Ewa Rott-Pietrzyk KLAUZULA GENERALNA ROZSĄDKU W PRAWIE PRYWATNYM. Józef Jagieła TYMCZASOWA OCHRONA PRAWNA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Ewa Rott-Pietrzyk KLAUZULA GENERALNA ROZSĄDKU W PRAWIE PRYWATNYM. Józef Jagieła TYMCZASOWA OCHRONA PRAWNA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM"

Transkrypt

1

2

3 Polecamy nasze publikacje z tej serii: Ewa Rott-Pietrzyk KLAUZULA GENERALNA ROZSĄDKU W PRAWIE PRYWATNYM Józef Jagieła TYMCZASOWA OCHRONA PRAWNA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM Paweł Księżak ŚWIADCZENIE NIEGODZIWE Arkadiusz Krzysztof Bieliński CHARAKTER PODPISU W POLSKIM PRAWIE CYWILNYM MATERIALNYM I PROCESOWYM Katarzyna Górska ZACHOWANIE ZWYKŁEJ FORMY PISEMNEJ CZYNNOŚCI PRAWNYCH Piotr Podleś PRZEKSZTAŁCANIE PRAWA UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO W PRAWO WŁASNOŚCI Bogusław Kosmus SPROSTOWANIE I ODPOWIEDŹ PRASOWA Artur Mezglewski, Anna Tunia WYZNANIOWA FORMA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA CYWILNEGO Katarzyna Anna Dadańska DZIAŁANIE OSOBY PRAWNEJ

4

5 Redakcja: Aneta Flisek Iwona Duda Wydawnictwo C. H. Beck 2007 Wydawnictwo C. H. Beck, Sp. z o.o. ul. Gen. Zajączka 9, Warszawa Skład i łamanie: Kolonel Druk i oprawa: Wers Design Drukarnia Cyfrowa, Bydgoszcz ISBN

6 Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... XI XIX Wykaz literatury... XXII Rozdział I. Rys prawno-porównawczy Podstawy odpowiedzialności z tytułu szkód wyrządzonych legalnym działaniem władzy publicznej w prawie niemieckim... 1 I. Systematyka zasad odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej w prawie niemieckim... 1 II. Odpowiedzialność z tytułu szkód wyrządzonych działaniami legalnymi uwagi ogólne... 8 III. Roszczenia z tytułu szkód powstałych na skutek zgodnych z prawem ingerencji w sferę prawa własności 9 I. Roszczenia odszkodowawcze z tytułu ofiary poniesionej dla dobra publicznego (Aufopferungsanspruch) Roszczenia o zabezpieczenie stanu wynikającego z ustaleń planu publicznoprawnego (Plangewährleistung) I. Podsumowanie Odpowiedzialność za szkody wyrządzone legalnym działaniem władzy publicznej we Francji I. Ogólne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej w prawie francuskim II. Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej za działania legalne III. Podsumowanie Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej za szkody wyrządzone działaniem legalnym w innych wybranych państwach I. Hiszpania II. Włochy III. Szwajcaria I. Podsumowanie Odpowiedzialność za szkody wyrządzone legalnym działaniem władzy publicznej w prawie wspólnotowym... 45

7 Spis treści I. Uwagi ogólne II. Poglądy literatury na temat odpowiedzialności WE za szkody wyrządzone legalnymi działaniami jej organów III. Odpowiedzialność WE za szkody wyrządzone legalnymi działaniami jej organów w orzecznictwie sądów wspólnotowych I. Przesłanki odpowiedzialności WE za szkody wyrządzone legalnymi działaniami jej organów Podsumowanie Podstawy odpowiedzialności z tytułu szkód wyrządzonych legalnym działaniem władzy publicznej w aktach prawa międzynarodowego, których RP jest sygnatariuszem I. Uwagi ogólne II. Europejska Konwencja Praw Człowieka Podstawy normatywne Zakres przedmiotowy ochrony Zakres podmiotowy Standardy prawne dotyczące wywłaszczenia na gruncie EKPC Regulacje wyznaczające treść i zakres prawa własności Podsumowanie III. Rekomendacja Rady Europy w sprawie odpowiedzialności władzy publicznej Uwagi ogólne Zakres przedmiotowy Zakres podmiotowy Standardy Rekomendacji RE w zakresie reguł proceduralnych Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej za skutki działań legalnych w świetle Rekomendacji RE Podsumowanie Rozdział II. Konstytucyjne podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu szkód wyrządzonych legalnym działaniem władzy publicznej Uwagi ogólne Zasada ochrony własności I. Normatywne podstawy zasady ochrony własności w Konstytucji RP z 1997 r II. Konstytucyjne pojęcie własności III. Zakres podmiotowy konstytucyjnej zasady ochrony własności I

8 Spis treści I. Ograniczenia prawa własności w świetle przepisów Konstytucji RP Konstrukcja wywłaszczenia na gruncie Konstytucji RP Zasada równości wobec ciężarów publicznych I. Uwagi ogólne II. Zasada równości in genere III. Zasada sprawiedliwości społecznej I. Zasada równości wobec ciężarów publicznych na gruncie Konstytucji RP z 1997 r Inne zasady konstytucyjne Publiczne prawo podmiotowe do odszkodowania z tytułu szkód wyrządzonych legalnym działaniem władzy publicznej de lege lata i de lege ferenda I. Uwagi terminologiczne pojęcie publicznego prawa podmiotowego II. Konstrukcja publicznego prawa podmiotowego do odszkodowania z tytułu szkód wyrządzonych legalnym działaniem władzy publicznej de lege lata III. Wnioski de lege ferenda I. Podsumowanie Rozdział III. Przesłanki powstania odpowiedzialności Uwagi ogólne Zakres przedmiotowy rodzaje uszczerbków objętych obowiązkiem odszkodowawczym I. Uwagi ogólne II. Zakres uszczerbków objętych odszkodowaniem Wywłaszczenie prawa i ingerencje władcze o skutku identycznym z wywłaszczeniem Wywłaszczenie czasowe Ingerencje w postaci ustanowienia służebności publicznoprawnej Ingerencje w postaci ograniczeń sposobów korzystania z nieruchomości Ingerencje skutkujące zmniejszeniem wartości nieruchomości bez ograniczania uprawnień właścicielskich Pozbawienie uprawnień wynikających z decyzji administracyjnej Wyrządzenie szkody na osobie w związku z wykonywaniem zadań administracji publicznej Nałożenie obowiązku prowadzenia określonej działalności lub świadczeń osobistych i rzeczowych w interesie publicznym II

9 Spis treści 9. Ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela w związku z wprowadzeniem stanów nadzwyczajnych Przypadki szczególne Ocena zdarzenia wywołującego szkodę I. Uwagi ogólne II. Wywłaszczenie prawa i ingerencje władcze o skutku identycznym z wywłaszczeniem III. Wywłaszczenie czasowe I. Ingerencje w postaci ustanowienia służebności publicznoprawnej Ingerencje w postaci ograniczeń sposobów korzystania z nieruchomości I. Pozbawienie uprawnień wynikających z decyzji administracyjnej II. Wyrządzenie szkody na osobie w związku z wykonywaniem zadań administracji publicznej III. Nałożenie obowiązku prowadzenia określonej działalności lub świadczeń osobistych i rzeczowych w interesie publicznym IX. Ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela w związku z wprowadzeniem stanów nadzwyczajnych Rola związku przyczynowo-skutkowego I. Uwagi terminologiczne II. Funkcje związku przyczynowo-skutkowego w reżimie odpowiedzialności za szkody wyrządzone legalnym działaniem administracji publicznej III. Problem przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody I. Podsumowanie Rozdział IV. Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych Zakres podmiotowy I. Uwagi ogólne II. Podmioty uprawnione do uzyskania odszkodowania III. Podmioty zobowiązane do odszkodowania I. Wskazanie podmiotu zobowiązanego w sytuacji przekazywania zadań pomiędzy podmiotami administracji publicznej Zakres odszkodowania I. Uwagi ogólne II. Wywłaszczenie i ingerencje o skutku identycznym z wywłaszczeniem III. Zakres odszkodowania w przypadku pozostałych form ingerencji III

10 Spis treści 3. Forma rekompensaty I. Uwagi ogólne II. Analiza ogólna form naprawienia szkody w ramach reżimu odpowiedzialności za działania legalne Rekompensata pieniężna Restytucja naturalna Nieruchomość zamienna Roszczenie o wykup nieruchomości III. Formy naprawienia szkody w poszczególnych grupach władczych ingerencji Droga dochodzenia roszczeń I. Uwagi ogólne II. Tryby dochodzenia roszczeń Tryb mieszany Tryb administracyjny Tryb sądowy Przypadki szczególne Przedawnienie roszczeń Charakter prawny odpowiedzialności I. Uwagi ogólne II. Rys historyczny III. Poglądy współczesne zwolennicy administracyjnoprawnego charakteru odpowiedzialności I. Poglądy zwolenników koncepcji cywilnoprawnego charakteru odpowiedzialności Stanowisko orzecznictwa I. Ocena własna II. Podsumowanie Zakończenie Indeks rzeczowy IX

11

12 Wstęp Współcześnie niemal za truizm uchodzi już stwierdzenie, że działalność władzy publicznej niesie ze sobą, tak jak każda aktywna działalność ludzka, nieodłączne ryzyko wyrządzenia uszczerbku w dobrach prawnie chronionych. Ryzyko to jest wręcz wpisane w koszt funkcjonowania współczesnego państwa. Oczywiście podejmowane są wszelkie działania mające na celu zminimalizowanie tego niebezpieczeństwa poprzez usprawnienie funkcjonowania aparatu władzy publicznej, tym niemniej pewien margines błędu zawsze musi pozostać. Nie wszystkie te błędy mogą być wychwycone w toku działalności w wyniku kontroli wewnętrznej czy inspirowanej skargami ze strony obywateli. Pewnych ujemnych skutków nieprawidłowego działania władzy nie da się usunąć poprzez przywrócenie stanu zgodnego z porządkiem prawnym muszą być one rekompensowane w inny sposób. Stąd obok rozbudowanego systemu tzw. pierwotnej ochrony praw jednostki, dającej możliwość zaskarżenia władczej, sprzecznej z prawem ingerencji w sferę tych praw i w ten sposób pozwalającej na zapobieżenie powstaniu negatywnych skutków błędu władzy lub na bezpośrednie ich usunięcie poprzez przywrócenie stanu zgodnego z prawem, rozwija się także system tzw. ochrony wtórnej, która ma na celu nie tyle zapobieżenie powstaniu uszczerbku w sferze praw i wolności obywatela, co ich zrekompensowanie w inny sposób. Tworzy się w ten sposób system odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej, który ma na celu zrekompensowanie ujemnych skutków bezprawnej władczej ingerencji w sferę praw obywatela poprzez przyznanie stosownego odszkodowania, rekompensującego zarówno szkody materialne, jak i, choć w ograniczonym zakresie, niematerialne (doznane krzywdy). Trzeba jednakże zwrócić uwagę, że uszczerbek w sferze dóbr prawnie chronionych jednostki może być nie tylko następstwem nieprawidłowego funkcjonowania aparatu administracyjnego. Istnieją takie sfery działalności administracji publicznej, w których zachodzi konieczność podjęcia władczej ingerencji w celu wykonania postawionych przed organami administracji zadań służących zaspokajaniu potrzeb publicznych, pomimo iż powstanie uszczerbku dla obywatela jest wysoce prawdopodobne lub wręcz konieczne. Rodzi to, chyba już odwieczny, konflikt interesu ogólnego, publicznego, realizowanego przez organ podejmujący działanie, z interesem indywidualnym podmiotu, który doznaje uszczerbku. Współcześnie nie ma wątpliwości, że w państwie prawa nie może istnieć bezwzględna zasada prymatu interesu publicznego, XI

13 Wstęp nie może być to reguła przyjmowana a priori. Tym niemniej z reguły interes indywidualny będzie musiał ustąpić, jeżeli nie ma innej drogi realizacji dobra publicznego. Jest to wyrazem funkcjonowania zasady solidaryzmu społecznego, z której płynie m.in. konieczność pewnych poświęceń dla dobra ogółu. Owe poświęcenia przyjmują postać ograniczenia lub pozbawienia słusznie nabytego prawa, jeżeli jest to konieczne dla realizacji interesu publicznego. Są to pewne koszty funkcjonowania społeczeństwa, ciężar nierozerwalnie związany ze współżyciem w społeczności. Solidaryzm społeczny ma też jednak drugą stronę sprawiedliwość wymaga proporcjonalnego rozkładu tego ciężaru na wszystkich przedstawicieli społeczeństwa. Jeżeli ofiara poniesiona przez obywatela obciąża go w stopniu nieproporcjonalnym do innych, część tego uszczerbku winna być zrekompensowana przez stosowne odszkodowanie. Idea ta legła u podstaw stworzenia reżimu odpowiedzialności za skutki legalnego wykonywania władzy publicznej. W związku z tym system odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej tworzą dwa zasadnicze bloki odpowiedzialność za bezprawie władzy publicznej oraz odpowiedzialność za uszczerbki będące skutkiem działań legalnych. Współczesny sposób myślenia prawniczego sugerowałby, że ten drugi reżim odpowiedzialności odszkodowawczej jest ideą późniejszą w stosunku do odpowiedzialności za władcze bezprawie z obecnego punktu widzenia wydaje się, że jest to rozwiązanie znacznie dalej idące w zakresie ochrony prawnej obywatela, istotniejszym jawi się rekompensowanie skutków nieprawidłowego funkcjonowania władzy. Nic bardziej mylnego od strony historycznej idea odpowiedzialności za (pewne) skutki zgodnych z prawem działań władzy publicznej jest wcześniejsza od reżimu odpowiedzialności za władcze bezprawie. Jej początków należy upatrywać w XIII w. w pierwszych regulacjach dotyczących ochrony własności w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. 1 oraz w XIX-wiecznych ideach państwa prawnego. Dla porównania w zakresie skutków bezprawia władzy publicznej w owym czasie wciąż jeszcze dominowała zasada nieomylności suwerena (najdobitniej wyrażana w słynnej angielskiej maksymie the King can t do wrong). Suweren jako twórca porządku prawnego nie mógł działać bezprawnie stąd nie można było mówić o odpowiedzialności za negatywne skutki jego działań w sferze praw i wolności obywatelskich. Wyjątek dotyczył właśnie ingerencji w sferę prawa własności pojmowanej jeszcze wówczas jako święta i nienaruszalna stąd uszczerbki w tym zakresie, wynikające z konieczności podjęcia działań w interesie publicznym musiały być rekompensowane stosownym odszkodowaniem. Z czasem jednak nastąpiło odwrócenie ról w XX w., szczególnie 1 W świetle art. 17 Deklaracji ponieważ własność jest prawem nienaruszalnym i świętym, nikt nie może być jej pozbawiony, wyłączając ustawowo uregulowaną, publiczną, oczywistą konieczność, pod warunkiem jednakże sprawiedliwego i uprzedniego odszkodowania. XII

14 Wstęp po II wojnie światowej nastąpił dynamiczny rozwój zasad odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu bezprawia władzy publicznej. Odpowiedzialność za skutki działań legalnych, poza ingerencjami wywłaszczeniowymi, znalazła się raczej na drugim planie. Obydwa reżimy odpowiedzialności władzy publicznej równie wiele łączy, co dzieli. Zasadnicza różnica tkwi w charakterze zdarzenia sprawczego, z którego wynika szkoda (z jednej strony działanie sprzeczne z porządkiem prawnym, z drugiej władcza ingerencja dozwolona przepisami prawa). Stąd też powstają spory na temat tego, czy odpowiedzialność z tytułu szkód wyrządzonych legalnym działaniem władzy publicznej ma w ogóle charakter odpowiedzialności cywilnej, czy też należy ona do prawa publicznego i właściwych temu prawu metod regulacji. W konsekwencji wielu autorów uważa, że nie można tu mówić w ogóle o szkodzie i odszkodowaniu, ale trzeba posługiwać się odrębną terminologią np. wyrównanie straty. Nie są to jedyne różnice wśród dalszych można wskazać przede wszystkim na odmienny zakres odszkodowania. Reżim odpowiedzialności za działania legalne władzy publicznej nie przewiduje praktycznie naprawienia szkód niemajątkowych, poza tym odszkodowanie, inaczej niż w przypadku władczego bezprawia, nie obejmuje bardzo często całego uszczerbku, lecz jest ograniczone tylko do tzw. szkody rzeczywistej, którą można utożsamiać z lucrum cessans. Uzasadnieniem dla ograniczenia wysokości odszkodowania jest fakt, iż działanie podejmowane jest w interesie publicznym, stąd zasadne jest często, aby część uszczerbku poniósł poszkodowany, który także pośrednio czy bezpośrednio będzie czerpał korzyści z celów osiągniętych dzięki pozbawieniu, czy ograniczeniu pewnych jego praw. Do często spotykanych różnic można też zaliczyć odmienne tryby realizacji roszczeń. W przypadku odpowiedzialności za działania legalne często spotykane są rozwiązania przewidujące (przynajmniej w części) administracyjny tryb dochodzenia roszczeń. Tymczasem w przypadku skutków bezprawnego działania władzy praktycznie wszystkie spory odszkodowawcze rozpatrują sądy powszechne 1. Reżim odpowiedzialności odszkodowawczej za legalne działania administracji publicznej oparty jest na kilku ideach przewodnich przede wszystkim na wywodzącej się jeszcze z XIX-wiecznej doktryny francuskiej i niemieckiej zasadzie równości wobec ciężarów publicznych (rupture de l egalité devant les charges publiques, Lastengleicheitspriznzip), jak również na zasadzie ochro- 1 Wyjątkiem do niedawna było dochodzenie roszczeń z tytułu szkód poniesionych wskutek wydania decyzji podatkowych, które zostały uchylone w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzono ich nieważność (art. 260 OrdPU). Odszkodowania dochodziło się w mieszanym administracyjno-sądowym trybie: na pierwszym etapie orzekał organ podatkowy, stronie niezadowolonej z przyznanego odszkodowania przysługiwało prawo wniesienia powództwa do sądu powszechnego (art. 261 OrdPU). Przepisy te zostały uchylone r. (ustawą z r. o zmianie ustawy Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 217, poz. 1590). XIII

15 Wstęp ny własności i innych praw majątkowych, zasadach słuszności i ochrony praw nabytych. Te zasady ogólne są elementem spajającym cały konglomerat, rozsianych po rozmaitych aktach normatywnych, przepisów stanowiących podstawę roszczeń odszkodowawczych z tytułu szkód wyrządzonych zgodnym z prawem wykonywaniem zadań przez administrację publiczną. Celem niniejszej publikacji jest z jednej strony przedstawienie właśnie owych ogólnych myśli przewodnich, zasad ogólnych omawianego reżimu odpowiedzialności, z drugiej zaś przedstawienie mechanizmu powstawania i realizacji tychże roszczeń odszkodowawczych w aktualnie obowiązującym w Polsce porządku prawnym. Problematyka ta w polskiej literaturze była już przedmiotem opracowań. W pierwszym rzędzie należy wskazać najobszerniejszą w tym zakresie (i jedyną jak dotąd dotyczącą tylko tego tematu) monografię: Wyrównywanie strat wynikłych z legalnych działań administracji autorstwa J. Bocia z 1971 r. Sporo uwagi poświęciła też temu zagadnieniu E. Łętowska w swojej wypowiedzi ogólnej na temat odpowiedzialności odszkodowawczej administracji w t. III Systemu prawa administracyjnego z 1978 r. Pozostałe wypowiedzi na ten temat są już znacznie krótsze są to albo artykuły 1, albo wzmianki w publikacjach szerszych, ale dotyczących odrębnych tematów 2. 1 Wśród krótszych publikacji E. Łętowskiej na ten temat wskazać można: Charakter odpowiedzialności za szkody wyrządzone przy wykonywaniu funkcji publicznych i jej stosunek do odszkodowawczej odpowiedzialności kodeksowej, [w:] Studia z prawa zobowiązań, Warszawa Poznań 1979 oraz W związku z odpowiedzialnością za szkody wyrządzone funkcjonowaniem administracji, [w:] Zbiór studiów z zakresu nauk administracyjnych, Warszawa J. Boć powrócił do omawianej problematyki w artykule z 1997 r.: O konstytucyjnych uregulowaniach wyrównania strat legalnych, Acta UWr, Przegląd Prawa i Administracji, XXXIII, Wrocław Z wypowiedzi innych autorów można wskazać A. Kleina, Kilka uwag w kwestii charakteru prawnego odpowiedzialności za szkodę legalną, Acta UWr No 857, Prawo CXLIII, Wrocław 1985, czy w węższym zakresie bo tylko w odniesieniu do szkód górniczych E. Smoktunowicza, Odpowiedzialność za szkodę górniczą, PiP 1962, z. 7 oraz K. Siarkiewicza, Obowiązek naprawienia szkody górniczej, PUG 1971, Nr Takie wzmianki odnoszące się wprost do problematyki odpowiedzialności za szkody wyrządzone działaniami legalnymi administracji publicznej zawarli m.in. T. Dybowski oraz W. Czachórski w Systemie prawa cywilnego. Prawo zobowiązań część ogólna, Z. Radwański (red.), Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Łódź 1985, czy W. Warkałło w swojej monografii z 1972 r. (Odpowiedzialność odszkodowawcza. Funkcje, rodzaje, granice). Do ogólnej problematyki omawianego reżimu odpowiedzialności nawiązywali też autorzy zajmujący się w swych pracach poszczególnymi instytucjami prawnymi wchodzącymi w zakres tego reżimu m.in. A. Agopszowicz w kontekście odpowiedzialności za szkody górnicze (Odpowiedzialność za szkody wyrządzone robotami górniczymi, Warszawa 1964), czy S. Czuba (Cywilnoprawna problematyka wywłaszczenia, Warszawa 1980) oraz T. Woś (Wywłaszczanie i zwrot wywłaszczonych nieruchomości, wyd. 2, Warszawa 2004) odnośnie odszkodowań z tytułu wywłaszczenia. XI

16 Wstęp Stan dorobku doktryny nie może być uznany za zadawalający, zwłaszcza jeżeli weźmie się pod uwagę znaczny okres czasu, jaki upłynął od ostatnich większych publikacji w tym zakresie. W związku z tym celowy jest powrót do tych zagadnień w nowej rzeczywistości prawno-ustrojowej. Zasadnicze idee omawianego reżimu odpowiedzialności generalnie pozostały niezmienione, tym niemniej zasady konstytucyjne leżące u podstaw odpowiedzialności za szkody legalne zostały rozwinięte i wzbogacone zwłaszcza przez orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zachodzi też potrzeba uwzględnienia nowych ram prawno-międzynarodowych, w jakich znalazła się Polska po 1989 r., a zwłaszcza po r. Idea odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu szkód wyrządzonych zgodnym z prawem działaniem władzy publicznej pojawia się w aktach międzynarodowych, których RP jest sygnatariuszem, jest też przedmiotem rozważań Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Ze zrozumiałych przyczyn elementy te nie mogły być uwzględnione w analizie prowadzonej w latach 70-tych. Z powyższych względów ponowne podjęcie refleksji na temat odpowiedzialności za szkody wyrządzone legalnym działaniem władzy publicznej jest celowe i daje możliwość rozwoju dorobku doktryny prawniczej. Trzeba bowiem zwrócić uwagę, że o ile tematyka odpowiedzialności za władcze bezprawie jest w ostatnim czasie bardzo popularna, o tyle omawiane tu zagadnienia nie były współcześnie przedmiotem głębszej refleksji. W związku z tym jednak, że pewne kwestie czy stwierdzenia wypowiedziane w niniejszej publikacji mogą być uznane za kontrowersyjne począwszy od samego sformułowania tematu publikacji koniecznych jest kilka uwag co do tematu i zakresu badanej problematyki. Z uwagi na fakt, iż w języku potocznym, jak również w niektórych wypowiedziach prawników, zwłaszcza nawiązujących do tradycyjnego podziału odpowiedzialności na kontraktową (ex contractu) i deliktową (ex delicto), pojęcie odpowiedzialności odszkodowawczej wiąże się z działaniem sprzecznym z prawem, uzasadnienia wymaga przyjęty tytuł publikacji. Wbrew rozumieniu potocznemu w literaturze cywilistycznej przyjmuje się szersze pojęcie szkody jako każdego uszczerbku w dobrach (interesach) prawnie chronionych, który wyraża się w różnicy pomiędzy stanem dóbr, jaki już istniał i jaki mógłby się w normalnej kolei rzeczy wytworzyć, gdyby nie zdarzenie, z którym ustawa wiąże powstanie obowiązku odszkodowawczego, a stanem dóbr, jaki powstał na skutek tego zdarzenia 1. Podobnie szeroko w sposób niezależny od obiektywnej oceny działania sprawczego określa się w cywilisty- 1 Por. T. Dybowski, [w:] System prawa cywilnego..., s Podobnie W. Czachórski, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1999, s. 98. Często dodaje się, że chodzi tu o uszczerbek, który powstał wbrew woli uprawnionego, nie zawsze jednak takie kryterium znajduje uzasadnienie (por. szerzej T. Dybowski, [w:] System prawa cywilnego..., s ). X

17 Wstęp ce odpowiedzialność odszkodowawczą. Przedmiotem zobowiązaniowego stosunku odszkodowawczego jest naprawienie uszczerbku, jakiego doznała inna osoba, na skutek tego, że prawnie chronione dobra i interesy tej drugiej osoby zostały naruszone. Charakter zdarzenia sprawczego, które leży u podstaw obowiązku odszkodowawczego nie ma decydującego znaczenia sankcja (odpowiedzialność) cywilna polegająca na ponoszeniu przez podmiot stosunków cywilnoprawnych ujemnych konsekwencji przewidzianych przez prawo cywilne za fakty ocenione ujemnie z punktu widzenia porządku publicznego i przypisane przez prawo cywilne temu podmiotowi nie zawsze zawiera element moralnego i prawnego potępienia, jak to jest w przypadku sankcji karnych. Jak podkreśla T. Dybowski Wiąże się to z faktem, że prawu cywilnemu znane są liczne wypadki odpowiedzialności oderwanej od winy, a nawet niezależnej od przesłanki bezprawności. Stąd istoty cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej autor upatruje w możliwości zaspokojenia roszczenia wierzyciela powstałego z tytułu odniesionej przez niego szkody w drodze egzekucji z majątku osoby, której ta szkoda została przez normy prawne przypisana 1. Nie ma też znaczenia, że omawiany reżim odpowiedzialności nie mieści się w ramach tradycyjnego podziału na odpowiedzialność kontraktową i deliktową. W literaturze cywilistycznej od dawna powszechnie zwraca się uwagę, że podział ten, mimo iż niewątpliwie zachował walory, to nie ma charakteru wyczerpującego. Poza tym dychotomicznym systemem istnieje cały szereg przypadków cywilnoprawnej odpowiedzialności odszkodowawczej, uregulowanych w przepisach zaliczanych do różnych działów prawa, w tym do prawa administracyjnego. Umieszczenie podstawy prawnej roszczenia w akcie należącym do dziedziny prawa publicznego wcale nie musi oznaczać pozbawienia takiego roszczenia charakteru prywatnego. Jako odrębny rodzaj cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej wyróżnia się przypadki naprawienia szkód wyrządzonych działaniem legalnym przy wykonywaniu praw podmiotowych lub funkcji publicznej. Nastąpiło zatem teoretycznoprawne wyodrębnienie z KC i ustaw szczególnych norm odszkodowawczych ustanawiających bezwzględny obowiązek naprawienia szkody 2. W związku z powyższym uprzedzając w tym miejscu rozważania przedstawione w Rozdziale I opowiadam się za poglądami uznającymi cywilnoprawny charakter odpowiedzialności z tytułu szkód wyrządzonych legalnym działaniem administracji publicznej. Jest to specyficzny reżim odpowiedzial- 1 Zob. T. Dybowski, [w:] System prawa cywilnego..., s Podobnie szeroko określa pojęcie odpowiedzialności odszkodowawczej W. Warkałło jako różne sytuacje, w których istnieje obowiązek świadczenia czy dania odszkodowania (op. cit., s. 13). Podobnie A. Szpunar, który stwierdził, iż nieuzasadnione jest czynienie znaku równania między bezprawnością (działania lub zaniechania) a szkodą (tenże, Ustalenie odszkodowania w prawie cywilnym, Warszawa 1975, s. 20). 2 Por. S. Czuba, op. cit., s ; T. Dybowski, [w:] System prawa cywilnego..., s. 184 oraz W. Warkałło, op. cit., s XI

18 Wstęp ności odszkodowawczej, wykazujący istotne różnice w stosunku do klasycznej odpowiedzialności deliktowej, opartej zasadniczo na bezprawności działania 1. Uznanie cywilnoprawnego charakteru omawianych stosunków prawnych niesie ze sobą konieczność posługiwania się terminologią cywilistyczną stąd w odróżnieniu od np. J. Bocia, który używa dla opisu tych zjawisk pojęcia wyrównywanie strat, posługiwał się będę pojęciem roszczeń odszkodowawczych i odpowiedzialności odszkodowawczej. Zakres problematyki badawczej sprowadza się do analizy aktualnie obowiązującego porządku prawnego pod kątem wybrania tych norm, które stanowią podstawę występowania z roszczeniem odszkodowawczym (o naprawienie wyrządzonego uszczerbku) z tytułu szkód wyrządzonych legalnym działaniem administracji publicznej. W grę będą wchodzić zatem tylko te sytuacje, w których władcza ingerencja w sferę praw i obowiązków obywateli opiera się na odpowiedniej podstawie prawnej co oznacza zachowanie zarówno przesłanek materialnych dopuszczalności ingerencji, jak i procedury. Po drugie, muszą to być sytuacje, w których przepis prawa daje podstawę żądania rekompensaty uszczerbku wynikającego z władczej ingerencji czyli wystąpienia z roszczeniem o odszkodowanie. Co oczywiste, poza zakresem analizy pozostają sytuacje, w których wyrządzenie pewnego uszczerbku jest działaniem celowym gdy ma charakter sankcji z tytułu naruszenia przez obywatela porządku prawnego (sankcja administracyjna) lub gdy zmierza do wyegzekwowania nałożonych na niego obowiązków (egzekucja administracyjna). Zgodność ingerencji z prawem zakłada ich oparcie na odpowiedniej podstawie prawnej. Nie można zatem mówić o legalności działania administracji publicznej wtedy, kiedy narusza ona wyznaczone jej przez obowiązujące przepisy granice ingerencji w sferę prawną obywateli. Ponadto legalność działania będzie wyłączona także wtedy, gdy wprawdzie władcza ingerencja opierała się na upoważnieniu ustawowym, lecz upoważnienie to zostało uznane za niezgodne z podstawowymi wartościami przyjętymi w systemie prawnym co sprowadza się w szczególności do uznania takiego przepisu za niezgodny z Konstytucją RP (względnie innymi normami wyższego stopnia w hierarchii źródeł prawa). Pojęcie legalności działania władzy publicznej będę zatem rozumiał w sposób szeroki właśnie jako zgodność z podstawowymi zasadami i normami systemu prawa. Wszystkie inne przypadki należy traktować jako ingerencję bezprawną, mogącą rodzić roszczenia odszkodowawcze, dochodzone jednak na podstawie przepisów należących do innego reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej opartego na bezprawności zdarzenia sprawczego. 1 Można przy tym zwrócić uwagę, że we współczesnej literaturze podkreśla się, iż cywilistyczne, technicznoprawne pojęcie deliktu jest szersze niż rozumienie potoczne i może obejmować także zachowania niemające charakteru niedozwolonego obowiązek naprawienia szkody może być bowiem nakazany przez ustawę, mimo że czyn jest zgodny z porządkiem prawnym (por. W. Czachórski, [w:] System prawa cywilnego..., s. 519). XII

19 Wstęp Zakres analizy został ograniczony do szkód będących następstwem wykonywania zadań przez administrację publiczną. Dla potrzeb pracy opierał się będę na funkcjonalnym rozumieniu administracji publicznej dla którego decydujące znaczenie ma nie tyle pozycja ustrojowa podejmującego działanie, co rodzaj wykonywanych funkcji (zadań). Stąd będę przyjmował, że chodzi tu o wszystkie podmioty, które na podstawie obowiązujących przepisów (bezpośrednio lub na podstawie opartych na przepisach porozumień) wykonują zadania z zakresu administracji publicznej, czyli zadania służące zaspokajaniu zbiorowych potrzeb ludzi żyjących w społecznościach 1. Jest to uzasadnione z jednej strony dążeniem do objęcia analizą odpowiednio szerokiego spektrum badawczego trzeba zwrócić uwagę, że coraz więcej zadań przypisanych wcześniej do organów administracji publicznej w sensie ustrojowym jest wykonywanych przez podmioty spoza tej struktury. Z drugiej strony można też zauważyć, że tendencja do opierania się na kryteriach funkcjonalnych oceny charakteru podmiotu wyrządzającego szkodę jest też charakterystyczna dla obecnego ujęcia w polskim porządku prawnym odpowiedzialności władzy publicznej za działania bezprawne (art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, art. 417 KC) 2. Niniejsza monografia powstała na bazie rozprawy doktorskiej obronionej we wrześniu 2006 r. na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL Jana Pawła II. W związku z powyższym w tym miejscu pragnę wyrazić głęboką wdzięczność mojemu promotorowi Profesorowi Wojciechowi Łączkowskiemu za opiekę naukową. Podziękowania jestem winien także recenzentom pracy doktorskiej Profesorowi Romanowi Hauserowi oraz Księdzu Profesorowi Sławomirowi Fundowiczowi, których krytyczne uwagi przyczyniły się do usunięcia braków pracy i były cenną wskazówką przy przygotowywaniu niniejszej książki. Praca uwzględnia stan prawny na r. Lublin, kwiecień 2007 r. Jerzy Parchomiuk 1 Nawiązuję tu do definicji administracji publicznej zaproponowanej przez J. Bocia: Administracja publiczna jest to przejęte przez państwo i realizowane przez jego zawisłe organy, a także przez organy samorządu terytorialnego zaspokajanie zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli, wynikających ze współżycia ludzi w społecznościach (tenże, [w:] Prawo administracyjne, J. Boć (red.), op. cit., Wrocław Por. dla przykładu wyrok TK z r. (SK 18/00, OTK 2001, Nr 8, poz. 256); M. Safjan, Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej (po 1 września 2004 roku), Warszawa 2004, s ; J. J. Skoczylas, Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez władzę publiczną, Warszawa 2005, s. 109 i XIII

20 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa ALR... AutostrPłatneU... BauGB... BGB... ChorZakU... DochSamTerU... DrPublU... Einl. ALR... EKPC... Euratom... GG... GospGruntU... Allgemeinen Landrechts für die Preußischen Staaten (Landrecht pruski) ustawa z r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym, t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz ze zm. Baugesetzbuch (niemiecki Kodeks budowlany), ustawa z r., BGBl 1960, s. 341, w brzmieniu nadanym obwieszczeniem z r., BGBl.I z 2004 r., s Bürgeliches Gesetzbuch (niemiecki Kodeks cywilny) ustawa z r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach, Dz.U. Nr 126, poz ze zm. ustawa z r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz.U. Nr 203, poz ze zm. ustawa z r. o drogach publicznych, t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm. die Einleitung des Allgemeinen Landrechts für die Preußischen Staaten (Przepisy wprowadzające Landrecht pruski) Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie r., Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm. Traktat ustanawiający Europejską Wspolnotę Energii Atomowej z r., Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/3 Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland vom 23, Mai 1949 (Konstytucja Republiki Federalnej Niemiec z r.) ustawa z r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, t.j. Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.; utraciła moc r. na podstawie art. 241 pkt 1 GospNierU XIX

Współcześnie niemal za truizm uchodzi już stwierdzenie, że działalność władzy publicznej niesie ze sobą, tak jak każda aktywna działalność ludzka, nieodłączne ryzyko wyrządzenia uszczerbku w dobrach prawnie

Bardziej szczegółowo

Spis treści. III. Odpowiedzialność administracji publicznej za działania legalne. w prawie francuskim... 61

Spis treści. III. Odpowiedzialność administracji publicznej za działania legalne. w prawie francuskim... 61 Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Geneza i zarys ewolucji odpowiedzialności państwa... 1 1. Uwagi terminologiczne... 4 2. Geneza odpowiedzialności odszkodowawczej państwa od czasów rzymskich

Bardziej szczegółowo

4. Sprawy z zakresu wywłaszczeń 4.1. Wywłaszczenie nieruchomości i odszkodowanie, w tym wywłaszczenie gruntów pod autostradę.

4. Sprawy z zakresu wywłaszczeń 4.1. Wywłaszczenie nieruchomości i odszkodowanie, w tym wywłaszczenie gruntów pod autostradę. 4. Sprawy z zakresu wywłaszczeń 4.1. Wywłaszczenie nieruchomości i odszkodowanie, w tym wywłaszczenie gruntów pod autostradę. W ramach spraw wywłaszczeniowych należy przywołać mający precedensowe znaczenie

Bardziej szczegółowo

Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (druk nr 900)

Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (druk nr 900) Warszawa, dnia 30 czerwca 2010 r. Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (druk nr 900) I. Cel i przedmiot ustawy

Bardziej szczegółowo

Pojęcie administracji Administracja oznacza wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane specjalnie do realizacji określonych celów o charak

Pojęcie administracji Administracja oznacza wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane specjalnie do realizacji określonych celów o charak PRAWO ADMINISTRACYJNE *Pojęcie Administracji *Pojęcie Prawa Administracyjnego *Demokratyczne Państwo Prawa mgr Arkadiusz Łukaszów Zakład Prawa Administracyjnego Instytut Nauk Administracyjnych Pojęcie

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 13 października 2004 r., III CZP 54/04

Uchwała z dnia 13 października 2004 r., III CZP 54/04 Uchwała z dnia 13 października 2004 r., III CZP 54/04 Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący) Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca) Sędzia SN Bronisław Czech Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa

Bardziej szczegółowo

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO-662364-II-10/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53 Pan Krzysztof Kwiatkowski Minister Sprawiedliwości

Bardziej szczegółowo

Konstytucyjne środki ochrony praw. Prawo do sądu Prawo do odszkodowania art. 77 ust. 1 Skarga konstytucyjna RPO

Konstytucyjne środki ochrony praw. Prawo do sądu Prawo do odszkodowania art. 77 ust. 1 Skarga konstytucyjna RPO Konstytucyjne środki ochrony praw Prawo do sądu Prawo do odszkodowania art. 77 ust. 1 Skarga konstytucyjna RPO Konstytucyjne prawo do sądu 1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp... 15 1. Uwagi ogólne... 15 2. Zakres pracy... 16 3. Problemy badawcze i metodologiczne... 18 4. Układ pracy...

Spis treści. Wstęp... 15 1. Uwagi ogólne... 15 2. Zakres pracy... 16 3. Problemy badawcze i metodologiczne... 18 4. Układ pracy... Wykaz skrótów... 11 Przedmowa do wydania drugiego... 13 Wstęp... 15 1. Uwagi ogólne... 15 2. Zakres pracy... 16 3. Problemy badawcze i metodologiczne... 18 4. Układ pracy... 20 ROZDZIAŁ 1. Pojęcie, rodzaje

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa... Wykaz skrótów... Bibliografia...

Spis treści. Przedmowa... Wykaz skrótów... Bibliografia... Przedmowa................................................ Wykaz skrótów............................................. Bibliografia................................................ XI XV XIX Rozdział I. Szkoda

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy Kodeks cywilny (druk nr 880).

- o zmianie ustawy Kodeks cywilny (druk nr 880). SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V kadencja Prezes Rady Ministrów DMPiA - 140-19 (2) /07 Warszawa, 1 lutego 2007 r. Pan Marek Jurek Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Uprzejmie przekazuję stanowisko

Bardziej szczegółowo

3. Funkcja represyjna Podsumowanie Rozdział III. Odpowiedzialność a sprawiedliwość Istota odpowiedzialności w prawie jako eman

3. Funkcja represyjna Podsumowanie Rozdział III. Odpowiedzialność a sprawiedliwość Istota odpowiedzialności w prawie jako eman Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wykaz orzecznictwa... XIII XV XIX XXXIII Rozdział I. Pracownicza odpowiedzialność materialna na tle cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej... 1 1.

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa... XI

Spis treści. Przedmowa... XI Przedmowa...................................................... XI Wykaz skrótów................................................... XIII Rozdział I. Konstytucyjne zasady prawa i ich znaczenie dla interpretacji

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie. W. Warkałło, Odpowiedzialność odszkodowawcza. Funkcje, rodzaje, granice, Warszawa 1972, s. 7.

Wprowadzenie. W. Warkałło, Odpowiedzialność odszkodowawcza. Funkcje, rodzaje, granice, Warszawa 1972, s. 7. Monografia ta poświęcona jest problematyce odpowiedzialności cywilnej na zasadzie słuszności. W nauce prawa pojęcie odpowiedzialności cywilnej ujęte zostało w definicji, zgodnie z którą odpowiedzialność

Bardziej szczegółowo

Odszkodowanie z tytułu naruszenia prawa konkurencji

Odszkodowanie z tytułu naruszenia prawa konkurencji Odszkodowanie z tytułu naruszenia prawa konkurencji walka dla idei, czy o realne wyrównanie szkód? Bernadeta M. Kasztelan-Świetlik Listopad 2010 Biała księga KaŜdy, kto z powodu naruszenia prawa konkurencji

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 6 lipca 2006 r., III CZP 37/06

Uchwała z dnia 6 lipca 2006 r., III CZP 37/06 Uchwała z dnia 6 lipca 2006 r., III CZP 37/06 Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Mirosław Bączyk Sędzia SN Dariusz Zawistowski Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Miasta

Bardziej szczegółowo

MONOGRAFIE PRAWNICZE ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPÓŁKI DOMINUJĄCEJ WZGLĘDEM WIERZYCIELI KAPITAŁOWYCH SPÓŁEK ZALEŻNYCH

MONOGRAFIE PRAWNICZE ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPÓŁKI DOMINUJĄCEJ WZGLĘDEM WIERZYCIELI KAPITAŁOWYCH SPÓŁEK ZALEŻNYCH MONOGRAFIE PRAWNICZE ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPÓŁKI DOMINUJĄCEJ WZGLĘDEM WIERZYCIELI KAPITAŁOWYCH SPÓŁEK ZALEŻNYCH KAROLINA PYZIO Wydawnictwo C.H.Beck MONOGRAFIE PRAWNICZE KAROLINA PYZIO ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPÓŁKI

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Prawo podatkowe w systemie prawa... 15 1.1. Uwagi wprowadzające... 16 1.2. Prawo podatkowe jako gałąź prawa... 16 1.2.1. Przesłanki uzasadniające

Bardziej szczegółowo

Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Bibliografia... Wprowadzenie... 1 Rozdział I. Reżim szczególnej ochrony znaku renomowanego Ewolucja

Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Bibliografia... Wprowadzenie... 1 Rozdział I. Reżim szczególnej ochrony znaku renomowanego Ewolucja Przedmowa... Wykaz skrótów... Bibliografia... Wprowadzenie... 1 Rozdział I. Reżim szczególnej ochrony znaku renomowanego... 13 1. Ewolucja reżimu szczególnej ochrony znaku renomowanego... 13 I. Przypadki

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sygn. akt I CNP 32/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 19 marca 2014 r. SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Wojciech Katner SSN Iwona Koper

Bardziej szczegółowo

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2014 r. w sprawie obwodów łowieckich.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2014 r. w sprawie obwodów łowieckich. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2014 r. w sprawie obwodów łowieckich. Prof. nadzw. dr hab. Adam Habuda Instytut Nauk Prawnych PAN Zakład Prawa Ochrony Środowiska we Wrocławiu Okoliczności, które

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzialność cywilna za naruszenie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO ) Roman Bieda

Odpowiedzialność cywilna za naruszenie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO ) Roman Bieda Odpowiedzialność cywilna za naruszenie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO ) Roman Bieda ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA Art. 79 RODO 1. Bez uszczerbku dla dostępnych administracyjnych lub pozasądowych

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz skrótów... Wykaz literatury...

Spis treści. Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wstęp... XV XXIII XXXIX Część I. Pojęcie oznaczeń odróżniających i podstawy ich ochrony w prawie zwalczania nieuczciwej konkurencji Rozdział I. Pojęcie i rodzaje oznaczeń

Bardziej szczegółowo

Spis treści Wykaz skrótów Wykaz literatury Wykaz orzecznictwa Przedmowa Wprowadzenie Część I. Zagadnienia ogólne

Spis treści Wykaz skrótów Wykaz literatury Wykaz orzecznictwa Przedmowa Wprowadzenie Część I. Zagadnienia ogólne Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wykaz orzecznictwa... Przedmowa... Wprowadzenie... 1 Część I. Zagadnienia ogólne... 6 Rozdział I. Weksel charakterystyka ogólna... 6 XIII XXI 1. Uwagi ogólne... 6 2.

Bardziej szczegółowo

1.1. Pojęcie prawa cywilnego 1.2. Stosunek cywilnoprawny 1.3. Zdarzenia powodujące powstanie stosunków cywilnoprawnych

1.1. Pojęcie prawa cywilnego 1.2. Stosunek cywilnoprawny 1.3. Zdarzenia powodujące powstanie stosunków cywilnoprawnych Podstawy prawa cywilnego z umowami w administracji. (red.), (red.) Oddawany do rąk Czytelników podręcznik stanowi syntetyczny wykład podstawowych instytucji prawa cywilnego w odniesieniu do działalności

Bardziej szczegółowo

Dr Anna Fogel. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa Warszawa

Dr Anna Fogel. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa Warszawa Dr Anna Fogel Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa Warszawa Prawne uwarunkowania poddawania terenów ochronie instrumenty odszkodowawcze i roszczenie o wykup nieruchomości Przyroda a teren

Bardziej szczegółowo

Prawo gospodarcze i cywilne dla kadr sądów powszechnych apelacji łódzkiej i warszawskiej

Prawo gospodarcze i cywilne dla kadr sądów powszechnych apelacji łódzkiej i warszawskiej CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA dotycząca modułu CZĘŚĆ OGÓLNA PROGRAM SZKOLENIOWY dla szkoleń z zakresu: Odpowiedzialność za szkody przy wykonywaniu władzy publicznej organizowanych w ramach projektu Prawo gospodarcze

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA. SSN Maria Szulc (przewodniczący) SSN Marian Kocon (sprawozdawca) SSN Barbara Myszka. Protokolant Bożena Kowalska

UCHWAŁA. SSN Maria Szulc (przewodniczący) SSN Marian Kocon (sprawozdawca) SSN Barbara Myszka. Protokolant Bożena Kowalska Sygn. akt III CZP 77/16 UCHWAŁA Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 30 listopada 2016 r. SSN Maria Szulc (przewodniczący) SSN Marian Kocon (sprawozdawca) SSN Barbara Myszka Protokolant Bożena Kowalska w sprawie

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący) SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca) SSN Krzysztof Strzelczyk

POSTANOWIENIE. SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący) SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca) SSN Krzysztof Strzelczyk Sygn. akt III CZP 93/11 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 9 lutego 2012 r. SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący) SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca) SSN Krzysztof Strzelczyk w sprawie z

Bardziej szczegółowo

BL TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r.

BL TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r. BL-112-265-TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r. INFORMACJA PRAWNA O WYROKU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Z 22 WRZEŚNIA 2015 R. (SYGN. AKT P 37/14) DOTYCZĄCYM USTAWY Z DNIA 6 CZERWCA 1997 R. - KODEKS KARNY I. METRYKA

Bardziej szczegółowo

Pyt. 2 Pojęcie Prawa Gospodarczego

Pyt. 2 Pojęcie Prawa Gospodarczego Pyt. 2 Pojęcie Prawa Gospodarczego Czym jest prawo publiczne? Czym jest prawo prywatne? Gdzie zaliczamy prawo gospodarcze? (metody, przedmiot, prawo interwencji, stosunki wertykalne i horyzontalne, określa

Bardziej szczegółowo

Spis treści Wstęp Wykaz skrótów Wykaz literatury Część I. Zagadnienia ogólne odpowiedzialności cywilnoprawnej w spółkach kapitałowych

Spis treści Wstęp Wykaz skrótów Wykaz literatury Część I. Zagadnienia ogólne odpowiedzialności cywilnoprawnej w spółkach kapitałowych Wstęp...... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Część I. Zagadnienia ogólne odpowiedzialności cywilnoprawnej w spółkach kapitałowych... 1 1. Ogólna charakterystyka odpowiedzialności cywilnoprawnej.. 1..

Bardziej szczegółowo

Podstawy prawa cywilnego z umowami w administracji. Redaktorzy: Piotr Stec, Mariusz Załucki

Podstawy prawa cywilnego z umowami w administracji. Redaktorzy: Piotr Stec, Mariusz Załucki Podstawy prawa cywilnego z umowami w administracji. Redaktorzy:, Spis treści: Wykaz skrótów Słowo wstępne do wydania drugiego Część I. Wprowadzenie do prawa cywilnego Rozdział 1. Zagadnienia podstawowe

Bardziej szczegółowo

Spis treści Rozdział I. Geneza, rozwój i model sądownictwa administracyjnego w Polsce

Spis treści Rozdział I. Geneza, rozwój i model sądownictwa administracyjnego w Polsce Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Geneza, rozwój i model sądownictwa administracyjnego w Polsce... 1 1. Początki sądowej kontroli administracji na ziemiach polskich... 6 2. Najwyższy Trybunał

Bardziej szczegółowo

ARTYKUŁ TREŚĆ PRZEDAWNIENIE UWAGI CO DO OBOWIĄZYWANIA Art kc

ARTYKUŁ TREŚĆ PRZEDAWNIENIE UWAGI CO DO OBOWIĄZYWANIA Art kc Roszczenia o wyrządzonej czynem niedozwolonym to wszelkie roszczenia mające charakter majątkowy, przy czym do kategorii roszczeń majątkowych należy zaliczyć także roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia

Bardziej szczegółowo

J(CU. Pan Jacek Cichocki Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów

J(CU. Pan Jacek Cichocki Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Irena Lipowicz Warszawa, 3 a i. * /< / I.511.4.2014.AJK rp J(CU. Pan Jacek Cichocki Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Kancelaria Prezesa Rady Ministrów i

Bardziej szczegółowo

IV. Prawo angielskie V. Prawo holenderskie VI. Uwagi podsumowujące Charakter prawny instytucji wyłączenia wspólnika ze spółki z o

IV. Prawo angielskie V. Prawo holenderskie VI. Uwagi podsumowujące Charakter prawny instytucji wyłączenia wspólnika ze spółki z o Wstęp... Wykaz skrótów... Wykaz orzeczeń... Wykaz literatury... XI XVII XIX XXIII Rozdział I. Status prawny wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością a natura spółki z ograniczoną odpowiedzialnością...

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 161/06

Uchwała z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 161/06 Uchwała z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 161/06 Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący) Sędzia SN Józef Frąckowiak Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca) Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Automobilklubu

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sygn. akt I CK 273/05 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 25 stycznia 2006 r. SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący) SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca) SSN Irena Gromska-Szuster

Bardziej szczegółowo

WEKSEL MIĘDZY STRONAMI STOSUNKU PRACY

WEKSEL MIĘDZY STRONAMI STOSUNKU PRACY MONOGRAFIE PRAWNICZE WEKSEL MIĘDZY STRONAMI STOSUNKU PRACY MIKOŁAJ RYLSKI Wydawnictwo C.H.Beck MONOGRAFIE PRAWNICZE MIKOŁAJ RYLSKI WEKSEL MIĘDZY STRONAMI STOSUNKU PRACY Polecamy nasze publikacje w serii

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 125/07

Uchwała z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 125/07 Uchwała z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 125/07 Sędzia SN Józef Frąckowiak (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Kazimierz Zawada Sędzia SA Michał Kłos Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Bogdana S.

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sygn. akt IV CNP 99/08 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 23 kwietnia 2009 r. SSN Iwona Koper (przewodniczący) SSN Zbigniew Kwaśniewski SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Władysław Pawlak

POSTANOWIENIE. SSN Władysław Pawlak Sygn. akt V CSK 620/17 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 8 maja 2018 r. SSN Władysław Pawlak w sprawie z powództwa,,u Sp. z o.o. w P. przeciwko,,v... Sp. z o.o. w P. o zapłatę, na posiedzeniu

Bardziej szczegółowo

Arkadiusz Sobczyk. Problem horyzontalnego działania praw jednostki w orzecznictwie sądów pracy

Arkadiusz Sobczyk. Problem horyzontalnego działania praw jednostki w orzecznictwie sądów pracy Arkadiusz Sobczyk Problem horyzontalnego działania praw jednostki w orzecznictwie sądów pracy Kodeks pracy a Konstytucja RP - tzw. podstawowe zasady prawa pracy zawarte w kodeksie pracy stanowią odzwierciedlenie

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze

USTAWA z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze Kancelaria Sejmu s. 1/6 USTAWA z dnia 22 lipca 2010 r. Opracowano na podstawie: Dz. U. z 2010 r. Nr 155, poz. 1037. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo

Bardziej szczegółowo

Stanowisko Rządu w sprawie prezydenckiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie danych osobowych (druk nr 488)

Stanowisko Rządu w sprawie prezydenckiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie danych osobowych (druk nr 488) ę ł ę ę ę Ó ę ś ę Ż ł ą Stanowisko Rządu w sprawie prezydenckiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie danych osobowych (druk nr 488) Prezydencki projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie danych

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 123/08

Uchwała z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 123/08 Uchwała z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 123/08 Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący) Sędzia SN Józef Frąckowiak Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca) Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zofii

Bardziej szczegółowo

2. Dobra osobiste osób fizycznych ukształtowane przez doktrynę i orzecznictwo Dobra osobiste osób prawnych I. Uwagi wprowadzające na te

2. Dobra osobiste osób fizycznych ukształtowane przez doktrynę i orzecznictwo Dobra osobiste osób prawnych I. Uwagi wprowadzające na te Wykaz skrótów... Orzecznictwo... Bibliografia... Rozdział I. Ukształtowanie dóbr osobistych i ich historyczny rozwój... 1 1. Dobra osobiste na gruncie prawa rzymskiego... 2 2. Naprawienie szkody niemajątkowej

Bardziej szczegółowo

Skarżący : Rzecznik Praw Obywatelskich Organ : Rada m. st. Warszawy. Skarga kasacyjna

Skarżący : Rzecznik Praw Obywatelskich Organ : Rada m. st. Warszawy. Skarga kasacyjna RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich RPO-623243-X/09/TS 00-090 Warszawa Tel. centr. 0-22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 0-22 827 64 53 Warszawa, lipca 2010 r. Naczelny Sąd Administracyjny

Bardziej szczegółowo

Art. 88. - konkretyzacja: - ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych

Art. 88. - konkretyzacja: - ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych OBOWIĄZYWANIE PRAWA I. Zasady konstytucyjne: 1. Zasada państwa prawa i jej konsekwencje w procesie stanowienia prawa: niezwykle ważna dyrektywa w zakresie stanowienia i stosowania prawa wyrok 9 V 2005

Bardziej szczegółowo

PODZIAŁ QUOAD USUM NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ

PODZIAŁ QUOAD USUM NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ MONOGRAFIE PRAWNICZE PODZIAŁ QUOAD USUM NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ Katarzyna Czerwińska-Koral Wydawnictwo C.H.Beck MONOGRAFIE PRAWNICZE KATARZYNA CZERWIŃSKA-KORAL PODZIAŁ QUOAD USUM NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ Polecamy

Bardziej szczegółowo

Spis treści. II. Odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji. zawartej na czas trwania stosunku pracy

Spis treści. II. Odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji. zawartej na czas trwania stosunku pracy Wstęp... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... XI XVII Rozdział I. Polskie prawo pracy w ujęciu historycznym... 1 1. Uwagi ogólne... 1 2. Prawo pracy na ziemiach polskich w okresie zaborów... 3 3. Prawo

Bardziej szczegółowo

BL-112-233-TK/15 Warszawa, 28 maja 2015 r.

BL-112-233-TK/15 Warszawa, 28 maja 2015 r. BL-112-233-TK/15 Warszawa, 28 maja 2015 r. INFORMACJA PRAWNA O WYROKU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Z 10 LUTEGO 2015 R. (SYGN. AKT P 10/11) DOTYCZĄCYM USTAWY Z DNIA 20 LISTOPADA 1999 R. O ZMIANIE USTAWY O

Bardziej szczegółowo

Wyrok z dnia 14 lutego 2005 r. I UK 166/04

Wyrok z dnia 14 lutego 2005 r. I UK 166/04 Wyrok z dnia 14 lutego 2005 r. I UK 166/04 Powództwo pracownika przeciwko pracodawcy o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy podlega oddaleniu ze względu na brak biernej legitymacji procesowej

Bardziej szczegółowo

Warszawa, 25 lipca 2001 r.

Warszawa, 25 lipca 2001 r. Warszawa, 25 lipca 2001 r. Opinia na temat wniosku Stowarzyszenia Związek Polskich Artystów Plastyków do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności art. 34 ust. 1 pkt 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz skrótów. Wykaz literatury. Wykaz orzecznictwa. Przedmowa. Wprowadzenie. Część I. Zagadnienia ogólne

Spis treści. Wykaz skrótów. Wykaz literatury. Wykaz orzecznictwa. Przedmowa. Wprowadzenie. Część I. Zagadnienia ogólne Spis treści Wykaz skrótów Wykaz literatury Wykaz orzecznictwa Przedmowa Wprowadzenie Część I. Zagadnienia ogólne Rozdział I. Weksel - charakterystyka ogólna ő 2. Pojęcie, rodzaje i funkcje weksla I. Pojęcie

Bardziej szczegółowo

ŹRÓDŁA POJĘCIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:

ŹRÓDŁA POJĘCIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ: ŹRÓDŁA POJĘCIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ: - MINISTRARE SŁUŻYĆ - AD OZNACZAJĄCA CECHĘ CELOWOŚCI TEGO DZIAŁANIA PODZIAŁ: - ADMINISTRACJA PUBLICZNA - ADMINISTRACJA PRYWATNA Trzy znaczenia administracji publicznej:

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzialność karna lekarza

Odpowiedzialność karna lekarza Sławomir Turkowski Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności karnej Warszawa 2012 2 Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Protokolant Bożena Nowicka

POSTANOWIENIE. Protokolant Bożena Nowicka Sygn. akt III CZP 46/08 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 25 czerwca 2008 r. SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Marian Kocon SSN Katarzyna Tyczka-Rote Protokolant Bożena

Bardziej szczegółowo

Zasada demokratycznego państwa prawnego. Olga Hałub Katedra Prawa Konstytucyjnego

Zasada demokratycznego państwa prawnego. Olga Hałub Katedra Prawa Konstytucyjnego Zasada demokratycznego państwa prawnego Olga Hałub Katedra Prawa Konstytucyjnego Art. 2 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII. Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego

Spis treści. Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII. Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego Wykaz skrótów............................................... XV Wykaz literatury.............................................. XIX Wstęp...................................................... XXIII Część

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE. Strona 1 z 5

STRESZCZENIE. Strona 1 z 5 STRESZCZENIE Samorządy poszczególnych województw prowadzą prace przygotowawcze w celu budowy infrastruktury szerokopasmowych sieci regionalnych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych oraz Programu

Bardziej szczegółowo

U C H W A Ł A SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. z dnia 7 lutego 2008 r.

U C H W A Ł A SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. z dnia 7 lutego 2008 r. U C H W A Ł A SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 7 lutego 2008 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych Na podstawie art. 118 ust.

Bardziej szczegółowo

Dz.U Nr 97 poz. 487 UCHWAŁA. TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 9 grudnia 1992 r. (W. 10/91)

Dz.U Nr 97 poz. 487 UCHWAŁA. TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 9 grudnia 1992 r. (W. 10/91) Kancelaria Sejmu s. 1/5 Dz.U. 1992 Nr 97 poz. 487 UCHWAŁA TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 9 grudnia 1992 r. (W. 10/91) w sprawie wykładni art. 2 i art. 8 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy

Bardziej szczegółowo

Mobbing w stosunkach pracy. Zagadnienia prawne

Mobbing w stosunkach pracy. Zagadnienia prawne Mobbing w stosunkach pracy Zagadnienia prawne Książkę tę poświęcam pamięci mojej ciotki Heleny B., bestialsko zamordowanej w wieku 18 lat przez niemieckich okupantów w pamiętnym dniu 5 sierpnia 1944 roku,

Bardziej szczegółowo

Godność w Konstytucji

Godność w Konstytucji Godność w Konstytucji Zgodnie z art. 30 Konstytucji, Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona

Bardziej szczegółowo

Spis treści Rozdział I. Europeizacja prawa administracyjnego pojęcie i konteksty 1. Uwagi wstępne 2. Europeizacja prawa administracyjnego

Spis treści Rozdział I. Europeizacja prawa administracyjnego pojęcie i konteksty 1. Uwagi wstępne 2. Europeizacja prawa administracyjnego Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Europeizacja prawa administracyjnego pojęcie i konteksty. 1 1. Uwagi wstępne... 10 I. Europeizacja............................................... 10 II.

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2266).

- o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2266). SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140-154(5)/09 Warszawa, 18 lutego 2010 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Przekazuję przyjęte przez

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII. Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki

Spis treści. Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII. Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki Spis treści Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki Rozdział I. Idee przewodnie wolności i praw jednostki w procesie uchwalania

Bardziej szczegółowo

POLSKIE ORZECZNICTWO DOTYCZĄCE WŁADANIA NIERUCHOMOŚCIAMI 1

POLSKIE ORZECZNICTWO DOTYCZĄCE WŁADANIA NIERUCHOMOŚCIAMI 1 POLSKIE ORZECZNICTWO DOTYCZĄCE WŁADANIA NIERUCHOMOŚCIAMI 1 Orzeczenie TK z dnia 8 maja 1990 r. (K 1/90) Artykuł 7 Konstytucji RP ustanawia konstytucyjną, a więc wzmożoną ochronę własności, dopuszczając

Bardziej szczegółowo

PRZEPISY INTERTEMPORALNE

PRZEPISY INTERTEMPORALNE PRZEPISY INTERTEMPORALNE 30. 1. W przepisach przejściowych reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych. 2. W przepisach przejściowych rozstrzyga

Bardziej szczegółowo

Pani Maria Wasiak Minister Infrastruktury i Rozwoju

Pani Maria Wasiak Minister Infrastruktury i Rozwoju R ZE C ZN IK PRAW OBYWATEL SKICH Warszawa, dnia 27 lipca 2015 r. IV.612.1.2015 AJ Pani Maria Wasiak Minister Infrastruktury i Rozwoju Szanowna Pani Minister, Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi

Bardziej szczegółowo

PRAWO ADMINISTRACYJNE

PRAWO ADMINISTRACYJNE UNIWERSYTET GDANŚKI KATEDRA PRAWA ADMINISTRACYJNEGO PRAWO ADMINISTRACYJNE (program wykładu) I. PROBLEMY POWSZECHNEGO (MATERIALNEGO) PRAWA ADMINISTRACYJNEGO 1. GENEZA I ROZWÓJ PRAWA ADMINISTRACYJNEGO ORAZ

Bardziej szczegółowo

ZAGADNIENIE PRAWNE U Z A S A D N I E N I E

ZAGADNIENIE PRAWNE U Z A S A D N I E N I E 1 Sygn. akt III CZP 31/12 ZAGADNIENIE PRAWNE W sprawie z powództwa Firmy B. A. M. S. spółki jawnej z siedzibą w G. przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie Wielkopolskiemu o zapłatę na skutek apelacji powódki

Bardziej szczegółowo

Skrypty Becka. Hanna Witczak Agnieszka Kawałko. Zobowiązania. 5. wydanie

Skrypty Becka. Hanna Witczak Agnieszka Kawałko. Zobowiązania. 5. wydanie Skrypty Becka Hanna Witczak Agnieszka Kawałko Zobowiązania 5. wydanie SKRYPTY BECKA Zobowiązania W sprzedaży: A. Olejniczak, Z. Radwański ZOBOWIĄZANIA CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 11 Podręczniki Prawnicze Z. Radwański,

Bardziej szczegółowo

Publikujemy cz. I artykułu na temat odpowiedzialności karnej członków zarządu sp. z o.o.

Publikujemy cz. I artykułu na temat odpowiedzialności karnej członków zarządu sp. z o.o. Publikujemy cz. I artykułu na temat odpowiedzialności karnej członków zarządu sp. z o.o. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką handlową, nabywającą osobowość prawną z chwilą wpisu do Krajowego

Bardziej szczegółowo

Uchwała 1 z dnia 29 marca 1993 r. Sygn. akt (W. 13/92)

Uchwała 1 z dnia 29 marca 1993 r. Sygn. akt (W. 13/92) 17 Uchwała 1 z dnia 29 marca 1993 r. Sygn. akt (W. 13/92) w sprawie wykładni art. 10 ust. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości Trybunał Konstytucyjny

Bardziej szczegółowo

Dotyczy: przetargu nieograniczonego "Rozbudowę zintegrowanego systemu e-usług Regionalnego Centrum Animacji Kultury" - odpowiedzi na pytania.

Dotyczy: przetargu nieograniczonego Rozbudowę zintegrowanego systemu e-usług Regionalnego Centrum Animacji Kultury - odpowiedzi na pytania. K Regionalne Centrum ~< Animacji Kultury ul. H. Sienkiewicza 11 tel. -Lo8 (68) Lo52 93 01 65-lt31 Zielona Góra faks -Lo8 (68)320 88 3Lo sekretariat@rcak.pl WWW.ReAK.PL ( Zielona Góra, dnia 14 marca 2017

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt K 43/02

POSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt K 43/02 45 POSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt K 43/02 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Mirosław Wyrzykowski przewodniczący Wiesław Johann Ewa Łętowska Jadwiga Skórzewska-Łosiak Marian Zdyb sprawozdawca,

Bardziej szczegółowo

Prawo karne intertemporalne obowiązywanie ustawy karnej w aspekcie czasowym. Pojęcie prawa intertemporalnego Obowiązywanie ustawy karnej

Prawo karne intertemporalne obowiązywanie ustawy karnej w aspekcie czasowym. Pojęcie prawa intertemporalnego Obowiązywanie ustawy karnej Prawo karne intertemporalne obowiązywanie ustawy karnej w aspekcie czasowym Pojęcie prawa intertemporalnego Obowiązywanie ustawy karnej Formy zmiany ustawy karnej Penalizacja Depenalizacja Depenalizacja

Bardziej szczegółowo

Spis treści. III. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej. w prawie lądowym... 5 2. Rozwój ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.

Spis treści. III. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej. w prawie lądowym... 5 2. Rozwój ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Wprowadzenie... Wykaz skrótów... XIII Wykaz literatury... XVII Rozdział I. Kształtowanie się idei ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej... 1 1. Wyodrębnienie ubezpieczenia odpowiedzialności. cywilnej...

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA. SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący) SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca) SSN Katarzyna Tyczka-Rote. Protokolant Bożena Kowalska

UCHWAŁA. SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący) SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca) SSN Katarzyna Tyczka-Rote. Protokolant Bożena Kowalska Sygn. akt III CZP 111/15 UCHWAŁA Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 17 lutego 2016 r. SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący) SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca) SSN Katarzyna Tyczka-Rote Protokolant Bożena

Bardziej szczegółowo

Wykaz skrótów... 8 Przedmowa CZĘŚĆ I Wzajemne relacje między konstytucją państwa członkowskiego a prawem UE wybrane problemy

Wykaz skrótów... 8 Przedmowa CZĘŚĆ I Wzajemne relacje między konstytucją państwa członkowskiego a prawem UE wybrane problemy Spis treści Wykaz skrótów...................................................... 8 Przedmowa.......................................................... 9 CZĘŚĆ I Wzajemne relacje między konstytucją państwa

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący) SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca) SSA Barbara Trębska

POSTANOWIENIE. SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący) SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca) SSA Barbara Trębska Sygn. akt II CZ 59/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 22 października 2014 r. SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący) SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca) SSA Barbara Trębska w sprawie ze skargi

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 12 lutego 2009 r., III CZP 142/08

Uchwała z dnia 12 lutego 2009 r., III CZP 142/08 Uchwała z dnia 12 lutego 2009 r., III CZP 142/08 Sędzia SN Mirosław Bączyk (przewodniczący) Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca) Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej

Bardziej szczegółowo

TRUDNOŚCI DOWODOWE W PRZYPADKU ROSZCZEŃ O ZADOŚĆUCZYNIENIE ZA KRZYWDĘ POWSTAŁĄ W DALEKIEJ PRZESZŁOŚCI

TRUDNOŚCI DOWODOWE W PRZYPADKU ROSZCZEŃ O ZADOŚĆUCZYNIENIE ZA KRZYWDĘ POWSTAŁĄ W DALEKIEJ PRZESZŁOŚCI TRUDNOŚCI DOWODOWE W PRZYPADKU ROSZCZEŃ O ZADOŚĆUCZYNIENIE ZA KRZYWDĘ POWSTAŁĄ W DALEKIEJ PRZESZŁOŚCI Zdzisława Cwalińska-Weychert Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny Problematyka zadośćuczynienia pieniężnego

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA. SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący) SSN Marian Kocon (sprawozdawca) SSN Bogumiła Ustjanicz

UCHWAŁA. SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący) SSN Marian Kocon (sprawozdawca) SSN Bogumiła Ustjanicz Sygn. akt III CZP 28/12 UCHWAŁA Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 21 czerwca 2012 r. SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący) SSN Marian Kocon (sprawozdawca) SSN Bogumiła Ustjanicz w sprawie z powództwa A. C.,

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 16 listopada 2004 r., III CZP 64/04

Uchwała z dnia 16 listopada 2004 r., III CZP 64/04 Uchwała z dnia 16 listopada 2004 r., III CZP 64/04 Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący) Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca) Sędzia SN Hubert Wrzeszcz Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII. Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego

Spis treści. Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII. Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wstęp... XXIII Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego Rozdział I. Pojęcie podatku... 3 1. Zagadnienia ekonomiczne opodatkowania... 3 I. Uwagi ogólne... 3

Bardziej szczegółowo

Istotne zmiany ustawowe w tej sprawie zostały wprowadzone 1 stycznia b.r.

Istotne zmiany ustawowe w tej sprawie zostały wprowadzone 1 stycznia b.r. Istotne zmiany ustawowe w tej sprawie zostały wprowadzone 1 stycznia b.r. Niniejszy artykuł poświecony jest analizie problematyki tzw. inwestycji zaniechanych", w zakresie dotyczącym możliwości zaliczenia

Bardziej szczegółowo

21. Sprawy z zakresu geodezji i kartografii

21. Sprawy z zakresu geodezji i kartografii 21. Sprawy z zakresu geodezji i kartografii Wśród spraw z zakresu geodezji i kartografii dominowały sprawy oznaczone podsymbolem 6120, dotyczące ewidencji gruntów i budynków. Głównym zagadnieniem, poruszanym

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr /16 KOLEGIUM REGIONALNEJ IZBY OBRACHUNKOWEJ w Olsztynie z dnia 18 stycznia 2016 roku

UCHWAŁA Nr /16 KOLEGIUM REGIONALNEJ IZBY OBRACHUNKOWEJ w Olsztynie z dnia 18 stycznia 2016 roku UCHWAŁA Nr 0102-48/16 KOLEGIUM REGIONALNEJ IZBY OBRACHUNKOWEJ w Olsztynie z dnia 18 stycznia 2016 roku w sprawie badania zgodności z prawem uchwały Nr XII/85/2015 Rady Miejskiej w Szczytnie z dnia 18 grudnia

Bardziej szczegółowo

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 23 czerwca 2016 r. w przedmiocie projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 23 czerwca 2016 r. w przedmiocie projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 23 czerwca 2016 r. w przedmiocie projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw Krajowa Rada Sądownictwa w pełni podziela argumentację

Bardziej szczegółowo

WYBRANE UWARUNKOWANIA PRAWNE I SKUTKI ODSZKODOWAWCZE BUDOWY URZĄDZEŃ INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ

WYBRANE UWARUNKOWANIA PRAWNE I SKUTKI ODSZKODOWAWCZE BUDOWY URZĄDZEŃ INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ str. 1 WYBRANE UWARUNKOWANIA PRAWNE I SKUTKI ODSZKODOWAWCZE BUDOWY URZĄDZEŃ NA CUDZYCH NIERUCHOMOŚCIACH Zdzisław Małecki, Magdalena Małecka-Pilujska Poznań, marzec 2007 str. 2 STRESZCZENIE Na tysiącach

Bardziej szczegółowo

Pismo procesowe. w sprawie o sygn. akt K 47/14 wyjaśniam, że zmiana art. 14 ustawy o bezpieczeństwie

Pismo procesowe. w sprawie o sygn. akt K 47/14 wyjaśniam, że zmiana art. 14 ustawy o bezpieczeństwie R ZE C ZN IK PRAW OBYWATEL SKICH Warszawa, dnia 29 marca 2016 r. II.511.994.2014.KŁS Trybunał Konstytucyjny Warszawa sygn. akt K 47/14 Pismo procesowe W odpowiedzi na pismo Trybunału Konstytucyjnego z

Bardziej szczegółowo

Naliczanie odsetek i egzekucja.

Naliczanie odsetek i egzekucja. Naliczanie odsetek i egzekucja. Jak postępować w przypadku zaległości z tytułu opłaty planistycznej, a jak w przypadku opłaty adiacenckiej? W jakiej wysokości naliczać odsetki - moim zdaniem wg Ordynacji

Bardziej szczegółowo

KARA KRYMINALNA W ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP

KARA KRYMINALNA W ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP MONOGRAFIE PRAWNICZE KARA KRYMINALNA W ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP ELŻBIETA HRYNIEWICZ-LACH Wydawnictwo C.H.Beck MONOGRAFIE PRAWNICZE ELŻBIETA HRYNIEWICZ-LACH KARA KRYMINALNA W ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP Polecamy

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa... XI Wprowadzenie... XVII Wykaz skrótów... XIX

Spis treści. Przedmowa... XI Wprowadzenie... XVII Wykaz skrótów... XIX Przedmowa........................................... XI Wprowadzenie........................................ XVII Wykaz skrótów........................................ XIX Część I. Kodeks pracy Rozdział

Bardziej szczegółowo

I. Układ konkurencyjności weryfikacji na drodze nadzwyczajnych trybów postępowania administracyjnego z weryfikacją

I. Układ konkurencyjności weryfikacji na drodze nadzwyczajnych trybów postępowania administracyjnego z weryfikacją Wykaz skrótów... XI Przedmowa.... XIX Rozdział I. Zagadnienia ogólne procesowego prawa administracyjnego.. 1 1. Koncepcja postępowania administracyjnego... 1 2. Miejsce regulacji prawa procesowego administracyjnego

Bardziej szczegółowo

Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego

Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego Spis treści Wykaz skrótów Wykaz literatury Wstęp Część I. Wprowadzenie do prawa podatkowego Rozdział I. Pojęcie podatku ő 1. Zagadnienia ekonomiczne opodatkowania II. Polityczne i gospodarcze aspekty opodatkowania

Bardziej szczegółowo