Problematyka badawcza i dydaktyka w zakresie stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie

Transkrypt

1 Arkadiusz Żukowski Problematyka badawcza i dydaktyka w zakresie stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie powstał ponad rok temu (sierpień 1999 roku), z połączenia Akademii Rolniczo-Technicznej i Wyższej Szkoły Pedagogicznej, a także Warmińskiego Instytutu Teologicznego. Profil kształcenia, jak i badawczy tych uczelni nie obejmował sensu stricte problematyki stosunków międzynarodowych. Do końca lat 80. ART przede wszystkim kształciła kadry dla rolnictwa, a w szczególności dla Państwowych Gospodarstw Rolnych. Wokół tej problematyki ogniskowały się też badania. Jeżeli pojawiały się publikacje nawiązujące do problematyki stosunków międzynarodowych to odnosiły się one wyłącznie do zagadnień rolniczych (zob. Katalog Biblioteki Głównej UWM). Nawet działające jako jednostka międzywydziałowa Studium Nauk Społecznych (w strukturze tej funkcjonował Zespół Historii i Politologii) nie uwzględniało w swojej ofercie kształcenia, nie mówiąc już o badaniach stosunków międzynarodowych. Jedynie działająca przy Studium biblioteka starała się gromadzić część publikacji z tego zakresu. W latach 90., a zwłaszcza w drugiej połowie tej dekady, na nowo powołanym Wydziale Zarządzania w systemie kształcenia próbowano uwzględniać częściowo problematykę międzynarodowych stosunków gospodarczych. Próby takie czyniono przede wszystkim w kontekście zagadnień związanych z rolnictwem państw Unii Europejskiej (UE) oraz kwestią przystąpienia Polski do tej organizacji 1. Dekada ta przyniosła na ART inne inicjatywy 1 Por. G. Dębniewski, Rolnicze dylematy członkostwa Polski w Unii Europejskiej, "Postępy Nauk Rolniczych" 1997, nr 2; R. Kisiel, R. Pałach, R. Czaplicki, Polish Milk Market in The Context of The Integration with The European Union, International scientific conference nt. Rural Businesses and Infrastructure, Lithuanian Academy of Sciences, Kaunas 1999, s ; A. Kowalkowski, Zarządzanie jakością i standaryzacja w polskim rolnictwie na tle ustawodawstwa Unii Europejskiej. Olsztyn 1998; M. Łaguna, Podatek katastralny od gruntów rolnych jako element dostosowawczy do warunków UE, V Kongres SERiA nt. Agrobiznes w krajach Europy Środkowej w aspekcie integracji z Unią Europejską. t. II. [b.m.w.] 1998,

2 2 ukierunkowane na popularyzację wiedzy o UE. W 1998 roku powstało Centrum Dokumentacji Europejskiej, które gromadzi i udostępnia dokumenty oraz wydawnictwa powstające w instytucjach Unii Europejskiej. Wydano też kilka pozycji poświęconych tej problematyce 2. Do dydaktyki wprowadzono przedmioty uwzględniające problematykę integracji europejskiej 3. Inaczej przedstawiała się sytuacja w WSP chociaż zgodnie z założeniami statutowymi koncentrowano się przede wszystkim na kształceniu nauczycieli. W Instytucie Nauk Filozoficzno-Społecznych (późniejszy Instytut Nauk Politycznych i Filozoficzno-Społecznych) prowadzony był kierunek kształcenia "Politologia i nauki społeczne", co warunkowało przynajmniej w systemie kształcenia uwzględnienie kilku przedmiotów z zakresu stosunków międzynarodowych 4. Jednakże gros przedmiotów w bloku programowym miało charakter filozoficznych co wynikało ze składu osobowego kadry oraz z przyjętych przez kierownictwo założeń. Próby prowadzenia badań z zakresu stosunków międzynarodowych były realizowane przede wszystkim w Zakładzie Współczesnych Systemów Politycznych. W końcu lat 90. nastąpiło nawet pewne ich ożywienie. Badania s ; tenże, Próba oceny przedsiębiorczości mieszkańców wsi woj. łomżyńskiego, ostrołęckiego i suwalskiego, V Kongres SERiA nt. Agrobiznes w krajach Europy Środkowej w aspekcie integracji z Unią Europejską, Wrocław 1998; K. Pasternak, Modernizacja i koncentracja polskich przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, Możliwości i ograniczenia rozwoju w zintegrowanej Europie, Materiały z Trzeciego Seminarium Integracji Europejskiej UEA, "Zeszyty Naukowe" 1998, nr 3; J. Rembeza, J. Chotkowski, B. Gaziński, Zmiany strukturalne w rolnictwie wybranych krajów Unii Europejskiej na przykładzie produkcji ziemniaka, w: Determinanty transformacji struktury agrarnej w rolnictwie polskim, pod red. S. Paszkowskiego, Cz.I, Poznań 1999, s D. Fabio, B. Gaziński, Unia Europejska: co każdy o niej wiedzieć powinien, Olsztyn 1996; F. Drago, B. Gaziński, Agenda 2000: w kręgu opinii Komisji Europejskiej o przyszłym rozszerzeniu wspólnoty, "Humanistyka i Przyrodoznawstwo" T. 4, 1998, s ; B. Gaziński, Unia Europejska: wczoraj, dziś, jutro, Olsztyn 1998; B. Gaziński, Agnieszka Rutkowska- Rock, Uczestnictwo Polski w międzynarodowym rynku rolnym, Olsztyn Kształcenie studentów w tym zakresie realizowano ramach programu Fundacji J. Monneta, który na ART, a następnie UWM realizował Benon Gaziński. 4 Przez cały omawiany okres realizowany był przedmiot "Międzynarodowe stosunki polityczne". Wprowadzono też przedmiot "Polityka zagraniczna RP". Natomiast "Międzynarodowe stosunki gospodarcze" były wykładane z przerwami. Pracownicy prowadzili zajęcia z "Międzynarodowego prawa publicznego" dla nowo utworzonego kierunku Administracja.

3 3 ogniskowały się wokół problemów polskiej polityki zagranicznej 5, jak i stosunków polsko-południowoafrykańskich 6 - dominowały jednak tak jak poprzednio działania indywidualne. Ponadto w Zakładzie tym obroniono w ostatnich kilku latach kilkanaście prac magisterskich z zakresu stosunków międzynarodowych. W omawianym okresie nastąpiły też negatywne zmiany. Z Zakładu odszedł samodzielny pracownik (Tadeusz Godlewski), a Tadeusz Iwiński, w związku z obowiązkami parlamentarzysty w Polsce oraz w Parlamencie Europejskim w zasadzie nie uczestniczy w procesie dydaktycznym i skupia się bardziej na publicystyce politycznej 7. 5 Polska polityka zagraniczna w procesie przemian po 1989 roku, pod red. A. Żukowskiego, Wyd. OBN, Olsztyn W pracy tej zamieszczone zostały m.in. artykuły pracowników Zakładu Współczesnych Systemów Politycznych (T. Godlewski, Stosunki polsko-francuskie w latach dziewięćdziesiątych, s ; W. Modzelewski, Główne kierunki polskiej polityki zagranicznej w latach , s , A. Żukowski, Polsko-południowoafrykańskie stosunki polityczne po roku 1989, s ). 6 A. Żukowski, Polsko-południowoafrykańskie stosunki polityczne, Olsztyn 1998; tenże, Stanowisko delegacji południowoafrykańskiej w sprawie przyznania Polsce kresów wschodnich na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku, "Biuletyn Centrum Badań nad Pokojem Uniwersytetu Łódzkiego" 1997, z. 2, s ; tenże, O polsko-południowoafrykańskich powiązaniach handlowych, w: Swoistości cywilizacyjne, kwestie narodowościowe i polonijne, pod red A. Chodubskiego, Toruń 1997, s ; tenże, Polish - South African Trade Relations and Their Prospects. Surveying both Past and Future, "Slavic Almanach" (Pretoria) 1997, Vol. 4, No. 5-6, s ; tenże, Polska a (semi)peryferia stosunków międzynarodowych - kierunek południowoafrykański, w: Politologia w Polsce. Stan badań i perspektywy rozwoju, pod red. T. Łoś-Nowak, Toruń -Wrocław 1998, s ; tenże, Sprawa uznania rządu w Warszawie przez Afrykę Południową po 1945 roku, w: Tożsamość kulturowa, kwestie narodowościowe i polonijne, pod red. A. Chodubskiego, Toruń 1998, s ; tenże, Polskie koncepcje kolonialne i osadnicze na Południu Afryki w okresie międzywojennym, Przegląd Polonijny 1999, z. 2, s ; oraz cytowany wyżej artykuł w pracy zbiorowej (Polska polityka zagraniczna w procesie przemian po 1989 roku, pod red. A. Żukowskiego, Wyd. OBN, Olsztyn 1999). 7 Publicystyka ta dotyczy głównie problemów światowego ruchu socjaldemokratycznego, współczesnych konfliktów zbrojnych, czy też polskiej polityki zagranicznej, por. T. Iwiński, Światowy ruch socjalistyczny, "Dziś" 1996, nr 12, s ; tenże, Kongres Francuskiej Partii Socjalistycznej, "Dziś" 1998, nr 1, s ; tenże, Czeczenia - nowy Afganistan? "Przegląd" 2000, nr 5, s. 13; tenże, Międzynarodowe kontakty SdRP, "Dziś" 1999, nr 9, s ; tenże, Spór o granice nietolerancji: dlaczego haideryzm jest groźny nie tylko dla Europy, "Przegląd" 2000, nr 18, s. 21; tenże, Wojny nikt nie chce, rozm. przepr. Robert Walenciak, "Przegląd Tygodniowy" 1996, nr 31, s ; tenże, Grozny: leczenie ran, rozm. przepr. Robert Walenciak "Przegląd Tygodniowy" 1997, nr 9, s. 12; tenże, Polska w czasach globalizacji, "Dziś" 1999, nr 3, s

4 4 Z kolei w Instytucie Historii w latach 80., a zwłaszcza w następnej dekadzie zostali zatrudnieni naukowcy (głównie z Warszawy), którzy w swoim dorobku mieli prace z zakresu stosunków międzynarodowych. Pracowali oni w Zakładzie Historii Nowożytnej i Katedrze Historii Najnowszej (Tadeusz Kisielewski, Adam Koseski, Andrzej Skrzypek i Jan Sobczak), a w Katedrze Historii Stosunków Międzynarodowych (Włodzimierz Kowalski). Wśród tzw. miejscowej kadry zainteresowanie badaniami stosunków międzynarodowych należały do rzadkości. W latach 80. i 90. pracownicy Instytutu Historii wydawali publikacje z problematyki stosunków międzynarodowych 8. Powstały też prace magisterskie z tego zakresu. * * * Po utworzeniu uniwersytetu w Olsztynie, w zasadzie nie poczyniono istotniejszych zmian organizacyjnych ukierunkowanych na kształcenie i badania w zakresie stosunków międzynarodowych. Na Wydziale Humanistycznym UWM sytuacja w tym względzie przedstawia się podobnie jak w dawnej WSP chociaż nastąpiły wzmocnienia kadrowe 9. W dalszym ciągu brak jest jednostki organizacyjnej zajmującej się wyłącznie problematyką stosunków międzynarodowych. W INPiFS badaniami i dydaktyką tak jak w poprzednim okresie zajmują przede wszystkim pracownicy Zakładu Współczesnych Systemów Politycznych. W Zakładzie realizowany jest projekt badawczy: "Polska wobec światowych megatrendów rozwojowych: globalizacji, regionalizacji i lokalizmu". Obecnie problematyka stosunków międzynarodowych jest znacznie bardziej akcentowana w programie studiów na kierunku Politologia. Podwyższono rangę przedmiotów ze stosunków międzynarodowych poprzez zwiększenie godzin, zarówno wykładów jak i ćwiczeń, dla przedmiotów tych wprowadzono wysoką punktację w systemie ETCS. Poszerzyła się oferta dydaktyczna, m.in. od dwóch lat wykładany jest przedmiot Geopolityka 8 Por. Bibliografia publikacji pracowników Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie za lata , Olsztyn 2000, passim. 9 Np. Instytut Historii zasiliły osoby posiadające dorobek z zakresu stosunków międzynarodowych (m.in. Sławomir Kalembka).

5 5 W Instytucie Historii potencjalnie dwie jednostki zostały predysponowane do realizacji badań z zakresu stosunków międzynarodowych, a mianowicie: Katedra Historii Najnowszej oraz nowo utworzony Zakład Historii Europy Wschodniej. Na nowo utworzonym Wydziale Zarządzania i Administracji (powstałym z połączenia Wydziału Zarządzania byłej ART i Wydziału Administracji byłej WSP) kilka jednostek (zakłady i katedry) w mniejszym lub większym zakresie zajmuje się nauczaniem i badaniami z zakresu stosunków międzynarodowych. Chodzi tutaj przede wszystkim o Zakład Polityki Gospodarczej 10. Na kierunku Zarządzanie i marketing prowadzona jest dydaktyka z przedmiotów: Europejska integracja gospodarcza i Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Coraz bardziej w systemie kształcenia daje się zauważyć obecność problematyki integracji europejskiej. Temu problemowi poświęcone są tematy badawcze, np. Zakład Polityki Gospodarczej realizuje temat badawczy pt. "Zdolność konkurowania rolnictwa Polski północno-wschodniej z krajami Unii Europejskiej". Ponadto zainteresowania badawcze koncentrują się na innych zagadnieniach związanych z integracją Polski z Unią Europejską w sferze rolnictwa 11. Z inicjatywy Zakładu Polityki Gospodarczej, Wydziału Zarządzania i Administracji UWM w październiku b.r. zainaugurowało działalność Studium Podyplomowe Integracji Europejskiej i Współpracy Transgranicznej 12. Wartym podkreślenia jest fakt, iż wykładowcy tego studium rekrutują się także spoza UWM, m.in. z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika, Szkoły Głównej Handlowej, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego i Uniwersytetu Warszawskiego. 10 Na przykład Zakład Ekonomiki Inwestycji i Zasobów za cel badawczy stawia sobie m.in. problematykę dostosowawczą rolnictwa polskiego i portugalskiego do warunków Unii Europejskiej. Na wydziale tym w skład Instytutu Prawa i Administracji wchodzi Zakład Prawa Międzynarodowego i Praw Człowieka, ale jak dotychczas nie przejawia on aktywności badawczej. 11 Zainteresowanie badawcze koncentrują się ponadto m.in. na: polityce gospodarczej (wspólna polityka rolna i polityka strukturalna) pomiędzy stowarzyszeniem a członkostwem - integracja Polski z UE; Współpraca transgraniczna w Polsce będąca priorytetowym wyzwaniem w sferze polityki regionalnej kraju oraz ważnym elementem procesów integracyjnych w Europie.

6 6 Celem Studium jest przekazanie wiedzy na temat źródeł i współczesnej istoty międzynarodowej integracji gospodarczej, a zwłaszcza funkcjonowania europejskich struktur integracyjnych w kontekście stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi oraz kształtowania pożądanych postaw i zachowań kadr administracji państwowej i gospodarczej Realizowany program w ramach studium składa się z następujących modułów: polityczne i ekonomiczne podstawy integracji europejskiej, uwarunkowania i skutki integracji Polski i UE, współpraca transgraniczna i regionalna, Europa Środkowa wewnątrzregionalne stosunki polityczne i ekonomiczne, podstawy prawa międzynarodowego, europejskie prawo gospodarcze Po utworzeniu uniwersytetu zaczęło się rozwijać Centrum Dokumentacji Europejskiej. Usytuowane przy Głównej Bibliotece znacznie poszerzyło swój księgozbiór 13. Centrum posiada z problematyki wspólnotowej 850 woluminów książek zagranicznych i około 300 woluminów książek polskich 14. Znajduje się tam też ponad 100 tytułów czasopism poświęconych tematyce europejskiej, w tym w języku polskim 11 tytułów. Dostępna jest też baza danych zawierająca ponad 200 tys. aktów prawnych Wspólnot Europejskich. Ponadto Centrum organizuje imprezy propagujące wiedzę o Unii Europejskiej wśród młodzieży. * * * Mająca obecnie miejsce oraz planowana reorganizacja struktur w ramach wydziałów i instytutów UWM sprzyja realizacji koncepcji stopniowego rozwoju kształcenia i badań w zakresie stosunków międzynarodowych. Od nowego roku akademickiego rozpocznie działalność Instytut Filozofii, którego trzon kadrowy stanowić będą dotychczasowi pracownicy Instytutu Nauk Politycznych i Filozoficzno Społecznych i Studium Nauk Humanistycznych. Tym samym INPiFS nie tylko zmieni swą dotychczasową nazwę (prawdopo- 12 "Wiadomości Uniwersyteckie UWM" , nr 15, s Por. Informator-Centrum Dokumentacji Europejskiej UWM w Olsztynie, opr. M. Malanowicz, Olsztyn 2000, passim. 14 M. Malanowicz, Konkurs na dotacje dla Centrum Dokumentacji Europejskiej UWM, "Wiadomości Uniwersyteckie UWM" , nr 15, s. 2.

7 7 dobnie na Instytut Politologii czy Instytut Nauk Politycznych), ale przede wszystkim skoncentruje się na badaniu i kształceniu politologicznym, z uwzględnieniem problematyki stosunków międzynarodowych. Zostaną utworzone przynajmniej dwa nowe zakłady: Zakład Międzynarodowych Stosunków Politycznych i Zakład Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych. Zmodyfikowany został program kształcenia na jedynej specjalności (Politologia), prowadzonej przez INPiFS, który szerzej uwzględnia przedmioty z zakresu stosunków międzynarodowych (rok V - Problemy integracji europejskiej, rok IV - Polityka zagraniczna RP, rok III - Międzynarodowe stosunki polityczne, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, rok I - Geopolityka; wykłady monograficzne, np. Globalizm - teoria i praktyka). Przedmioty z zakresu stosunków międzynarodowych realizowane są także w ramach Podyplomowego Studium Wiedzy o Społeczeństwie, które od października b.r. prowadzi INPiF-S (m.in. Struktury Unii Europejskiej, Geografia gospodarcza świata, Organizacje międzynarodowe). Ponadto w przyszłym roku akademickim planuje się uruchomienie nowej specjalności - Stosunki międzynarodowe. Następują i są planowane wzmocnienia kadrowe osób posiadających tytuły i stopnie oraz dorobek z zakresu stosunków międzynarodowych 15. W listopadzie b.r. przy INPiFS powołano do życia Studenckie Koło Naukowe Stosunków Międzynarodowych (poza tym działa Studenckie Koło Naukowe Politologii), zaś w połowie grudnia odbędzie się zebranie założycielskie olsztyńskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych. Badania pracowników obejmują następujące obszary: Prawa mniejszości w świetle prawodawstwa Unii Europejskiej; Polską politykę zagraniczną, w tym stosunki bilateralne z państwami Afryki; Problemy polityczne i ekonomiczne Afryki; Problemy globalizacji i regionalizacji, Stosunki polsko-niemieckie w dziejach najnowszych ze szczególnym uwzględnieniem obszaru byłych Prus Wschodnich. 15 W październiku b.r. został zatrudniony dr Degefe Gemechu (rozprawa doktorska "The development of regionalism in Southern Africa" - Uniwersytet Warszawski, 1999).

8 8 Na początku tego roku akademickiego władze Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego i Uniwersytetu Warszawskiego podpisały umowę w sprawie studiów doktoranckich, dzięki której doktoranci zatrudnieni w INPiFS uzyskali możliwość uzyskania stopnia doktora w zakresie nauk politycznych, w tym z problematyki międzynarodowej na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW. Coraz większym zainteresowaniem studentów na seminariach magisterskich cieszą się tematy z problematyki stosunków międzynarodowych, głównie Polska polityka zagraniczna, w tym Integracja Polski z Unią Europejską Natomiast Instytut Historii jest w trakcie finalizacji poważnego przedsięwzięcia dydaktycznego, jak na warunki miejscowe. Od następnego roku akademickiego mają rozpocząć się studia licencjackie na kierunku "Stosunki międzynarodowe" w systemie dziennym i zaocznym. * * * Nakreślony obraz oraz rysujące się perspektywy badań i kształcenia w zakresie stosunków międzynarodowych na UWM upoważniają do sformułowanie kilku wniosków. Skromny stan kadrowy jak na razie nie pozwala na uruchomienie pełnej oferty kształcenia w zakresie stosunków międzynarodowych na poziomie magisterskim. Trudna do zrealizowania będzie nawet edukacja na poziomie uniwersyteckim w zakresie studiów licencjackich, czy też specjalności Stosunki międzynarodowe. Tworzenie zespołów badawczych potrwa z pewnością kilka lat. Tak więc w najbliższej przyszłości będą dominowały badania indywidualne. W oparciu o rozwój miejscowej kadry, a także zasilanie z zewnątrz, prawdopodobnym wydaje się stworzenie w Olsztynie w przeciągu 5-10 lat ośrodka stosunków międzynarodowych prowadzącego pełne studia magisterskie z tej dyscypliny oraz zintegrowane badania we współpracy z krajowymi i zagranicznymi placówkami naukowymi.