SPRAWOZDANIE Z VII MIĘDZYNARODOWEJ SESJI NAUKOWEJ DZIEJÓW LUDÓW MORZA BAŁTYCKIEGO MIGRACJE. PODRÓŻE W DZIEJACH

Transkrypt

1 Krakowskie Studia Małopolskie 2013, nr 18 Juliusz Tomczak SPRAWOZDANIE Z VII MIĘDZYNARODOWEJ SESJI NAUKOWEJ DZIEJÓW LUDÓW MORZA BAŁTYCKIEGO MIGRACJE. PODRÓŻE W DZIEJACH WOLIN, LIPCA 2013 W sierpniu 2005 roku w Wolinie doszło do pierwszej sesji naukowej poświęconej zagadnieniom związanym z dziejami ludów zamieszkujących basen Morza Bałtyckiego. Jak to zwykle bywa, początki był skromne i udział wzięło w niej 14 naukowców z Polski i Litwy. Owa inicjatywa okazała się jednak na tyle wartościowa i potrzebna, że w następnych latach spotkania były kontynuowane. W powiązaniu z odbywającym się również w miejscowości Wolin na wyspie o tej samej nazwie Międzynarodowym Festiwalem Słowian i Wikingów, w kolejnych latach organizowane były sesje poświęcone różnorakiej tematyce związanej ze wspomnianym obszarem począwszy od wojskowości i gospodarki, a na kulturze i religii kończąc. Ich owocem był także szereg publikacji pokonferencyjnych 1. 1 M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Mare Integrans: Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego. Materiały z I Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego Wolin 6 7 sierpnia 2005, Toruń 2005; M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Wojskowość ludów Morza Bałtyckiego. Mare integrans: Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego. Materiały z II Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego Wolin 4 6 sierpnia 2006, Toruń 2007; M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Kultura ludów Morza Bałtyckiego, t. 1: Starożytność i średniowiecze, Toruń 2008; M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Kultura ludów Morza Bałtyckiego., t. 2: Nowożytność i współczesność, Toruń 2008; M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Gospodarka ludów Morza Bałtyckiego: materiały z IV Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego, Wolin, 1 3 sierpnia 2008, t. 1: Starożytność i średniowiecze, Toruń 2009; M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Gospodarka ludów Morza Bałtyckiego: materiały z IV Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego, Wolin, 1 3 sierpnia 2008, t. 2: Nowożytność i współczesność, Toruń 2009; M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Religia ludów Morza Bałtyckiego: stosunki polsko-duńskie w dziejach: materiały z V Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Morza Bałtyckiego Wolin 31 lipca 2 sierpnia 2009, Toruń 2010; M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Religia ludów Morza Bał-

2 Sprawozdanie z VII międzynarodowej sesji naukowej W dniach 26, 27 i 28 lipca 2013 roku doszło do siódmego już spotkania naukowego pod nazwą Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego, zorganizowanego przez Zakład Historii Wojskowej Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, burmistrza miasta i gminy Wolin oraz stowarzyszenie Centrum Słowian i Wikingów Wolin-Jomsborg-Vineta. Szeroki temat przewodni, wyrażony w tytule tegorocznej edycji sesji Migracje. Podróże w dziejach obejmował szereg zagadnień: Migracje ludzi w czasach przedhistorycznych. Wielkie wędrówki ludów. Wojna jako podróż, przemarsze, kampanie, najazdy. Poszukiwanie nowych lądów, podróże w poszukiwaniu nowych, nieznanych światów nad Bałtykiem. Podróże towarów. Jak gospodarka tworzyła nowe szlaki podróży ludzi. Podróże edukacyjne nad Bałtyk i znad Bałtyku w dziejach. Podróże po wypoczynek nad morze. Współczesne migracje, świat jako globalna wioska. Oficjalna inauguracja obrad miała miejsce w dniu 26 lipca 2013 roku w sali posiedzeń rady miasta i dokonał go burmistrz miasta i gminy Wolin, pan Eugeniusz Jasiewicz. Podkreślił on znaczenie wolińskich spotkań naukowych oraz odbywającego się równolegle festiwalu Słowian i Wikingów dla lokalnej społeczności. Przy okazji wspomniał o innym przejawie zainteresowania władz miasta i gminy lokalną historią i kulturą w postaci renowacji dworku rodu von Below, wzniesionego na fundamentach dawnego zamku książąt pomorskich. Po nim na mównicę wstąpił prorektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, prof. UAM dr hab. Zbigniew Pilarczyk. Profesor przypomniał wcześniejsze sesje i podkreślił fakt przybycia na tegoroczne spotkanie badaczy reprezentujących różne ośrodki i różne specjalności naukowe. Następnie głos w imieniu organizatorów zabrał prof. UAM dr hab. Maciej Franz, który powitał uczestników i przy okazji zaprezentował anglojęzyczne wydanie zbioru artykułów z poprzedniej sesji, zapowiadając kontynuowanie praktyki wydawania ich w tymże języku 2. Wstępną część sesji zamknęło wystąpienie prof. dr hab. Władysława Filipowiaka dotyczące prac wykopaliskowych protyckiego: stosunki polsko-duńskie w dziejach: materiały z V Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego Wolin 31 lipca 2 sierpnia 2009, Toruń 2010; M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Barbarzyńcy u bram: monografia oparta na materiałach z VI Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego Wolin 5 7 sierpnia 2011, Toruń M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Barbarians at the Gates. Mare Integrans: Studies on the history of the shores of the Balic Sea, Toruń 2013.

3 456 Juliusz Tomczak wadzonych na wyspie Wolin. Po nim nastąpiło uroczyste otwarcie dworku von Below, z udziałem wicewojewody, pana Ryszarda Mićki, wojewódzkiego konserwatora zabytków, pani Ewy Staneckiej oraz gości z Niemiec i Szwecji. Po zakończeniu uroczystości rozpoczęła się właściwa część obrad. Duża liczba prelegentów 59 osób oraz szeroki zakres tematyczny ich referatów wymusiły podział obrad na kilka części. Pierwszej z nich przewodniczył prof. Zbigniew Pilarczyk. W jej trakcie wystąpiło dwoje badaczy z ośrodków skandynawskich: mgr Cecilie Skupińska-Løvset z norweskiego Akershus University Hospital, która wygłosiła referat pt. Znaczenie migracji psyche i społeczeństwo oraz dr Leszek Gardeła z islandzkiego Snorrasta-Medieval and Cultural Centre Reykholt (referat pt. Migracje i wierzenia. Wikińskie amulety z ziem polskich). W sekcji tej wygłoszony też został referat poświęcony słynnemu XVII-wiecznemu polskiemu pamiętnikarzowi (Trafność obserwacji podróżników i żołnierzy. Wizja Paska a późniejsze opisy Polski prof. AJD dr. hab. Andrzeja Stroynowskiego z Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie) oraz aktualnym zagadnieniom związanym z wykorzystaniem Internetu do badań historycznych (Archiwa w hiperprzestrzeni czyli współczesna podróż do przeszłości prof. UMK dr hab. Wandy Krystyny Roman z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu). Okazji do dyskusji dostarczył obiad oraz uroczysty bankiet, po którym uczestnicy udali się do hoteli w miejscowości Wisełka. Następnego dnia, w sobotę 27 lipca, kontynuowano obrady w dwóch sekcjach tematycznych. Sekcja poświęcona archeologii i średniowieczu obradowała w sali posiedzeń Rady Miasta Wolin pod przewodnictwem dr hab. Beaty Gaj z Uniwersytetu Opolskiego. Część referatów poświęcona była różnym aspektom kultury materialnej (Podróże przedmiotów i ich właścicieli czy migracja stylu. Ornamentyka Borre na południowych wybrzeżach Morza Bałtyckiego dr. Andrzeja Janowskiego ze szczecińskiego oddziału Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk; Z okresu rzymskiego we wczesne średniowiecze. Rozważania na temat pewnego nietypowego miecza dr. Piotra Pudło z Uniwersytetu Łódzkiego oraz magistrów Pawła Kucypery i Karola Demkowicza z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu; Czy X-wieczna fala napływu srebra do państwa wczesnopiastowskiego pochodziła z Pomorza Wschodniego? dr. Sławomira Wadyla z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu). Pozostałe natomiast poruszały kwestie polityczno-wojskowe (Wczesnośredniowieczne interwencje zbrojne w strefie serbołużyckiej dr. Olgier-

4 Sprawozdanie z VII międzynarodowej sesji naukowej da Ławrynowicza z Uniwersytetu Łódzkiego) oraz społecznych (Mobilność kleru miejskiego średniowiecznych Prusach mgra Marcina Sumowskiego z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu). Równolegle w budynku Muzeum Regionalnego im. J. Krauzego trwały obrady sekcji nowożytnej i współczesnej, którym przewodniczyła prof. Wanda K. Roman. Również tutaj zróżnicowanie referatów było bardzo duże. Tematyka militarna pojawiła się w wystąpieniach mgr. Lecha A. Walkiewicza (Transport artylerii w świetle traktatów wojskowych z czasów Zygmunta Augusta) oraz dr. Piotra Krolla z Uniwersytetu Warszawskiego (Organizacja, skala i znaczenie najazdów kozackich na Imperium Osmańskie w XVI XVII wieku). Z kolei dr Ewa Łączyńska z Akademii Pomorskiej w Słupsku przybliżyła aspekt historii gospodarczej w referacie Bałtyckie szlaki towarów i ludzi handel i migracje na przykładzie nowożytnego Gdańska, a dr Mariusz Sawicki z Uniwersytetu Warszawskiego poruszył problematykę kulturowo-społeczną w referacie pt. Europejskie podróże magnaterii i szlachty litewskiej w XVII wieku w świetle pamiętników z epoki. Wybrane przykłady. Dyskusja prowadzona była w kuluarach podczas przerwy, zorganizowanej w podziemiach dworku, po czym obrady wznowiono. Sekcja archeologii i średniowiecza obradowała po południu pod przewodnictwem prof. AP dr hab. Agnieszki Teterycz-Puzio z Akademii Pomorskiej w Słupsku. Podczas tej części obrad dominowała również tematyka militarna, obecna w referatach Jakuba Morawca z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (Bałtycka polityka Knuta Wielkiego bitwa pod nach Helgia) oraz mgr. Pawła Babija z Uniwersytetu Wrocławskiego (Od Łączyna do Raxy ( ). Wielkie i małe bitwy Słowian Połabskich). Nie zabrakło także wątku religijnego w postaci referatu mgr. Kamila Kajkowskiego z Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie, zatytułowanego Słowiańskie wędrówki w zaświaty. Kilka uwag na temat eschatologii wczesnośredniowiecznych Pomorzan. W sekcji nowożytnej i współczesnej prof. Wanda K. Roman oddała głos najpierw mgr Beacie Kurządowskiej z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, która wygłosiła referat pod tytułem Problematyka korespondencji oraz notatek szkolnych z podróży edukacyjnej Jasia Ługowskiego Pozostając w kręgu tematyki związanej z Rzeczpospolitą Obojga Narodów, uczestnicy wysłuchali następnie dr. Karola Kościelniaka z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, który wygłosił referat pt. Skutki przemieszczania się wojsk podczas wojen północnych dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz

5 458 Juliusz Tomczak mgr Aleksandry M. Mukaj z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (referat pt. Edukacyjne i turystyczne aspekty peregrynacji braci Marka i Jana Sobieskich. Obrady zakończył wątek kulinarny, w postaci wystąpienia dr Aleksandry Krupy-Ławrynowicz z Uniwersytetu Łódzkiego: Fuzje smaków, nowe receptury, międzynarodowe menu. Antropologiczne spojrzenie na współczesne migracje kulinariów. Po zakończeniu obrad uczestnicy udali się na wyspę Recław, gdzie mieli możliwość obejrzenia skansenu i obozu odtwórców historycznych biorących udział w XIX Festiwalu Słowian i Wikingów. Oprowadzał ich prezes Stowarzyszenia Centrum Słowian i Wikingów Wolin-Jomsborg-Vineta, pan Wojciech Celiński. Po powrocie z wyspy wznowiono obrady. Sekcję archeologiczną i średniowieczną prowadziła prof. AP dr hab. Jowita Kęcińska-Kaczmarek z Akademii Pomorskiej w Słupsku. Wygłoszone referaty miały w większości związek z tematyką wczesnośredniowiecznej Skandynawii, Rusi oraz Bizancjum zarówno w aspekcie społecznym, religijnym (referat dr. Łukasza Różyckiego z Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni pt. Do Bizancjum i z powrotem, czyli niezwykłe podróże pewnego Wikinga), mgr Joanna Kustowskiej z Uniwersytetu Szczecińskiego pt. Wpływ mitologii i wierzeń germańskich na wyprawy Wikingów na tereny nadbałtyckie), jak i polityczno-wojskowym (referat dr. Marcina Böhma z Uniwersytetu Opolskiego pt. Pomiędzy rywalizacją a współpracą. Bizancjum i Ruś Kijowska na Morzu Czarnym w latach ). Po tych trzech referatach nastąpiła przerwa, po której obrady wznowiono, tym razem pod przewodnictwem dr. Jakuba Morawca. Również tutaj pojawiły się tematy związane z wojskowością słowiańską (Piastowie w drodze. O wyprawach dalekich i bliskich (nie tylko wojennych) władców piastowskich w świetle średniowiecznych kronik prof. Agnieszki Teterycz-Puzio oraz Drużyna konna charakterystyczny element sztuki wojennej Słowian czy mit historiograficzny? mgr. Przemysława Tworkowskiego), jak również poświęcone różnego rodzaju pokojowym peregrynacjom (Definicja podróży w kulturze śródziemnomorskiej oraz ich recepcja w Europie na przykładzie łacińskiego Śląska dr hab. Beaty Gaj oraz Wyprawa księżniczki pomorskiej na Ruś Połocką w początkach XIII w. dr. Lecha Kościelaka z Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie). Tymczasem w sekcji nowożytnej i współczesnej trwały obrady, którym przewodniczył prof. Andrzej Stroynowski. Dwa wygłoszone w niej referaty (Literackie podróże wojenne w powieściach Michała Krzywickiego i Marcina

6 Sprawozdanie z VII międzynarodowej sesji naukowej Mortki prof. Jowity Kęcińskiej-Kaczmarek oraz Barokowe peregrynacje w pamiętniku Krzysztofa Zawiszy i liryce epoki mgr Moniki Żeromskiej-Ciesielskiej) poświęcone były ujęciu podróży w literaturze i pamiętnikarstwie. Ciekawą tematykę podjęła dr Katarzyna Milik z Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie (Podróże Antoniego Dzieduszyckiego, pełnomocnika Rady Nieustającej do spraw zwalczania epidemii dżumy w latach ), podczas gdy dr Monika Milewska z Uniwersytetu Gdańskiego podjęła w referacie Napoleońskie biuro podróży próbę innego spojrzenia na udział Polaków w wojnach napoleońskich. Po przerwie obradom przewodniczył dr Karol Kościelniak. Referaty wygłosili prof. UO dr hab. Tomasz Ciesielski z Uniwersytetu Opolskiego (referat pt. W poszukiwaniu wiedzy, majątku, zdrowia i pracy. Polskie podróże na północne wybrzeża Morza Czarnego w XIX wieku), prof. dr hab. Sergij Trojan z Uniwersytetu Kijowskiego (Wędrówki niemieckich podróżników, kupców i misjonarzy na tle ich działalności kolonialnej (druga połowa XIX wieku)), mgr Marcin J. Szymański z Uniwersytetu Łódzkiego (Zagraniczne przedsiębiorstwa a rozwój cywilizacyjny miast na terenie Imperium Rosyjskiego w XIX wieku), mgr Rafał Bazaniak z Uniwersytetu Łódzkiego (Działalność gospodarcza i społeczna rodziny Scheiblerów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku). Obrady sesji zamknęło wystąpienie Karola Siudka, zatytułowane Polska inteligencja wobec rozwoju kultury uzdrowiskowej na przełomie XIX i XX wieku. Poglądy opinie recepty. W ostatnim dniu obrad, po śniadaniu, sekcji archeologiczno-średniowiecznej przewodniczył dr Łukasz Różycki. Przewijała się zarówno tematyka gospodarcza, zawarta w referatach mgr. Piotra Pranke i mgr Eweliny Siemianowskiej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Handel solą na obszarze Europy Środkowej i Wschodniej prowadzony we wczesnym średniowieczu) oraz mgr. Michała Janika (Próba rekonstrukcji symulacji ruchu handlowego na przykładzie Morza Bałtyckiego we wczesnym średniowieczu). Nie zabrakło rzecz jasna tematyki historyczno-wojskowej, której poświęcone były referaty mgr. Konrada Ziółkowskiego z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu (Z Królestwa Czeskiego nad Bałtyk. Wyprawa wojsk polnych sierotek na Nową Marchię i Pomorze Gdańskie, na tle pozostałych wspaniałych rejz), mgr. Pawła Szczepaniaka z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Wojenne wyprawy Świętowita. Mit i jego materialne przedstawienie). Kwestiom religijnym poświęcony był referat Aleksandry Jochymek (Święty Wiking. Wyprawy wojen-

7 460 Juliusz Tomczak ne Olafa Horaldssona przed 1016 r.). Inne zagadnienia związane z podróżami i wędrówkami poruszyli dr Romuald Rydz z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu (Motywy morskich ekspedycji Henryka Żeglarza w dziele Gomesa Eanesa de Zurara Chronica do Descobrimento e Conquista da Guine) oraz mgr Katarzyna A. Błoch z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu (Przyczynek do badań nad różnymi aspektami migracji w dziejach klasztoru w Trzemesznie). Równolegle trwały obrady sekcji nowożytnej i współczesnej. Przewodził im dr hab. Marek Figura z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W sekcji tej licznie wystąpili goście z zagranicy: prof. dr Oleksander Demianiuk z referatem Ruch uchodźców w rejonach linii frontu w czasie I wojny światowej, prof. dr hab. Andrij Kharuk z Nacìonalnij Unìversitet Lvìvska Polìtehnìka z referatem Szlaki powietrzne jako czynnik przetrwania państwa (na przykładzie UNR). Kolejne referaty dotykały zagadnień związanych z polskim wybrzeżem i polityką morską (Gdyńskie migracje w latach w świetle polskich źródeł statystycznych dr. Mariusza Kardasa z Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni; Cała Polska frontem do morza! wpływ propagandy morskiej na ruch turystyczny II Rzeczypospolitej Sandry Tomczak oraz Udział norweskiej floty handlowej w transportach węgla z portów polskiego obszaru celnego do Norwegii w latach mgr. Jordana Siemianowskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu). Obrady sesji zamknął referat poświęcony tematyce II wojny światowej (Postawy żołnierzy wojsk III Rzeszy w obliczu armagedonu ludności cywilnej Wschodnich Prus i Pomorza Tomasza Białeckiego z Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni). Ostatnia sekcja poświęcona była zagadnieniom historii współczesnej, a przewodniczył jej prof. Maciej Franz. Wszystkie trzy wygłoszone referaty dotyczyły tematyki migracji ludności w okresie II wojny światowej i tuż po niej; wygłosili je dr hab. Marek Figura (Migracje i przemiany narodowościowe na Wileńszczyźnie po 1939 roku), dr Wojciech Marciniak z Uniwersytetu Łódzkiego (Z Sybiru nad Bałtyk trudna podróż polskich repatriantów w 1946 roku) oraz dr Magda Gawinecka-Woźniak z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Repatriacja ludności polskiej z Danii po II wojnie światowej). Po zakończeniu obrad, dokonano ich podsumowania. Następnie prof. Maciej Franz podziękował uczestnikom, współorganizatorom i sponsorom. Podkreślił, że dzięki ich wspólnym staraniom udało się po raz kolejny doprowadzić do spotkania naukowego historyków, archeologów i przedstawicieli

8 Sprawozdanie z VII międzynarodowej sesji naukowej nauk społecznych. Prof. Franz zapowiedział opublikowanie materiałów pokonferencyjnych zarówno w języku polskim, jak i angielskim. Uczestnicy mieli jeszcze możliwość dyskusji podczas obiadu, po czym udali się w drogę powrotną. Pozostaje jedynie wyrazić nadzieję, że wolińskie spotkania będą kontynuowane w nadchodzących latach, umożliwiając wymianę poglądów i wyników badań naukowców różnych dyscyplin.