Opis projektu Strategia działań promocyjnych... 13

Transkrypt

1

2 SPIS TREŚCI Opis projektu... 3 Przedmiot projektu i zakres projektu... 3 Demonstracyjny charakter projektu... 6 Cele projektu Efekty środowiskowe, społeczne i ekonomiczne Możliwość wdrożenia projektu Strategia działań promocyjnych Dotychczasowe działania informacyjne i upowszechniające Plan działań informacyjnych i upowszechniających po zakończeniu projektu... 16

3 Opis projektu Przedmiot projektu i zakres projektu Geneza projektu LIFE+ realizowanego przez Geotermię Pyrzyce sięga roku Wtedy to Beneficjent mając na uwadze obserwowany spadek chłonności warstwy złożowej wód geotermalnych oraz podobne problemy obserwowane w innych ciepłowniach geotermalnych zdecydował się na rozpoczęcie badań i udoskonalenie tzw. metody miękkiego kwasowania. U źródła powstania projektu leży zatem problem utrzymania wydajności odnawialnego źródła energii jakim jest instalacja geotermalna, a szerzej zmniejszenie zapotrzebowania na nieodnawialne źródła energii i ograniczenie związanej z tym emisji gazów cieplarnianych. Jednym z czynników hamujących rozwój odnawialnych źródeł energii, w tym także i ciepłowni geotermalnych są koszty budowy instalacji oraz te związane z ich późniejszą eksploatacją. W przypadku ciepłowni geotermalnych źródłem ww. problemów jest konieczność zapewnienia maksymalnie dużej odporności obiegu geotermalnego na korozję oraz przeprowadzania kosztownych zabiegów rekonstrukcyjnych i poprawiających chłonność. Zgodnie z doświadczeniami Beneficjenta i współpracujących z nim przedsiębiorstw geologicznych, problem ten dotyczy większości ciepłowni geotermalnych zlokalizowanych w Europie Środkowej. Zmagają się one ze stopniowym spadkiem poziomu chłonności warstwy złożowej wód geotermalnych w toku eksploatacji, który wynika z ich składu chemicznego oraz aktywności korozyjnej. W większości tego typu zakładów po kilku latach eksploatacji obserwuje się spadek chłonności warstwy złożowej oraz korodowanie elementów obiegu geotermalnego. Skutkiem powyższego w toku eksploatacji ciepłownie geotermalne zmagają się ze: wzrostem zużycia nieodnawialnych źródeł energii wynikający z konieczności zaspokojenia niedoboru energii ze źródeł odnawialnych, zwiększoną emisją CO2. Ich wynikiem jest skokowy wzrost kosztów eksploatacji powodujący obniżenie rentowności i prowadzący do zmniejszenia zainteresowania energetyką odnawialną zarówno po stronie inwestorów prywatnych, jak i samorządów. Dla przykładu stanowiąca obiekt referencyjny ciepłownia prowadzona przez Geotermię Pyrzyce" przed realizacją okresem testów emitowała do atmosfery ok Mg dwutlenku węgla/rok. Wskazana skala emisji związana była z wyższym od projektowanego wykorzystaniem w procesie produkcyjnym gazu ziemnego, czego źródłem jest konieczność kompensacji spadającej wydajności układu geotermalnego wynikająca z niedostatecznej chłonność warstwy złożowej. Wielkość dodatkowej emisji dwutlenku węgla wynikającą wyłącznie z okresowego spadku chłonności pomiędzy prowadzonymi chemicznymi czyszczeniami ocenić należy na ok %. Na podstawie wieloletnich obserwacji układu obiegu wody termalnej w Geotermii Pyrzyce stwierdzono, że jedną z głównych przyczyn problemów z zatłaczaniem schłodzonej wody termalnej jest proces kolmatacji, czyli zapychanie się filtra i warstwy wodonośnej. Zjawisko to związane jest ze składem chemicznym solanki. Metodami zapobiegającymi kolmatacji są:

4 Miękkie kwasowanie W 2008 roku w Geotermii Pyrzyce zdecydowano się na zastosowanie nowej metody czyszczenia otworów zatłaczających. W metodzie miękkiego kwasowania, założono umieszczenie przed otworem chłonnym zbiornika z kwasem solnym o stężeniu 30 34% oraz pompy dozującej o regulowanej wydajności pompowania. Celem tego typu kwasowania, podobnie jak kwasowania standardowego, jest poprawa wydajności i zatłaczania poprzez usunięcie skutków kolmatacji, między innymi węglanu wapnia (CaCO 3 ). Miękkie kwasowanie adresowane jest nie tylko do filtra i strefy przyodwiertowej, ale również do warstwy wodonośnej. Bardzo małe stężenie zatłaczanego kwasu solnego rzędu 0,1 0,2%, uwalnia od konieczności odbioru kwasu i jego unieszkodliwiania. Miejscem docelowym jego jest warstwa wodonośna do której dociera rozpuszczając po drodze węglany wytrącające się na filtrze i strefie przyodwiertowej. Kwas dodawany był w rożnych dawkach. Czasy działania kwasu solnego również we wszystkich przypadkach były różne. Po zaprzestaniu dozowania kwasu solnego, niemal natychmiast następował wzrost ciśnienia zatłaczania oraz zmniejszanie się ilości zatłaczanej wody termalnej. Obserwacje tych działań, pozwoliły na opracowanie nowej metody polegającej na ciągłym dozowaniu niewielkich ilości kwasu solnego do otworów zatłaczających. Zatem metoda miękkiego kwasowania stała się podstawą do stworzenia nowej metody super miękkiego kwasowania SMK. Super miękkie kwasowanie Metoda ta polega na ciągłym dozowaniu znacznie niższych dawek kwasu solnego z dodatkiem antyskalanta i/lub dyspergatora do przepływającej solanki przed filtrami i wymiennikami ciepła. Stwierdzono, że dozowanie niewielkich ilości kwasu solnego, w efekcie prowadzi do poprawy ilości zatłaczania i ciśnienia. Pompę dozującą kwas solny wraz z preparatami kondycjonującymi zainstalowano tuż za otworem eksploatacyjnym. Przy zastosowaniu tej metody łatwiej jest obserwować zachodzące procesy na hali ciepłowni geotermalnej aniżeli w otworze. Dzięki takiemu ustawieniu warunki chemiczne można stymulować już w na powierzchniowym obiegu wody termalnej. Kwas solny wraz z preparatami kondycjonującymi zatłaczany jest w trybie ciągłym, bez przerw, tak aby zapewnić odpowiednie stężenie rozpuszczonego CO 2 w wodzie termalnej, poprzez wymuszenie odpowiedniego stężenia CO 2 w fazie gazowej (na skutek zachwiania równowagi CaCO 3 - CO 2 ). Efekt zapobiegawczy uzyskuje się poprzez ciągłe dozowanie do przepływającej solanki lub wody termalnej kwasu solnego, lub odtlenionego kwasu solnego w ilości od 80 ml do 120 ml kwasu solnego na 1 m 3 przepływającej solanki lub wody termalnej oraz biodegradowalnego dyspergatora w postaci rozpuszczalnego w wodzie kwasu poliasparaginowego lub soli sodowej lub potasowej kwasu poliasparaginowego, w ilości od 10 do 40 ml na 1 m 3 solanki lub wody termalnej. Jak wykazały długotrwałe próby, prowadzone na otworach chłonnych ciepłowni geotermalnej, sposób wg projektu umożliwia nie tylko utrzymanie chłonności otworów chłonnych na stałym poziomie, ale również delikatną ich poprawę. Przy tym, metoda nie wymaga wyłączania otworów zatłaczających z eksploatacji w trakcie jej stosowania.

5 Celem metody super miękkiego kwasowania jest wyeliminowanie negatywnej działalności wykładnika stężenia jonów wodorowych (ph), jednej z przyczyn powstawania kolmatacji. Węglany preferują środowisko alkaliczne. Stymulacja ph pozwala uzyskać stan równowagi chemicznej, w której węglan wapnia (CaCO3), jest strącany. Korzyścią płynącą z zastosowania tej metody jest nie tylko wyeliminowanie przyczyny kolmatacji węglanowej, ale również pozbycie się dotychczasowych efektów w warstwie wodonośnej poprzez systematyczne rozpuszczanie węglanu wapnia gromadzącego się dotychczas w warstwie złożowej z dala od otworu. Działania jakie zostały podjęte w ramach prowadzonego projektu: B.1 Wykonanie prototypu B.2 Testowanie funkcjonowania prototypu w warunkach rzeczywistych B.3 Ocena wyników testów prototypu B.4 Materiały do testów C.1 Monitorowanie wpływu projektu na poruszony problem środowiskowy C.2 Ocena społeczno gospodarczych efektów projektu D.1 Plan komunikacji po zakończeniu realizacji projektu D.2 Tablice informacyjne D.3 Strona internetowa projektu D.4 Sprawozdanie w języku niespecjalistycznym D.5 Działalność medialna D.6 Warsztaty, seminaria, konferencje D.7 Przygotowanie i publikacja broszur, filmów, map itp. D.8 Publikacje o charakterze technicznym związane z projektem E.1 Zarządzanie projektem E.2 Monitorowanie E.3 Audyt E.4 Networking activities

6 Demonstracyjny charakter projektu Rezultatem wielu lat prac związanych z przeciwdziałaniem skutkom kolmatacji jest opracowanie metody, której celem jest przeprowadzenie działań zmierzających do poprawy chłonności warstwy złożowej poprzez wykonanie zabiegów intensyfikacji i dozowania preparatów kondycjonujących dla geotermalnych otworów chłonnych w Geotermii Pyrzyce. Metoda super miękkiego kwasowania jest modyfikacją znanej i sprawdzonej już na świecie metody miękkiego kwasowania. Modyfikacja ta polega na ciągłym dozowaniu znacznie niższych niż w tradycyjnym miękkim kwasowaniu dawek kwasu solnego z dodatkiem antyskalanta i/lub dyspergatora do wody termalnej wypływającej z otworu wydobywczego. Celem zademonstrowanej w ramach projektu metody super miękkiego kwasowania jest wyeliminowanie negatywnej działalności wykładnika stężenia jonów wodorowych (ph), jednej z przyczyn powstawania kolmatacji. Korzyścią płynącą z zastosowania tej metody jest nie tylko wyeliminowanie przyczyny kolmatacji węglanowej, ale również pozbycie się dotychczasowych efektów w warstwie wodonośnej poprzez systematyczne rozpuszczanie węglanu wapnia gromadzącego się dotychczas w warstwie złożowej z dala od otworu. W przeciwieństwie do metody miękkiego kwasowania, pompę dozującą ciecz kwasującą zainstalowano tuż za otworem wydobywczym. Dzięki takiemu ustawieniu warunki chemiczne można stymulować już w napowierzchniowym obiegu geotermalnym (rurociągu tłocznym). Przy zastosowaniu tej metody łatwiej jest również obserwować zachodzące procesy na hali ciepłowni geotermalnej aniżeli w otworze. Podczas schładzania wody termalnej na wymiennikach ciepła zachodzą w niej reakcje fizykochemiczne, w wyniku których następuje wtórne wytrącanie się związków chemicznych. Kolmatacja otworów chłonnych związana jest z wytrącaniem się związków chemicznych nieorganicznych z wody termalnej tj. trudno rozpuszczalnych soli a także w przypadku jej natlenienia, również tlenków i hydroksytlenków żelaza i manganu. W przypadku naruszenia równowagi oksydacyjno-redukcyjnej roztworu następuje wytrącanie siarczków żelaza, manganu i miedzi. Szczególnie intensywnie występuje kolmatacja w przypadku zatłaczania do złoża, schłodzonej w procesie odbioru ciepła od wody termalnej. To właśnie procesy fizykochemiczne zachodzące w wodzie termalnej, wykorzystanej w procesach energetycznych, są odpowiedzialne za pogarszającą się pracę całego obiegu geotermalnego. Odwrócenie kierunku zachodzenia tych procesów wymaga ingerencji w przemiany równowagowe, zachodzące na granicy faz: ciekłej (woda termalna), gazowej (uwalniane w wyniku rozprężania z fazy ciekłej gazy) i stałej (wytrącające się osady). Niezbędne w tym celu jest poznanie skomplikowanego składu fizykochemicznego wody termalnej, a także równowag kwasowo - zasadowych związanych z krystalizacją węglanu wapnia, siarczanu baru, siarczanu strontu oraz równowag w procesach utleniająco - redukcyjnych, odpowiedzialnych za wytrącanie się tlenków i siarczków żelaza, miedzi i manganu, w filtrach workowych i świecowych oraz w strefie przyodwiertowej. Skutki kolmatacji w instalacjach geotermalnych można ograniczyć bądź wyeliminować poprzez stosowanie odpowiednich metod. Dobór odpowiedniej metody jest jednak na ogół kwestią dość skomplikowaną, przy czym mogą być stosowane metody chemiczne i mechaniczne. Podstawowymi metodami stosowanymi w walce z kolmatacją są: mechaniczne usuwanie wytrąconych osadów, utrzymywanie stałych warunków eksploatacji wód termalnych, prowadzenie eksploatacji w obiegu zamkniętym bez dostępu tlenu, dozowanie niewielkich ilości kwasu solnego dla obniżenia odczynu ph zatłaczanej wody termalnej, stosowanie

7 inhibitorów zapobiegających osadzaniu minerałów wtórnych, kwasowanie otworów chłonnych. Wszystkie metody usuwania skutków kolmatacji zarówno chemiczne jak i mechaniczne są stosunkowo drogie, ze względu na konieczność użycia kosztownego sprzętu (np. urządzenia wiertniczego) bądź dużych ilości kwasu solnego. Posiadają ponadto wspólną i istotną wadę służą zwalczaniu negatywnych efektów a nie przeciwdziałaniu ich wystąpieniu. Zdecydowanie tańszym rozwiązaniem jest zastosowanie metody miękkiego kwasowania, która jest modyfikacją tradycyjnego kwasowania z użyciem urządzenia wiertniczego. Modyfikacja polega na tym, że do otworu chłonnego zatłaczana jest ta sama ilość kwasu solnego co podczas tradycyjnego kwasowania ale w zdecydowanie dłuższym czasie i podczas normalnej pracy ciepłowni geotermalnej. Stosowanie tej metody w Geotermii Pyrzyce w otworach chłonnych Pyrzyce GT-2 i Pyrzyce GT-4 powoduje zmniejszenie się ciśnienia zatłaczania przy jednoczesnym zwiększaniu się wydajności zatłaczania. Uzyskany efekt jest jednak krótkotrwały i po zakończeniu zabiegu ponownie następuje wzrost ciśnienia zatłaczania przy jednoczesnym spadku wydajności zatłaczania. W wyniku obserwacji i badań prowadzonych nad metodą miękkiego kwasowania stwierdzono, że pozytywny wpływ na eliminację krystalizacji soli związków wapnia, magnezu, żelaza, manganu, miedzi, baru, strontu oraz krzemionki w środowisku wód termalnych ma biodegradowalny dyspergator, o ile obniży się zasadowość mineralną wody termalnej. Obniżenie wartości zasadowości mineralnej a tym samym i ph przesuwa wartości indeksów nasycenia wielu trudno rozpuszczalnych związków poniżej wartości 1, dzięki czemu procesy wytrącania ich osadów nie zachodzą. Opracowany dyspergator w warunkach obniżonej zasadowości mineralnej już w niewielkich ilościach przeciwdziała wzrostowi, łączeniu się i osadzaniu cząstek stałych obecnych w roztworze wodnym, poprzez zmianę ich ładunku elektrycznego w rezultacie, czego cząstki odpychają się i nie podlegają procesowi aglomeracji. Dyspergator umożliwia zachowanie wysokiego stopnia rozdrobnienia (dyspersji) już wytrąconych z roztworu cząstek związków trudno rozpuszczalnych zarówno tych które podlegają równowadze węglanowej jak i tych które nie podlegają jak gips, baryt, celestyn, krzemionka krystaliczna i amorficzna oraz związki fluoru. Dzięki temu nie dochodzi do skupiania się tych cząstek i tworzenia większych struktur, a w efekcie sedymentacji w postaci osadu. Połączenie metody miękkiego kwasowania i wyników prowadzonych badań spowodowało opracowanie nowej metody zapobiegania powstawania kolmatacji chłonnych otworów geotermalnych, którą nazwano metodą super miękkiego kwasowania. Na uwagę zasługuje tutaj fakt, że wszystkie dotychczas stosowane metody usuwają osady, czyli skutki kolmatacji. Metoda super miękkiego kwasowania dotyczy sposobu zapobiegania powstawania mechanizmów kolmatacji geotermalnych otworów chłonnych, poprzez wpływanie na parametry chemiczne wody termalnej, w trakcie normalnej eksploatacji otworów wydobywczego i chłonnego ciepłowni geotermalnej, bez przerywania pracy systemu. Efekt zapobiegawczy uzyskuje się poprzez ciągłe dozowanie tuż przy otworze eksploatacyjnym do obiegu geotermalnego kwasu solnego, odtleniacza oraz biodegradowalnego dyspergatora. Nowa metoda zapobiegania powstawania kolmatacji chłonnych otworów geotermalnych umożliwia utrzymanie chłonności otworów chłonnych na stałym poziomie, a tym samym poprawia efektywność pracy ciepłowni geotermalnej. Istotną cechą odróżniającą metodę super miękkiego kwasowania od innych znanych metod kwasowania jest użyta w procesie dozowania (zatłaczania) ilość kwasu solnego dodawana do wody termalnej. Ilość ta

8 powinna odpowiadać przeliczeniowo maksymalnie 25% zasadowości wody termalnej. Z reguły będzie jeszcze mniejsza co też wynika z przeprowadzonych badań nad uzyskaniem właściwego ph wody termalnej, przy którym jest zahamowane wytrącanie z wody termalnej osadów po uwzględnieniu iloczynów rozpuszczalności związków łatwo krystalizujących, odczynu ph, potencjału redox, temperatury i ciśnienia. Ponieważ niezwykle trudno jest modelować środowisko solanki w laboratorium głownie ze względu na duże zmiany stężenia CO 2 w wodzie termalnej wskutek rozprężenia, ostateczne pomiary ph i potencjału redox są dokonane w instalacji rzeczywistej na podstawie analizy uzyskanych parametrów ruchowych otworu zatłaczającego a przede wszystkim wydajności zatłaczania i chłonności złoża. Dla potwierdzenia skuteczności działania opisanej koncepcji metody super miękkiego kwasowania na obiegu wody termalnej w Geotermii Pyrzyce są obecnie wykonywane badania w ramach unijnego programu LIFE+. Cele projektu Już na etapie przygotowania aplikacji do program LIFE+ sformułowano 3 cele projektu: Efektywne wdrożenie alternatywnej i technicznie wykonalnej innowacyjnej metody poprawy chłonności warstwy złożowej wód geotermalnych Cel odnoszący się do całości działań związanych z wykonaniem i rozruchem prototypowej instalacji a także elementami zarządzania projektem, monitorowania i audytu. Potwierdzenie pozytywnego wpływu miękkiego i super miękkiego kwasowania na chłonność warstwy złożowej wód geotermalnych w warunkach rzeczywistych Cel odnoszący się do testów instalacji w warunkach rzeczywistych, oceny ich wyników oraz zaopatrzenia w materiały. Rozpowszechnienie informacji o dostępności i wynikach stosowania alternatywnej i tańszej metody poprawy chłonności warstwy złożowej wód geotermalnych Cel odnoszący się do działań związanych z czynnym rozpowszechnianiem przez Beneficjenta wiedzy i doświadczeń związanych z realizacją projektu. Zgodnie z powyższym zakładanym rezultatem osiągnięcia ww. celów była weryfikacja użyteczności demonstrowanej i badanej metody w warunkach referencyjnych dla Europy Środkowej, poszerzenie wiedzy interesariuszy nt. technologii miękkiego i super miękkiego kwasowania a także zainteresowanie ich jej wdrożeniem we własnych zakładach. W tym miejscu należy wskazać, że uzyskane rezultaty potwierdziły osiągnięcie celów, a tym samym również użyteczność demonstrowanej metody, wzrost wiedzy na jej temat wśród interesariuszy, jak i zainteresowanie jej wdrożeniem. Już po zakończeniu realizacji projektu Beneficjent otrzymał informację o pierwszym wdrożeniu przez jednego z interesariuszy. Efekty środowiskowe, społeczne i ekonomiczne W wyniku prowadzonej demonstracji uzyskano stabilizację pracy instalacji geotermalnej, co przełożyło się na zmniejszenie emisji do atmosfery gazów cieplarnianych. Przystępując do testowania technologii super miękkiego kwasowania przyjęto dwa parametry określające skuteczność metody. Oszczędność w zużyciu gazu w ilości m³ w skali roku oraz ograniczenie emisji dwutlenku węgla w ilości 500 Mg.

9 Jednym z ważnych zadań realizowanych przez Geotermię Pyrzyce od początku działalności jest ochrona atmosfery. Efekty prac zrealizowanych w ramach omawianych badań (demonstracji) wpisują się w to zadanie. Uzyskane pomiary i dokonane obliczenia wyraźnie wskazują, że zastosowanie metody super miękkiego kwasowania dało efekt w postaci zaoszczędzenia w przeciągu roku m³ gazu oraz zmniejszenie emisji dwutlenku węgla w ilości 817 Mg. Poprawiła się także praca układu geotermalnego, która stała się bardziej stabilna i płynna nie wymagająca przerw na przeprowadzenie prac renowacyjnych. Możliwość wdrożenia projektu Potencjał możliwości wdrożenia wyników projektu należy ocenić jako wysoki. Pomimo branżowego charakteru, demonstrowana technologia charakteryzuje się znaczną uniwersalnością i w przypadku występowania zdiagnozowanych problemów może być stosowana zarówno w Polsce, Unii Europejskiej, jak i na świecie. Skalę liczby potencjalnych wdrożeń scharakteryzowano poniżej. W 2013 roku na terenie Polski wody termalne do celów energetycznych były wykorzystywane w czterech ciepłowniach geotermalnych, które borykają się z problemami związanymi z zatłaczaniem schłodzonych wód termalnych, których rozwiązaniu może służyć zademonstrowana metoda: Geotermia Podhalańska - zainstalowana moc geotermalna wynosi 40,7 MWt (całkowita 80,5 MWt), Geotermia Pyrzyce - zainstalowana moc geotermalna wynosi 35,2 MWt (14,8 MWt geotermalne wymienniki ciepła, 20,4 MWt absorpcyjne pompy ciepła), natomiast całkowita moc to 48 MWt (wraz ze szczytowymi kotłami gazowymi). Geotermia Uniejów - całkowita zainstalowana moc wynosi 5MWt, w tym 3,2MWt mocy geotermalnej (wymienniki ciepła) i 1,8 MWt z kotła na biomasę. G-Term Energy (dawniej Geotermia Stargard Szczeciński) zainstalowana moc geotermalna wynosi 12,6 MWt. W Polsce działają jeszcze dwie ciepłownie gdzie eksploatacja wody następuje w systemach jednootworowych tzn. zużyta woda termalna jest przekazywana do celów spożywczych lub jest utylizowana bezpośrednio przez zrzut do cieków powierzchniowych. Ze względu na to, że w Geotermii Mazowieckiej i Geotermii Poddębice eksploatowane są wody słodkie nie mają one problemów z zatłaczaniem schłodzonych wód termalnych. W Polsce rynek ciepła geotermalnego w najbliższym czasie zostanie powiększony o kolejne dwie ciepłownie geotermalne, które zostaną uruchomione na Niżu Polskim. W obydwóch przypadkach wykonane zostały już otwory wydobywcze i chłonne a obecnie prowadzone są prace związane z budową sieci ciepłowniczej. Jedna z ciepłowni jest budowana w Kleszczowie (Geotermia Kleszczów) a druga na obrzeżach Torunia (Geotermia Toruń). Od 2007 roku na Niżu Polskim energia geotermalna stanowiła bardzo duże zainteresowanie inwestorów zarówno prywatnych jak i instytucjonalnych. Do dnia dzisiejszego na obszarze Niżu Polskiego powstało 6 nowych otworów badawczych z możliwością zaadaptowania ich do potrzeb geotermii: Gostynin GT-1, Lidzbark Warmiński GT-1, Tarnowo Podgórne GT-1, Piaseczno GT-1, Trzęsacza GT-1. W Lidzbarku

10 Warmińskim i Trzęsaczu wody termalne mogą stanowić jedynie dolne źródło dla sprężarkowych pomp ciepła. Pozostałe otwory mogą stanowić podstawę do budowy kolejnych ciepłowni Geotermalnych. Dla przykładu można podać, że temperatura w otworze Gostynin GT-1 wynosi 82 o C i można ją wydobywać z wydajnością 120 m 3 /h. Na dzień dzisiejszy duży problem stanowi mineralizacja tej wody na poziomie 140 g/dm 3. W tym przypadku ciepłownia geotermalna będzie musiała zatłaczać schłodzoną wodę termalna ponownie do górotworu. Problemy z zatłaczaniem schłodzonych wód termalnych mają również instalacje działające na terenie całej Europy. Wykorzystanie ciepła geotermalnego na terenie Europy wynosi około MWt (w Polsce 161 MWt). Jest wzrost w stosunku do roku 2010 o prawie MWt, co świadczy o rozwoju geotermii i powstawaniu nowych źródeł ciepła. W Europie ciepło geotermalne pozyskiwane jest w 39 krajach. Generacja energii elektrycznej realizowana jest w 9 krajach i wynosi ona około MWe. Rynek ciepła geotermalnego w Polsce stanowi około 0,6% ogólnego rynku europejskiego który ciągle się rozwija. Dla przykładu można podać, że do 2015 roku planowane są kolejne inwestycje w projekty geotermalne. W naszej najbliższej okolicy planowanych jest około 170 projektów geotermalnych ukierunkowanych na ciepłownictwo lub na kogenerację energii elektrycznej i ciepła (~ nowych 4000 MWt), m.in.: 53 projekty - Niemcy, 27 projektów - Francja, 17 projektów - Węgry, 13 projektów - Dania. Zgodnie z powyższym liczba instalacji geotermalnych, które stanowią miejsce potencjalnych wdrożeń metody super miękkiego kwasowania wynosi ok. 113 Obecnie, szczególnie na rynku Polskim nie ma firm specjalizujących się w problemach związanych z eksploatacją wód termalnych. Wszelkie zabiegi intensyfikujące przepływy w otworach chłonnych wykonywane są przez firmy wiertnicze. Zabiegi miękkiego kwasowania wykonywane są przez poszczególne Zakłady Geotermalne na własną rękę. Być może, dzięki opracowanej technologii, Geotermia Pyrzyce przyczyni się do rozwoju obszaru działalności naukowej i usługowej związanej z problematyką eksploatacji otworów chłonnych. Strategia działań promocyjnych Dotychczasowe działania informacyjne i upowszechniające Strona internetowa Strona internetowa zawiera szczegółowy opis projektu i poruszanej w jego ramach tematyki, zdjęcia prototypu oraz opisuje najważniejsze wydarzenia, które miały miejsce podczas realizacji projektu. Umieszczane są także zdjęcia z prowadzonych akcji promocyjnych, informacyjnych i edukacji ekologicznej. Dokładnie opisano proces, który został wykorzystany, aby osiągnąć zakładane efekty. Edukacja ekologiczna

11 Temat odnawialnych źródeł energii staje się coraz bardziej popularny wśród nauczycieli, studentów oraz naukowców. Geotermia Pyrzyce odwiedzana była i jest przez maluchy z przedszkoli w Pyrzycach, ale również przez dzieci z innych powiatów i gmin. Zainteresowanie wybiega także poza kręgi oświaty szkolnej. Zajęcia prowadzone są na miejscu w siedzibie Spółki lub w plenerze. Sala konferencyjna została wyposażona w specjalne tablice i projektor, które ułatwiają pracownikom pokazy prezentacji. Edukacja ekologiczna prowadzona była również przy okazji ankietowania mieszkańców Pyrzyc. Odbyły się cztery badania, które pozwoliły na zebranie odpowiedzi od około 1000 ankietowanych. Wśród odpowiadających znalazły się osoby w różnych grupach wiekowych, z podziałem na płeć oraz o różnych poziomach wykształcenia. Konferencje prasowe W trakcie trwania demonstracji nowatorskiej technologii poprawy chłonności warstwy złożowej wód geotermalnych zorganizowano 4 spotkania z dziennikarzami, których celem było bieżące informowanie o stanie działalności projektu. Na spotkania zaproszono media lokalne i regionalne, oraz media o zasięgu ogólnokrajowym. Uczestnicy otrzymali materiały i publikacje dotyczące realizacji projektu. Ostatnie spotkanie z dziennikarzami odbyło się w dniu zakończenia akcji, 30 września 2014 r., na którym przedstawiono wyniki wdrożonej metody super miękkiego kwasowania. Udział w konferencjach naukowych Wyniki prac związanych z demonstracją nowatorskiej technologii poprawy chłonności warstwy złożowej wód geotermalnych były prezentowane na 6 konferencjach o zasięgu krajowym i międzynarodowym: Bogdan Noga, Henryk Biernat, Piotr Martyka, Stanisław Kulik, Bogusław Zieliński, Jan Marjanowski, Arkadiusz Nalikowski: Analiza poprawy efektywności działania ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach w wyniku zastosowania modyfikacji odczynu ph zatłaczanej wody termalnej. IV Ogólnopolski Kongres Geotermalny, Zakopane, 30 września 2 października 2013 r. Bogdan Noga, Henryk Biernat, Piotr Martyka, Stanisław Kulik, Bogusław Zieliński, Jan Marjanowski, Arkadiusz Nalikowski: Miękkie kwasowanie i super miękkie kwasowanie jako metody poprawiające efektywność działania ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach. VII Konferencja Naukowo-Techniczna, Racjonalizacja Gospodarki Energetycznej, Uniejów, października 2013 r. Bogdan Noga, Henryk Biernat, Marcin Zwierzyński, Zbigniew Kosma, Przemysław Motyl: Ocena pracy ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach w kontekście stosowania różnych metod czyszczenia chłonnych otworów geotermalnych ze związków wytrącających się ze schłodzonej wody termalnej. 53 Sympozjon Modelowanie w Mechanice, Ustroń, lutego 2014 r. Bogdan Noga, Jan Marjanowski, Arkadiusz Nalikowski, Henryk Biernat, Stanisław Kulik, Bogusław Zieliński,: Prevention of colmatage in the injection wells at geothermal plant in Pyrzyce by applying method of super soft acidizing. 5th International Conference on Environmental Science and Technology, Gdańsk, maja 2014 r. Bogdan Noga, Henryk Biernat, Stanisław Kulik, Bogusław Zieliński, Jan Marjanowski, Arkadiusz Nalikowski: Przyczyny powstawania i koncepcja zagospodarowania kolmatacji geotermalnych

12 otworów chłonnych na przykładzie Geotermii Pyrzyce. 15th International Conference Heat Transfer and Renewable Sources of Energy, Międzyzdroje, września 2014 r. Bogdan Noga: Instalacje geotermalne. VII Konferencja Eko-Euro-Energia, Bydgoszcz, września 2014 r. Publikacje w czasopismach branżowych o zasięgu krajowym i międzynarodowym Informacje związane z demonstracją nowatorskiej technologii poprawy chłonności warstwy złożowej wód geotermalnych publikowane były na łamach branżowych czasopism o zasięgu krajowym i międzynarodowym: Jan Marjanowski, Henryk Biernat, Stanisław Kulik, Arkadiusz Nalikowski, Bogdan Noga, Bogusław Zieliński: Problemy kolmatacji w otworach chłonnych w Geotermii Pyrzyce oraz możliwości ich zapobiegania w wyniku zastosowania metody super miękkiego kwasowania. Instal 9/2013, s Bogdan Noga, Henryk Biernat, Piotr Martyka, Stanisław Kulik, Bogusław Zieliński, Jan Marjanowski, Arkadiusz Nalikowski: Analiza poprawy efektywności działania ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach w wyniku zastosowania modyfikacji odczynu ph zatłaczanej wody termalnej. Technika Poszukiwań Geologicznych, Geotermia, Zrównoważony Rozwój 1 (251)/2013, s , Bogdan Noga, Henryk Biernat, Piotr Martyka, Stanisław Kulik, Bogusław Zieliński, Jan Marjanowski, Arkadiusz Nalikowski: Miękkie kwasowanie i super miękkie kwasowanie jako metody poprawiające efektywność działania ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach. Cieplne Maszyny Przepływowe 143/2013, s Bogdan Noga, Henryk Biernat, Marcin Zwierzyński, Zbigniew Kosma, Przemysław Motyl: Ocena pracy ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach w kontekście stosowania różnych metod czyszczenia chłonnych otworów geotermalnych ze związków wytrącających się ze schłodzonej wody termalnej. 53 Sympozjon Modelowanie w Mechanice, Zeszyt streszczeń 2014 r., s Bogdan Noga, Jan Marjanowski, Arkadiusz Nalikowski, Henryk Biernat, Stanisław Kulik, Bogusław Zieliński,: Prevention of colmatage in the injection wells at geothermal plant in Pyrzyce by applying method of super soft acidizing. Journal of Industrial and Inteligent Information Vol. 3. No. 1, March 2015, s Bogdan Noga, Henryk Biernat, Piotr Martyka, Stanisław Kulik, Bogusław Zieliński, Jan Marjanowski, Arkadiusz Nalikowski: The reasons for formation and conception of the silting-up prevention in the geothermal absorbent openings on the example of geothermal energy plant Pyrzyce. Heat Transfer and Renewable Sources of Energy (A.A. Stachel and D. Mikielewicz editors), Wydawnictwo Uczelniane ZUT w Szczecinie 2014, s

13 Bogdan Noga, Jan Marjanowski, Henryk Biernat, Stanisław Kulik, Bogusław Zieliński, Arkadiusz Nalikowski: The silting-up prevention in the geothermal absorbent openings of geothermal energy plant Pyrzyce. Chemical and Process Engineering 2014, 35(2), s Bogdan Noga, Stanisław Kulik: Demonstracja nowatorskiej technologii poprawy chłonności warstwy złożowej wód geotermalnych. Materiały z konferencji, Barlinek września 2014 r. Publikacje prasowe W trakcie realizacji projektu publikowane były również informacje prasowe: Demonstracja metody super miękkiego kwasowania na instalacji geotermalnej w Geotermii Pyrzyce Sp. z o.o. Kurier Szczeciński nr 187 (19412), data wydania września 2014r. nakład egz. Demonstracja metody super miękkiego kwasowania na instalacji geotermalnej w Geotermii Pyrzyce Sp. z o.o. Kurier Szczeciński nr 192 (19417), data wydania 3-5 październik 2014r. nakład egz. Kontakty i współpraca międzynarodowa W ramach działalności informacyjnej Geotermię Pyrzyce odwiedzili przedstawiciele duńskich przedsiębiorstw ciepłowniczych tj. CTR, VEKS, HOFOR. Projekt LIFE+ w którym Geotermia Pyrzyce bierze udział, wyraźnie zainteresował przedsiębiorców energetycznych z Kopenhagi, ponieważ wspólnie rozpoczynają budowę instalacji geotermalnej na swoim terenie. Celem odwiedzin było przeanalizowanie wszystkich aspektów istotnych dla decyzji o zainwestowaniu w instalację geotermalną (projekt techniczny, ekonomia, obsługa, wpływ na środowisko, harmonogram realizacji itp.) Podczas spotkania z przedstawicielami danych przedsiębiorstw Spółka przekazała informacje na temat wdrażania projektu. Wręczono także pisma zapraszające do wstąpienia do grona interesariuszy projektu. Przedstawiciele firm wyrazili zgodę i chęć współpracy przy kontynuacji projektu i skorzystanie z osiągniętych przez Geotermie Pyrzyce efektów i doświadczeń. Plan działań informacyjnych i upowszechniających po zakończeniu projektu Promowanie projektu i demonstrowanej w ramach projektu metody na branżowych seminariach i konferencjach W ramach działania przewiduje się udział przedstawicieli Geotermii Pyrzyce w branżowych konferencjach oraz seminariach w celu kontynuacji upowszechniania wiedzy o projekcie, jego rezultatach, demonstrowanej technologii oraz wkładzie Instrumentu LIFE+ w jego realizację. Przewiduje się udział w konferencjach i seminariach zarówno w Polsce jak i w Europie, a także udział na zaproszenie w spotkaniach organizowanych przez instytucje rządowe, NFOŚiGW oraz Komisję Europejską. W ramach udziału w konferencjach i seminariach branżowych Beneficjent będzie wygłaszał odczyty/prezentował materiały w formie prezentacji komputerowej i dodatkowo dystrybuował materiały infromacyjno-promocyjne nt. projektu (broszury, płyty CD). Ponadto udział w konferencjach będzie stanowił doskonałą okazję do dalszego popularyzowania wiedzy nt. demonstrowanej technologii w ramach kuluarowych spotkań i rozmów.

14 Prezentowane materiały będą zawierały informację, że dokumentacja umożliwiająca rozpoczęcie prac wdrożeniowych demonstrowanej technologii przez zainteresowane podmioty jest bezpłatnie udostępniana w wersji elektronicznej przez Beneficjenta. Termin realizacji: okresowo, w momencie ogłoszenia informacji o organizacji wydarzenia Zaangażowane zasoby: personel Geotermii Pyrzyce Sp. z o.o. Przygotowywane materiały: broszury dotyczące projektu, nagrany na płytach cd film z realizacji projektu, gadżety z logo LIFE+. Rozpowszechnianie materiałów promocyjnych Przygotowane foldery i broszury informujące o projekcie i demonstrowanej w jego ramach technologii, będą: udostępnione w wersji elektronicznej na stronie internetowej (za wyjątkiem gadżetów promocyjnych), rozsyłane drogą pocztową do wszystkich zainteresowanych tematyką na prośbę wskazaną w formie wiadomości mailowej (np. poprzez formularz kontaktowy na stronie) lub telefoniczną, rozdawane w trakcie odwiedzin wycieczek na samej ciepłowni w Pyrzycach dystrybuowane na spotkaniach lub konferencjach naukowych, przekazane celem dystrybucji do wybranych interesariuszy na terenie kraju i poza jego granicami. Ponadto, w trakcie odwiedzin grup naukowych, wycieczek szkolnych i innych w przygotowanej do tego celu sali będą przedstawiane prezentacje multimedialne, oraz rozdawane będą przygotowane w tym celu gadżety z logo LIFE+, jak również broszury. Zakres materiałów promocyjnych obejmuje nie tylko wiedzę nt. projektu, lecz również zawiera informacje nt. zasad działania i technologii wykorzystywanej w metodzie, której demonstracja była przedmiotem projektu. Termin realizacji: w sposób ciągły, w miarę zgłaszania się podmiotów zainteresowanych tematyką projektu, podczas branżowych seminariów i konferencji oraz w ramach wizyt w ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach Zaangażowane zasoby: personel Geotermii Pyrzyce Sp. z o.o. Przygotowywane materiały: broszury dotyczące projektu, nagrany na płytach cd film z realizacji projektu, gadżety z logo LIFE+, prezentacje multimedialne. Artykuły w prasie lokalnej, regionalnej i branżowej Po zakończeniu projektu Beneficjent będzie w dalszym ciągu publikować w prasie informacje nt. działania ciepłownio geotermalnej w Pyrzycach w kontekście zdobytej w ramach projektu wiedzy, działań podejmowanych w związku z dalszym rozwojem i produkcyjnymi wdrożeniami demonstrowanej technologii, znaczenia mechanizmu LIFE+ w rozwoju technologii zwiększającej atrakcyjność energetyki geotermalnej.

15 Powyższe działanie obejmuje również okresowe przekazywanie do prasy regionalnej i branżowej informacje i not prasowych informujących o kolejnych wdrożeniach demonstrowanej technologii oraz wkładu mechanizmu LIFE+ w jej testowanie i demonstrację w warunkach rzeczywistych. Termin realizacji: okresowo Zaangażowane zasoby: personel Geotermii Pyrzyce Sp. z o.o. Przygotowywane materiały: noty prasowe i artykuły Strona internetowa projektu Pomimo zakończenia projektu w dalszym ciągu utrzymywana będzie jego strona internetowa, która zawiera informacje nt. zakresu, celów i rezultatów projektu oraz sprawozdania i materiały promocyjne w wersji elektronicznej. Wśród materiałów dostępnych na stronie są m.in.: ulotki, broszury, raporty, wyniki, analizy a także sprawozdanie w języku niespecjalistycznym i plan komunikacji po zakończeniu projektu LIFE. Na stronie internetowej pracownicy Beneficjenta będą zamieszczać informacje oraz zdjęcia z wydarzeń jakie będą miały miejsce na ciepłowni, jak i poza nią w związku z kontynuacją promowania wiedzy dotyczącej projektu oraz demonstrowanej w jego ramach technologii. Ponadto zostaną opublikowane na niej w formie elektronicznej wszystkie ważne dokumenty przygotowywane już po zakończeniu projektu a odnoszące się do jego zakresu, rezultatów i demonstrowanej technologii. Docelowo, oprócz możliwości bezpłatnego udostępnienia informacji nt. demonstrowanej technologii w formie elektronicznej poprzez wiadomość , Beneficjent przewiduje umieszczenie dokumentacji na stronie internetowej. Termin realizacji: w sposób stały Zaangażowane zasoby: personel Geotermii Pyrzyce Sp. z o.o. Przygotowywane materiały: noty prasowe i artykuły, ulotki, broszury przygotowywane w ramach pozostałych działań (wersja elektroniczna), informacje sporządzane przez pracowników Beneficjenta dedykowane na stronę internetową, wersja elektroniczna dokumentacji stanowiącej podstawę wykonania prototypu Współpraca z jednostkami naukowymi W celu rozwoju i popularyzacji demonstrowanej technologii Geotermia Pyrzyce Sp. z o.o. będzie w dalszym ciągu kontynuować dobrą współpracę ze środowiskiem naukowym, w tym z: Polską Akademią Nauk, Uniwersytetem Technologiczno-Humanistycznym w Radomiu, Politechniką Łódzką, Zachodniopomorskim Uniwersytetem Technologicznym w Szczecinie. W szczególności, na podstawie podpisanej umowy o współpracy, kontynuowana będzie współpraca z Instytutem Agrofizyki Polskiej Akademii Nauk w Lublinie.

16 Wskazana powyżej współpraca obejmować będzie promowanie zademonstrowanej w ramach projektu metody i uzyskanych wyników oraz wykorzystanie zdobytych w ramach projektu doświadczeń, m.in. w ramach: prowadzenia wspólnych badań naukowych rozwoju wspólnych prac eksperymentalnych i teoretycznych budowania współpracy w postaci wymiany informacji, konsultacji i wzajemnej promocji podejmowania wspólnych działań w zakresie popularyzacji i upowszechniania wyników pracy jako materiału naukowego wykorzystywanego m.in. w publikacjach naukowych, rozprawach doktorskich, habilitacyjnych itp. przeprowadzanie konsultacji naukowych. Termin realizacji: w sposób stały Zaangażowane zasoby: personel Geotermii Pyrzyce Sp. z o.o. Przygotowywane materiały: ulotki, broszury, wyniki testów prototypu, zarejestrowane parametry pracy obiegu geotermalnego i instalacji Super Miękkiego Kwasowania Udział w wydarzeniach organizowanych przez Gminę Pyrzyce Oprócz wskazanych wcześniej działań, Beneficjent będzie prezentować projekt oraz promować zademonstrowaną w ramach projektu metodę poprzez udział w dniach partnerstwa pomiędzy gminą Pyrzyce a zaprzyjaźnionymi miastami partnerskimi Europy. Geotermia Pyrzyce jest najbardziej proekologicznym zakładem działającym w gminie Pyrzyce przez co jest reprezentantem sektora ekologii podczas spotkań władz samorządowych z miastami partnerskimi (Korbach Niemcy, Horby Szwecja, Vysoke Myto Czechy, Thisted Dania, Goleniów Polska, Bad Sulze Niemcy, Złocieniec - Polska). W takich spotkaniach biorą udział nie tylko samorządowcy ale także reprezentanci lokalnych mediów, przedsiębiorcy, lokalne firmy (również z branży energetycznej). To właśnie tu zapada szereg ważnych decyzji, tu przedstawia się swoje dokonania w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego. Najlepszym przykładem jest decyzja sprzed lat o wybudowaniu ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach, która również zapadła w wyniku kontaktów z miastami parterskimi. Termin realizacji: okresowo Zaangażowane zasoby: personel Geotermii Pyrzyce Sp. z o.o. Przygotowywane materiały: ulotki, broszury, raport w języku niespecjalistycznym, gadżety promocyjne wytworzone w ramach projektu, nagrany na płytach cd film z realizacji projektu, gadżety z logo LIFE+, prezentacje multimedialne