Fontanna czy źródełko? Fons honorum - relikt monarchii stanowej w prawie konstytucyjnym państw współczesnej Europy. Przyczynek do badań.
|
|
- Przybysław Kalinowski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Marcin Michał Wiszowaty Uniwersytet Gdański Fontanna czy źródełko? Fons honorum - relikt monarchii stanowej w prawie konstytucyjnym państw współczesnej Europy. Przyczynek do badań. Ethos rycerski, w kształcie w jakim przetrwał do naszych czasów, zasługuje na miano fenomenu. Stworzyły go głównie mity, legendy i wyobrażenia o rycerzach zaczerpnięte ze średniowiecznych romansów rycerskich, słynnych romans courtois (a wcześniej chansons de gestes) 1 łączonych z autorami tej miary co Marie de France czy Chrétien de Troyes, a także z XIX-wiecznej powieści historycznej. Ukazany w nich świat różni się od przekazu źródłowego, a jednak to właśnie literatura piękna ukształtowała popularny obraz rycerzy i ich obyczajowości. Wyniki badań historyków z trudem docierają do powszechnej świadomości. Jedną z charakterystycznych cech typowego bohatera rycerskiego romansu była efektowna genealogia. Już starożytny filozof Teofrast uważał, że człowiek szlachetnie urodzony jest bardziej chciwy sławy 2. Długi rodowód stał się więc elementem rycerskiego ethosu. Uważano, że osoba pośledniejszego stanu nie nadaje się na rycerza. W rzeczywistości rycerzami nie byli wyłącznie ci, którzy swój status czy zajęcie przejęli po przodkach. Oczywiście byli tacy, nazywani mianem szlachty odwiecznej (niem.: Uradel, franc. la noblesse immemoriale ), dla podkreślenia, że ich dziedziczone od pokoleń szlachectwo sięgało korzeniami czasów, które ginęły w pomroce dziejów, mniej więcej epoki Karola Wielkiego. Rodziny te cieszyły się swoją pozycją od zawsze, czyli ich pierwsi, znani przodkowie, już w najstarszych źródłach występowali jako rycerze lub szlachta 3. Nie ulega jednak wątpliwości, że stan szlachecki miał kiedyś swój początek. Część szlachty wywodziła się z dawnej starszyzny rodowo-plemiennej, część od właścicieli ziemskich lub też członków 1 Warto dodać, że nawet w tych obu typach utworów obraz rycerza jest diametralnie różny. Rycerza z dworskiego romansu cechuje ogłada, dobre maniery i liczne, również pozamilitarne, zdolności. Trudno doszukiwać się u niego podobieństw do wojownika z chanson de geste na ogół dzikiego i okrutnego (T. Manteuffel Historia powszechna. Średniowiecze. Warszawa 1996, s. 150). 2 Zob. M. Ossowska Ethos rycerski i jego odmiany. Warszawa 1986, ss A. Zajączkowski Elity urodzenia, Warszawa 1993, s
2 drużyny zbrojnej skupionej wokół władcy 4. Nie brakuje innych teorii tłumaczących genezę szlachectwa. Dyskusja na ten temat wciąż dzieli i zapewne długo będzie dzielić badaczy 5. Rycerstwo nie było jednak grupą zamkniętą. Stale zasilały ją nowe jednostki, ale również opuszczały (np. w wyniku utraty lenna, jako koniecznego warunku przynależności stanowej 6 ). Powodów było co najmniej kilka. Przede wszystkim rycerze, jako siła militarna, nie mogli stanowić grupy zamkniętej, bowiem oznaczałoby to jej szybki zanik spowodowany zdziesiątkowaniem w kolejnych bitwach i wojnach. Uzupełnianie stanu osobowego formacji militarnych w oparciu o kryterium pochodzenia społecznego, kiedy szlachta już z definicji stanowiła liczebną mniejszość, musiałoby przynieść opłakany efekt. Skoro więc starożytność rodu nie była (wbrew obiegowym opiniom) zawsze obowiązkową przesłanką kariery rycerskiej należy uznać, że sfery rycerstwa i szlachty początkowo współistniały, częściowo na siebie zachodząc. Zależności między nimi można opisać w ten sposób, że szlachectwo nie było warunkiem koniecznym wejścia w szeregi rycerskie, a rycerski etap historii rodzinnej nie stanowił zawsze warunku sine qua non nabycia upragnionego statusu szlacheckiego. A więc o ile rycerstwo mogło prowadzić do szlachectwa, to go nie przyznawało 7. Dla przedstawicieli warstw niższych wojenne rzemiosło było praktycznie jedyną szansą na szybkie wzbogacenie się i awans społeczny. Nie wszędzie pasowanie na rycerza oznaczało jednak wejście do stanu szlacheckiego. W łonie rycerstwa, we wczesnym etapie jego formowania się możliwa była sytuacja współistnienia rycerza-szlachcica z rycerzemchłopem czy rycerzem-mieszczaninem 8. Przez krótki czas możliwe było wejście do stanu rycerskiego przez nabycie lenna, np. przez bogatego mieszczanina. Ta praktyka zanikła jednak ok. XIII w. 9 Dla szlachty, jako elity urodzenia, kariera wojskowa stała się przede wszystkim dodatkowym, obok starożytności rodu, czy posiadanego majątku, źródłem chwały 10. O ile w XI i XII w. nie wszyscy rycerze byli szlachcicami, o tyle już w XIII i XIV w. dochodzi do 4 T. Maciejewski Historia powszechna ustroju i prawa. Warszawa 2000, ss Zob. R. Barber Rycerze i rycerskość, Warszawa 2000, ss T. Maciejewski op. cit., ss J. Flori Rycerze w średniowiecznej Francji Warszawa 1999, s F. Kusiak Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej. Warszawa 2002, s T. Maciejewski, op. cit., s J. Flori op. cit, s
3 odwrócenia sytuacji wszyscy rycerze są szlachcicami 11, co daje J. Flori asumpt do określenia rycerstwa szlachecką korporacją. Autor ten zastrzega jednak, że już wówczas nie wszyscy szlachcice byli rycerzami 12, co jest zjawiskiem nowym. Pasowanie na rycerza z jednej strony traci na znaczeniu, z drugiej poczyna być dostępne tylko dla szlachty rodowej 13. Głównym powodem jest spadek zainteresowania wśród szlachty karierą wojskową na rzecz innych dróg awansu 14. Rycerstwo zachowało jednak swój walor prestiżowy, dlatego nadal było przez szlachtę cenione. O miejscu w szlacheckiej hierarchii decydować zaczęło przede wszystkim bogactwo (szlachta-ziemianie) lub starożytność rodu (arystokracja wywodząca się z dawnego możnowładztwa) 15. Każde źródło dodatkowego prestiżu było atrakcyjne. Rycerska przeszłość rodziny zaczęła więc być ceniona, co przejawiało się w przejęciu przez szlachtę wielu emblematów rycerskich (herby, elementy uzbrojenia na szlacheckich portretach i nagrobkach, zwyczaj noszenia broni etc.). Procesowi zamykania się szlachty jako stanu społecznego, wyposażonego w określone przywilejenie, szczególnie polityczne i ekonomiczne, towarzyszył wzrost atrakcyjności i prestiżu szlachectwa. Naturalną cechą grup uprzywilejowanych jest tendencja do ograniczania możliwości wejścia w swoje szeregi wyłącznie do własnego potomstwa. Wymagało to stworzenia pierwszych reguł prawnych dotyczących kryteriów przynależności do stanu szlacheckiego, szczególnie reguł dziedziczenia, jako głównego sposobu przekazywania statusu szlacheckiego. Pierwsze tego typu przepisy pochodzą z przełomu XII i XIII w. i określają zarówno przesłanki konieczne dla przekazania szlachectwa potomstwu 16, jak i 11 Na tle poczynionych spostrzeżeń dotyczących niesłuszności ograniczania dostępu do jednostek militarnych dla przedstawicieli nielicznej szlachty, należy wyjaśnić, że w omawianym okresie zmieniły się realia prowadzenia wojen. Wraz z rozwojem sztuki wojennej spada wartość tradycyjnej służby wojskowej szlacheckich lenników. Na plan pierwszy wychodzą wojska najemne, skuteczniejsze w walce od rycerzy, czego dowiodła przede wszystkim wojna 100-letnia (J. Baszkiewicz, Powszechna historia ustrojów państwowych. Gdańsk 2002, ss ). 12 J. Flori op. cit., ss pełniąc funkcję potwierdzenia pełnoletności umożliwiającej np. zawarcie przez mężczyznę związku małżeńskiego (F. Kusiak, op. cit., s. 99) 14 Ponadto, ceremonia pasowania na rycerza zaczęła być bardzo kosztowna, co czyniło ją niedostępną dla większości rycerzy (R. Barber, op. cit., s. 50), ale niekoniecznie dla bogatych mieszczan, których stać było na zakup ekwipunku dla syna, a także wydanie zwyczajowej, uroczystej uczty (F. Kusiak, op. cit., ss ). 15 A. Zajączkowski op. cit., s Na ogół wystarczyło, aby tylko ojciec dziecka był szlachcicem, ale zdarzały się regiony czy państwa, gdzie oboje rodzice musieli wywodzić się ze szlachty, aby przekazać szlachectwo potomstwu. Nieślubne pochodzenie dyskwalifikowało dziecko w ubieganiu się o status szlachecki, z jednym wyjątkiem w postaci wtórnego uznania przewidzianego przez prawo kanoniczne, tzw. legitimatio per subsequens matrimonium. Stopniowo zaostrzano wymogi filiacji heraldycznej, czyli wyjątkowej formy adopcji w postaci przyjęcia do herbu osoby dorosłej, jak i 3
4 warunki pasowania na rycerza oraz kary za podszywanie się za rycerzy przez osoby niższego stanu 17. Ale ambicja nie była obca mieszczanom czy chłopom. W czasach świetności rycerstwa kariera wojskowa była dla wszystkich ambitnych jednostek przepustką do bogactwa, prestiżu i władzy, ale w różnym celu i z różnymi skutkami zdobywanych. Dla uboższej szlachty stanowiła szansę na wzrost znaczenia (przede wszystkim na zdobycie odpowiedniego majątku) w ramach własnej grupy społecznej, a więc w gronie już uprzywilejowanych. Dla przedstawicieli niższych stanów rzemiosło wojenne stało się drogą dostępu do szlachectwa, czyli awansu społecznego. Kiedy ten sposób począł zawodzić, ambitne jednostki musiały poszukiwać nowych dróg wejścia do warstwy uprzywilejowanej. Do pełnego zamknięcia stanu szlacheckiego nigdy jednak nie doszło. Stany, jakkolwiek wyposażone w prawa i przywileje określone prawem, niezależnie od dążeń swoich członków, nie przybrały nigdy postaci zamkniętych kast i nie były odgrodzone od siebie chińskim murem 18. Spotykana jeszcze w XII w. surowa ocena aktów podnoszenia do godności rycerskiej chłopskich synów 19 stopniowo uległa złagodzeniu. Pojawiły się dwie tendencje, które będą miały ogromny wpływ na dalszy rozwój instytucji szlachectwa. Po pierwsze pojawiła się i zaczęła kształtować instytucja nobilitacji, czyli regulowanego prawem sposobu oficjalnego wejścia do stanu szlacheckiego dla osób niżej usytuowanych w stanowej hierarchii. Ze wspomnianych powodów, warunkiem nobilitacji nie była już przede wszystkim zasługa wojenna, czy służba wojskowa. Pojawiły się nobilitacje dla zasłużonych urzędników królewskich, czy bogatych kupców. Po drugie nobilitacja rycerska, w drodze aktu pasowania i w uznaniu wojennych zasług, czy wojskowych umiejętności, która mogła być do tej pory dokonana przez każdego rycerza ojca, wuja, czy stryja, a także zaprzyjaźnionego sąsiada przybrała formę patentu władcy. Taką, ekskluzywną formę nadano również aktowi nobilitacji. Prawo do jego wydania zastrzeżono dla cesarzy, królów i książąt, z nielicznymi wyjątkami na rzecz miast, czy samej adopcji dziecka z przekazaniem mu szlacheckiego statusu przysposabiających (S. Grodziski Porównawcza historia ustrojów państwowych. Kraków 2008, ss ). 17 Pierwsze znane regulacje w tej materii wydano w: 1186 r. - Fryderyk Barbarossa, 1188 r. - Alfons IX, władca Leon, 1231 r. - Fryderyk II Hohenstauf. (R. Barber, op. cit., s. 48). 18 J. Baszkiewicz Powszechna, ss Ach, Boże, jak złą nagrodę otrzyma zacny wojownik, który z chłopskiego syna rycerza uczyni! pisał w 1160 r. Girart de Roussillon (za: M. Bloch Społeczeństwo feudalne, Warszawa 1981, s. 484). 4
5 biskupów (jako książąt terytorialnych) 20. Od XIII w. nobilitacja w drodze aktu suwerennego monarchy stała się praktycznie jedynym sposobem wejścia do stanu szlacheckiego 21. Tendencje te można wytłumaczyć reakcją władców na stopniowy wzrost znaczenia szlachty, jako warstwy uprzywilejowanej prawnie i posiadającej ziemię podstawowy wyznacznik bogactwa i władzy. Dalsze, swobodne przenikanie do szlachty osób z zewnątrz (np. w drodze kupna ziemi przez bogatych mieszczan, czy pasowania na rycerza przez innego rycerza) groziło znacznym rozrostem tej grupy społecznej i proporcjonalnym spadkiem znaczenia władców, na co nie mogli sobie oni pozwolić. Szlachta stopniowo zdobywała kolejne przywileje ekonomiczne i prawne, jak zwolnienia z podatków, czy łagodniejszy wymiar odpowiedzialności karnej. Władcy musieli utrzymać monopol w zakresie kreowania nowej szlachty, a także kontrolę nad przenikaniem doń uzurpatorów 22. Monarchom nie zależało jednak na zupełnym zamknięciu się stanu szlacheckiego. Decyzje nobilitacyjne miały także silne konotacje polityczne. Wpływały na kreowanie i utrwalanie nowej elity, w pewnym sensie zależnej od uszlachcającego. W ten sposób w szeregach szlachty francuskiej znalazły się tysiące tzw. noblesse de robe, która w odróżnieniu od noblesse d'épée nie mogła poszczycić się walecznością przodków. Szeregowała się z elit intelektualnych, administracyjnych i finansowych państwa 23, z którymi władca winien był się liczyć lub, które chciał sobie zjednać. Nie przeceniając możliwości monarchów można przypomnieć, że i w kwestii decyzji nobilitacyjnych zastosowanie znajdowała odwieczna zasada divide et impera. Cechą charakterystyczną stanów były panujące w ich łonie antagonizmy 24. Wobec rosnącej roli stanów uprzywilejowanych, utrzymywanie tych różnic, również w drodze polityki nobilitacyjnej, mogło być dla władcy korzystne. Osłabianie wpływów starej szlachty poprzez kreowanie nowej, lojalnej, przynajmniej do pewnego stopnia, to zabieg dobrze znany z kart historii, skuteczny i nierzadko wykorzystywany przez władców. Przykładem bardzo pragmatycznej polityki nobilitacyjnej jest działalność w tym zakresie Napoleona Bonaparte 25. Za jeden z najwcześniejszych przykładów tej praktyki może uchodzić sposób kreowania składu 20 F. Kusiak, op. cit., ss T. Maciejewski, op. cit., s Stopniowo zanikają lub podlegają zaostrzonej regulacji dotychczasowe, alternatywne sposoby uzyskania szlachectwa: adopcja i małżeństwo. 22 J. Baszkiewicz, Powszechna, s A. Zajączkowski, op. cit., s M. Sczaniecki Powszechna historia państwa i prawa. Warszawa 1994, s A. Zajączkowski, op. cit., s
6 angielskiej Izby Lordów w drodze indywidualnych przywilejów monarchy 26. Nobilitacje miały dla władców również czysto materialny wymiar. Dawały możliwość podreperowania finansów państwowych, czy chociażby osobistych monarchy, za sprawą obowiązkowej taksy wpłacanej za wystawienie nobilitacyjnego dyplomu 27. Szlachectwo nieodłącznie wiązało się z prestiżem. Odkąd dostęp do kariery i majątku stał się udziałem większej części społeczeństwa, szlachecki klejnot zyskał na wartości. Warto tu przywołać przykład angielskiej gentry. Przyjęcie zasady primogenitury przy dziedziczeniu tytułu arystokratycznego oraz istnienie kategorii szlachectwa osobistego i dożywotniego (knighthood) sprawiły, że nad szlachtą angielską (nobility) przeważała liczebnie gentry. To, nieposiadające odpowiednika w języku polskim określenie oznacza osoby, które chociaż są, nawet blisko, spokrewione ze szlachtą, same nie odziedziczyły tytułu szlacheckiego. Dysponujących jednak udziałem w rodzinnym majątku, członków gentry stać było na prowadzenie ziemiańskiego stylu życia 28. W skład gentry weszli także przedstawiciele bogatego mieszczaństwa, którzy nabywali majątki ziemskie i osiadali na wsi, z czasem wżeniając się w miejscowe rodziny ziemiańskie. W gronie gentry klejnot szlachecki stanowił o prestiżu i awansie towarzyskim. Nie tylko z Anglii znane są liczne przykłady małżeństw między zubożałym arystokratą i bogatą dziedziczką burżuazyjnej fortuny. Ponieważ społeczny popyt na nobilitację wzrastał, a podaż utrzymywała się na stałym poziomie, pojawili się uzurpatorzy po stronie rzekomo uprawnionych do nobilitowania, jak i rzekomo uszlachconych. Tylko posiadanie przez uszlachcającego rzeczywistych uprawnień gwarantowało, że dokonana przez niego nobilitacja jest autentyczna, a więc skuteczna w świetle prawa. Podmiot, najczęściej monarchę, który posiadał uprawnienie do podnoszenia osób do stanu szlacheckiego określano jako fons honorum (dosł. fontanna zaszczytów ). Pojęcie to sięga korzeniami co najmniej czasów monarchii stanowej. Władca określany jako fons honorum miał prawo nadawania szlachectwa, a także ustalania reguł nobilitacji, wreszcie weryfikowania i przywracania tytułów szlacheckich. Chociaż szlachectwo ma współcześnie charakter jedynie prestiżowy, kreowanie nowej szlachty ma miejsce do dzisiaj. Reguły określające fons honorum i sposoby wykonywania 26 M. Sczaniecki, op. cit., ss M. Barber pisze wręcz o zachłanności monarchów na tym tle (op. cit., s. 50) 28 H. Zins Historia Anglii, Wrocław 2009, s ; A. Zajączkowski, op. cit., ss
7 jego uprawnień obowiązują po dziś dzień w kilku państwach Europy. Od czasów średniowiecza przeszły jednak długą i burzliwą ewolucję. Kolejne detronizacje monarchów w wyniku przegranych wojen o sukcesję, zmian ustroju z monarchicznego na republikański, a także podbojów i aneksji przez sąsiadów wpłynęły na zredefiniowanie instytucji fons honorum. Uznano, że przysługująca dotąd wyłącznie monarchom może być udziałem również pretendentów, których (lub których poprzedników) pozbawiono tronu lub którzy nigdy go faktycznie nie objęli tzw. królów de iure lub królów z prawa 29. Wspomnieć należy również o rzadziej spotykanych, ale istniejących w Europie odmianach fons honorum wynikających z nadań monarszych. Uprawnienia do nobilitacji uzyskały w ten sposób niektóre republiki miejskie. Nobilitacja stała się dodatkowym przywilejem osób zaszczyconych najwyższymi klasami niektórych orderów określanych jako rycerskie (order of chivalry, chivalric order) Rozpoczęty pod koniec XVIII w. proces demokratyzacji Europy przejawiający się w zastępowaniu ustroju monarchicznego republikańskim, powstawaniu na ruinach dawnych monarchii nowych państw o ustroju demokratycznym lub przybieraniu przez monarchie formy ograniczonej, tzw. monarchii konstytucyjnej sprawił, że instytucja szlachectwa utraciła swoje pierwotne znaczenie. Doszło nawet do wydarzeń bez precedensu w całej dotychczasowej historii Europy, jak uchwała francuskich Stanów Generalnych z 4 sierpnia 1789 r., w której szlachta zrezygnowała z przywilejów, czy dekret króla Ludwika XVI z 23 stycznia 1790 r., który znosił szlachectwo 30. Restauracja monarchii po Kongresie Wiedeńskim wpłynęła na przywrócenie struktur stanowych i odzyskanie przez szlachectwo dawnego blasku ale tylko częściowo i na krótko 31. Z drogi obranej wraz z pojawieniem się pierwszych konstytucji pisanych nie było już odwrotu. Od tej pory szlachectwo zacznie tracić 29 Instytucja ta opiera się na idei sukcesji naturalnej, która polega na tym, że prawny następca tronu staje się królem z prawa w momencie śmierci lub abdykacji swojego poprzednika, bez konieczności organizowania koronacji czy faktycznego objęcia władzy (L. Bartyzel Legitymizm. Historia i teraźniejszość, Wrocław 2009, s. 11). 30 Szlachectwo dziedziczne jest na zawsze zniesione. Tytuły księcia krwi, księcia, hrabiego, markiza, wicehrabiego, widama, barona [ ] i wszystkie inne im podobne nie będą przez nikogo przyjmowane, ani nikomu przyznawane (za: A. Zajączkowski, op. cit., s. 25). 31 Karta Konstytucyjna oktrojowana przez przywróconego na tron francuski króla Ludwika XVIII przewidywała w art. 71, że dawna szlachta odzyskuje swoje tytuły, a nowa zachowuje swoje. Król utrzymał prawo do kreowania nowej szlachty, wedle własnego uznania. Nadanie szlachectwo wiązało się już jednak tylko z odpowiednim stopniem w hierarchii i zaszczytem, a nie z przywilejem w postaci zwolnienia z ciężarów czy obowiązków obywatelskich (na podstawie: F. M. Anderson The constitutions and other select documents illustrative of the history of France, Minneapolis 1904, s. 464). 7
8 na znaczeniu 32, a w państwach o ustroju republikańskim dojdzie do zniesienia go jako kategorii prawnej w ogóle 33. Wraz z likwidacją struktur stanowych, szlachectwo straciło prawno-ekonomiczną rangę. Nie spowodowało to jednak spadku zainteresowania nobilitacjami wśród społeczeństwa, ani rezygnacji przez monarchów (i inne podmioty) z korzystania z przysługujących im uprawnień w tym zakresie. Dla obu stron szlachectwo pozostało atrakcyjne. Jednej zapewniało prestiż, drugiej wpływy i środki finansowe. Razem ze zniesieniem monarchii i stanów społecznych zaprzestano nobilitacji. Królów zastąpili prezydenci, którzy chociaż przejęli po swoich poprzednikach część uprawnień nazywanych tradycyjnymi uprawnieniami głowy państwa (m.in. prawo łaski, nadawanie obywatelstwa, orderów i odznaczeń) nie posiadają już statusu fons honorum. Przetrwał on jednak, przede wszystkim w państwach, które pozostały przy monarchicznej formie rządów. Relikty fons honorum występujące we współczesnej Europie można pogrupować w trzy główne kategorie (nie mają one charakteru wartościującego, a jedynie porządkujący): 1. Fons honorum kategorii pierwszej monarchowie panujący w państwach, których konstytucje przewidują uprawnienie głowy państwa do nadawania szlachectwa, na ogół pozbawionego dodatkowych przywilejów 2. Fons honorum kategorii drugiej monarchowie, których pozbawiono władzy w drodze rewolucji lub pokojowych zmian ustrojowych; nie dotyczy to monarchów, którzy dobrowolnie złożyli abdykację lub zostali złożeni z tronu legalnie. 32 Ludwiku Filip osadzony na tronie francuskim w lipcu 1830 r. dokonał dalszych modyfikacji instytucji szlachectwa. Zniósł odwieczną kategorię dziedzicznego parostwa przywróconą wcześniej przez Ludwika XVIII i zastąpił je parostwem dożywotnim. Zniósł także heroldię organ stojący na straży uprawnionego używania tytułów szlacheckich prowadzący rejestry szlachty. Przestał istnieć urząd państwowy dokonujący weryfikacji szlachectwa. Zniesiono także kary dla szlacheckich uzurpatorów. W latach zlikwidowano rodowe majoraty, a także uniezależniono dziedziczenie tytułu od posiadania majoratu (A. Zajączkowski op. cit., ss. 47 i 49). 33 Obok sztandarowego art. 96 polskiej konstytucji marcowej z 17 marca 1921 r. warto przytoczyć przykład Niemiec i Austrii. Art. 109 Konstytucji Republiki Niemiec z 11 sierpnia 1919 r. znosił tytuły arystokratyczne jako wyraz szlachectwa, zezwalając na ich używanie wyłącznie w charakterze części składowej nazwiska. Zakazano przy tym nowych nobilitacji. W republikańskiej Austrii kwestię te regulowała ustawa z 3 kwietnia 1919 r. o zniesieniu szlachectwa, męskich i żeńskich świeckich zakonów rycerskich oraz niektórych tytułów i godności (Gesetz vom 3. April 1919 über die Aufhebung des Adels, der weltlichen Ritter- und Damenorden und gewisser Titel und Würden. StF: StGBl. Nr. 211/1919) 8
9 3. Fons honorum kategorii trzeciej pretendenci do tronu, czyli osoby, które zgodnie z zasadami sukcesji objęłyby rządy po swoim poprzedniku monarsze, gdyby nie został obalony. Ad 1. Dwanaście państw europejskich to monarchie 34. Spośród nich aż w ośmiu 35 monarchowie zachowali istotny substrat fons honorum, jakim jest prawo do kreowania nowej szlachty dożywotniej lub dziedzicznej. Zakres tych uprawnień jest w poszczególnych państwach zróżnicowany. Poniżej prezentujemy ich przegląd. Zgodnie z art. 113 Konstytucji Belgii Król ma prawo nadawania tytułów szlacheckich, jednak bez przywiązywania do nich jakichkolwiek przywilejów 36. Uprawnienie królewskie nie ma charakteru prerogatywy, a więc dla swojej ważności wymaga kontrasygnaty właściwego członka rządu dokładnie Ministra Spraw Zagranicznych. W Ministerstwie utworzono specjalny Departament Szlachectwa, który obsługuje dwa wyspecjalizowane gremia: Komisję Konsultacyjną ds. Nadań Szlachectwa i Orderów ( La Commission d'avis sur les concessions de faveurs nobiliaires et sur l'octroi de distinctions de grade élevé 37 ), a także Radę Szlachecką 38. Do zadań Departamentu należy także składanie do Ministra Sprawiedliwości wniosków o odpowiednią zmianę nazwiska osoby, która otrzymała szlachecki tytuł 39. Nadawanie szlachectwa ma miejsce raz w roku, podczas Święta Narodowego (21 lipca rocznica wstąpienia na tron króla Leopolda I w 1831 r.). 34 W kolejności alfabetycznej (używając nazw skróconych): Andora, Belgia, Dania, Hiszpania, Holandia, Liechtenstein, Luksemburg, Monako, Norwegia, Szwecja, Watykan, Wielka Brytania. 35 Prawa tego nie posiadają współksiążęta Andory. Zgodnie z 83 Konstytucji Królestwa Danii wszelkie przywileje związane ze szlachectwem, tytułami lub przynależnością stanową podlegają zniesieniu. Oznacza to, że dawna szlachta duńska zachowuje swoje szlachectwo, acz bez przywilejów. Nie ma natomiast możliwości kreowania nowej szlachty przez duńskiego monarchę. Konstytucja Norwegii już w 1814 r. pozbawiła monarchę prawa nobilitacji. Pozostaje mu nadawanie orderów w nagrodę za zasługi ( 23 Konstytucji Norwegii). W Szwecji ostatnia nobilitacja miała miejsce w 1902 r. Szlachectwo otrzymał wówczas podróżnik-odkrywca Sven Hedin ( ). Było to szlachectwo dziedziczne, ale Hedin nie miał potomstwa. Konstytucja Szwecji (Akt o formie rządu z 28 lutego 1974 r.) zniosła prawo monarchy do kreowania nowej szlachty z wyjątkiem członków rodziny królewskiej, ze szczególnym uwzględnieniem nieszlacheckich małżonków dzieci królewskich. 36 Konstytucja Belgii z 1831 r., tekst jednolity z 14 lutego 1994 r., wstęp i tłum. W. Skrzydło, Warszawa Dekret Królewski z 31 stycznia 1978 r. (Moniteur Belge/Belgische Staatsblad z 26 maja 1978 r.), znowelizowany przez Dekret Królewski z 10 lutego 2003 r. (Moniteur Belge/Belgische Staatsblad) z 14 lutego 2003 r. 38 Dekret Królewski z 26 lutego 1996 r. (Moniteur Belge/Belgische Staatsblad z 9 marca 2006 r.) znowelizowany Dekretem Królewskim z 16 grudnia 1999 r. (Moniteur Belge/Belgische Staatsblad) z 29 lutego 2000 r. 39 Serwis internetowy Spraw Zagranicznych, Handlu Zagranicznego, Współpracy i Rozwoju Belgii ( 20 lutego 2010 r. 9
10 Zgodnie z art. 62 f) Konstytucji Hiszpanii Król ( ) nadaje tytuły honorowe i odznaczenia, zgodnie z ustawami 40. Decyzja w tej sprawie zależy od uznania monarchy. Król decyduje również o randze nadawanego szlachectwa (w Hiszpanii jest 6 stopni szlachectwa) oraz o tym, czy będzie to szlachectwo dziedziczne czy dożywotnie. Nadania szlachectwa dla osób zasłużonych na polu kultury, sztuki, czy polityki nie są w Hiszpanii rzadkością. Wśród zaszczyconych wymienić można przykładowo: don Adolfo Suáreza (pierwszy demokratyczny premier hiszpański po zakończeniu dyktatury F. Franco), który otrzymał tytuł diuka, don Camilo José Cela (pisarz, laurat nagrody Nobla), który otrzymał tytuł markiza, czy don Andrés Segovia (kompozytor i gitarzysta klasyczny), który otrzymał tytuł markiza. Osobne, istotne dla kwestii szlachectwa zagadnienie dotyczy kontroli monarchy nad dziedziczeniem, przekazywaniem oraz odzyskiwaniem starych tytułów szlacheckich. Prawo reguluje szczegółowo procedury związane z ustaleniem prawa do tytułu i jego transmisją. Decyzja zależy od króla i jest wydawana w formie dekretu królewskiego podlegającego ogłoszeniu w państwowym dzienniku urzędowym (Boletín Oficial del Estado). Obsługą procedur związanych z nadawaniem i weryfikacją szlachectwa zajmuje się Wydział Tytułów Szlacheckich (La División de Tramitación de Derechos de Gracia y otros Derechos) Ministerstwa Sprawiedliwości 41. Pomimo usunięcia odpowiednich przepisów z konstytucji, monarcha holenderski zachował część uprawnień jako fons honorum, chociaż w bardzo ograniczonym zakresie. Artykuł 74 ( Król nadaje szlachectwo ) został po gruntownej nowelizacji konstytucji w 1983 r. przesunięty do ostatniej części, tzw. Artykułów dodatkowych, jako art. XXV, a mocą ustawy z 25 marca 1999 r. uchylony. 1 sierpnia 1999 r. weszła w życie ustawa Prawo o szlachectwie 42. Przewiduje, że szlachectwo nadaje monarcha, w formie królewskiego dekretu. Szlachectwo może otrzymać wyłącznie obywatel holenderski. Istnieją trzy odmiany nobilitacji: nadanie, inkorporacja (indygenat) i potwierdzenie. Nadanie nowego szlachectwa jest obecnie możliwe wyłącznie wobec członków rodziny królewskiej (np. nieszlacheckich małżonków dzieci królewskich lub osób należących do rodziny, a pozbawionych szlachectwa 40 Konstytucja Hiszpanii z 27 grudnia 1978 r., tłumaczenie i wstęp T. Mołdawa, Warszawa Strona internetowa Ministra Sprawiedliwości ( /Tramite_C/ /Detalle.html) 22 lutego 2010 r. 42 Wet op de adeldom, Staatsblad 1994, nr
11 lub określonego tytułu 43 ), zgodnie z zasadami przynależności do rodziny królewskiej określonymi przez ustawę z 30 maja Inkorporacja dotyczy osób, które posiadają obce szlachectwo, a w wyniku otrzymania holenderskiego obywatelstwa ubiegają się o włączenie do szlachty holenderskiej 45 (nie ma w tym wypadku automatyzmu i każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie). Potwierdzenie dotyczy tytułów uzyskanych przez rodzinę przed 1795 r. Ustawa przewiduje opłatę za nadanie szlachectwa (art. 4). Rozwiązanie unikatowe w skali Europy zawiera art. 3, który rozszerza pełne prawa szlacheckie na dzieci pozamałżeńskie, pod warunkiem uznania przez ojca lub prawnego stwierdzenia ojcostwa (ojciec musi być szlachcicem) oraz braku sprzeciwu ojca 46. Obsługa spraw związanych z nadawaniem szlachectwa należy do właściwości Ministra Spraw Wewnętrznych (art. 6), który ma do pomocy 5-osobową Najwyższą Radę Szlachectwa (Hoge Raad van Adel). Jej członków powołuje (i odwołuje) monarcha w drodze dekretu. Książę Liechtensteinu jest fons honorum z racji swojego statusu suwerennego monarchy. Konstytucja Księstwa nie wspomina expressis verbis o prawie nadawania szlachectwa, ani o zakazie nobilitacji. Oficjalny serwis rzecznika prasowego rządu potwierdza, że nadania szlachectwa są w Liechtensteinie możliwe, chociaż niezwykle rzadkie. Książę może nadać jedno z trzech typów szlachectwa: zwykłe (z predykatem von przed nazwiskiem), tytuł barona (baron) lub hrabiego (graf) 47. Zgodnie z art. 40 Konstytucji Luksemburga, Wielki Książę ma prawo nadawania tytułów szlacheckich bez możliwości wiązania z nimi jakichkolwiek przywilejów 48. Fons honorum zostało więc maksymalnie ograniczone. Wielcy Książęta Luksemburga korzystają ze swoich uprawnień rzadko. Podobnie jak w Holandii, monarcha luksemburski ma prawo do 43 Można przytoczyć tutaj kazus młodszego syna królowej Holandii Johana Friso, który zawarł związek małżeński bez zgody, a wręcz wbrew obiekcjom parlamentu, w wyniku czego utracił prawo do tytułu księcia Niderlandów i prawo do tronu. Dekretem królewskim otrzymał tytuł księcia i hrabiego Oranje-Nassau. 44 Wet lidmaatschap koninklijk huis, Staatsblad 2002, nr 275. (Najnowsza zmiana pochodzi z 21 stycznia 2010 r.) 45 Np. belgijski baron Eduardus Petrus Alphert Prisse, który otrzymał zatwierdzenie tytułu barona dla siebie i potomstwa, na zasadzie primogenitury, dekretem z 9 czerwca 2004 r. (Veertiende lijst van van personen of geslachten, wier titels en adeldom op de adelsregisters zijn ingeschreven en op welke toepasselijk zijn de bepalingen van het Koninklijk besluit van 26 januari 1822, Staatsblad nr. 1, s. 4). 46 Na tle tej regulacji powstało już orzecznictwo. Rada Stanu, opierając się na orzeczeniu Sądu Najwyższego, uznała decyzją z 5 stycznia 2005 r., że zasada ta nie ma skutku retroaktywnego, a więc dotyczy wyłącznie dzieci urodzonych po wejściu w życie ustawy Konstytucja Wielkiego Księstwa Luksemburga, tłum. A. Wojtyczek-Bonnand i K. Wojtyczek, Warszawa
12 nadawania lub potwierdzania szlachectwa oraz do inkorporacji do szlachty. Wśród przykładów nadań wymienić można dwóch premierów rządu, którzy otrzymali dziedziczne tytuły baronów (Victor de Tornaco, Félix de Blochausen). Szczególnym przykładem jest potwierdzenie, a właściwie ponowne nadanie tytułów czterem członkom szwedzkiej rodziny królewskiej, którzy utracili je w wyniku zawarcia małżeństw morganatycznych. Oni, ani ich potomkowie nie mogli uzyskać nadania we własnym kraju wobec zniesienia stosownych uprawnień króla Szwecji 49. Artykuł 16 Konstytucji Księstwa Monako stanowi, że Książę nadaje ordery, tytuły i inne zaszczyty 50. Nie są znane współczesne przykłady skorzystania przez Księcia z tradycyjnego uprawnienia fons honorum, ale nie ma wątpliwości, co do istnienia takiej możliwości. Papież, jako głowa państwa watykańskiego również cieszy się statusem fons honorum. Papieże nadawali szlachectwo od początków Państwa Kościelnego, a więc od czasów wczesnego średniowiecza. Co ciekawe, bardzo popularne przekonanie o szafowaniu przez papieży tytułami szlacheckimi i arystokratycznymi, szczególnie w XIX w., nie znajduje oparcia w faktach. Ograniczając się do przywołania jedynie najnowszej historii papieskiego prawa szlacheckiego, warto przypomnieć, że w tzw. Układach Laterańskich z 1929 r. między Stolicą Apostolską i Włochami, rząd włoski przyjął do wiadomości fakt nadawania przez papieży szlachectwa. W pierwszej konstytucji watykańskiej oktrojowanej przez papieża Piusa XI stwierdzono, że moc swoją zachowują wszystkie wcześniejsze reguły dotyczące nadawania szlachectwa i orderów rycerskich 51. Konkordat między Stolicą Apostolską i Królestwem Włoch z 1929 r. przewidywał, że Włochy wyrażają zgodę na uznanie dekretem króla Włoch tytułów szlacheckich i arystokratycznych nadanych przez Stolicę Apostolską, również po 1870 r. (likwidacja Państwa Kościelnego), a także nadanych w przyszłości. Uznania takie będą wolne od opłat skarbowych na terenie Włoch 52. Za sprawą zniesienia monarchii we Włoszech, powróciła kwestia rzymskich tytułów szlacheckich. Doszło do 49 Chodzi tutaj o hrabiów Wisborg, czyli 4 byłych książąt, członków królewskiej rodziny szwedzkiej (Oscara, Lennarta, Sigvarda i Carla Johanna), którzy w wyniku małżeństw bez zgody króla, utracili prawa sukcesyjne dla siebie i swoich potomków, a także przysługujące im z tego powodu tytuły. Decyzja Wielkich Książąt Luksemburga wynikała z kurtuazji i uznania zasług rodziny Bernadotte dla Luksemburga. 50 Konstytucja Księstwa Monako z 17 grudnia 1962 r., znowelizowana 2 kwietnia 2002 r. Tekst za: (Principauté de Monaco Ministère d Etat). 51 Art. 20 Legge fondamentale della Città del Vaticano z 7 czerwca 1929 r., ogłoszone w "Acta Apostolicae Sedis. Supplemento per le Leggi e Disposizioni dello Stato della Città del Vaticano, Watykan Art. 42 Konkordatu między Królestwem Włoch, a Stolicą Apostolską podpisanego 11 lutego 1929 r., ratyfikowanego 7 czerwca 1929 r. Tekst za: (1 marca 2010 r.). 12
13 nietypowej sytuacji. Przepisy przejściowe Konstytucji Republiki Włoskiej z 1947 r. cofały uznanie państwa dla tytułów szlacheckich (art. XIV) 53. Art. 5 Konstytucji potwierdził jednak ważność Traktatów Laterańskich, a więc również przepisów konkordatu. W ten sposób należy uznać, że Włochy utrzymały uznanie dla rzymskich tytułów szlacheckich i prawa papieży do ich nadawania w przyszłości. Stolica Apostolska nie zniosła prawa do kreowania szlachty, ale ostatnim papieżem, który z niego skorzystał był Pius XII ( ). Jego następca, Jan XXIII ograniczył się do uznania tytułów nadanych przez poprzedników. Żaden z kolejnych papieży ani razu nie skorzystał z przysługującego mu przywileju jako fons honorum. Szacuje się, że w okresie przeszło 200 lat, po 1800 r. papieże nadali szlachectwo ok. 500 razy. Dla porównania, francuscy monarchowie w tym samym przedziale lat, ale w krótszym czasie (ostatni monarcha francuski, Napoleon III zakończył rządy w 1871 r.) nobilitowali przeszło 5000 do 6000 osób 54. Brytyjski system prawa szlacheckiego jest bez wątpienia najbardziej rozbudowany, ale również najlepiej uregulowany. Jego omówienie znacznie przekracza ramy niniejszego opracowania. Dość rzec, że uprawnienia Królowej Brytyjskiej jako fons honorum nie ulegają wątpliwości, chociaż wraz z ewolucją ustroju, a szczególnie wzrostem znaczenia premiera, uprawnienia do kreowania szlachty są już jedynie de iure w rękach monarchy. De facto decyduje o nich premier, którego kontrasygnata jest konieczna dla skuteczności królewskiej decyzji. Część tytułów nadawana jest wyłącznie na wniosek premiera. Kluczowym pojęciem angielskiego prawa szlacheckiego jest parostwo. Parami nazywa się członków tzw. peerage, czyli w europejskim, kontynentalnym sensie szlachty. Szlachta angielska jest jednak pod wieloma względami odmienna od europejskiej. Parowie stanowią ściśle sformalizowaną grupę. Po pierwsze istnieje pięć odmiennych grup parów: Anglii, Szkocji, Wielkiej Brytanii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa. W ramach każdej z grup występuje jeszcze pięć stopni 55. Do parów nie zalicza się osób z tytułami dożywotnimi, nieutytułowanych knights ani tzw. gentry, czyli osób, które chociaż są blisko spokrewnione z parami nie posiadają prawa do tytułu (ten dziedziczy najczęściej tylko najstarszy syn) 56. Przypadki nadania przez królową parostwa dziedzicznego są praktycznie niespotykane. Po dojściu do władzy Labour Party (1964 r.) praktycznie zaprzestano nadawania szlachectwa 53 Konstytucja Republiki Włoskiej, wstęp i tłumaczenie Z. Witkowski, Warszawa Dane za: L'Institution Saint Georges pour la Noblesse, 55 Duke, Marquess, Earl, Viscount i Baron 56 Are you being conned? (II ed.), The Baronage Press, 2002, s. 3-5, 9. ( A. Zajączkowski, op. cit., ss
14 dziedzicznego. Zgoda na 3 wyjątki wynikała z faktu, że nadania dotyczyły osób, które otrzymały szlachectwo dziedziczne w sędziwym wieku, nie mając potomstwa 57. Wstrzymanie nadawania parostwa dziedzicznego złamało starą zasadę honorowania tym zaszczytem przez monarchę odchodzących premierów rządu w podziękowaniu za ich służbę. Od czasów Margaret Thatcher premierzy otrzymują już wyłącznie parostwo dożywotnie o ile nie mają zamiaru ubiegać się o miejsce w Izbie Gmin, co wyklucza posiadanie parostwa 58. Oryginalną instytucją brytyjskiego prawa szlacheckiego, wskrzeszoną po latach i na nowo uregulowaną jest szlachectwo osobiste, nadawane przez królową dożywotnio, a więc nie dziedziczone przez potomstwo. W ustawach parlamentu: Appellate Jurisdiction Act (1876) i Life Peerages Act (1958) uregulowano formy nadawania statusu para dożywotniego. Par taki posiada osobiste prawo dożywotniego zasiadania w Izbie Lordów 59. Wniosek o nadanie parostwa składa premier. Decyzję podejmuje monarcha. Akt z 1958 r. umożliwił m.in. nadanie statusu Lorda kobietom. Pierwszą kobietę para dożywotniego mianowano już w 1958 r. 60 Od parostwa należy odróżnić kategorię knight bachelor. Jest to szczególna kategoria uhonorowania bardzo przypominająca tradycyjne pasowanie na rycerza. Knight bachelor ma prawo do używania przedimka Sir (kobieta: Dame), ale jako, że nie wchodzi do żadnego z zakonów rycerskich nie jest zaliczany do szlachty, a jego rycerstwo ma wyłącznie dożywotni charakter. Absolutna większość nominacji dla osób ze świata show-biznesu to właśnie knights-bachelors 61, chociaż dotyczą one wyłącznie poddanych brytyjskich. Dla obywateli państw, których głową nie jest monarcha brytyjski stosuje się honorowe rycerstwo. Nie uprawnia ono do używania przedimka Sir (nagminny błąd mediów). Po nabyciu obywatelstwa brytyjskiego, takie osoby mogą wystąpić o odpowiednią modyfikację ich statusu G. Thomas (były Spiker Izby Gmin), W. Whitelaw (były Deputy Prime Minister ), H. Macmillan (były Premier). 58 W celu umożliwienia kandydowania do Izby Gmin lordom dziedzicznym wydano specjalny Peerage Act (1963), który umożliwia zrzeczenie się parostwa i kandydowanie w wyborach. Zrzeczenie się nie podlega odwołaniu, ale monarcha ma prawo przywrócić osobie parostwo. 59 Co ciekawe, prawa do zasiadania w Izbie Lordów nie posiadają wszyscy lordowie dziedziczni. House of Lords Act (1999) przewiduje, że w Izbie zasiada jedynie 92-osobowa reprezentacja przeszło 800 lordów dziedzicznych. 60 Baroness Wootton of Abinger (informacje pochodzą ze strony Izby Lordów: 61 Uhonorowani posiadają własne stowarzyszenie pod patronatem Królowej: The Imperial Society of Knights Bachelor ( 62 Jako przykład może posłużyć Sir Yehudi Menuhin, który w momencie otrzymywania nominacji był obywatelem amerykańskim, a po nabyciu obywatelstwa brytyjskiego otrzymał przydomek Sir. 14
15 Baronet to tytuł podobnie jak knight bachelor niezaliczany do parostwa, ale za to mający charakter dziedziczny. Po 1964 r. nie było nowych nominacji dla baronetów 63. Ostatnia kategoria honorów o charakterze rycerskim wiąże się z przyjęciem do jednego z brytyjskich orderów rycerskich. Jest ich obecnie dziesięć, przy czym nie wszystkie klasy i nie wszystkie ordery łączą się dla kawalera (lub damy) z nabyciem praw rycerskich. Nabycie tych praw wymaga zawsze, dodatkowo, posiadania obywatelstwa brytyjskiego 64. Przykładowo tylko dwie najwyższe klasy Orderu Imperium Brytyjskiego wiążą się z nabyciem praw rycerskich, a Order of the Companions of Honour w ogóle nie przewiduje takiego przywileju, bez względu na klasę. Ad. 2 We współczesnej Europie żyje już tylko dwóch obalonych po II wojnie światowej monarchów: Michał, były król Rumunii (ur. 1921) oraz Symeon, były car Bułgarii (ur. 1937). Od lat 50. XX w. nie doszło w żadnym z państw europejskich do zniesienia monarchii. Monarchowie pozbawieni władzy zachowują swoje uprawnienia jako fons honorum dożywotnio. Jednym z najnowszych przykładów odwołania się do uprawnień fons honorum przez osoby z tej kategorii jest decyzja Michała Rumuńskiego o nadaniu najstarszej córce Małgorzacie tytułu Księżniczki-Następczyni tronu Rumunii (Crown Princess) 65. Wzbudziło to kontrowersje na tle przepisów konstytucji Rumunii z 1923 r., ustalającej zasady sukcesji praw do korony rumuńskiej wyłącznie w linii męskiej, a w razie braku męskiego potomka, przesądzającej o powrocie praw do rodziny Hohenzollern-Sigmaringen (z której wywodzi się król Michał). Ad. 3 Zagadnienie pretendentów do tronu jako fons honorum należy do najbardziej skomplikowanych i wzbudzających największe emocje. Wiąże się z pojęciem legitymizmu w klasycznym tego słowa znaczeniu, to jest prawa do tronu wedle tradycyjnych reguł sukcesji. 63 Jedyny wyjątek mąż Margaret Thatcher, Denis. Tytuł przeszedł po jego śmierci na syna ( London Gazette z 11 grudnia 1990 (nr 52360), s ) 64 Słynne nieporozumienie wywołało nadanie Orderu Łaźni najwyższej klasy Lechowi Wałęsie, jako Prezydentowi Rzeczypospolitej. Nie nabył on w ten sposób szlachectwa, bowiem nie jest poddanym brytyjskiej korony. Ponadto, nadanie miało charakter symboliczny i dotyczyło głowy państwa, a nie personalny dla osoby L. Wałęsy. Szlachectwa nie nabył również Prezydent L. Wałęsa za sprawą otrzymania szwedzkiego Orderu Serafinów. Wraz z orderem Wałęsa otrzymał herb, co jest praktyką stosowaną, kiedy przyjęta do orderu osoba nie legitymuje się szlacheckim pochodzeniem. Otrzymanie herbu, wyłącznie dla celów orderowych, nie jest jednak tożsame z nobilitacją. 65 Fundamental Rules Of The Royal Family Of Romania z 30 grudnia 2007 ( 2 marca 2010) 15
16 Tron przysługiwał władcy prawowitemu, co nie zawsze było tożsame z władcą legalnym 66. Kontrowersje na tle praw sukcesyjnych prowadziły w historii nie tylko do niesnasek, czy zrywania sojuszy, ale wręcz do wojen 67 nierzadko wojen domowych 68. Status pretendenta jako fons honorum opiera się nad trzech istotnych założeniach. Po pierwsze, pretendent wypełnia wszystkie reguły sukcesyjne i jest prawowitym następcą ostatniej osoby, która objęła tron formalnie. Po drugie, obalenie prawowitego monarchy nastąpiło z pogwałceniem prawa (zamach, wojna, rewolucja, przymus itp.), przy czym nie doszło do jego dobrowolnej abdykacji. Po trzecie, reguły transmisji praw do korony danego państwa nie wymagają formalnego objęcia tronu w postaci koronacji lub innego aktu formalnego. W tej sytuacji pretendent określany jest jako król z prawa (rex de iure). Sytuacja ulega komplikacji, kiedy dochodzi do konkurencji na tle prawa do tronu. Jest to nierzadka w Europie sytuacja. Wystarczy podać kazus Francji, do której tronu pretensje zgłasza co najmniej trzech pretendentów legitymistyczny, orleanistyczny i z domu Bonaparte. Pretendenci rzadko używają uprawnień fons honorum. I w tym wypadku znane są jednak wyjątki. Maria Władimirowna Romanowa, używająca tytułu Głowy Rosyjskiego Domu Cesarskiego, reaktywowała rosyjską Heroldię, czyli urząd do spraw weryfikacji szlachectwa i rejestracji szlachty z terenów Imperium Rosyjskiego w granicach sprzed rewolucji bolszewickiej 69. Znane są przypadki decyzji dotyczących szlachectwa członków rodzin polskich i rosyjskich 70. Na osobne, choć z konieczności skrótowe omówienie zasługuje jeszcze jedna kwestia. Uprawnienia fons honorum związane są często z orderem rycerskim, któremu pretendent patronuje, jako głowa rodziny, która order ustanowiła lub przejęła. Ordery rycerskie nie posiadają same w sobie uprawnień przynależnych fons honorum. Znajdują się pod protekcją suwerennych monarchów lub głów rodzin dynastycznych nie sprawujących władzy (władców 66 Klarownie wyjaśnił to J. Bartyzel w szkicu: Czym legitymizm jest, a czym nie jest? Kilka niezbędnych wyjaśnień [w:] Tegoż: Legitymizm. Historia i teraźniejszość, Wrocław Jak wojna o sukcesję austriacką z lat pomiędzy Prusami, Francją, Hiszpanią i Bawarią a Austrią, Saksonią i Sardynią, czy wojna o sukcesję hiszpańską z lat pomiędzy Wielką Brytanią, Holandią, Austrią, Prusami a Francją, Hiszpanią, Bawarią i Kolonią 68 Wymienić można przede wszystkich trzy hiszpańskie tzw. wojny karlistowskie, które trwały od lat 30. do 70. XIX wieku. 69 T. Lenczewski Szlachta polska po 1918 r. aspekt prawny i organizacje szlacheckie [w:] Pro Fide Rege et Lege nr 1-2(45), 2003, s Zob. np. S. Dumin Herbarz rodzin tatarskich Wielkiego Księstwa Litewskiego, Gdańsk 1999, ss
17 pozbawionych tronu lub mediatyzowanych 71 ). Jako fons honorum Wielcy Mistrzowie Orderów mają prawo decydowania o przyznaniu (przyjęciu do) orderu. Jak wspomniano, najwyższa klasa orderu może łączyć się z nabyciem szlachectwa, na ogół osobistego i dożywotniego. Czasami wymagane jest spełnienie przez kandydata do orderu dodatkowych wymogów jak np. posiadanie obywatelstwa określonego państwa. Zagadnienie orderów rycerskich suwerennych, prywatnych, czy dynastycznych, to materia skomplikowana i wzbudzająca liczne dyskusje, a nawet spory. Niesłabnąca atrakcyjność orderów sprawia, że są one przedmiotem licznych uzurpacji. Powstają fałszywe odnogi autentycznych orderów lub wręcz fikcyjne ordery. Działalność orderowych uzurpatorów i oszustów bywa bardzo dochodowa. W celu weryfikacji orderów rycerskich oraz prowadzenia badań nad ich historią i regulacją prawną w 1960 r. powołano Międzynarodową Komisję ds. Orderów Rycerskich przy Międzynarodowym Kongresie Nauk Genealogicznych i Heraldycznych zwoływanym regularnie od 1929 r. Już w 1962 r. postanowiono, że Komisja powinna mieć charakter permanentny i regularnie publikować wyniki swoich badań. Komisję tworzą eksperci ds. orderów rycerskich, wśród nich przedstawiciele świata nauki i arystokracji. Komisja stale powiększa zakres swoich zainteresowań 72. Wyniki jej prac ogłaszane są co roku wzbudzając żywe zainteresowanie, ale również poważne kontrowersje. Zasady założone przez Komisję przy weryfikowaniu orderów, nie są powszechnie uznawane. Ustalenia Komisji są jednak cenione ze względu na autorytet osób tworzących jej skład. Jedną z przesłanek pozytywnej weryfikacji orderu jest ustanowienie go przez podmiot będący fons honorum, a także sprawowanie nad nim opieki przez taki podmiot. Komisja uznaje suwerenne uprawnienia zdetronizowanego monarchy, jako fons honorum. Mają one charakter dożywotni i są niezależne od ich uznania przez państwo republikańskie. Uprawnienia takiego fons honorum wobec orderu trwają nawet, jeśli prawo republikańskie dokona przekwalifikowania orderu dynastycznego na państwowy order zasługi, likwidując jego rycerski charakter. Komisja stoi także na stanowisku, że poza 71 Władcy mediatyzowani to specyficzna kategoria władców państw europejskich, którzy utracili realną władzę w wyniku włączenia ich domen do większych organizmów państwowych, ale ze względu na pierwotną suwerenność i pochodzenie ich domeny bezpośrednio od Cesarza, zachowali ten suwerenny status i część uprawnień, m.in. jako fons honorum, na ogół powiązany z przewodnictwem orderowi dynastycznemu lub prywatnemu (Almanach de Gotha, Vol. I, Londyn 1999, s ). 72 P. F. degli Uberti History of the International Commission for Orders of Chivalry, [w:] Register of Orders of Chivalry. Report of the International Commission for Orders of Chivalry,
18 Suwerennym Orderem Św. Jana Jerozolimskiego, zwanego Maltańskim, nie ma żadnego innego, suwerennego orderu. Bez względu na historycznie niezależny charakter określonych orderów, wymaga się, aby dla ich dalszego istnienia i uznawania znajdowały się pod opieką suwerennej głowy państwa lub rodziny panującej (obecnie lub uprzednio) 73. Wyjątkowy przykład fons honorum, który trudno jest zakwalifikować do jednej z wymienionych kategorii, odnajdujemy w San Marino. Prawo tego niewielkiego państwa, przez 50 lat ( ) przewidywało możliwość nadawania szlachectwa. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że San Marino nie jest monarchią, ale republiką. Co jeszcze ciekawsze, prawo nobilitacji zostało w 1931 r. przywrócone, po zupełnym zniesieniu w 1907 r. 74 Ustawa z 29 września o organizacji stanu szlacheckiego przewidywała aż pięć przejawów fons honorum w zakresie tytułów szlacheckich: nadanie, potwierdzenie, odnowienie, uznanie i sanację 75. Ustawa zawierała oryginalne postanowienia. Przykładowo, wśród tytułów nadawanych przez republikę znajdował się, obok tak popularnych jak markiz, czy baron, również: patrycjusz (art. 5). Nadane tytuły są dziedziczone tylko na zasadzie primogenitury. W przypadku ciąży mnogiej, tytuł nabywa dziecko starsze, czyli to, które pierwsze przyjdzie na świat (art. 6). Akt zawierał również regulacje kwestii najczęściej wzbudzających kontrowersje statusu żony osoby nobilitowanej oraz jego nieślubnych dzieci. W pierwszym wypadku żona w pełni nabywała uprawnienia męża i zachowywała je w razie wdowieństwa (art. 7). W drugim wypadku, co do zasady stosowano rozwiązania typowe, czyli ograniczano dziedziczenie szlachectwa do dzieci ślubnych. Potomstwo pozamałżeńskie, uznane lub ustalone prawnie miało prawo ubiegać się o zrównanie ze ślubnym rodzeństwem decyzją Wielkiej Rady i Kapitanów Regentów (art. 13). Co ciekawe wszystkie decyzje w zakresie tytułów szlacheckich podejmowała 60-osobowa Wielka Rada w głosowaniu (art. 2). Ustawa z 1980 r. ponownie zakazała nadawania tytułów szlacheckich 73 Principles involved in assessing the validity of orders of chivalry, [w:] Register of Orders of Chivalry. Report of the International Commission for Orders of Chivalry, 2007, s. XIV Decreto 11 luglio 1907 che vieta la concessione dei titoli nobiliari, di patriziato e militari ed ordina un nuovo regolamento sull'ordine equestre (Dekret zakazujący nadawania tytułów szlacheckich, patrycjuszowskich I wojskowych, a także wydawania nowych regulacji dotyczących zakonów rycerskich). 75 Art. 2 Legge 29 settembre 1931 sull'ordinamento dello Stato Nobiliare. 18
19 w San Marino 76. Z całą pewnością jest to jedyny w Europie przykład republiki, która pod koniec XX wieku nadawała tytuły szlacheckie. Pytanie zawarte w tytule niniejszego artykułu można uznać za retoryczne. Skala aktywności monarchów europejskich posiadających wciąż prawo do kreowania szlachty, czy nadawania tytułów szlacheckich, skłania do postrzegania ich bardziej jako małych źródełek niż fontann zaszczytów. Jest to spowodowane zarówno kolejnymi ograniczeniami w zakresie prawa do kreowania szlachty, nakładanymi przez przepisy konstytucji, jak i z praktyki politycznej konkretnego państwa. Istotne znaczenie ma także postawa samych monarchów, którzy zdają się uznawać powściągliwość na tym polu za cnotę. Wszak zaszczyt zbyt popularny, czy łatwy do zdobycia, przestaje być zaszczytem. Co ciekawe, zainteresowanie nobilitacjami w XXI w. wcale nie osłabło, chociaż nowe szlachectwo ma dzisiaj walor jedynie symboliczny i w niczym nie może równać się z dawnym statusem prawno-ekonomicznym uzyskiwanym przez nobilitowanych. O popularności szlachectwa świadczy na pewno pozytywna społeczna recepcja oficjalnych nobilitacji dokonywanych przez monarchów. Dowodem nieprzemijającej atrakcyjności szlachectwa jest także skala uzurpacji i oszustw, jakie wciąż popełniane są na tym polu. Trudno zliczyć fałszywych pretendentów i pseudo-zakony rycerskie, jakie odkrywane są wciąż przez media i demaskowane przez znawców. Oferty sprzedaży tytułów, a także posiadłości, z którymi rzekomo wiąże się nabycie praw do tytułu, ogłoszenia pseudo-orderów rycerskich gotowych obsypać swoich hojnych kawalerów zaszczytami, czy nawet propozycje adopcji do herbu ze strony sędziwych seniorów rodów, wreszcie sumy, jakie gotowe są wydać złaknieni szlachectwa ludzie, aby móc zwieńczyć tarczę herbową upragnioną, szlachecką koroną to wszystko pozwala widzieć w szlachectwie zjawisko wciąż wzbudzające emocje i zainteresowanie. Opisany wyżej proceder uzurpatorów i oszustów dotyczy oczywiście karykaturalnej namiastki szlachectwa. Prawdziwy tytuł szlachecki był od wieków wyrazem uznania dla autentycznych zalet i zasług nobilitowanego. Jeśli pozostanie dowodem lub chociażby powodem zachowania przez obdarzonego nim cnót wspólnych ethosowi rycerza, szlachcica i dżentelmena należy widzieć w nim instytucję pożyteczną i cenną. 76 Art. 1 Legge 13 febbraio 1980 portante il divieto di concessioni dei titoli nobiliari (Ustawa zakazująca nadawania tytułów szlacheckich). 19
WŁADCY CZECH I WĘGIER GENEALOGIA
GENEALOGIA 1 Pamięci Marii Krystyny Habsburg 2 GENEALOGIA PRZEMYSŁAW JAWORSKI 2012 3 4 ZAMIAST WSTĘPU Książka ta przedstawia genealogię władców panujących w sąsiadujących ze sobą królestwach Czech i Węgier,
Bardziej szczegółowoKonstytucja 3 maja 1791 roku
Konstytucja 3 maja 1791 roku 3 maja, jak co roku, będziemy świętować uchwalenie konstytucji. Choć od tego wydarzenia minęło 226 lat, Polacy wciąż o nim pamiętają. Dlaczego jest ono tak istotne? Jaki wpływ
Bardziej szczegółowoMarek Wąsowicz. Historia. ustroju państw Zachodu. zarys wykładu. wydanie 1
Marek Wąsowicz Historia ustroju państw Zachodu zarys wykładu wydanie 1 LIBER Warszawa 1998 Spis treści WSTĘP 11 I. PAŃSTWO W STAROŻYTNOŚCI USTRÓJ DESPOTII WSCHODNICH I POLIS GRECKIEJ 1. Uwagi wstępne 17
Bardziej szczegółowoNarodziny monarchii stanowej
Narodziny monarchii stanowej 1. Przemiany społeczne Mimo władzy patrymonialne władca musiał liczyć się z możnymi Umowy lenne wiążą króla (seniora) z jego wasalami Wzajemna zależność i obowiązki X/XI w.
Bardziej szczegółowoSPOSOBY NABYCIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO
Źródło: http://msw.gov.pl Wygenerowano: Czwartek, 15 października 2015, 15:50 SPOSOBY NABYCIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO REGULACJA PRAWNA Zagadnienia nabycia obywatelstwa polskiego i jego utraty reguluje ustawa
Bardziej szczegółowo- kontrola finansów państwa poprzez stanowienie budżetu i ustalanie wysokości podatków;
Zjednoczone Królestwo to monarchia parlamentarna z rządem ponoszącym odpowiedzialność przed parlamentem. Na czele państwa stoi monarcha brytyjski. Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu. Władzę
Bardziej szczegółowoUSTAWA z dnia 2013 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Projekt USTAWA z dnia 2013 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319,
Bardziej szczegółowoRozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa
POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE Red.: Dariusz Górecki Wykaz skrótów Wstęp Rozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa Rozdział
Bardziej szczegółowoEGZAMIN GIMNAZJALNY W ROKU SZKOLNYM 2012/2013
EGZAMIN GIMNAZJALNY W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI Numer zadania Wymagania ogólne (z podstawy programowej) 1. II. Analiza
Bardziej szczegółowoKRÓLESTWO BELGII, REPUBLIKA BUŁGARII, REPUBLIKA CZESKA, KRÓLESTWO DANII, REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC, REPUBLIKA ESTOŃSKA, IRLANDIA, REPUBLIKA GRECKA,
PROTOKÓŁ ZMIENIAJĄCY PROTOKÓŁ W SPRAWIE POSTANOWIEŃ PRZEJŚCIOWYCH, DOŁĄCZONY DO TRAKTATU O UNII EUROPEJSKIEJ, DO TRAKTATU O FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ I DO TRAKTATU USTANAWIAJĄCEGO EUROPEJSKĄ WSPÓLNOTĘ
Bardziej szczegółowoPierwsze konstytucje
KONSTYTUCJA Konstytucja to akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie. W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne
Bardziej szczegółowoPRAWO KONSTYTUCYJNE. Ćwiczenia 5
PRAWO KONSTYTUCYJNE Ćwiczenia 5 Prezydent a) Pozycja ustrojowa b) Zasady wyboru c) Funkcje ustrojowe i kompetencje d) Odpowiedzialność polityczna i konstytucyjna WŁADZA WYKONAWCZA Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej
Bardziej szczegółowoHISTORIA USTROJU POLSKI. Autor: Marian Kallas
HISTORIA USTROJU POLSKI Autor: Marian Kallas Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Powstanie Polski i zmiany terytorialno-administracyjne
Bardziej szczegółowo995 der Beilagen XXIV. GP - Staatsvertrag - 16 Änderungsprotokoll in polnischer Sprache-PL (Normativer Teil) 1 von 8
995 der Beilagen XXIV. GP - Staatsvertrag - 16 Änderungsprotokoll in polnischer Sprache-PL (Normativer Teil) 1 von 8 PROTOKÓŁ ZMIENIAJĄCY PROTOKÓŁ W SPRAWIE POSTANOWIEŃ PRZEJŚCIOWYCH, DOŁĄCZONY DO TRAKTATU
Bardziej szczegółowoLiczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia. ćwiczenia 21 zaliczenie z oceną
Wydział: Prawo i Administracja Nazwa kierunku kształcenia: Prawo Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: prof. nadzw. dr hab. Dariusz Makiłła Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie Tryb
Bardziej szczegółowoWniosek DECYZJA RADY
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 2.8.2013 COM(2013) 568 final 2013/0273 (NLE) Wniosek DECYZJA RADY w sprawie zawarcia, w imieniu Unii Europejskiej i jej państw członkowskich, protokołu do Umowy w sprawie
Bardziej szczegółowo3 Religie Rola Rzymu Ośrodki kulturowe po upadku Rzymu 4 Schemat społeczeństwa Pojęcia
Klasa I ZS Temat Lp. Zakres treści Lekcja organizacyjna 1 Program nauczania System oceniania Źródła wiedzy o przeszłości i teraźniejszości 2 Epoki historyczne Źródła historyczne Dziedzictwo antyku Kształtowanie
Bardziej szczegółowoWŁADZA SĄDOWNICZA W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Organizacja wymiaru sprawiedliwości
W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Organizacja wymiaru sprawiedliwości Sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej
Bardziej szczegółowoSpis treści. Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski. Do Czytelnika Przedmowa... 13
Spis treści Do Czytelnika.............................................. 11 Przedmowa................................................ 13 Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część
Bardziej szczegółowoWSPÓLNE DEKLARACJE I OŚWIADCZENIA OBECNYCH UMAWIAJĄCYCH SIĘ STRON I NOWYCH UMAWIAJĄCYCH SIĘ STRON UMOWY
WSPÓLNE DEKLARACJE I OŚWIADCZENIA OBECNYCH UMAWIAJĄCYCH SIĘ STRON I NOWYCH UMAWIAJĄCYCH SIĘ STRON UMOWY AF/EEE/BG/RO/DC/pl 1 WSPÓLNA DEKLARACJA W SPRAWIE TERMINOWEJ RATYFIKACJI UMOWY O UDZIALE REPUBLIKI
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp... DZIAŁ PIERWSZY. USTRÓJ POLSKI DO 1795 R... 1
Spis treści Wstęp... XI DZIAŁ PIERWSZY. USTRÓJ POLSKI DO 1795 R.... 1 Rozdział I. Monarchia patrymonialna... 3 Część I. Powstanie państwa polskiego... 3 Część II. Ustrój polityczny... 5 Część III. Sądownictwo...
Bardziej szczegółowoPOLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE W ZARYSIE. PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW KIERUNKÓW NIEPRAWNICZYCH W
POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE W ZARYSIE. PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW KIERUNKÓW NIEPRAWNICZYCH W RED.: DARIUSZ GÓRECKI Wykaz skrótów Przedmowa Rozdział pierwszy Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1. Nazwa
Bardziej szczegółowoTRANSFORMACJA TEKSTU Europa doby napoleońskiej
Szymon Andrzejewski IV rok, gr. I TRANSFORMACJA TEKSTU Europa doby napoleońskiej K. Przybysz, W. J. Jakubowski, M. Włodarczyk, Historia dla gimnazjalistów. Dzieje nowożytne. Podręcznik. Klasa II, Warszawa
Bardziej szczegółowoNEGOCJACJE W SPRAWIE PRZYSTĄPIENIA BUŁGARII I RUMUNII DO UNII EUROPEJSKIEJ
NEGOCJACJE W SPRAWIE PRZYSTĄPIENIA BUŁGARII I RUMUNII DO UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 31 marca 2005 (OR. en) AA 2/2/05 REV 2 TRAKTAT O PRZYSTĄPIENIU: TRAKTAT PROJEKTY AKTÓW PRAWODAWCZYCH I INNYCH INSTRUMENTÓW
Bardziej szczegółowoPrezydent RP uwarunkowania administracyjnoprawne. mgr Maciej M. Sokołowski WPiA UW
Prezydent RP uwarunkowania administracyjnoprawne mgr Maciej M. Sokołowski WPiA UW Prezydent RP głowa Państwa Władza wykonawcza Nie jest centralnym organem administracji Poza strukturą administracji głowa
Bardziej szczegółowoProtokół w sprawie obaw narodu irlandzkiego co do Traktatu z Lizbony
KONFERENCJA PRZEDSTAWICIELI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH Bruksela, 14 maja 2012 r. (OR. en) CIG 1/12 Dotyczy: Protokół w sprawie obaw narodu irlandzkiego co do Traktatu z Lizbony CIG 1/12 PROTOKÓŁ W SPRAWIE
Bardziej szczegółowoHISTORIA POWSZECHNA USTROJU I PRAWA. Autor: TADEUSZ MACIEJEWSKI. Część I. Starożytność
HISTORIA POWSZECHNA USTROJU I PRAWA Autor: TADEUSZ MACIEJEWSKI Część I. Starożytność Rozdział I. Monarchie despotyczne i wielkie imperia Wschodu 1. Rys historyczny 2. Ustrój społeczny despotii 3. Ustrój
Bardziej szczegółowoSpis treści Wykaz skrótów Wykaz literatury Wykaz orzecznictwa Inne źródła i opracowania Wykaz aktów prawnych Wstęp
Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wykaz orzecznictwa... Inne źródła i opracowania... Wykaz aktów prawnych... Wstęp... XIII XV XXIX XXXIX Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające... 1 1. Znaczenie problematyki
Bardziej szczegółowoP R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR LETNI 2017/2018 mgr Anna Kuchciak
P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E SEMESTR LETNI 2017/2018 mgr Anna Kuchciak KONTRASYGNATA współpodpis Prezes Rady Ministrów, który przejmuje przed Sejmem ODPOWIEDZIALNOŚĆ za akt urzędowy Prezydenta (polityczna
Bardziej szczegółowoProtokół w sprawie obaw narodu irlandzkiego co do Traktatu z Lizbony
1796 der Beilagen XXIV. GP - Staatsvertrag - 16 Protokoll in polnischer Sprachfassung (Normativer Teil) 1 von 10 KONFERENCJA PRZEDSTAWICIELI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH Bruksela, 14 maja 2012 r. (OR. en)
Bardziej szczegółowoKto jest podatnikiem VAT w zakresie gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa?
Z zakresu gospodarki nieruchomościami, których właścicielem jest Skarb Państwa, wynika, że podatnikiem VAT nie jest Skarb Państwa lecz gmina lub powiat. Z zakresu gospodarki nieruchomościami, których właścicielem
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp... DZIAŁ PIERWSZY. STAROŻYTNOŚĆ... 1
Wstęp... XI DZIAŁ PIERWSZY. STAROŻYTNOŚĆ... 1 Rozdział I. Monarchie despotyczne... 3 Część I. Rys historyczny... 3 Część II. Ustrój społeczny despotii... 4 Część III. Ustrój polityczny despotii... 5 Część
Bardziej szczegółowoKRÓLEWSKIE RODY DANII
1 2 Genealogia królów duńskich od Gorma Starego do Małgorzaty II PRZEMYSŁAW JAWORSKI 2012 3 4 ZAMIAST WSTĘPU Książka ta stanowi drugą z trzech części, obejmujących wszystkich władców panujących w trzech
Bardziej szczegółowoPROJEKT. Ustawa z dnia o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Ustawa z dnia o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej PROJEKT Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319, z 2006
Bardziej szczegółowoDział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski
Spis treści Do Czytelnika Przedmowa Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Powstanie Polski i zmiany terytorialno-administracyjne
Bardziej szczegółowoZSP - Ćwiczenia. Temat: Zajęcia organizacyjne. Historia Państwa i Prawa
ZSP - Ćwiczenia Temat: Zajęcia organizacyjne. Historia Państwa i Prawa Mateusz Menzel POK. NR 505, w budynku B Wydziału Prawa. [ul. Kuźnicza 46/47 50-138 WROCŁAW TERMINY KONSULTACJI: E-MAIL: mateusz.menzel@uwr.edu.pl
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część A. Pytania egzaminacyjne. Część B. Kazusy. Część C. Tablice. Wykaz skrótów. Pytanie
Wykaz skrótów XI Część A. Pytania egzaminacyjne Pytanie 1 150 1 Część B. Kazusy Kazus 1. Umowa międzynarodowa 109 Kazus 2. Immunitet, ułaskawienie 112 Kazus 3. Rozporządzenie z mocą ustawy, Trybunał Konstytucyjny
Bardziej szczegółowoKonstytucja wk r. Prezydent cd
Konstytucja wk 8 10.05.2009r. Prezydent cd Prezydent RP pełni funkcję arbitra. Przyjęcie tej koncepcji oznacza, że w przypadku zakłócenia wzajemnych stosunków między rządem a Sejmem, Prezydent powinien
Bardziej szczegółowoKONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ
KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ PRZEDMOWA ROZDZIAŁ I. ZMIANY USTROJU POLITYCZNEGO POLSKI W LATACH 1944-1997 1. Pojęcie ustroju politycznego i jego periodyzacja 2. Okres Krajowej
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część I. Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320)
Spis treści Do Czytelnika 5 Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320) 1.1. Początki i rozwój państwa polskiego (do 1138). Rozbicie dzielnicowe i dążenia
Bardziej szczegółowoOPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające
OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i
Bardziej szczegółowoVI. Karty pracy i załączniki do scenariuszy
VI. Karty pracy i załączniki do scenariuszy 6. Ateny i Sparta historia polityczna starożytnej Grecji Karta pracy Zadanie 1. Opracuj kalendaria pięciu najważniejszych twoim zdaniem wydarzeń z dziejów politycznych
Bardziej szczegółowoZASADY NACZELNE USTROJU RP
ZASADY NACZELNE USTROJU RP Zasady naczelne ustroju RP Zawierają idee przewodnie ustawy zasadniczej. Są to normy prawne zawarte w Konstytucji, których szczególna doniosłość charakteryzuje się w tym, że
Bardziej szczegółowoStatut Stowarzyszenia Europa przyszłości z siedzibą we Wrocławiu (tekst jednolity z dnia 10 grudnia 2006 r.)
Statut Statut Stowarzyszenia Europa przyszłości z siedzibą we Wrocławiu (tekst jednolity z dnia 10 grudnia 2006 r.) Rozdział I Postanowienia ogólne 1. Stowarzyszenie Europa Przyszłości działa na podstawie
Bardziej szczegółowoTabela 3. Porównanie systemów politycznych
Tabela 3. Porównanie systemów politycznych Charakterystyka ustroju System polityczny charakter głowy państwa republika republika republika republika monarchia parlamentarna budowa terytorialna państwo
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 11 stycznia 2016 r. Poz. 38 OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu
Bardziej szczegółowoŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W RP
ŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W RP SYSTEM PRAWA Zbiór uporządkowanych i wzajemnie ze sobą powiązanych norm generalnych i abstrakcyjnych wysłowionych w tekstach aktów prawotwórczych i nieuchylonych
Bardziej szczegółowoA.3 PROTOKÓŁY DOTYCZĄCE TWORZENIA SZKÓŁ EUROPEJSKICH SPORZĄDZONE NA PODSTAWIE STATUTU SZKOŁY EUROPEJSKIEJ SPIS TREŚCI
A.3 PROTOKÓŁY DOTYCZĄCE TWORZENIA SZKÓŁ EUROPEJSKICH SPORZĄDZONE NA PODSTAWIE STATUTU SZKOŁY EUROPEJSKIEJ SPIS TREŚCI 3.1 Protokół z dnia 13 kwietnia 1962 r. dotyczący tworzenia Szkół europejskich, sporządzony
Bardziej szczegółowoPRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) 6. Dziedzictwo antyku. Uczeń: 1) charakteryzuje
Bardziej szczegółowoPROJEKT UCHWAŁA NR RADY MIASTA ZIELONA GÓRA. z dnia 2012 r. w sprawie Honorowego Obywatelstwa Zielonej Góry oraz Nagrody Miasta Zielona Góra.
PROJEKT UCHWAŁA NR RADY MIASTA ZIELONA GÓRA z dnia 2012 r. w sprawie Honorowego Obywatelstwa Zielonej Góry oraz Nagrody Miasta Zielona Góra. Na podstawie art. 18 ust.1 i 2 pkt 14 ustawy z dnia 8 marca
Bardziej szczegółowoSpis treści. Rozdział czwarty Zasady ustroju politycznego Rzeczypospolitej Polskiej w świetle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r...
Spis treści Rozdział pierwszy Ustrój polityczny państwa pojęcie i istota... 11 1. Pojęcie ustroju politycznego... 12 2. Ewolucja ustroju politycznego Polski... 14 Rozdział drugi Konstytucyjne podstawy
Bardziej szczegółowoPRZEPISY INTERTEMPORALNE
PRZEPISY INTERTEMPORALNE 30. 1. W przepisach przejściowych reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych. 2. W przepisach przejściowych rozstrzyga
Bardziej szczegółowoZakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka. Janusz Korzeniowski
Zakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli 1 Spis slajdów Idea
Bardziej szczegółowoRehabilitacja zawodowa osób z niepełnosprawnościami w Europie. dr Marcin Garbat Uniwersytet Zielonogórski
Rehabilitacja zawodowa osób z niepełnosprawnościami w Europie dr Marcin Garbat Uniwersytet Zielonogórski NIEPEŁNOSPRAWNI W EUROPIE Około 83,2 mln ogółu ludności Europy to osoby z niepełnosprawnością (11,7%
Bardziej szczegółowoAby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo".
Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo". W ujęciu przedmiotowym rozumiane jest ono jako system norm prawnych, czyli ogólnych, które powstały w związku
Bardziej szczegółowoGŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach
Materiał na konferencję prasową w dniu 25 września 2012 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji
Bardziej szczegółowoMODELE USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH
MODELE USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH S. PREZYDENCKI Ogólna charakterystyka: Rozdzielczość i względna równość kompetencji władzy ustawodawczej i wykonawczej Władza wykonawcza prezydent Władza ustawodawcza
Bardziej szczegółowoSpis treści. IV. Rząd Federalny. VI. Prezydent Federalny. VI. Władza sądownicza
Spis treści Rozdział pierwszy Unia Europejska I. Unia Europejska i Wspólnoty Europejskie - podstawowa charakterystyka II. Podstawy traktatowe i Wspólnot Europejskich III. Jednostka w IV. Instytucje i organy
Bardziej szczegółowoStan wojenny w świetle konstytucji SSN Antoni Górski, Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa
Stan wojenny w świetle konstytucji SSN Antoni Górski, Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa Stan wojenny został nareszcie oceniony i osądzony w kategoriach prawno konstytucyjnych przez kompetentny organ
Bardziej szczegółowoDECYZJA WYKONAWCZA KOMISJI. z dnia r.
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 29.4.2014 r. C(2014) 2727 final DECYZJA WYKONAWCZA KOMISJI z dnia 29.4.2014 r. zmieniająca decyzję Komisji nr C(2010)1620 final z dnia 19 marca 2010 r. ustanawiającą podręcznik
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA NA EGZAMIN POPRAWKOWY
WYMAGANIA NA EGZAMIN POPRAWKOWY 1. Obywatelstwo polskie i unijne - wyjaśnia znaczenie terminów: obywatelstwo, społeczeństwo obywatelskie, - wymienia dwa podstawowe sposoby nabywania obywatelstwa (prawo
Bardziej szczegółowoKomentarz do ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej art. 5
Art. 5. 1. Ustawę stosuje się do: - osób posiadających obywatelstwo polskie, mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; - mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej
Bardziej szczegółowoJednym z podstawowych aktów prawnych, regulujących udział mieszkańców w życiu publicznym, jest Europejska Karta Samorządu Lokalnego (EKSL).
Jedną z bardzo ważnych kwestii, jakie pojawiają się w praktycznym aspekcie inicjowania i prowadzenia działań konsultacyjnych, jest ich formalne oraz nieformalne uregulowanie. Okoliczność ta jest o tyle
Bardziej szczegółowoDz.U FRAGMENT KONSTYTUCJI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.) Rozdział VIII. Art. 173.
Dz.U.97.78.483 FRAGMENT KONSTYTUCJI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.) Rozdział VIII SĄDY I TRYBUNAŁY Art. 173. Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezaleŝną
Bardziej szczegółowoZakres rozszerzony - moduł 25 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Janusz Korzeniowski
Zakres rozszerzony - moduł 25 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Marian Buliński (przewodniczący) SSN Marek Pietruszyński SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
Sygn. akt SNO 2/15 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny w składzie: Dnia 21 stycznia 2015 r. SSN Marian Buliński (przewodniczący) SSN Marek Pietruszyński SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) w
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. z dnia 15 grudnia 2004 r.
Dz.U.2004.277.2743 2007-10-10 zm. Dz.U.2007.151.1076 1 2010-03-25 zm. Dz.U.2010.36.198 1 2011-02-25 zm. Dz.U.2011.30.152 1 2011-09-21 zm. Dz.U.2011.186.1102 1 2014-01-28 zm. Dz.U.2014.64 1 2016-05-12 zm.
Bardziej szczegółowoPytania na egzamin magisterski dla kierunku prawo
Pytania na egzamin magisterski dla kierunku prawo 1. Pojęcie zasady naczelnej konstytucji 2. Zasada zwierzchnictwa Narodu 3. Formy realizacji zasady zwierzchnictwa Narodu 4. Zasada demokratycznego państwa
Bardziej szczegółowoJustyna Jakubiec Uregulowania dotyczące obywatelstwa w prawie międzynarodowym. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/14,
Justyna Jakubiec Uregulowania dotyczące obywatelstwa w prawie międzynarodowym Studenckie Zeszyty Naukowe 9/14, 106-111 2006 Justyna Jakubiec Uregulowania dotyczące obywatelstwa w prawie międzynarodowym
Bardziej szczegółowoMała Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Mała Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej) http://maopd.wordpress.com/ Tymczasowa
Bardziej szczegółowoTo najważniejszy dokument w każdym kraju. Okresla on główne zasady panujące w państwie oraz obowiązki i prawa jego obywateli. konstytucja grunnloven
. Co to jest konstytucja? To najważniejszy dokument w każdym kraju. Okresla on główne zasady panujące w państwie oraz obowiązki i prawa jego obywateli. konstytucja grunnloven Co mówi polska konstytucja?
Bardziej szczegółowoZAŁĄCZNIK. wniosku w sprawie decyzji Rady
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 3.8.2017 r. COM(2017) 413 final ANNEX 1 ZAŁĄCZNIK do wniosku w sprawie decyzji Rady w sprawie zawarcia, w imieniu Unii Europejskiej i jej państw członkowskich, Protokołu
Bardziej szczegółowoWniosek o uznanie zagranicznego orzeczenia w sprawie małżeńskiej wg 107 FamFG (ustawa o postępowaniu w sprawach rodzinnych)
Wniosek o uznanie zagranicznego orzeczenia w sprawie małżeńskiej wg 107 FamFG (ustawa o postępowaniu w sprawach rodzinnych) Wnioskodawca: nazwisko, ewentulanie nazwisko rodowe, imiona, miejsce zamieszkania,
Bardziej szczegółowoBL-112-233-TK/15 Warszawa, 28 maja 2015 r.
BL-112-233-TK/15 Warszawa, 28 maja 2015 r. INFORMACJA PRAWNA O WYROKU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Z 10 LUTEGO 2015 R. (SYGN. AKT P 10/11) DOTYCZĄCYM USTAWY Z DNIA 20 LISTOPADA 1999 R. O ZMIANIE USTAWY O
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Rozdział I. Aksjologiczne fundamenty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Uwagi wprowadzające... 26
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII Rozdział I. Aksjologiczne fundamenty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... 1 1. Uwagi wprowadzające... 2 2. Zasada
Bardziej szczegółowoKonkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2017/2018
PROGRAM MERYTORYCZNY KONKURSU HISTORYCZNEGO DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO I. CELE KONKURSU kształcenie umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy historycznej; rozbudzanie ciekawości
Bardziej szczegółowoPytania referendalne SPChD z krótkimi objaśnieniami.
Pytania referendalne SPChD z krótkimi objaśnieniami. 1.Czy należy wprowadzić zmiany w Konstytucji RP? Potrzeba istotnej przebudowy obecnej Konstytucji RP jest nieomal powszechna. Jednak oczekiwania co
Bardziej szczegółowoTRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ (wersja skonsolidowana) str. 15. TYTUŁ I. Postanowienia wspólne (art. 1-8) str. 17
Spis treści TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ (wersja skonsolidowana) str. 15 PREAMBUŁA str. 15 TYTUŁ I. Postanowienia wspólne (art. 1-8) str. 17 TYTUŁ II. Postanowienia o zasadach demokratycznych (art. 9-12)
Bardziej szczegółowoOpinia prawna w sprawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego ( sygn. akt 18/02)
Warszawa, 2002-05-20 Opinia prawna w sprawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego ( sygn. akt 18/02) RPO wnosi o stwierdzenie niezgodności art. 77 w zw. z art. 84 1 ustawy
Bardziej szczegółowoOBYWATEL W DEMOKRATYCZNEJ POLSCE
... Imię i nazwisko ucznia Czas trwania konkursu: 45 minut Maks. liczba punktów: 85... Nazwa i adres szkoły. (WYNIK PKT) OBYWATEL W DEMOKRATYCZNEJ POLSCE KONKURS Z WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE DLA GIMNAZJALISTÓW
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne..
Spis treści Wstęp... 7 Rozdział I Systemy polityczne problemy ogólne... 11 Rozdział II Historyczne systemy polityczne. Rewolucje demokratyczne.. 27 Rozdział III Demokracja i totalitaryzm. Kryzys polityczny
Bardziej szczegółowoRozdział I Postanowienia ogólne
STATUT STOWARZYSZENIA POMOCY OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM I ICH RODZINOM KRUSZYNKI Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym i Ich Rodzinom Kruszynki powstało z przekonania, że każda osoba niepełnosprawna
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP 53/08
Uchwała z dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP 53/08 Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący) Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca) Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Skarbu
Bardziej szczegółowoDlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają?
Dlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają? W toczącym się procesie legislacyjnym nad poselskim projektem ustawy o Sądzie Najwyższym (druk sejmowy 1727) zostały zgłoszone
Bardziej szczegółowoPrawo konstytucyjne. Niestacjonarne Studia Prawa 2016/2017 semestr zimowy
Prawo konstytucyjne Niestacjonarne Studia Prawa 2016/2017 semestr zimowy Stosunek prawa międzynarodowego do prawa krajowego Artykuł 38. 1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego
Bardziej szczegółowoLekcja 2: Co może Prezydent?
Lekcja 2: Co może Prezydent? Cele lekcji w języku ucznia/uczennicy i kryteria sukcesu CEL 1. Określę, czym jest system parlamentarnogabinetowy. 2. Wyjaśnię, jaką rolę sprawuje w polskim systemie politycznym
Bardziej szczegółowoPYTANIA EGZAMINACYJNE DLA KIERUNKU STUDIÓW EUROPEISTYKA I STOPIEŃ OGÓLNE
PYTANIA EGZAMINACYJNE DLA KIERUNKU STUDIÓW EUROPEISTYKA I STOPIEŃ OGÓLNE 1. Popyt i czynniki określające popyt 2. Podaż i czynniki określające podaż 3. Rachunek ekonomiczny oraz warunki jego zastosowania
Bardziej szczegółowoOFERTA EDUKACYJNA MUZEUM HISTORYCZNEGO MIASTA TARNOBRZEGA. dla szkół średnich
OFERTA EDUKACYJNA MUZEUM HISTORYCZNEGO MIASTA TARNOBRZEGA dla szkół średnich Tarnobrzeg 2018 / 2019 SZKOŁY ŚREDNIE 1. Centralny Okręg Przemysłowy i jego inwestycje w Tarnobrzegu i okolicy Idea Centralnego
Bardziej szczegółowoOrdery Strona 1 z :53
Ordery Strona 1 z 1 2008-04-23 10:53 Nadawane są 4 ordery (każdy order w każdej klasie tylko jeden raz): - Order Orła Białego, - Order Odrodzenia Polski, - Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, - Order
Bardziej szczegółowo1. brak ustawodawcy / są tworzone przez same państwa, a podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest zgoda tychże państw;
Kodyfikacje prawa międzynarodowego Prawo międzynarodowe było pierwotnie kształtowane przez normę o charakterze zwyczajowym. Wraz z rozwojem obrotu międzynarodowego między państwami coraz powszechniejsze
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 57.XXXIX.2017 RADY GMINY WIĄZOWNA. z dnia 24 kwietnia 2017 r. w sprawie ustanowienia tytułu Honorowy Obywatel Gminy Wiązowna
UCHWAŁA NR 57.XXXIX.2017 RADY GMINY WIĄZOWNA z dnia 24 kwietnia 2017 r. w sprawie ustanowienia tytułu Na podstawie art.18 ust.2 pkt 14 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z
Bardziej szczegółowoNe tle skarg kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich ujawnił się problem
RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich RPO-702889-III-12/LN 00-090 Warszawa Tel. centr. 22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53 Pan Jarosław Gowin Minister Sprawiedliwości Ne tle skarg
Bardziej szczegółowoWERSJE SKONSOLIDOWANE
26.10.2012 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 326/1 WERSJE SKONSOLIDOWANE TRAKTATU O UNII EUROPEJSKIEJ I TRAKTATU O FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ (2012/C 326/01) 26.10.2012 Dziennik Urzędowy Unii
Bardziej szczegółowoArt. 88. - konkretyzacja: - ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych
OBOWIĄZYWANIE PRAWA I. Zasady konstytucyjne: 1. Zasada państwa prawa i jej konsekwencje w procesie stanowienia prawa: niezwykle ważna dyrektywa w zakresie stanowienia i stosowania prawa wyrok 9 V 2005
Bardziej szczegółowoŚLĄSKIE MONETY HABSBURGÓW MARIA TERESA I PÓŹNIEJSZE KATALOG
ŚLĄSKIE MONETY HABSBURGÓW MARIA TERESA I PÓŹNIEJSZE KATALOG Piotr Kalinowski KALETY 2006 Słowo wstępu Katalog, który macie Państwo przed sobą powstał na podstawie wydanego w 1988 dzieła Ivo Halački Mince
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII. Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki
Spis treści Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki Rozdział I. Idee przewodnie wolności i praw jednostki w procesie uchwalania
Bardziej szczegółowoSpis treści. III. Koncepcja powściągliwego stosowania klauzuli porządku. publicznego na przykładzie rozwodów przez odrzucenie (talak)...
Wykaz skrótów... Bibliografia... Wykaz orzecznictwa... Wprowadzenie... XIII XXXI LV LXVII Rozdział I. Pojęcie klauzuli porządku publicznego, jej rozwój i rola we współczesnym prywatnoprawnym obrocie międzynarodowym...
Bardziej szczegółowoPRAWA DZIECKA. dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności prywatności;
PRAWA DZIECKA "Nie ma dzieci - są ludzie..." - Janusz Korczak Każdy człowiek ma swoje prawa, normy, które go chronią i pozwalają funkcjonować w społeczeństwie, państwie. Prawa mamy również my - dzieci,
Bardziej szczegółowoKongres wiedeński. Kongres się nie posuwa, on tańczy
Kongres wiedeński Kongres się nie posuwa, on tańczy 1. Zwołanie kongresu w Wiedniu Wiosna 1814 r. armie VI koalicji wchodzą do Paryża i detronizują Napoleona Królem został Ludwik XVIII, Bonaparte na Elbie
Bardziej szczegółowoMirosław Jeziorski, Krzysztof Płaska IPN
BIULETYN IPN PISMO O NAJNOWSZEJ HISTORII POLSKI NR 1 2 (134 135), styczeń luty 2017 Mirosław Jeziorski, Krzysztof Płaska IPN Zbiór zastrzeżony odtajnianie na raty W początkowym okresie funkcjonowania IPN
Bardziej szczegółowo