Czynniki, na które kredytobiorca ma wpływ

Transkrypt

1 Źródło: Barembruch A.,(2015), Koszty kredytu, [w:] (Barembruch A., Penczar M., Liszewska M., Górski P.), Odpowiedzialne korzystanie ludzi młodych z usług kredytowych,, 2. Koszty kredytu Jakie czynniki wpływają na koszt kredytu? Zaciąganie kredytów wiąże się z ponoszeniem przez kredytobiorcę różnego rodzaju kosztów. Generalnie możemy przyjąć zasadę, że im większe prawdopodobieństwo niespłacenia przez kredytobiorcę zobowiązania, tym wyższy koszt jego uzyskania. Wyższa cena kredytu rekompensuje kredytodawcy wyższe ryzyko nieodzyskania pożyczonych środków. Koszty kredytu uzależnione są od bardzo wielu czynników. Wybrane z nich zostały przedstawione w tabeli poniżej. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA KOSZT KREDYTU Czynniki, na które kredytobiorca nie ma wpływu Poziom bazowych stóp procentowych NBP Im wyższe bazowe stopy procentowe (a tym samym inflacja) tym wyższy nominalny koszt kredytu Poziom konkurencji i Im większa konkurencja tym niższy koszt kredytu polityka cenowa banku Koszt kredytu jest uzależniony od polityki cenowej banku Regulacje prawne Banki ustalając wysokość kosztu kredytu muszą brać pod uwagę regulacje prawne (np. tzw. ustawa antylichwiarska) Czynniki, na które kredytobiorca ma wpływ Historia kredytowa Im dłuższa i lepsza historia kredytowania, tym korzystniejsze warunki kredytowania Długotrwała współpraca w szerokim zakresie - bank może Relacje z bankiem zaproponować lepsze parametry kredytu klientowi, na którym zarabia już np. na kartach kredytowych, produktach inwestycyjnych etc. Rodzaj kredytu (cel) Pożyczka hipoteczna droższa od kredytu hipotecznego Kredyt celowy tańszy od kredytu gotówkowego Dochody Wysokie i stabilne dochody obniżają ryzyko kredytowe Zabezpieczenie Im lepsze zabezpieczenie tym niższe ryzyko Wkład własny Wyższy wkład własny skutkuje obniżeniem kosztów kredytu Zawód Stan cywilny Cechy indywidualne Liczba osób na utrzymaniu kredytobiorcy Wiek Miejsce zamieszkania W przypadku identycznego oprocentowania i okresu kredytowania Formuła spłaty korzystniejsze okażą się raty malejące od równych Kredyty długoterminowe są często niżej oprocentowane od Okres kredytowania zobowiązań krótkoterminowych Każdy kolejny miesiąc kredytowania to dodatkowy koszt odsetkowy, jaki zostanie nałożony na pozostały do spłaty kapitał Sytuacja kredytobiorców spłacających zobowiązania we frankach Waluta kredytu szwajcarskich pokazała, jak bardzo kursy walutowe wpłynąć mogą na faktyczną cenę kredytu Zgodnie z informacjami przedstawionymi w tabeli czynniki wpływające na koszt kredytu podzielić można na dwie grupy. Pierwszą stanowią takie, na które potencjalni kredytobiorcy nie mają bezpośredniego wpływu. Przykładem może być tutaj poziom inflacji, polityka cenowa banku czy regulacje prawne. Banki konstruując produkty kredytowe dla potencjalnych klientów muszą brać te czynniki pod uwagę, natomiast sami klienci 12 Strona

2 nie mają bezpośredniego wpływu na sposób ich odwzorowania w umowie kredytowej. Oznacza to, że przygotowując ofertę w pierwszej kolejności kredytodawcy muszą uwzględnić m.in. poziom bazowych stóp procentowych, regulacje prawne (np. poziom maksymalnych odsetek wyznaczony przez ustawę antylichwiarską) czy ofertę konkurencji. Drugą grupę czynników wpływających na koszt kredytu, stanowią te, na które kredytobiorca ma bezpośredni lub pośredni wpływ. Ich znajomość, a przede wszystkim rozumienie ich wpływu na koszt kredytu są bardzo ważne, ponieważ mogą być podstawą do działań kredytobiorcy, umożliwiających znaczące obniżenie kosztu kredytu. Lekceważenie tych czynników na pewnym etapie cyklu życia może prowadzić do negatywnych skutków, w ostatecznym rozrachunku nawet do wykluczenia finansowego czy nawet społecznego. Najprostszym przykładem istotnego dla kosztu kredytu czynnika jest nasza historia kredytowa, o której jakość powinniśmy dbać od najwcześniejszych lat. OD TWOJEJ HISTORII KREDYTOWEJ ZALEŻY? PLN % CZY OTRZYMASZ KREDYT W JAKIEJ WYSOKOŚCI PO JAKIEJ CENIE Historia kredytowa obok innych czynników, o których zaraz wspomnę, ma istotny wpływ na ocenę przez bank naszej zdolności kredytowej. Pozytywna historia kredytowa oznacza, że klient jest postrzegany przez instytucje finansowe jako rzetelny finansowo, a to przekłada się na wyższą zdolność kredytową i oznacza, że klient może oczekiwać: - łatwiejszego i szybszego dostępu do źródeł finansowania (uproszczona procedura), - szerszego wyboru produktów kredytowych (oferta specjalna), - niższego kosztu finansowania. Zła historia kredytowa lub jej brak, oznacza niższą zdolność kredytową czyli: - brak możliwości otrzymania finansowania, - możliwość otrzymania finansowania w ograniczonej wysokości lub/i po znacznie wyższej cenie. Kolejnym czynnikiem, który wpływa na koszt kredytu jest charakter relacji kredytobiorcy z bankiem. Należy pamiętać, że coraz częściej banki ustalają cenę kredytu w oparciu o dochodowość całokształtu relacji z klientem, a nie tylko w związku z pojedynczą umową kredytową. Oznacza ta, że jeżeli w danym banku korzystamy już z wielu produktów, kolejny w postaci kredytu może być relatywnie tańszy. Innymi słowy bank może zaakceptować niższą dochodowość kredytu, 13 Strona

3 ponieważ rekompensuje ją relatywie wysoką zyskownością innych produktów danego klienta. Na koszt kredytu wpływają również rodzaj kredytu i proponowane zabezpieczenie. Bank zwraca szczególną uwagę na oferowane zabezpieczenie, ponieważ gwarantuje ono odzyskanie znacznej części lub nawet całości długu, na wypadek utraty możliwości jego spłaty przez klienta. Banki skłonne są obniżyć koszt kredytu w zamian za prawo do przejęcia zabezpieczenia (w przypadku kredytów hipotecznych np. nieruchomości, w przypadku kredytów samochodowych np. samochodu) w sytuacji, gdybyśmy przestali spłacać kredyt. I tak np. kredyt gotówkowy, w przypadku którego nie trzeba ustanawiać zabezpieczenia (zdarzają się oferty typu kredyt do zł bez zabezpieczeń ) jest znacznie wyżej oprocentowany niż np. kredyt samochodowy czy mieszkaniowy, który jest kredytem zabezpieczonym zwykle hipoteką. Stąd mamy następujące zależności: Koszt kredytu niezabezpieczonego > koszt kredytu zabezpieczonego Koszt kredytu ratalnego (konsumpcyjnego) > koszt kredytu mieszkaniowego (hipotecznego) W praktyce banki oferują często kredytobiorcom, którzy nie są w stanie przedstawić zabezpieczenia, zmniejszenie oprocentowania pod warunkiem, zakupienia odpowiedniego ubezpieczenia. Warto w takiej sytuacji dokładnie przeanalizować korzyści wynikające z takiej oferty należy dokładnie przeliczyć, które rozwiązanie jest dla nas bardziej korzystne. W celu określenia zdolności kredytobiorców do terminowego regulowania swoich zobowiązań banki stosują tzw. modele scoringowe. Modele te pozwalają punktowo ocenić cechy kredytobiorcy takie jak: wykształcenie, wiek, dochód i określić czy klient będzie zdolny do spłaty zaciągniętego zobowiązania wraz z odsetkami w terminach określonych umową. Jeżeli prawdopodobieństwo niespłacenia kredytu jest wysokie, bank może odmówić udzielenia kredytu lub zaproponować kredyt na mniej korzystnych warunkach. Zatem kredyt jest tym tańszy, im lepiej bank oceni nas jako swoich klientów. Oferta banku dla osób o wysokich i stabilnych dochodach jest zazwyczaj bardziej korzystna, niż dla osób o niskich i niestabilnych zarobkach, ponieważ prawdopodobieństwo niewywiązania się ze swoich zobowiązań tych pierwszych jest niższe. Na koszt kredytu wpływa również istotnie formuła jego spłaty. Do wyboru mamy dwie opcje: 1) równe raty kapitałowo-odsetkowe (stałe, annuitetowe) - w skrócie: raty równe, 1) malejące raty kapitałowo-odsetkowe w skrócie: raty malejące. Każda spłacana przez kredytobiorcę rata składa się z części kapitałowej i odsetkowej. Część kapitałowa raty (tzw. rata kapitałowa), to ułamek spłacanego w danej racie pożyczonego kapitału, podczas gdy część odsetkowa raty, to część należnego kredytodawcy wynagrodzenia w postaci odsetek. Wysokość tych odsetek uzależniona jest przede wszystkim od kwoty kredytu, wysokości oprocentowania i czasu trwania kredytu. 14 Strona

4 Różnica pomiędzy ratami równymi i malejącymi polega przede wszystkim na różnych proporcjach pomiędzy częścią kapitałową i odsetkową. Proporcje między częścią kapitałową i odsetkową raty, a także wady i zalety form spłaty kredytu wyjaśniono na poniższym przykładzie. PRZYKŁAD Kredyt w wysokości PLN ma być spłacony w ciągu 30 lat w comiesięcznych ratach. Oprocentowanie kredytu jest stałe i wynosi 6%. Na rysunku przedstawiono jak zmienia się wysokość raty kapitałowo-odsetkowej, jeżeli kredyt będzie spłacany w ratach malejących i równych. Raty kapitałowo-odsetkowe malejące Kwota kredytu PLN Czas trwania 30 lat Oprocentowanie 6% - stałe Raty kapitałowo-odsetkowe równe Rata kapitałowa (w zł) Odsetki (w zł) Rata kapitałowa (w zł) Odsetki (w zł) Zalety Wady Zalety Wady Wysokość raty wyższa w Wysokość raty równa w początkowym okresie całym okresie spłaty kredytowania Niższy całkowity koszt kredytu Wymagana wyższa zdolność kredytowa Wymagana niższa zdolność kredytowa Wyższy całkowity koszt kredytu W przypadku równych rat kapitałowo-odsetkowych, cyklicznie (najczęściej co miesiąc) spłacamy do banku równe raty płatności (rata płatności = rata kapitałowa + odsetki). Ewentualne różnice w kwocie miesięcznej raty płatności mogą wynikać tylko ze zmiennego oprocentowania i/lub kursu walutowego. W trakcie spłaty kolejnych rat proporcje pomiędzy częścią kapitałową i odsetkową będą się zmieniały. Na początku okresu kredytowania, rata składa się prawie wyłącznie z części odsetkowej i stosunkowo małej części kapitału. Wraz z upływem czasu proporcje będą się odwracały, tzn. kredytobiorca będzie spłacał coraz większe części pożyczonego kapitału. Pod koniec okresu spłaty, pojedyncza rata będzie zawierała już głównie część kapitałową. W przypadku rat kapitałowo-odsetkowych malejących, rata płatności maleje cyklicznie (najczęściej co miesiąc) wraz z upływem okresu kredytowania. W tym przypadku każda rata składa się z równej i niezmiennej w całym okresie kredytowania części spłacanego kapitału oraz zmiennej, malejącej na przestrzeni kolejnych spłat, części odsetkowej raty. Wysokość miesięcznej raty kapitałowej obliczana jest przez podzielenie całości przyznanego kredytu przez liczbę wszystkich rat. Spłacając co miesiąc ratę kapitałową, pomniejszamy tym samym wielkość kredytu do zwrotu. W ogólnym rozrachunku zapłacimy mniej odsetek niż gdyby kredyt był spłacany w równych ratach. Wadą takiej formuły spłaty jest fakt, 15 Strona

5 że początkowe obciążenia są istotnie wyższe niż przy stałych ratach, dlatego kredytobiorca musi mieć znacząco wyższą zdolność kredytową. Jaką formułę spłaty kredytu wybrać? Korzystając z kalkulatorów kredytowych zamieszczonych na stronach internetowych lub arkusza kalkulacyjnego czy też kalkulatora i odpowiednich wzorów możemy porównać całkowite koszty kredytu w przypadku rat równych i malejących. PRZYKŁAD I tak przy kredycie na kwotę PLN na 30 lat, raty płatne co miesiąc, oprocentowanym według stawki 6%, całkowity koszt przedstawia się następująco: Suma odsetek Suma kwot płatności Różnica Raty malejące Raty równe Z przedstawionych danych wynika, że podstawową zaletą rat malejących jest niższy, niż w przypadku rat stałych, całkowity koszt kredytu, mierzony wysokością zapłaconych odsetek. W naszym przypadku zapłacimy o złotych w porównaniu do rat równych. Różnica wynika z faktu szybszego tempa spłaty kapitału i tym samym szybciej malejącej podstawy do naliczania odsetek. Z punktu widzenia kosztu ocena wydaje się oczywista - spłata kredytu według rat malejących jest dla kredytobiorcy najlepsza. Oczywiście tak jest, ale nie do końca. Raty malejące na pewno nie są wskazane dla osób, które mają niską zdolność kredytową i nie poradzą sobie z wyższymi obciążeniami domowego budżetu w początkowych latach spłaty. Idealnym rozwiązaniem dla takich osób będzie system rat równych, który pozwala w pierwszych latach spłacać niższe raty niż te, które musielibyśmy wpłacać do banku przy ratach malejących. W przypadku kłopotów z przedstawieniem odpowiedniej zdolności kredytowej, wybierając formę rat równych mamy szansę na większy kredyt, niż w przypadku rat malejących (im mniejsza comiesięczna rata kredytu, tym łatwiej go uzyskać). System rat malejących jest jednak dobrym rozwiązaniem dla tych kredytobiorców, którzy w danym momencie mogą płacić raty duże, ale przewidują, że w przyszłości ich sytuacja może ulec zmianie - i dlatego wolą się zabezpieczyć i wybrać taki wariant spłaty, który wraz z upływem czasu będzie wymagał coraz mniejszych nakładów finansowych. Również te osoby, które chcą jak najszybciej spłacić swoje zadłużenie, ale obawiają się zaciągnąć kredyt na krótszy okres, zyskają wybierając raty malejące (krótszy okres kredytowania jednoznaczny jest z wyższą miesięczną ratą). Ostatnią i być może największą grupą wybierającą raty malejące są ci, którzy posiadają wysoką zdolność kredytową i chcą zapłacić za kredyt jak najmniej. Jak można zauważyć za kredyt spłacany w ratach malejących przyjdzie nam zapłacić mniej, jednak wysokość raty będzie na początku okresu kredytowania wyższa (dla naszego przykładu aż o ponad 500 złotych) od tej wyliczonej dla rat stałych. W związku z tym wybór pomiędzy ratami malejącymi, a stałymi powinien być każdorazowo podporządkowany sytuacji finansowej i możliwościom kredytobiorcy. Jakie koszty ponosimy w związku z kredytami? Koszty związane z kredytami można podzielić na odsetkowe i pozaodsetkowe. 16 Strona

6 Koszty odsetkowe mają zazwyczaj największy udział w całości kosztów związanych z kredytem. Są ponoszone regularnie, zgodnie z okresem spłaty kredytu. Koszty pozaodsetkowe mają zwykle charakter nieregularny (najczęściej występują jednorazowo) i zazwyczaj ponoszone są w początkowym okresie kredytowania lub w przypadku wystąpienia w trakcie trwania umowy określonych zdarzeń np. wcześniejsza spłata, sporządzenie aneksu itd. Przykłady takich kosztów zostały przedstawione w tabeli poniżej. ODSETKOWE I POZAODSETKOWE KOSZTY KREDYTU Odsetkowe Oprocentowanie kredytu Stałe Zmienne Pozaodsetkowe Prowizje Opłaty Inne koszty Za udzielenie kredytu (przygotowawcza) Za wcześniejszą spłatę (rekompensacyjna) Administracyjna Od zaangażowania Co to są koszty odsetkowe kredytu? Opłata przygotowawcza (za rozpatrzenie wniosku) Za zbadanie zdolności kredytowej Opłata za doradztwo Za zmiany w umowie Składka ubezpieczeniowa Wycena nieruchomości Spread Istotną częścią kosztu kredytu są płatności odsetkowe, których całkowita kwota w przypadku wieloletnich kredytów może być porównywalna z wartością samego kredytu. Ich wysokość może być bardzo zróżnicowana. Należy mieć świadomość, iż ustawodawca w art. 359 ustawy Kodeksu cywilnego (Dz.U nr 16 poz. 93) określił, iż maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej (czyli między innymi umowy kredytu/pożyczki) nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (tzw. odsetki maksymalne). Na dzień 31 grudnia 2014 r. stopa lombardowa NBP wynosiła 3,00%, w związku z czym odsetki maksymalne wynosiły na ten dzień 12%. Wyżej wskazane ograniczenie dotyczy jednak tylko nominalnego oprocentowania kredytu/pożyczki (nie dotyczy jego innych kosztów). Wysokość płaconych odsetek zależy od kilku czynników, z których najważniejsze to: - wysokość oprocentowania kredytu im wyższe tym wyższy koszt, - kwota kredytu im większa tym większy koszt, - sposób spłaty kredytu całkowity kwota odsetek od kredytu jest wyższa w przypadku kredytu spłacanego w równych ratach kapitałowo-odsetkowych niż spłacanego w równych ratach kapitałowych (malejących ratach kapitałowoodsetkowych), - czas trwania kredytu im dłuższy czas trwania umowy kredytowej tym wyższa kwota odsetek. Oprocentowanie kredytu może być stałe albo zmienne. Oprocentowanie stałe jest to wynagrodzenie za udostępnienie środków finansowych wyrażone procentowo, które obowiązuje niezmiennie przez cały okres trwania umowy. W Polsce stosowane jest zazwyczaj w przypadku zobowiązań krótkoterminowych, udzielanych na okres od 12 do 36 miesięcy. W krajach 17 Strona

7 anglosaskich stałe oprocentowanie dotyczy również zobowiązań długoterminowych np. kredytów hipotecznych. Zaletą kredytów o stałej stopie jest ich przewidywalność - kredytobiorca wie, że niezależnie od wysokości rynkowych stóp procentowych, będzie płacił określoną ratę. Dzięki temu może z większym wyprzedzeniem zaplanować swój domowy budżet i ocenić czy jest w stanie terminowo spłacać raty. Kredyt o stałym oprocentowaniu jest szczególnie korzystny w sytuacji, gdy rynkowe stopy procentowe rosną. Dzięki temu rozwiązaniu zabezpieczamy się na wypadek wzrostu raty. Oprocentowanie zmienne jest to wynagrodzenie za udostępnienie środków finansowych wyrażone procentowo, którego wysokość może się zmieniać w wyniku powstania okoliczności przewidzianych w umowie. W Polsce oprocentowanie zmienne stosowane jest zazwyczaj w przypadku zobowiązań średnio- i długoterminowych. Na oprocentowanie kredytu według zmiennej stopy procentowej składa się stawka bazowa zwana referencyjną oraz doliczana do niej marża. Oprocentowanie zmienne wyrażone jest najczęściej w następujący sposób: Oprocentowanie kredytu = Stawka bazowa (stawka referencyjna) + Marża Zmienne = Zmienna + Stała Przykład Oprocentowanie kredytu = WIBOR 1M WIBOR 3M WIBOR 6M + 1,3 p.p Stawka bazowa Stawkę bazową (referencyjną) stanowi zazwyczaj oprocentowanie kredytów na rynku międzybankowym. W przypadku waluty PLN jest to WIBOR, dla euro EURIBOR, dla pozostałych walut zagranicznych (w tym euro) LIBOR. Stawki bazowe podawane są w skali rocznej i wyznaczane dla określonych okresów przeszacowania np. miesięcznych (oznaczenie 1M), 3-miesięcznych (oznaczenie 3M) itd. (indeks przy nazwie stopy procentowej oznacza okres jakiego stawka dotyczy). Mechanizm aktualizacji wybranej stawki referencyjnej na potrzeby ustalenia wysokości płatności odsetkowych określa umowa kredytowa lub regulamin. Wyjaśnienia wymagają dwa kluczowe pytania: - od czego zależy wysokość stawek bazowych np. WIBORu? oraz - kiedy wybrać oprocentowanie stałe, a kiedy zmienne? WIBOR (Warsaw Interbank Offer Rate) oznacza stopę procentową po jakiej banki są skłonne udzielać pożyczek innym bankom na tzw. rynku międzybankowym. WIBOR jest ustalany w dni robocze o godzinie jako średnia arytmetyczna na podstawie stóp zgłaszanych przez uczestników tzw. fixingu, po odrzuceniu dwóch najwyższych i dwóch najniższych wielkości. Żeby zrozumieć wpływ WIBORu na cenę kredytu, możemy wyobrazić sobie w uproszczeniu, że bank działa jak hurtownik finansowy, który handluje towarem jakim jest pieniądz, tzn. pożycza na hurtowym rynku międzybankowym pieniądze po stopie WIBOR, dodaje marżę i następnie sprzedaje w formie kredytów swoim klientom. Wysokość stawki WIBOR 18 Strona

8 zależy od wielu czynników m.in. popytu i podaży pieniądza na rynku międzybankowym, płynności, cyklu koniunkturalnego, inflacji, a przede wszystkim tzw. bazowych stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej. Zatem nasuwa się pytanie w jaki sposób stopy procentowe NBP wpływają na WIBOR? Stawka WIBOR waha się w przedziale wyznaczonym przez dwie stopy NBP - depozytową i lombardową. Stopa lombardowa wyznacza cenę kredytu, jaki w każdej chwili banki komercyjne mogą otrzymać od banku centralnego. Jedynym warunkiem jest posiadanie odpowiedniego zabezpieczenia, którym zwykle są papiery wartościowe. Stopa depozytowa określa oprocentowanie depozytów, jakie banki komercyjne w każdej chwili mogą złożyć w banku centralnym. Marża Wysokość marży kredytowej w większości przypadków jest stała przez cały okres kredytowania. Umowa kredytowa lub regulamin mogą jednak przewidywać możliwość jej zmiany. W związku z tym warto zwrócić uwagę na odpowiednie zapisy jej dotyczące, ponieważ może okazać się, że np. obecna wysokość marży ma charakter wyłącznie promocyjny lub wynika z nabycia określonego produktu finansowego, a w przypadku rezygnacji z niego lub zaistnienia innych okoliczności przewidzianych w umowie wzrośnie. Wysokość marży zależy od tych samych czynników, od których zależy koszt kredytu jako całości. Zostały one już wcześniej przedstawione. Generalnie można przyjąć, że im mniejsze ryzyko kredytu tym mniejsza marża. Wybrane zależności między parametrami kredytu i cechami kredytobiorcy, a wysokością marży przedstawia poniższa tabela CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZMIANĘ MARŻY KREDYTU Parametr kredytu Konkurencja Relacje z bankiem Dochody Pozytywne indywidualne cechy kredytobiorcy Wartość zabezpieczenia Wkład własny Zdolność kredytowa Zakup dodatkowych produktów Marża Banki mogą zaproponować wysokość marży w zależności od parametrów kredytu i cech kredytobiorcy. I tak przykładowo Kredytobiorca, który posiada wyższy wkład własny, przedstawia bardziej wartościowe zabezpieczenie, ma lepszą historię kredytową, wyższe i bardziej stabilne dochody, może liczyć na niższą marżę. Jest to związane z oceną ryzyka przez bank im mniejsze w ocenie banku ryzyko kredytowe, tym taniej może on pożyczyć pieniądze. Wkład własny powoduje, że bank udzielając kredytu przynajmniej teoretycznie ponosi mniejsze ryzyko (nie udziela kredytu na 100% wartości zabezpieczenia tylko na przykład na 70%). 19 Strona

9 Marżę kredytu można obniżyć decydując się przy kredycie na produkty dodatkowe banku np. konto internetowe, programy oszczędzania lub karty kredytowe, debet w rachunku bieżącym. Większość banków przewiduje w swoich procedurach możliwości obniżenia marży w momencie przystąpienia do takiego programu. Rezygnacja z produktu dodatkowego wiąże się z powrotem marży do podstawowej wysokości. Niskie oprocentowanie kredytu to nie zawsze niska marża Kredyt z niskim oprocentowaniem to nie zawsze kredyt z niską marżą. Może się okazać, że kredyt wyżej oprocentowany może mieć niższą marżę niż kredyt z niskim oprocentowaniem. Na przykład kredyt we franku szwajcarskim z marżą 3% i przykładową stopą bazową LIBOR na poziomie 0,5% będzie oprocentowany 3,5%, a taki sam kredyt zaciągnięty w PLN, w którym marża wynosi 2%, a stopa bazowa WIBOR 3,0 % będzie oprocentowany na poziomie 5,0%. Porównując oferty warto zwrócić uwagę nie tylko na łączne oprocentowanie w dniu przedstawienia oferty, ale również należy zażądać dokładnych informacji ze szczególnym uwzględnieniem wysokości marży, gdyż to ona de facto różnicuje oferty. Na koniec oczywista uwaga najlepiej mieć kredyt z jak najniższą prowizją i jak najniższą marżą. Ale wcale nie jest tak łatwo porównać, co się bardziej opłaca. Czy lepiej mieć prowizję 2% i marżę 1,5%, czy też na przykład prowizję zero i marżę 2%, ale do tego obowiązkowe ubezpieczenie? Wiele zależy przede wszystkim od kwoty kredytu, rodzaju ubezpieczenia proponowanego przez bank oraz planowanego czasu spłacania kredytu. W celu podjęcia właściwej decyzji należy albo we własnym zakresie dokonać szczegółowej analizy kosztów albo porównać całkowity koszt kredytu. Co to są koszty pozaodsetkowe kredytu? POZAODSETKOWE KOSZTY KREDYTU PROWIZJE OPŁATY UBEZPIECZENIA POZOSTAŁE KOSZTY Prowizja jest to wynagrodzenie pobierane przez bank za wykonane na rzecz klientów czynności, ustalane z reguły procentowo w stosunku do wartości świadczonych usług. Prowizja z punktu widzenia banku jest dochodem, natomiast z punktu widzenia klienta kosztem. Stawki i sposób naliczania prowizji podawane są w tabelach opłat i prowizji udostępnianych w placówkach oraz na stronach internetowych banków. Wynagrodzenie prowizyjne jest co do zasady nielimitowane, chociaż tabela opłat i prowizji może zawierać taryfy określające górną i dolną granicę zarówno stawek jak i wartości prowizji. Zazwyczaj spotyka się następujące sposoby określania stawek: 20 Strona

10 - procent wartości transakcji np. 2% wartości transakcji, - procent wartości transakcji nie mniej niż określona kwota np. 2% wartości transakcji, nie mniej niż 5 zł, - procent wartości transakcji nie mniej niż i nie więcej niż np. 2% wartości transakcji, nie mniej niż 5 zł, maksymalnie 50 zł. Sposób uiszczenia prowizji zależy od indywidualnych ustaleń między kredytodawcą, a kredytobiorcą. Przykładowo prowizja może: - zostać doliczona do pierwszej raty, - zostać rozłożona na wszystkie raty, - pomniejszać wypłaconą kwotę. Niezależnie od sposobu uiszczania prowizji, wpływa ona na znacząco na wysokość całkowitego kosztu kredytu. W poniższej tabeli przedstawiono przykładowe stawki i sposoby naliczania prowizji. PRZYKŁADOWE STAWKI I SPOSOBY NALICZANIA PROWIZJI Za co jest naliczana prowizja Obniżenie marży Podwyższenie kwoty kredytu Skrócenie lub wydłużenie okresu kredytowania Wcześniejsza całkowita spłata kredytu lub pożyczki hipotecznej ze zmienną stopą procentową Wcześniejsza całkowita spłata kredytu lub pożyczki hipotecznej ze stałą stopą procentową Zawarcie umowy ugody Zmiana formuły spłaty kredytu lub pożyczki Zmiana terminu spłaty raty w okresie kredytowania Zmiana waluty kredytu lub pożyczki hipotecznej Wysokość stawki od 0,5% od kwoty aktualnego zadłużenia, nie mniej niż 300 zł 2% od kwoty podwyższenia, nie mniej niż 300 zł 0,5% kwoty zadłużenia, nie mniej niż 300 zł 1,5% od kwoty spłaty, nie mniej niż 200 zł 2% od kwoty spłaty, nie mniej niż 200 zł do 2% od kwoty należności objętej umową, nie mniej niż 150,00 do 0,5% od kwoty aktualnego zadłużenia, nie mniej niż 150 zł do 0,5% od kwoty aktualnego zadłużenia, nie mniej niż 150,00 od 0,8% od kwoty aktualnego zadłużenia W trakcie analizy kosztów kredytu, warto zwrócić uwagę, że część banków eksponuje w swoich reklamach zerowe stawki prowizji. W takiej sytuacji warto być szczególnie czujnym, ponieważ zerowa prowizja może oznaczać, że koszt z niej wynikający został przesunięty do opłat. W rezultacie może się okazać, że kredyt z zerową prowizją może być droższy od takiego, przy którym trzeba ją zapłacić. Opłata jest to wynagrodzenie pobierane przez bank za wykonane na rzecz klientów czynności, ustalane z reguły kwotowo. Teoretycznie opłaty bankowe stanowić powinny zwrot bezpośrednich kosztów banku (za druki, wydanie kart itp.) związanych z realizacją określonych czynności. W praktyce wysokość opłat może różnić się od rzeczywistych kosztów ponoszonych przez banki w związku z realizacją określonych usług. W poniższej tabeli przedstawiono przykładowe stawki i sposoby naliczania opłat. 21 Strona

11 PRZYKŁADOWE STAWKI OPŁAT BANKOWYCH Czynności Opłata za wystawienie promesy kredytowej Opłata za sporządzenie aneksu do umowy kredytu/pożyczki na wniosek Kredytobiorcy w związku ze zmianą warunków umowy taką jak: skrócenie okresu kredytowania, wydłużenie okresu karencji, wyłączenie Kredytobiorcy z kredytu, dodanie Kredytobiorcy do kredytu, zmiana algorytmu spłat z rat równych na raty malejące. Opłata za sporządzenie aneksu do umowy kredytu/pożyczki na wniosek Kredytobiorcy w związku ze zmianą Nieruchomości stanowiących zabezpieczenie kredytu /pożyczki. Wystawienie zaświadczenia/opinii na wniosek Kredytobiorcy Opłata za sporządzenie i wysłanie do Kredytobiorcy monitu listem poleconym w przypadku niedostarczenia przez Kredytobiorcę w ustalonym terminie dokumentów świadczących o wywiązaniu się z warunków umownych innych niż Zobowiązania finansowe lub o ustanowieniu zabezpieczenia (rodzaj dokumentów i termin ich dostarczenia określa Umowa bądź Regulamin) Opłata za sporządzenie i wysłanie monitu listem poleconym do Kredytobiorcy, dotyczącego niewywiązania się Kredytobiorcy ze Zobowiązań finansowych (w przypadku kierowania pism również do współkredytobiorców i poręczycieli pobiera się wielokrotność opłaty) Opłata za windykacyjną wizytę terenową Opłata za restrukturyzację (zawarcie porozumienia w sprawie spłaty zadłużenia) kredytu/pożyczki na wniosek Kredytobiorcy, zawartą w formie aneksu do umowy Wydanie odpisu lub kopii dokumentów kredytowych na wniosek Kredytobiorcy Stawka 150 zł 250 zł 400 zł 150 zł 190 zł 100 zł 95 zł 150 zł Kredytobiorcy, w związku zaciągnięciem kredytu, mogą być zobligowani do poniesienia innych niż opłaty i prowizje kosztów pozaodsetkowych. Koszty te mogą wynikać np. z zawartych umów ubezpieczenia, spreadu, opłat notarialnych czy podatków. Ubezpieczenie kredytu W wielu przypadkach uzyskanie kredytu uwarunkowane jest tzw. ubezpieczeniem kredytu, które jest traktowane przez kredytodawcę jako podstawowe lub dodatkowe zabezpieczenie terminowej spłaty zaciągniętego zobowiązania. Warto zauważyć, że z przepisów prawa nie wynika obowiązek nabywania wraz z kredytem produktów ubezpieczeniowych, ponieważ nie należą one do grupy ubezpieczeń obowiązkowych jak np. ubezpieczenie OC pojazdu. Jeżeli ubezpieczenie kredytu stanowi dodatkowe zabezpieczenie spłaty kredytu (np. obok poręczenia, czy weksla) to zazwyczaj istnieje możliwość rezygnacji. Rezygnacja ta może, ale nie musi wiązać się ze wzrostem kosztu kredytu np. w postaci podwyższonej marży. Jeżeli ubezpieczenie kredytu stanowi podstawowe zabezpieczenie spłaty, rezygnacja oznacza zazwyczaj konieczność ustanowienia innego zabezpieczenia. W praktyce oznacza to, że konsument nie może z takiego ubezpieczenia zrezygnować, jeżeli nie jest w stanie zaproponować innej formy zabezpieczenia. Wybór klienta ma w takiej sytuacji charakter pozorny. Warto zauważyć, że produkty ubezpieczeniowe oferowane potencjalnym kredytobiorcom, nazywane ogólnie ubezpieczeniem kredytu nie mają cech typowego ubezpieczenia finansowego, zgodnie z którym kredytodawca wprost 50 zł 22 Strona

12 Źródło: Barembruch A.,(2015), Koszty kredytu, [w:] (Barembruch A., Penczar M., Liszewska M., Górski P.), Odpowiedzialne korzystanie ludzi młodych z usług kredytowych,, zabezpiecza się na wypadek strat poniesionych z tytułu niewypłacalności kredytobiorcy. Potoczne znaczenie pojęcia ubezpieczenia kredytu obejmuje wiele rodzajów ubezpieczeń, które tylko pośrednio wykorzystywane są jako zabezpieczenie spłaty kredytu. Należą do nich m.in. ubezpieczenie: - na życie, - od utraty pracy, - na wypadek niezdolności do pracy, - niskiego wkładu własnego (NWW), - pomostowe, - nieruchomości od zdarzeń losowych. W tabeli poniżej przedstawiono wybrane formy ubezpieczenia kredytu wraz z ich głównymi cechami. PRZYKŁADOWE RODZAJE UBEZPIECZEŃ KREDYTU Rodzaj (nazwa ubezpieczenia) na życie od utraty pracy na wypadek niezdolności do pracy (choroby i trwałego inwalidztwa, NNW) od następstw nieszczęśliwych wypadków (NWW) niskiego wkładu własnego Cechy zazwyczaj ubezpieczenie grupowe, dołączane zarówno do kredytów konsumpcyjnych jak i hipotecznych gwarantuje pomoc w spłacie kredytu na wypadek śmierci kredytobiorcy wypłata świadczenia następuje zazwyczaj na pisemny wniosek kredytodawcy lub rodziny kredytobiorcy oraz po przedstawieniu odpowiednich dokumentów (np. aktu zgonu) suma ubezpieczenia może być stała lub zmienna (zmniejsza się wraz z kwotą pozostałego do spłaty zadłużenia) zazwyczaj ubezpieczenie grupowe, dołączane zarówno do kredytów konsumpcyjnych jak i hipotecznych gwarantuje spłatę części kredytu (najczęściej kilku kolejnych rat) w sytuacji utraty pracy bez winy kredytobiorcy ochrona dotyczy zazwyczaj osób zatrudnionych na czas nieokreślony w oparciu o umowę o pracę, rzadziej osób prowadzących działalność gospodarczą spłata kolejnych rat kredytu następuje na wniosek kredytobiorcy, po przedstawieniu odpowiednich dokumentów jako dowodu utraty pracy bez swojej winy (np. świadectwo pracy) zazwyczaj ubezpieczenie grupowe, dołączane zarówno do kredytów konsumpcyjnych jak i hipotecznych spłata kredytu następuje w sytuacji, gdy kredytobiorca wskutek nieszczęśliwego wypadku, a czasem dodatkowo choroby utracił możliwość wykonywania pracy do spłaty kredytu niezbędny jest wniosek kredytobiorcy oraz dokumenty potwierdzające niezdolność do pracy, obligatoryjne dla klientów, którzy nie mogą wnieść, wymaganego przez bank, wkładu własnego zgodnie z Rekomendacją S dla ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powstałych w odpowiednich okresach (wskazanych w tabeli) wartość wskaźnika LTV (z ang. loan to value) nie powinna przekraczać: ł ż Okres = ść do 31 grudnia 2014 r 95% 23 Strona

13 Źródło: Barembruch A.,(2015), Koszty kredytu, [w:] (Barembruch A., Penczar M., Liszewska M., Górski P.), Odpowiedzialne korzystanie ludzi młodych z usług kredytowych,, Rodzaj (nazwa ubezpieczenia) pomostowe Ubezpieczenie nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych od 1 stycznia 2015 r. do 31 grudnia 2015 r. 1 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2016 r. Cechy 90% 85% Lub 90% w przypadku, gdy część ekspozycji przekraczająca 85% LTV jest odpowiednio ubezpieczona, lub kredytobiorca przedstawił dodatkowe zabezpieczenie w formie blokady środków na rachunku bankowym lub poprzez zastaw na denominowanych w złotych dłużnych papierach wartościowych Skarbu Państwa lub NBP. LTV na poziomie nie przekraczającym 95% oznacza, że kredytobiorca zobowiązany jest wnieść min. 5% wkładu własnego banki najczęściej wymagają udziału własnego na poziomie 10% dla kredytów złotowych i 20% dla denominowanych w walutach obcych gwarantuje spłatę na rzecz banku tej części kredytu, która odpowiada różnicy pomiędzy wymaganym przez bank wkładem własnym, a wkładem wniesionym przez klienta ubezpieczenie zawierane przez bank i na jego rzecz, krótkoterminowe, obligatoryjne występuje wyłącznie przy kredytach hipotecznych dotyczy okresu przejściowego tzn. zapewnia ochronę w okresie między zawarciem umowy kredytu, a wpisem hipoteki w księdze wieczystej nieruchomości zapewnia bankowi zwrot kwoty kredytu w przypadku jego niespłacenia przez kredytobiorcę składka ubezpieczeniowa płatna jest zazwyczaj wraz z ratą kredytu wysokość składki ustalana jest w zależności od kwoty kredytu lub aktualnego zadłużenia o jako procent udzielonej kwoty kredytu lub o poprzez podniesienie marży do czasu wpisu hipoteki do księgi wieczystej (od zadłużenia) sposób kalkulacji składki jest szczególnie istotny przy zakupie nieruchomości na rynku pierwotnym, gdzie na wpis można czekać nawet kilkanaście miesięcy (wliczając czas budowy), a różnice wynikające ze sposobu naliczania opłaty mogą sięgać kilkudziesięciu złotych miesięcznie jest to ubezpieczenie indywidualne, które występuje przy kredytach hipotecznych ubezpieczenie nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu jest zazwyczaj obowiązkowe i stanowi zabezpieczenie zarówno banku, jak i właściciela nieruchomości. zawierane przez kredytobiorcę z ubezpieczycielem zazwyczaj za pośrednictwem kredytodawcy może zostać zawarte bezpośrednio pomiędzy kredytobiorcą i ubezpieczycielem pod warunkiem, że spełnia wymagania kredytodawcy zapewnia wypłatę odszkodowania za szkody, które powstały na nieruchomości wskutek np. pożaru, powodzi czy huraganu często jednak świadczenie pieniężne jest wypłacane bezpośrednio bankowi i zostaje zaliczone na poczet spłaty kredytu, a więc faktycznie sam kredytobiorca nie otrzymuje pieniędzy na remont nieruchomości Analizując ubezpieczenia oferowane wraz z kredytami, warto zwrócić uwagę na relację kosztu do zakresu ochrony ubezpieczeniowej. Koszt ubezpieczenia mierzony relacją wysokości składki do wysokości zaciągniętego zobowiązania może być szczególnie wysoki w przypadku kredytów 24 Strona

14 krótkoterminowych (gotówkowych, ratalnych, chwilówek ). Przed podjęciem decyzji o ewentualnym zadłużeniu w instytucji finansowej, w której ubezpieczenie jest obowiązkowe, należy: - ocenić całkowite koszty i porównać z ofertą konkurencji, - sprawdzić, faktyczny zakres ochrony ubezpieczeniowej. Zakres ochrony ubezpieczeniowej jest zazwyczaj bardzo zróżnicowany. Decydując się na zawarcie umowy ubezpieczenia kredytu, nie należy sugerować się samą nazwą ubezpieczenia, która może w potocznym rozumieniu wskazywać na inny niż rzeczywisty zakres ubezpieczenia (głównie ze względu na wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela). Jako przykłady mogą tutaj posłużyć: - kredyt z ubezpieczeniem na życie (ale ochrona nie obejmuje sytuacji, gdy ktoś umiera naturalnie, lecz jedynie gdy zginie w wypadku), - ubezpieczenie kredytu w związku z niezdolnością do pracy (ale ochrona dotyczy przypadku wystąpienia tylko kilku jednostek chorobowych), - ubezpieczenie kredytu na wypadek utraty pracy (ale ochrona dotyczy tylko przyczyn leżących po stronie pracodawcy, a wypłata świadczenia następuje maksymalnie za okres 3 miesięcy). Jak wynika z powyższych przykładów, katalog sytuacji, w których ubezpieczony może liczyć na pomoc ubezpieczyciela przy spłacie swojego zobowiązania, może zostać istotnie zawężony. Oprócz wymienionych powyżej możemy natknąć się na takie jak: ubezpieczenie od utraty wartości nieruchomości, od ryzyka kursowego (dla walut obcych), od odmowy przez sąd wpisu do hipoteki. Daleko idące różnice, jakie mogą występować w zakresie ochrony wynikającej z umów ubezpieczenia, mogą prowadzić do sytuacji, w której dane ubezpieczenie nie będzie dawało ubezpieczonemu skutecznej ochrony, mimo subiektywnego przekonania o jej istnieniu. Fakt, że umowy ubezpieczenia kredytu mogą i często zawierają szereg wyłączeń odpowiedzialności ubezpieczyciela, nie uprawnia do stwierdzenia, że tego typu ubezpieczenia są próbą wyłudzenia dodatkowych pieniędzy przez kredytodawcę. Warto zwrócić uwagę, że dla wielu konsumentów ubezpieczenie w banku będzie jednak korzystne: - może stanowić jedyną możliwą do zaoferowania przez kredytobiorcę formę obowiązkowego zabezpieczenia spłaty kredytu, - może być podstawą uzyskania lepszych warunków pozostałych parametrów kredytu (np. zakup polisy powoduje, że bank nie pobiera prowizji), - może dawać faktyczną i potrzebną ochronę, szczególnie w przypadku zobowiązań długoterminowych (np. ubezpieczenie na życie, którego suma ubezpieczenia przeznaczona na spłatę zobowiązania zabezpiecza rodzinę na wypadek śmierci głównego żywiciela rodziny). Mając na uwadze powyższe, a w szczególności wysokie koszty takich ubezpieczeń, warto wnikliwie zapoznać się z warunkami proponowanego produktu ubezpieczeniowego tak, by w pełni świadomie podjąć ewentualną decyzję o zaciągnięciu zobowiązania zabezpieczonego w ten sposób. 25 Strona

15 W kontekście ubezpieczeń kredytu, warto zwrócić na koniec uwagę na fakt, że w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu przez kredytobiorcę można w większości przypadków domagać się zwrotu pobranej składki ubezpieczeniowej. Zgodnie bowiem z przepisami kodeksu cywilnego (art. 813 k.c.) składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, a za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej przysługuje jej zwrot. Spread i inne pozaodsetkowe koszty kredytu Głównym czynnikiem, który wpływa na atrakcyjność kredytów indeksowanych w walucie obcej, w stosunku do kredytów złotowych, jest ich niższe oprocentowanie, które powoduje z punktu widzenia kredytobiorcy przede wszystkim zwiększenie jego zdolności kredytowej oraz zmniejszenie kosztu kredytu. Niższy koszt kredytu jest jednak obarczony ryzykiem, które wynika ze zmienności i specyfiki kursu walutowego. Po pierwsze, kredytobiorca nie jest w stanie, przewidzieć jak będzie się zmieniał kurs waluty kredytu w perspektywie kilkunastu, kilkudziesięciu lat. Po okresie osłabiania się kursu waluty obcej, może nadejść odwrotny trend, a nasze obciążenia zamiast maleć, gwałtownie wzrosną. Po drugie, w sytuacji niekorzystnej zmiany kursu waluty kredytu pojawia się ryzyko przewalutowania. Przewalutowanie kredytu powoduje, że ryzyko walutowe może się zmaterializować ze względu na zmianę kursu oraz spread. Spread walutowy (ang. rozpiętość) jest różnicą pomiędzy kursem kupna (bid), a kursem sprzedaży (offer, ask) danej waluty i wyraża z punktu widzenia kreatora rynku (np. banku) zysk, a z punktu widzenia uczestnika rynku (klienta banku) koszt zawarcia transakcji na rynku walutowym. Spread stanowi ukryty koszt kredytu indeksowanego w walucie obcej. Mechanizm wpływu jego wysokości na koszt kredytu, zostanie wyjaśniony w kolejnych przykładach. PRZYKŁAD Załóżmy, że chcemy zaciągnąć w banku kredyt walutowo-złotowy denominowany w walucie obcej, w wysokości EUR. Kredyt taki będzie wypłacany w złotych po kursie waluty kredytu (EUR) z dnia wypłaty. Załóżmy, że kurs EUR/PLN w dniu wypłaty środków ustalony przez bank wynosi EUR/PLN = 4,00-4,20. Oznacza to, że w dniu zaciągnięcia kredytu musielibyśmy sprzedać bankowi EUR po kursie BID=4,00, co oznacza, że na rachunek otrzymalibyśmy PLN ,00 = Gdybyśmy, hipotetycznie musieli spłacić ten kredyt w tym samym dniu, musielibyśmy kupić od banku EUR po kursie OFFER=4,20 co oznacza, że zapłacilibyśmy PLN. Zatem koszt kredytu denominowanego wynikający ze spreadu wyniósłby o PLN. Spread stanowi zatem ukryty koszt kredytu walutowo-złotowego. Im szerzy spread tym wyższy koszt zawarcia transakcji. Jak wyznaczamy całkowity koszt kredytu i RRSO Jak wynika z przedstawionych wyżej przykładów na koszt kredytu oprócz odsetek i prowizji mogą składać się także inne opłaty (np.: opłata przygotowawcza, prowizja, ubezpieczenie), które znacząco wpływają na efektywne oprocentowanie kredytu (szczególnie w przypadku kredytów krótkoterminowych). Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r. nr 126, poz. 715 ze zm.) nie określa maksymalnego kosztu kredytu. Na ograniczenie opłat i prowizji mają wpłynąć szczegółowe obowiązki informacyjne pożyczkodawców, dzięki czemu łatwiej jest porównywać oferty i znajdować te z niższymi kosztami pożyczki. 26 Strona

16 W ocenie kosztu kredytu bardzo ważną rolę informacyjną pełni rzeczywista roczna stopa oprocentowania (RRSO) oraz tzw. całkowity koszt kredytu (CKK). Zgodnie z definicją ustawową (art. 5 ustawy z z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, Dz.U nr 126 poz. 715) rzeczywista roczna stopa oprocentowania to całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym. Natomiast całkowity koszt kredytu to wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: a) odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz b) koszty usług dodatkowych, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu (z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta). Ustalając rzeczywistą roczną stopę oprocentowania, kredytodawca lub pośrednik kredytowy obowiązani są uwzględniać: całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta (oprócz opłat z tytułu niewykonania swoich zobowiązań wynikających z umowy o kredyt oraz opłat innych niż cena nabycia towaru lub usługi, które konsument jest zobowiązany ponieść bez względu na sposób finansowania tego nabycia), koszty prowadzenia rachunku, z którego realizowane są spłaty, koszty przelewów i wpłat na ten rachunek, inne koszty związane z tymi transakcjami, chyba że otwarcie rachunku nie jest obowiązkowe, a koszty rachunku zostały w sposób jasny, zrozumiały i widoczny podane w umowie o kredyt lub w innej umowie zawartej z konsumentem (art. 25 ustawy). 27 Strona