utrzymanie porządku, począwszy od takiego zwykłego zamiatania ulic, poprzez oczyszczanie miejsc odosobnionych, dzikich wysypisk, które są w każdym mieście. ( ) Tu mniej chodzi o utrzymanie zieleni, bo to jest jednak trochę trudniejsze w złapaniu potencjalnego zlecenia, ale po prostu o zwykłe sprzątanie, zbieranie śmieci po wszystkich zaułkach, zakątkach naszych miast, takich już dość odległych od centrum. ( ) Taka grupa, która dostanie zlecenie od miasta, prawdopodobnie powinna ten porządek tam utrzymywać i zabierać stamtąd te śmieci. Poza tym wchodzi w grę zamiatanie liści jesienią, zimą odśnieżanie i utrzymywanie porządku ze śniegiem i ze stertami śniegu, jeśli zalega. Zalegający śnieg utrudnia w różnych miejscach i wielu osobom korzystanie z tej przestrzeni publicznej. Spotykam się z tym, że ludzie narzekają, bo jest tłum bezrobotnych, a mamy cały czas zaśnieżoną ulicę. ( ) Słyszę od osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach, że oni w taki śnieg, to często nie mają nawet szans wyjść na dwór, a nawet przemieścić się, nawet chodnikiem, pomiędzy jednym miejscem a drugim. [przedstawiciel miasta Ostróda] 34

35 Analiza strony popytowej W wymienionych wyżej obszarach badani przedstawiciele władz nie dostrzegają konkurencji dla przedsiębiorstw społecznych. W gminach/mieście brakuje podmiotów świadczących podobne usługi, przez co rozpoczęcie działalności gospodarczej wydaje się relatywnie łatwe. Przedsiębiorstwo społeczne powinno konkurować ceną, co potwierdziły również badania ilościowe (por. z kolejną tabelą). Pojawił się również nowy pomysł na działalność gospodarczą. Jeden z respondentów zauważył niszę dla podmiotu zorganizowanego na wzór baru mlecznego oferującego śniadania i obiady z dowozem do firm oraz obsługującego rodzinne imprezy. Wprawdzie zauważono powstanie podobnego przedsiębiorstwa w Ostródzie, jednak zdaniem przedstawiciela władz, popyt nadal przewyższa podaż i powinno pojawić się przedsiębiorstwo społeczne zainteresowane wypełnieniem nie do końca zagospodarowanej luki. Idziemy w nowoczesny styl życia, coraz bardziej popularny staje się catering. Myślę, że na rynku żywnościowym brakuje tanich usług cateringowych, czy gotowania obiadu, czy przygotowywania kanapek, czy obsługi imprez, nawet takich domowych ( ). Jest tutaj szansa na przebicie, co pokazuje powstały bar mleczny, cateringowy. Widać ewidentnie, że trafili w niszę, bo świetnie się tutaj znaleźli. Myślę, że nadal kolejna firma miałaby możliwość znalezienia się na rynku w Ostródzie, ale także i w okolicach, w powiecie. Nie każdy ma możliwość wyjścia z budynku, nawet gdzieś blisko ( ). Gdyby ktoś zaproponował, że oczywiście nie otwiera baru, ale np. dowozi do firm i instytucji, to mógłby się na tym rynku znaleźć. Może potrzebna byłaby jakaś określona reklama i wsparcie samorządu. [przedstawiciel miasta Ostróda Analiza strony popytowej Na koniec wszystkich mieszkańców-konsumentów poproszono o ocenę aspektów, do których przywiązują wagę w momencie dokonywania wyboru towarów i usług. Każdy z aspektów oceniony został w pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznaczało najmniejszą wagę, a 5 wagę największą. Wyniki analizy dostarczają cennej informacji nt. aspektów, na które nacisk położyć powinno potencjalne przedsiębiorstwo społeczne dostarczające towary/usługi mieszkańcom powiatu ostródzkiego. Nie zaskakuje fakt, że mieszkańcy zwracają nieco większą uwagę na cenę produktu/usługi niż na jego jakość, bowiem w czasie kryzysu ekonomicznego priorytety rozkładają się podobnie w całej populacji konsumentów. Zjawisko przewagi ceny nad jakością powinno zostać uznane za niepokojące, gdyż mieszkańcy powiatu ostródzkiego wydają się skłonni zapłacić mniej za usługę/produkt, nawet przygotowany staranniej. Co ciekawe, dla konsumentów ważniejsza jest marka niż lokalizacja. Można zatem sądzić, że mieszkańcy powiatu gotowi są raczej wybrać produkt/usługę podmiotu niezwiązanego z powiatem, pod warunkiem, że jest to znana marka. Najmniejsza waga przywiązywana jest do posiadania certyfikatu jakości oraz poziomu reklamy i promocji. Zwraca również uwagę fakt, że mieszkańcy powiatu bardzo cenią możliwość gwarancji. 35

36 Tabela 8. Aspekty, na które zwracają uwagę mieszkańcy podczas wyboru produktu/usługi Aspekt Średnia ocen Cena produktu/usługi 4,80 Jakość produktu/usługi 4,76 Możliwość gwarancji 4,61 Marka 4,11 Jakość i koszt wytwarzania 3,97 Lokalizacja 3,63 Nowoczesność rozwiązań technologicznych 3,63 Kwalifikacje załogi 3,50 Usługi posprzedażowe 3,45 Posiadanie certyfikatu jakości 3,35 Poziom reklamy i promocji 3,20 Analiza strony popytowej Mieszkańców poproszono również o wskazanie czynników społeczno-kulturowych, które wpływają na wybór przez nich produktów/usług. Zdecydowanie najczęściej wskazywanymi czynnikami są moda i presja środowiska. Wyniki badania nie potwierdzają zatem, że poszukując nisz dla przedsiębiorstw społecznych można również zidentyfikować potencjalnych klientów zebranych w grupach konsumenckich o określonym profilu społecznodemograficznym. Przynależność do określonej grupy społecznej w najmniejszym stopniu determinuje wybór konkretnych produktów/usług. Ponadto, 45,0% mieszkańców nie kieruje się wyżej wymienionymi czynnikami. Omawiane dane znajdują się na rysunku nr 17. Rysunek 17. Czynniki, które wpływają na wybór produktów/usług przez mieszkańców Moda 25,0% Presja środowiska 21,0% Pragnienie prestiżu 12,0% Przynależność do określonej grupy społecznej 9,0% Żadne z powyższych 45,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 36

37 Analiza strony popytowej Podobne pytanie skierowano do przedsiębiorców uczestniczących w badaniu ilościowym. Uważali oni, że na wybór ich produktów/usług wpływ ma przede wszystkim przynależność do określonej grupy społecznej. Niemal zupełnie pominęli natomiast w swoich wskazaniach presję środowiska. Pomimo tego, po raz kolejny potwierdzają się przypuszczenia, że poszukując nisz dla przedsiębiorstw społecznych można również zidentyfikować potencjalnych klientów zebranych w grupach konsumenckich o określonym profilu społeczno-demograficznym. Rysunek 18. Czynniki, które wpływają na wybór produktów/usług wg przedsiębiorców Przynależność do określonej grupy społecznej 25,0% Moda 6,0% Pragnienie prestiżu 3,0% Presja środowiska 1,0% Żadne z powyższych 69,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% Analiza strony popytowej Przedsiębiorcy wskazali również główne potrzeby konsumentów, które ich zdaniem zaspokajane są poprzez wybór produktów/usług oferowanych przez badane firmy. Największa grupa respondentów wymieniła potrzeby podstawowe (np. jedzenia, ubierania się) oraz samorealizacji. Nieco mniej przedstawicieli firm wskazało potrzebę bezpieczeństwa oraz potrzeby impulsywne (spontaniczne). 37

38 Rysunek 19. Potrzeby zaspokajane wyborem produktów/usług oferowanych przez badanych przedsiębiorców Potrzeby podstawowe (np. jedzenia, ubierania się) 24,0% Potrzeby samorealizacji 9,0% Potrzeby bezpieczeństwa 7,0% Potrzeby impulsywne (spontaniczne) 5,0% Żadne z powyższych 64,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Analiza strony popytowej Na wybór określonych produktów/usług wpływają również niektóre elementy stylu życia konsumentów. Zdaniem badanych przedsiębiorców, jest to w szczególności sposób wykorzystywania czasu wolnego. W bardzo niewielkim stopniu wybór motywowany jest: przyjętymi wartościami, przekonaniami i wierzeniami. Wyniki powyższe każą przypuszczać, że elementami stylu życia konsumentów przy wyborze grupy docelowej powinny się kierować niemal wyłącznie przedsiębiorstwa oferujące ciekawe możliwości wykorzystywania czasu wolnego. Rysunek 20. Elementy stylu życia konsumentów, które - zdaniem przedsiębiorców - wpływają na wybór ich produktów/usług Wykorzystanie czasu wolnego 9,0% Przekonania 2,0% Wierzenia 1,0% Przyjęte wartości 1,0% Żadne z powyższych 88,0% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% 38

39 Analiza strony popytowej Eksperci w toku badania jakościowego spróbowali zidentyfikować potencjalne grupy nabywców (segmenty rynku), do których przedsiębiorstwo społeczne mogłoby adresować swoją ofertę. Oferta opieki w domu pomocy społecznej adresowana powinna być do osób starszych i ubogich. Fakt, że nierzadko są to równocześnie klienci Ośrodka Pomocy Społecznej, może okazać się uzasadnieniem dla współpracy tej instytucji z przedsiębiorstwem społecznym. Zwrócono również uwagę, że przedsiębiorstwo społeczne mogłoby gwarantować nie tylko opiekę stacjonarną (w DPS), ale również z dojazdem do klienta o określonych porach dnia. Z kolei oferta cateringowa (bar mleczny) powinna mieć określony profil. Najwięcej możliwości zdaniem badanych dostarcza wyspecjalizowanie się w zdrowej, ekologicznej żywności. Można tutaj nawiązać kooperację w zakresie zakupu towarów żywnościowych od lokalnych rolników, którzy produkują na niewielką skalę lub spróbować uruchomić własną produkcję żywnościową, szczególnie w zakresie warzyw i owoców. Osoby zatrudnione np. w Centrum Integracji mogłyby świadczyć usługi opiekuńcze dla osób najuboższych i najbardziej potrzebujących na terenie gmin. Właśnie te osoby mogłyby być odbiorcami usług opiekuńczych. Usługi opiekuńcze świadczone na rzeczy naszych podopiecznych w OPS, znacznie ograniczyłyby koszty związane obecnie z wydatkami na usługi opiekuńcze. ( ) Mamy problem dotarcia do tych osób, bo gmina jest duża. [przedstawiciel gminy Ostróda] Analiza strony popytowej Analiza strony popytowej dostarczyła istotnych wniosków, które powinny być pomocne przy zidentyfikowaniu nisz rynkowych dla przedsiębiorstwa społecznego działającego na terenie powiatu ostródzkiego. Po analizie strony popytowej ustalono, że potencjalne nisze rynkowe, to: USŁUGI: Świetlice/podmioty oferujące zajęcia pozalekcyjne dla dzieci. Animatorzy czasu wolnego oferujący integrację społeczności (np. projekcje filmów, przedstawienia teatralne). Organizatorzy rekreacji. Przewóz rzeczy i towarów. Przewóz osób. Żłobki. Przedszkola. Podmioty oferujące możliwość uczestnictwa w polowaniu. 39

40 Firmy remontowo-budowlane. Bary mleczne, punkty gastronomiczne, dowóz posiłków. Wypożyczalnie sprzętu wodnego. Usługi krawieckie. Usługi fryzjerskie. Warsztaty samochodowe. Sprzątanie przestrzeni publicznej. Domy opieki społecznej, opieka z dojazdem do klienta. HANDEL: Handel ekologicznymi produktami roślinnymi. Handel artykułami sportowymi. PRODUKCJA: Połów ryb. Ekologiczna produkcja roślinna. Produkcja pojemników na odpady. Kolejne etapy analizy pozwoliły zawęzić obszar poszukiwań nisz rynkowych dzięki określeniu otoczenia konkurencyjnego i przyporządkowaniu nisz do segmentów rynku. Określenie otoczenia konkurencyjnego Otoczenie konkurencyjne dla wstępnie zidentyfikowanych nisz rynkowych określono przede wszystkim w drodze badania ilościowego zrealizowanego wśród 100 przedsiębiorców z powiatu ostródzkiego. Uzupełnieniem zdobytych w ten sposób informacji były rezultaty badania jakościowego zrealizowanego w gronie dwóch przedstawicieli lokalnych władz. W badaniu nie uczestniczyli przypadkowi przedsiębiorcy, lecz przedstawiciele firm z branż wytypowanych po wstępnej analizie wyników badania ilościowego mieszkańców i jakościowego przedstawicieli lokalnych władz z pięciu powiatów objętych niniejszym projektem. Wytypowano przedstawicieli następujących działów gospodarki: 1. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo głównie: ekologiczna uprawa warzyw i owoców, łowiska ryb. 40

41 2. Przetwórstwo przemysłowe głównie: przetwórcy owocowo-warzywni, przetwórcy rybni, stolarze artystyczni. 3. Budownictwo głównie: firmy remontowo-budowlane. 4. Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów głównie: handel ekologiczną żywnością, warsztaty samochodowe, handel artykułami budowlanymi, handel artykułami sportowymi, handel artykułami wędkarskimi. 5. Transport i gospodarka magazynowa głównie: przewoźnicy osób. 6. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi głównie: gospodarstwa agroturystyczne, hostele, bungalowy, miejsce noclegowe o niskim standardzie. 7. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca głównie: wypożyczalnie sprzętu sportowego/wodnego, organizatorzy turystyki, firmy sprzątające. 8. Edukacja głównie: przedszkola, punkty przedszkolne. 9. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna głównie: hospicja, domy opieki, żłobki. 10. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją głównie: świetlice dla dzieci/młodzieży, kluby sportowe, organizatorzy imprez kulturalnych, firmy obsługujące ruch turystyczny, animatorzy czasu wolnego. Określenie otoczenia konkurencyjnego W ramach dziesięciu powyżej wymienionych głównych działów gospodarki, przedsiębiorstwa rozdzielone zostały niemal równomiernie. Wyjątek stanowiła opieka zdrowotna i pomoc społeczna 9,0% oraz edukacja 11,0%. Spośród przedsiębiorców biorących udział w badaniu ilościowym 72,0% stało na czele firm prywatnych. Pozostali reprezentowali podmioty publiczne. Należy również zauważyć, że 85,0% wszystkich podmiotów funkcjonowało w sferze usług, 15,0% zajmowało się handlem, a 10,0% należało do grona firm produkcyjnych. W gronie badanych przeważali przedsiębiorcy stojący na czele mikro przedsiębiorstw (73,0%). Ponadto, 24,0% badanych reprezentowało małe firmy, a 3,0% - przedsiębiorstwa średnie. 41

42 Określenie otoczenia konkurencyjnego Na wstępie merytorycznej części badania przedsiębiorców zapytano o główne przyczyny rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej. Blisko połowa badanych decyduje się na rozpoczęcie działalności kierowana chęcią samorealizacji. Należy również zauważyć, że dla 41,0% ankietowanych bezpośrednią przyczyną było zagrożenie bezrobociem. Minimum 20,0% respondentów wskazało również, że reprezentowany przez nich podmiot ma charakter jednostki budżetowej lub działalność rozpoczęła się po przejęciu firmy rodzinnej. Już na tym etapie analizy zwraca uwagę fakt, że niewiele firm powoływanych było z powodu odnalezienia niszy rynkowej, bowiem jedynie 11,0% respondentów wskazało dostrzeżoną okazję, jako przyczynę. Należy zatem przypuszczać, że znikomy odsetek firm powoływanych jest po uprzednim przeprowadzeniu jakiejkolwiek analizy zapotrzebowania na produkty/usługi. Nie znaczy to wszakże jakoby przedsiębiorstwa nie odnajdywały nisz rynkowych już w trakcie swojego funkcjonowania. Informacje na ten temat znajdują się w dalszej części opracowania. Niemniej, przedsiębiorstwo społeczne mające do dyspozycji wyniki analizy zapotrzebowania, powinno już na starcie posiadać pewną przewagę nad innymi zakładanymi w tym czasie podmiotami prywatnymi i publicznymi. Rysunek 21. Główne przyczyny rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej Chęć samorealizacji 44,0% Zagrożenie bezrobociem 41,0% Jednostka budżetowa 23,0% Przejęcie rodzinnej firmy 20,0% Dostrzeżona okazja 11,0% Namowa innych 4,0% Przypadkowa decyzja 1,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% Określenie otoczenia konkurencyjnego Na uwagę zasługuje również fakt, że bardzo niewiele podmiotów adresuje swoją ofertę do konkretnych segmentów rynku (grup nabywców). Jedynie 27,0% firm stara się dopasować swoją ofertę do oczekiwań wybranych klientów. Pozostali starają się funkcjonować w myśl zasady catch-all. Po analizie wyników nadmienić należy, że najbardziej wyspecjalizowane firmy prowadzą działalność w zakresie usług opiekuńczych i przedszkolnych, co w ich przypadku jest zjawiskiem naturalnym i faktycznie zaniża jeszcze odsetek podmiotów starających się dotrzeć ze swoją ofertą do konkretnych grup klientów. 42

43 Rysunek 22. Segmenty rynku, do których przedsiębiorcy adresują swoją ofertę Osoby posiadające najmłodsze dziecko w wieku poniżej 6 lat Osoby niezamożne (dochód do 2000 zł netto) Osoby posiadające najmłodsze dziecko w wieku 6-17 lat Rodziny 3-4 osobowe Osoby w wieku 65 i więcej Osoby w wieku Osoby zamożne (dochód powyżej 5000 zł netto) Rodziny 1-2 osobowe Osoby w wieku Osoby w wieku Osoby w wieku Osoby w wieku Kobiety Mężczyźni 11,0% 10,0% 7,0% 4,0% 2,0% 2,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% Nie adresujemy oferty do konkretnych segmentów rynku 73,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% Określenie otoczenia konkurencyjnego W trakcie badania przedsiębiorcy wskazali również nisze rynkowe, które obecnie stara się wypełniać ich podmiot. W ramach jakiekolwiek niszy rynkowej funkcjonuje 79,0% badanych firm. Nie jest zaskoczeniem, że zdecydowanie najczęściej jest to najpopularniejsza w Polsce nisza regionalna. Nisza regionalna to skoncentrowanie na określonym obszarze geograficznym. W niszy produktów funkcjonuje 25,0% ankietowanych firm. Nisza produktów to skoncentrowanie na wyjątkowości sprzedawanych produktów i usług. Nieliczne przedsiębiorstwa znajdują się jeszcze w niszach: marki (skoncentrowanie równocześnie na produkcie i grupie docelowej z jednoczesnym kreowaniem nowej marki) oraz innowacyjności (skoncentrowanie na nieustannych zmianach w zakresie produktów, grup docelowych i regionów sprzedaży). 43

44 Rysunek 23. Nisze rynkowe, w których funkcjonują badane podmioty Nisza regionalna 60,0% Nisza produktów 25,0% Nisza innowacyjności 3,0% Nisza marki 2,0% Żadna z powyższych 21,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Określenie otoczenia konkurencyjnego Z punktu widzenia niniejszego badania, szczególnie istotne jest zidentyfikowanie podmiotów działających w ramach poszczególnych nisz. W niszy regionalnej działają przede wszystkim: przedsiębiorstwa agroturystyczne, przedszkola i zespoły szkolno-przedszkolne, gospodarstwa rolne, podmioty zajmujące się opieką nad dziećmi i osobami starszymi oraz sklepy spożywcze. Należy również zauważyć, że sklepy spożywcze objęto badaniem z uwagi na fakt niezidentyfikowania w powiecie podmiotów handlujących ekologiczną żywnością. Brak takich podmiotów może być istotnym wnioskiem w kontekście poszukiwania nisz rynkowych dla przedsiębiorstwa społecznego. Badanie terenowe sugeruje również, że w powiecie ostródzkim występuje niewielka liczba sklepów z artykułami sportowymi i wędkarskimi oraz warsztatów samochodowych. Niszę produktów wypełniają przede wszystkim wspomniane już sklepy spożywcze. Pozostałe podmioty działają w bardzo różnorodnych obszarach, w związku z czym nie można zidentyfikować w ich przypadkach żadnych prawidłowości. Niszę marki zajmują producent sprzętu wędkarskiego oraz firma oferująca miejsca noclegowe. Niszę innowacyjności wskazali przedsiębiorcy stojący na czele: firmy remontowo-budowlanej, klubu strzeleckiego oraz podmiotu produkującego pieczywo. Ankietowani przedsiębiorcy w toku badania podzielili swoich klientów na kilka kategorii obrazujących ich zachowania rynkowe i skłonność do związania się z konkretnym producentem/usługodawcą. Około 66,0% klientów badanych przedsiębiorców, to klienci lojalni kierujący się rozwagą lub w mniejszym 44

45 Rysunek 24. Średni odsetek klientów wśród ogółu klientów pracodawców wg wybranych grup Klienci lojalni rozważni 40,1% Klienci lojalni emocjonalni 26,2% Klienci migrujący w dół z powodu zmian życiowych 11,6% Klienci migrujący w dół po rozważeniu innych opcji 11,5% Klienci migrujący w dół niezadowoleni 10,7% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% odsetku emocjami, przy wyborze oferty. Klientów migrujących w dół (korzystających z produktu/usługi w mniejszym zakresie niż dotychczas) jest według pracodawców wyraźnie mniej (około 33,0%). Klientów z tej grupy relatywnie łatwo przejąć może konkurencyjny podmiot, w tym przedsiębiorstwo społeczne. Niezagospodarowana część rynku wydaje się mieć zatem w powiecie ostródzkim niemałe rozmiary. Określenie otoczenia konkurencyjnego W aspekcie zdolności konkurowania, przedsiębiorcy ocenili również 21 zasobów i instrumentów konkurowania. Ocen dokonano w pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznaczało ocenę najgorszą, a 5 - najlepszą. Wyniki badania wskazują, że badani przedsiębiorcy swojej przewagi konkurencyjnej upatrują w kwalifikacjach załogi, płynności załogi, jej szkoleniu, a także w mniejszym stopniu w: jakości produktu/usługi, cenie produktu/usługi, polityce płacowej, lokalizacji, posiadaniu certyfikatu jakości oraz jakości/koszcie wytwarzania. Analiza wyników jasno wskazuje, że badani przedsiębiorcy starają się konkurować wykorzystując kwalifikacje i zdolności swojej załogi oraz wykorzystując uwarunkowania produkcyjne i technologiczne. Pracodawcy swojej potencjalnej przewagi konkurencyjnej nie upatrują raczej w finansach. Wydaje się zatem, że przedsiębiorstwo społeczne, które na początku działalności nie musiałoby być rentowne, może z powodzeniem nawiązać rywalizację z pozostałymi firmami i odszukać swoją pozycję na rynku. 45

46 Tabela 9. Ocena instrumentów/zasobów konkurowania będących do dyspozycji badanych przedsiębiorców Zasób/instrument Średnia ocena Kwalifikacje załogi 4,52 Płynność załogi 4,47 Szkolenia załogi 4,47 Jakość produktu/usługi 4,36 Cena produktu/usługi 4,32 Polityka płacowa 4,28 Lokalizacja 4,27 Posiadanie certyfikatu jakości 4,27 Jakość i koszt wytwarzania 4,25 Marka 4,24 Nowoczesność maszyn i urządzeń 4,22 Możliwość gwarancji 4,19 Jakość dystrybucji 4,13 Poziom reklamy i promocji 4,07 Koszt dystrybucji 4,04 Usługi posprzedażowe 3,96 Poziom zadłużenia 3,82 Płynność finansowa 3,79 Struktura kosztów 3,54 Zdolność do samofinansowania 3,53 Poziom zysków 3,41 Określenie otoczenia konkurencyjnego W trakcie badania ilościowego oceniono również stopień nasycenia branż innymi przedsiębiorstwami. W ten sposób możliwe było zidentyfikowanie branż, w których zdaniem przedsiębiorców panuje największa konkurencja. Zauważyć należy, że respondenci największą konkurencję odnotowują na rynku lokalnym i wojewódzkim. Najwięcej opinii o dużym nasyceniu podobnymi podmiotami gospodarczymi na tych rynkach, odnotowano w przypadku: sklepów spożywczych, firm remontowo-budowlanych oraz podmiotów świadczących usługi sprzątania. Zaznaczyć ponadto należy, że w grupie przedsiębiorców twierdzących, że na omawianych rynkach nie ma dużej konkurencji znalazły się m.in.: przedszkola/punkty przedszkolne, podmioty świadczące usługi opiekuńcze oraz organizatorzy turystyki. Nie można zatem wykluczyć, że w przypadku tych inicjatyw, na lokalnym rynku usług znajduje się jeszcze luka. Omówiona wyżej konkurencja to tylko jeden możliwy rodzaj działania przedsiębiorstwa społecznego. Podmiot taki równie dobrze spróbować może nawiązać kooperację z przedsiębiorstwami już funkcjonującymi na rynku i działającymi w ramach niszy lub władzami lokalnymi. 46

47 Problem współpracy z władzami lokalnymi poruszony został w trakcie wywiadów jakościowych. Uczestniczący w nich przedstawiciele władz zauważyli, że potencjalne przedsiębiorstwo społeczne mogłoby liczyć na współpracę z władzami lokalnymi. Nowopowstały podmiot ekonomii społecznej mógłby liczyć na wsparcie merytoryczne oraz pomoc finansową, także pośrednią, w drodze zlecania zadań publicznych. Pojawił się również pomysł powołania, z inicjatywy samorządu, inkubatora przedsiębiorczości społecznej, który pomagałby stawiać pierwsze kroki nowopowstałym podmiotom. W toku badania pojawiły się również inne spostrzeżenia. Zauważono, że w powiecie ostródzkim wytworzył się dobry klimat dla biznesu i relacje pomiędzy samorządem a przedsiębiorcami rozwijają się pozytywnie. Rokrocznie na uroczystych galach przyznawane są wyróżnienia dla właścicieli innowacyjnych i dynamicznych firm, które zwiększają zatrudnienie. Pojawił się zatem pomysł, aby wykorzystać dobre relacje do szczerej rozmowy z właścicielami firm na temat obszarów, w jakich mogliby oni nawiązać współpracę z przedsiębiorstwami społecznymi z korzyścią dla wszystkich zainteresowanych. Opisywał to jeden z przedstawicieli władz. Nasze samorządy od wielu lat robiły dobrą atmosferę dla przedsiębiorców i biznesu. Chodzi o to, że raz w roku wynagradza się przedsiębiorców lokalnych za ich innowacyjność, za ich dynamikę, za podejście, za zatrudnianie kolejnych pracowników i za kreowanie dobrego wizerunku naszego powiatu. Myślę, że na takie rzeczy decyduje się powiat, czy miasto, robiąc tzw. galę ( ) kończącą rok kalendarzowy. Podczas niej odbywa się jakieś podsumowanie, jakieś rozmowy, utrzymanie dobrego kontaktu pomiędzy samorządem i biznesem. To ja proponuję, żeby pójść krok dalej. Zaprosić przedsiębiorców nie tylko przy okazji wręczania nagród i składania gratulacji, ale zaprosić przedstawicieli biznesu małego, średniego, większego, bardzo małego, rzemieślników i po prostu szczerze z nimi porozmawiać. Porozmawiać o tym, czy widzieliby szansę zlecania podwykonawstwa drobnego i większego dla spółdzielni socjalnych. Zachód, a z tego co wiem, to Niemcy właśnie tak robią. Tam duże firmy zlecają ( ) podmiotom, które opiekują się osobami niepełnosprawnymi, czy spółdzielniom ( ) jakąś swoją produkcje, żeby ten niepełnosprawny mógł też w swoim życiu popracować, żeby był w jakiś sposób produktywny. Tam to jest normą, a takie konferencje były w naszym powiecie organizowane, gdzie niemieckie doświadczenia były nam prezentowane i wiem, że tam w ten sposób się to dzieje. Może tak się dzieje, bo infrastruktura tamtego kraju jest lepsza, bo nasz jest troszeczkę bardziej zacofany, także przemysłowo, a to powoduje, że kooperantów też jest mało. Duże i bardzo duże firmy może aż tak bardzo kooperantów nie szukają. ( ) A przecież w tej kooperacji potencjalne spółdzielnie socjalne, mogłyby się doskonale odnaleźć. Im jest potrzebna pewność i stałość, bo oni są w tym życiu niestałym. To ludzie, którzy gdzieś popadli w jakieś trudności życiowe, gdzieś wylądowali na marginesie naszego życia społecznego i dlatego trzeba ich do tego życia społecznego przywrócić, dając im szansę, wyciągając rękę. [przedstawiciel gminy Ostróda] Obecnie 26,0% przedsiębiorców zleca pewne elementy działalności na zewnątrz. Istotnym jest fakt, że niemal wszystkie takie zlecenia trafiają do firm lokalnych, a część również do firm działających na rynku wojewódzkim. 47

48 Rysunek 25. Odsetki przedsiębiorstw zlecających usługi na zewnątrz, tj. innym firmom Tak, zlecamy firmom działającym na rynku lokalnym 23,0% Tak, zlecamy firmom działającym na rynku wojewódzkim 11,0% Tak, zlecamy firmom działającym na rynku krajowym 1,0% Nie 74,0% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% W przyszłości usługi na zewnątrz zlecać zamierza istotnie większy odsetek badanych przedsiębiorstw. Można zatem przypuszczać, że kooperujący z innymi podmiotami przedsiębiorcy są zadowoleni z dotychczasowej współpracy lub, że jest ona konieczna dla sprawnego funkcjonowania firmy. Rysunek 26. Odsetki przedsiębiorstw pragnących zlecać usługi na zewnątrz w przyszłości Tak, firmom działającym na rynku lokalnym 36,0% Tak, firmom działającym na rynku wojewódzkim 14,0% Tak, firmom działającym na rynku krajowym 5,0% Nie 60,0% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 48

49 Kolejne pytanie miało charakter zdecydowanie bardziej szczegółowy, zapytano bowiem czy przedsiębiorcy byliby skłonni w przyszłości zlecać pewne usługi podmiotowi zlokalizowanemu w ich powiecie oraz zatrudniającemu osoby bezrobotne i zagrożone wykluczeniem społecznym, świadczącego usługi w ramach kooperacji lub podwykonawstwa. Na tak postawione pytanie twierdząco odpowiedziało 47,0% przedsiębiorców. Możliwość nawiązania współpracy z podmiotem ekonomii społecznej lub przedsiębiorstwem społecznym wyklucza około 45,0% respondentów. Rozkład odpowiedzi świadczy o przeciętnym zainteresowaniu respondentów współpracą z przedsiębiorstwami społecznymi. Rysunek 27. Skłonność przedsiębiorców do zlecenia usług podmiotowi zatrudniającemu osoby bezrobotne i zagrożone wykluczeniem społecznym Nie wiem, trudno powiedzieć; 8,0% Zdecydowanie tak; 17,0% Zdecydowanie nie; 18,0% Raczej tak; 30,0% Raczej nie ; 27,0% Przedsiębiorcy wymienili również usługi, które byliby skłonni w przyszłości zlecać (w ramach prowadzonej działalności) na zewnątrz tzn. innym firmom lub podmiotowi ekonomii społecznej. Najczęściej wymieniano: usługi remontowo-budowlane (15,0%), usługi transportowe (5,0%), prace rolne/zbiory/selekcję owoców (5,0%), opiekę nad obiektami sportowymi (3,0%), prace porządkowe (2,0%), usługi ochroniarskie/ochrona mienia (2,0%), przeglądy mechaniczne/naprawę samochodów (2,0%). Przedsiębiorstwa społeczne z wyżej wymienionych branż mogą liczyć na uzyskanie zleceń od innych podmiotów prywatnych i publicznych. 49