OŚRODEK BADAN PRASOZNAWCZYCH RSW PRASA. Zeszyty PRASOZNAWCZE NR 1 (35) R. IX KRAKÓW 1968

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "OŚRODEK BADAN PRASOZNAWCZYCH RSW PRASA. Zeszyty PRASOZNAWCZE NR 1 (35) R. IX KRAKÓW 1968"

Transkrypt

1 OŚRODEK BADAN PRASOZNAWCZYCH RSW PRASA Zeszyty PRASOZNAWCZE NR 1 (35) R. IX KRAKÓW 1968

2 RADA REDAKCYJNA Tadeusz Galiński (Warszawa), Michał Hofman (Warszawa) Mieczysław Kafel (Warszawa), Józef Kądzielski (Warszawa), Zenon Klemensiewicz (Kraków), Henryk Markiewicz (Kraków), Stanisław Mojkowski (Warszawa), Kazimierz Romaniuk (Warszawa), Paweł Rybicki (Kraków), Józef Skrzypek (Warszawa), Józef Siemek (Warszawa), Jan Symonik (Warszawa) KOLEGIUM REDAKCYJNE Franciszek Adamski, Paweł Dubiel (redaktor naczelny), Jan Kalkowski, Edward Kamiński, Edmund Król, Teresa Lisicka, Walery Pisarek, Irena Tetelowska WSPÓŁPRACOWNICY ZAGRANICZNI John B. Adams prof, dziennikarstwa, Uniwersytet Północnej Karoliny (USA); Aleksander F. Biereżnoj prof, dziennikarstwa, Uniwersytet im. Żdanowa (Leningrad); Jean-François Brutt in przedstawiciel AIERI (Lozanna); Roger Clausse prof., Belgijski Ośrodek Badań nad Środkami Masowej Informacji (Bruksela); Ferenc Dér Stowarzyszenie Dziennikarzy Węgierskich (Budapeszt); Władimir W. К i ein i к wykładowca Wydziału Dziennikarskiego Uniwersytetu Uraiskiego (S wierdłowsk) ; Vladimir Klimę ś prof., Instytut Oświaty i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Karola (Praga); Aleksander L. Mi s zur i s doc, Wydział Dziennikarski Uniwersytetu im. Łomonosowa (Moskwa); Milo Popovic dyr. Jugosłowiańskiego Instytutu Dziennikarskiego (Belgrad); Dmitro Priljuk doc, Wydział Dziennikarski Uniwersytetu im. Szewczenki (Kijów); E. P. Prochorow starszy pracownik naukowy, Wydział Dziennikarski Uniwersytetu im. Łomonosowa (Moskwa); Wolfgang Rodel prof., Wydział Dziennikarski Uniwersytetu im. Karola Marksa (Lipsk) ul. Wiślna 2, p. 15. Numer został redakcyjnie zamknięty w lutym Nakt egz. Wydawca: Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW Prasa". Adres redakcji: Kraków, Ark. druk. 10,25. Podpisano do druku i druk ukończono w maju Pap. offset. II ki., 90 g, 70X100. Cena 20 zł. Krakowska Drukarnia Prasowa, Kraków, ul. Wielopole i. Zam. 274/68. L-15

3 TREŚĆ NUMERU ROZPRAWY Irena Tetelowska: Trwałość leninowskich koncepcji prasy nowego typu (Wstęp do problematyki) 5 Marian T y r o w i с z: Prasa krakowska w dziejach polskiego dziennikarstwa 17 Stanisław W alt oś: Prasa a wstępne stadium procesu karnego Paweł Dubiel, Edward Kamiński, Andrzej Magdoń: Wydania sobotnio-niedzielne dzienników partyjnych 45 PROBLEMY NASZEGO DZIENNIKARSTWA Alojzy Sroga: Polemiczniość i rzetelność publikacji 63 MATERIAŁY Jerzy Drobiszewski: Serwis informacyjny dziennika Czas w latach Materiały do słownika publicystów i dziennikarzy polskich RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY Irena Tetelowska: Polska koncepcja prasoznawstwa (W związku z książką Mieczysława Kafla: Prasoznawstwo) 90 Noty o polskich nowościach wydawniczych (Jan Kalkowski) W CZASOPISMACH International Review of Journalism (Zygmunt Dąbek) s. 103; Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego (Jerzy Centkowski) s. 104; 60 lat Zarania Śląskiego (Sylwester Dziki) s. 107; Zurnalist w III kwartale 1967 (Stanisław Garztecki) s. 109; Włoski miesięcznik filmowy (Wiesława Łojek) s KRONIKA NAUKOWA Społeczna użyteczność badań nad środkami masowej informacji w Jugosławii (Irena Tetelowska) 113 Badania nad rozpowszechnianiem wiadomości w USA (John B. Adams Uniwersytet Północnej Karoliny) 117

4 Konferencja na temat analiz zawartości w USA (j) 12,1 Sympozjum historyków prasy {Władysław Masłowski) 123 Kronika Ośrodka Badań Prasoznawczych, rok INFORMACJE Z KRAJU I ZE ŚWIATA Kronika prasy polskiej {1 września 31 grudnia 1967) 132 Korespondenci zagraniczni prasy polskiej 141 INFORMACJE 142 NEKROLOGIA 150 STRESZCZENIA OBCOJĘZYCZNE

5 R O Z P R A W ' У IRENA TETELOWSKA TRWAŁOŚĆ LENINOWSKICH KONCEPCJI PRASY NOWEGO TYPU (Wstąp do problematyki) Pojęcie prasy nowego typu, utożsamianej z prasą socjalistyczną, wywodzi się z teoretycznych koncepcji W. I. Lenina. Jako fragment wieloletnich badań nad teorią polskiej prasy nowego typu, autorka przedstawia tu częściowe wyniki być może dyskusyjne przygotowywanej obszernej pracy, konfrontując wypowiedzi Lenina sprzed półwiecza z ich współczesną aktualnością i realizacją. Tekst niniejszy został w nieznacznie skróconej wersji wygłoszony 3 XI1967 w Krakowie, na konferencji poświęconej 50 rocznicy Rewolucji Październikowej. Zamieniane w czyn idee ludzi wielkich wymagają wielokrotnego odczytywania, wielokrotnych powrotów, ale wymagają też teoretycznej kontynuacji, będącej jedynym warunkiem ich aktualności i żywotności. Tak było zawsze i wystarczy prześledzić dzieje każdej nauki, aby znaleźć się wśród literatury opracowań nierzadko objętościowo przewyższającej interpretowane dzieło. Im bowiem koncepcja większa, bardziej wyprzedzająca umysłowośc czasu, w którym powstała, wyraźniej prekursorska interpretacji jest więcej i to nierzadko sprzecznych. W tym też fakcie należy szukać przyczyn stałej potrzeby powrotów do oryginału, potrzeby ponawiania prób kolejnego odczytywania i wreszcie dalszej rozbudowy teorii. Przy czym prawa do lepszego rozumienia tekstu podstawowego upatrują te poczynania nie w genialności nowego interpre-

6 6 IRENA TETELOWSKA tatora i ucznia, ale po prostu w upływie czasu, który dopiero któremuś z następnych pokoleń pozwala na pojęcie umysłu wyprzedzającego współczesnych. Wszystko to można odnieść do nauki w ogóle, ale szczególnie do tych teorii filozoficzno-polityczmych, które stały się podstawą tworzenia nowych systemów ustrojowych. Od pierwowzoru oddziela je bowiem już nie tylko odmienność odczytywania i interpretowania, uwarunkowana aktualną sytuacją polityczną oraz ogólnym poziomem wiedzy, ale także sama praktyka realizująca idee w taki sposób, na jaki stać setki a nawet tysiące wykonawców, reprezentujących przeróżne indywidualności. Te same przyczyny decydują o treści i formie kontynuacji. W działaniu społecznym nie ma bowiem stagnacji, zawsze jest jakiś rozwój, jakieś uwspółcześnianie, ale też zawsze jest to zależne od indywidualności realizatorów. Jedni uznają każde sformułowanie za absolutnie trwałe, inni odróżniają trwałość teorii od wskazań sytuacyjnych a wymieniając je na nowe treści nowego czasu, ożywiają samą teorię. Inni wreszcie nazbyt daleko odchodzą od pierwowzoru, albo w wyniku jego nieznajomości, albo zbyt swoistego rozumowania. I dlatego być może współczesność konfrontację wyników działania społecznego z zamierzeniami teorii oddała tak zdecydowanie w ręce nauk empirycznych. Podejmowaniu takich tematów sprzyjają szczególnie rocznice. Nie jest to jednak przejaw korzystny. Opracowania stają się wtedy oficjalne, tracą elementy krytyki, wygładzają kanty. Toteż decyzję o podjęciu studiów interpretacyjnych powinien podejmować sam badacz i tylko wtedy, gdy stwierdzi dojrzałość posiadanego warsztatu i gdy do nowych rozstrzygnięć doprowadzi go dotychczasowy własny dorobek. Tylko wtedy wyniki jego pracy badawczej będą rzeczywistym, rzetelnym przejawem kontroli działania społecznego. To co obecnie przedstawiam, nie powstało w przededniu żadnego jubileuszu. Jest fragmentem wiele lat temu rozpoczętych i dotąd nie zakończonych badań nad rolą polskiej prasy nowego typu, nad jej typologią i ogólną teorią. Dlatego nie rezygnuję z wygłaszania poglądów, być może bardzo dyskusyjnych. Ten zaś obszerny wstęp ma niejako usprawiedliwić, a także wytłumaczyć przyjęte stanowisko i niepełność przemyśleń. Temat to bowiem na książkę życia a nie na syntetyczny artykuł. Mimo więc, iż dotąd nie padło ani słowo Lenin, ani prasa, wszystko odnosiło się jak najściślej do niego samego i do jego myśli o prasie, to znaczy wyjaśniało mój ogólny pogląd na współczesność tej właśnie dziedziny wiedzy i polityki. Pogląd szczegółowy zaś ograniczam tutaj do trzech kwestii, które uważam za węzłowe dla leninowskiej koncepcji prasy a może nawet więcej bo w ogóle dla koncepcji prasy nowego typu, ukształtowanej nie tylko przez teorię Włodzimierza Lenina, ale również Karola Marksa i Józefa Stalina. Uważam też, że omawiane trzy kwestie są na tyle trwałe, że nie modyfikują ich różnice wynikające z odrębnych tradycji i kultur poszczególnych państw socjalistycznych.

7 LENINOWSKA KONCEPCJA PRASY 7 Pierwszą z owych trzech zasadniczych kwestii leninowskiej teorii jest pogląd na społeczną rolę prasy nowego typu, drugą na jej model tematyczny, a więc charakterystyczne cechy treści różniące ją od prasy burżuazyjnej i decydujące o jej swoistości, i wreszcie trzecią pogląd na sposoby redagowania tych treści, warunkujące skuteczność postawionych prasie zadań. Wszystkie trzy wymienione kwestie poddaję krytyce z punktu widzenia ich: współczesnej aktualności, potrzeby modyfikacji, uwarunkowanej zmianami sytuacji cywilizacyjnej, kulturowej i politycznej, oraz z punktu widzenia stopnia, w jakim trwałe koncepcje są realizowane w praktyce naszego kraju i naszych czasów. Wywód 'niniejszy należy jeszcze poprzedzić wyjaśnieniem, iż W. I. Lenin nie uprawiał teorii prasy jako jakiejś odrębnej naukowej dyscypliny, choć często i chętnie nazywa się go dzisiaj teoretykiem prasy. Był teoretykiem rewolucji, partii i państwa komunistycznego. Jego teoria prasy powstawała jedynie jako glossy pisane na marginesach prac podstawowych, na marginesach polemik, często jako półprywatne listy do Prawdy, Niewskiej Zwiezdy, Zwiezdy, do Plechanowa, Akselroda i innych; powstawała na marginesie krytyki gazet takich jak np. Raboczaja Mysi (przez co należy rozumieć krytykę Bernsteina), a także w wyniku wielu różnorodnych polemik. Listy te zresztą zajmują się w sposób zadziwiający drobiazgami pracy redakcyjnej. Zawierają polecenia przesyłania odbitek korektorskich (jeśli po zakończeniu druku ze zbyt wielkim opóźnieniem otrzymywano gazety), zalecenia dotyczące honorariów autorskich, potrzeby publikowania informacji o wysokości nakładu i jego rozchodzeniu się (i to wyraźnie z myślą o propagandzie pisma) itp. itp. Prócz tych jednak pozornych i niewątpliwych drobiazgów znajdujemy również przyczynki większe, chociaż też pisane pospiesznie, często bardzo gniewnie, z polemiczną ostrością i prawie zawsze doraźnie, to jest z myślą o natychmiastowej zmianie postępowania redakcji, a więc niejako bezpośrednio wynikające z samego działania lub z potrzeby jego modyfikacji. Ale choć W. Lenin nie opublikował żadnego zwartego i konsekwentnie pełnego wykładu teorii prasy, z gloss pisanych dosłownie przez całe życie wyłania się spójny system poglądów na jej rolę różną w różnych okresach historycznych. Inną w czasie tworzenia partii, inną w rewolucji i w końcu także inną w chwili objęcia władzy przez komunistów. Kapitalne znaczenie dla potwierdzenia

8 8 IRENA TETELOWSKA tezy, że sam Lenin pojmował formułowane przez siebie zadania prasy jako zmieniające się w czasie ma fakt, iż większość owych gloss znajdujemy w pracach dotyczących kolejno: tworzenia partii, przeprowadzania rewolucji, a potem budowania młodej władzy radzieckiej. Dzięki temu śledzimy historyczne modyfikowanie się i narastanie wymogów stawianych prasie. Nie mógł zresztą W. Lenin apodyktycznie absolutyzować swych poglądów on, który pisał o konieczności samodzielnego przepracowywania i rozwijania przez socjalistów rosyjskich teorii K. Marksa i którą oceniał jako dającą jedynie tezy przewodnie; w szczegółach całkowicie inaczej stosowalne w Anglii, inaczej we Francji, Niemczech i innych krajach. 1 ) W konsekwencji jednak całokształtu poglądów i bez względu na część zmieniających się szczegółowych zadań, W. Lenin uznał prasę za świadome, zespołowe narzędzie tworzenia partii, prowadzenia rewolucji, a potem sprawowania władzy. Uznał ją za narzędzie jedyne w sytuacji, w której robotnicy Rosji (w odróżnieniu od socjaldemokracji innych krajów europejskich) nie rozporządzali żadnym sposobem przejawiania swej działalności takiej jak parlament, agitacja wyborcza, związki branżowe, zgromadzenia ludowe itp. Gazeta rewolucyjna musiała w tej sytuacji zastąpić tamto wszystko. 2 ) Toteż na tle konkretnych warunków Rosji lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia zrodziły się wszystkie dalsze wymagania stawiane prasie, a ściślej centralnemu organowi partii, gdyż Leninowi szło wówczas o zespolenie wszystkich rosyjskich socjaldemokratów. Dlatego właśnie powie potem o konieczności orientowania się tegoż organu na najwyższy poziom inteligencji robotniczej, a dla mniej wykształconych poleci pozostawienie innych, bardziej popularnych i bardziej dostępnych form propagandy. 3 ) I te właśnie zalecenia stawiane prasie socjaldemokratycznej, pojmowanej jako jedyne narzędzie porozumiewania się z sobą propagatorów idei rewolucyjnej rozproszonych w masie często niepiśmiennych robotników pozwalają mniemać, iż gdyby w Rosji istniała możliwość działania poprzez *) Nie traktujemy bynajmniej teorii Marksa jako czegoś zakończonego i nietykalnego... Założyła ona jedynie kamień węgielny tej nauki, którą socjaliści powinni rozwijać dalej we wszystkich kierunkach, jeżeli nie chcą pozostać w tyle za życiem". W. I. Lenin: Nasz program. Dzieła t. 4 Warszawa 1953 s J 2 ) U nas wszystko to, właśnie wszystko to zastępować musi dopóki nie zdobyliśmy wolności politycznej gazeta rewolucyjna, bez której niemożliwa jest u nas żadna na szeroką skalę organizacja całego ruchu robotniczego". W. I. Lenin: Nasze najbliższe zadania. Dzieła t. 4 Warszawa 1953 s ) Po średniej... warstwie idą masy niższych warstw proletariatu. Bardzo możliwe, że socjalistyczna gazeta będzie dla nich zupełnie lub niemal zupełnie niedostępna... niedorzeczne jednak byłoby wyprowadzenie stąd wniosku, że gazeta socjaldemokratów winna dostosowywać się do jak najniższego poziomu robotników. Wynika z tego tylko, że na takie warstwy winny oddziaływać inne środki agitacji i propagandy: broszury napisane jak najbardziej popularnie, agitacja ustna i co najważniejsze ulotki na temat lokalnych wydarzeń". W. I. Lenin: O ciągnącym wstecz nurcie w rosyjskiej s.-d. Dzieła t. 4 Warszawa s. 294.

9 LENINOWSKA KONCEPCJA PRASY 9 parlament, związki zawodowe, zrzeszenia branżowe i tym podobne instytucje, prasa byłaby uznana za jedno z wielu narzędzi oddziaływania na opinię a nie jedyne. I być może, że postawione jej zadania byłyby skromniejsze, że nie byłaby kierowana wyłącznie do elity robotniczej itp. To jednak, co jest bezsprzecznie trwałe w tej koncepcji, to uznanie prasy za narzędzie budownictwa partii, przeprowadzania rewolucji i sprawowania władzy, Jako dalszą konsekwencję przyjętej»konstrukcji teoretycznej oddzieli potem Lenin zadania czasopisma od zadań dziennika pierwszemu nadając rolę propagandysty, drugiemu agitator a. 4 ) Przez pojęcia te rozumiał Lenin określoną czynność przekonywania do idei politycznych, ale czynność zasadniczo różną co do zakresu. Propaganda bowiem jak wyjaśnia to W. Lenin w innym miejscu 5 ) jest przekonywaniem poszerzonym i pogłębionym teoretycznie, sięgającym do przyczyn już nawet nie jednego zjawiska, ale całego ich splotu. Siłą faktu więc, jest to słowo skierowane do mniejszej liczby osób. Agitacja zaś, to komentowanie faktów stosunkowo prostych, a jednocześnie jaskrawych czyli mówiąc inaczej takich, które są znane i przez to zrozumiałe jak najszerszym rzeszom ludzi. W konkluzji, teraz już tylko czasopismo stanowić będzie dla Włodzimierza Lenina elitarny środek propagandy masowe oddziaływanie pozostawiając dziennikom. Później do tych dwóch zadań doda Lenin trzecie, bodajże najważniejsze i powie: Pismo to nie tylko kolektywny propagandysta i kolektywny agitator, lecz również kolektywny organizator". 6 ) Co zaś rozumie przez zadania organizatorskie tłumaczy porównaniem: Pod tym ostatnim względem można porównać je (pismo dop. IT) z rusztowaniem, które wznoszone wokół budującego się gmachu nakreśla kontury budowli, ułatwia kontakt pomiędzy poszczególnymi budowniczymi, pomaga im w podziale pracy i ogarnięciu wzrokiem ogólnych wyników, osiągniętych przez zorganizowaną pracę... Trzeba, trzeba koniecznie... stworzyć faktyczną łączność pomiędzy miastami w regularnej wspólnej pracy, albowiem rozdrobnienie przytłacza ludzi, którzy siedzą jak w jamie"... nie wiedząc, co dzieje się na szerokim świecie, od kogo uczyć się, jak zdobyć doświadczenie, jak zaspokoić pragnienie działalności na szeroką 4 )...czasopismo powinno służyć głównie propagandzie, gazeta zaś głównie agitacji". W. I. Lenin: Projekt oświadczenia redakcji pism Iskra i Zaria. Dzieła t. 4 Warszawa 1953 s )...propagandysta, jeśli bierze na przykład to samo zagadnienie bezrobocia, powinien wyjaśnić kapitalistyczną naturę kryzysów, wskazać przyczynę, dla której są one nieuniknione w społeczeństwie współczesnym... Słowem, powinien dać wiele idei", tak wiele, że wszystkie te idee naraz, w swym całokształcie, będą przyswajane tylko przez niewiele (stosunkowo) osób. Agitator zaś mówiąc o tej samej sprawie weźmie najbardziej znany wszystkim... i najjaskrawszy przykład... i skieruje wszystkie swe wysiłki ku temu, aby korzystając z tego znanego wszystkim faktu dać masie" jedną ideę...". W. I. Lenin: Co robić? Dzieła t. 5 Warszawa 1950 s ) W. I. Lenin: Co robić? Dzieła t. 5 Warszawa 1950 s. 553.

10 10 IRENA TETELOWSKA skalę... Rozpocząć budowanie tej faktycznej łączności można tylko na podstawie wspólnego pisma". 7 ) Zawarta w tych zdaniach teoria nie jest niczym innym, jak wyłożoną przy pomocy przenośni koncepcją roli prasy jako jedynego środka jednoczesnego (choć pośredniego) porozumiewania się z sobą wielu jednostek należących do dużej zbiorowości. To zaś z kolei jest podstawowym warunkiem tworzenia z nich grupy społecznej, czyli grupy zespolonej całościującym poczuciem jedności, a więc zdelnej do wspólnego działania. Analizując tych kilka słów wypowiedzianych przez Lenina i potem dalej nie tłumaczonych można termin kolektywny organizator" odnieść do dwóch elementów procesu powiadamiania: do nadawcy, czyli mówiąc językiem autora Co robić?" do sytuacji, w której grupa, a więc kolektyw" robotników stawia dom (przez co rozumiemy partię) i że kolektyw (partia) posługuje się narzędziem (tj. gazetą). Ale można też odnieść do odbiorców, których zespół budowniczych pragnie zorganizować, czyli z rozproszonej wielości jednostek utworzyć świadomy swych interesów kolektyw". W ten sposób otrzymujemy podwójne rozumienie pojęcia kolektywny". Leninowi szło jednak prawdopodobnie o pierwsze znaczenie. I tą swoją koncepcją tkwi Lenin w centrum współczesnych socjologicznych teorii środków masowego przekazu informacji, teorii mówiących o tworzeniu przez te środki styczności pośrednich, realizowanych dzięki stałemu i systematycznemu przekazywaniu tej samej wiedzy w jednym czasie milionom ludzi wiedzy wywołującej podobne Skojarzenia i zbliżającej jednocześnie do milionów te same wydarzenia dzięki czemu tworzy się spójnia umysłowa, a co za tym idzie wspólnota uczuć, woli i działania. Koncepcją tą jest też Lenin bliski poglądom Karola Marksa na prasę, tyle że sam wypowiadał je w kontekście zadań gazety wobec partii, a Karol Marks w kontekście zadań wobec państwa. 8 ) Po tym skromnym wytoczeniu problematyki można przejść do próby podsumowania pierwszej kwestii. Jest więc prasa (dziś trzeba by powiedzieć: także radio i telewizja) jedynym narzędziem, za pomocą którego jednocześnie porozumiewa się wielka ilość jednostek. Jest narzędziem kształtowania świadomości społecznej i formowania grup w kolektyw, czyli jednolitą grupę społeczną. Istnienie zaś i funkcjonowanie środków masowych jest warunkiem funkcjonowania wielkich, nowoczesnych społeczeństw, gdyż zaspokaja jedną z ich podstawowych potrzeb, tj. potrzebę informacji, a ta z kolei warunkuje współżycie i współdziałanie. Przeprowadzając konsekwentnie chronologiczną analizę leninowskich koncepcji prasy ustawicznie powraca problem już poruszony, 7 ) W. I. Lenin: Co robić? Dzieła t. 5 Warszawa 1950 s ) Prasa...to zawsze czujne oko ducha narodu... wymowna więź łącząca jednostkę z państwem i ze światem... Jest duchowym zwierciadłem, w którym naród widzi samego siebie, a poznanie samego siebie jest poważnym krokiem do mądrości". K. Marks: Debaty nad wolnością prasy i sprawą publikowania obrad Landtagu. W: K. Marks, F. Engels: Dzieła t. 1 Warszawa 1960 s. 72.

11 LENINOWSKA KONCEPCJA PRASY 11 a mianowicie zmiana zadań szczegółowych. " Otóż pisząc swe prace równocześnie z działaniem, tj. równocześnie z budowaniem partii i władzy radzieckiej, tworzył Lenin powtarzam swoją teorię w sposób ciągły. Narastała proporcjonalnie do rozwoju wydarzeń. I być może dlatego do okresu rewolucji mamy u niego przede wszystkim do czynienia z koncepcją prasy jako narzędzia jednostronnego kształtowania świadomości robotników rosyjskich przez grupę kierowniczą. Mamy tu więc właściwie jedynie koncepcję prasy wodza. Oczywiście, taka orientacja ma pełne uzasadnienie historyczne. Człowiek, który mówił: Gdybyśmy mieli brygadę doświadczonych murarzy tak zgranych z sobą, że mogliby i bez nici kłaść kamienie właśnie tam, gdzie należy... ale na tym właśnie polega nieszczęście, że doświadczonych i zgranych ze sobą murarzy jeszcze nie mamy, że na każdym kroku kładzie się kamienie zupełnie na próżno..." 9 ) taki człowiek oczywiście musiał myśleć tylko o jednostronnej roli prasy, to znaczy jako o narzędziu wychowywania i zespalania. O propagandyście, agitatorze i organizatorze. Dlatego też koncepcja prasy jako elementu kontroli społecznej pojawi się u W. Lenina dopiero później, i to już w warunkach istnienia władzy radzieckiej, choć też nie natychmiast po jej powstaniu. Jeszcze w 1918 r. powie Lenin to samo, co mówił w roku 1900 i 1902 o zadaniach prasy wobec partii tyle że teraz będzie miał na myśli państwo: Prasa powinna być narzędziem budownictwa socjalistycznego". 10 ) Natomiast później w latach kiedy można już było mówić o pewnej kulturowej i cywilizacyjnej dojrzałości mas, pojawi się koncepcja prasy jako narzędzia kontroli społecznej. U Lenina wyrazi się ona jeszcze dość nieprecyzyjnie w trosce o listy czytelników n ) i w żądaniu popularyzowania doświadczeń pracy wszystkich ludzi. Od tego zresztą momentu zadania stawiane prasie rozrastają się. Z narzędzia tworzenia partii i państwa zostaje uznana za narzędzie współrządzenia. Jak się wydaje, dopiero jednak J. Stalin użyje wręcz sformułowania opinia publiczna" 12 ) i w jednym ze swych przemówień wprowadzi popularne potem porównanie prasy z pasem transmisyjnym, łączącym (jak pas dwa koła) partię z masami, w celu ukazywania rzeczywistości społecznej już nie tylko od strony rządzących (to znaczy kierowania i kształtowania postaw odbiorców), ale fl ) W. I. L e n i n : Co robić? Dzieła t. 5 Warszawa 1950 s () ) W. I. Lenin: Najbliższe zadania władzy radzieckiej. Dzieła t. 27 Warszawa 1954 s u ) Może napiszecie mi krótko (maximum 2 3 stroniczki) ile jest listów od chłopów do Biedoty? Co jest ważnego (szczególnie ważnego) i nowego w tych listach? Nastroje? Sprawy aktualne?..." W. I. Lenin: List do W. Karpińskiego z 26 stycznia 1922 r. Dzieła t. 35 Warszawa 1957 s )...jako siła zorganizowana mogą korespondenci robotniczy i wiejscy odegrać w toku rozwoju prasy rolę transmisji i głosu proletariackiej opinii publicznej piętnującego braki społeczności radzieckiej...". J. W. Stalin: O korespondentach robotniczych. Dzieła t. 6 Warszawa 1951 s. 265.

12 12 IRENA TETELOWSKA również od strony rządzonych, czyli odzwierciedlania ich opinii. 13 ) Socjologiczna literatura amerykańska nazywa tę sytuację (językiem cybernetyki) sprzężeniem zwrotnym, ale w języku ideologów komunistycznych mówiło się o pasie transmisyjnym i warto to przypomnieć. Niewątpliwie inną sprawą jest niestety stopień realizacji zadań postawionych w teorii przed prasą przez J. Stalina w czasie sprawowania przezeń kierowniczej funkcji w partii. Trudno jednak pomijać milczeniem te jego koncepcje, które utworzyły teoretyczny model prasy komunistycznej i stanowią konsekwentną kontynuację dorobku W. Lenina. Drugim wielkim problemem, który wymieniłam wśród trzech węzłowych kwestii teorii prasy nowego typu odczytywanej z dzieł Lenina, to jej model tematyczny, czyli treść, która miała ją cd razu zasadniczo odróżnić od prasy kapitalistycznej. Problem ten pojawia się u Lenina wielokrotnie, ale znów mamy do czynienia z dwoma różnymi punktami widzenia: jeden pochodzi z okresu przed objęciem władzy, a drugi z okresu po jej objęciu. Tak więc, w pierwszym z wymienionych okresów jest to wołanie o...nieodzowne pismo polityczne...", bo...bez organu politycznego nie do pomyślenia jest w Europie współczesnej ruch robotniczy...", bo...powinniśmy... rozbudzić we wszystkich, choć trochę świadomych warstwach ludu, pasję demaskowań politycznych...". 14 ) Natomiast lata po rewolucji (1918, 1919) przynoszą rewizję dotychczasowych poglądów. W. Lenin pisze:...powinniśmy przekształcić prasę z organu sensacji... w narzędzie nowego wychowywania mas pod względem ekonomicznym... w poważny organ ekonomicznego wychowania... Na pierwszym zaś miejscu prasa będzie musiała stawiać zagadnienia pracy w ich bezpośrednio praktycznym ujęciu". 15 ) Zdania wypowiedziane w marcu rozszerzy Lenin w kwietniu tego samego roku i powie jeszcze ostrzej:...trzeba zabrać się systematycznie do tego... by prowadzona była praca nad stworzeniem takiej prasy, która nie zabawiałaby i nie tumaniła mas politycznymi sensacyjkami i błahostkami, lecz poddawała ocenie... zagadnienia codziennej ekonomiki". 16 ) Myśli te narastają dalej 13 ) sens zawiera się nie w przemawianiu, lecz w tym, że prasa zadzierzga więź między partią a klasą robotniczą, więź która pod względem swej mocy dorównuje każdej z przekładni o charakterze masowym... prasa... jeden z pasów transmisyjnych między partią a klasą robotniczą". J. W. Stalin: Prasa jako kolektywny organizator. Dzieła t. 5, Warszawa 1950 s My, kierownicy, widzimy rzeczy, zdarzenia, ludzi tylko z jednej strony, powiedziałbym z góry. Nasze pole widzenia zatem jest mniej lub więcej ograniczone. Masy przeciwnie, widzą rzeczy, zdarzenia, ludzi z drugiej strony, powiedziałbym, z dołu. Ich pole widzenia jest zatem również do pewnego stopnia ograniczone. Aby otrzymać prawidłowe rozstrzygnięcie zagadnienia, należy połączyć te dwa doświadczenia...". J. W. Stalin: O brakach pracy partyjnej...". Za broszurą: O roli i zadaniach prasy cz. II Warszawa 1951 s. 3/4. 14 ) W. I. Lenin: Od czego zacząć? Dzieła t. 5 Warszawa 1950 s ) W. I. Lenin: Pierwszy szkic artykułu: Najbliższe zadania władzy radzieckiej. Dzieła t. 27 Warszawa 1954 s. 204, 205, ) W. I. Lenin: Najbliższe zadania władzy radzieckiej. Dzieła t. 27 Warszawa 1954 s

13 LENINOWSKA KONCEPCJA PRASY 13 i dodatkowe spotęgowanie znajdują w polemicznym ferworze. Jest moment, w którym politykę nazwie W. I. Lenin trajkotaniem", 17 ) kiedy uważać ją będzie za wyjaśnioną", 18 ) a więc możliwą do pomijania i zażąda, by zagadnień aktualnych" 19 ) było dziesięć, a może nawet sto razy mniej i aby zastąpiły je opisy pracy przodujących komun. Koncepcje W. Lenina dotyczące teoretycznego modelu prasy socjalistycznej wymagają szczególnej refleksji w naszej współczesności. Przez wiele lat (a i dzisiaj nie jest to rzadkie) stanowczo uznawało się tak w pracach teoretycznych jak i propagandowych żądanie wysuwania ekonomiki na plan pierwszy, tak by zasadniczo dystansowała wszystko inne, a więc również bieżącą informację polityczną. Uznawano to żądanie za absolutnie podstawowe i stale trwałe. Wbrew jednak tym wymaganiom, albo raczej obok nich, bieżąca informacja polityczna rozszerzała się w prasie, i narastała jej potrzeba wśród czytelników. W konsekwencji zaś dochodziło do sprzeczności, wynikającej z uznania za trwałe zaleceń o charakterze wyraźnie sytuacyjnym. Bogatego materiału do rozważań na ten temat dostarcza współczesna historia rozwoju postępowej prasy wyzwalających się krajów afrykańskich. Sytuacja w pewnym sensie powtarza się. Pierwszy okres kształtowania się państwowości to docieranie ze słowem drukowanym jedynie do elity umiejącej czytać. Treść prasy to manifesty rewolucyjne. Jednak nieomal natychmiast po objęciu władzy ustępują one miejsca tematyce ekonomicznej. Polemiki ideologiczne pozostają w czasopismach (a więc znów znikają z dzienników) dla elit. Nowinki polityczne" aby użyć sformułowania W. Lenina stają się oczywiście i bezsprzecznie nieważne w sytuacji, w której trzeba masy w ogóle nauczyć pracować, nauczyć pracować na nowych zasadach, nauczyć odpowiedzialności za powierzone narzędzia i efekt roboty, a w konsekwencji nauczyć uzyskiwać dobra warunkujące byt wszystkich i ich nowego państwa. 20 ) Z biegiem lat jednak sytuacja się zmienia. W państwie nowoczesnym człowiek zdolny do świadomego celów wspólnoty zaan- 17 ) Mniej trajkotania politycznego... Więcej uwagi poświęcać temu, jak masy robocze i chłopskie w swej codziennej pracy budują rzeczy nowe". W. I. Lenin: O charakterze naszych gazet. Dzieła t. 28 Warszawa 1954 s ) Mniej polityki. Polityka została całkowicie wyjaśniona"... Powtarzam, że o tej polityce można i należy mówić zupełnie krótko". W. I. Lenin: O charakterze naszych gazet. Dzieła t. 28 Warszawa 1959 s ) Niech będzie u nas dziesięć razy mniej materiału prasowego (być może, byłoby dobrze, gdyby go było 100 razy mniej), materiału prasowego poświęconego tzw. zagadnieniom aktualnym ale niech będzie u nas rozpowszechniana w setkach tysięcy i milionach egzemplarzy prasa zapoznająca całą ludność z wzorowym postawieniem sprawy w niewielu wyprzedzających inne komunach pracy w państwie". W. I. Lenin: Szkic art. Najbliższe zadania władzy radzieckiej". Dzieła t. 27 Warszawa 1954 s ) Na podstawie książki J. Chałasińskiego i K. Chałasińskiej: Bliżej Afryki. Warszawa 1965, a także wykładu J. Prokopczuk a wygłoszonego w Krakowie w dniu 3 XI1967 r. na konferencji poświęconej 50 rocznicy Rewolucji Październikowej.

14 14 IRENA TETELOWSKA gazowania się w pracę, to człowiek w pełni współczesny, a więc rozumiejący już nie tylko gospodarkę, ale również i politykę gospodarczą i politykę w ogóle. Co więc w świetle dość daleko idącej krytyki pozostaje trwałego z tych imyśli Lenina? Niewątpliwie samo opisanie istotnej cechy prasy nowego typu i uznanie, że jest nią trwałe zainteresowanie ludzką pracą, codziennym trudem milionowych zespołów pracujących, niezwykłymi stanowiącymi wzorzec postępowania dla innych osiągnięciami roboczych jednostek. Jest to zalecenie eksponowania bohaterstwa i wzniosłości pracy, stanowiącej przecież większą część naszego życia i to część decydującą o jego przebiegu bo tę, w której człowiek potwierdza i realizuje swoje człowieczeństwo. I to jest niewątpliwie istotna cecha prasy nowego typu, w sposób trwały i wyraźny różniąca ją od prasy kapitalistycznej. Natomiast z całkowitym przesunięciem zainteresowania gazety na sprawy ekonomiczne trudno byłoby się w naszych czasach pogodzić. Dlatego prawdopodobnie z tamtych przemyśleń należy uznać za trwałe i pozostawić jedynie wymaganie stałego opisu ludzkiego trudu. Nie możemy też ma pewno twierdzić, że to nie o ten wątek jako o trwały szło W. Leninowi wtedy, kiedy przeciwstawiał się politycznym nowinom" i zagadnieniom aktualnym". Zwroty te bowiem pozostały niewytłumaczone przez samego autora, a trudno przecież zgodzić się, by wypowiadając je miał na myśli całą ogólną informację polityczną on tak ostro na innym miejscu żądający politycznego wykształcenia mas. Można też przypuszczać, że było to po prostu polemiczne iw potocznym języku wypowiedziane przeciwstawienie się zalewowi błahych drobiazgów i politycznej sensacji w najprymitywniejszym tego słowa znaczeniu. Ale jeśli była to rzeczywiście deprecjacja informacji politycznej w naszych czasach, to jest w czasach kiedy potrzeba tej wiedzy rzeczywiście stanowi podstawę świadomego opowiadania się po stronie określonych ideałów musimy otwarcie powiedzieć, że owa ekonomiczna redukcja jest już dziś dla nas nie do przyjęcia. Dziś trzeba mówić o konieczności połączenia dwóch wątków: polityki i ekonomiki, jako wzajemnie się warunkujących. Dopiero bowiem człowiek rozumiejący współczesny świat, czyli człowiek poinformowany o nim, a więc włączony do światowej wspólnoty poprzez wiedzę i styczności pośrednie, staje się zdolny do właściwych zachowań wobec wysiłku własnego i wysiłku drugich. Ostatni iproblem, który chciałabym tu poruszyć, to formy czy inaczej metody działania prasy nowego typu, które w sposób najskuteczniejszy mają doprowadzić ją do pełnego oddziaływania na odbiorców. I znów W. Lenin pisze o tym wielokrotnie ale spośród wielu jego myśli wybieram cztery. Pierwszą, wypowiedzianą bardzo wcześnie, bo w r. 1900; drugą w r. 1912; trzecią w r i wreszcie czwartą w r Cytuję kolejno: Trzeba stworzyć... ogólną literaturę partyjną... (taką, która IT) wyrażałaby wszystkie odcienie zdań i poglądów panujących wśród socjaldemokratów rosyjskich... jako towarzyszy związanych wspólnym programem

15 LENINOWSKA KONCEPCJA PRASY 15 i wspólną walką w szeregach wspólnej organizacji". 21 ) Pismo socjalistyczne powinno toczyć polemikę... z życiem, zaczepnie, samodzielnie wysuwając zagadnienia... Nie wolno przed robotnikami ukrywać rozbieżności to szkodliwe, zgubne, śmieszne". Gazeta,,...zginie, jeśli będzie tylko popularnym, pozytywnym pismem... gazeta, która pozostaje w tyle jest zgubiona". 22 ) W zbyt małym stopniu wychowujemy masy na... wzorach ze wszystkich dziedzin życia, a to jest głównym zadaniem prasy w okresie przejścia od kapitalizmu do komunizmu... Więcej kontrolowania tego, w jakim stopniu komunistyczne jest to nowe". 23 ) I cytat ostatni: Nam potrzebna jest pełna i prawdziwa informacja. A prawda nie może zależeć od tego, komu ma służyć". 24 ) Wszystkie te myśli ipochodzą z bardzo różnych okresów. Wypowiadał je W. Lenin w kontekście różnych zdarzeń od wskazań dla Iskry poczynając, a na zaleceniach dla organizującej się agencji prasowej kończąc. Jest w nich jednak jeden wątek wspólny, a mianowicie żądanie pisania wszystkiego o wszystkim, żądanie, by czytelnik gazety komunistycznej znajdował w niej odpowiedź na wszystkie sprawy niejasne, wszystkie problemy wątpliwe i by je poznawał jako wypowiadane z określonej pozycji» frj- pozycji komunistycznej, a nie dowiadywał się o czymkolwiek z pozycji obcych jego klasie i jego ustrojowi. Rozpatrywałam wymienione we wstępie trzy kwestie teorii prasy nowego typu z punktu widzenia jej trwałości, współczesnej aktualności oraz stopnia realizacji po upływie lat w trakcie całego niniejszego wykładu. Obecnie spróbuję jeszcze lapidarnego podsumowania odpowiedzi na te trzy pytania-problemy. Ogólna, podstawowa leninowska teoria prasy jest absolutnie trwała, tak trwała, że współczesna nauka o środkach masowego przekazu (,tj. nauka, której wtedy gdy W. Lenin pisał swoje prace, w ogóle nie było) nie wyszła poza nią, a często nawet nie osiągnęła jej generalizacji, gubiąc się w zbytnim empiryzmie. Natomiast model tematyczny gazet projektowany przez Lenina z treści ekonomicznych uznawanych za najważniejsze i zasadnicze po upływie kilkudziesięciu lat wymaga aktualizacji. Zalecenia metod pracy zaś, które mają gazetoim zapewnić skuteczność oddziaływania, gdyby dziś uznać za absolutnie obowiązujące niewątpliwie uczyniłyby naszą prasę naprawdę współczesną. 21 ) W. I. Lenin: Projekt oświadczenia redakcji pism Iskra i Zaria. Dzieła t. 4 Warszawa 1953 s. 340, ) W. I. Lenin: List do redakcji Niewskaja Zwiezda. Dzieła t. 35 Warszawa 1957 s. 20, ) W. I. Lenin: O charakterze naszych gazet. Dzieła t. 28 Warszawa 1954 s ) W. I. Lenin: List do E. S. Wargi z 11X1912 r. Pisma t. 54 Moskwa 1965 s Do listu na s. 723/4 zamieszczono następujące wyjaśnienie: Opublikowany tutaj list W. I. Lenina okazuje się być odpowiedzią E. S. Wardze, który w swoim liście do W. I. Lenina z 31 sierpnia 1921 r. dotyczącym jego poglądów na temat organizacji Informacyjnego Instytutu utrzymywał, że zachodzą daleko idące zasadnicze różnice zdań w odniesieniu do celu tegoż Instytutu".

16 16 IRENA TETELOWSKA Na zakończenie pragnę jeszcze uczynić dwa dość zasadnicze zastrzeżenia. Otóż tak w tytule niniejszego artykułu, jak i później, w treści, posługiwałam się pojęciem: prasa nowego typu". Natomiast niektórzy znawcy teorii leninowskich twierdzą, że w czasach, w których działał i pisał twórca rewolucji, nie można było w ogóle mówić o prasie nowego typu. Była to po prostu prasa rewolucyjna, prasa socjalistyczna. Pragnę więc wyjaśnić, że pojęciem,,prasa nowego typu" posługuję się z pełną świadomością uznając, że gdy mówimy o leninowskiej teorii prasy, mówimy o początkach prasy nowego typu, o jej ideowych podwalinach, do dzisiaj jeszcze kształtowanych. Bo chyba nic nie upoważnia nas do stwierdzenia, że współczesna prasa krajów socjalistycznych wykształtowała już dojrzały model prasy nowego typu. Przeciwnie nawet obserwujemy odchodzenie od tego, co w tamtych teoriach jest niepodzielnie związane z socjalizmem. Drugie wyjaśnienie ma charakter czysto formalny. Wykład ten bowiem nie ogarnął całego ogromnego materiału, wymagającego analizy i ponownego odczytywania. Oparłam się jedynie na kilkunastu pracach, choć co prawda najważniejszych i najpopularniejszych. Jest to jednak tylko sugestia wskazująca na to, jak ogromna jest potrzeba powrotu do tekstów, od których oddziela nas już kilkadziesiąt lat.

17 MAKIAN TYROWICZ PRASA KRAKOWSKA W DZIEJACH POLSKIEGO DZIENNIKARSTWA Z początkiem grudnia 1967 r. Pracownia Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego PAN i Ośrodek Badań Prasoznawczych zorganizowały sympozjum historyków prasy na temat: Historia prasy polskiej a kształtowanie się kultury narodowej". Po trzydniowych obradach w stolicy, uczestnicy konferencji przybyli do Krakowa, gdzie prof, dr M. Tyrowicz wygosił odczyt, który poniżej drukujemy. Powszechnie panującą jest opinia, że w historii polskiego dziennikarstwa, czasopiśmiennictwa i publicystyki Kraków odegrał rolę wyróżniającą i szczególnie doniosłą w rozwoju kultury narodowej. Jakkolwiek sąd ten jak każdy sąd ogólny należałoby skorygować, wskazując na inne, w różnych okresach bardzo żywotne i pełne talentów ośrodki naszej prasy, to jednak trudno nie dostrzec wyjątkowej doniosłości i płodności Krakowa na tym polu kultury narodowej. Już sam fakt, że gród podwawelski przed przeszło trzystu laty był kolebką Merkuriusza Polskiego pierwszej nowożytnej gazety polskiej, mówi bardzo wiele. Mało tego. Na przeszło sto lat wcześniej tu właśnie pojawiać się poczęły druki informacyjne, które dzisiejsi historycy prasy słusznie określają jako zjawisko prymitywu prasowego". W okresie Oświecenia, a następnie w różnych okresach doby porozbiorowej, Kraków wzbogacił polski dorobek w dziennikach i czasopismach dając w nich nie tylko strawę duchową dla ludności miasta i najbliższego regionu, ale i zapładniając dalsze ośrodki życia polskiego myślą postępową i twórczą. Musiały zatem działać na tutejszym terenie bodźce i warunki specjalne dla narodzin i rozkwitu wydawnictw periodycznych, sil- 2 Zeszyty Prasoznawcze

18 18 MARIAN TYROWICZ niejsze, niż w innych regionach Polski. Dlatego niechaj mi będzie wolno w tym syntetycznym i z konieczności lapidarnym obrazie wyznaczyć najpierw te etapy rozwojowe, w których prasa i czasopiśmiennictwo krakowskie przeżywały okresy swych wzlotów i promieniowania na Polskę. Dopiero po tym ustaleniu periodyzacyjnym będzie nam łatwiej wejrzeć w charakterystykę poszczególnych faz rozwojowych. Pierwszym niewątpliwie etapem interesującego nas rozwoju jest okres tzw. prymitywu prasowego w Krakowie, tj. w. XVI i pierwsza połowa w. XVII. Łączą się z tymi początkami prawie bezpośrednio narodziny Merkuriusza Polskiego w 1661 r. i kilku pism wydawanych prawie do końca tego stulecia. Działały na tym etapie bodźce tak doniosłe, jak Uniwersytet Krakowski, zażywający w dobie Odrodzenia rozgłosu także poza Rzplitą, jako uczelnia i skupisko uczonych; znaczenie podstawowe miał również fakt rezydencji królewskiej na Wawelu do 1596 r. Ponadto z handlowej i politycznej pozycji miasta wynikła instytucja poczty krakowskiej, jednej z pierwszych na ziemiach polskich, z sytuacji zaś kulturalnej rozwój tutejszych drukarń. Zmierzch kultury narodowej w dobie saskiej padł jednak cieniem również na krakowskie czasopiśmiennictwo. Dopiero doba Oświecenia, która przetrwała aż do początków dziejów naszych po Kongresie Wiedeńskim to drugi okres prasy tutejszej. Kołłątajowskie reformy Uniwersytetu, przygotowania insurekcji kościuszkowskiej pod Wawelem, następnie konsekwencje kampanii napoleońskich, szczególnie w 1809 i 1812 г., wreszcie powołanie do życia w 1815 r. Rzeczypospolitej Krakowskiej stanowiły te polityczne i kulturalne warunki, wśród których żywot niektórych pism czasowych" (jak prasę wówczas zwano) zabił żywszym tętnem. Trzeci z kolei etap w dziejach prasy krakowskiej to okres rewolucyjny, szczególnie wybuchy 1846 i 1848 r. Wiadomo, że burzliwa Wiosna Ludów stanowiła prawdziwy przełom w rozwoju publicystyki i dziennikarstwa w ówczesnych dwu zaborach: austriackim i pruskim. Zniesienie cenzury, ogłoszenie pierwszych konstytucji austriackiej i pruskiej, masowy napływ emigrantów polskich z Zachodu, przeważnie spod znaku Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, wśród nich wielu przodujących talentów publicystycznych wszystko to uczyniło z Krakowa teren bujnej produkcji czasopiśmienniczej, niestety szybko stłumionej przez reakcję. Prasa krakowska oczywiście jawna (tajnej nie bierzemy pod uwagę w tych rozważaniach) przeżywała przez kilkadziesiąt lat okres trudny; przeważnie były tu pisma o zasięgu lokalnym, acz nie brakowało wśród nich kilkunastu organów oryginalnej myśli politycznej i wytrawnych redaktorów. Dopiero ostatnie dwadzieścia lat XIX stulecia i początek XX-go, okres zwany w literaturze Młodą Polską, stworzyły w Krakowie ośrodek prasowy, promieniujący na całą Polskę myślą społeczną, literacką i artystyczną; jest to czwarty okres dziennikarstwa i czasopiśmiennictwa krakowskiego. Dużą rolę bodźców w tej dzie-

19 DZIEJE PRASY KRAKOWSKIEJ 19 dżinie odegrał fakt skupienia tutaj właśnie literackiej i artystycz*' nej awangardy z całego kraju; tu również zakwitła myśl socjalistyczna, tu gotował się polski udział w pierwszej wojnie światowej. Dwa następne etapy prasy krakowskiej to czasy Drugiej Rzeczypospolitej, czyli międzywojennego dwudziestole 1 - c i a i wreszcie współczesna nam prasa Polski Ludowej. Najnowsze badania historyków prasy wykazują, że pierwsze pędy polskich druków informacyjnych zakiełkowały bujnie właśnie w Krakowie. Początki te nazywa się słuszme prymitywem prasowym", ponieważ po-za cechami informacyjności i aktualizacji treser były one pozbawione określonej periodyczności i szerszego adresu czytelniczego; że zawierały jednak aktualne wiadomości interesujące odbiorcę, wskazują same ich tytuły: Awizy", Nowiny",,,Hi^ storie", w drukach niemieckich docierających pod Wawel: Zeitungen", Kurze Beschreibungen", lub Sendbriefe", łacińskie Epistolae" czy Relationes" (te ostatnie czasem z dodatkiem Semestrales"). Wśród druków XVI w. spotykamy wiele tego rodzaju utworów, ale mylilibyśmy się bardzo, gdybyśmy prymityw prasowy wią- 1 zali tylko z tym stuleciem. Podobne bowiem druki aktualnościowe występowały również w stuleciu następnym (czasem i w XVIII w.)', kiedy to dziennikarstwo wzniosło się już na nowoczesny poziom redakcyjny i informacyjny. Krakowski prymityw prasowy, obsługujący głównie dwór królewski i domy możnych panów a także niektóre domy mieszczańskie, prowadzące rozległe stosunki handlowe z zagranicą miał poza tym także odmienny charakter od wyżej wymienionych. Były to o nieustalonej periodyczności gazetki dla dworu, listy handlowe, okolicznościowe efemerydy i druki ulotne; jako przykłady wymienić można relacje zagraniczne dostarczane głównie z Wiednia do kancelarii nadwornej Zygmunta Starego i korespondencje informacyjno-handlowe Jana i Seweryna Bonerów z niemieckim domem Fuggerów. O ile gromadzenie i redagowanie tych wiadomości w formie rękopiśmiennej było fachem tzw. nowelantów, tj. zawodowych spisywaczy aktualnych informacji, działających już w XV w. w Wiedniu, w miastach włoskich i niemieckich o tyle tempo docierania ich do rąk odbiorców zależało od sprawności pierwszych urządzeń pocztowych w Polsce, a forma typograficzna od drukarń tutejszych. Na jednym i drugim polu Kraków był ośrodkiem pionierskim; między 1550 a 1570 r. naro-- dziło się tu pięć przedsiębiorstw pocztowych, łączących Kraków z miastami niemieckimi, z Wenecją, z miastami czeskimi i Wilnem (były to kolejno imprezy Bonerów, Prospera Provano, Krzysztofa Taxis, Sebastiana Monteluppiego). Rozwój drukarń, najgłośniejszych w XVI w. w Krakowie to oficyny F. Unglera, J. Hallera, H. Wietora i M. Wierzbięty. Na tym tle jaśniej zarysowuje się krakowska geneza Merkuriusza Polskiego dzieje wszystkiego świata w sobie zamykającego dla informacji pospolitej. Pierwszy jego numer ujrzał światło dzienne 3 stycznia 1661 r. Znane są wprawdzie wcześniejsze druki periodyczne gdańskie wydawane od 1619 r. przez Andrzeja Hüncfelda pt. Wöchentliche Zeitungen, następnie Wöchentliche Novellen, aie 2*

20 20 MARIAN TYROWICZ były to druki niemieckie, krótkotrwałe, o cechach zbliżonych do prymitywu prasowego. Tytuł naszego Merkuriusza wskazuje na filiacje z prasą zachodnioeuropejską: według KI. Bąkowskiego z holenderskim Mercurius Gallobelgicus, według J. Lankaua z angielskim Mercurius Britannicus Communicating the Affaires of Great Britain for the Better Information of the People. Drugi wywód tytułu jest bez wątpienia słuszniejszy skoro wiadomo, że inicjator pisma Hieronim Pinocci, sekretarz króla Jana Kazimierza, na trzy lata przed ukazaniem się Merkuriusza jeździł z misją dyplomatyczną do Londynu. Dzięki archiiwalnym odkryciom Jana Lankaua wiemy dziś, że nie Jan Aleksander Gorczyn, drukarz i sztycharz krakowski był ojcem Merkuriusza Polskiego, lecz ów Pinocci, ambitny Włoch z Lukki, który już w latach redagował pisany tygodnik dla dworu królewskiego, pomieszczając w nim najpierw w języku włoskim, następnie polskim depesze o faktach aktualnych i teksty niektórych dokumentów politycznych. Pinocci korzystał nie tylko z usług korespondentów polskich, ale i nowelantów włoskich, katalońskich, francuskich i niderlandzkich. Jako informator królewski znalazł on możnego protektora w osobie marszałka nadwornego koronnego Krzysztofa Opalińskiego, który walnie przyczynił się do powstania Merkuriusza. Pismo drukowano w oficynie Gorczyna, który zajął się również jego redakcją techniczną, korektą i kolportażem. Dzisiejsza prasoznawcza analiza Merkuriusza pozwala dojrzeć w nim nie tylko cechy nowoczesnej prasy politycznej z wyraźną preferencją tematyczną i dążnością do ustalonego układu redakcyjnego, do korzystania z coraz szerszego zagranicznego serwisu informacyjnego; przy lekturze poszczególnych wydań zastanawia polot redaktora w doborze wiadomości, wreszcie co bardzo ciekawe umiejętna i dyskretna propaganda interesów panującego dworu, walczącego w tym właśnie momencie o wprowadzenie w Rzplitej elekcji vivente rege. Toteż nic dziwnego, że nuncjatura papieska w Warszawie poczęła od 1661 r. dostarczać Stolicy Apostolskiej zredagowaną w języku włoskim Continuazione del Mercurio Polacco wzorowaną na naszym organie, ale bynajmniej nie polegającą na jego przekładzie; m. in. dowodzi tego fakt, że kiedy Merkuriusz Polski preferował wiadomości zagraniczne, Kontynuacja dawała przewagę tematyce krajowej. Schyłek XVII w. tj. lata od uczynił znów gród podwawelski ośrodkiem wydawniczym kilku druków periodycznych, jak Awizy Wszelakie, Nova Exotica, a także redagowany po łacinie miesięcznik Mercurius Polonicus. Ich wydawcy i redaktorzy: Jerzy Aleks. Priami i Józef Pestalocci popadli w jeden z pierwszych na naszych ziemiach konflikt prawny z powodu nierespektowania przez Pestalocciego przywileju Jana III Sobieskiego dla Priamiego na wydawanie nowin cudzoziemskich a także dotyczących naszych ziem". Konflikt ten był niewątpliwie dowodem samoobrony indywidualnej inicjatywy czyli tzw. monopolu prasowego przed szerszą akcją imprez prasowych, obliczonych na zysk i konkurencyjne zdobywanie coraz szerszych kręgów czytelniczych. Dopiero upadek kultury

rzeczownik prasa pochodzi od łac. presso, czyli tłoczyć; nazwa pochodzi zatem od sposobu produkcji - odciskanie określonych

rzeczownik prasa pochodzi od łac. presso, czyli tłoczyć; nazwa pochodzi zatem od sposobu produkcji - odciskanie określonych Prasa, podział prasy i gatunków prasowych rzeczownik prasa pochodzi od łac. presso, czyli tłoczyć; nazwa pochodzi zatem od sposobu produkcji - odciskanie określonych znaków na papierze; według Prawa Prasowego

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII ( wg programu Wczoraj i dziś nr dopuszczenia 877/4/2017 ). Rok szkolny 2017/2018 Ocena dopuszczająca : - zna datę i postanowienia

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne..

Spis treści. Wstęp Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne.. Spis treści Wstęp... 7 Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne... 11 Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne.. 27 Rozdział III Demokracja i totalitaryzm. Kryzys polityczny

Bardziej szczegółowo

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. C:\DOKUMENTY\RECENZJE\Recenzja M. Bryxa rynek.doc Recenzja opracowania M. Bryxa pt : Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. Rynek nieruchomości jest w Polsce stosunkowo nowym, lecz wzbudzającym

Bardziej szczegółowo

ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII

ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII Zakładane osiągnięcia uczniów to wiadomości i umiejętności, którymi uczeń powinien się wykazywać po zakończeniu nauki w szkole podstawowej. Dzięki przyporządkowaniu

Bardziej szczegółowo

HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny

HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny - wymienia datę kongresu wiedeńskiego, cele i główne państwa - wie, na czym polegała rewolucja przemysłowa - potrafi wymienić nowe idee polityczne

Bardziej szczegółowo

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) 6. Dziedzictwo antyku. Uczeń: 1) charakteryzuje

Bardziej szczegółowo

Anatolij Łunaczarski. Wychowanie a Nowa Polityka Ekonomiczna

Anatolij Łunaczarski. Wychowanie a Nowa Polityka Ekonomiczna Anatolij Łunaczarski Wychowanie a Nowa Polityka Ekonomiczna 1 http://maopd.wordpress.com/ Artykuł Anatolija Łunaczarskiego z roku 1921. Maoistowski Projekt Dokumentacyjny 2013 2 Towarzysz Lenin w artykule

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp Rozdział III

Spis treści. Wstęp Rozdział III Spis treści Wstęp... 9 Rozdział I Wiadomości ogólne o konstytucji jako najważniejszym w państwie akcie prawnym... 13 1. Pojęcie, geneza i funkcje konstytucji... 13 2. Konstytucja ustawą zasadniczą państwa...

Bardziej szczegółowo

HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA

HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA 2016-09-01 HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje

Bardziej szczegółowo

Semestr: zimowy. Zaliczenie: Praca pisemna Test końcowy Aktywność na zajęciach

Semestr: zimowy. Zaliczenie: Praca pisemna Test końcowy Aktywność na zajęciach Nazwa przedmiotu: EPOKA POLITYCZNYCH I KULTUROWYCH PRZEŁOMÓW - EUROPA W XX- XXI WIEKU Kod przedmiotu: Forma zajęć: Seminarium Język: polski Rok: III 2013/201 4 Semestr: zimowy Zaliczenie: Praca pisemna

Bardziej szczegółowo

Symbol EKO S2A_W01 S2A_W02, S2A_W03, S2A_W03 S2A_W04 S2A_W05 S2A_W06 S2A_W07 S2A_W08, S2A_W09 S2A_W10

Symbol EKO S2A_W01 S2A_W02, S2A_W03, S2A_W03 S2A_W04 S2A_W05 S2A_W06 S2A_W07 S2A_W08, S2A_W09 S2A_W10 Załącznik do uchwały nr 73 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 30 stycznia 2013 r. Opis zakładanych efektów kształcenia Nazwa kierunku studiów: Administracja 1. Odniesień efektów kierunkowych do

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki

Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Załącznik nr 2 do Uchwały Nr XXIII 24.5/15 z dnia 25 marca 2015 r. Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Specjalizacja tekstologiczno-edytorska

Specjalizacja tekstologiczno-edytorska Specjalizacja tekstologiczno-edytorska Specjalizacja tekstologiczno-edytorska umożliwia zdobycie wiedzy z zakresu tekstologii i edytorstwa naukowego oraz podstawowych umiejętności niezbędnych do samodzielnego

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Lp. K_W01 K_W02 Nazwa Wydziału: Wydział Filozoficzny Nazwa kierunku

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI Przedmowa Wprowadzenie: Próba konceptualizacji rosyjskiego procesu rewolucyjnego Rozdział 1. Rewolucje a rewolucja rosyjska

SPIS TREŚCI Przedmowa Wprowadzenie: Próba konceptualizacji rosyjskiego procesu rewolucyjnego Rozdział 1. Rewolucje a rewolucja rosyjska SPIS TREŚCI Przedmowa.................................. 11 Wprowadzenie: Próba konceptualizacji rosyjskiego procesu rewolucyjnego 1904 1934... 21 1. Różne interpretacje... 23 Debata wśród emigrantów...

Bardziej szczegółowo

Władysław Pluta odpowiada na pytania Agnieszki Ziemiszewskiej. największe emocje wywołują we mnie dzieła racjonalne

Władysław Pluta odpowiada na pytania Agnieszki Ziemiszewskiej. największe emocje wywołują we mnie dzieła racjonalne Władysław Pluta odpowiada na pytania Agnieszki Ziemiszewskiej największe emocje wywołują we mnie dzieła racjonalne PLAKAT: WŁADYSŁAW PLUTA największe emocje wywołują we mnie dzieła racjonalne Władysław

Bardziej szczegółowo

Plan pracy kółka dziennikarskiego. rok szkolny 2007/2008. opiekun mgr Urszula Warmuz

Plan pracy kółka dziennikarskiego. rok szkolny 2007/2008. opiekun mgr Urszula Warmuz Plan pracy kółka dziennikarskiego rok szkolny 2007/2008 opiekun mgr Urszula Warmuz Cele główne: tworzenie gazetki szkolnej WOJKO redagowanej przez uczniów, współpraca z redakcją gazety lokalnej Kurier

Bardziej szczegółowo

Szwedzki dla imigrantów

Szwedzki dla imigrantów Szwedzki dla imigrantów Cel kształcenia Celem kształcenia w ramach kursu Szwedzki dla imigrantów (sfi) jest zapewnienie osobom dorosłym, które nie posiadają podstawowej znajomości języka szwedzkiego, możliwości

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU SOCJOLOGIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU SOCJOLOGIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU SOCJOLOGIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Symbol efektu kierunkowego K_W01 K_W02 K_W03 K_W04 K_W05 K_W06 K_W07 K_W08 K_W09 K_W10 Po ukończeniu studiów absolwent:

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN GIMNAZJALNY W ROKU SZKOLNYM 2012/2013

EGZAMIN GIMNAZJALNY W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 EGZAMIN GIMNAZJALNY W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI Numer zadania Wymagania ogólne (z podstawy programowej) 1. II. Analiza

Bardziej szczegółowo

posiada podstawową wiedzę o instytucjonalnych uwarunkowaniach polityki społecznej.

posiada podstawową wiedzę o instytucjonalnych uwarunkowaniach polityki społecznej. Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy System Oceniania z Historii

Przedmiotowy System Oceniania z Historii 1.Cele oceniania Przedmiotowy System Oceniania z Historii - dokonanie diagnozy wiedzy i umiejętności uczniów - pogłębienie wiedzy o uczniach oraz dostosowanie nauczania do ich potrzeb i możliwości, -dostarczanie

Bardziej szczegółowo

Opracowanie: mgr Agnieszka Ratajczyk wychowawca świetlicy szkolnej. PROGRAM KOŁA DZIENNIKARSKIEGO MŁODY DZIENNIKARZ.

Opracowanie: mgr Agnieszka Ratajczyk wychowawca świetlicy szkolnej. PROGRAM KOŁA DZIENNIKARSKIEGO MŁODY DZIENNIKARZ. Opracowanie: mgr Agnieszka Ratajczyk wychowawca świetlicy szkolnej. PROGRAM KOŁA DZIENNIKARSKIEGO MŁODY DZIENNIKARZ (program własny) I. Wstęp Program koła dziennikarskiego jest propozycją zajęć pozalekcyjnych

Bardziej szczegółowo

Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego

Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego WYŻSZA SZKOŁA STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH W ŁODZI WYDZIAŁ STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH I DYPLOMACJI Michał Adamski Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego Praca doktorska napisana pod kierunkiem

Bardziej szczegółowo

4) praktyczne opanowanie umiejętności ogólnych i specjalistycznych, których wpojenie należy do celów nauczania przewidzianych programem nauczania,

4) praktyczne opanowanie umiejętności ogólnych i specjalistycznych, których wpojenie należy do celów nauczania przewidzianych programem nauczania, I. Przedmiotem oceny są: 1) wiadomości i umiejętności według programu nauczania z języka polskiego dla zasadniczej szkoły zawodowej w zakresie podstawowym, o programie nauczania z języka polskiego w danej

Bardziej szczegółowo

(3) Odniesienie do Efektów kształcenia w obszarze kształcenia (symbole)

(3) Odniesienie do Efektów kształcenia w obszarze kształcenia (symbole) Efekty kształcenia dla kierunku Dziennikarstwo i komunikacja społeczna Wydział prowadzący kierunek studiów: Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych Kierunek studiów: dziennikarstwo i komunikacja

Bardziej szczegółowo

Bibliografie literackie online. oprac. dr Aneta Drabek

Bibliografie literackie online. oprac. dr Aneta Drabek Bibliografie literackie online oprac. dr Aneta Drabek Polska Bibliografia Literacka online Polska Bibliografia Literacka jest (z założenia) bieżącą bibliografia literacką. Ukazuje się od 1954 r., kiedy

Bardziej szczegółowo

Kierunkowe efekty kształcenia dla kierunku studiów: Stosunki Międzynarodowe. Poziom studiów: studia drugiego stopnia. Profil: ogólnoakademicki

Kierunkowe efekty kształcenia dla kierunku studiów: Stosunki Międzynarodowe. Poziom studiów: studia drugiego stopnia. Profil: ogólnoakademicki Instytut Politologii Wydział Nauk Społecznych Uniwersytet Opolski Kierunkowe efekty kształcenia dla kierunku studiów: Stosunki Międzynarodowe Poziom studiów: studia drugiego stopnia Profil: ogólnoakademicki

Bardziej szczegółowo

Łojek, Jerzy Nakłady gazet w Warszawie pod zaborem pruskim ( ) Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 6/1,

Łojek, Jerzy Nakłady gazet w Warszawie pod zaborem pruskim ( ) Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 6/1, Łojek, Jerzy Nakłady gazet w Warszawie pod zaborem pruskim (1796-1805) Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 6/1, 163-166 1967 M A T E R I A. Ł Y I D - O K U M E N T Y JERZY ŁOJEK NAKŁADY GAZET

Bardziej szczegółowo

Bibliografie literackie online. oprac. dr Aneta Drabek

Bibliografie literackie online. oprac. dr Aneta Drabek Bibliografie literackie online oprac. dr Aneta Drabek Polska Bibliografia Literacka online Polska Bibliografia Literacka jest (z założenia) bieżącą bibliografia literacką. Ukazuje się od 1954 r., kiedy

Bardziej szczegółowo

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU Rodzaje współczesnych mediów ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU Rodzaje współczesnych mediów ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU Rodzaje współczesnych mediów radio telewizja Internet publikacje książkowe ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU wideokasety filmy fonografia wysokonakładowa prasa płyty kasety dzienniki czasopisma serwisy agencyjne

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA KL. IV - VI. I. CELE KSZTAŁCENIA wymagania ogólne:

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA KL. IV - VI. I. CELE KSZTAŁCENIA wymagania ogólne: PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA KL. IV - VI I. CELE KSZTAŁCENIA wymagania ogólne: 1. Chronologia historyczna. Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego

Bardziej szczegółowo

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

BADANIE DIAGNOSTYCZNE Centralna Komisja Egzaminacyjna BADANIE DIAGNOSTYCZNE W ROKU SZKOLNYM 2011/2012 CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI GRUDZIEŃ 2011 Numer zadania 1. 2.

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016)

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) Ocena dopuszczająca: Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności określone

Bardziej szczegółowo

W odpowiedzi na artykuł Ihara Szauczuka Wyższa humanistyczna edukacja na Białorusi w okresie międzywojennym: szkic historyczny

W odpowiedzi na artykuł Ihara Szauczuka Wyższa humanistyczna edukacja na Białorusi w okresie międzywojennym: szkic historyczny Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej Rok 14 (2016) Zeszyt 1 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej (Yearbook of the Institute of East-Central Europe) Szczegóły publikacji oraz instrukcje

Bardziej szczegółowo

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja

Bardziej szczegółowo

Cena 24,90 zł. K U R S DZIENNIKARSTWA DLA SAMOUKÓW Małgorzata Karolina Piekarska

Cena 24,90 zł. K U R S DZIENNIKARSTWA DLA SAMOUKÓW Małgorzata Karolina Piekarska MAŁGORZATA KAROLINA PIEKARSKA Z zawodu dziennikarka prasowa i telewizyjna oraz pisarka, autorka powieści dla młodzieży. Z zamiłowania blogerka, której blog W świecie absurdów zyskał ponad 3 mln odsłon.

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku Administracja. Wydział Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego

Efekty kształcenia dla kierunku Administracja. Wydział Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego Efekty kształcenia dla kierunku Administracja Wydział Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego II stopień Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów Administracja należy do obszaru

Bardziej szczegółowo

Lud Podolski, Głos Podola, Ziemia Podolska

Lud Podolski, Głos Podola, Ziemia Podolska Lud Podolski, Głos Podola, Ziemia Podolska Terytorium współczesnej Ukrainy zamieszkały przez liczne grupy nieukraińców Radziecki spadek - to spadek niepodległej Ukrainy i niepodległej Polski Ludność polska

Bardziej szczegółowo

JĘZYK NIEMIECKI liceum

JĘZYK NIEMIECKI liceum JĘZYK NIEMIECKI liceum Przedmiotowy system oceniania i wymagania edukacyjne Nauczyciel: mgr Teresa Jakubiec 1. Przedmiotem oceniania w całym roku szkolnym są: - wiadomości - umiejętności - wkład pracy,

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem:

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Załącznik nr 1 do uchwały nr 445/06/2012 Senatu UR z dnia 21 czerwca 2012 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta I stopień

Bardziej szczegółowo

ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ ZAKRESY ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN LICENCJACKI OBOWIĄZUJĄCE W INSTYTUCIE DZIENNIKARSTWA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ A. DLA KIERUNKU DZIENNIKARSTWO I KOMUNIKACJA SPOŁECZNA I. Wiedza o mediach 1. Funkcje mediów.

Bardziej szczegółowo

Konkursu historycznego

Konkursu historycznego Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Salezjańskiego w Szczecinie Ul. Ku Słońcu 124 Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe Pod patronatem Zachodniopomorskiego Kuratora Oświaty Organizują Drugą edycję Konkursu historycznego

Bardziej szczegółowo

TEORIA POWSTANIA KAPITALIZMU

TEORIA POWSTANIA KAPITALIZMU TEORIA POWSTANIA KAPITALIZMU Kliknij, wg. Karla aby Polanyi edytować styl wzorca podtytułu Karl Polanyi Urodził się 25 października 1886,a zmarł 23 kwietnia 1964 - intelektualista węgierski. Znany głównie

Bardziej szczegółowo

Kilka słów o autorze. Józef Mackiewicz (ur r., zm. 31 stycznia 1985) polski pisarz i publicysta.

Kilka słów o autorze. Józef Mackiewicz (ur r., zm. 31 stycznia 1985) polski pisarz i publicysta. Droga donikąd Droga donikąd Józefa Mackiewicza została wydana w 1955 roku. Została uznana za najważniejszą polską powieść o zagładzie Kresów Północnych i Wilna w czasie okupacji sowieckiej. Kilka słów

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA KLASA I KLASA II KLASA III

KRYTERIA OCENIANIA KLASA I KLASA II KLASA III KRYTERIA OCENIANIA II ETAP EDUKACYJNY - JĘZYK ANGIELSKI KLASA I KLASA II KLASA III DOPUSZCZAJĄCY: rozumie proste polecenia nauczyciela, poparte gestem; rozumie proste zwroty grzecznościowe i proste pytania;

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY W KLASIE II GIMNAZJUM

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY W KLASIE II GIMNAZJUM WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY W KLASIE II GIMNAZJUM POZIOM WYMAGAŃ KONIECZNY ocena dopuszczająca zna pojęcia: kolonia, odkrycia geograficzne, renesans, odrodzenie, humanizm, reformacja, kontrreformacja,

Bardziej szczegółowo

Narodowe Czytanie Stefan Żeromski Przedwiośnie

Narodowe Czytanie Stefan Żeromski Przedwiośnie Narodowe Czytanie 2018 Stefan Żeromski Przedwiośnie Stefan Żeromski Żeromski urodził się 14 X 1864 roku w Strawczynie pod Kielcami, w patriotycznej szlacheckiej rodzinie. Trudna sytuacja materialna, częste

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI 4-6. Warunkiem pozytywnej oceny jest regularna obecność ucznia na lekcji lub obecność nieregularna

WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI 4-6. Warunkiem pozytywnej oceny jest regularna obecność ucznia na lekcji lub obecność nieregularna WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI 4-6 Warunkiem pozytywnej oceny jest regularna obecność ucznia na lekcji lub obecność nieregularna usprawiedliwiona. NA OCENĘ Z PLASTYKI WPŁYWA: aktywne uczestniczenie

Bardziej szczegółowo

Polskie czasopisma leśne stan obecny i strategia rozwoju. Urszula Zubert. redaktor naczelna. Sękocin, 15 marca 2018 r.

Polskie czasopisma leśne stan obecny i strategia rozwoju. Urszula Zubert. redaktor naczelna. Sękocin, 15 marca 2018 r. Polskie czasopisma leśne stan obecny i strategia rozwoju Sękocin, 15 marca 2018 r. Urszula Zubert redaktor naczelna Czasopisma popularnonaukowe konkurencja czy uzupełnienie czasopism naukowych? Poza publikacjami

Bardziej szczegółowo

Wyniki badania umiejętności polonistycznych

Wyniki badania umiejętności polonistycznych Analiza sprawdzianu KOMPETENCJE PIĄTOKLASISTÓW 2016 Wyniki badania umiejętności polonistycznych Szkoła Podstawowa nr 2 im. Janusza Korczaka w Węgorzewie Zadania w badaniu Kompetencje piątoklasistów 2016

Bardziej szczegółowo

Kod KEK Status Kategoria Profil Kompetencja Kody OEK

Kod KEK Status Kategoria Profil Kompetencja Kody OEK Kierunkowe Efekty Kształcenia Wydział: Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Stopień: 1. (studia licencjackie) Kierunek: Europeistyka Rok semestr: 2012/13 zimowy Kod KEK Status Kategoria Profil

Bardziej szczegółowo

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01 Efekty kształcenia dla kierunku EKONOMIA studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

HISTORIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA VI. Imię:... Nazwisko:... Data:...

HISTORIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA VI. Imię:... Nazwisko:... Data:... HISTORIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA VI Imię:... Nazwisko:... Data:... 1. Połącz pojęcia z ich wyjaśnieniami (0-5p.) ententa obóz polityczny mający na celu uzdrowienie państwa polskiego plebiscyt

Bardziej szczegółowo

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Czytanie - oto najlepszy sposób uczenia się. Aleksander Puszkin Sukces jednostek i społeczeństw zależy od ich wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie.

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia wraz z uzasadnieniem

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia wraz z uzasadnieniem EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA Poziom kształcenia Profil kształcenia Tytuł zawodowy absolwenta studia I stopnia ogólnoakademicki licencjat I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia

Bardziej szczegółowo

ZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA. 1. Odniesienie efektów obszarowych do efektów kierunkowych

ZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA. 1. Odniesienie efektów obszarowych do efektów kierunkowych Załącznik do uchwały nr 404 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 28 stycznia 2015 r. ZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA 1. Odniesienie efektów obszarowych do efektów kierunkowych Objaśnienie: symbole

Bardziej szczegółowo

Poradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską.

Poradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską. Poradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską. Pobrany ze strony www.kalitero.pl. Masz pytania skontaktuj się ze mną. Dokument stanowi dzieło w rozumieniu polskich i przepisów prawa. u Zastanawiasz się JAK

Bardziej szczegółowo

3 Religie Rola Rzymu Ośrodki kulturowe po upadku Rzymu 4 Schemat społeczeństwa Pojęcia

3 Religie Rola Rzymu Ośrodki kulturowe po upadku Rzymu 4 Schemat społeczeństwa Pojęcia Klasa I ZS Temat Lp. Zakres treści Lekcja organizacyjna 1 Program nauczania System oceniania Źródła wiedzy o przeszłości i teraźniejszości 2 Epoki historyczne Źródła historyczne Dziedzictwo antyku Kształtowanie

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia

Opis zakładanych efektów kształcenia Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Załącznik nr 74 do uchwały nr Senatu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach z dnia 29 maja 2012 r. Efekty kształcenia dla: nazwa kierunku poziom kształcenia profil kształcenia

Bardziej szczegółowo

, , POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA W OPINII SPOŁECZNEJ WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 95

, , POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA W OPINII SPOŁECZNEJ WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 95 CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

PL Zjednoczona w różnorodności PL. Poprawka 170 Isabella Adinolfi w imieniu grupy EFDD

PL Zjednoczona w różnorodności PL. Poprawka 170 Isabella Adinolfi w imieniu grupy EFDD 6.9.2018 A8-0245/170 170 Motyw 3 (3) Szybki rozwój technologii cyfrowych zmienia sposób, w jaki tworzy się, produkuje, rozpowszechnia i eksploatuje utwory i inne przedmioty objęte ochroną. Wciąż pojawiają

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ ADMINISTRACJI I EKONOMII ADMINISTRACJA II STOPIEŃ OGÓLNOAKADEMICKI

WYDZIAŁ ADMINISTRACJI I EKONOMII ADMINISTRACJA II STOPIEŃ OGÓLNOAKADEMICKI Nazwa kierunku Poziom Profil Symbol efektów na kierunku WYDZIAŁ ADMINISTRACJI I EKONOMII ADMINISTRACJA II STOPIEŃ OGÓLNOAKADEMICKI Efekty - opis słowny. Po ukończeniu studiów drugiego stopnia na kierunku

Bardziej szczegółowo

Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.

Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia

Opis zakładanych efektów kształcenia Załącznik do uchwały nr 72 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 30 stycznia 2013 r. Opis zakładanych efektów kształcenia Nazwa kierunku studiów: Administracja Obszar kształcenia: obszar kształcenia

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 11 do Uchwały Nr XXIII-25.9/15 z dnia 22 kwietnia 2015 r.

Załącznik nr 11 do Uchwały Nr XXIII-25.9/15 z dnia 22 kwietnia 2015 r. Załącznik nr 11 do Uchwały Nr XXIII-25.9/15 z dnia 22 kwietnia 2015 r. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia Efekty kształcenia dla kierunku studiów: UKRAINISTYKA studia drugiego stopnia profil

Bardziej szczegółowo

Dziennikarstwo i komunikacja społeczna studia I stopnia

Dziennikarstwo i komunikacja społeczna studia I stopnia Załącznik do Uchwały Nr 99/2016 Senatu UKSW z dnia 23 czerwca 2016 r. Dziennikarstwo i komunikacja społeczna studia I stopnia Dokumentacja dotyczaca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia na

Bardziej szczegółowo

DOKTRYNY POLITYCZNE. XIX i XX wieku. i Wiesława Kozuba-Ciembroniewicza. pod redakcją: Krystyny Chojnickiej

DOKTRYNY POLITYCZNE. XIX i XX wieku. i Wiesława Kozuba-Ciembroniewicza. pod redakcją: Krystyny Chojnickiej DOKTRYNY POLITYCZNE XIX i XX wieku pod redakcją: Krystyny Chojnickiej i Wiesława Kozuba-Ciembroniewicza Liberalizm Konserwatyzm Socjalizm Doktryna socjaldemokracji Nauczanie społeczne Kościoła Totalitaryzm

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO W KLASIE II GIMNAZJUM

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO W KLASIE II GIMNAZJUM WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO W KLASIE II GIMNAZJUM OCENA WYMAGANIA CELUJĄCA (6) BARDZO DOBRA (5) Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą, osiągając 95%-100%

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z historii do klasy I dopuszczający

Wymagania edukacyjne z historii do klasy I dopuszczający Wymagania edukacyjne z historii do klasy I dopuszczający wymagania w zakresie wiadomości omawia najważniejsze postanowienia i konsekwencje traktatu wersalskiego definiuje pojęcie totalitaryzmu omawia główne

Bardziej szczegółowo

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

BADANIE DIAGNOSTYCZNE Centralna Komisja Egzaminacyjna BADANIE DIAGNOSTYCZNE W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ARKUSZ GH-H1-125, GH-H4-125, GH-H5-125,

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów JAZZ I MUZYKA ESTRADOWA studia pierwszego stopnia profil praktyczny

Efekty kształcenia dla kierunku studiów JAZZ I MUZYKA ESTRADOWA studia pierwszego stopnia profil praktyczny Efekty kształcenia dla kierunku studiów JAZZ I MUZYKA ESTRADOWA studia pierwszego stopnia profil praktyczny Załącznik nr 1 Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia Kierunek studiów jazz i muzyka

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

Załącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Dz.U. z 2013 poz. 1273 Brzmienie od 31 października 2013 Załącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z historii i wiedzy o społeczeństwie. w Regionalnym Centrum Edukacji Zawodowej w Lubartowie

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z historii i wiedzy o społeczeństwie. w Regionalnym Centrum Edukacji Zawodowej w Lubartowie Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z historii i wiedzy o społeczeństwie w Regionalnym Centrum Edukacji Zawodowej w Lubartowie Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 1 Klasa II Poniższe wymagania dostosowane

Bardziej szczegółowo

POPRAWIONE SPRAWOZDANIE

POPRAWIONE SPRAWOZDANIE SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII KADENCJA Warszawa, dnia 19 grudnia 2008 r. Druk nr 345 P POPRAWIONE SPRAWOZDANIE KOMISJI USTAWODAWCZEJ (wraz z zestawieniem wszystkich wniosków) o projekcie uchwały

Bardziej szczegółowo

II - EFEKTY KSZTAŁCENIA

II - EFEKTY KSZTAŁCENIA II - EFEKTY KSZTAŁCENIA 1. Opis zakładanych efektów kształcenia Nazwa wydziału Nazwa studiów Określenie obszaru wiedzy, dziedziny nauki i dyscypliny naukowej Wydział Matematyczno-Fizyczny studia III stopnia

Bardziej szczegółowo

POLITOLOGIA Studia II stopnia. Profil ogólnoakademicki WIEDZA

POLITOLOGIA Studia II stopnia. Profil ogólnoakademicki WIEDZA Opis efektów kształcenia dla kierunku politologia II stopnia przyjętych uchwałą Rady Wydziału Nauk Politycznych w dniu 27 lutego 2012 r., zmodyfikowanych 24 września 2012 r. oraz 25 maja 2015 r. Efekty

Bardziej szczegółowo

WYŻSZA SZKOŁA BEZPIECZEŃSTWA z siedzibą w Poznaniu PROGRAM KSZTAŁCENIA

WYŻSZA SZKOŁA BEZPIECZEŃSTWA z siedzibą w Poznaniu PROGRAM KSZTAŁCENIA PROGRAM KSZTAŁCENIA Kierunek Obszar/obszary kształcenia, w których umiejscowiony jest kierunek studiów DZIENNIKARSTWO ŚLEDCZE NAUKI SPOŁECZNE Forma kształcenia STUDIA PODYPLOMOWE (studia pierwszego stopnia/studia

Bardziej szczegółowo

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa Prof. dr hab. Edward Nowak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Katedra Rachunku Kosztów, Rachunkowości Zarządczej i Controllingu Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność

Bardziej szczegółowo

Andrzej Jezierski. Cecylia Leszczyńska HISTORIA

Andrzej Jezierski. Cecylia Leszczyńska HISTORIA Andrzej Jezierski Cecylia Leszczyńska HISTORIA Wydawnictwo Key Text Warszawa 2003 Spis treści Od autorów 13 Rozdział 1 Polska w średniowieczu 1.1. Państwo 15 1.2. Ludność 19 1.2.1. Zaludnienie 19 1.2.2.

Bardziej szczegółowo

Recenzent: prof. UW dr hab. Stanisław Sulowski. Projekt okładki Jan Straszewski. Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska ISBN 978-83-62250-21-9

Recenzent: prof. UW dr hab. Stanisław Sulowski. Projekt okładki Jan Straszewski. Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska ISBN 978-83-62250-21-9 Recenzent: prof. UW dr hab. Stanisław Sulowski Projekt okładki Jan Straszewski Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska ISBN 978-83-62250-21-9 Copyright by Wyższa Szkoła Zarządzania i Prawa im. Heleny

Bardziej szczegółowo

PRZEWODNIK OBYWATELSKI

PRZEWODNIK OBYWATELSKI PRZEWODNIK OBYWATELSKI Wiedza o społeczeństwie jest tą wiedzą, którą naprawdę warto zabrać ze sobą w dorosłe życie WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE W LICEUM I TECHNIKUM ZAKRES PODSTAWOWY. CZĘŚĆ 1 Autorzy: Andrzej

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie do socjologii. Barbara Szacka. Spis treści

Wprowadzenie do socjologii. Barbara Szacka. Spis treści Wprowadzenie do socjologii Barbara Szacka Spis treści CZĘŚĆ PIERWSZA. PROLEGOMENA Rozdział I. CHARAKTER SOCJOLOGII I HISTORYCZNE WARUNKI JEJ POWSTANIA 1. Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie Przedsocjologiczna

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA NA LEKCJACH HISTORII W GIMNAZJUM W KLASACH I-III

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA NA LEKCJACH HISTORII W GIMNAZJUM W KLASACH I-III PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA NA LEKCJACH HISTORII W GIMNAZJUM W KLASACH I-III Ważnym elementem procesu dydaktycznego jest ocena, która pozwala określić zakres wiedzy i umiejętności opanowany przez ucznia.

Bardziej szczegółowo

, , CZY ROSJA NAM ZAGRAŻA? WARSZAWA, KWIECIEŃ 95

, , CZY ROSJA NAM ZAGRAŻA? WARSZAWA, KWIECIEŃ 95 CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

Panel dyskusyjny Odbiorca jako współtwórca nowoczesnego muzeum - relacja

Panel dyskusyjny Odbiorca jako współtwórca nowoczesnego muzeum - relacja PL RU EN A A A Szukaj Panel dyskusyjny Odbiorca jako współtwórca nowoczesnego muzeum - relacja Muzeum Pamięci Sybiru, jako nowa placówka muzealna na etapie budowy siedziby i tworzenia wystawy stałej, wciąż

Bardziej szczegółowo

POWSZECHNE DZIEJE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU

POWSZECHNE DZIEJE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU POWSZECHNE DZIEJE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU Ryszard Wroczyński POWSZECHNE DZIEJE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU Przedruk z wydania drugiego /W ydaw nictw o m Wrocław 2003 SPIS TREŚCI Przedmowa...

Bardziej szczegółowo

Założenia programowe

Założenia programowe Założenia programowe Nauczanie języków obcych w szkole jest ograniczone czasowo (wymiarem godzin lekcyjnych) i tematycznie (programem nauczania) i z przyczyn oczywistych skupia się często na zagadnieniach

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO OBOWIĄZUJĄCY W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 3 W LĘDZINACH

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO OBOWIĄZUJĄCY W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 3 W LĘDZINACH PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO OBOWIĄZUJĄCY W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 3 W LĘDZINACH Zadaniem PSO jest zapewnienie trafnego, rzetelnego, jawnego i obiektywnego oceniania wspierającego

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA

Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z Wiedzy o społeczeństwie zostały opracowane w oparciu o:

Wymagania edukacyjne z Wiedzy o społeczeństwie zostały opracowane w oparciu o: Wymagania edukacyjne z Wiedzy o społeczeństwie zostały opracowane w oparciu o: - program nauczania zgodny z z nową podstawą programową - obowiązujące Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania osiągnięć ucznia z przedmiotu wiedza o kulturze. Klasa I. Wymagania przedmiotowo-programowe

Kryteria oceniania osiągnięć ucznia z przedmiotu wiedza o kulturze. Klasa I. Wymagania przedmiotowo-programowe Kryteria oceniania osiągnięć ucznia z przedmiotu wiedza o kulturze Klasa I Skala ocen celujący bardzo dobry Wymagania przedmiotowo-programowe - wykazuje zaangażowanie w realizację projektów związanych

Bardziej szczegółowo

Bazy Biblioteki Narodowej

Bazy Biblioteki Narodowej Bazy Biblioteki Narodowej Wyszukiwanie i gromadzenie informacji Opracowała: Jolanta Nowakowska Biblioteka Narodowa al. Niepodległości 213 02-086 Warszawa tel. (0-22) 608 29 99 (centrala), (0-22) 452 29

Bardziej szczegółowo

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

BADANIE DIAGNOSTYCZNE Centralna Komisja Egzaminacyjna BADANIE DIAGNOSTYCZNE W ROKU SZKOLNYM 2011/2012 CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI GRUDZIEŃ 2011 Numer zadania 1. 2.

Bardziej szczegółowo

Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa.

Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa. KAPITAŁ W PRZEDSIĘBIORSTWIE I JEGO STRUKTURA Autor: Jacek Grzywacz, Wstęp W opracowaniu przedstawiono kluczowe zagadnienia dotyczące możliwości pozyskiwania przez przedsiębiorstwo kapitału oraz zasad kształtowania

Bardziej szczegółowo

WOS - KLASA I. umieć wyrażać (wypowiadać) własne zdanie w prosty sposób oraz je uzasadniać (chociaż dwoma argumentem)

WOS - KLASA I. umieć wyrażać (wypowiadać) własne zdanie w prosty sposób oraz je uzasadniać (chociaż dwoma argumentem) WOS - KLASA I Ocena dopuszczający wskazać chociaż jeden przykład cech, które mogą świadczyć o tym, że osoba jest dobrym obywatelem wymienić chociaż jeden przykład osób, które są dobrymi obywatelami podać

Bardziej szczegółowo

Najbardziej opiniotwórcze polskie media w grudniu 2018 roku

Najbardziej opiniotwórcze polskie media w grudniu 2018 roku Najbardziej opiniotwórcze polskie media w grudniu 2018 roku Analiza częstotliwości cytowania poszczególnych mediów przez inne media na podstawie przekazów prasowych, telewizyjnych, radiowych oraz internetowych

Bardziej szczegółowo