Teoria treningu. Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy

Transkrypt

1 Teoria treningu 11 Zmiany w programie zawodów narciarskich dyktuj¹ potrzebê dostosowania systemu treningu do nowych wymagañ - techniki biegu oraz d³ugoœci dystansu, a tak e profilu trasy podczas najwa niejszych zawodów. Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy Wykorzystuj¹c metody obserwacji zawodów oraz dane z analiz obci¹ eñ narciarzy-biegaczy autor ukazuje wspó³czesne tendencje w ich szkoleniu: - modelowanie procesu treningu pod k¹tem bioenergetyki wysi³ku podczas zawodów; - specjalne przygotowania do zawodów wysokiej rangi z uwzglêdnieniem techniki biegu oraz d³ugoœci dystansów; - zwiêkszanie udzia³u obci¹ eñ specjalnych (z u yciem nart latem i jesieni¹, w górach i tunelu narciarskim) oraz profilu trasy; - wykorzystywanie nietradycyjnych œrodków treningowych: sztucznych warunków wysokogórskich, komór niskich ciœnieñ, specjalnych urz¹dzeñ itp. S OWA KLUCZOWE: szkolenie narciarzy-biegaczy modelowanie treningu specjalne przygotowania do zawodów nietradycyjne œrodki treningowe. Z Katedry Wioœlarstwa, Narciarstwa i Turystyki Litewskiej Akademii Wychowania Fizycznego w Kownie. Badania naukowe dowodz¹ (1, 7, 8), e obecnie na sportowe wyniki narciarzy-biegaczy w wiêkszym stopniu ni wytrzyma³oœæ ogólna i specjalna wp³ywaj¹ ich dyspozycje szybkoœciowo-si³owe. Dzieje siê tak nie tylko dlatego, e do programu zawodów o narciarski Puchar Œwiata w³¹czono biegi na dystansach sprinterskich 1-1,5 km (1), ale tak- e dlatego, i czêœæ konkurencji przeprowadza siê obecnie wed³ug systemu Sport Wyczynowy 2001, nr 3-4/

2 12 Gundersena. W ci¹gu jednego dnia rano odbywa siê bieg na 5 km dla kobiet i 10 km dla mê czyzn technik¹ klasyczna, a w drugiej po³owie dnia - bieg na 7,5 km dla kobiet i 15 km dla mê - czyzn technik¹ dowoln¹. Wkrótce pojawi¹ siê zapewne narciarze-sprinterzy, którzy bêd¹ brali udzia³ jedynie w zawodach sprinterskich. W zwi¹zku z tym powstaje potrzeba dostosowania systemu treningu narciarzy-biegaczy do preferowanej przez nich techniki biegu oraz dystansu, na jakim zamierzaj¹ startowaæ. Przeprowadzone przez nas badania (6) wykaza³y, e czo³owych narciarzy- -biegaczy, uczestników zimowych igrzysk olimpijskich, mo na podzieliæ na 5 grup: 1) uniwersalnych, osi¹gaj¹cych zbli one wyniki w biegu technik¹ klasyczn¹ i dowoln¹; 2) uniwersalnych, osi¹gaj¹cych nieco lepsze wyniki w biegach technik¹ klasyczn¹; 3) uniwersalnych, u których zaznacza siê przewaga techniki dowolnej; 4) narciarzy klasycznych ; 5) narciarzy zdecydowanie preferuj¹cych technikê dowoln¹. Rysuje siê wiêc potrzeba organizowania dwóch odmiennych specjalistycznych przygotowañ - dla biegaj¹cych technik¹ klasyczn¹ i dowoln¹ (6). Odnotowaæ nale y tak e poprawê poziomu sportowego olimpijczyków - na Igrzyskach w Nagano startowali zawodnicy, którzy mieli wy sz¹ punktacjê FIS ni w Albertville i Lillehammer. Zauwa- ono te mniejszy rozrzut wyników pierwszych trzydziestek. Mo na siê spodziewaæ, e na zimowych igrzyskach w 2002 roku bêdzie on jeszcze mniejszy, mniej te bêdzie zawodników, posiadaj¹cych na swoim koncie poni ej 70 pkt FIS (obecnie w zawodach Pucharu Œwiata mog¹ uczestniczyæ jedynie narciarze, którzy w sezonie zdobyli nie wiêcej ni 50 punktów). Analiza przebiegu zawodów narciarskich jest niezwykle trudna - z uwagi na zró nicowanie profilu i po³o enia tras narciarskich (wysokoœci, na której odbywaj¹ siê zawody); struktury œniegu; warunków atmosferycznych w trakcie zawodów (np. wahania temperatury powietrza). W tej sytuacji racjonalne planowanie œrodków i metod treningowych oraz obci¹ eñ kolejnych cykli treningu, a tak e momentu przejœcia do nastêpnego stadium adaptacji wysi³kowej (jakoœciowo wy szy poziom przygotowania sportowego) (3, 4, 15), winno opieraæ siê na bardziej szczegó³owych wskaÿnikach, takich m.in. jak: prêdkoœæ biegu narciarzy w trakcie zawodów, która zmienia siê w zale noœci od ukszta³towania terenu: na podjazdach waha siê od 2,5 do 4 m/s, na zjazdach osi¹ga poziom 10 m/s (16). Oznacza to, e wysi³ek, podejmowany przez narciarza, wykonywany jest dziêki wykorzystywaniu ró nych Ÿróde³ energetycznych (1, 5, 8, 16). Wysi³ek, podejmowany przez narciarzy w trakcie zawodów, mo e mieæ charakter: beztlenowy kwasomlekowy - przy pokonywaniu krótkich wzniesieñ, w czasie nie przekraczaj¹cym 30 s; beztlenowy glikolityczny - przy pokonywaniu œrednio d³ugich i œrednio stromych wzniesieñ, gdy czas wysi³ku nie przekracza 2 minut; tlenowo-beztlenowy (o intensywnoœci mieszcz¹cej siê pomiêdzy progiem beztlenowym i granic¹ krytycz-

3 Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy 13 nej intensywnoœci), charakterystyczny przy wspinaniu siê na d³ugie wzniesienia przez d³u ej ni 2 minuty; tlenowy, przy zje d aniu z gór i pagórków oraz przemieszczaniu siê po terenach p³askich. Podczas zimowych Igrzysk Olimpijskich w Nagano narciarze, którzy zajêli miejsca 1-6, na pokonywanie podbiegów zu yli 52,8% ogólnego czasu pokonania trasy, na odcinki równinne - 23,3%, na zjazd z góry - 23,9%. Ramienskaja (16), uogólniaj¹c wyniki swych obserwacji, stwierdza, e podczas zawodów na stosunkowo krótkich dystansach (5 i 10 km dla kobiet oraz 10 i 15 km dla mê czyzn) na wysi³ki beztlenowe kwasomlekowe przypada 7,47±2,98% czasu pokonania trasy; na beztlenowe glikolityczne - 35,97±6,58%; tlenowo-beztlenowe - 36,30±8,67%, a tlenowe - 20,02±7,39%. Na d³u szych dystansach (30 i 50 km) maleje udzia³ glikolizy beztlenowej, zwiêksza siê natomiast rola procesów tlenowych. U kobiet podczas biegu technik¹ dowoln¹ na trasie 30 km wysi³ek beztlenowo-glikolityczny stanowi œrednio 5,9% czasu pokonania trasy, tlenowo-beztlenowy 40,3%, a tlenowy - 53,8% (tabela 1). Wyniki sportowe narciarzy-biegaczy zale ¹ w znacznej mierze od wielkoœci VO 2 max i VO 2 max/kg masy ich cia³a, poboru tlenu na poziomie progu beztlenowego, maksymalnej wentylacji p³uc (7, 9, 15, 17). Ró nice czêstoœci skurczów serca narciarzy-biegaczy na ró nych odcinkach trasy wynosz¹ 15-20% lub wiêcej, a jej rozpiêtoœæ sk./min. Zu ycie tlenu (VO 2 ) siêga % VO 2 max. Œrednia wartoœæ zu ycia tlenu podczas Tabela 1 WskaŸniki przemian metabolicznych (w %) u narciarek (K) i narciarzy (M), którzy zajêli miejsca 1-6 na Igrzyskach Olimpijskich w Nagano (16) Sposoby wytwarzania energii i Ÿród³a energetyczne Bieg beztlenowy beztlenowo tlenowy tlenowy (dystans, - fosfokrea- beztlenowy -tlenowy - wêglowo- - wêglowotechnika) tyna - glikoliza - wêglowodany dany i glikoliza dany i t³uszcze 5 km, klasyczna K 5,8 27,1 44,5 22,6-10 km, dowolna K 6,1 41,0 31,3 21,6-15 km, klasyczna K 5,5 34,9 37,6 22,0-30 km, dowolna K - 5,9 40,3 53,8-10 km, klasyczna M 12,0 34,8 26,7 26,5-15 km, dowolna M 6,8 41,1 42,7 9,4-30 km, klasyczna M - 5,6 30,6 63,8-50 km, dowolna M ,9 30,6 31,5

4 14 zawodów przewy sza poziom obserwowany po osi¹gniêciu progu beztlenowego œrednio o 5-7%. W tabeli 2 przedstawiamy wskaÿniki fizjologiczne narciarzy-biegaczy litewskiej reprezentacji olimpijskiej podczas przygotowañ do Igrzysk Olimpijskich w Nagano. Odnosz¹ siê one do dwóch progów - intensywnoœci krytycznej oraz progu przemian beztlenowych. W pierwszym przypadku (prêdkoœæ krytyczna) wskaÿniki dotycz¹ pracy, przy której zu- ycie tlenu osi¹gnê³o maksimum, a czêstoœæ skurczów serca sk./min. Podczas takiego wysi³ku procesy tlenowe osi¹ga³y wartoœæ maksymaln¹ i du ¹ rolê odgrywa³y beztlenowe procesy glikolityczne. Próg beztlenowy to intensywnoœæ pracy, przy której stê enie mlecznów osi¹ga³o 4 mmol/l, zu ycie tlenu 70-80% VO 2 max. Ze zgromadzonych danych wynika, e zawodniczka K. S. najwy sz¹ wartoœæ VO 2 max/kg - 78,7 ml/min kg osi¹gnê³a w pocz¹tkowym okresie zawodów (grudzieñ), po czym przed Igrzyskami wskaÿnik ten spad³ do poziomu 74,2 ml/min kg. U narciarzy R. P. i W. Z. najwy sze wartoœci wskaÿnika VO 2 max/kg (odpowiednio 75,3 oraz 78,7) zanotowano w okresie treningów w warunkach bezœniegowych, a przed igrzyskami olimpijskimi ( r.) nast¹pi³ ich spadek do wartoœci 73,2 i 71,6 ml/min kg. U reprezentantek Rosji przed Igrzyskami VO 2 max wzros³o o 8,2%, VO 2 max/kg Data badania Zawodnik Tabela 2 Zmiany wskaÿników wydolnoœci narciarzy reprezentacji olimpijskiej Litwy podczas przygotowañ do Igrzysk Olimpijskich w Nagano WskaŸniki intensywnoœci krytycznej N (W) WskaŸniki progu beztlenowego HR LV VO 2 têtno N HR LV VO 2 têtno (sk./ (l/ (l/ tlenowe (W) (sk./ (l/ (l/ tlenowe /min) /min) /min) (ml/sk.) /min) /min) min) (ml/sk.) R. P ,7 80,2 32, ,6 54,4 25, ,7 73,0 29, ,2 62,6 26, ,4 73,0 30, ,4 51,6 23, W. Z ,7 29, ,7 43,9 20, ,6 75,3 30, ,3 43,2 21, ,6 30, ,3 52,3 25, K. S ,5 67,0 24, ,5 66,3 22, ,5 78,7 28, ,6 61,8 25, , ,9 66,2 25,3 N - moc wysi³ku; HR - czêstotliwoœæ skurczów serca; LV - wentylacja p³uc; VO 2 - zu ycie tlenu;

5 Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy 15 o 4,6%, a wartoœæ wskaÿnika aktywnoœci glikolizy beztlenowej, w porównaniu z poziomem z pocz¹tku okresu treningowego, obni y³a siê o 19,4% (8). U mê - czyzn wskaÿniki VO 2 max i VO 2 max/kg w okresie treningów przed Igrzyskami Olimpijskimi w Nagano wzros³y odpowiednio o 5,1% i 4,4%, a intensywnoœæ glikolizy beztlenowej spad³a o 9,6% (8). Ma³o intensywne obci¹ enia o du ej objêtoœci zmniejszy³y - jak siê okaza³o - tempo i wydajnoœæ procesów beztlenowych kwasomlekowych. VO 2 max u narciarzy-biegaczy polepsza siê od 15 do 25 roku ycia, osi¹gaj¹c poziom do ml/min kg. Po 20 roku ycia maksymalna zdolnoœæ poch³aniania tlenu zaczyna siê stabilizowaæ, poprawa nastêpuje wolniej (17), ale poprzez trening o du ej objêtoœci i wysokiej intensywnoœci narciarze potrafi¹ jej pu- ³ap jeszcze podwy szyæ. W ostatnich dziesiêcioleciach w treningu narciarzy-biegaczy stosowano obci¹ enia o du ej objêtoœci w okresie bezœniegowym, du e obci¹ enia (na nartach) w podokresie specjalnym okresu przygotowawczego oraz obci¹- enia o wysokiej intensywnoœci w okresie bezpoœrednio przed zawodami i w czasie zawodów. Badania rosyjskich naukowców (8) wykaza³y, e przy stosowaniu w okresie przygotowawczym obci¹ eñ o du ej objêtoœci, a ma³ej intensywnoœci u narciarzy-biegaczy reprezentacji olimpijskiej Rosji obni y³y siê wskaÿniki szybkoœci i si³y szybkoœciowej oraz wydolnoœci beztlenowej kwasomlekowej, w wyniku czego s³abo wypadli oni na Igrzyskach Olimpijskich w Nagano. Badania (7) reprezentacji Norwegii wykaza³y, e po zmniejszeniu objêtoœci obci¹ eñ o ma³ej intensywnoœci z 443 h do 283 h, a zwiêkszeniu o wysokiej intensywnoœci ze 100 h do 236 h w rocznym cyklu treningu (przy zbli onej ogólnej objêtoœci obci¹ enia) osi¹gniêto znaczny wzrost wskaÿników VO 2 max i VO 2 na poziomie progu przemian beztlenowych, wzros³a tak e maksymalna si³a miêœni ramion. Zwiêkszona objêtoœæ obci¹ eñ o wysokiej intensywnoœci mo e wiêc polepszyæ dyspozycjê i prowadziæ do poprawy wyników tych narciarzy, którzy wykonywali wczeœniej du ¹ pracê treningow¹ o niskiej intensywnoœci. Kolejnym wa nym warunkiem osi¹gniêcia wysokich wyników sportowych w narciarstwie biegowym jest dziœ modelowanie procesu treningu pod k¹tem bioenergetyki wysi³ku na konkretnym dystansie. Przyk³adem mog¹ tu byæ przygotowane przez nas modele dla narciarzy-biegaczy litewskiej reprezentacji olimpijskiej (ryc. 1-2). W zwi¹zku z uczestnictwem narciarze-biegaczy w zawodach, odbywaj¹cych siê w górach (na wysokoœci m nad poziomem morza lub jeszcze wy ej), zachodzi koniecznoœæ adaptacji ich organizmów do specyficznych warunków górskich (2, 11, 14). W górach na organizm wp³ywaj¹ nie tylko obci¹ enia treningowe, lecz tak e hipoksja (rozrzedzone powietrze i mniejsza w nim zawartoœæ tlenu). Z uwagi na to, e mniej tlenu przechodzi do krwi, tkanki (miêœnie) s¹ gorzej zaopatrywane w tlen i czas ich pracy ulega skróceniu (9). Skutkiem wysi³ków treningowych, wy-

6 16 Ryc. 1. Model zmian obci¹ eñ æwiczeniami cyklicznymi narciarek-biegaczek w trzecim roku cyklu olimpijskiego. Ryc. 2. Model zmian intensywnoœci obci¹ eñ æwiczeniami cyklicznymi narciarzy-biegaczy w trzecim roku cyklu olimpijskiego. konywanych w warunkach górskich, jest zwiêkszenie we krwi sportowca stê- enia hemoglobiny oraz sieci peryferyjnych naczyñ krwionoœnych (10, 18). Z powy szych wzglêdów wiêkszoœæ narciarzy reprezentacji narodowych w okresie przygotowawczym (maj-wrzesieñ) udaje siê w tereny wysokogórskie - na 2-3 mezocykle treningu (po dni) na œniegu. Mistrzyni olimpijska V. Venciene, przygotowuj¹c siê do Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Calgary, w sezonie przedolimpijskim (od maja do grudnia) w górach ( metrów nad poziomem morza) trenowa³a przez 106 dni, zaœ w sezonie olimpijskim przez 66 (3, 4, 5). Na ryc. 3 przedstawiono mikrocykl letniego treningu na œniegu (Ramsau, Austria, 2700 m nad poziomem morza,

7 Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy 17 Ryc. 3. Mezocykl æwiczeñ na œniegu mistrza Litwy, olimpijczyka W. Zybai³y, w okresie przygotowañ do Igrzysk Olimpijskich w Nagano ( ) ) mistrza Litwy, cz³onka reprezentacji olimpijskiej W. Zybai³y w okresie przygotowañ do Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Nagano. Pokonywa³ on wtedy 409 kilometrów: 251 na nartach (61,37% ogólnego obci¹- enia æwiczeniami cyklicznymi), 111 km (27,14%) na nartorolkach i 47 km (11,49%) biegiem. Podzia³ obci¹ enia z uwzglêdnieniem stylu biegu przedstawia³ siê nastêpuj¹co: 61,75% technik¹ klasyczn¹, 38,25% technik¹ dowoln¹. Celem tego treningu by³o doskonalenie techniki biegu na nartach oraz poprawa adaptacji miêœni do d³ugotrwa³ej pracy, a tak e doskonalenie funkcji uk³adów kr¹ enia i oddychania oraz poprawa ich adaptacji do obci¹ eñ specjalistycznych. Codziennie wiêc przeprowadzono dwa zajêcia treningowe. Pierwsze (na nartach) odbywa³y siê na wysokoœci m, drugie (na nartorolkach) ju w miejscu zakwaterowania ( m). Celem tych ostatnich by³a poprawa specjalnej wytrzyma³oœci si³owej oraz przyspieszenie odnowy organizmu po du ych obci¹ eniach w biegu na nartach. Jedn¹ z ostatnich nowoœci w narciarstwie biegowym s¹ treningi na sztucznym œniegu w specjalnym tunelu. Mog¹ byæ one prowadzone w dowolnej porze roku. W 1998 roku, w Finlandii, oddano do u ytku pierwszy na œwiecie tunel do biegu na nartach. Ma on d³ugoœæ 1200 metrów, wysokoœæ 4 metrów i szerokoœæ 8 metrów, a trasa biegu sk³ada siê ze wzniesieñ i zjazdów o d³ugoœci metrów (13). Temperatura powietrza w tunelu jest regulowana i najczêœciej wynosi -5 do -9 C. Pokrywa œnie na jest odnawiana co tydzieñ. W tunelu mo na te regulowaæ ciœnienie powietrza i stworzyæ sztuczne warunki górskie (13). Latem i jesieni¹ treningi w tunelu narciarze ³¹cz¹ z biegami prze³ajowymi, treningami si³owymi i jazd¹ na nartorolkach. Podczas

8 18 æwiczeñ w tunelu wiele uwagi mo na poœwiêciæ doskonaleniu techniki biegu na nartach. Obecnie narciarze-biegacze nale ¹cy do czo³ówki œwiatowej elity zwiêkszaj¹ skutecznoœæ treningu równie poprzez stosowanie warunków sztucznej hipoksji: mieszkaj¹ oni i odpoczywaj¹ w specjalnych domkach, w których wytwarzane s¹ warunki, odpowiadaj¹ce wysokogórskim, zaœ trenuj¹ w warunkach naturalnych (10). A. Gruszin, L. Kostina, W. Martynow (10) w badaniach rosyjskiej reprezentacji narciarek-biegaczek ustalili, e mieszkanie w takich domkach, w warunkach odpowiadaj¹cych wysokoœci 3000 metrów nad poziomem morza i prowadzenie treningu w naturalnych warunkach, wzmacnia system odpornoœciowy narciarek (zwiêksza siê iloœæ IgM, IgA, IgG), wzrasta wydzielanie testosteronu i kartyzolu oraz stê enie hemoglobiny (Hb) we krwi (10). Os³abienie systemu odpornoœciowego organizmu i zwiêkszona podatnoœæ narciarzy na zachorowania wystêpuj¹ zwykle w okresie przygotowañ do zawodów, kiedy zwiêksza siê intensywnoœæ treningów i stosowane s¹ obci¹ enia o du ej objêtoœci (19). Rosyjskie narciarki, mieszkaj¹ce w takich domkach, w ci¹gu 17 dni przed pierwszymi zawodami o Puchar Œwiata pokona³y 636 km. Po mezocyklu treningowym, w czasie którego korzystano ze sztucznych warunków wysokogórskich, poziom sportowy narciarek znacznie wzrós³ i osi¹gnê³y one œwietne wyniki. W treningu narciarzy-biegaczy stosuje siê ponadto specjalne seanse treningowe w komorach ciœnieniowych lub z wykorzystaniem aparatów - hipoksykatorów, które pozwalaj¹ na regulacjê sk³adu powietrza do oddychania (11, 12, 20) (zmniejszaj¹ np. iloœæ tlenu we wdychanym powietrzu). A. Ko³czinskaja (11, 12) nazywa to treningiem hipoksji interwa³owej. Taki trening stosowany jest w czasie wolnym od æwiczeñ, zarówno w warunkach równinnych, jak i wysokogórskich (11, 12). Dziêki niemu znacznie polepsza siê wydolnoœæ tlenowa i beztlenowa organizmu oraz funkcje uk³adu oddechowego (20). W latach zauwa ono, e narciarze-biegacze maj¹ znacznie podwy szony, przekraczaj¹cy normy lekarskie, poziom hemoglobiny we krwi (18). Mo e to byæ efektem treningu wysokogórskiego lub stosowania sztucznych, niedozwolonych œrodków (chodzi g³ównie o erytopoetynê - przyp. redakcji) (18). W 1997 roku FIS przyjê³a uchwa- ³ê o dyskwalifikowaniu narciarzy-biegaczy, u których stê enie Hb przekroczy 185 g/l (mê czyÿni) i 165 g/l (kobiety). W zwi¹zku z tym rozpoczêto pomiary stê enia Hb we krwi u losowo wybranych narciarzy, uczestnicz¹cych w mistrzostwach œwiata oraz zawodach o narciarski Puchar Œwiata. U cz³onków reprezentacji (mê czyzn i kobiet) Szwecji, Finlandii w sezonie by³y one bliskie wyznaczonej normy. Na dwa tygodnie przed rozpoczêciem i podczas Igrzysk Olimpijskich w Nagano stê enie Hb u reprezentacji Litwy R. P. i W. Z. wynosi³o odpowiednio 159 g/l i 153 g/l (15), lecz w okresie przygotowañ bezœniegowych by³o wiêksze. Podczas ostatnich Mistrzostw Œwiata w Lahti wyniki kontroli antydopingowej dopro-

9 Nowe tendencje w szkoleniu narciarzy-biegaczy najwy szej klasy 19 wadzi³y do dyskwalifikacji kilku reprezentantów Finlandii, którzy kilka dni wczeœniej zdobyli medale. Uwagi koñcowe 1. Analiza trasy biegowej, dokonana pod k¹tem wysi³ków, podejmowanych przez narciarzy, wymaga pomiarów czasu pokonywania podbiegów, zjazdów oraz odcinków równinnych (16). 2. W przygotowaniach narciarzybiegaczy do zawodów najwy szej rangi - igrzysk olimpijskich czy mistrzostw œwiata, konieczne jest modelowanie procesu treningu. Nale y uwzglêdniæ energetykê wysi³ku narciarza w odniesieniu do profilu tras na poszczególnych dystansch. 3. Jeœli trening narciarzy-biegaczy by³ oparty g³ównie na obci¹ eniach tlenowych, to poprawê wyników mo e przynieœæ wzrost obci¹ eñ o charakterze beztlenowym glikolitycznym, stwarzaj¹cy podstawê dla rozwoju dyspozycji szybkoœciowych oraz si³owoszybkoœciowych. 4. Poprawy efektów treningu mo - na te oczekiwaæ w przypadku zwiêkszenia objêtoœci obci¹ eñ narciarskich latem i jesieni¹ (w tunelu narciarskim) oraz wykorzystywania naturalnej i tzw. sztucznej hipoksji w rocznym cyklu treningowym. Piœmienictwo 1. Bagin N. A.: Efiektiwnost trienirowocznych nagruzok i ich koriekcija w trienirowocznom processie ³y nikowgonszczikow. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 2000, nr 5: Bu³atowa M., P³atonow W.: Adaptacija k cho³odu. Nauka w olimpijskom sportie 1998, 1: Czepulenas A.: Mietodiczeskije aspiekty podgotowki olimpijskoj czempionki po ³y nym gonkam Vidy Ventsene w letniu i oseniu pieriody godicznogo makrocikla. Nauka w olimpijskom sportie 1998, 1: Czepulenas A.: WskaŸniki modelowe obci¹ enia w rocznym cyklu treningowym narciarzy-biegaczy najwy - szej klasy. Sport Wyczynowy 1999, nr 3-4: Czepulenas A.: Aspects of training of women skiers-racers of highest skills. Sport Science 1998, 3 (12): (Journal in Lithuania, English Summary). 6. Czepulenas A.: The tendency of change of sports results of skiers-racers at the Winter Olympic Games. Sport Science 1998, 4 (13): (Journal in Lithuania, English Summary). 7. Gaskill S. E. et al.: Responses to training in cross-country skiers. Medicine and Science of Sports Exercise 1999, vol. 31, nr 8: Go³owaczew A. I. i in.: Uczenyje - sportsmienam Rosii pri podgotowkie k olimpijskim igram w Nagano. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 1999, 1: Go³owaczew A. I., Kuzniecow W. K., Churikowa L. N.: Wozrastnyje osobiennosti fiziczeskoj podgotowlennosti ³y nic-gonszczic. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 2000, nr 2, Gruszin A. A., Kostina L. B., Martynow W. S.: Ispolzowanije iskustwienogo sriedniegorija pri podgotow-

10 20 kie k soriewnowanijam po ³y nim gonkam. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 1998, nr 2, 26, Ko³czinskaja A. Z.: Interwalnaja gipoksiczeskaja trienirowka w soczetanii s tradicionnoj sportiwnoj trienirowkoj - efiektiwnij mietod podgotowki sportsmienow. Nauka w olimpijskom sportie 1995, 1 (2): Ko³czinskaja A. Z.: Miechanizmy diejstwija tradicionnych i nietradicionych sriedstw powyszenija aerobnoj proizwoditielnosti sportsmienow. Nauka w olimpijskom sportie 1997, 2: Krapin M., Putincew W.: Truba (pierwyj w mirie ³y nyj tonel). y nyj Sport 1998, 3 (9): Matsin T., et al.: Possibility of monitoring training and recovery in different conditions of endurance exercise. Coaching and Sport Science Journal Verciane Italiana 1997, 2 (2): Milaszius K., Raslanas A., Skernewiczius J.: Analysis the preparation of Lithuanian skiers to Nagano Winter Olympic Games. Sport Science 1998, 2 (11): Ramienskaja T. I.: Bioeniergieticzeskoje modielirowanije soriewnowatielnoj diejatielnosti silniejszich ³y nikow-gonszczikow na XVIII zimnich olimpijskich igrach (Nagano 1998). Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 2000, nr 2: Rusko H. K.: Development of aerobic power in relation to age and training in cross-country skiers. Medicine and Science in Sports and Exercise 1992, vol. 24, nr 9: Videman T. et al: Changes in hemoglobin values in elite cross-country skiers from 1987 to Scandinavian Journal of Medicine Science in Sports 2000, 10: Winantow W. W.: Faktory, opriedielajuszczeje urowien prostudnych zabolewanij u kwalificirowanych ³y nikow-gonszczikow w soriewnowatielnom pieriodie. Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury 2000, nr 4, Wo³kow N. I., Stienin B. A., Sokunowa S. F.: Efiektiwnost intierwalnoj gipoksiczeskoj trienirowki pri podgotowkie konkobie cew wysokoj kwalifikacii. Tieorija i Praktika Fiziczeskoi Kultury 1998, nr 3, 8-13.