BIOCHEMIA ROGÓWKI W ASPEKCIE STOSOWANIA SOCZEWEK KONTAKTOWYCH THE CORNEAL BIOCHEMISTRY IN CONTACT LENSES WEARING SUBJECTS
|
|
- Irena Kubicka
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Nowiny Lekarskie 2011, 80, 3, KALINA MAĆKOWIAK, LECH TORLIŃSKI BIOCHEMIA ROGÓWKI W ASPEKCIE STOSOWANIA SOCZEWEK KONTAKTOWYCH THE CORNEAL BIOCHEMISTRY IN CONTACT LENSES WEARING SUBJECTS Zakład Biochemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry i Zakładu: prof. zw. dr hab. med. Lech Torliński Streszczenie Przezierność ośrodków optycznych oka jest jednym z elementów warunkujących prawidłowe widzenie. Na przezierność rogówki i jej funkcje optyczne istotnie wpływa stan jej uwodnienia. Ogromne znaczenie ma również sprawność procesów biochemicznych, warunkujących jej prawidłową strukturę. Intensywność metabolizmu węglowodanów, lipidów i białek w rogówce uzależniona jest od dostępności odpowiednich substratów i tlenu, a także od gradientu stężeń jonów w poszczególnych warstwach histologicznych. Od intensywności metabolizmu rogówki zależy również czas regeneracji jej uszkodzeń po urazach. Ciśnienie parcjalne tlenu w warstwach rogówki ulega zmianom w zależności od tego, czy powieki są otwarte, czy zamknięte. Nie bez znaczenia dla dostępności tlenu i ciśnienia parcjalnego tlenu w poszczególnych strukturach rogówki jest użytkowanie soczewek kontaktowych, rozpatrywane w aspekcie skutków ostrego i przewlekłego niedoltenowania. SŁOWA KLUCZOWE: metabolizm rogówki, soczewki kontaktowe, niedotlenowanie. Summary Translucency of the optical centers of the eye is one of the prerequisites for proper vision. The translucency of the cornea and the optical function is significantly affected by the state of hydration. It is vital to the efficiency of biochemical processes, which determine the correct structure. The intensity of the metabolism of carbohydrates, lipids and proteins in the cornea is dependent on the availability of suitable substrates and oxygen, as well as the ion concentration gradient in each histological layer. On intensity of metabolism in the cornea depends the recovery time after injuries. Partial pressure of oxygen in the layers of the cornea is different depending on whether the eyes are open or closed. Significant for the availability of oxygen and partial pressure of oxygen in the various structures of the cornea is the use of contact lenses, which can be assessed as the effects of acute and chronic hypoxia. KEY WORDS: corneal metabolism, contact lenses, hypoxia. Współzależność struktury, hydratacji i funkcji rogówki Fizjologiczną rolą rogówki jest doprowadzenie i zogniskowanie światła zewnętrznego na siatkówce i zapewnienie sztywności całej gałce ocznej [1]. Chociaż grubość rogówki wynosi średnio zaledwie 0,52 mm, wyróżniamy w niej aż 5 odrębnych struktur, o różnym potencjale regeneracyjnym po doznanym urazie, do których należą [2 5]: nabłonek (epithelium) o grubości ok. 0,06 mm, wyróżniający się wysoką aktywnością mitotyczną, czego przejawem jest jego regeneracja po kilkumilimetrowym urazie w czasie 24 godzin błona Bowmana (blaszka graniczna przednia), która uszkodzona nie odradza się miąższ (stroma) o grubości ok. 0,47 mm (co stanowi 9/10 grubości całej rogówki), podlegający regeneracji z udziałem keratocytów, które po przekształceniu się w fibroblasty syntetyzują hydrofilne glikozaminoglikany (GAGS) błona Descemeta (blaszka graniczna tylna) posiadająca zdolność regeneracji po urazie śródbłonek (endothelium), gdzie powstałe ubytki wypełniane są tylko poprzez powiększanie objętości istniejących komórek, przy czym do pełnej sprawności śródbłonka niezbędna jest obecność minimum komórek/mm 2. Z wiekiem liczba komórek stopniowo maleje (od około kk/mm 2 do kk/mm 2 ), a wolne przestrzenie między nimi zastępowane są poprzez powiększenie i przesuwanie się sąsiadujących komórek. Wyznacznikiem funkcji śródbłonka, jest nie tylko gęstość komórek, ale również ich wielkość i kształt. Z odrębności histologicznych rogówki (Ryc. 1.) na szczególną uwagę zasługują [2 4, 6]: nabłonek zbudowany z 5 7 warstw komórek różniących się wielkością i kształtem (od walcowatych leżących na błonie Bowmana, poprzez wielokątne aż do płaskich tworzących mikrokosmki stabilizujące film łzowy). Pomiędzy komórkami występują połączenia typu okluzyjnego, dzięki czemu, w warunkach fizjologicznych tworzy on nieprzepuszczalną barierę
2 Biochemia rogówki w aspekcie stosowania soczewek kontaktowych 179 Rycina 1. Metabolizm glukozy w nabłonku rogówki przy otwartych powiekach (dobre utlenowanie rogówki) [według 3, zmodyfikowane]. Figure 1. Glucose metabolism in the corneal epithelium, eyelids open (good oxygenation of the cornea). miąższ, który na przekroju poprzecznym wyróżnia się heksagonalnym układem włókien kolagenowych, tworzącym ok. 60 równoległych, dobrze widocznych na przekroju podłużnym, blaszek kolagenowych, pośród których rozmieszczone są keratocyty i GAGS (taki bardzo uporządkowany przestrzennie układ włókien kolagenowych zapewnia miąższowi, na całej jego grubości, identyczny współczynnik załamania światła) śródbłonek zbudowany z pojedynczej warstwy sześciokątnych komórek. O grubości warstw rogówki decyduje miejscowy bilans wodno-mineralny, w tym skład jonowy i zdolność do kontrolowania stopnia hydratacji [6 8]: w warstwach nabłonkowej i śródbłonkowej przeważa stężenie jonów potasowych nad stężeniem jonów sodowych (gradient stężeń charakterystyczny dla środowiska wewnątrzkomórkowego) w warstwie miąższu przeważa stężenie jonów sodowych nad stężeniem jonów potasowych (gradient stężeń charakterystyczny dla środowiska zewnątrzkomórkowego i międzykomórkowego, np. osocza krwi i płynów ustrojowych) nabłonek cechuje się, w porównaniu ze śródbłonkiem, 7-krotnie mniejszą przepuszczalnością dla wody i aż 400-krotnie mniejszą przepuszczalnością dla małych jonów; dehydratacja warstwy nabłonkowej przebiega przy udziale pompy sodowochlorkowej (stymulowanej poprzez wzrost stężenia camp) i powodującej transport jonu chlorkowego i otaczającej go wody do łez (co powoduje charakterystyczny słony smak łez) oraz transport jonu sodowego i otaczającej go wody do miąższu rogówki; wartym podkreślenia jest fakt, że nawet mały obrzęk nabłonka powoduje ogromną utratę ostrości wzroku miąższ jest bogaty w wodę, która stanowi 78% jego masy; pomimo że wzrost hydratacji wiąże się ze wzrostem grubości tej warstwy, to zadziwiającym jest spostrzeżenie, że wzrost grubości miąższu o 70% powoduje utratę zaledwie o 25% ostrości wzroku
3 180 Kalina Maćkowiak, Lech Torliński śródbłonek wyróżnia się wyjątkowo wysoką przepuszczalnością dla wody i małych jonów; dehydratacja warstwy śródbłonkowej przebiega przy udziale pompy wodorowęglanowej, powodującej transport jonu HCO-3 i otaczającej go wody z miąższu do cieczy wodnistej przedniej komory oka. Centralna grubość rogówki jest cechą osobniczo zmienną, jednak niektóre prace sugerują, że mała grubość rogówki jest ważnym czynnikiem ryzyka progresji neuropatii jaskrowej, jak również ewentualnego przekształcenia się nadciśnienia ocznego w jaskrę. Z tego powodu podkreśla się znaczenie badania grubości rogówki (pachymetria) w diagnostyce nadciśnienia wewnątrzgałkowego [9]. Zwiększoną centralną grubość rogówki zaobserwowano u pacjentów z cukrzycą typu 2 [10]. Optymalne wiązanie wody i utrzymanie jej zawartości w zrębie poniżej 78% decyduje o przejrzystości rogówki. Obrzęknięta rogówka traci przejrzystość, wzrasta jej grubość, następuje proces neowaskularyzacji (wrastania naczyń krwionośnych do naczyń rzęskowych przy rąbku). Obniżenie ciśnienia parcjalnego tlenu w tkance i deficyt kwasu askorbinowego stymulują neowaskularyzację rogówki [6]. Unerwienie i unaczynienie rogówki Rogówka jest nadzwyczaj bogata w zakończenia włókien czuciowych, pochodzących z pierwszej gałęzi (ocznej) nerwu trójdzielnego, a szczególnie z nerwów rzęskowych długich, których zakończenia usytuowane są blisko powierzchni łzowej warstwy nabłonkowej. Dlatego nabłonek rogówki wyróżnia się bardzo dużą wrażliwością i nawet najmniejszy jego uraz (corneal abrasion) skutkuje jednym z najsilniejszych odczuwalnych bólów. Neuroprzekaźnikami w obrębie rogówki są: acetylocholina, katecholaminy, substancja P i peptyd zależny od genu kalcytoniny. W warunkach fizjologicznych rogówka nie ma ani własnych naczyń krwionośnych ani naczyń limfatycznych [1, 2, 4]. Utlenowanie rogówki i eliminacja dwutlenku węgla Utlenowanie rogówki w znacznym stopniu zależy od otwartych lub zamkniętych powiek oczu. W przypadku otwartych powiek oczu (Ryc. 1.) głównym źródłem tlenu dla rogówki od strony nabłonka jest film łzowy (ciśnienie parcjalne tlenu ok. 155 mmhg, odpowiadające ciśnieniu parcjalnemu tlenu w powietrzu), a dodatkowymi Rycina 2. Metabolizm glukozy w nabłonku rogówki przy zamkniętych powiekach (hipoksja rogówki z niedoborem ATP) [według 3, zmodyfikowane]. Figure 2. Glucose metabolism in corneal epithelium, closed eyelids (corneal hypoxia with deficiency of ATP).
4 Biochemia rogówki w aspekcie stosowania soczewek kontaktowych 181 dwoma, uboższymi źródłami tlenu pozostają od strony śródbłonka ciecz wodnista przedniej komory oka (ciśnienie parcjalne tlenu ok. 55 mmhg) i z naczyń włosowatych rzęskowych rąbka rogówki (ciśnienie parcjalne tlenu ok. 55 mmhg). Natomiast w przypadku zamkniętych powiek oczu (Ryc. 2.) dostępne są także trzy źródła tlenu dla rogówki, lecz wszystkie trzy są równie ubogie w tlen: od strony nabłonka poprzez film łzowy (ciśnienie parcjalne tlenu tylko ok. 55 mmhg) i od strony śródbłonka poprzez ciecz wodnistą przedniej komory oka (ciśnienie parcjalne tlenu ok. 55 mmhg) oraz z naczyń włosowatych rzęskowych rąbka rogówki (ciśnienie parcjalne tlenu ok. 55 mmhg). Dlatego w czasie snu grubość rogówki zwiększa się o 3 4%, czego skutkiem jest ranne pogorszenie ostrości widzenia. Po otwarciu powiek i poprawie utlenowania, obrzęk zanika i ostrość widzenia powraca do stanu pierwotnego. W warunkach fizjologicznych przepuszczalność rogówki dla CO 2 jest 20-krotnie większa w porównaniu z przepuszczalnością dla tlenu, dlatego nie obserwujemy jego kumulacji w żadnej z warstw rogówki. Dostępność glukozy i innych substratów dla rogówki Głównym źródłem glukozy i innych substratów dla rogówki (Ryc. 1.) jest od strony śródbłonka ciecz wodnista przedniej komory oka, a dodatkowymi dwoma, uboższymi źródłami pozostają od strony nabłonka film łzowy i krew z naczyń włosowatych rzęskowych rąbka rogówki. Metabolizm glukozy w nabłonku rogówki jest ściśle uzależniony od stopnia utlenowania komórek. Podczas dobrego utlenowania komórek nabłonka rogówki źródłem glukozo-6-fosforanu G-6-P (kluczowego związku dla metabolizmu glukozy) jest wyłącznie glukoza, która w reakcji katalizowanej przez heksokinazę, przy udziale ATP i jonów magnezowych ulega przemianie do G-6-P. Część G-6-P jest wykorzystywana do syntezy glikogenu (wielocukru stanowiącego rezerwę glukozy na czas stresu metabolicznego), część ulega glikolizie tlenowej, w przebiegu której ze spalenia każdego mola glukozy powstaje 6 moli dwutlenku węgla, a komórka uzyskuje aż 38 moli ATP (wykorzystywanego do syntez i aktywnego transportu), natomiast pozostała część (od 35 do 65% katabolizowanej glukozy) ulega przemianie w cyklu pentozo-fosforanowym dostarczając pentozofosforanów do syntezy nukleotydów i NADPH do syntezy kwasów tłuszczowych. Uzyskana energia w formie ATP i cenne, powyższe metabolity umożliwiają syntezę wszystkich składników niezbędnych do powstania nowych komórek i procesu gojenia po urazie nabłonka. Udowodniono, że fizjologiczna odnowa komórek nabłonka rogówki następuje co 3, 5 7 dni. Kiełbowicz podaje za Orłowskim, że 96% aktywności oksydoredukcyjnej ma miejsce w nabłonku, 3% w śródbłonku, a 1% w miąższu. Nabłonek stanowiący około 10% masy rogówki pobiera 25 razy więcej tlenu z filmu łzowego i z naczyń rzęskowych rąbka rogówki niż cała istota właściwa (stroma). Inne substancje biorące udział w przemianie materii nabłonka to kwas askorbinowy, ATP i glutation [6]. Podczas niedostatecznego utlenowania komórek nabłonka rogówki czyli hipoksji (Ryc. 2.), źródłami glukozo-6-fosforanu jest zarówno glukoza, która w reakcji katalizowanej przez heksokinazę, przy udziale ATP i jonów magnezowych ulega przemianie do G-6-P, jak i glikogenoliza (fosforolityczny rozpad glikogenu), która przez kilka godzin jest ważnym, dodatkowym źródłem glukozo-1-fosforanu, przekształcanego w G-6-P. Nasuwa się pytanie po co komórkom nabłonka rogówki w stanie niedotlenowania potrzebna jest aż taka duża ilość G-6-P? Odpowiedź uzyskamy śledząc dalsze losy G-6-P w stanie hipoksji. Komórki nabłonka rogówki rezygnują z glikogenogenezy na korzyść rozkładu glikogenu. Ponadto ograniczenie przemiany w cyklu pentozofosforanowym uniemożliwia nie tylko syntezy de novo i utrudnia powstawanie nowych komórek, lecz także procesy reparacyjne po uszkodzeniach. Prawie cały uzyskany glukozo-6-fosforan kierowany jest na tor glikolizy beztlenowej (z katabolizmu każdego mola glukozy powstają wówczas 2 mole kwasu mlekowego i komórka uzyskuje zaledwie 2 mole ATP, czyli 19-krotnie mniej niż w warunkach dobrego utlenowania). Kwas mlekowy, jako końcowy produkt glikolizy beztlenowej, dyfunduje poprzez stromę i śródbłonek do cieczy wodnistej przedniej komory oka, a mimo to narastające stężenie mleczanu w rogówce jest przyczyną obrzęku nabłonka i stromy, ze znacznym pogorszeniem ostrości widzenia [6, 8]. Skutki ostrego i przewlekłego niedotlenowania rogówki w aspekcie noszenia soczewek kontaktowych Soczewka kontaktowa znajduje się w obrębie filmu łzowego i może stanowić barierę dla dyfuzji tlenu do rogówki. Ruch soczewki i krążenie utlenowanych łez w przestrzeni zasoczewkowej są bardzo ważne w mechanizmie dopływu tlenu. Obecność soczewek kontaktowych zmienia krążenie łez, powoduje uszkodzenie tkanki na drodze mechanicznej i w wyniku niedotlenowania oraz wiąże białka i zanieczyszczenia, które pozostają na powierzchni oka. Przedłużone noszenie soczewek kontaktowych, zła pielęgnacja i niewłaściwe dopasowanie są głównymi czynnikami ryzyka powikłań. Po długim czasie noszenia soczewki kontaktowej nabłonek rogówki staje się cieńszy i mniej wrażliwy na dotyk. Przenikanie tlenu przez soczewki kontaktowe (wartość Dk/t) może być niewystarczająca. Ciasno dopasowana soczewka (nieporuszająca się podczas mrugania), zaburza krążenie łez pod soczewką. Stan ten pogarsza zamknięcie powiek, jeśli soczewka pozostaje na oku w czasie snu. Niedotlenowanie prowadzi do beztlenowej przemiany materii i kwasicy mleczanowej, które hamuje normalną ochronę i działanie pompy rogówkowej [7, 11]. Bezpieczne w aspekcie biochemicznym są takie soczewki kontaktowe, które nie powodują przewlekłego niedotlenowania warstw rogówki (duże nadzieje wiąże
5 182 Kalina Maćkowiak, Lech Torliński się z soczewkami sylikonowo-hydrożelowymi, dostępnymi od 1999 roku). Ich współczynnik przenikania tlenu (wartość Dk/t) mieści się w warunkach utlenowania, zawartych pomiędzy otwartymi a zamkniętymi powiekami (tzn. w zakresie ciśnienia parcjalnego tlenu we łzach pomiędzy mmhg). Analizując skutki biochemiczno-kliniczne ostrego i przewlekłego niedotlenowania (Tab. 1.), nasuwa się refleksja o konieczności pozostawienia rogówce czasu na niezbędną regenerację uszkodzeń, a tym samym rezygnacji z noszenia soczewek kontaktowych przy zamkniętych powiekach oczu (w czasie snu). Poprawa komfortu noszenia soczewek sylikonowo-hydrożelowych przyczyniła się do wydłużenia czasu noszenia soczewek. Pozostawienie soczewki na oku w nocy (poza wyżej omówionymi skutkami niedotlenowania), zwiększa ryzyko infekcji bez względu na materiał z którego wykonano soczewki [12, 13]. Tabela 1. Biochemiczno-kliniczne skutki ostrego i przewlekłego niedotlenowania warstw rogówki w aspekcie noszenia soczewek kontaktowych [wg 7, 11, 13 zmodyfikowane] Table 1. Biochemical and clinical effects of acute and chronic hypoxia of the cornea layers in subjects wearing contact lenses Warstwa rogówki Ostre niedotlenowanie Przewlekłe niedotlenowanie Niedobór ATP Odwracalne hamowanie syntez biocząsteczek Przewaga katabolizmu Hamowanie regeneracji po urazie Nabłonek Ubytki Mikrotorbiele Obrzęk Wodniczki Owrzodzenie Ścieńczenie warstwy Zniekształcenie Wzrost kruchości Obniżenie wrażliwości Waskularyzacja Redukcja zużycia tlenu Redukcja podziałów komórek Miąższ Obrzęk Ścieńczenie warstwy Prążki Nacieki Waskularyzacja Śródbłonek Fałdy Polimegatyzm Obrzęki Komórki odczynu zapalnego Cornea guttatae Warto też rozważyć, dlaczego okuliści i optometryści sami preferują szkła okularowe (korzystając z soczewek kontaktowych tylko w uzasadnionych sytuacjach i tak długo, jak to jest niezbędne). Pamiętajmy verba docent, exempla trahunt (słowa uczą, ale przykłady pociągają ). Zalety i wady noszenia soczewek kontaktowych Soczewki kontaktowe są szeroko stosowane terapeutycznie, stanowiąc skuteczną i potwierdzoną metodę leczenia wielu problemów okulistycznych, takich jak wady refrakcji, różnowzroczność czy bezsoczewkowość. Terapeutyczne soczewki kontaktowe pomagają poprawić ostrość wzroku, zabezpieczają przed podrażnieniem rogówki podczas leczenia wielu chorób oczu (o etiologii bakteryjnej, wirusowej czy na tle autoimmunologicznym) jak również po leczeniu operacyjnym. Obecnie stosowane technologie oraz materiały do produkcji soczewek pozwalają na użytkowanie soczewek kontaktowych przez ludzi we wszystkich grupach wiekowych [7, 14, 15]. Pomimo dużej powszechności noszenia soczewek, uszkodzenia i choroby oczu wywołane przez nie są stosunkowo rzadkie, ale mogą powodować mniej lub bardziej poważne komplikacje. Powikłania rogówkowe najczęściej obejmują zmiany o charakterze przejściowym: obrzęk nabłonka rogówki z niedotlenowania (objawia się zamgleniem widzenia), mechaniczne otarcie nabłonka (objawia się bólem, przekrwieniem wokółrąbkowym i wielogodzinnym pogorszeniem widzenia), przyrąbkowe powierzchniowe unaczynienie rogówki, spowodowane przedłużonym noszeniem soczewek [7]. Poważne choroby (najczęściej infekcyjne) wywołane są przeważnie mechanicznym uszkodzeniem nabłonka i wtórnym zakażeniem. Powodem może być nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej, nieprawidłowa pielęgnacja soczewek kontaktowych, przedłużony czas noszenia, pływanie bez zdejmowania soczewek, a także istnienie źródła zakażenia w samym oku lub jego przydatkach [7, 15, 16, 17]. W fizjologicznych warunkach bakterie występujące w filmie łzowym nie mogą wiązać się z nabłonkiem rogówki. W następstwie abrazji i niedotlenowania bakterie mogą łączyć się i wnikać od nabłonka, potencjalnie powodując zakażenie. Drobnoustroje mogą być również wprowadzone na powierzchnię rogówki przez brudną soczewkę kontaktową lub używanie wody wodociągowej do pielęgnacji soczewek. Pseudomonas aeruginosa i Acanthamoeba mają znaczący związek z noszeniem miękkich soczewek kontaktowych [7, 18]. W ostatnich latach znacznie zwiększyła się popularność kosmetycznych soczewek kontaktowych, noszonych ze względów estetycznych przez młodych ludzi.
6 Biochemia rogówki w aspekcie stosowania soczewek kontaktowych 183 Z badań Sauera i Bourciera wynika, że ryzyko zakażeń rogówki w tej grupie jest zwiększone, nawet gdy edukacja na temat pielęgnacji soczewek była prawidłowa [16]. W wielu krajach okuliści dopasowując soczewki kontaktowe instruują pacjentów w sprawach higieny, trybu wymiany, pielęgnacji soczewek oraz konieczności wizyt kontrolnych. Zalecenia lekarskie dotyczą również przestrzegania czasu noszenia soczewek (wyrzucanie po ustalonym czasie noszenia, preferowanie dziennego trybu noszenia) oraz używanie soczewek jednorazowych [15, 18]. Badania kliniczne udowodniły, że długotrwała ekspozycja na promienie UV może spowodować uszkodzenia oczu (powiek, rogówki, soczewki wewnątrzgałkowej i siatkówki) [19]. Uszkodzenia oczu spowodowane promieniowaniem UV kumulują się w czasie i są nieodwracalne. Okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV oraz kapelusze przeciwsłoneczne pomagają chronić zewnętrzne części oka, jednak nie zapewniają pełnej ochrony przed peryferyjnie padającymi promieniami UV, które przedostają się do oka od strony nosowo-rąbkowej i dalej do nosowej warstwy korowej soczewki. Dlatego, wielu specjalistów podkreśla wagę dodatkowo stosowanych soczewek kontaktowych z filtrem UV, których pochłanianie peryferyjnego promieniowania zostało udowodnione [19 22]. Od czasu pojawienia się pierwszych miękkich soczewek kontaktowych pod koniec lat 60. XX wieku, kontaktologia przeszła ogromną przemianę. Zarówno materiały, technologia i asortyment soczewek kontaktowych, jak również asortyment środków higieny i konserwacji soczewek kontaktowych ulegają ciągłym zmianom. Właściwości optyczne i fizyczne soczewek (stopień uwodnienia, przepuszczalność tlenu) ciągle są modernizowane. Z tego powodu kontaktologia, stanowiąca obszerny zakres wiedzy okulistycznej, wymaga nieustannego uaktualniania [7]. Piśmiennictwo 1. Ganka N.: The cornea: stasis and dynamics. Gakkai Zasshi., 2008, 112(3), Henrikson R.C., Kaye G.I., Mazurkiewicz J.E. Histology. Henrikson R.C. (red.),williams & Wilkins, Albany NY, Wright K.W. (red.): Textbook of ophthalmology. Williams &Wilkins, Baltimore, Szaflik J. (red.): Choroby aparatu ochronnego oka i rogówki. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2004, Oh JY, Lee HJ, Khwarg SI, Wee WR.: Corneal cell viability and structure after transcorneal freezing-thawing in the human cornea. Clin. Ophtalmol., 2010, 4, Kiełbowicz Z.: Badania nad możliwościami transplantacji nabłonka tylnego rogówki kotów. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu nr 563, rozprawy CCLII, Wrocław Niżankowska M.H.: Okulistyka podstawy kliniczne. Niżankowska M.H. (red.), Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa Kański J.: Okulistyka Kliniczna. Kański J. (red.), Elselvier Urban & Partner,Wrocław 2009, Wasyluk J.: Ocena pomiarów grubości warstw włókien nerwowych siatkówki wykonywanych za pomocą dwu różnych skaningowych polarymetrów laserowych GDxFCC i GDxVCC u pacjentów z wczesną jaskrą pierwotną otwartego kąta i nadciśnieniem ocznym. Post. Nauk Med., 2006, 6, Leem H.S., Lee K.J., Shin K.C.: Central corneal thickness and corneal endothelial cell changes caused by contact lens use in diabetic patients. Yonsei. Med. J., 2011, 52(2), doi: /ymj Chhabra M., Prausmitz J.M., Radke C.J.: Modeling corneal metabolism and oxygen transport during contact lens wear. Optom. Vis. Sci., 2009,86(5), Stapleton F., Stretton S., Papas E. et al.: Silicone hydrogel contact lenses and the ocular surface. Ocul. Surf., 2006, 4(1), Sassani J.W. (red.): Ophtalmic pathology with clinical correlations. Lippincott-Raven Publishers, New York, Mielczarek M.: Choroby zapalne spojówek. Med. Rodz., 2005, 2, Dejaco-Ruhswurm I. Scholz U., Hanselmayer G. et al.: Contact lens induced keratitis associated with contact lens wear. Acta Ophtalmol. Scand., 2001, 79(5), doi: /j x. 16. Sauer A., Bourcier T. and the French Study Group For Contact Lenses Related Microbal Keratitis: Microbial keratitis as a foreseeable complication of cosmetic contact lenses: a prospective study. Acta Ophtalmol., 2011,89,e430-e442. doi: /j x. 17. Pearson R.M.: A review of the limitations of the first hydrogel contact lenses. Clin. Exp. Optom., 2010, 93, 1, doi: /j x. 18. Verhelst D., Koppen C., Van Looveren J. et al.: Contact lens-related corneal ulcers equiring hospitalization: a 7- year retrospective study in Belgium. Acta Ophtalmol. Scand., 2006,84, doi: /j x. 19. Hyun-Yi Y., McCanna D.J., Sivak J.G. et al.: In vitro ultraviolet-induced damage in human corneal, lens, and retinal pigment epithelial cells. Mol. Vis., 2011, 17, McCarthy C.A.: Attributable risk for cataract to prioritize medical and public health action. Invest. Ophtalmol. Vis. Sci., 2000, 41(12), Kwok LS, Daszynski D.C., Kuznestow V.A. et al.: Peripheral light focusing as a potential mechanizm for phakic dysphotopsia and lens phototoxicity. Ophtalmic. Physiol. Opt., 2004,24(2), Schnider C.: UV-blocking contact lenses play unique role in protecting patients eyes. Ref. Eye., 2005, 9(12), Adres do korespondencji: dr. n med. Kalina Maćkowiak kmackowiak@ump.edu.pl Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej UMP ul. Grunwaldzka Poznań
Struktury oka, które odgrywają rolę w mechanizmie powstawania jaskry:
Jaskra podstawowe informacje Oko budowa Twardówka Siatkówka Nerw wzrokowy Ciecz wodnista Rogówka Tęczówka Mięśnie oka Źrenica Soczewka Ciało rzęskowe Ciało szkliste Struktury oka, które odgrywają rolę
Bardziej szczegółowoTajemnice świata zmysłów oko.
Tajemnice świata zmysłów oko. Spis treści Narządy zmysłów Zmysły u człowieka Oko Budowa oka Model budowy siatkówki Działanie oka Kolory oczu Choroby oczu Krótkowzroczność Dalekowzroczność Astygmatyzm Akomodacja
Bardziej szczegółowoCzęść 1. Podstawowe zagadnienia 1. Informacje ogólne 1
Spis treści Wstęp do wydania czwartego Wstęp do wydania pierwszego Skróty xiii xiv xv Część 1. Podstawowe zagadnienia 1. Informacje ogólne 1 1.1 Anatomia stosowana 1 1.2 Fizjologia stosowana 4 1.3 Fizyczne
Bardziej szczegółowoTemat: Budowa i działanie narządu wzroku.
Temat: Budowa i działanie narządu wzroku. Oko jest narządem wzroku. Umożliwia ono rozróżnianie barw i widzenie przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Oko jest umiejscowione w kostnym oczodole.
Bardziej szczegółowoPrzebieg jaskry często jest bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Do objawów charakterystycznych zalicza się:
Jaskra Jaskra należy do grupy chorób, których wspólną cechą jest postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego. Charakteryzują ją zmiany morfologiczne w tarczy nerwu wzrokowego, ubytki w polu widzenia oraz
Bardziej szczegółowoCzy możliwe jest uszkodzenie oka soczewką kontaktową?
Czy możliwe jest uszkodzenie oka soczewką kontaktową? Zakładanie i zdejmowanie soczewek są czynnościami, których trzeba się nauczyć, aby odbywało się w sposób prawidłowy. Wraz z upływem czasu czynności
Bardziej szczegółowoŹródła energii dla mięśni. mgr. Joanna Misiorowska
Źródła energii dla mięśni mgr. Joanna Misiorowska Skąd ta energia? Skurcz włókna mięśniowego wymaga nakładu energii w postaci ATP W zależności od czasu pracy mięśni, ATP może być uzyskiwany z różnych źródeł
Bardziej szczegółowoBarbara Polaczek-Krupa. Zastosowanie analizy grubości siatkówki w okolicy plamki jako nowej metody w diagnostyce jaskry pierwotnej otwartego kąta
Barbara Polaczek-Krupa Zastosowanie analizy grubości siatkówki w okolicy plamki jako nowej metody w diagnostyce jaskry pierwotnej otwartego kąta Praca doktorska Praca finansowana w ramach projektu CMKP
Bardziej szczegółowo8. Narządy zmysłów. 1. Budowa i działanie narządu wzroku. 2. Ucho narząd słuchu i równowagi. 3. Higiena oka i ucha
8. Narządy zmysłów 1. Budowa i działanie narządu wzroku 2. Ucho narząd słuchu i równowagi 3. Higiena oka i ucha 4. Zmysły powonienia, smaku i dotyku Senses the ability to perceive information from the
Bardziej szczegółowoTransport przez błony
Transport przez błony Transport bierny Nie wymaga nakładu energii Transport aktywny Wymaga nakładu energii Dyfuzja prosta Dyfuzja ułatwiona Przenośniki Kanały jonowe Transport przez pory w błonie jądrowej
Bardziej szczegółowoOKO BUDOWA I INFORMACJE. Olimpia Halasz xd Bartosz Kulus ; x
OKO BUDOWA I INFORMACJE Olimpia Halasz xd Bartosz Kulus ; x OCZY - narządy receptorowe umożliwiające wykrywanie kierunku padania światła i jego intensywności oraz, wraz ze wzrostem złożoności konstrukcji,
Bardziej szczegółowolek. Wojciech Mańkowski Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. med. Edward Wylęgała
lek. Wojciech Mańkowski Zastosowanie wzrokowych potencjałów wywołanych (VEP) przy kwalifikacji pacjentów do zabiegu przeszczepu drążącego rogówki i operacji zaćmy Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych
Bardziej szczegółowoCzerwcowe spotkania ze specjalistami. Profilaktyka jaskry. Marek Rzendkowski Pryzmat-Okulistyka, Gliwice
Czerwcowe spotkania ze specjalistami Profilaktyka jaskry Marek Rzendkowski Pryzmat-Okulistyka, Gliwice Gliwice, czerwiec 2018 Co robić żeby czegoś nie przeoczyć?... - Wada wzroku - okulary - Jaskra ważna
Bardziej szczegółowoOkulistyka. Klasyfikuj prace: Pielęgniarstwo okulistyczne w WY 158.
WW Okulistyka Klasyfikuj prace: Pielęgniarstwo okulistyczne w WY 158. WW 1-100 Wydawnictwa informacyjne i ogólne WW 101-290 Oko WW 101-113 Anatomia. Fizjologia. Higiena WW 140-160 Choroby. Postrzeganie
Bardziej szczegółowoNARZĄD WZROKU
NARZĄD WZROKU Oko można porównać do kamery cyfrowej, wyposażonej w: system soczewek (rogówka, soczewka, ciało szkliste) automatyczną regulację ostrości obrazu (akomodacja) automatyczną regulację przesłony
Bardziej szczegółowoKąpiel kwasowęglowa sucha
Kąpiel kwasowęglowa sucha Jest to zabieg polegający na przebywaniu w komorze do suchych kąpieli w CO2 z bezwodnikiem kwasu węglowego. Ciało pacjenta (z wyłączeniem głowy) jest zamknięte w specjalnej komorze,
Bardziej szczegółowoSuplementy. Wilkasy 2014. Krzysztof Gawin
Suplementy Wilkasy 2014 Krzysztof Gawin Suplementy diety - definicja Suplement diety jest środkiem spożywczym, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub
Bardziej szczegółowoInstytut Sportu. Biochemiczne wskaźniki przetrenowania. Zakład Biochemii. mgr Konrad Witek
Instytut Sportu Zakład Biochemii Biochemiczne wskaźniki przetrenowania Przetrenowanie (overtraining)- długotrwałe pogorszenie się dyspozycji sportowej zawodnika, na skutek kumulowania się skutków stosowania
Bardziej szczegółowoKATALOG PRODUKTÓW 2012. Dystrybutor
KATALOG PRODUKTÓW 2012 Dystrybutor WŁAŚCIWOŚCI: Wysoka przepuszczalność tlenu Bez technologii ulepszającej powierzchnię Niski moduł sprężystości Wysoka zawartość wody Asferyczna optyka Asferyczna powierzchnia
Bardziej szczegółowoFizjologia wysiłku. Marta Kaczmarska, Anna Zielińska 30 XI 2015
Fizjologia wysiłku Marta Kaczmarska, Anna Zielińska 30 XI 2015 Węglowodany (CHO) Węglowodany glikogen i glukoza są głównym źródłem energii dla skurczu mięśni podczas intensywnego wysiłku, a zmęczenie podczas
Bardziej szczegółowoPolish version: Your guide to diabetic retinopathy screening. Twój przewodnik po badaniu na obecność retinopatii cukrzycowej
Polish version: Your guide to diabetic retinopathy screening Twój przewodnik po badaniu na obecność retinopatii cukrzycowej Co to jest retinopatia cukrzycowa? Jest to choroba spowodowana cukrzycowymi zmianami
Bardziej szczegółowoØYET - OKO ROGÓWKA (HORNHINNEN)
ØYET - OKO ROGÓWKA (HORNHINNEN) Błona (hinne) ta to okno oka na świat. Ma 5 mm grubości i składa się z 5 warstw. Warstwa zewnętrzna to nabłonek (epitelet). Chroni on oko przed uszkodzeniem i zapewnia gładką
Bardziej szczegółowoMETODY BADAŃ W OKULISTYCE
Dr med. Joanna Wąsiewicz-Rager Wywiad okulistyczny przyczyna zgłoszenia się do okulisty przebyte choroby narządu wzroku urazy gałki ocznej wywiad dotyczący wieku dziecięcego-zezy dotychczasowa korekcja
Bardziej szczegółowoPrzyczyny zaniku nerwu wzrokowego są następujące:
JASKRA Na jaskrę cierpi 67 milionów ludzi na świecie, a ponad 6 milionów jest z tego powodu całkowicie niewidomych. Na czym polega to schorzenie? W prawidłowym oku odbywa się stale krążenie płynu śródocznego,
Bardziej szczegółowoChoroby peroksysomalne
148 PRACE POGLĄDOWE / REVIEWS Choroby peroksysomalne Peroxisomal disorders Teresa Joanna Stradomska Pediatr Pol 2010; 85 (2): 148 155 2010 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne Otrzymano/Received: 29.10.2009
Bardziej szczegółowoTKANKA NAB ONKOWA PODZIA NAB ONK W STRUKTURY POWIERZCHNIOWE NAB ONK W
TKANKA NAB ONKOWA 4 W wyniku procesu różnicowania, głównie w okresie płodowym dochodzi do wyodrębnienia się w organizmie człowieka populacji komórek różniących się zarówno strukturą jak i funkcją. Zasadnicze
Bardziej szczegółowoStruktury oka, które odgrywają rolę w mechanizmie powstawania jaskry:
Jaskra podstawowe informacje Oko budowa Twardówka Siatkówka Nerw wzrokowy Ciecz wodnista Rogówka Tęczówka Mięśnie oka Źrenica Soczewka Ciało rzęskowe Ciało szkliste Struktury oka, które odgrywają rolę
Bardziej szczegółowoUrazy. Zebrała i opracowała Maria Sałamacha
Urazy Zebrała i opracowała Maria Sałamacha Zagrożenia w domu i w szkole Krwotoki i krwawienia Leczenie oparzeń Nie wolno bagatelizować żadnych objawów jego uszkodzenia,
Bardziej szczegółowoKRYSTYNA PRZYBYŁOWSKA, EWA CZYŻ, EWA CZAPLICKA, JADWIGA BERNARDCZYK-MELLER
Nowiny Lekarskie 2006, 75, 4, 328 333 KRYSTYNA PRZYBYŁOWSKA, EWA CZYŻ, EWA CZAPLICKA, JADWIGA BERNARDCZYK-MELLER WPŁYW NOSZENIA MIĘKKICH SOCZEWEK KONTAKTOWYCH O RÓŻNYM WSPÓŁCZYNNIKU GAZOPRZEPUSZCZALNOŚCI
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych www.aotm.gov.pl Rekomendacja nr 123/2013 z dnia 16 września 2013 r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych w sprawie zasadności wydawania zgód na refundację produktu
Bardziej szczegółowoDzienne soczewki kontaktowe iloox CONTACT Daily
Dzienne soczewki kontaktowe iloox CONTACT Daily 5 sztuk soczewek gratis dokonując zakupu w salonie LOOX Galeria Optyki w Twoim mieście! Darmowa dostawa do domu, zamawiając soczewki w naszym internetowym
Bardziej szczegółowoCentrum Badań Naukowych, Chirurgia Refrakcyjna "LUMED"
Terapia anty-vegf i fotokoagulacją laserem żółtym w leczeniu CSCR w grupie młodych mężczyzn Autorzy: dr. Ludmiła Popowska, Lumed Centrum Badań Chirurgii Refrakcyjnej w Opocznie dr. Tomasz Grędysa, Europejskie
Bardziej szczegółowoMetody numeryczne w zagadnieniach optycznych. Soczewki kontaktowe
Metody numeryczne w zagadnieniach optycznych Politechnika Wrocławska Inżynieria biomedyczna II st. Wydział Mechaniczny 2014/2015r. Skipirzepa Dagmara Wróbel Eliza Soczewki kontaktowe Soczewki kontaktowe
Bardziej szczegółowoJedynym obecnie znanym sposobem leczenia jaskry jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego
Jacek P. Szaflik Katedra i Klinika Okulistyki II Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik Kliniki: Prof. dr hab. n. med. Jacek P. Szaflik Jaskra jest chorobą nieuleczalną Jednak
Bardziej szczegółowoSubiektywne objawy zmęczenia. Zmęczenie. Ból mięśni. Objawy obiektywne 2016-04-07
Zmęczenie to mechanizm obronny, chroniący przed załamaniem funkcji fizjologicznych (wyczerpaniem) Subiektywne objawy zmęczenia bóle mięśni, uczucie osłabienia i wyczerpania, duszność, senność, nudności,
Bardziej szczegółowoRównowaga kwasowo-zasadowa. Zakład Chemii Medycznej Pomorski Uniwersytet Medyczny
Równowaga kwasowozasadowa Zakład Chemii Medycznej Pomorski Uniwersytet Medyczny Krytyka pojęcia ph ph = log [H + ] ph [H+] 1 100 mmol/l D = 90 mmol/l 2 10 mmol/l D = 9 mmol/l 3 1 mmol/l 2 Krytyka pojęcia
Bardziej szczegółowoAkademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE III. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA, A METABOLIZM WYSIŁKOWY tlenowy
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO w Gdańsku ĆWICZENIE III AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA, A METABOLIZM WYSIŁKOWY tlenowy AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W ujęciu fizjologicznym jest to: każda
Bardziej szczegółowoACOUSTIC WAVE THEAPY X-WAVE TERAPIA FALAMI AKUSTYCZNYMI
ACOUSTIC WAVE THEAPY X-WAVE TERAPIA FALAMI AKUSTYCZNYMI TERAPIA FALAMI AKUSTYCZNYMI zaawansowane, nieinwazyjne leczenie cellulitu pomagające uzyskać gładką skórę w miejscach, gdzie zazwyczaj występują
Bardziej szczegółowoPDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdffactory www.pdffactory.pl/ Agata Miłaszewska 3gB
Agata Miłaszewska 3gB rogówka- w części centralnej ma grubość około 0,5 mm, na obwodzie do 1 mm, zbudowana jest z pięciu warstw, brak naczyń krwionośnych i limfatycznych, obfite unerwienie, bezwzględny
Bardziej szczegółowoKRÓTKOWZROCZNOŚĆ NADWZROCZNOŚĆ ASTYGMATYZM PRESBYOPIA WADY WZROKU SIATKÓWKA SOCZEWKA ROGÓWKA TĘCZÓWKA CIAŁO SZKLISTE
WADY WZROKU KRÓTKOWZROCZNOŚĆ NADWZROCZNOŚĆ ASTYGMATYZM PRESBYOPIA SOCZEWKA SIATKÓWKA ROGÓWKA TĘCZÓWKA CIAŁO SZKLISTE KRÓTKOWZROCZNOŚĆ Krótkowzroczność jest zazwyczaj spowodowana zbyt długą gałką oczną.
Bardziej szczegółowoPrzemiana materii i energii - Biologia.net.pl
Ogół przemian biochemicznych, które zachodzą w komórce składają się na jej metabolizm. Wyróżnia się dwa antagonistyczne procesy metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Szlak metaboliczny w komórce, to szereg
Bardziej szczegółowoBADANIE WZROKU TO WIĘCEJ NIŻ KOREKCJA
BADANIE WZROKU TO WIĘCEJ NIŻ KOREKCJA Badanie wzroku Oczy to okno, przez które widać ogólny stan Twojego zdrowia Oczy ujawniają dużo więcej informacji na temat naszego stanu zdrowia niż tylko to, jaką
Bardziej szczegółowoGlaucoma-profi laxis 2015
bezpłatny zestaw pomiarów: pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego metodą bezkontaktową pachymetria (mierzenie grubości rogówki) autorefraktometria (komputerowy pomiar wad widzenia) Glaucoma-profi laxis 2015
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Bardziej szczegółowoJeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy
I CO MU ZAGRAŻA Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy pozwalają np. widzieć w ciemności. Zewnętrzne
Bardziej szczegółowoUSG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
Bardziej szczegółowoMiesięczne soczewki kontaktowe iloox CONTACT
Miesięczne soczewki kontaktowe iloox CONTACT 1 soczewka gratis dokonując zakupu w salonach LOOX i sunloox w Twoim mieście! Darmowa dostawa do domu, zamawiając soczewki w naszym internetowym salonie optycznym
Bardziej szczegółowoZASTOSOWANIE MD-TISSUE W TERAPII ANTI-AGING
Starzenie się skóry jest rezultatem wpływu wielu czynników biologicznych, biochemicznych i genetycznych na indywidualne jednostki. Jednocześnie wpływ czynników zewnętrznych chemicznych i fizycznych determinują
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DYDAKTYCZNY NA ROK AKADEMICKI 2011/2012 NAZWA JEDNOSTKI:
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY NA ROK AKADEMICKI 2011/2012 NAZWA JEDNOSTKI: 1. Adres jednostki: Adres: Katedra i Klinika Okulistyki Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 61-848 Poznań ul:długa
Bardziej szczegółowoProfil metaboliczny róŝnych organów ciała
Profil metaboliczny róŝnych organów ciała Uwaga: tkanka tłuszczowa (adipose tissue) NIE wykorzystuje glicerolu do biosyntezy triacylogliceroli Endo-, para-, i autokrynna droga przekazu informacji biologicznej.
Bardziej szczegółowoPOSTĘPOWANIE W JASKRZE U KOBIET W CIĄŻY
POSTĘPOWANIE W JASKRZE U KOBIET W CIĄŻY dr n. med. Mira Gacek SAMODZIELNY PUBLICZNY KLINICZNY SZPITAL OKULISTYCZNY KATEDRA I KLINIKA OKULISTYKI II WYDZIAŁU LEKARSKIEGO WARSZAWSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO
Bardziej szczegółowo6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej
6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej 6.2.1. Podsumowanie korzyści wynikających z leczenia Co to jest T2488? T2488
Bardziej szczegółowoTemat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.
Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. 1. Czym jest tkanka? To zespół komórek o podobnej budowie, które wypełniają w organizmie określone funkcje. Tkanki tworzą różne narządy, a te układy narządów.
Bardziej szczegółowoBADANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO
BADANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO 1. Pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) Podstawowym sposobem uzyskania próbki do badania płynu mózgowo rdzeniowego jest punkcja lędźwiowa. Nakłucie lędźwiowe przeprowadza
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Zespół stopy cukrzycowej
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Zespół stopy cukrzycowej PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania
Bardziej szczegółowoWykazano wzrost ekspresji czynnika martwicy guza α w eksplanta ch naczyniówki i nabłonka barwnikowego siatkówki myszy poddanych fotokoagulacji w
Monika Jasielska Katedra i Klinika Okulistyki Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Kontakt mail: monikaleszczukwp.pl Tytuł pracy doktorskiej: Rola receptora czynnika martwicy guza α Rp75 (TNFRp75) w powstawaniu
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. Egzamin / zaliczenie na ocenę* WYMAGANIA WSTĘPNE W ZAKRESIE WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI I INNYCH KOMPETENCJI
WYDZIAŁ PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW TECHNIKI Zał. nr 4 do ZW /01 KARTA PRZEDMIOTU Nazwa w języku polskim SOCZEWKI KONTAKTOWE Nazwa w języku angielskim CONTACT LENSES Kierunek studiów (jeśli dotyczy): OPTYKA
Bardziej szczegółowoHYDROLIZA SOLI. 1. Hydroliza soli mocnej zasady i słabego kwasu. Przykładem jest octan sodu, dla którego reakcja hydrolizy przebiega następująco:
HYDROLIZA SOLI Hydroliza to reakcja chemiczna zachodząca między jonami słabo zdysocjowanej wody i jonami dobrze zdysocjowanej soli słabego kwasu lub słabej zasady. Reakcji hydrolizy mogą ulegać następujące
Bardziej szczegółowoMaksymalne wydzielanie potu w czasie wysiłku fizycznego może osiągać 2-3 litrów na godzinę zastanów się jakie mogą być tego konsekwencje?
Ćwiczenia IV I. Termoregulacja wysiłkowa. Utrzymanie stałej temperatury ciała jest skomplikowanym procesem. Choć temperatura różnych części ciała może być różna, ważne jest utrzymanie temperatury wewnętrznej
Bardziej szczegółowoInteligentna technologia przeciwzmarszczkowa
Inteligentna technologia przeciwzmarszczkowa 2 przeciw oznakom starzenia Inteligentna koncepcja pielęgnacji skóry: możesz pozytywnie wpłynąć na przyszłość skóry. Innowacyjna technologia pielęgnacji skóry
Bardziej szczegółowoUkład wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.
Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Wydalanie pozbywanie się z organizmu zbędnych produktów przemiany
Bardziej szczegółowoTERAPIA FALAMI AKUSTYCZNYMI
TERAPIA FALAMI AKUSTYCZNYMI zaawansowane, nieinwazyjne leczenie cellulitu pomaga osiągnąć gładką skórę w miejscach, gdzie zazwyczaj występują wgłębienia potwierdzona naukowo metoda zabiegów estetycznych
Bardziej szczegółowoW latach pracował w Klinice Okulistyki Akademii Medycznej w Lublinie. W
Prof. dr n. med. Marek Prost jest specjalistą chorób oczu, absolwentem Akademii Medycznej w Lublinie. Przebieg pracy zawodowej; W latach 1973-1994 pracował w Klinice Okulistyki Akademii Medycznej w Lublinie.
Bardziej szczegółowoPOPRAWIA FUNKCJONOWANIE APARATU RUCHU CHRONI CHRZĄSTKĘ STAWOWĄ ZWIĘKSZA SYNTEZĘ KOLAGENU ZMNIEJSZA BÓL STAWÓW. Best Body
> Model : - Producent : Universal Animal Flex - to suplement przeznaczony dla wszystkich, którzy odczuwają dolegliwości spowodowane przeciążeniem stawów i ich okolic. Zawarte w nim składniki chronią przed
Bardziej szczegółowoOkulistyka - opis przedmiotu
Okulistyka - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Okulistyka Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-O Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów jednolite
Bardziej szczegółowoJAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje. Najczęstsze przyczyny chorób wątroby. Objawy towarzyszące chorobom wątroby
SPIS TREŚCI JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje Wątroba jest największym narządem wewnętrznym naszego organizmu. Wątroba jest kluczowym organem regulującym nasz metabolizm (każda substancja
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoProsta i skuteczna, nowa metoda leczenia jaskry
Implant XEN Nowa skuteczna metoda leczenia jaskry Dla osób, u których ciśnienie w gałce ocznej jest zbyt wysokie pomimo stosowania kropli przeciwjaskrowych Obniża ciśnienie wewnątrz gałki ocznej, aby zapobiec
Bardziej szczegółowoZaćma. Sandra Zuziak 2013-07-29
Zaćma Sandra Zuziak 1 Zaćma zajmuje pierwsze miejsce w rankingu przyczyn ślepoty we współczesnym świecie wg statystyk Światowej Organizacji Zdrowia www.korektorzdrowia.pl 2 Definicja Zaćma (łac. cataracta)
Bardziej szczegółowoZmysł wzroku Narząd wzroku Zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe jest określana jako zmysł wzroku. Anatomiczną postacią tego zmysłu
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Retinopatia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Retinopatia PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tak zwanych
Bardziej szczegółowoOBWODOWY UKŁAD NERWOWY
KRĘGOSŁUP Cechy dzięki którym chroni rdzeń : Elastyczność połączeń międzykręgowych sprężystości krążków Krzywizny kręgosłupa Obszerne światło kanału kręgowego i OBWODOWY UKŁAD NERWOWY Nerwy łączą się z
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 12 do materiałów informacyjnych PRO. zalecenie ponownego zgłoszenia się na badanie po 12 miesiącach w
SZCZEGÓŁOWY OPIS ŚWIADCZEŃ I ZASAD ICH UDZIELANIA ORAZ WYMAGANIA WOBEC ŚWIADCZENIODAWCÓW W PROGRAMIE WCZESNEJ DIAGNOSTYKI I LECZENIA JASKRY 1. OPIS ŚWIADCZEŃ 1) PORADA NA ETAPIE I OBEJMUJE: a) zarejestrowanie
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoŻel antycellulitowy ŻEL ANTYCELLULITOWY. Czym jest cellulit? INFORMACJE OGÓLNE
Czym jest cellulit? cellulit= skórka pomarańczowa = nierównomierne rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, wody i produktów przemiany materii w tkankach skóry, widoczne wgłębienia i guzkowatość skóry, występująca
Bardziej szczegółowoPOWIKŁANIA. Personal solutions for everyday life.
POWIKŁANIA Personal solutions for everyday life. Powikłania Cukrzyca występuje u osób, w przypadku których organizm nie potrafi sam kontrolować poziomu glukozy we krwi (określanego również jako poziom
Bardziej szczegółowoDiabControl RAPORT KOŃCOWY
DiabControl OCENA WSPÓŁPRACY PACJENTA CHOREGO NA CUKRZYCĘ TYPU 2 Z LEKARZEM PROWADZĄCYM W ZAKRESIE COMPLIANCE, OBSERWACJA ZJAWISKA DYSFAGII (TRUDNOŚCI W POŁYKANIU) RAPORT KOŃCOWY Październik 214 Autor
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Biochemia i Biofizyka
S YL AB US MODUŁ U ( PREDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod ABiB modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Biochemia i Biofizyka Obowiązkowy
Bardziej szczegółowoCukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Bardziej szczegółowoWydział Rehabilitacji Katedra Nauk Przyrodniczych Kierownik: Prof. dr hab. Andrzej Wit BIOCHEMIA. Obowiązkowy
Przedmiot: BIOCHEMIA I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Wydział Rehabilitacji Katedra Nauk Przyrodniczych Kierownik: Prof. dr hab. Andrzej Wit BIOCHEMIA Kod przedmiotu FI-07
Bardziej szczegółowoBliskie spotkania z biologią. METABOLIZM część II. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW
Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM część II dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki METABOLIZM KATABOLIZM - rozkład związków chemicznych
Bardziej szczegółowoBądź aktywny fizycznie!!!
Bądź aktywny fizycznie!!! Aktywność fizyczna RUCH jest potrzebny każdemu człowiekowi. Regularne ćwiczenia wpływają na dobre samopoczucie i lepsze funkcjonowanie organizmu. Korzyści z systematycznej
Bardziej szczegółowoOptyka geometryczna - soczewki Tadeusz M. Molenda Instytut Fizyki US
Optyka geometryczna - soczewki Tadeusz M. Molenda Instytut Fizyki US Budowa oka 1. twardówka 2. naczyniówka 3. kanał Schlemma 4. wyrostek rzęskowy 5. rogówka 6. tęczówka 7. źrenica 8. komora przednia oka
Bardziej szczegółowoSoczewki jednodniowe Wygoda odpowiadająca wyzwaniom nowoczesnego stylu życia
Soczewki jednodniowe Wygoda odpowiadająca wyzwaniom nowoczesnego stylu życia Soczewki jednodniowe Soczewki jednodniowe Dk/t (przy -3,00 DS) Dk (ISO 9913-1998) ZAKRES MOCY ŚREDNICA (mm) PROMIEŃ KRZYWIZNY
Bardziej szczegółowoOdwracalność przemiany chemicznej
Odwracalność przemiany chemicznej Na ogół wszystkie reakcje chemiczne są odwracalne, tzn. z danych substratów tworzą się produkty, a jednocześnie produkty reakcji ulegają rozkładowi na substraty. Fakt
Bardziej szczegółowoCENNIK USŁUG WARSZAWA
CENNIK USŁUG WARSZAWA Cennik_waw_ver.1/2019 z dnia 18.03.2019 Obowiązuje od dnia 18.03.2018 LASEROWA KOREKCJA WZROKU - dotyczy zabiegu jednego oka pacjent przekroczył 4 miesięczny okres ważności badania)...
Bardziej szczegółowoEGZEMPLARZ ARCHIWALNY m OPIS OCHRONNY PL 60179
RZECZPOSPOLITA POLSKA EGZEMPLARZ ARCHIWALNY m OPIS OCHRONNY PL 60179 WZORU UŻYTKOWEGO Y1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (2lJ Numer zgłoszenia: 110171 @ Data zgłoszenia: 18.10.1999 5i) Intel7:
Bardziej szczegółowoDodatek 1. C f. A x. h 1 ( 2) y h x. powrót. xyf
B Dodatek C f h A x D y E G h Z podobieństwa trójkątów ABD i DEG wynika z h x a z trójkątów DC i EG ' ' h h y ' ' to P ( ) h h h y f to ( 2) y h x y x y f ( ) i ( 2) otrzymamy to yf xy xf f f y f h f yf
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. Egzamin / zaliczenie na ocenę* WYMAGANIA WSTĘPNE W ZAKRESIE WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI I INNYCH KOMPETENCJI
WYDZIAŁ PPT Zał. nr 4 do ZW /01 KARTA PRZEDMIOTU Nazwa w języku polskim SOCZEWKI KONTAKTOWE Nazwa w języku angielskim CONTACT LENSES Kierunek studiów (jeśli dotyczy): OPTYKA Specjalność (jeśli dotyczy):
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Bardziej szczegółowoWysiłek krótkotrwały o wysokiej intensywności Wyczerpanie substratów energetycznych:
Zmęczenie Zmęczenie jako jednorodne zjawisko biologiczne o jednym podłożu i jednym mechanizmie rozwoju nie istnieje. Zmęczeniem nie jest! Zmęczenie po dniu ciężkiej pracy Zmęczenie wielogodzinną rozmową
Bardziej szczegółowobiologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski
biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski michal.michalowski@uwr.edu.pl michaladamichalowski@gmail.com michal.michalowski@uwr.edu.pl https://mmichalowskiuwr.wordpress.com/
Bardziej szczegółowoUKŁAD ODDECHOWY
Zadanie 1. (1 pkt). Na rysunku przedstawiono pęcherzyki płucne oplecione siecią naczyń krwionośnych. Określ znaczenie gęstej sieci naczyń krwionośnych oplatających pęcherzyki płucne.... Zadanie 2. (2 pkt)
Bardziej szczegółowoCewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek
Cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek Krzysztof Letachowicz Katedra i Klinika Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Kierownik: Prof. dr hab. Marian Klinger Cewkowo-śródmiąższowe
Bardziej szczegółowoJaskra Klasyfikacja: 1. Jaskra pierwotna:
Jaskra Zespół chorób oka, które prowadzą do postępującego i nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i komórek zwojowych siatkówki, co powoduje uszkodzenie lub utratę wzroku. Choroba ta może spotkać
Bardziej szczegółowoI Pracownia Fizyczna Dr Urszula Majewska dla Biologii
Ćw. 6/7 Wyznaczanie gęstości cieczy za pomocą wagi Mohra. Wyznaczanie gęstości ciał stałych metodą hydrostatyczną. 1. Gęstość ciała. 2. Ciśnienie hydrostatyczne. Prawo Pascala. 3. Prawo Archimedesa. 4.
Bardziej szczegółowoZAMRAŻANIE PODSTAWY CZ.2
METODY PRZECHOWYWANIA I UTRWALANIA BIOPRODUKTÓW ZAMRAŻANIE PODSTAWY CZ.2 Opracował: dr S. Wierzba Katedra Biotechnologii i Biologii Molekularnej Uniwersytetu Opolskiego Odmienność procesów zamrażania produktów
Bardziej szczegółowoWysoka szczytowa moc impulsu, krótki czas jego trwania oraz długie
W HILTERAPIA stosuje się pulsacyjną emisję promieniowania laserowego. Wysoka szczytowa moc impulsu, krótki czas jego trwania oraz długie przerwy między impulsami sprawiają, że odpowiednio duża dawka energii
Bardziej szczegółowoKarta Opisu Przedmiotu
Politechnika Opolska Wydział Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Specjalność Forma studiów Semestr studiów Fizjoterapia Praktyczny Studia pierwszego
Bardziej szczegółowoTransportowane cząsteczki CO O, 2, NO, H O, etanol, mocznik... Zgodnie z gradientem: stężenia elektrochemicznym gradient stężeń
Transportowane cząsteczki Transport przez błony Transport bierny szybkość transportu gradien t stężeń kanał nośnik Transport z udziałem nośnika: dyfuzja prosta dyfuzja prosta CO 2, O 2, NO,, H 2 O, etanol,
Bardziej szczegółowo