Szanowni Państwo Oddajemy w Państwa ręce Program zajęć pozaszkolnych z przedsiębiorczości dla uczniów zdolnych klas I-III liceum ogólnokształcącego,

Transkrypt

1

2 Szanowni Państwo Oddajemy w Państwa ręce Program zajęć pozaszkolnych z przedsiębiorczości dla uczniów zdolnych klas I-III liceum ogólnokształcącego, klas I-IV technikum Klucz do sukcesu opracowany w ramach projektu DiAMEnT - dostrzec i aktywizować możliwości, energię, talenty realizowanego w ramach Priorytetu IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, Działanie Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Program Operacyjny Kapitał Ludzki w latach Program, który przekazujemy Państwu jako propozycję materiału metodycznego został przetestowany na zajęciach pozaszkolnych zrealizowanych w Powiatowych Ośrodkach Wspierania Uczniów Zdolnych w latach szkolnych 2010/2011 oraz 2011/2012 zorganizowanych i przeprowadzonych w ramach projektu DiAMEnT. Program Klucz do sukcesu ma charakter nowatorski i skierowany jest do uczniów, którzy wykazują się zdiagnozowanymi poznawczymi uzdolnieniami kierunkowymi z zakresu przedsiębiorczości. Innowacyjność programu polega na tym, że proponuje się zajęcia dla uczniów zdolnych prowadzone metodą projektu z wykorzystaniem strategii PBL problem based learning uczenie się na bazie problemu / uczenie się w oparciu o problem - strategii edukacyjnej, która cechuje się tym, że uczymy się poprzez rozwiązywanie problemu. Realizujemy z uczniami projekt edukacyjny nie tyle dla uzyskania określonego produktu końcowego lecz przede wszystkim dla rozwiązania problemu, a poszukiwanie tego rozwiązania pozwoli nabyć uczniom określone umiejętności i poszerzyć wiedzę w danym obszarze tematycznym objętym projektem. Program Klucz do sukcesu został opracowany z myślą o zajęciach pozaszkolnych, ale może być także wykorzystany przez nauczycieli w ramach zajęć lekcyjnych bądź zajęć pozalekcyjnych poświęconych tematyce z zakresu przedsiębiorczości. 2

3 Program Klucz do sukcesu posiada obudowę metodyczną w postaci Materiałów pomocniczych do programu, które zawierają materiały merytoryczne i wskazówki metodyczne do realizacji projektów edukacyjnych zaproponowanych w programie. Specyfiką Programu zajęć pozaszkolnych jest to, że został on opracowany dla etapu, nie ma więc tutaj podziału treści programowych na klasy. Taki charakter programu wynika z faktu, że adresatami są uczniowie zdolni, a ich możliwości i potrzeby nie zawsze są związane z poziomem klasy. Tak Program zajęć pozaszkolnych jak i Materiały pomocnicze są otwartą propozycją, z której nauczyciel i grupa uczniów zdolnych mogą skorzystać, mogą proponowane treści uzupełnić lub z niektórych zrezygnować, tematy projektów mogą przyjąć do realizacji w proponowanej formie, zmodyfikować je lub w ramach danego modułu sformułować nowy temat. Duża swoboda w wyborze treści uzależniona jest od możliwości grupy, ale przede wszystkim od zainteresowań uczniów, którzy powinni współdecydować o tematyce projektu oraz jego zakresie merytorycznym. Te cechy odróżniają w sposób zasadniczy Program zajęć pozaszkolnych od programów nauczania przedmiotu, które obligują nauczyciela do zrealizowania określonych treści programowych na poziomie danej klasy. Program zajęć pozaszkolnych nie obliguje nauczyciela do zrealizowania zawartych w nim treści w określonym czasie, ale jest pomocą w dobieraniu ciekawych treści przedmiotowych do realizacji projektów edukacyjnych. Zaproponowane w programie projekty edukacyjne w większości mają charakter międzyprzedmiotowy, dlatego też obok treści przedmiotowych proponuje się treści z innych dyscyplin, które przy realizacji projektu pozwalają uczniowi na zdobycie umiejętności o charakterze interdyscyplinarnym. Klucz do sukcesu wraz z obudową to program otwarty, który może stać się pomocą i inspiracją dla nauczyciela i uczniów w realizacji projektów edukacyjnych. Nauczycielom i uczniom życzymy satysfakcji z realizacji ciekawych projektów edukacyjnych i radości wspólnego uczenia się. Autor programu Zespół projektu DiAMEnT 3

4 Założenia dydaktyczno-wychowawcze programu Podstawą koncepcji programowej zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych z przedsiębiorczości jest zdefiniowanie przedsiębiorczości, jako postawy przejawiającej się aktywnym podejmowaniem różnorodnych działań, twórczym podejściem do otaczającej rzeczywistości oraz zdolnością do samodzielnego dbania o zaspakajanie własnych i cudzych potrzeb. Jest to szerokie rozumienie tego pojęcia, wykraczające poza wiedzę i umiejętności stricte ekonomiczne, powszechnie kojarzone z przedsiębiorczością. Wszystkie realizowane w ramach naszego programu projekty, obok poszerzania wiedzy i zdobywania konkretnych umiejętności, będą kształtowały właśnie tę przedsiębiorczą postawę, którą zdobywa się dzięki odpowiednim doświadczeniom oraz budowaniu proaktywności. Dzięki takiej postawie to my decydujemy o kształcie naszego życia poprzez dokonywanie odpowiednich wyborów. Bierzemy odpowiedzialność za to, jak nasze życie będzie wyglądało, mając świadomość niezbywalnego prawa wyboru w każdej sytuacji. Polska, jako państwo z młodą demokracją i wolnorynkową gospodarką, nie ma długich tradycji wychowania w duchu przedsiębiorczości, dlatego stan świadomości ekonomicznej Polaków pozostaje na dość niskim poziomie. Dotyczy to zarówno wiedzy praktycznej, przydatnej każdemu na co dzień (np. zasad zarządzania finansami osobistymi), jak i ogólnej wiedzy o życiu gospodarczym kraju i fundamentach gospodarki rynkowej. Duża część społeczeństwa ma trudności w przyjęciu przedsiębiorczej postawy wobec życia, więc rzadko uczniowie wynoszą ją z domu. Często w polskich rodzinach dominuje jeszcze postawa roszczeniowa i przywiązanie do idei państwa opiekuńczego, które rozwiąże wszystkie życiowe problemy swoich obywateli. Dlatego tak ważne jest kształtowanie postawy przedsiębiorczej u uczniów i to już od najmłodszych lat. Nasza koncepcja ściśle wiąże się z dokumentem Unii Europejskiej, którym jest Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE). Przedsiębiorczość występuje tam jako jedna z ośmiu kompetencji kluczowych. Czytamy w tym dokumencie między innymi: W związku z postępującą globalizacją Unia Europejska staje przed coraz to nowymi wyzwaniami, dlatego też każdy obywatel będzie potrzebował 4

5 szerokiego wachlarza kompetencji kluczowych, by łatwo przystosować się do szybko zmieniającego się świata, w którym zachodzą rozliczne wzajemne powiązania. Kompetencje są definiowane jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Kompetencje kluczowe to te, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. Edukacja w swym podwójnym społecznym i ekonomicznym wymiarze ma do odegrania zasadniczą rolę polegającą na zapewnieniu nabycia przez obywateli Europy kompetencji kluczowych koniecznych, aby umożliwić im elastyczne dostosowywanie się do takich zmian. 1 W tym dokumencie inicjatywność i przedsiębiorczość zostały zdefiniowane jako zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn. Obejmują one kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów. Stanowią one wsparcie dla indywidualnych osób nie tylko w ich codziennym życiu prywatnym i społecznym, ale także w ich miejscu pracy, pomagając im uzyskać świadomość kontekstu ich pracy i zdolność wykorzystywania szans; są podstawą bardziej konkretnych umiejętności i wiedzy potrzebnych tym, którzy podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym lub w nich uczestniczą. Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie. 2 Bardzo ważnymi zatem elementami przedstawianej koncepcji programowej, powiązanymi z przedsiębiorczością jako kluczową kompetencją będą rozumiane łącznie: niezbędna wiedza oraz umiejętności i postawy. Konieczna wiedza obejmuje ogólne rozumienie zasad działania gospodarki rynkowej, rynku pracy, zagadnień związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, systemu bankowego, współpracy międzynarodowej, a także roli państwa w gospodarce i działaniem organizacji społecznych i pozarządowych. Ważnym elementem koncepcji jest interdyscyplinarność, czyli połączenie zbioru wiedzy z różnych dziedzin, aby uczeń dostrzegł spójność jaka istnieje między jego życiem i wiedzą zdobywaną w szkole i na zajęciach pozaszkolnych. Uczeń powinien tę wiedzę umieć wykorzystać w życiu codziennym. Wiedza ta połączona z wiedzą życiową powinna być wykorzystana 1 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dn r., L 394/13 2 Tamże, L 394/17 5

6 do samodoskonalenia uczniów, szczególnie w zakresie jego wszechstronnego rozwoju ukierunkowanego na przygotowanie do aktywnej obecności w życiu społeczno-gospodarczym kraju. Uczeń łatwiej przyswoi sobie wiedzę, jeśli równocześnie będą zaspokojone jego potrzeby poznawcze i emocjonalne. Aby program odniósł sukces, należy w trakcie jego realizacji prowokować uczniów do ciągłego poszukiwania odpowiedzi na nurtujące ich pytania. Uświadamiać, że sama wiedza nie polepsza życia, że jedynie chęć poznania może pomóc znaleźć świat wartości, w którym będą szczęśliwi i spełnieni. Umiejętności przedsiębiorcze powinny być nakierowane na zaangażowanie ucznia w działania społeczne i obywatelskie. Umiejętności te odnoszą się do proaktywnego zarządzania projektami. Obejmują one np.: planowanie, organizowanie, zarządzanie, kierowanie i zlecanie zadań, podejmowanie decyzji, analizowanie, komunikowanie, sporządzanie raportów, ocenę i sprawozdawczość, umiejętność skutecznej reprezentacji i negocjacji oraz zdolności zarówno pracy indywidualnej, jak i współpracy w zespołach. Niezbędna jest również umiejętność oceny i identyfikacji własnych mocnych i słabych stron, a także oceny ryzyka i podejmowania go w uzasadnionych przypadkach. 3 Postawa przedsiębiorcza charakteryzuje się inicjatywnością, aktywnością, niezależnością i innowacyjnością zarówno w życiu osobistym i społecznym, jak i w pracy. Obejmuje również motywację i determinację w kierunku realizowania celów, czy to osobistych, czy wspólnych, zarówno prywatnych jak i w pracy. 4 Postawę tą, jak już zostało to wcześniej podkreślone, zdobywa się dzięki odpowiednim doświadczeniom oraz budowaniu proaktywności. Proaktywność opiera się na dwóch podstawowych zasadach, które należy zrozumieć, przyswoić i zacząć w zgodzie z nimi postępować. Pierwsza mówi o tym, że w każdej sytuacji mamy wybór. Jest to wyłącznie nasz wybór, a zatem również my ponosimy określone jego konsekwencje. Świadomość wolności wyboru pozwala na coś więcej niż dostosowywanie się do określonej sytuacji czy proste na nią reagowanie. Pozwala ona - w zgodzie z własną wolą - kształtować rzeczywistość w kierunku zgodnym z naszymi zamierzeniami 3 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dn r., L 394/18 4 Tamże, L 394/18 6

7 i przekonaniami. Bez tego nie ma mowy o własnej inicjatywie czy innowacji. Druga zasada proaktywnego zachowania to działanie głównie w kręgu własnego wpływu. Interesuje nas zdecydowanie więcej spraw niż mamy możliwości bezpośredniego na nie wpływania. Tajemnicą skutecznego działania jest wybieranie takich zachowań, które znajdują się w obszarze naszego wpływu, czyli faktycznie mogą zmienić coś w danej sytuacji. Zachowania prawdziwie przedsiębiorcze, odpowiedzialne i proaktywne to te, w których pytamy: co mogę jeszcze zrobić, aby pomimo niesprzyjających okoliczności osiągnąć zamierzony efekt? To działania, w jakich spostrzegamy pewien problem, przyjmujemy za niego odpowiedzialność, rozwiązujemy go, a następnie rozwiązanie wcielamy w czyn. Przy przedstawionych powyżej założeniach programowych jest rzeczą oczywistą, że zajęcia z przedsiębiorczości wymagają stosowania odpowiednich metod i form pracy z uczniami. Tym bardziej, że podmiotem naszych działań są uczniowie zdolni, mający duży potencjał twórczy i możliwości poznawcze. Ze względu na specyficzne właściwości intelektualne i osobowościowe, mają oni odmienne od swych rówieśników potrzeby rozwojowe. Zaspokojenie tych potrzeb wymaga odpowiedniego, dostosowanego do ich właściwości, nauczania. Nasza koncepcja opiera się na wzbogacaniu, czyli przystosowaniu procesu nauczania do dużych możliwości intelektualnych uczniów, zwiększaniu intensywności ich pracy, poszerzaniu zakresu wiedzy, dostarczaniu w trakcie nauki większej liczby złożonych, ciekawych, niekonwencjonalnych zadań. Sprzyjać temu będzie pozaszkolny charakter zajęć, który w odróżnieniu od systemu klasowo-lekcyjnego da większą swobodę w doborze metod i form oraz organizacji pracy. Stworzenie uczniom zdolnym możliwości realizacji zadań w odpowiednim dla nich tempie i otoczeniu zmotywuje ich do nauki i aktywności, a tym samym będzie sprzyjać osiąganiu dobrych wyników. Nasza koncepcja nawiązuje do pedagogiki konstruktywistycznej, która zakłada, że to uczeń sprawuje kontrolę nad własnym uczeniem się oraz konstruowaniem znaczeń docierających do niego informacji. Wiedza jest odkrywana przez uczącego się. Znaczenie roli nauczyciela jest zupełnie inne, niżeli w teorii i praktyce pedagogicznej o zabarwieniu behawioralnym. Nauczanie w tym ujęciu polega na poszukiwaniu, w czym uczniowie mogą współpracować, co mogą analizować, badać, współdzielić, budować w oparciu o to, co już wiedzą. Jest to ważniejsze, niż fakty, umiejętności i procesy, 7

8 które uczniowie mogliby bezmyślnie naśladować. Uczniowie przychodzą z określonymi poglądami, uformowanymi przez lata wcześniejszych doświadczeń i nauki. Nawet ewoluując, światopogląd uczniów filtruje wszystkie doświadczenia i wpływa na to, jak interpretują czynione obserwacje. Uczniowie uczą się od siebie wzajemnie tak samo, jak od nauczyciela, a najlepiej robią to w działaniu. Tworzenie okazji i przyzwolenie, aby wszyscy wyrażali głośno swoje opinie, wspiera kształtowanie nowych idei. Uczniowie poszerzają swoje możliwości tworzenia i kreowania indywidualnej wiedzy, która jest dla nich zrozumiała. W tak pojmowanym procesie nauczania i uczenia się, podkreśla się podmiotowość ucznia, która jest wartością samą w sobie. Rola nauczyciela w ujęciu konstruktywizmu to przede wszystkim wspomaganie i praca wspólnie ze swoimi uczniami nad problemem do rozwiązania. Nauczyciel pozwala uczniom na indywidualne dochodzenie do rozumienia pojęć, pozwala wpływać na przebieg zajęć oraz na zmienianie przyjętych strategii uczenia się i dobór treści. Zachęca uczniów do opisywania ich własnego rozumienia pojęć i zjawisk zanim sam przedstawi im jak je rozumie, podsycając w ten sposób naturalną ciekawość poznawczą uczniów. W naszym programie zostanie zastosowana przede wszystkim metoda projektu, która w największym stopniu pobudza aktywność uczniów, rozwija samodzielność i kształci cenne umiejętności. Z powodzeniem stosowana jest w Polsce od lat 90-tych ubiegłego wieku, choć skala edukacyjnego wykorzystania jest ciągle zbyt mała w stosunku do jej licznych walorów. Nasz program będzie wykorzystywał tę metodę w specyficznej odmianie. Projekt to duże, terminowe zadanie, wymagające podejmowania różnorodnych aktywności, realizowane samodzielnie przez uczniów, według przygotowanego wcześniej planu. Istotą tej metody nauczania jest realizacja zadania znacznie obszerniejszego niż tradycyjne i w dłuższym czasie (kilka tygodni, miesięcy, semestr), przy dużej samodzielności uczniów. Może być realizowany indywidualnie lub w grupach, mieć charakter badawczy lub działania lokalnego. Metoda projektu zrywa z tradycyjnym nauczaniem. Akcent przesuwa się z nauczyciela na ucznia. To on staje się centralną postacią procesu kształcenia, decyduje o przebiegu swojej pracy i tempie jej wykonania, oczywiście w zakresie dopuszczalnych terminów. Nauczyciel pełni rolę inspiratora, koordynatora, konsultanta. 8

9 Innowacyjność zastosowania tej metody w planowaniu zajęć pozaszkolnych proponowanych w naszym programie polega na wykorzystaniu strategii PBL - problem based learning uczenie się na bazie problemu / uczenie się w oparciu o problem. PBL to strategia edukacyjna cechująca się tym, że uczniowie realizują projekt nie tylko dla uzyskania określonego produktu końcowego, ale dla rozwiązania problemu, a ten proces badawczy pozwoli im nabyć określone umiejętności i poszerzyć wiedzę. Takie zastosowanie metody projektu uczy integrowania wiedzy, wykorzystywania umiejętności z różnych obszarów oraz przygotowuje do funkcjonowania w warunkach zmienności i niepewności. Polega na tym, że uczniowie pracują w małych grupach nad jakimś realnym problemem, a nauczyciel pełni rolę pomocnika, trenera, mentora. Jest on więc przewodnikiem procesu uczenia się, a nie dostarcza swoim uczniom gotowej wiedzy. Bardzo istotnym elementem w stosowaniu strategii PBL jest tzw. pytanie napędzające (driving question), które staje się tematem projektu i decyduje o rozwijaniu się procesu badawczego. Aby spełniło swoją rolę musi mieć odpowiednią formę pytania problemowego o szerokim zakresie, które pozwoli uczniom na poszukiwanie różnych ścieżek prowadzących do rozwiązania. Uczniowie mogą sami wybierać lub formułować problem, omawiać go, określać, co wiedzą na dany temat, generować hipotezy, a potem stawiać cele uczenia się i organizowania sobie dalszej pracy w kierunku poszukiwania rozwiązań. Taka organizacja zajęć zmusza uczniów do wzięcia odpowiedzialności za efekty pracy swojej grupy, organizowanie i kierowanie procesem uczenia się. W strategii PBL projekt jest tylko narzędziem do rozwiązania problemu. Ważny jest aspekt społeczny, poszukiwanie rozwiązań i zdobywanie w ten sposób nowej wiedzy i umiejętności. Ten proces nie kończy się wraz z projektem padają nowe pytania, które mogą być punktem wyjścia do dalszych działań. Takie podejście do metody projektu rozwija globalne podejście do problemu, uczy szerszej perspektywy. Praca uczniów jest ukierunkowana na problem i jego rozwiązanie, a nie tylko na temat projektu i końcowy raport. Realizacja projektu uwzględnia zainteresowania i zdolności ucznia, jego potrzeby i aspiracje. Stymuluje rozwój emocjonalny ucznia, umiejętność pracy w grupie, odpowiedzialność za działania własne i zespołu. Uczniowie narzucają sobie samodyscyplinę, wdrażają się do samodzielności, 9

10 przedsiębiorczości i wspólnego działania, co doskonale kształtuje umiejętności i postawy niezbędne do funkcjonowania w życiu społecznym, a mianowicie samodzielność, odpowiedzialność, rzetelność, korzystanie z różnych źródeł informacji, współpracy, rozwiązywania problemów, komunikowania się i prezentowania wykonanej pracy. Za zastosowaniem przyjętej metody przemawia także adresat zajęć pozaszkolnych. Będą one realizowane w grupach zróżnicowanych wiekowo, utworzonych z uczniów wszystkich klas danego etapu kształcenia - będą to klasy: IV-VI szkoły podstawowej, I-III gimnazjum, I-III (IV) szkoły ponadgimnazjalnej. W takich grupach należy dostosowywać zadania do poziomu uczniów, a to jest cechą charakterystyczną zajęć realizowanych metodą projektu. Treści programowe zaproponowane do realizacji metodą projektu ułożone są w programie w określonej strukturze, prezentującej elementy otwarte, będące propozycją dla nauczyciela i uczniów, którzy sami zadecydują o kształcie ich pracy, zakresie tematycznym i wyborze ścieżki rozwiązania wybranego problemu. Struktura ta zawiera następujące elementy: - moduły projektowe, które określają bardzo szeroki obszar tematyczny, w ramach którego będą realizowane zadania do zaproponowanych tematów projektów - cele operacyjne modułu projektowego, które odnoszą się do całego modułu projektowego i należy je traktować jako otwartą listę zawierającą pewną ilość propozycji, którą nauczyciel i uczniowie będą mogli zmieniać lub poszerzać - kluczowe pojęcia, które odnoszą się do modułu projektowego i są dla nauczyciela wskazówką, jakie elementy w tym obszarze są ważne z punktu widzenia Autora programu - proponowane tematy projektów, zdefiniowane w formie pytania problemowego (driving question), które są problemami do rozwiązania niekoniecznie z jednym rozwiązaniem i które będą punktem wyjścia do uruchomienia procesu badawczego - materiał nauczania, który zawiera konkretne treści szczegółowo dobrane, związane z celami operacyjnymi modułu i tematami proponowanych projektów - proponowane osiągnięcia uczniów, które zawierają opis założonych osiągnięć uczniów przy realizacji danego modułu projektowego 10

11 Moduły do poszczególnych etapów edukacyjnych są dostosowane do poziomów uczniów. Niektóre z nich są wspólne dla wszystkich trzech etapów, inne - dla dwóch, ale wystąpią też takie, które są specyficzne tylko dla jednego etapu edukacyjnego. Moduły wspólne są rozwijane spiralnie, czyli stopień ich trudności wzrasta odpowiednio do wieku i poziomu uczniów. Istotnym argumentem uzasadniającym zastosowanie metody projektu jest także fakt, że przypisano jej szczególną rolę w nowej Podstawie programowej. W Zalecanych warunkach i sposobach realizacji przedmiotu wiedza o społeczeństwie w gimnazjum (której część stanowią zagadnienia ekonomiczne) zapisano, że uczniowie 20% treści powinni poznawać właśnie metodą projektu, w szkole ponadgimnazjalnej 10%. 5 Również w innych zapisach Podstawy programowej widać wzrost rangi tej wartościowej metody, kształcącej bardzo wiele cennych umiejętności. Należy również zaznaczyć, że realizacja wszystkich projektów zaproponowanych w naszym programie pozwala na kształcenie kompetencji ponadprzedmiotowych, o których mowa w zadaniach ogólnych szkoły zapisanych w Podstawie programowej - komunikacji interpersonalnej, korzystanie z różnych źródeł informacji, samodoskonalenia, współpracy w grupie, wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych, rozwijanie twórczego myślenia. Wymieniony powyżej dokument stał się przedmiotem analizy przy doborze treści naszego programu. Trudnością dla autorów jest to, że jedynie na IV etapie edukacyjnym występuje wyodrębniony przedmiot Podstawy przedsiębiorczości (tylko zakres podstawowy) oraz przedmiot uzupełniający Ekonomia w praktyce. W gimnazjum zagadnienia ekonomiczne są częścią Wiedzy o społeczeństwie. Natomiast w szkole podstawowej nieliczne, rozproszone zapisy związane z szeroko pojętą przedsiębiorczością, umieszczono w różnych fragmentach podstawy. Tak skromne ujęcie w nowej Podstawie programowej jednej z kluczowych umiejętności może dziwić, zważywszy na wspomniany na początku niezadowalający stan kultury ekonomicznej Polaków. W tej sytuacji stworzenie programu Klucz do sukcesu wydaje się uzasadnioną i pożyteczną inicjatywą jako działanie na rzecz podniesienia poziomu wiedzy ekonomicznej młodych ludzi. 5 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dziennik Ustaw z 2009 r. Nr 4, poz

12 Przedstawiając program zajęć skierowany do uczniów zdolnych szkoły ponadgimnazjalnej liceum ogólnokształcącego, bądź technikum - należy podkreślić, że na tym poziomie kształcenia młodzież spotka się już z przedmiotem ogólnokształcącym podstawy przedsiębiorczości. W technikach będą pojawiać się treści tego przedmiotu w przedmiotach zawodowych. Proponowane w projekcie osiągnięcia uczniów dotyczą w równym stopniu wszystkich trzech elementów przedstawianej koncepcji programowej - wiedzy, umiejętności, postawy - związanych z przedsiębiorczością jako kluczową kompetencją. Ponadto, uczniowie biorący udział w innych etapach projektu, jak i przystępujący do projektu w szkole średniej otrzymują szansę zostać liderami przedsiębiorczości. Będzie się to przejawiało w ich aktywnym udziale w różnorodnych działaniach przedsiębiorczych, realizowanych w szkole i lokalnym środowisku. Aktualne zaangażowanie instytucji gospodarki rynkowej w kraju na poziomie centralnym oraz lokalnym stwarza wiele możliwości aktywności przedsiębiorczej w szkole, środowiskach lokalnych itp. Uczniowie będą mogli również skutecznie wykorzystać zdobytą wiedzę, uczestnicząc z powodzeniem w konkursach i olimpiadach tematycznych. Uczestnictwo w zajęciach może być dla nich doskonałą odskocznią do dalszego kształcenia w szkołach wyższych. Zakres tematyczny poszczególnych modułów jest zróżnicowany zarówno pod względem ilości materiału nauczania jak i stopnia trudności tego materiału, tak aby zespoły uczniów mogły wybrać ten, który będzie najlepiej dostosowany do ich wieku i możliwości. Również w obrębie pojedynczego modułu występują tematy projektów, różniące się poziomem trudności. W poszczególnych modułach programu zajęć pozaszkolnych dla szkół ponadgimnazjalnych zawarte są treści z następujących obszarów tematycznych: Tematyka zawarta w Podstawie programowej przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości w szkole ponadgimnazjalnej Tematyka wykraczająca poza Podstawę programową Podstawy przedsiębiorczości w szkole ponadgimnazjalnej 1. Psychologiczne i socjologiczne uwarunkowania przedsiębiorczości Rozwój człowieka, rodzaje - kreatywność, 12

13 potrzeb, hierarchia potrzeb, - umiejętność pracy w grupie, zmiana potrzeb, osobowość - potrzeby społeczne, i jej rozwój, mocne i słabe strony - cechy przywódcy, własnej osobowości, - stres i praca w warunkach stresu, samoakceptacja, - role kierownicze, odpowiedzialność, istota - konflikt ról, asertywności - rola jednostki w organizacji i przedsiębiorczości, cechy - miejsce jednostki w mikro przywódcy, psychologiczne i makrootoczeniu teorie człowieka - rozszerzona analiza SWOT Role społeczne i organizacyjne Autoprezentacja, przygotowanie się do autoprezentacji, struktura wypowiedzi, postawa, sposób mówienia, treści przekazywane podczas autoprezentacji Komunikacja interpersonalna proces komunikacji interpersonalnej, bariery komunikacji interpersonalnej, podstawy dobrego kontaktu, negocjacje Podejmowanie decyzji, proces podejmowania decyzji, racjonalność decyzji, sposoby podejmowania decyzji, informacja, użyteczność informacji, luka informacyjna 2. Makrouwarunkowania przedsiębiorczości System gospodarki rynkowej gospodarka rynkowa: podmioty gospodarki rynkowej, popyt, podaż, pieniądz, Obieg okrężny w gospodarce cele społeczne, wydatki budżetu na cele społeczne organizacje przyczyniające się 13

14 makrootoczenie przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwo w gospodarce: makrootoczenie przedsiębiorstwa, otoczenie ekonomiczne, otoczenie prawne, otoczenie polityczne, otoczenie społeczne, otoczenie demograficzne, otoczenie technologiczne, otoczenie międzynarodowe Globalizacja gospodarki, historia globalizacji, globalizacja mediów i kultury, globalizacja gospodarki, przedsiębiorstwo i konsument w gospodarce globalnej Otoczenie ekonomiczne Przedsiębiorstwa, dochód narodowy, wzrost gospodarczy i jego mierniki, zjawisko inflacji, bezrobocie, recesja, koniunktura, eksport, import, bilans płatniczy, bilans handlowy, kurs walutowy Rola państwa w gospodarce, podstawowe funkcje ekonomiczne państwa, budżet państwa, deficyt budżetu, dług publiczny, funkcje banku centralnego, polityka fiskalna, narzędzia polityki fiskalnej, polityka monetarna, do ograniczenia bezrobocia instytucje rynku kapitałowego, debiuty giełdowe, system notowań giełdowych, TI, FI, system ubezpieczeń w Polsce pozyskiwanie funduszy ze środków UE wymiana międzynarodowa 14

15 narzędzia polityki monetarnej, interwencjonizm państwowy Rynek pracy, podaż pracy, popyt na pracę, bezrobocie, narzędzia przeciwdziałania bezrobociu System finansowy gospodarki, rynek finansowy, instytucje finansowe, instrumenty finansowe, giełda papierów wartościowych Współpraca Polski z zagranicą, wymiana międzynarodowa, wymiana handlowa, Unia Europejska, organizacje międzynarodowe, współpraca gospodarcza Polski z zagranicą 3. Przedsiębiorczość w sferze życia zawodowego Otoczenie konkurencyjne atrakcyjność sektora przedsiębiorstwa, przewaga konkurencyjna przedsiębiorstwo w gospodarce: prywatyzacja przedsiębiorstw otoczenie konkurencyjne państwowych przedsiębiorstwa wartość przedsiębiorstwa Strategie przedsiębiorstw, próg kosztów w przedsiębiorstwie przedsiębiorstwo w gospodarce: strategie zarządzania strategie przedsiębiorstwa przedsiębiorstwem Formy prawno-organizacyjne analiza finansowa przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa, struktura przedsiębiorstwo w gospodarce: kosztów, kalkulacja, amortyzacja działalność gospodarcza, socjogram rodzaje przedsiębiorstw, planowanie działań zespołowych struktura organizacyjna kryzys w organizacji, przedsiębiorstwa restrukturyzacja 15

16 Finanse przedsiębiorstwa, bilans przedsiębiorstwa, kondycja finansowa przedsiębiorstwa (wskaźniki rentowności, płynności, zadłużenia), źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa (kredyty), próg rentowności Kierowanie pracownikami, istota kierowania, uwarunkowania skutecznego kierowania, funkcje kierownicze, style kierowania, motywowanie Zasady pracy zespołowej, organizacja pracy, zasady funkcjonowania zespołów, tworzenie zespołów Biznesplan, istota biznesplanu, zasady budowy biznesplanu, struktura biznesplanu Zakładanie działalności gospodarczej procedura założenia działalności gospodarczej Etyka w biznesie, zasady prowadzenia biznesu, zachowania etyczne, zachowania nieetyczne, mobbing, korupcja, lobbing, kodeks etyki Sukces i niepowodzenie w biznesie, ryzyko ryzyko podejmowania własnej działalności gospodarczej elementy prawa podatkowego ubezpieczenia społeczne 16

17 w działalności gospodarczej 4. Przedsiębiorczość w rodzinie Zachowanie rodziny na rynku, formy zatrudnienia potrzeby rodziny, sposoby świadczenia społeczne zaspokajania potrzeb, gra na giełdzie użyteczność, ścieżka cen, punkt budżet gospodarstwa domowego, równowagi konsumenta, planowanie wydatków, ochrona praw konsumentów alternatywne źródła dochodów Jak zostać pracownikiem, gospodarstwa rekrutacja pracowników, inwestowanie wolnych środków selekcja pracowników, system ubezpieczeniowy zatrudnianie pracowników, system emerytalny w Polsce obowiązki pracodawcy, obowiązki pracownika Dochody z pracy, formy wynagradzania, podatki liczone od wynagrodzeń Dochody ze świadczeń, system zabezpieczenia emerytalnego, system rent Dochody z kapitału, sposoby lokowania oszczędności, inwestycje kapitałowe, lokaty rzeczowe, Wydatki rodziny, rodzaje wydatków, rodzaje ubezpieczeń majątkowych Budżet rodziny, konstrukcja budżetu gospodarstwa domowego, zasady konstruowania budżetu, kredyty konsumpcyjne, kredyty mieszkaniowe, racjonalne 17

18 gospodarowanie budżetem domowym, zmniejszanie ryzyka, opłacalność przedsięwzięć 5. Przedsiębiorczość a samorząd terytorialny i organizacje pozarządowe Zachowania przedsiębiorcze struktura samorządu w strukturach samorządu terytorialnego w Polsce terytorialnego, budżet zadania samorządu terytorialnego samorządu terytorialnego działalność organizacji Organizacje pozarządowe jako pozarządowych obszar zachowań instytucje wspierające przedsiębiorczych, fundacje, przedsiębiorczość stowarzyszenia pozyskiwanie środków z funduszy UE 18

19 Moduły projektowe 19

20 MODUŁ I Temat modułu projektowego: Jestem przedsiębiorczy znaczy wygrywam. Cele operacyjne modułu projektowego: Uczeń: rozumie i stosuje samoocenę definiuje i charakteryzuje ścieżki kariery zawodowej rozumie pojęcie przedsiębiorczości i opisuje cechy osobowości człowieka przedsiębiorczego nazywa różne umiejętności rozumie związek między umiejętnościami a planowaniem przyszłej drogi zawodowej rozumie sens kształtowania u siebie postaw przedsiębiorczych rozumie znaczenie postaw przedsiębiorczych dla zaspokajania swoich i cudzych potrzeb charakteryzuje różne typy osobowości człowieka odróżnia kreatywność od przedsiębiorczości charakteryzuje hierarchię potrzeb wymienia czynniki wpływające na zmianę hierarchii potrzeb człowieka charakteryzuje zasady rozwoju osobistego wymienia cechy osoby asertywnej wymienia cechy osoby przedsiębiorczej objaśnia, na czym polega kreatywność i przedsiębiorczość człowieka ocenia mocne i słabe strony własnej osobowości charakteryzuje podstawowe psychologiczne teorie człowieka nazywa role w grupie i wyjaśnia ich istotę rozumie związek miedzy predyspozycjami a rolą w grupie wymienia możliwości prezentacji różnych uzdolnień na szerszym forum opisuje i rozróżnia role społeczne i organizacyjne omawia proces komunikacji interpersonalnej wymienia bariery komunikacji interpersonalnej wymienia czynniki wpływające na efektywną komunikację 20

21 posługuje się pojęciami: problem decyzyjny, decydent, decyzja, racjonalność decyzji, informacja, luka informacyjna, użyteczność informacji charakteryzuje proces podejmowania decyzji omawia formy podejmowania decyzji wymienia i charakteryzuje cechy użytecznej informacji przyporządkowuje różne uzdolnienia do odpowiednich zawodów zna kolejne kroki prowadzące do zdobycia zawodu poznaje kompetencje poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce opisuje strukturę władz samorządowych wymienia rodzaje działań przedsiębiorczych na rzecz społeczności lokalnej rozróżnia działalność organizacji społecznych i pozarządowych poznaje zakres działania, źródła finansowania oraz formy prawne organizacji społecznych i pozarządowych w Polsce rozumie znaczenie działania organizacji pozarządowych i społecznych dla lokalnych społeczności potrafi zastosować poznane zasady pracy zespołowej do realizacji danego zadania posługuje się pojęciami i terminami: potrzeba, osobowość, asertywność, kreatywność, przedsiębiorczość, stres, konflikt, wybór, predyspozycje, mocne strony, słabe strony, ograniczenia, zainteresowania, umiejętności, role grupowe, zawód, wybór zawodu, droga kształcenia. Kluczowe pojęcia: potrzeba osobowość, cechy osobowości stres konflikt wybór predyspozycje mocne strony słabe strony ograniczenia zainteresowania umiejętności role grupowe samoocena zawód wybór zawodu droga kształcenia asertywność przedsiębiorczość, przedsiębiorca 21

22 kreatywność hierarchia potrzeb człowieka role społeczne, role organizacyjne analiza SWOT społeczeństwo, społeczność własność prywatna dobra społeczne potrzeby, zaspokajanie potrzeb lider efektywność wartość ekonomia produkt samorząd, samorząd terytorialny fundacja, stowarzyszenie wolontariat, wolontariusz fundraiser darczyńca, działalność charytatywna budżet, ustawa budżetowa aktywizacja sponsoring dotacja Proponowane tematy projektów: 1. W jaki sposób sprawdzę, czy jestem przedsiębiorczy? 2. Gdybym był bogaty - co mógłbym zrobić dla siebie i mojej miejscowości? 3. Gdybym był radnym (wójtem, prezydentem miasta) - jak zagospodarować zaniedbane miejsca w naszym otoczeniu / miejscowości / gminie? 4. Gdybym ich mógł przekonać - jak wykorzystać organizacje społeczne i pozarządowe do zaspokajania potrzeb lokalnej społeczności? 5. Gdybym był ministrem - jak przygotować argumentację w debacie budżetowej? Propozycja materiału nauczania: 1. Osobowość człowieka: cechy osobowości człowieka wykrywanie i określanie własnych cech osobowości określanie własnych mocnych i słabych stron prezentowanie swoich talentów i zainteresowań droga kształcenia kwalifikacje niezbędne do wykonywania wybranego zawodu 22

23 planowanie własnej przyszłości z uwzględnieniem swoich zainteresowań, mocnych stron i ograniczeń pojęcie kreatywności i przedsiębiorczości pojęcie samooceny analiza SWOT postawa asertywna 2. Potrzeby człowieka: hierarchia potrzeb A. Masłowa czynniki kształtujące hierarchię potrzeb danej osoby sposoby zaspokajania potrzeb podejmowanie decyzji (świadomość wyboru i kosztu utraconego dobra) potrzeby własne i potrzeby społeczne 3. Role społeczne i organizacyjne: grupy formalne i nieformalne, role i cele grup organizacje społeczne struktura samorządu lokalnego struktura władzy w Polsce ustawa budżetowa 4. Zasady pracy zespołowej: zadania i zakres działań poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) kompetencje i zadania jednostek samorządu terytorialnego oraz związane z nimi wydatki struktura władz samorządowych rodzaje działań przedsiębiorczych na rzecz społeczności lokalnej 5. Organizacje społeczne i pozarządowe zakres działalności organizacji społecznych i pozarządowych formy prawne organizacji społecznych i pozarządowych formy zarządzania organizacją społeczną i pozarządową źródła finansowania organizacji społecznych i pozarządowych organizacje społeczne i pozarządowe w Polsce. 23

24 Opis założonych osiągnięć uczniów Uczeń: rozumie i posługuje się kluczowymi pojęciami uzasadnia konieczność zaspokajania potrzeb przez człowieka wyjaśnia, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokajaniu swoich potrzeb ekonomicznych oraz potrzeb innych osób dostrzega i identyfikuje potrzeby innych osób w swoim otoczeniu identyfikuje potrzeby społeczne i planuje realizację konkretnych działań na rzecz zaspokojenia dostrzeżonych potrzeb innych osób ocenia procesy komunikacji interpersonalnej wymienia czynniki wpływające na przebieg negocjacji prowadzi negocjacje zna sposoby angażowania społeczności lokalnej do pomocy w realizacji działań na rzecz innych osób proponuje konkretne rozwiązania związane z poprawą wyglądu swojego otoczenia planuje kolejne etapy realizacji przedstawionych pomysłów zna zakres działania i kompetencje jednostek samorządu terytorialnego w swoim miejscu zamieszkania zna organizacje społeczne i pozarządowe działające w Polsce, sposób ich działania i obszary ich działania potrafi pracować w grupie, podejmować decyzje i oceniać własną pracę potrafi charakteryzować i hierarchizować potrzeby własne i potrzeby grup społecznych prezentuje swoje zdolności i umiejętności znajduje możliwości rozwoju swoich talentów i zainteresowań przyjmuje w grupowym projekcie role adekwatne do swoich predyspozycji zachęca innych do prezentowania swoich zainteresowań i uzdolnień projektuje w szkole/środowisku działania, które pozwalają na prezentację uzdolnień na szerszym forum rozumie związek między zdolnościami i predyspozycjami a wyborem drogi kształcenia zna i rozumie czynniki warunkujące wybór zawodu 24

25 planuje swoją drogę do wymarzonego zawodu, uwzględniając własne możliwości i ograniczenia efektywnie współpracuje w grupie wykorzystuje różne źródła informacji wykorzystuje w swoich działaniach nowoczesne technologie. 25

26 MODUŁ II Temat modułu projektowego: KLASA S. A. - czyli szkolna giełda Cele operacyjne modułu projektowego: Uczeń: rozumie cele autoprezentacji zna sposoby dobrej prezentacji (w tym technologie multimedialne i zasady prowadzenia prezentacji) zna historię, ideę i zastosowanie papierów wartościowych w życiu człowieka rozumie ideę giełdy jako podstawowego źródła pozyskiwania kapitału rozumie informacje pochodzące z giełdy jako źródła informacji o spółkach, gałęziach gospodarki, rynku zna zasady funkcjonowania rynku papierów wartościowych w Polsce wymienia instytucje rynku kapitałowego i charakteryzuje ich role opisuje zasady notowań giełdowych wymienia uczestników rynku kapitałowego wymienia wskaźniki GPW zna wskaźniki giełdowe i sposoby ich analizowania opisuje rolę rynku finansowego z punktu widzenia przedsiębiorcy oraz inwestora zna drogę wejścia spółki na giełdę zna i charakteryzuje sposoby inwestowania w akcje opisuje role funduszy inwestycyjnych. Kluczowe pojęcia: prezentacja i autoprezentacja biznesplan marketing, PR wizerunek firmy prospekt emisyjny walne zgromadzenie akcjonariuszy kapitał akcyjny, dywidenda notowania giełdowe, wartość spółki spółka akcyjna giełda, rynek kapitałowy, rynek finansowy, rynek pieniężny akcja, akcjonariusz hossa, bessa wskaźniki giełdowe 26

27 analiza techniczna, analiza fundamentalna towarzystwo inwestycyjne, fundusz inwestycyjny zlecenie giełdowe prospekt emisyjny makler, biuro maklerskie, rachunek maklerski portfel inwestora jednostka uczestnictwa funduszu Proponowane tematy projektów: 1. Wyceniać zamiast oceniać? - ile jest warta moja klasa na szkolnej giełdzie? 2. Inwestuję więc wygrywam jak prawidłowo dobrać formę inwestowania dla swoich potrzeb? 3. W jaki sposób moja klasa może zadebiutować na szkolnej giełdzie klas? 4. Jak mogę zostać inwestorem w szkole? 5. W jaki sposób można stworzyć fundusz inwestycyjny w szkole? Propozycja materiału nauczania: podstawy autoprezentacji reklamy firm rynek finansowy w Polsce prospekt emisyjny spółki akcyjnej sztuka prezentacji akcje i instrumenty pochodne rynek pierwotny papierów wartościowych rynek wtórny papierów wartościowych zasady inwestowania rynek kapitałowy Giełda Papierów Wartościowych notowania spółek na GPW zlecenie inwestycyjne rachunek maklerski arkusz kalkulacyjny Excel 27

28 fundusz inwestycyjny portfel inwestora analiza giełdowa spółki. Proponowane osiągnięcia uczniów Uczeń: zna zasady konstruowania autoprezentacji zna podstawowe pojęcia i metody marketingowe opisuje sposoby promocji i reklamy dobiera odpowiednie metody promocji do własnych możliwości i wyznaczonego celu tworzy plan działań marketingowych opisuje rolę rynku kapitałowego w gospodarce analizuje i omawia przykładowy prospekt emisyjny spółki giełdowej wymienia, charakteryzuje metody inwestowania ocenia ryzyko inwestycji zna zasady funkcjonowania giełdy papierów wartościowych zna zasady wyceny akcji na giełdzie opisuje rolę giełdy w obrocie i kontroli spółek akcyjnych charakteryzuje rolę towarzystw i funduszy inwestycyjnych i zasady ich działalności objaśnia pojęcie ryzyka inwestycyjnego potrafi świadomie podjąć decyzję inwestycyjną na giełdzie potrafi złożyć zlecenie inwestycyjne i zna jego konsekwencje umie zinterpretować informacje giełdowe (notowania, raporty spółek, wyciąg z rachunku maklerskiego) opisuje zasady wejścia spółek na giełdę opisuje zasady inwestowania na giełdzie omawia zasady wyceny spółek wymienia możliwe sposoby analizy informacji giełdowych charakteryzuje zasadę dobrych praktyk funkcjonującą na polskim rynku kapitałowym wyszukuje, omawia i interpretuje obowiązkowe komunikaty spółek giełdowych 28

29 omawia podstawowe zadania Komisji Nadzoru Finansowego w zakresie przekazywania informacji przez spółki giełdowe opisuje zasady działalności towarzystw i funduszy inwestycyjnych projektuje zasady ewidencji i notowań zleceń inwestycyjnych w szkolnej giełdzie klas. 29

30 MODUŁ III Temat modułu projektowego: Załóżmy firmę Cele operacyjne modułu projektowego Uczeń: zna zasady rejestracji nowego podmiotu gospodarczego rozróżnia firmy ze względu na formę organizacyjno-prawną pozyskuje i wypełnia dokumenty rejestracyjne firmy charakteryzuje koszty założenia firmy ocenia ryzyko podjęcia działalności gospodarczej wymienia koszty stałe funkcjonującego przedsiębiorstwa zna główne instytucje związane z działalnością firmy charakteryzuje otoczenie firmy w swoim rejonie analizuje pozycję firmy na lokalnym rynku charakteryzuje wymogi jakie winien spełnić pracownik firmy zna struktury organizacyjne przedsiębiorstw opisuje najważniejsze stanowiska pracy w przedsiębiorstwie opisuje główne zdarzenia gospodarcze w procesie działalności firmy zna strukturę i konstruuje biznesplan ocenia ryzyko inwestycji w przedsiębiorstwo (przedsięwzięcie) stosuje rozwiązania oceny opłacalności inwestycji. Kluczowe pojęcia przedsiębiorstwo formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw struktura organizacyjna przedsiębiorstwa podejmowanie działalności gospodarczej KRS CEIDG spółki osobowe, spółki kapitałowe biznesplan analiza rynku kapitał założycielski, zysk, koszty inwestycje, nakłady opłacalność próg rentowności obowiązki firmy obieg dokumentów otoczenie przedsiębiorstwa podatki 30

31 księgowość zbyt, przychód kadry, polityka kadrowa pracodawca, pracownik samozatrudnienie zakres obowiązków produkcja, profil działalności bank urząd skarbowy ZUS koncesja Proponowane tematy projektów: 1. Chcę mieć firmę jak mam ją założyć? 2. Mam własną firmę jak ją prowadzić? 3. Jak promować moją firmę? 4. Jak finansować własne przedsięwzięcia? 5. Jakie szanse ma moja firma na rynku lokalnym? Propozycja materiału nauczania: rejestracja przedsiębiorstwa opłacalność przedsięwzięć finanse przedsiębiorstw strategie przedsiębiorstw struktury organizacyjne firm przepisy związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (kodeks handlowy, ustawa o podatku dochodowym, ustawa o podatku VAT, ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, inne) przepisy z zakresu prawa pracy (kodeks pracy, ubezpieczenia społeczne, obowiązek podatkowy, ustawa o związkach zawodowych) finansowanie przedsięwzięć otoczenie przedsiębiorstwa analiza rynku marketing zarządzanie firmą sprawozdawczość finansowa przedsiębiorstw, księgowość. 31

32 Opis założonych osiągnięć uczniów do modułu projektowego Uczeń: zna i opisuje role tzw. filarów gospodarki rynkowej przedsiębiorczości, własności prywatnej opisuje rolę przedsiębiorstw w życiu gospodarczym rozumie zasady tworzenia przedsiębiorstw charakteryzuje lokalny rynek charakteryzuje lokalne otoczenie przedsiębiorstwa zna odpowiedzialność właścicieli przedsiębiorstwa opisuje procedurę rejestracji firmy potrafi przekonać do właściwego wyboru profilu działalności firmy w swoim regionie rozróżnia rodzaje przedsiębiorstw, ze względu na profil działalności, zasięg, formę organizacyjno-prawną wykonuje biznesplan sporządza analizę rynku tworzy analizę SWOT przedsięwzięcia określa cele działalności wycenia koszty założenia firmy i jej uruchomienia sporządza prosty rachunek zysków i strat przedsięwzięcia (przedsiębiorstwa) opisuje proces rejestracji firmy zna składowe biznesplanu buduje strukturę firmy charakteryzuje obowiązki właściciela i pracodawcy firmy opisuje obowiązki pracownika firmy omawia poszczególne składniki struktury przedsiębiorstwa i zakres obowiązków firmy opisuje procesy zachodzące w przedsiębiorstwie zna dokumenty występujące w firmie charakteryzuje zasady współpracy z otoczeniem firmy opisuje zadania pracodawcy związane z zatrudnianiem pracowników wyjaśnia różnice między różnymi rodzajami umów o pracę oraz samozatrudnieniem 32

33 MODUŁ IV Temat modułu projektowego: Balcerowicz musi odejść - czyli o prywatyzacji słów kilka Cele operacyjne modułu projektowego Uczeń: charakteryzuje gospodarkę rynkową omawia gospodarkę w systemie socjalistycznym opisuje pojęcie własności prywatnej i jej znaczenie w gospodarce rynkowej rozróżnia wartość prywatną i państwową zna cele prywatyzacji ocenia sytuację przedsiębiorstwa na rynku w oparciu o bilans, strukturę dochodów i wydatków charakteryzuje czynniki wpływające na sukces przedsięwzięcia na rynku definiuje pojęcie ryzyka w działalności wymienia sposoby restrukturyzacji przedsiębiorstw charakteryzuje rodzaje własności przedsiębiorstw omawia źródła i przejawy kryzysu w przedsiębiorstwie opisuje rolę przedsiębiorczości w gospodarce opisuje rolę kapitału w gospodarce opisuje rolę przedsiębiorcy w życiu gospodarczym wymienia i opisuje formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw charakteryzuje źródła finansowania przedsiębiorstw zna historię polskiej gospodarki, wymienia i charakteryzuje główne reformy gospodarek w Polsce XIX i XX wieku oraz popisuje ich znaczenie zna i stosuje wskaźniki rozwoju i wzrostu gospodarczego. Kluczowe pojęcia: gospodarka rynkowa gospodarka centralnie planowana własność prywatna przedsiębiorstwo podatki koszty działalności, dochody i wydatki (budżet) przedsiębiorstwa kapitalizm wolny rynek reforma W. Grabskiego 33

34 plan Balcerowicza kapitał przedsiębiorstwa wartość firmy planowanie działalności zysk przedsiębiorstwa inwestycje w firmie konkurencja związki zawodowe polityka lobby, protekcja rada nadzorcza, zarząd firmy interes korupcja wspólnik, udział w firmie rachunek zysków i strat cash-flow bankructwo Proponowane tematy projektów: 1. Reforma Władysława Grabskiego - w jaki sposób prywatyzacja pomogła młodej Polsce po rozbiorach i I wojnie światowej?) 2. Plan Balcerowicza - w jaki sposób prywatyzacja pomaga odradzającej się gospodarce po 45 latach socjalizmu w Polsce? 3. Co by było, gdybyśmy sprywatyzowali szkołę? 4. Co by było, gdyby nie było Balcerowicza? - czyli piszemy scenariusz życia gospodarczego w państwie socjalistycznym. 5. Co by tu jeszcze sprzedać Panowie? - za i przeciw totalnej prywatyzacji w naszym regionie. Propozycja materiału nauczania: reforma Władysława Grabskiego plan Balcerowicza idee gospodarki wolnorynkowej założenia gospodarki socjalistycznej zasady prywatyzacji spółek skarbu Państwa rola Giełdy Papierów Wartościowych strategia marketingowa (w tym AIDA) omówienie monopolu, przepisów antymonopolowych przykłady gospodarek innych państw struktura budżetu państwa budżet gminy 34

35 majątek samorządu lokalnego budżet JST finansowanie gmin, samorządów wzrost gospodarczy rozwój gospodarczy zarządzanie firmą zarządzanie kapitałem swoboda gospodarcza podatki budżet państwa polityka gospodarcza. Opis założonych osiągnięć uczniów do modułu projektowego Uczeń: zna historię polskiej gospodarki w okresie XX-lecia międzywojennego, wymienia podstawowe zadania i osiągnięcia reformy W. Grabskiego zna przyczyny kryzysu gospodarczego w Polsce w latach 80-tych XX w. opisuje cechy odróżniające gospodarkę wolnorynkową od socjalistycznej charaktertyzuje założenia i efekty planu Balcerowicza charakteryzuje formy przedsiebiorstw, przede wszystkim ze względu na jego własność zna i omawia cechy własności prywatnej przedsiębiorstwa analizuje wartość przedsiębiorstwa zna formy prywatyzacji opisuje zasady funkcjonowania Giełdy papierów Wartościowych omawia procedury wejścia spółki na giełdę buduje zarys akcji marketingowej produktu/przedsiębiorstwa omawia zasady wolnej konkurencji zna najważniejsze instytucje państwa i ich zadania, zajmujące się prawami konsumentów analizuje majątek przedsiębiorstwa, instytucji, JST analizuje budżet firmy, instytucji, JST. 35

36 MODUŁ V Temat modułu projektowego: Będę managerem - dziś zarządzam swoim czasem, jutro firmą Cele operacyjne modułu projektowego Uczeń: posługuje się pojęciami i terminami: problem decyzyjny, decydent, decyzja, racjonalność decyzji, informacja, luka informacyjna, użyteczność informacji charakteryzuje proces podejmowania decyzji wymienia i charakteryzuje rodzaje racjonalności decyzji omawia formy podejmowania decyzji wymienia i charakteryzuje cechy użytecznej informacji posługuje się pojęciami: strategia, przewaga konkurencyjna wymienia i charakteryzuje rodzaje strategii posługuje się terminami: przedsiębiorstwo, osobowość prawna, spółka wymienia oraz charakteryzuje formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw wymienia oraz charakteryzuje rodzaje spółek prawa handlowego opisuje parametry struktury organizacyjnej posługuje się pojęciami: aktywa, pasywa, strata, zysk, koszty, rentowność, dochodowość produktu wymienia składniki bilansu przedsiębiorstwa charakteryzuje próg rentowności charakteryzuje sposoby finansowania działalności przedsiębiorstwa charakteryzuje kredyty zaciągane przez przedsiębiorstwo posługuje się pojęciami i terminami: kierowanie, władza, funkcje kierownicze, style kierowania, motywacja charakteryzuje proces kierowania omawia czynniki wpływające na skuteczność kierowania omawia funkcje kierownicze wymienia i charakteryzuje style kierowania wymienia i charakteryzuje podstawowe narzędzia motywacyjne charakteryzuje zasady organizacji pracy zespołu opisuje sposób tworzenia zespołów 36