II międzynarodowa konferencja projektu NEYMO Görlitz KATALOG DZIAŁAŃ ADAPTACYJNYCH

Transkrypt

1 II międzynarodowa konferencja projektu NEYMO Görlitz KATALOG DZIAŁAŃ ADAPTACYJNYCH Dr Iwona Lejcuś Dr inż. Mariusz Adynkiewicz-Piragas Dr Iwona Zdralewicz

2 BADANIA WSTĘPNE BAZA DANYCH DIAGNOZA PROJEKCJE KLIMATYCZNE NUMERYCZNE MODELOWANIE ZASOBÓW WODNYCH KATALOG DZIAŁAŃ TRANSFER WIEDZY [Rys. opracowanie własne]

3 W najbliższych latach powinny być podejmowane kroki zarówno w kierunku przeciwdziałania zmianom klimatu, jak i adaptacji do ich skutków. Przy czym działania adaptacyjne trzeba planować na długo przed wystąpieniem spodziewanych zmian. ADAPTACJA to przystosowanie do zmian (np. klimatu lub użytkowania) i wywołanych przez nie zmian oraz wykorzystanie w pełni nowych możliwości.

4 System naturalny lub antropogeniczny WRAŻLIWOŚĆ ZDOLNOŚĆ ADAPTACYJNA Presje ODDZIAŁYWANIE ANTROPOGENICZNE TOLERANCJA ZMIANY KLIMATU PODATNOŚĆ ADAPTACJE DO ZMIAN KLIMATU I ZMIAN ODDZIAŁYWANIA ANTROPOGENICZNEGO RYZYKO/SZKODY SZANSE/KORZYŚCI

5 Znając wyniki analiz klimatycznych i modelowania przepływów hydrologicznych (na podstawie wytypowanych projekcji klimatycznych) przystąpiono do wspólnych prac z LP nad katalogiem działań. Nazwa działania Działanie 1 Działanie 2 Działanie 3 Działanie 4 Działanie 5 Działanie 6 Działanie 7 Działanie 8 Działanie 9 Działanie 10 Działanie 11 Działanie 12 Działanie 13 Kontynuowanie i intensyfikacja dalszej współpracy między państwami Aktualizowanie danych dotyczących użytkowników i stanu badań zasobów wodnych Podnoszenie świadomości użytkowników wód o konsekwencjach zmian klimatu Opracowanie strategii zarządzania zasobami wodnymi, mającej na celu oszczędzanie wody Analiza aspektów prawnych i ich odpowiednie dostosowanie (zmiany) Poprawa stanu monitorowania i dokumentowania rzeczywistego użytkowania wód Zagwarantowanie bezpieczeństwa dostępności wód podziemnych i powierzchniowych dla zakładów wodociągowych Określenie przepływów niskich Zapewnienie drożności cieków Zapewnienie istnienia bezpiecznych obszarów zalewowych Zwiększenie retencji przeciwpowodziowej z możliwością wykorzystania zgromadzonych wód w okresach suchych Ochrona jakości zasobów wodnych Wykorzystanie wody opadowej w domach na potrzeby sanitarne

6 Działanie 7 Zagwarantowanie bezpieczeństwa dostępności wód podziemnych i powierzchniowych dla zakładów wodociągowych Propozycja hierarchii potrzeb wodnych w zlewni Nysy Łużyckiej: Zaopatrzenie w wodę ludności (woda do spożycia oraz woda na cele socjalno-bytowe) wśród nich pierwszeństwo w zaspokojeniu na wodę mają zakłady zajmujące się dostawą wody pitnej dla mieszkańców. Zapewnienie wymagań ekosystemów wodnych i od wody zależnych; Zaopatrzenie w wodę dla przemysłu (do produkcji artykułów żywnościowych i farmaceutycznych); Korzystanie z wód, które przyczyni się do zwiększenia retencji wód w zlewni; Pozostałe potrzeby wodne (m.in. zalewanie kopalni) [Fot. źródło: Smith B.]

7 Użytkownicy kategoria: KOP Działanie 2 Aktualizowanie danych dotyczących użytkowników i stanu badań zasobów wodnych Janschwalde Nord Gubin Janschwalde Cottbus Nord Lusatian Neisse Nochten Reichwalde Przerzut do Szprewy Berzdorf Zalecenia odnośnie kopalni odkrywkowych węgla brunatnego Koordynacja na poziomie polsko-niemieckim; Powstanie długoterminowego planu eksploatacji i rekultywacji kopalń. Stworzenie dynamicznego bilansu wodnego uwzględniającego oddziaływanie wszystkich kopalń w dorzeczu Nysy Łużyckiej oraz innych użytkowników. Turów Olbersdorf

8 Planowane pobory wód powierzchniowych Użytkownicy kategoria: KOP Działanie 2 Aktualizowanie danych dotyczących użytkowników i stanu badań zasobów wodnych Pobór na potrzeby kopalni Janschwalde-Nord Pobór na potrzeby kopalni Gubin Przerzut do zlewni Szprewy Pobór na potrzeby kopalni Turów Wraz z zakończeniem wydobycia zasobów węgla brunatnego planowana jest rekultywacja byłych odkrywek w kierunku wodnym. Stąd w przyszłości część wód powierzchniowych Nysy Łużyckiej będzie kierowana do ich zalewania. Zalecenie: skoordynowanie harmonogramu zalewania wyrobisk poeksploatacyjnych.

9 Użytkownicy kategoria: EW Działanie 2 Aktualizowanie danych dotyczących użytkowników i stanu badań zasobów wodnych EW Gubin Km EW Zasieki EW Zieliska / Siedlec Km Km / EW Żarki Wielkie Km EW Przysieka Km EW Bukówka Km EW Sobolice Km EW Pieńsk Km

10 Użytkownicy kategoria: EW Działanie 2 Aktualizowanie danych dotyczących użytkowników i stanu badań zasobów wodnych Gross Gastrose Griessen Forst Bad Muskau Gubin Zasieki Zieliska Lodenau Brehmenwerk Marientahl Zarki Wielkie Przysieka Bukówka Niederneundorf Ludwigsdorf Gorlitz-Vierradmuhle Gorlitz-Obermuhle Apelt-Muhle Leuba Sobolice Lusatian Neisse Piensk Legenda elektrownie wodne jazy progi dorzecze Nysy Łużyckiej rzeki Główne problemy związane z elektrowniami wodnymi: Niezachowanie przepływu nienaruszalnego w korycie rzeki; Zakłócenie ruchu rumowiska; Zamulenie i zarastanie odcinków rzeki na odcinku od jazu do wlotu kanału derywacyjnego. SKUTEK: uniemożliwienie osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego. Konieczność zmiany gospodarki wodnej w elektrowniach zmiana pozwoleń wodnoprawnych.

11 Użytkownicy kategoria: EW Działanie 2 Aktualizowanie danych dotyczących użytkowników i stanu badań zasobów wodnych Zalecenia odnośnie elektrowni wodnych i związanych z nimi hydrowęzłów Stosowanie turbin o szerokim zakresie przepuszczania lub stosowanie większej ilości turbin (turbiny na małe przepływu i turbiny na duże przepływy) ze względu na zmieniające się warunki hydrologiczne i możliwość występowania dużych dysproporcji natężenia przepływu. Elektrownie powinny dostosować swoje turbiny do zmniejszonych ilości wody kierowanych na urządzenia. Mniejsza ilość wody kierowana na turbiny będzie wynikać na ze zmniejszonych przepływów oraz potrzeby pozostawienia przepływów w korycie głównym (by zachować organizmy wodne i siedliska wodne i od wody zależne). W pozwoleniu wodno-prawnym należy wpisać, iż korzystanie z wód nie może powodować redukcji przepływu w korycie cieku poniżej przepływu nienaruszalnego. Uaktualnianie pozwoleń wodnoprawnych dla elektrowni wodnych.

12 Użytkownicy kategoria: EW Działanie 2 Aktualizowanie danych dotyczących użytkowników i stanu badań zasobów wodnych Wprowadzenie zmian nad sposobami rozdziału wody na hydrowęzłach, zwłaszcza z dłuższymi kanałami derywacyjnymi w taki sposób, aby odpowiednio przepuszczać rumowisko i nie powodować jego nadmiernego odkładania, czyli dążyć do równowagi hydrodynamicznej oraz pozostawienie przepływu nienaruszalnego ekologicznie uzasadnionego. Dostosowanie funkcjonowania elektrowni do sygnalizowanych na przyszłe lata zmniejszonych przepływów, co oznacza, że mogą w ciągu roku pojawiać się okresy, kiedy elektrownie nie będą wytwarzać energii elektrycznej. Przeprowadzenie analiz ekonomicznej efektywności działania elektrowni wodnej w wypadku zwiększenia się ilości dni uniemożliwiających produkcję energii.

13 Użytkownicy kategoria: EW Działanie 9 Zapewnienie drożności cieków Instalowanie i modernizacja przepławek. Istotne jest również przeanalizowanie pracy istniejących przepławek oraz zalecenia do budowy nowych, zarówno pod względem konstrukcji, jak i ilości wody kierowanej na te urządzenia. Obecnie na 5 z 8 polskich elektrowni wodnych istnieją już przepławki, umożliwiające przemieszczanie się ryb i innych organizmów wodnych przez istniejące budowle poprzeczne. Na pozostałych 3 polskich elektrowniach przepławki powstaną przed r.

14 Drożność cieku na polskich EW Działanie 9 Zapewnienie drożności cieków Planowana przepławka szczelinowa do XII.2015 r. EW Gubin Km Przepławka ryglowa EW Zasieki Km Przepławka ryglowo-szczelinowa EW Zielisko / Siedlec Km / Planowana przepławka ryglowa do XII.2015 r. EW Żarki Wielkie Km Przepławka ryglowa EW Przysieka Km Przepławka ryglowa Planowana przepławka ryglowa do XII.2015 r. EW Bukówka EW Sobolice Km Km Przepławka ryglowa EW Pieńsk Km

15 Użytkownicy kategoria: EW Działanie 9 Zapewnienie drożności cieków Przywrócenie drożności Nysy Łużyckiej i Dolnej Odry pozwoli na odtworzenie stada certy i łososia w Nysie Łużyckiej. Są to gatunki dwuśrodowiskowe, anadromiczne - żyją w morzu, a na okres tarła wstępują do rzek. Górna Nysa Łużycka charakteryzuje się stosunkowo niewielką liczbą odcinków z dnem odpowiednim dla tarlisk łososiowatych, ale jest odpowiednią dla tarlisk certy. Gatunki ryb występujących w Nysie Łużyckiej, którym omawiane obiekty utrudniają migrację to: ryby anadromiczne: TROĆ, ŁOSOŚ, CERTA; ryby potamodromiczne: ŚWINKA, BRZANA, LIPIEŃ, KLEŃ, BOLEŃ, JELEC.

16 Działanie 13 Wykorzystanie wody opadowej w domach na potrzeby sanitarne Istotną wytyczną dla użytkowników indywidualnych lub małych instytucji (szkoły, szpitale, urzędy) czy przedsiębiorstwa może być wprowadzenie dobrej praktyki wykorzystywania wód opadowych z dachów budynków. Woda ta może być wykorzystana w obiegu wewnętrznym budynków (m.in. do instalacji WC) lub w ogrodach, parkach, stawach czy oczkach wodnych. Pozwoli to na efektywniejsze wykorzystanie wody, która bez tych zabiegów odpłynęłaby do wód powierzchniowych i odpłynęłaby ze zlewni. Kolejną wytyczną dla użytkowników w postaci przedsiębiorstw czy firm jest nieodzowne (niezbędne) stosowanie przy uruchamianiu firm nowoczesnych technologii, w których wykorzystuje się zamknięty obieg wody. Pozwala to zarówno na ograniczenie ilości wykorzystywanej wody, jak i na rozsądne gospodarowanie wody poprzez jej wielokrotne wykorzystywanie.

17 Działanie 11 Zwiększenie retencji przeciwpowodziowej z możliwością wykorzystania zgromadzonych wód w okresach suchych działania zwiększające zatrzymywanie (retencję) wody w zlewni Działania zwiększające retencję mogą polegać na zwiększaniu procentowego udziału obszarów leśnych w zlewni. W przypadku Nysy Łużyckiej działania rekultywacyjne prowadzone po zakończeniu eksploatacji węgla brunatnego w znacznej części polegają na wykorzystaniu leśnego kierunku rekultywacji. Dodatkowo w planach działających kopalń wykorzystujących wodny kierunek rekultywacji wskazane byłoby zwiększenie rezerwy retencyjnej (np. poprzez większą rezerwę powodziową). Tworzenie zbiorników retencyjnych (np. zaplanowanych jak: zbiornik Gubin, Raszyn, Stara Woda, Gręzawa). Ich instrukcje użytkowania powinny wskazywać na potrzebę przechwytywania wody w okresie kiedy prognozowane są zwiększone odpływy. Natomiast zasoby te mogłyby zostać wykorzystane następnie w okresach występowania przepływów niskich.

18 Działanie 11 Zwiększenie retencji przeciwpowodziowej z możliwością wykorzystania zgromadzonych wód w okresach suchych działania zwiększające zatrzymywanie (retencję) wody w zlewni Dostosowanie gospodarki stawowej do potrzeb retencji wodnej. Wskazane byłoby dostosowanie gospodarki wodnej w kompleksach stawów rybnych do sygnalizowanych zmian przepływów w wodach powierzchniowych oraz prognozowanej zmiany rozkładu przestrzennego i spadku sumy opadów atmosferycznych w poszczególnych częściach zlewni. Po polskiej stronie stawy rybne występują głównie w północnej części zlewni (głównie w zlewni Lubszy), dla której prognozowany jest zmniejszenie opadów. Stąd w pozwoleniach wodno-prawnych należy umieścić zapis, iż korzystanie z wód dla napełniania, uzupełniania oraz opróżniania stawów dla hodowli ryb odbywać się powinno na zasadzie zależnego korzystania z wód (możliwe jest pobieranie tylko przy określonym przepływie) oraz opróżnianie stawów zostanie dostosowane do przepływów na rzece (to znaczy nie będzie się odbywać tylko w miesiącach jesiennych ale także w zimowych). Uzyskano by tym sposobem możliwość dodatkowego retencjonowania wód powierzchniowych na zasilanie przepływów w okresach o niskich przepływach (w czasie niżówek).

19 Działanie 3 Podnoszenie świadomości użytkowników wód o konsekwencjach zmian klimatu Wśród zrealizowanych działań przedstawiciele PP1 przeprowadzili w maju 2014r. serię prezentacji multimedialnych (działania społeczno edukacyjne) skierowaną do mieszkańców obszaru wsparcia i użytkowników zasobów wodnych zlewni Nysy Łużyckiej. Tematyka prezentacji dotyczyła zasobów wodnych i problematyki zmian klimatycznych, ze szczególnym uwzględnieniem wagi jaką powinniśmy przykładać do ochrony ww. zasobów wodnych.

20 Dziękuję za uwagę Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy Wrocław, ul.: Parkowa 30 Tel Fax Mariusz.Adynkiewicz@imgw.pl