Urząd Miejski Wrocławia. Program ochrony środowiska dla miasta Wrocławia na lata

Transkrypt

1 Urząd Miejski Wrocławia Program ochrony środowiska dla miasta Wrocławia na lata Wrocław 2012

2 Zespół autorski: Zespół autorów pod kierownictwem mgr inż. Katarzyny Oszańcy mgr Aleksandra Banaś mgr Urszula Chmura mgr inż. Anna Gallus dr Karolina Królikowska mgr Marek Kuczer dr inż. Ewa Owczarek-Nowak mgr Tomasz Pawelec mgr inż. Janusz Pietrusiak mgr Jerzy Kuczer weryfikacja: dr inż. Jacek Jaśkiewicz mgr Agnieszka Saduniowska korekta redakcyjna: mgr Tomasz Borgul opieka ze strony Dyrekcji dr Wojciech Rogala ATMOTERM S.A. Inteligentne rozwiązania aby chronić środowisko

3 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ I WSTĘP WPROWADZENIE Wykaz pojęć i skrótów używanych w opracowaniu Rodowód dokumentu Podstawa prawna opracowania Cel przygotowania Programu ochrony środowiska Metodyka sporządzania Programu ochrony środowiska Metodyka zbierania i analizy danych Metodyka prezentacji danych Zakres opracowania Zakres geograficzny Zakres czasowy Zakres rzeczowy opracowania Część II ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PROGRAMU Uwarunkowania wewnętrzne Informacja o regionie oraz uwarunkowania środowiskowe Uwarunkowania zewnętrzne Dokumenty strategiczne kraju i województwa Obowiązujące i planowane zmiany przepisów prawa polskiego i wspólnotowego Priorytety ochrony środowiska miasta Wrocławia CZEŚĆ III. AKTUALNA OCENA STANU ŚRODOWISKA AKTUALNA OCENA STANU ŚRODOWISKA MIASTA WROCŁAWIA Jakość powietrza [JP] Źródła emisji zanieczyszczeń Efektywność energetyczna i ochrona klimatu Odnawialne źródła energii Podsumowanie Zasoby i jakość wód [ZiJW] Wody powierzchniowe Główne rzeki we Wrocławiu Wrocławski Węzeł Wodny Jakość wód powierzchniowych Ocena wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia Ocena zagrożenia wód powierzchniowych eutrofizacją

4 Ocena przydatności wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych Zbiorniki wodne we Wrocławiu Zagrożenia dla wód powierzchniowych Wody podziemne Wody podziemne we Wrocławiu Jakość wód podziemnych Jakość wód podziemnych wokół obiektów stanowiących potencjalne źródła zanieczyszczeń Zagrożenia dla wód podziemnych Podsumowanie Gospodarka wodno-ściekowa [GW-S] Zaopatrzenie w wodę Gospodarka ściekowa Ochrona przed powodzią Podsumowanie Klimat akustyczny [KA] Gospodarka odpadami [GO] Odpady komunalne, w tym odpady ulegające biodegradacji Odpady powstające w sektorze gospodarczym Instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych Podsumowanie Zasoby przyrodnicze [ZP] Ochrona Przyrody Lasy Tereny zieleni miejskiej Podsumowanie Pola elektromagnetyczne [PE] Promieniowanie elektromagnetyczne Źródła pól elektromagnetycznych Monitoring oraz ocena poziomów pól elektromagnetycznych Podsumowanie Zasoby geologiczne [ZG] Zanieczyszczenia gleb [ZGL] Nadzwyczajne zagrożenia środowiska w odniesieniu do poważnych awarii przemysłowych [NZS-PAP] Poważne awarie Źródła występowania poważnych awarii Zdarzenia o znamionach poważnej awarii oraz poważne awarie Podsumowanie OCENA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA WROCŁAWIA NA LATA (APOŚ 2009) Realizacja celów długoterminowych do 2015 roku i kierunków działań Wskaźniki monitorowania APOŚ 2009 jako ocena stopnia realizacji celów

5 CZĘŚĆ IV - STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU CEL NADRZĘDNY I PRIORYTETY EKOLOGICZNE MIASTA WROCŁAWIA CELE I KIERUNKI OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU Jakość powietrza [JP] Jakość wód i gospodarka wodno-ściekowa [ZiJW, GW-S] Hałas [KA] Gospodarka odpadami [GO] Ochrona przyrody [ZP] Tereny zieleni miejskiej [TZM] Ochrona i zrównoważony rozwój lasów [OiZRL] Ochrona powierzchni ziemi [OPZ] Gospodarowanie zasobami geologicznymi [ZG] Pola elektromagnetyczne [PEM] Poważne awarie przemysłowe [NZS-PAP] Edukacja ekologiczna [EE] Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych [UZOSwSS] Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym [AEwPP] Współpraca w zakresie ochrony środowiska [WwZOS] Rozwój rynku w zakresie ochrony środowiska [RRwZOS] Zarządzanie środowiskowe [ZSr] Odpowiedzialność za szkody w środowisku [OzSwS] OKREŚLENIE PRIORYTETÓW EKOLOGICZNYCH PLAN OPERACYJNY NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA LISTA NAJWAŻNIEJSZYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA CZĘŚĆ V - ZAGADNIENIA SYSTEMOWE ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Zasady zarządzania środowiskiem Struktura zarządzania POŚ Monitoring wdrażania POŚ Wskaźniki wdrażania POŚ Harmonogram procesu wdrażania POŚ MECHANIZMY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU Potrzeby finansowe na realizację POŚ

6 11.2 Analiza źródeł finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska WSPÓŁPRACA PRZYGRANICZNA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Źródła danych Spis tabel Spis rysunków

7 CZĘŚĆ I WSTĘP 1 WPROWADZENIE 1.1 Wykaz pojęć i skrótów używanych w opracowaniu A O W - A u t o s t r a d o w a O b w o dnica Wrocławia A P O Ś A k t u a l i z a c j a P r o g r a m u o c h r o n y ś r o d o w i s k a d l a m i a s ta W r o c ł a w i a n a l a t a A R i M R - A g e n c j a R e s t r u k t u r y z a c j i i M o d e r n i z a c j i R ol n i c t w a A R R - A g e n c j a R y n k u R o l n e g o B R W - B i u r o R o z w o j u W r o c ł a w i a B Z T 5 - b i ol o gi c z n e z a p o t r z e bo w a n i e n a t l e n w c i ą g u p i ę c i u d n i C h Z T - c h e m i c z n e z a p o t r z e b o w a n i e n a t l e n C S H i R - C e n t r u m S p o r t u, H i p p i k i i R e k r e a c j i D Z M i U W - D o l n o ś l ą s k i Z a r z ą d M e l io r a c j i i U r z ąd z e ń W o d n y c h w e W r o c ł a w i u F A P A - F u n d a c j a P r o g r a m ó w P o m o c y d l a R o l n i c t w a G D D K i A - G e n e r a l n a D y r e k c j a D r ó g K r a j o w y c h i A u t o s t r a d G D O Ś - G e n e r a l n a D y r e k c j a O c h r o n y Ś r o d o w i s k a G I G - G ł ó w n y I n s t y t u t G ó r n i c t w a G I O Ś - G ł ó w n y I n s p e k t o r a t O c h r o n y Ś r o d o w i s k a GUS - G ł ó w n y U r z ą d S t a t y s t y c z n y G Z W P - G ł ó w n y Z b i o r n i k W ó d P o d zi e m n y c h t o n a t u r a l n y z e s p ó ł u t w o r ó w w o d o n o ś n y c h o d u ż y m z a s i ę g u p r z e s t r z e n n y m, z a w i e r a j ą c z a s o b y w ó d p o d z iemnych o z n a c z e n i u u ż y t k o w y m ( e k o n o m i c z n y m ). G Z W P m u s i s p e ł n i a ć u m o w n e k r y t e r i a w y d a j n o ś c i, j a k o ś c i w ó d i z a s o b n o ś c i I U N G - Instytut Uprawy Nawożenia i G l e b o z n a w s t w a J C W P - j e d n o li t a c z ę ś ć w ó d p o w ierzchniowych t o o d d z ielny i z n a c z ą c y e l e m e n t w ó d p o wi e r z c h n i o w y c h, t a k i j a k : s t r u g a, s t r u m i e ń, p o to k, r z e k a, k a n a ł l u b i c h c z ę ś ć. J C W P s t a n o w i p o d s t a w o w ą je d n o s tkę w ó d p o w ierzchniowych, k t ó r e j s t a n p o d lega o c e n i e i d l a k t ó re j po d e j m uj e s i ę n ie z b ę d n e d z i a ł a n i a o c h r o n n e J C W P d - j e d n o li t a c z ę ś ć w ó d p o d z i e m n y c h o k r e ś l o n a o b ję t o ś ć w ód p o d z i e m n y c h z n a j d u j ą c a s i ę w e w n ą t r z w a r s t w y w o d o n o ś n e j l u b z e s p o ł u w a r s t w w o d o n o ś n y c h K P G O - K r a j o w y P l a n G o s p o d a r k i O d p a d a m i K P O Ś K - K r a j o w y P r o g r a m O c z y s z c z a n i a Ś c i e k ó w K o m u n a l n y c h K P Z L - K r a j o w y P r o g r a m Z w i ę k s z a n i a L e s i s t o ś c i KZGW - K r a j o w y Z a r z ą d G o s p o d a r k i W o d n e j M P W I K - M i e j s k i e P r z e d s i ęb i o rs t w o W o d o ci ą g ó w i Ka n a l i z a c j i S. A. w e W r o c ł a w i u N F O Ś i GW - N a r o d o w y F u n d u s z O c h r o n y Ś r o d o w i s k a i G o s p o d a r k i W o d n e j N S R O 0 7 / N a r o d o w e S t r a t eg i c zn e R a m y O d n i e s i e n i a N S E E - N a r o d o w a S t r a t e gi a E d u k a c j i E k o l o g i c z n e j O U B - O d p a d y u l e g a j ą c e b iodegradacji O Z E - O d n a w i a l n e Ź r ó d ł a E n e r g i i 5

8 PIS - P a ń s t w o w y W o j e w ó d z k i Inspektorat Sanitarny P E P - P o l it y k a e k o l ogiczna p a ń s t w a w l at a c h z p e r s p e k t y w ą d o r o k u P G O - P l a n G o s p o d a r k i O d padami dla Wrocławia P O H - P r o g r a m o c h r o n y ś ro d o w i s k a p r z e d h a ł a s e m d l a m i a s t a W r o c ł a w i a P O I i Ś - P r o g r a m O p e r a c y j n y Infrastruktura i Środowisko P O K A - K r a j o w y P r o g r a m O c z y s z c z a n i a K r a j u z A z b e s t u P O Ś - P r o g r a m o c h r o n y ś r odowiska d l a m i a s t a W r o c ł a w i a n a l a t a P O Ś P r o g r a m o c h r o n y ś r odowiska d l a m i a s t a W r o c ł a w i a n a l a t a P R O W - P r o g r a m R o z w o j u O b s z a r ó w W i e j s k i c h n a l a t a P W P P r o j e k t P ol it y k i W odnej P a ń s t w a ( z u w z g l ę d n i e n i e m e t a p u ) P W S K - P r o g r a m w o d n o - ś r o do w i s k o w y k r a j u P Z P W D - P l a n z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o W o j e w ó d z t wa D o l n o ś l ą s k iego R D L P - R e g i o n a l n a D y r e k c j a L a s ó w P a ń s t w o w y c h w e W r o c ł a w i u R D O Ś - R e g i o n a l n a D y r e k c j a O c h r o n y Ś r o d o w i s k a w e W r o c ł a w i u R I P O K - R e g i o n a l n a i n s t al ac j a d o p r z et w a r z a n i a o d p a d ó w k o m u n a l n y c h R P O W D - R e g i o n a l n y P r o g r a m O p e r a c y j n e g o d l a W o j e w ó d zt w a D o l n o ś l ą s k iego na l a ta R P O Ś 1 0 / R a p o r t z w y k o n a n i a A k t u a l i z a c j i P r o g r a m u o c h r o n y ś r o d o w i s k a d l a m i as t a W r o c ł a w i a n a l a t a z a o k r e s l a t R P O Ś 0 8 / R a p o r t z w y k o n a n i a A k t u a l i z a c j i P r o g r a m u o c h r o n y ś r o d o w i s k a d l a m i as t a W r o c ł a w i a n a l a t a z a o k r e s l a t R Z G W - R e g i o n a l n y Z a r z ą d G o s p o d a r k i W odnej w e W r o c ł a w i u UKE - U r z ą d K o m u n i k a c j i E l e k t r o n i c z n e j U M W - U r z ą d M i e j s k i W r o c ł a w i a U M W D - U r z ą d M a r s z a ł k o w s k i W o j e w ó d z t w a D ol n o ś ląskiego W F O Ś i G W - W o j e w ó d z k i F u n d u s z O c h r o n y Ś r o d o w i s k a i G o s p o d a r k i W o d n e j w e W r o c ł a w i u W I M - W y d z i a ł Inż y n i e r i i M i e j s k i e j U r z ę d u M i e j s k i e g o W r o c ł a w i a W I O Ś - W o j e w ó d z k i Inspektorat Ochrony Ś r o d o w i ska we Wrocła w i u WPOŚ - W o j e w ó d z k i P r ogram O c h r o n y Ś r o d o w i s k a W o j e w ó d z t w a D o l n o ś l ą s k iego n a lata z u w z g l ę d n i e n i e m l a t W P G O - W o j e w ó d z k i P l a n G o s p o d a r k i O p ad a m i W o j e w ództwa D o l n o ś l ą s k iego n a l a t a z u w z g l ę d n i e n i e m l at W P G O W o j e w ó d z k i P l a n G ospodarki O d p ad a m i d l a W o j e w ództwa D o l n o ś l ą s k iego W S R - W y d z i a ł Ś r o d o w i s k a i R o l n i ct w a U r z ę d u M i e j s k i e go W r o c ł a w i a W O Ś - W r o c ł a w s k a O c z y s z c z a l n i a Ś c i e k ó w W S O - W o j e w ó d z k i S y s t e m O d p a d o w y WWW - W r o c ł a w s k i W ę z e ł W o d n y 6

9 Z D i U M Z D R Z S T S ZZM ZZR - Z a r z ą d D r ó g i U t r z y m a n i a M i a s t a w e W r o c ł a w i u - Z a k ł a d o d u ż y m r y z y k u - Z i n t e g r o w a n y S y s t e m T r a n s p o r t u S z y n o w e g o w e W r o c ł a w i u - Z a r z ą d Z i e l e n i M i e j s k i e j w e W r o c ł a w i u - Z a k ł a d o z w i ę k s z o n y m r y z y k u 7

10 1.2 Rodowód dokumentu Podstawa prawna opracowania Podstawą opracowania Programu ochrony środowiska dla miasta Wrocławia na lata (POŚ) jest art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), który nakłada na organy wykonawcze województwa, powiatu i gminy obowiązek opracowania programu ochrony środowiska. Zgodnie z ww. ustawą Prezydent Miasta Wrocławia w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza program ochrony środowiska. Niniejszy dokument jest kolejnym opracowaniem Programu ochrony środowiska dla miasta Wrocławia. Pierwszy program ochrony środowiska przyjęto uchwałą Nr XXIX/2220/04 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 18 listopada 2004 roku w sprawie przyjęcia Programu Ochrony Środowiska dla miasta Wrocławia na lata , natomiast jego aktualizację przyjęto uchwałą Nr XLI/1276/09 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie zmiany uchwały Nr XXIX/2220/04 Rady Miejskiej Wrocławia w sprawie przyjęcia "Programu ochrony środowiska dla miasta Wrocławia na lata ". Raport z wykonania APOŚ 2009 został opracowany w roku 2011 i obejmował lata oraz w roku 2012 i obejmował lata Cel przygotowania Programu ochrony środowiska Celem przygotowania POŚ jest realizacja założeń dokumentów strategicznych kraju ze szczególnym uwzględnieniem Polityki ekologicznej państwa w latach z perspektywą do roku 2016 (PEP) oraz Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat (WPOŚ). Kolejnym celem POŚ jest zapewnienie efektywnego i sprawnego wykorzystania środków finansowych, na działania wskazane w POŚ. Program ma także na celu dążenie do sukcesywnej poprawy stanu środowiska w mieście oraz ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko źródeł zanieczyszczeń, ochronę i rozwój walorów środowiska oraz racjonalne gospodarowanie jego zasobami z uwzględnieniem konieczności ochrony środowiska. 1.4 Metodyka sporządzania Programu ochrony środowiska Zasadniczą misją POŚ jest potrzeba poprawy jakości życia człowieka poprzez realizację działań zmierzających do poprawy stanu środowiska stanowiącego otoczenie człowieka, zmianę zachowań oraz podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. Program przedstawia najważniejsze problemy ochrony środowiska w mieście, proponując sposoby ich rozwiązania w określonym czasie. Istotną częścią POŚ jest wykaz konkretnych przedsięwzięć proekologicznych wraz z propozycją źródeł ich finansowania. Program określa politykę środowiskową, ustala cele i zadania środowiskowe Metodyka zbierania i analizy danych Opracowanie POŚ wykonano zgodnie z aktualnie obowiązującymi w tym zakresie aktami prawnymi, jak również w oparciu o Wytyczne sporządzania Programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym przygotowane przez Ministerstwo Środowiska (Warszawa, grudzień 2002 r.). 8

11 Główne źródła informacji wykorzystane przy sporządzaniu POŚ to: wojewódzkie bazy danych dotyczących środowiska takie jak: WSO, baza azbestowa, roczne sprawozdania z działalności WFOŚiGW, raporty o stanie środowiska, roczniki statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), Poszczególne etapy przygotowania POŚ, zamieszczone są na rysunku nr 1, przedstawiają się następująco: Analiza danych wejściowych w zakresie uwarunkowań miasta, wymagań prawnych, wymagań dokumentów strategicznych kraju, województwa i regionu, oceny aktualnego stanu środowiska oraz oceny realizacji celów poprzedniego Programu, Analiza problemu obejmuje zestawienie szans i zagrożeń oraz głównych problemów środowiskowych miasta - ich klasyfikację i hierarchizację, Strategia ochrony środowiska zawiera cel nadrzędny POŚ, cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz plan operacyjny na lata z perspektywą na lata , Zagadnienia systemowe zawierają zagadnienia związane z zarządzaniem oraz monitorowaniem środowiska i programu, zagadnienia współpracy przygranicznej, mechanizmy finansowe realizacji POŚ. Rysunek 1. Proces tworzenia aktualizacji Programu ochrony środowiska [1]. 9

12 Analiza danych wejściowych Przed przystąpieniem do opracowanie programu ochrony środowiska analizie poddano specyficzne uwarunkowania miasta oraz stan środowiska z uwzględnieniem wszystkich komponentów tj.: Jakość powietrza [JP], Zasoby i jakość wód [ZiJW], Gospodarka wodno-ściekowa [GW-S], Klimat akustyczny [KA], Gospodarka odpadami [GO], Zasoby przyrodnicze [ZP], Pola elektromagnetyczne [PE], Zasoby geologiczne [ZG], Zanieczyszczenia gleb [ZGL], Nadzwyczajne zagrożenia środowiska w odniesieniu do poważnych awarii przemysłowych [NZS-PAP], Terenów zieleni miejskiej [TZM], Ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów [OiZRL], Ochrony powierzchni ziemi [OPZ], Gospodarowania zasobami geologicznymi [ZG], Edukacji ekologicznej [EE], Uwzględnienia zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych [UZOSwSS], Aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym [AEwPP], Współpracy w zakresie ochrony środowiska [WwZOS], Rozwoju rynku w zakresie ochrony środowiska [RRwZOS], Zarządzania środowiskowego [ZSr], Odpowiedzialności za szkody w środowisku [OzSwS]. Analiza problemu Zidentyfikowane główne zagrożenia środowiskowe podzielono na 2 grupy systemowe i środowiskowe. Ze względu na cel opracowywania POŚ w dalszej jego części zajęto się koniecznymi do rozwiązania problemami środowiskowymi określając również zachodzące pomiędzy nimi interakcje. Zastosowane w rozdziale metodyki zostały opracowane i zaproponowane przez wykonawców dokumentu. Następnie dokonano hierarchizacji wskazanych problemów środowiskowych porządkując je na 3 grupy tj. począwszy od najważniejszych do najmniej pilnych w skali miasta. Do grupy pierwszej zaklasyfikowano najważniejsze i najpilniejsze do rozwiązania problemy środowiskowe. Do grupy drugiej zaklasyfikowano problemy ważne, ale mniej pilne niż w grupie pierwszej. Do grupy trzeciej zaklasyfikowano problemy ważne, ale najmniej pilne z punktu widzenia całego miasta. Na potrzeby sporządzenia oceny ważności problemów środowiskowych zdefiniowano siedem kryteriów. Tak przygotowana analiza danych wejściowych oraz dogłębna analiza problemów pozwoliła na opracowanie założeń strategii ochrony środowiska. Strategia ochrony środowiska Po dokonaniu analizy danych wejściowych oraz analizy problemów opracowana została strategia ochrony środowiska miasta Wrocławia. Wyznaczenie celów ekologicznych do roku 2015 w perspektywie do 2019 roku wraz z wyznaczeniem kierunków działań, które mają prowadzić do osiągnięcia celów ekologicznych dla: 10

13 Jakości powietrza [JP], Jakości wód i gospodarki wodno-ściekowej [ZiJW, GW-S], Hałasu [KA], Gospodarki odpadami [GO], Ochrony przyrody [ZP], Terenów zieleni miejskiej [TZM], Ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów [OiZRL], Ochrony powierzchni ziemi [OPZ], Gospodarowania zasobami geologicznymi [ZG], Pól elektromagnetycznych [PEM], Poważnych awarii przemysłowych [NZS-PAP], Edukacji ekologicznej [EE], Uwzględnienia zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych [UZOSwSS], Aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym [AEwPP], Współpracy w zakresie ochrony środowiska [WwZOS], Rozwoju rynku w zakresie ochrony środowiska [RRwZOS], Zarządzania środowiskowego [ZSr], Odpowiedzialności za szkody w środowisku [OzSwS]. Jako cel nadrzędny przyjęto: Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju miasta poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego zachowanie jego istotnych walorów, utrzymanie ładu przestrzennego i rozwój infrastruktury ochrony środowiska. Cele długoterminowe określone zostały na podstawie analizy aktualnej sytuacji i oczekiwanych zmian w ochronie środowiska z uwzględnieniem obowiązujących i planowanych zmian przepisów prawa polskiego i unijnego, programów rządowych, regionalnych i lokalnych, aktualnych strategii krajowych, wojewódzkich i regionalnych oraz programów sektorowych z uwzględnieniem wytycznych wskazanych w RPOŚ 08/09 i RPOS 10/11, a także możliwości finansowania działań w ramach określonych priorytetów. Cele zostały określone z uwzględnieniem kryteriów takich jak: ocena aktualnego stanu środowiska, obowiązujące i planowane zmiany przepisów prawa polskiego i unijnego, wymagania dokumentów strategicznych kraju, województwa i regionu, możliwości finansowania działań. W kolejnym etapie prac zdefiniowano przedsięwzięcia zaplanowane do realizacji. Przedsięwzięcia te zostały ujęte w planie operacyjnym zawierającym terminy realizacji, wielkość nakładów i źródła finansowania oraz jednostki odpowiedzialne za ich wykonanie. Zagadnienia systemowe W tej części uwzględniono organizację procesu zarządzania POŚ i kontrolę jego realizacji, dokonano oceny efektywności dostępnych narzędzi do zarządzania, określono strukturę zarządzania środowiskiem oraz monitoring wdrażania POŚ. W części tej opracowano również harmonogram realizacji POŚ, z wykorzystaniem macierzy pilne, ważne, uwzględniający określoną hierarchię problemów środowiskowych Metodyka prezentacji danych Niniejszy POŚ stanowi prezentację wyników analiz dostępnych danych środowiskowych oraz zawiera diagnozę stanu środowiska i plan rozwiązania wskazanych w nim problemów środowiskowych. 11

14 CZĘŚĆ I WSTĘP Zawiera informacje o celu, zakresie opracowania oraz metodyce prowadzenia prac. CZĘŚCI II ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU Zawiera przegląd informacji warunkujących prowadzenie poprawnej polityki środowiskowej w mieście Wrocławiu: informacji o regionie oraz uwarunkowaniach środowiskowych, dokumentów strategicznych krajowych, wojewódzkich i lokalnych, obowiązujących oraz planowanych zmian przepisów prawa polskiego i wspólnotowego, stan środowiska oraz ocena realizacji celów poprzedniego POŚ. CZĘŚĆ III AKTUALNA OCENA STANU ŚRODOWISKA Zawiera rezultat rozważań nad danymi zestawionymi w części II identyfikacji głównych zagrożeń. W części tej przedstawiono: główne zagrożenia środowiskowe w mieście Wrocławiu zidentyfikowane w poszczególnych komponentach środowiskowych i występujące między nimi interakcje, klasyfikację zidentyfikowanych problemów w podziale na: o problemy środowiskowe, dla których zostanie opracowany plan działań, o zaobserwowane problemy systemowe natury ekonomicznej, instytucjonalnej, formalno-prawnej, informacyjnej i społecznej, hierarchię problemów środowiskowych do rozwiązania w uporządkowaniu na 3 grupy tj. począwszy od najistotniejszych a skończywszy na najmniej istotnych dla miasta. CZĘŚCI IV STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2019 W części tej, na podstawie danych wejściowych (cz. II), wyników analizy (cz. III) określona została diagnoza gwarantująca rozwój gospodarczy miasta przy zachowaniu i poprawie stanu środowiska naturalnego. POŚ składa się z następujących elementów: celu nadrzędnego POŚ, określonych (w podziale na priorytety) celów długoterminowych i krótkoterminowych wraz z podanymi miarami ich realizacji, zestawionego w formie tabelarycznej planu operacyjnego zawierającego opis działań niezbędnych do realizacji. CZĘŚĆ V ZAGADNIENIA SYSTEMOWE Zawiera wskazania do monitorowania i zarządzania środowiskiem w tym: ocenę efektywności dostępnych narzędzi do zarządzania środowiskiem, monitoring środowiska. Ponadto w części tej opisane zostały również mechanizmy zarządzania POŚ ochrony środowiska w tym: uczestnicy wdrażania POŚ, struktura zarządzania POŚ, monitoring polityki środowiskowej, 12

15 harmonogram realizacji POŚ, mierniki efektywności POŚ. Dodatkowo w rozdziale tym opisano również: mechanizmy finansowe realizacji POŚ, współpracę przygraniczną w zakresie ochrony środowiska. 1.5 Zakres opracowania Zakres geograficzny Program stworzony został celem realizacji PEP na terenie miasta Wrocławia i swoim zakresem obejmuje wyłącznie obszar tego miasta Zakres czasowy Okres objęty POŚ to lata z perspektywą do roku Okres obowiązywania niniejszego POŚ został podzielony na: okres operacyjny (lata ) zdefiniowany poprzez cele krótkoterminowe i konieczne do podjęcia konkretne działania, okres perspektywiczny (lata ), który został określony jako jeden cel długoterminowy dla każdego z priorytetów ochrony środowiska w mieście Wrocławiu Zakres rzeczowy opracowania Zakres rzeczowy dokumentu podyktowany został funkcją jaką ma pełnić POŚ. Program jest swego rodzaju vademecum, które wyznacza cele i kierunki działań konieczne do realizacji w mieście w zakresie ochrony środowiska. W POŚ ujęto problemy środowiskowe w podziale na komponenty środowiska miasta Wrocławia. Aktualna ocena stanu środowiska miasta Wrocławia z uwzględnieniem między innymi: Jakość powietrza [JP] W komponencie tym przedstawiono aktualny na 2010 r. oraz 2011 r. stan jakości powietrza na terenie miasta Wrocławia. W tabelach przedstawiono stężenia substancji, których stężenia przekraczały wielkości kryterialne. Zasoby i jakość wód [ZiJW] W komponencie tym opisano zasoby wód w podziale na wody powierzchniowe i podziemne. W podrozdziale dotyczącym wód powierzchniowych wskazano główne rzeki we Wrocławiu, opisano Wrocławski Węzeł Wodny, określono jakość wód powierzchniowych, dokonano oceny wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, ocenę zagrożenia wód powierzchniowych eutrofizacją, jak również ocenę przydatności wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Wskazano zbiorniki wodne we Wrocławiu, określając zagrożenia dla wód powierzchniowych. W podrozdziale dotyczącym wód podziemnych określono jakość wód podziemnych, w tym jakość wód podziemnych wokół obiektów stanowiących potencjalne źródła zanieczyszczeń. 13

16 Gospodarka wodno-ściekowa [GW-S] W komponencie tym opisano system zaopatrzenia w wodę dla Wrocławia, przedstawiono również najważniejsze zagadnienia gospodarki ściekowej miasta i jego ochrony przed powodzią. Klimat akustyczny [KA] W komponencie tym określono stan środowiska na podstawie oceny stanu akustycznego środowiska- mapy akustycznej opracowanej w styczniu 2008 r. oraz przygotowanego Programu ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Wrocławia (POH). Gospodarka odpadami [GO] W komponencie tym określono stan środowiska w podziale na odpady komunalne, w tym odpady ulegające biodegradacji oraz odpady powstające w sektorze gospodarczym, w tym odpady niebezpieczne, odpady zawierające azbest. Wskazano również instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych. Zasoby przyrodnicze [ZP] W komponencie tym określono obszary NATURA 2000 wskazano użytki ekologiczne we Wrocławiu oraz pozostałe formy ochrony przyrody. Opisano również podrozdział dotyczący lasów i terenów zieleni urządzonej. Pola elektromagnetyczne [PE] W komponencie tym określono źródła promieniowania elektromagnetycznego oraz wskazano na aktualny stan środowiska w zakresie przekroczeń dopuszczalnych poziomów promieniowania elektromagnetycznego. Zasoby geologiczne [ZG] W komponencie tym przedstawiono krótką charakterystykę udokumentowanych złóż kopalin na terenie miasta Wrocławia oraz informację o szkodach górniczych, terenach osuwiskowych oraz zagrożonych osuwaniem mas ziemnych. Zanieczyszczenia gleb [ZGL] W komponencie tym przedstawiono aktualny na 2010 i 2011 r. stan jakości gleb na terenie miasta na podstawie pomiarów prowadzonych przez WIOŚ. Celem przedstawienia pełniejszego obrazu stanu jakości gleb na terenie miasta, przedstawiono wyniki badań jakości gleb jakie prowadził WIOŚ od 2004 r. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska w odniesieniu do poważnych awarii przemysłowych [NZS-PAP] W komponencie tym określono źródła występowania poważnych awarii na terenie miasta Wrocławia. Opisano zdarzenia o znamionach poważnych awarii oraz poważne awarie. 14

17 CZĘŚĆ II ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU 2 PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PROGRAMU 2.1 Uwarunkowania wewnętrzne Informacja o regionie oraz uwarunkowania środowiskowe Wrocław, stolica województwa dolnośląskiego położony jest w samym centrum Niziny Śląskiej po obu stronach środkowej Odry zasilanej w granicach miasta przez cztery jej dopływy: Widawę, Ślęzę, Bystrzycę i Oławę. Centrum Wrocławia znajduje się na długości geograficznej wschodniej i szerokości geograficznej północnej. Powierzchnia miasta wynosi 292,82 km 2. Na rysunku nr 2 zamieszczony został wygląd strefy śródmiejskiej zaznaczonej ciągłą linią różową. Rysunek 2. Strefa śródmiejska Wrocławia [2]. Uchwałą Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 20 marca 1991 r. wprowadzono podział miasta na osiedla. Podział miasta na osiedla, których ustrój oraz kompetencje określa powyższa uchwała. 15

18 Rysunek 3. Podział miasta Wrocławia na osiedla [102]. Mniejszymi jednostkami podziału administracyjnego są osiedla utworzone w 1991 r. Uchwałą Rady Miejskiej Wrocławia. Rozciągłość południkowa Wrocławia wynosi 19,4 km, a równoleżnikowa 26,3 km. Najwyżej położony punkt w granicach miasta ukształtowany w sposób naturalny to Kota [3], jedno ze wzniesień w Lesie Mokrzańskim m n.p.m., a przewyższają go trzy sztuczne wzniesienia: zrekultywowana hałda wysypiska śmieci na Maślicach m n.p.m. oraz Mała Sobótka na Grabiszynku i Wzgórze Gajowe na Gaju mające po 152 m n.p.m. Najniżej położonym miejscem jest punkt u ujścia Widawy do Odry w pobliżu Janówka m n.p.m. Wrocław jest ważnym węzłem komunikacyjnym. W pobliżu przebiega autostrada A4, a przez miasto poprowadzone są drogi włączone do europejskich korytarzy drogowych: E67 (droga krajowa nr 8) oraz E261 (droga krajowa nr 5). Miasto posiada dwa duże dworce kolejowe, dwa porty żeglugi rzecznej oraz międzynarodowy port lotniczy zlokalizowany w odległości ok. 10 km od centrum miasta. Problemy komunikacyjne przez długie lata były utrapieniem mieszkańców Wrocławia. Autostradowa Obwodnica Wrocławia (AOW) o długości ok. 35 km, oddana do użytku r., która łączy autostradę A4 z drogą krajową nr 8 nie rozwiązała tych problemów całkowicie, ale w istotny sposób odciążyła centralne obszary miasta. Przebudowywane dworce i oddany r. nowy terminal portu lotniczego przyczyniają się do usprawnienia systemu komunikacyjnego miasta. Wrocław to także bardzo prężny ośrodek kultury i życia studenckiego. Wizytówką miasta stały się festiwale muzyczne takie jak: Wratislavia Cantans, Jazz nad Odrą, Dni Muzyki Starych Mistrzów. Powszechnie znane są wydarzenia teatralne jak: Festiwal Dialog Wrocław, Przegląd Piosenki Aktorskiej, Wrocławskie Spotkania Teatrów Jednego Aktora i Małych Form Teatralnych oraz przedstawienia operowe wystawiane w Hali Stulecia. Liczne muzea, kina, teatry, kluby, galerie artystyczne uzupełniają kulturalną 16

19 ofertę miasta przyciągając rzesze uczestników również spoza Wrocławia. Nie dziwi więc fakt, że miastu Wrocław został przyznany tytuł Europejskiej Stolicy Kultury, który będzie nosił w 2016 r. wraz z hiszpańskim miastem San Sebastian. Wg GUS na koniec 2010 r. we Wrocławiu było 25 szkół wyższych, w których uczyło się studentów [4]. Najbardziej znanymi i cenionymi szkołami wyższymi są: Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Przyrodniczy, Politechnika Wrocławska, Akademia Medyczna, Uniwersytet Ekonomiczny, Akademia Muzyczna, Akademia Sztuk Pięknych, Akademia Wychowania Fizycznego i Wyższa Szkoła Oficerska. Uczelnie te wraz z siecią placówek badawczo-rozwojowych zapewniają firmom działających na terenie Wrocławia dostęp do wysoko wykwalifikowanych kadr. Wrocław to duży ośrodek przemysłowy z dominacją przemysłu środków transportu, maszynowego, elektrotechnicznego, konstrukcji metalowych oraz spożywczego [5]. Na koniec grudnia 2011 r. na terenie Wrocławia było zarejestrowanych 101,3 tyś. podmiotów gospodarczych [6]. W porównaniu do innych dużych polskich miast, Wrocław nie posiada znacznej powierzchni lasów na swoim terenie. Jest ich ha co stanowi 7,5% powierzchni miasta. Rada Miejska Wrocławia nawiązując do Krajowego programu zwiększenia lesistości przyjęła w 2006 r. Powiatowy Program Zwiększania Lesistości Miasta Wrocławia [7]. Zakłada on zalesienie 486 ha do roku 2015, a w latach następnych 620 ha tak, aby lesistość wyniosła 11%. Udział obszarów prawnie chronionych również nie jest wysoki. Zajmują one 17% powierzchni miasta, a w ich skład wchodzą: fragment Parku Krajobrazowego Doliny Bystrzycy o powierzchni 684 ha, Las Pilczycki, Dolina Widawy, Grądy w Dolinie Odry, Grądy Odrzańskie, Łęgi nad Bystrzycą, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (park Szczytnicki), użytki ekologiczne oraz liczne pomniki przyrody (ponad 180) [5]. Wrocław odznacza się klimatem umiarkowanym przejściowym z widocznymi wpływami oceanicznymi. Charakterystyczną cechą takiego klimatu są częste zmiany pogody związane z przemieszczaniem się układów barycznych, napływem wilgotnego powietrza polarnomorskiego lub rzadziej suchego powietrza kontynentalnego. W ciągu roku przeważają prądy powietrzne z kierunku zachodniego. Maksimum opadów w przebiegu rocznym wypada w okresie letnim. Opady letnie stanowią 66% opadów rocznych, a maksymalne sumy miesięczne opadów wypadają w lipcu. W lipcu 1997 r. kiedy Wrocław nawiedziła katastrofalna powódź, zanotowano najwyższą miesięczną sumę opadów: 223,1 mm. W ostatnich latach obserwuje się wzrost opadów burzowych. Poniżej przedstawiono wybrane parametry meteorologiczne charakterystyczne dla klimatu Wrocławia: średnia temperatura roczna : 8,8⁰C, średnia prędkość wiatru: 3,1 m/s, dni bez opadu: 55,4%, najchłodniejszy miesiąc w roku: styczeń, średnia temperatura -0,6⁰C, najcieplejszy miesiąc w roku: lipiec, średnia temperatura 18,3⁰C, liczba dni parnych (ciśnienie pary wodnej przekracza 18 hpa): 11, przeważające kierunki wiatrów: zachodni, a następnie południowo - zachodni. Położenie Wrocławia w dolinie Odry u podnóża Sudetów sprzyja kształtowaniu się tzw. wrocławsko-opolskiego obszaru ciepła. Powstaje on w wyniku spływania ciepłego powietrza ogrzanego po zawietrznej stronie gór. Na przedpolu gór i ich obszarze występuje wtedy zjawisko wiatru fenowego. Położenie w dolinie Odry sprzyja również 17

20 Liczba ludności P r o g r a m o c h r o n y ś r od ow i s k a d l a m i a s t a W r o c ł a w i a n a l a t a występowaniu zjawisk, które maja wpływ na pogorszenie jakości powietrza w mieście. Są to: słabsze przewietrzanie, występowanie mgieł i zamgleń [5]. W wyniku pomiarów przeprowadzonych na obszarze Wrocławia stwierdzono występowanie tzw. miejskiej wyspy ciepła. Jest to zjawisko obserwowane w miastach o liczbie ludności przekraczającej kilkaset tysięcy, głównie w strefie klimatu umiarkowanego, a przejawiające się w podwyższeniu temperatury w obszarach najgęściej zabudowanych w stosunku do obszaru poza miastem. Uśrednione do roku natężenie miejskiej wyspy ciepła w centrum Wrocławia wynosi 1⁰C. Zjawisko to silniej występuje nocą, jak w dzień, a w cyklu rocznym jego intensywność jest większa w lecie i na wiosnę niż w zimie. Według danych Urzędu Statystycznego miasto Wrocław na koniec 2010 r. liczyło mieszkańców w tym: kobiety , mężczyźni Gęstość zaludnienia wyniosła osoby na km 2. W stosunku do roku 2009 liczba mieszkańców zwiększyła się o 850 osób. Tabela 1. Ludność w wieku przedprodukcyjnym i nieprodukcyjnym w mieście w 2010 r. [8] Ludność ogółem Ludność w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej) Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym mobilnym Ludność w wieku produkcyjnym niemobilnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Lata Rysunek 4. Liczba ludności zamieszkujących Wrocław w latach (stan na 31. XII r.) [8]. 18

21 2.2 Uwarunkowania zewnętrzne Dokumenty strategiczne kraju i województwa Dokumenty krajowe Kierunki działań w zakresie wszystkich komponentów środowiska będą zmierzały do spełnienia celów zapisanych dokumentach strategicznych kraju, województwa i regionu. Główne założenia dokumentów strategicznych kraju, województwa i regionu, a także wynikające z nich priorytetowe działania opisane zostały poniżej. Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku 2016 (PEP) Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 bierze pod uwagę zobowiązania wynikające z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Przy jej opracowywaniu uwzględniono nie tylko strategiczne i programowe dokumenty rządu Rzeczpospolitej Polskiej, ale także Wspólnoty Europejskiej. Polityka ekologiczna to dokument strategiczny, który przez określenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu. Polityka ekologiczna Państwa obejmuje trzy podstawowe grupy zagadnień [9]: kierunki działań systemowych, ochronę zasobów naturalnych, poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Tabela 2. Kierunki działań wg Polityki ekologicznej Państwa (PEP) w latach z perspektywą do roku 2016 [10] Kierunki działań Cele do 2016 Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska Zarządzanie środowiskowe Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Rozwój badań i postęp techniczny Odpowiedzialność za szkody Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym Uzyskanie zgodności projektów dokumentów strategicznych we wszystkich sektorach, zgodnie z prawem i wnioskami z ocen oddziaływania na środowisko Uruchomienie mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych prowadzących do rozwoju proekologicznej produkcji i konsumpcji włączając w to internalizację kosztów zewnętrznych Spowodowanie jak najszerszego przystępowania do EMAS, popularyzacja wiedzy o systemie i tworzenie korzyści ekonomicznych dla firm i instytucji będących w systemie Podnoszenie świadomości ekologicznej Zwiększenie roli polskich placówek badawczych we wdrażaniu ekoinnowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych środowisku. Stworzenie systemu prewencyjnego w celu zapobiegania szkodom i w przypadku wystąpienia szkód ich naprawy Przywrócenie właściwej roli planowania przestrzennego OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH Ochrona przyrody Zachowanie bogatej różnorodności biologicznej polskiej przyrody, wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju 19

22 Kierunki działań Cele do 2016 Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Racjonalne gospodarowanie zasobami wody Ochrona powierzchni ziemi Gospodarowanie zasobami geologicznymi Dalsze prace w kierunku racjonalnego użytkowania zasobów leśnych z zachowaniem bogactwa biologicznego Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, aby uchronić gospodarkę narodową przed deficytami wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi oraz dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych. Zwiększenie retencji wody. Ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem Rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych, zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracając im funkcję przyrodnicza, rekreacyjną lub rolniczą Racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów wód podziemnych oraz otoczenia ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją. Doskonalenie prawodawstwa ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych. Ograniczenie presji na środowisko w trakcie badań geologicznych. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin. Ochrona złóż w procesie planowania przestrzennego. Oceny pojemności złóż dla celów CCS. Dokończenie dokumentowania zasobów wód leczniczych i termalnych oraz głównych zbiorników wód podziemnych POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Środowisko a zdrowie Jakość powietrza Ochrona wód Gospodarka odpadami Oddziaływanie hałasu i pól elekromagnetycznych Substancje chemiczne Dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych Spełnienie zobowiązań Traktatu Akcesyjnego oraz dyrektyw dotyczących emisji zanieczyszczeń do powietrza. Całkowita likwidacja emisji substancji zubożających warstwę ozonową poprzez wycofanie ich z obrotu i stosowania Zakończenie krajowego programu budowy oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych dla aglomeracji powyżej RLM i przywrócenie dobrego stanu jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz zrealizowanie Bałtyckiego programu walki z eutrofizacją. Opracowanie dla każdego obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego oraz ich realizacja - zgodnie z Ramową dyrektywą wodną Utrzymanie tendencji oddzielenia ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego. Znaczne zwiększenie odzysku energii z odpadów komunalnych Zamknięcie wszystkich składowisk nie spełniających norm UE. Sporządzenie spisu zamkniętych oraz opuszczonych składowisk odpadów wydobywczych oraz identyfikacja tych o znaczącym oddziaływaniu na środowisko. Eliminacja składowania sprzętu elektrycznego, elektronicznego, baterii oraz akumulatorów. Pełne zorganizowanie krajowego systemu zbierania wraków samochodowych i demontażu pojazdów wycofanych z ruchu. Zorganizowanie systemu preselekcji, sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało więcej niż 50% odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych Dokonanie wiarygodnej oceny narażenia społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i oddziaływanie pól elektromagnetycznych i podjęcie kroków do zmniejszenia tego zagrożenia, tam, gdzie jest ono największe Stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek, zgodnie z zasadami rozporządzenia REACH 20

23 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO 07/13) Dokument przedstawia analizę sytuacji społeczno-gospodarczej kraju i jej regionów, formułuje najważniejsze wyzwania dla kraju w perspektywie kolejnych lat oraz określa cele zmierzające do osiągnięcia spójności społeczno-gospodarczej i terytorialnej z krajami i regionami Wspólnoty, prezentuje alokację środków finansowych na poszczególne programy oraz ramy systemu realizacji. Dodatkowo przedstawiono opis programów operacyjnych, realizujących zakładane w NSRO 07/13 cele. Celem strategicznym NSRO 07/13 dla Polski jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Celami horyzontalnymi NSRO 07/13 są [11]: poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa, poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług, wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE) Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej to dokument, który identyfikuje i hierarchizuje główne cele edukacji środowiskowej, wskazując jednocześnie możliwości ich realizacji. Programem wykonawczym dla Strategii jest Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, wskazujący zadania edukacyjne oraz podmioty odpowiedzialne za ich realizację. Podstawowe cele NSEE to [12]: upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając również pracę i wypoczynek człowieka, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej Polskiej, wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących rozwiniecie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizujące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności, promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 (KPGO) Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jednolity - Dz.U. z 2007 r. nr 39, poz. 251, z późn. zm.) krajowy plan gospodarki odpadami jest nadrzędnym dokumentem w zakresie gospodarki odpadami, z którym muszą być zgodne plany gospodarki odpadami opracowywane na niższych szczeblach administracji. Celem dalekosiężnym KPGO jest osiągnięcie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są zasady gospodarki 21

24 odpadami, a w szczególności hierarchia postępowania z odpadami, czyli po pierwsze zapobieganie powstawania odpadów, a następnie przygotowanie do ponownego użycia, recykling, inne metody odzysku, unieszkodliwianie, przy czym najmniej pożądanym sposobem ich zagospodarowania jest składowanie. Główne cele strategiczne wynikające z KPGO to: uniezależnienie wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju, zwiększenie udziału odzysku, w tym w szczególności odzysku energii z odpadów, zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska, zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów, wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów, utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach, i gospodarce odpadami (BDO). KPGO formułuje również dodatkowe cele szczegółowe dla poszczególnych grup odpadów. W przypadku odpadów komunalnych są to [13]: objęcie systemem zbiórki odpadów komunalnych 100% mieszkańców najpóźniej do 2015 r., objęcie 100% mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 2015 r., zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania, aby nie było składowanych: o w 2013 więcej niż 50%, o w 2020 więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do poziomu maks. 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r., przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miarę możliwości odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych na poziomie minimum 50% ich masy wytworzonej do 2010 roku. Krajowy Program Oczyszczania Kraju z Azbestu (POKA) Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , będący aktualizacją dotychczas obowiązującego Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski (z 2002 r.), wyznacza następujące cele dotyczące azbestu: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju, likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Cele te realizowane powinny być przez następujące działania: do 2012 r. przeprowadzenie pełnej i rzetelnej inwentaryzacji oraz ustalenie rozmieszczenia terytorialnego azbestu i wyrobów zawierających azbest, utworzenie i uruchomienie elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej do monitoringu usuwania wyrobów zawierających azbest, podjęcie prac legislacyjnych umożliwiających egzekwowanie obowiązków 22

25 nałożonych na podmioty fizyczne i prawne oraz zasilanie danymi elektronicznego systemu monitorowania realizacji Programu, działania edukacyjno-informacyjne, zadania w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest, działania w zakresie oceny narażenia i ochrony zdrowia, w tym działalność Ośrodka Referencyjnego Badań i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Związanych z Azbestem. Program tworzy m.in. następujące możliwości [14]: składowanie odpadów azbestowych na składowiskach podziemnych, wdrażanie nowych technologii umożliwiających unicestwianie włókien azbestu, pozostawianie w ziemi w dopuszczonych prawem przypadkach wyrobów azbestowych wycofanych z użytkowania. Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej Strategia wskazuje na konieczność: rozpoznania i monitorowania stanu różnorodności biologicznej oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń, skutecznego usunięcia lub ograniczania pojawiających się zagrożeń różnorodności biologicznej, zachowania i/lub wzbogacenia istniejących oraz odtworzenia utraconych elementów różnorodności biologicznej. Niezbędnym działaniem wg Strategii jest podniesienie wiedzy oraz ukształtowanie postaw i aktywności społeczeństwa na rzecz ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej [15]. Projekt Polityki Wodnej Państwa 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) (PWP 2030) Polityka wodna państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) dalej PWP jest wieloletnim dokumentem strategicznym identyfikującym problemy uznane za najistotniejsze z punktu widzenia osiągnięcia celów, przed którymi stoi gospodarka wodna oraz wytycza priorytetowe kierunki, na których koncentrowane będą działania państwa. Obecny system gospodarki wodnej wymaga reformy w celu osiągnięcia najlepszych możliwych efektów ekonomicznych, przy jednoczesnym zapewnieniu ciągłości dostaw odpowiedniej jakości wody społeczeństwu i nienaruszaniu równowagi ekosystemów wodnych. PWP 2030 określa podstawowe kierunki tej reformy, która ma zostać przeprowadzona poprzez zbudowanie sprawnie działającego zintegrowanego systemu gospodarowania wodami, wykorzystującego nowoczesne mechanizmy prawne, instrumenty ekonomiczne, konsultacje społeczne i podstawy naukowe. PWP 2030 identyfikuje problemy uznane za najistotniejsze z punktu widzenia osiągnięcia celów, przed którymi stoi gospodarka wodna oraz wytycza priorytetowe kierunki, na których koncentrowane powinny być działania państwa, aby cele te osiągnąć. Celem nadrzędnym PWP 2030 jest zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu do wyrównywania dysproporcji regionalnych. Realizowane to ma być poprzez osiągnięcie następujących celów strategicznych [16]: 23

26 osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia w wodę, zaspokojenie społecznie i ekonomicznie uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, ograniczenie wystąpienia negatywnych sutków powodzi i susz, reforma systemu zarządzania i finansowania gospodarki wodnej. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) Przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone zostały w szczególności w dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku, dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. W Traktacie Akcesyjnym przewidziano, że przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone ww. dyrektywą będą w Polsce w pełni obowiązywały od 31 grudnia 2015 r., do tego czasu: wszystkie aglomeracje 200 RLM muszą być wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków o efekcie oczyszczania uzależnionym od wielkości oczyszczalni, aglomeracje <2000 RLM wyposażone w dniu wejścia polski do unii w systemy kanalizacyjne powinny posiadać do tego terminu oczyszczalnie zapewniające odpowiednie oczyszczanie, zakłady przemysłu rolno-spożywczego o wielkości > 4000 RLM są zobowiązane do redukcji zanieczyszczeń biodegradowalnych. KPOŚK określa działania, które będą podejmowane do końca okresu przejściowego, wynegocjowanego dla tej dyrektywy tj. do końca 2015 r. Program stanowi spis przedsięwzięć zaplanowanych do realizacji w zakresie zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych (budowy, rozbudowy i/lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej) w aglomeracjach w celu prawidłowego i uporządkowanego procesu implementacji dyrektywy 91/271/EWG [17]. Plan gospodarowania wodami (PGW) na obszarze dorzecza Odry Dokument ten jest syntezą prac przeprowadzonych na obszarze dorzecza w pierwszym cyklu planistycznym. Zawiera m.in. takie elementy, jak opis cech charakterystycznych obszaru dorzecza, podsumowanie identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych, określenie zasad monitoringu oraz oceny stanu wód, ustalenie celów środowiskowych dla JCW i obszarów chronionych oraz odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych. W PGW dla obszaru dorzecza Odry wymieniono inwestycje, które, co prawda, mogą spowodować zmiany w charakterystyce JCW, jednak z uwagi na fakt, że mają służyć celom stanowiącym nadrzędny interes społeczny lub korzyści dla środowiska naturalnego i dla społeczeństwa, są dopuszczone do realizacji. Dla Miasta Wrocławia jest to zadanie z zakresu inwestycji przeciwpowodziowych: modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego. Odstępstwa od osiągnięcia dobrego stanu wód powierzchniowych do roku 2015 (derogacje) wskazane w PGW dla obszaru dorzecza Odry dla terenu Wrocławia dotyczą jednej JCWP: rzeki Odry w granicach Miasta Wrocławia [18]. Program dla Odry W dniu 6 lipca 2001 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o ustanowieniu programu wieloletniego "Program dla Odry ". Jest to rządowy program wieloletni, a jego realizacja ma się zakończyć w 2016 roku. 24

27 Program dla Odry obejmuje swym zasięgiem obszar położony w granicach administracyjnych ośmiu województw Polski (śląskiego, opolskiego, dolnośląskiego, łódzkiego, lubuskiego, wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego i zachodniopomorskiego). Zadania ujęte w programie są realizowane m.in. ze środków budżetu państwa, WFOŚiGW w Szczecinie oraz NFOŚiGW, a ich celem jest: zbudowanie systemu biernego i czynnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego, ochrona środowiska przyrodniczego i czystości wód, usunięcie szkód powodziowych, prewencyjne zagospodarowanie przestrzenne oraz renaturyzacja ekosystemów, zwiększenie lesistości, utrzymanie i rozwój żeglugi śródlądowej, energetyczne wykorzystanie rzek. Wizją programu jest Odra- rzeka bezpieczna, czysta, żeglowna i przyjazna mieszkańcom całego dorzecza. W 2009 roku Pełnomocnik Rządu do Spraw Programu dla Odry opracował projekt aktualizacji programu. Celem strategicznym, określonym dla tego dokumentu jest wzrost bezpieczeństwa przeciwpowodziowego z zachowaniem zasady zrównoważonego rozwoju terenu całego dorzecza oraz poszanowaniem bogatych na tym obszarze zasobów przyrody i stanu środowiska. Osiągnięcie celu strategicznego będzie możliwe dzięki realizacji zadań: doprowadzenie do pełnej odbudowy zniszczeń powodziowych, zrealizowanie nowego, bardziej skutecznego programu ochrony przeciwpowodziowej, uwzględniającego zarówno rozwój nauki i wiedzy, jak i doświadczenia zdobyte podczas powodzi 1997 r., zapewnienie skutecznej ochrony środowiska, w tym poprawę jakości wód powierzchniowych oraz cennych siedlisk przyrodniczych, stworzenie warunków dla stabilnej żeglugi długotrasowej na odcinku Gliwice Koźle Wrocław Szczecin, rozwijanie turystyki wodnej oraz wykorzystanie wód dorzecza do produkcji energii elektrycznej. Projekt Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko ma być jedną z dziewięciu podstawowych strategii rozwojowych Państwa, wynikająca z Planu uporządkowania strategii rozwoju, którego reasumpcja nastąpiła w 2010 r. Obejmie ona kompleksowo zarówno zagadnienia energetyki, jak i środowiska. Rolą jej ma być zintegrowanie polityki środowiskowej z polityką energetyczną i wytyczenie kierunków rozwoju i priorytetów w tych dziedzinach. Stanowić więc będzie wytyczne do kształtowania polityk w tych dziedzinach. Strategia więc rekomenduje odpowiednią ich aktualizacje, po jej zatwierdzeniu. Głównym celem Strategii jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną energetycznie gospodarkę. Główne cele Strategii to [19]: zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia 25

28 w energię, poprawa stanu środowiska. Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku Dokument określa podstawowe kierunki polityki energetycznej. Są nimi: poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacja wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii oraz ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii ma zostać zapewniony przez racjonalne efektywne gospodarowanie krajowymi złożami węgla oraz dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego. Dokument postuluje również przygotowanie infrastruktury dla energetyki jądrowej i zapewnienie warunków inwestorom dla wybudowania i uruchomienia elektrowni jądrowych opartych na bezpiecznych technologiach. Zgodnie z Polityką energetyczną Polski do 2030 roku udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu w Polsce ma wzrosnąć do 15% w 2020 roku i 20 % w roku Zadania wynikające z Polityki Energetycznej Polski to m.in.: modernizacja sieci przesyłowych i sieci rozdzielczych pozwalająca obniżyć poziom awaryjności o 50%, rozwój lokalnej mini i mikro kogeneracji pozwalający na dostarczenie do roku 2020 z tych źródeł co najmniej 10% energii elektrycznej zużywanej w kraju, ochrona lasów przed nadmiernym eksploatowaniem w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem, wdrożenie Programu budowy biogazowni rolniczych przy założeniu powstania do roku 2020 co najmniej jednej biogazowni w każdej gminie, ograniczenie emisji CO 2 w wielkości możliwej technicznie do osiągnięcia bez naruszania bezpieczeństwa energetycznego, ograniczenie emisji SO 2 do poziomu ustalonego w Traktacie Akcesyjnym, ograniczenie emisji NO x poczynając od 2016 roku zgodnie ze zobowiązaniami przyjętymi przy akcesji do Unii Europejskiej, likwidacja emisji z tytułu samozapłonu i palenia się hałd poprzez pozyskanie węgla z odpadów pogórniczych zalegających na składowiskach, rozszerzenie zakresu założeń i planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe o planowanie i organizację działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promowanie rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy, wsparcie inwestycji w zakresie stosowania najlepszych dostępnych technologii w przemyśle, wysokosprawnej kogeneracji, ograniczenia strat w sieciach elektroenergetycznych i ciepłowniczych oraz termomodernizacji budynków, wykorzystanie obowiązków w zakresie przygotowania planów zaopatrzenia gmin w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do zastępowania wyeksploatowanych rozdzielonych źródeł wytwarzania ciepła jednostkami kogeneracyjnymi [20]. Krajowy Program Zwiększania Lesistości KPZL jest opracowaniem o charakterze strategicznym. Jest instrumentem polityki leśnej w zakresie kształtowania przestrzeni przyrodniczej kraju i zawiera ogólne wytyczne sporządzania regionalnych planów przestrzennego zagospodarowania w dziedzinie zwiększania lesistości. Przyjęte w KPZL założenia metodyczne i kryteria określania preferencji zalesieniowych mogą być pomocne w tworzeniu oryginalnych rozwiązań regionalnych oraz lokalnych. 26

29 Zwiększanie lesistości jest trwałym elementem polityki przestrzennej, ekologicznej i gospodarczej kraju. Potrzeba wzrostu lesistości ujęta jest m.in. w polityce leśnej Państwa (1997), jako jeden z istotnych jej celów, którego realizacja powinna doprowadzić do: zwiększenia lesistości kraju do 30% w roku 2020 i 33% po roku 2050, uporządkowania granicy rolno-leśnej z korzyścią dla wartości krajobrazu, funkcjonowania lasów i rolnictwa. Celem rządowego programu zwiększania lesistości na lata jest zapewnienie warunków do zwiększenia lesistości do 30%, ustalenie priorytetów ekologicznych i gospodarczych oraz wykorzystanie ich do optymalnego rozmieszczenia zalesień, a także opracowanie odpowiednich instrumentów realizacyjnych. Integralną częścią programu jest: przestrzenny model zwiększania lesistości (obejmujący ustalenie preferencji zalesieniowych gmin) oraz rozmiar zalesień w układzie kraju, województw i powiatów, założenia programów regionalnych i lokalnych, zadania dla administracji rządowej, władz samorządowych na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym oraz dla gospodarki leśnej, harmonogram realizacji i aspekty ekonomiczne. Z programu zalesień należy wykluczyć następujące kategorie użytkowania ziemi: grunty rolne i śródpolne nieużytki zaliczane do siedlisk priorytetowych w programie rolno-środowiskowym (np. bagna, mszary, torfowiska, oczka wodne, solniska, trzcinowiska i inne siedliska okresowo podmokłe, murawy kserotermiczne, remizy, wrzosowiska, wydmy, gołoborza i wychodnie skalne), nie chronione lub objęte ochroną prawną jako np. użytki ekologiczne, miejsca cenne z historycznego bądź archeologicznego punktu widzenia. Realizacja programu zwiększania lesistości odbywać się będzie w drodze ustalenia przeznaczania gruntów do leśnego zagospodarowania w miejscowym planie przestrzennego zagospodarowania (z zachowaniem warunków określonych w ustawach) lub w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dokumenty województwa dolnośląskiego Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat Naczelną zasadą przyjętą w WPOŚ jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonijny rozwój gospodarczy i społeczny wraz z ochroną walorów środowiskowych. Oznacza ona taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych. Cel nadrzędny: Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju województwa dolnośląskiego poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego, zachowanie jego istotnych walorów, utrzymanie ładu przestrzennego i rozwój infrastruktury ochrony środowiska 27

30 W perspektywie najbliższych czterech lat w WPOŚ zaproponowano następującą hierarchię celów: w zakresie zadań systemowych: o rozwój edukacji ekologicznej, o zarządzanie środowiskowe, w zakresie poprawy jakości środowiska: o poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych, o racjonalizacja gospodarki odpadami, o poprawa jakości powietrza atmosferycznego, o wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, o ochrona przed hałasem ze źródeł komunikacyjnych, o ochrona i racjonalna eksploatacja ekosystemów leśnych, o ochrona gleb użytkowanych rolniczo, w zakresie poważnych awarii i zagrożeń naturalnych: o zabezpieczenie środowiska i człowieka przed zagrożeniami powodziowymi. CELE W ZAKRESIE POPRAWY JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Ocena zasobów wodnych i ich jakości - cel strategiczny: Poprawa jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości i ilości wód podziemnych wraz z racjonalizacją ich wykorzystania. Cel długoterminowy do roku 2015: Dążenie do osiągnięcia dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych pod względem jakościowym określonych przez Dyrektywę 2000/60/WE (Ramową Dyrektywę Wodną) poprzez ich ochronę przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, przemysłowych i rolniczych. Jakość powietrza atmosferycznego - cel strategiczny: Trwała poprawa jakości powietrza atmosferycznego Cel długoterminowy do roku 2015: Utrzymanie wartości stężeń poszczególnych zanieczyszczeń powietrza co najmniej na poziomie określonym prawem lub poniżej tego poziomu. Hałas - cel strategiczny: Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców województwa. Cel długoterminowy do roku 2015: Poprawa klimatu akustycznego na obszarach, gdzie zostały przekroczone wartości normatywne. Promieniowanie elektromagnetyczne - cel strategiczny: Ochrona przed negatywnym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych. Cel długoterminowy do roku 2015: Utrzymywanie natężenia promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego poniżej poziomów dopuszczalnych lub co najwyżej na tym samym poziomie. Poważne awarie i zagrożenia naturalne - cel strategiczny: Zapobieganie poważnym awariom przemysłowym i zagrożeniom naturalnym oraz eliminacja i minimalizacja skutków w razie ich wystąpienia. 28

31 Cel długoterminowy do roku 2015: Ograniczenie ryzyka wystąpienia zagrożeń środowiska spowodowanych przez potencjalne źródła awarii przemysłowych i zagrożeń naturalnych dla ochrony ludności przed ich skutkami. Ochrona przyrody i krajobrazu - cel strategiczny: Zintegrowana, trwale zrównoważona ochrona zasobów przyrody prowadzona w ramach racjonalnej polityki przestrzennej. Cel długoterminowy do 2015 roku: Ukształtowanie spójnego przestrzennie systemu obszarów podlegających ochronie prawnej oraz pozostałych terenów zieleni. Ochrona gleb - cel strategiczny: Racjonalne wykorzystanie zasobów glebowych zarówno pod względem ekologicznym jak i ekonomicznym. Cel długoterminowy do 2015 roku: Ochrona gleb przed degradacją oraz rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych. Ochrona zasobów kopalin - cel strategiczny: Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystanie, zahamowanie nielegalnego wydobycia kopalin oraz rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. Cel długoterminowy do 2015 roku: Racjonalne gospodarowanie zasobami kopalin w zakresie ich rozpoznania, wydobycia i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM System transportowy - cel strategiczny: Rozwój i modernizacja systemu transportowego z uwzględnieniem rozwiązań zmniejszających lub eliminujących negatywny wpływ transportu na środowisko. Cel długoterminowy do roku 2015: z systemu transportowego. Dążenie do eliminacji zanieczyszczeń środowiska Przemysł i energetyka zawodowa - cel strategiczny: Ograniczenie oddziaływania przemysłu i energetyki na środowisko. Cel długoterminowy do roku 2015: Dążenie do ograniczenia negatywnego oddziaływania procesów przemysłowych na środowisko poprzez wdrożenie prośrodowiskowych wzorców i modelu produkcji oraz zasad planowania przestrzennego i obowiązujących przepisów prawnych. Budownictwo i gospodarka komunalna - cel strategiczny: Podniesienie jakości życia mieszkańców i zachowanie ładu przestrzennego. Cel długoterminowy do roku 2015: Poprawa jakości stanu środowiska. Rolnictwo - cel strategiczny: Rozwój rolnictwa zgodnie z zasada zrównoważonego rozwoju. Cel długoterminowy do roku 2015: Dalszy rozwój rolnictwa zapewniającego zachowanie walorów środowiska i różnorodności biologicznej. Turystyka i rekreacja - cel strategiczny: Aktywizacja działań na rzecz zrównoważonego wykorzystania zasobów środowiska w sektorze turystyki rekreacji. 29

32 Cel długoterminowy do roku 2015: Rozwój turystyki i rekreacji zgodnie z zasadami ochrony środowiska. Aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska - cel strategiczny: Rozwój świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Cel długoterminowy do roku 2015: Kształtowanie proekologicznych postaw konsumpcyjnych. Edukacja ekologiczna - cel strategiczny: Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa województwa, kształtowanie postaw proekologicznych jego mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska. Cel długoterminowy do roku 2015: Dalsze kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań wszystkich grup społeczeństwa w odniesieniu do konkretnych sektorów środowiska w ramach podejmowanych inicjatyw z zakresu edukacji ekologicznej [21]. Wojewódzki Plan Gospodarki Opadami Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat (WPGO) Dokument obejmuje swoim zakresem informacje dotyczące podstawowych rodzajów odpadów powstających w Województwie Dolnośląskim, zwłaszcza odpadów komunalnych i niebezpiecznych. Określa także bieżące problemy, ze wskazaniem słabych stron systemu, przedstawia priorytety, cele i zadania z zakresu gospodarki odpadami. Dokument przestanie obowiązywać w chwili wejścia w życie Wojewódzkiego Planu Gospodarki Opadami Województwa Dolnośląskiego 2012 [22]. Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolnośląskiego 2012 (WPGO 2012) Celem Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolnośląskiego 2012 jest wprowadzenie nowego, zgodnego z założeniami ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 152, poz. 897, z późn. zm.) systemu gospodarki odpadami komunalnymi w województwie. Wprowadzenie odpowiednich zapisów do projektu Planu pozwoli na uporządkowanie systemu gospodarki odpadami w województwie, a tym samym na efektywne zarządzanie nowym systemem, w szczególności zaś na: uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, prowadzenie selektywnego zbierania odpadów komunalnych u źródła, zmniejszenie ilości odpadów komunalnych, w tym odpadów ulegających biodegradacji (OUB) kierowanych na składowisko odpadów, zwiększenie liczby nowoczesnych instalacji do odzysku, recyklingu oraz unieszkodliwiania odpadów komunalnych w sposób inny niż składowanie odpadów, całkowite wyeliminowanie niespełniających wymagań prawnych składowisk odpadów, prowadzenie właściwego sposobu monitorowania postępowania z odpadami komunalnymi zarówno przez właścicieli nieruchomości, jak i prowadzących działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, zmniejszenie dodatkowych zagrożeń dla środowiska wynikających z transportu odpadów komunalnych z miejsc ich powstania do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania, przez podział województw na regiony gospodarki odpadami, w ramach których prowadzone będą wszelkie czynności związane z gospodarowaniem odpadami komunalnymi. 30

33 W dokumencie wskazano niezbędne do realizacji cele i działania dla poszczególnych rodzajów odpadów oraz przedstawiono ogólny zarys funkcjonowania całego systemu gospodarowania odpadami na terenie województwa. Projekt zakłada podział województwa na 6 regionów gospodarki odpadami komunalnymi, w których znajdować się będą wskazane regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) oraz instalacje zastępcze, do momentu uruchomienia RIPOK. Ponadto dokument zawiera analizę stanu aktualnego gospodarki odpadami, prognozę zmian w gospodarce odpadami, harmonogram realizacji działań oraz możliwości finansowania założonych działań [23]. Program małej retencji dla województwa dolnośląskiego Program ten został zatwierdzony przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego w dniu 12 października 2006 r. Celem Programu jest zwiększenie zasobów powierzchniowych oraz zasilenie wód gruntowych i wgłębnych jako przeciwdziałanie skutkom suszy w przyrodzie, jak również zwiększenie ochrony powodziowej miejscowości, poprawa czystości wód oraz zachowanie i odtworzenie naturalnych walorów środowiska przyrodniczego [24]. Program Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska Przesłaniem programu jest wychowanie odpowiedzialnego za środowisko naturalne (w skali nie tylko lokalnej, ale i globalnej) mieszkańca Dolnego Śląska, który świadomie dąży do zrównoważonego rozwoju rozumianego jako jedynej drogi postępu w rozwoju społeczeństw przy równoczesnym zachowaniu dóbr przyrody dla przyszłych pokoleń. W ramach 3 celów głównych wyznaczone zostały działania dla samorządu i administracji. W zakresie celu I: Rozwój świadomości ekologicznej mieszkańców Dolnego Śląska, wyznaczono następujące działania: przygotowanie gminnych i powiatowych programów edukacji ekologicznej lub uzupełnienie o tę cześć programów ochrony środowiska. Systematyczna aktualizacja tych programów, wspieranie finansowe działań służących podnoszeniu świadomości ekologicznej mieszkańców realizowanych przez placówki oświatowe, kulturalne, organizacje pozarządowe, włączanie placówek oświatowych, kulturalnych i organizacji pozarządowych w regionalne, ogólnopolskie i międzynarodowe programy edukacyjne i podmioty gospodarcze, przygotowanie publikacji edukacyjnych propagujących zachowania przyjazne środowisku i wiedzę o lokalnych i regionalnych walorach przyrodniczych, wspieranie długofalowych kampanii, programów i projektów edukacyjnych skierowanych do mieszkańców, realizowanych na poziomie województwa, organizacja na poziomie powiatów i gmin Konkursów Małych Dotacji dla instytucji oświatowych i organizacji pozarządowych na poziomie powiatów. W zakresie celu II: Rozwój systemu stałej współpracy międzysektorowej i dialogu społecznego, wyznaczono następujące działania: konsultowanie społeczne strategii, planów, polityki i decyzji dotyczących ochrony środowiska; powołanie instytucji mediatora społecznego, współpraca z organizacjami pozarządowymi, placówkami szkolnymi, liderami 31

34 lokalnymi w zakresie realizacji edukacji ekologicznej. W zakresie celu III: Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy służącej powszechnej edukacji ekologicznej, wyznaczono następujące działania [25]: wspieranie zakupu sprzętu i pomocy i doposażenia placówek i organizacji prowadzących edukację ekologiczną, wspieranie podnoszenia kwalifikacji edukatorów, upowszechnienie informacji wśród instytucji oświatowych organizacji pozarządowych i innych beneficjentów o zasadach korzystania z funduszy ochrony środowiska (gminnych, powiatowych, wojewódzkich, ogólnopolskich, unijnych), organizacja i finansowanie terenowej infrastruktury edukacyjnej oraz lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej na poziomie powiatów i gmin. Program ochrony powietrza (POP) ("Naprawcze programy ochrony powietrza dla stref na terenie województwa dolnośląskiego, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu") W wyniku rocznej oceny jakości powietrza w województwie dolnośląskim dokonanej w 2007 roku, wyznaczono strefy, które zostały zakwalifikowane jako strefy C, a tym samym zostały zobligowane do opracowania Programu ochrony powietrza (POP). W województwie dolnośląskim wyszczególniono 10 stref, dla których wystąpiły ponadnormatywne stężenia przynajmniej jednej z normowanych substancji. Do stref tych została zaliczona strefa Aglomeracja Wrocławska, gdzie należy opracować program ochrony powietrza ze względu na: przekroczenie dopuszczalnej częstości przekraczania poziomu dopuszczalnego 24- godz. stężeń pyłu zawieszonego PM10 w roku kalendarzowym, przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w roku kalendarzowym, przekroczenie częstości przekraczania poziomu docelowego stężenia ozonu i przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu w powietrzu. W programie sformułowano kierunki działań, których realizacja przyczyni się do poprawy jakości powietrza. W Aglomeracji Wrocławskiej konieczna jest redukcja emisji pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu w celu dotrzymania wielkości dopuszczalnych oraz docelowej w powietrzu. Z uwagi na fakt, iż największy wpływ na wielkość stężeń imisyjnych we Wrocławiu ma emisja z transportu samochodowego (emitory liniowe) główne działania naprawcze w aglomeracji powinny zostać skierowane na zmianę lub usprawnienie układu komunikacyjnego w celu zmniejszenia jego uciążliwości. W analizach dla roku prognozy określono działania związane z redukcją emisji powierzchniowej, która w mniejszym stopniu niż emisja liniowa odpowiedzialna jest za wielkość stężeń pyłu zawieszonego PM10, ale w najwyższym stopniu odpowiada za wysokie stężenia benzo(a)pirenu. W harmonogramie rzeczowo-finansowych podano jaka skala działań (w postaci wymaganego efektu ekologicznego) jest niezbędna do doprowadzenia do stanu właściwego. W celu potwierdzenia zasadności wydatkowania tak dużych środków na ograniczenie emisji z indywidualnych źródeł grzewczych, na prośbę przedstawicieli władz strefy, zaproponowano w harmonogramie przeprowadzenie szczegółowej inwentaryzacji emisji z indywidualnych systemów grzewczych w oszacowaniem ich wpływu na jakość powietrza we Wrocławiu, a następnie, na tej podstawie, przygotowanie Programu Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE). Koszty działań w zakresie ograniczenia emisji powierzchniowej do 2020 roku oszacowano na poziomie ok. 176,1 mln zł dla Aglomeracji Wrocławskiej. Koszty działań związanych 32

35 z redukcją emisji liniowej można jedynie oszacować w bardzo dużym przybliżeniu na ok. 8,9 mld zł we Wrocławiu, ponieważ rzeczywisty koszt zależy od ostatecznej decyzji o przebiegu drogi, wyboru technologii w jakiej droga będzie budowana, uwarunkowań lokalnych itp. Dzięki tym działaniom osiągnięty zostanie następujący efekt ekologiczny: redukcja emisji powierzchniowej pyłu PM10-284,25 Mg/rok, redukcja emisji powierzchniowej benzo(a)pirenu - 174,61 kg/rok. Ze względu na zanieczyszczenie ozonem, nie zaproponowano dodatkowych działań, poza działaniami określonymi w celu redukcji emisji PM10 i B(a)P, uważając, że wpłyną one również na redukcję emisji prekursorów ozonu, a tym samym poprawę sytuacji w tym zakresie. Ponadto wskazano szereg działań wspomagających realizację głównych działań wyznaczonych w POP, np. [26]: prowadzenie działań promujących ogrzewanie zmniejszające emisję zanieczyszczeń do powietrza i działań edukacyjnych w celu uświadamiania wpływu zanieczyszczeń na zdrowie, kontrola gospodarstw domowych w zakresie posiadania umów na odbiór odpadów, monitoring budów pod kątem ograniczenia niezorganizowanej emisji pyłu (kontrola przestrzegania zapisów pozwolenia na budowę), uwzględnienie w zamówieniach publicznych problemów ochrony powietrza, poprzez: odpowiednie przygotowywanie specyfikacji zamówień publicznych, które uwzględniać będą potrzeby ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (np. zakup środków transportu spełniających odpowiednie normy emisji spalin; prowadzenie prac budowlanych w sposób ograniczający niezorganizowaną emisję pyłu do powietrza), budowa nowej elektrociepłowni Fortum Power and Heat Polska przy ul. Obornickiej 195 (gazowa, o mocy 400 MWe/290MWt). Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku W dotychczasowej Strategii Rozwoju Dolnego Śląska określono Misję regionu, którą wyrażono słowami Dolny Śląsk to region, który łączy Polskę z Europą. Zasadniczym celem strategii jest stworzenie kompleksu uwarunkowań sprawiających, że na Dolnym Śląsku da się żyć w spokoju ducha, w zgodzie z ludźmi i w harmonii z naturą. W ramach celu przestrzennego Zwiększenie spójności przestrzennej i infrastrukturalnej regionu i jego integracja z europejskimi obszarami wzrostu i priorytetu Zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa i gospodarki wyznaczone zostały m.in. następujące działania: poprawa jakości powietrza atmosferycznego. Zadanie to ma być realizowane poprzez budowę systemu monitorowania jakości powietrza atmosferycznego, dążenie do realizacji działań poprawiających jego jakość na obszarach dotychczas charakteryzujących się niskimi walorami oraz zacieśnianie współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej w tym obszarze, a także promowanie przedsięwzięć umożliwiających wdrożenie sprawnego systemu kontroli przestrzegania prawa, podniesienie jakości gleb zdegradowanych i zrekultywowanych, poprzez stymulowanie rozwoju takiej gospodarki gruntami, która pozwoli na zachowanie jakości, a w przypadku terenów zdegradowanych i poddanych rekultywacji na podnoszenie lub przywrócenie jakości. Preferowane przedsięwzięcia powinny mieć charakter ustawiczny i być połączone z systemem monitorowania zasobów regionalnych gruntów, 33

36 ochrona zasobów naturalnych poprzez ich racjonalne wykorzystanie, za pomocą budowy systemu prawno-instytucjonalnego, sprzyjającemu racjonalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych, rozwój edukacji ekologicznej na terenach problemowych, eliminacja patologicznych małoefektywnych rozwiązań gospodarczych i prawnych, propagowanie wiedzy ekologicznej, poprzez budowę kompleksowego systemu edukacji ekologicznej, zarówno wmontowanego w system szkolny jak i oddziaływującego na całą społeczność regionu, uwzględniającego specyfikę poszczególnych grup zawodowych, czy też wiekowych, dążenie do identyfikacji członków społeczności regionalnej ze środowiskiem naturalnym, monitoring wszystkich elementów środowiska. budowa kompleksowego systemu monitorującego jakość środowiska poprzez instytucjonalną podbudowę i edukację ekologiczną (działanie to musi mieć charakter ponadregionalny i międzynarodowy). W ramach priorytetu Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego regionu wskazano: m.in. wykorzystanie źródeł energii odnawialnej z preferencją dla elektrowni wodnych. Poprzez dywersyfikacja źródeł pozyskiwania energii ze szczególnym uwzględnieniem energii odnawialnej, głównie elektrowni wodnych, które ze względu na specyfikę regionu stanowią znaczne niewykorzystane zasoby. Określono również cel społeczny: Rozwijanie solidarności społecznej oraz postaw obywatelskich twórczych i otwartych na świat, dla którego jednym z priorytetów jest umacnianie społeczeństwa obywatelskiego, rozwój kultury. W celu jego realizacji określono m.in. następujące działania [27]: umacnianie i rozwój współpracy administracji publicznej z organizacjami sektora pozarządowego, poprzez wspieranie pozytywnych osiągnięć i przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom na polu współpracy sektora publicznego i organizacji pozarządowych oraz kreowanie postaw współdziałania tych podmiotów dla dobra regionu, podniesienie jakości kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli i osób prowadzących szkolenia, promowanie aktywizujących metod edukacji, poprzez wspieranie kadry edukującej społeczność regionu w osiąganiu wysokich standardów kształcenia oraz popieranie różnorodności metod, form i zakresu merytorycznego nauczania w tym zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej(przedmiotem działania są inicjatywy promujące rozwój zawodowy kadry nauczającej oraz zwiększenie zakresu kształcenia w formach pozaszkolnych). Regionalny Program Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata (RPO WD) RPO WD został formalnie zaakceptowany przez Komisję Europejską (KE) w dniu 4 września 2007 r. Natomiast Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata został zatwierdzony Uchwałą Nr 1149/III/08 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 5 lutego 2008 r. z późniejszymi zmianami. Priorytety w RPO WD: Priorytet 1. Wzrost konkurencyjności dolnośląskich przedsiębiorstw - celem priorytetu jest wzrost konkurencyjności dolnośląskich przedsiębiorstw, głównie poprzez działania wspomagające rozwój MŚP oraz wzmocnienie i wykorzystanie potencjału sektora B+R. W dłuższej perspektywie wpłynie to na trwałą poprawę zatrudnienia oraz stworzy podstawy do rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. 34

37 W ramach priorytetu wspierane będą przedsięwzięcia: wzmacniające potencjał usługowy instytucji otoczenia biznesu między innymi poprzez rozwój regionalnej współpracy sieciowej pomiędzy tymi podmiotami, ułatwiające dostęp do specjalistycznego wsparcia doradczego dla przedsiębiorstw, szczególnie w zakresie innowacyjności oraz wykorzystania osiągnięć sektora B+R (działania te będą realizować cele DSI), wspierające nawiązywanie kontaktów gospodarczych np.: poprzez udział w przedsięwzięciach targowo wystawienniczych i misjach gospodarczych. projekty inwestycyjne w zakresie tworzenia i rozwoju infrastruktury wspierającej innowacje np.: parki naukowo technologiczne, centra transferu technologii, inkubatory technologiczne, centra innowacji, udzielanie bezpośredniego wsparcia finansowego dla jednostek naukowych, centrów doskonałości na inwestycje w zakresie infrastruktury działalności badawczo-rozwojowej prowadzonej na rzecz przedsiębiorstw, projekty inwestycyjne w zakresie tworzenia i rozwoju parków przemysłowych. Priorytet 2: Rozwój społeczeństwa informacyjnego na Dolnym Śląsku ( Społeczeństwo informacyjne ) - celem priorytetu jest wspieranie konkurencyjności regionu poprzez rozwój szeroko rozumianej regionalnej i lokalnej infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. W ramach priorytetu wspierane będą projekty o charakterze infrastrukturalnym dotyczące: budowy lub rozbudowy regionalnych i lokalnych szerokopasmowych i bezpiecznych sieci, zwłaszcza na obszarach wiejskich i małych miast, rozwoju bezpiecznych systemów transmisji danych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu jako uzupełnienie sieci. Wdrażane będą projekty dotyczące: budowy, przebudowy i rozbudowy infrastruktury informacyjnej administracji publicznej umożliwiającej sprawny i bezpieczny dostęp do zasobów danych oraz informacji, tworzenia nowych i udoskonalania istniejących usług i aplikacji pozwalających na sprawny system obsługi obywateli i podmiotów gospodarczych (np. pozwalające na uwzględnienie podpisu elektronicznego, elektronicznego obiegu dokumentów, itp), tworzenia nowych i udoskonalania istniejących cyfrowych zasobów informacji oraz systemów elektronicznej archiwizacji baz danych wykorzystywanych przez obywateli oraz podmioty gospodarcze (np. systemy informacji przestrzennej). Priorytet 3: Rozwój infrastruktury transportowej na Dolnym Śląsku ( Transport ) - celem priorytetu jest modernizacja i rozbudowa istniejącej infrastruktury transportowej w taki sposób, aby zmodernizować sieć połączeń transportowych z sąsiednimi regionami oraz połączeń wewnętrznych przyczyniających się do rozwoju obszarów aktywności gospodarczej, w tym turystycznej. Zapewni to powiązanie regionalnej sieci dróg z krajowym i międzynarodowym układem transportowym. Nie mniej ważne są działania przyczyniające się do rozwoju i usprawnienia transportu zbiorowego oraz zmniejszenia jego uciążliwości dla środowiska naturalnego oraz likwidowania barier dla niepełnosprawnych. 35

38 W ramach priorytetu realizowane będą projekty dotyczące: poprawy jakości połączeń drogami wojewódzkimi, powiatowymi i w uzasadnionych przypadkach gminnymi (przede wszystkim o dużym natężeniu ruchu) z drogami krajowymi, co doprowadzi do poprawy komunikacji z regionalnymi ośrodkami wzrostu gospodarczego i siecią TEN-T. Poprzez poprawę komunikacji w/w dróg z siecią dróg krajowych nastąpi również poprawa połączenia pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi, budowy obwodnic miast i miejscowości oraz poprawy połączeń tranzytowych przez miasta, w których występuje duże natężenie ruchu, poprawy dostępności ośrodków rozwoju gospodarczego zarówno o znaczeniu regionalnym (np. specjalne strefy ekonomiczne, parki technologiczne i przemysłowe) oraz lokalnych centrów aktywności gospodarczej w tym, szczególnie na terenach o wysokim bezrobociu. Istotne jest także ułatwienie dojazdu do miejsc atrakcyjnych turystycznie, modernizacji i budowy obiektów inżynierskich zwiększających m.in. ilość przepraw mostowych przez rzekę Odrę w celu poprawy dostępności transportowej wielu miast. W ramach priorytetu w dziedzinie transportu kolejowego skupiać się będą na: poprawie stanu pasażerskiego taboru kolejowego wykorzystywanego do dolnośląskich przewozów regionalnych. Projekty realizowane w tym zakresie muszą być zgodne ze Strategią dla transportu kolejowego do roku 2009, likwidacji ograniczeń (wąskich gardeł) wynikających z braku lub złego stanu infrastruktury kolejowej (wyłącznie projekty o dużym znaczeniu dla regionu), wykorzystaniu potencjału komunikacji kolejowej, w celu usprawnienia obsługi ruchu pasażerskiego w miastach. W ramach priorytetu w dziedzinie zbiorowego transportu miejskiego i podmiejskiego realizowane będą projekty dotyczące: zakupu nowych, przyjaznych dla środowiska środków transportu zbiorowego do obsługi istniejących i planowanych linii tramwajowych oraz autobusowych, budowy, przebudowy i rozbudowy infrastruktury niezbędnej do uruchomienia nowych linii, budowy, przebudowy i rozbudowy stosownej infrastruktury towarzyszącej, w tym także integrującej różne środki transportu np. węzłowe dworce przesiadkowe, zajezdnie, systemy centralnego sterowania ruchem, dystrybucji biletów, informacji oraz monitoringu bezpieczeństwa, podstacje zasilające dla trakcji tramwajowej. Priorytet 4: Poprawa stanu środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwa ekologicznego i przeciwpowodziowego Dolnego Śląska ( Środowisko i bezpieczeństwo ekologiczne ) - celem priorytetu jest poprawa stanu środowiska naturalnego, zapobieganie jego degradacji i zachowanie różnorodności biologicznej oraz walorów przyrodniczych Dolnego Śląska, a także poprawa poziomu bezpieczeństwa w regionie, poprzez przeciwdziałanie naturalnym i technologicznym zagrożeniom, likwidację ich skutków oraz wspieranie działających w tym zakresie służb ratowniczych. W ramach priorytetu wspierane będą projekty dotyczące: budowy i modernizacji oczyszczalni ścieków, budowy i modernizacji sieci wodociągowej (w tym dotyczących ujęć wody) i kanalizacyjnej, działania z zakresu sanitacji i racjonalnego gospodarowania wodą, zwłaszcza na obszarach wiejskich i terenach objętych ochrona np. siecią Natura 2000 oraz na 36

39 terenach turystycznych, czy uzdrowiskowych. W ramach priorytetu realizowane będą projekty zawarte w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami: dotyczące budowy i rozbudowy nowoczesnych obiektów obsługujących do 150 tys. mieszkańców zajmujących się zbiórką, segregacją, składowaniem, recyklingiem, unieszkodliwianiem różnego typu odpadów, przyczyniające się do likwidacji dzikich wysypisk śmieci zwłaszcza na obszarach turystycznych czy uzdrowiskowych oraz objętych ochroną np. siecią Natura 2000, dotyczące rekultywacji wyłączonych z eksploatacji składowisk szczególnie zagrażających środowisku. W ramach priorytetu wspierane będą działania nastawione na ochronę bioróżnorodności w regionie oraz zwiększenie powierzchni obszarów chronionych poprzez realizację projektów: przyczyniających się do zahamowania strat różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach jej organizacji, czyli różnorodności wewnątrzgatunkowej, międzygatunkowej i ponadgatunkowej (ekosystemów i krajobrazów), wzbogacających skład gatunkowy drzewostanów (w tym eliminacji monokultur) w celu zwiększania różnorodności genetycznej i biologicznej biocenoz leśnych, pozwalających na odbudowę i udrażnianie korytarzy ekologicznych (leśnych, rzecznych i innych) zapewniających wymianę genów pomiędzy różnymi populacjami lokalnymi), pozwalających na ochronę i utrzymanie siedlisk we właściwym stanie lub przywracających ich właściwy stan, przyczyniających się do renaturalizacji obszarów hydrograficznych i utrzymania obszarów wodno błotnych, zmierzających do pozyskania gruntów pod obszary chronione. Priorytet 5: Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku ( Energetyka ) - celem priorytetu będzie poprawa stanu infrastruktury energetycznej regionu poprzez modernizację sieci dystrybucji energii w celu zmniejszenia strat i zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii. Istotne będzie również zmniejszenie udziału paliw stałych oraz uwzględnienie wymagań ochrony środowiska w procesie wytwarzania energii, w tym z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. W ramach priorytetu finansowane będą: projekty z zakresu wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, ze szczególnym uwzględnieniem elektrowni wodnych, inwestycje zmierzające do budowy ciepłowni oraz ich przebudowy lub rozbudowy oraz wyposażenia w celu poprawy sprawności energetycznej. Preferowane będą ciepłownie wykorzystujące odnawialne źródła energii (np. biomasa, energia geotermalna), a w szczególności te, które przestawiają się z paliw w formie ropy, gazu lub węgla na odnawialne źródła energii, inwestycje w zakresie produkcji ciepła i energii elektrycznej w układzie kogeneracji o wysokiej wydajności zgodnie z dyrektywą Nr 2004/8/WE, inwestycje dotyczące budowy, przebudowy i rozbudowy sieci dystrybucji ciepła. W ramach priorytetu wspierane będą projekty dotyczące: przebudowy istniejącej sieci dystrybucji energii elektrycznej niskiego i średniego napięcia. Działania te będą realizowane głównie na obszarach wiejskich i małych 37

40 miast oraz prowadzone będą w oparciu o ocenę stanu technicznego sieci, budowy nowych sieci dystrybucji energii elektrycznej niskiego i średniego napięcia wyłącznie w celu zapewnienia niezbędnych potrzeb terenów inwestycyjnych oraz społecznego budownictwa mieszkaniowego na obszarach małych miast, budowie i rozbudowie gazowych sieci dystrybucji gazu w celu większego upowszechnienia tego źródła energii, zwłaszcza dla celów grzewczych. Preferowane będą inwestycje prowadzące do obniżenia niskiej emisji na terenach atrakcyjnych turystycznie i w uzdrowiskach. Priorytet 6: Wykorzystanie i promocja potencjału turystycznego i kulturowego Dolnego Śląska ( Turystyka i Kultura ) - celem priorytetu jest wzrost konkurencyjności dolnośląskiej oferty turystycznej oraz wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa przeszłości dla podniesienia atrakcyjności regionu na rynku krajowym i międzynarodowym. Realizacja priorytetu przyczyni się do wzrostu znaczenia turystyki i kultury jako czynnika stymulującego rozwój gospodarczy i społeczny województwa. W ramach priorytetu wspierane będą projekty dotyczące między innymi: odbudowy i renowacji architektury zdrojowej, w tym m.in. pijalni wód oraz rewitalizacji parków, promowania dolnośląskiego produktu uzdrowiskowego w kraju i za granicą poprzez przygotowanie materiałów promocyjnych i ich rozpowszechnianie z wykorzystaniem skutecznych kanałów dystrybucji i narzędzi marketingowych. tworzenie nowych oraz rozwój istniejących centrów wystawienniczych i kongresowych zdolnych obsłużyć imprezy o charakterze co najmniej regionalnym. Priorytet 7: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury edukacyjnej na Dolnym Śląsku ( Edukacja ) - celem priorytetu jest podniesienie jakości i efektywności systemu kształcenia i szkolenia poprzez inwestycje w bazę dolnośląskich placówek edukacyjnych. W ramach priorytetu przewiduje się wsparcie inwestycji dot.: budowy, rozbudowy i przebudowy obiektów infrastruktury edukacyjnej oraz naukowo-badawczej powiązanej z dydaktyką, budowy, rozbudowy, przebudowy obiektów sportowych funkcjonujących przy szkołach wyższych oraz bazy socjalnej takiej jak akademiki, bursy, stołówki, wyposażenia w/w obiektów w niezbędny sprzęt. Priorytet 8: Modernizacja infrastruktury ochrony zdrowia na Dolnym Śląsku ( Zdrowie ) - celem priorytetu jest poprawa jakości opieki zdrowotnej poprzez podniesienie standardu usług medycznych oraz zwiększenie dostępności do usług świadczonych przez zakłady opieki zdrowotnej. Priorytet 9: Odnowa zdegradowanych obszarów miejskich na terenie Dolnego Śląska ( Miasta ) - celem priorytetu jest przeciwdziałanie marginalizacji obszarów miast województwa dolnośląskiego, na których nasilają się negatywne zjawiska społeczne i ekonomiczne oraz ulega degradacji stan fizyczny przestrzeni. Działania podjęte w ramach priorytetu prowadzić będą do odnowy najbardziej zdegradowanych obszarów miejskich oraz wzmocnienia struktur społeczno ekonomicznych. Wsparcie udzielone zostanie w szczególności na zintegrowane rozwiązania traktujące kompleksowo problemy gospodarcze, społeczne i środowiskowe. Priorytet 10: Pomoc Techniczna - celem priorytetu jest podniesienie zdolności absorpcyjnych środków funduszy strukturalnych w ramach Regionalnego Programu 38

41 Operacyjnego na Dolnym Śląsku. Zostanie to osiągnięte poprzez wsparcie dla sprawnego i efektywnego przebiegu realizacji RPO [28]. Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Dolnośląskiego PZP WD został opracowany w latach w Wojewódzkim Biurze Urbanistycznym we Wrocławiu i przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Dolnośląskiego w dniu 30 sierpnia 2002 roku. Dokument precyzuje cele strategiczne związane z rozwojem przestrzennym województwa oraz wyznacza cele, zasady realizacji i kierunki polityki przestrzennej dla podstawowych systemów zagospodarowania regionu. Dodatkowo wskazuje również na priorytety polityki przestrzennej województwa i kierunki polityki przestrzennej dla tzw. obszarów problemowych. Cele strategiczne opisane w PZP WD: Realizacja "otwarcia na Europę" stymulowanie i umacnianie integracji Polski i UE poprzez pokonywanie barier integracyjnych, kształtowanie konkurencyjności województwa poprzez tworzenie i rozwój systemu obszarów aktywizacji społecznej i gospodarczej, tworzenie warunków do poprawy jakości Życia, podnoszenie standardu cywilizacyjnego społeczeństwa dla osiągnięcia wysokiego zaspokojenia poziomu potrzeb społecznych, aktywna ochrona wartości przyrodniczych i kształtowanie środowiska przyrodniczego prowadzące do realizacji ekorozwoju, ochrona dziedzictwa kulturowego - udostępnienie dziedzictwa kulturowego społeczeństwu i włączenie we współczesne struktury funkcjonalno-przestrzenne, integracja społeczności województwa, zapewnienie warunków dla zwiększenia obronności kraju, zapobiegania awariom klęskom Żywiołowym oraz ochrona przed ich skutkami. Do nadrzędne zasady zagospodarowania przestrzennego województwa należą: dynamiczne równoważenie rozwoju jako podstawa polityki przestrzennego zagospodarowania województwa, wykorzystywanie szans i możliwości zawartych w uwarunkowaniach województwa, ukierunkowanie na ekorozwój w użytkowaniu i zagospodarowaniu Przestrzeni, poprawa ładu przestrzennego wyrażającego dążenie do harmonijności struktur przestrzennych i powiązań z przyrodą, przełamywanie barier i ograniczeń rozwoju w funkcjonowaniu struktur Przestrzennych. SFERA EKOLOGICZNA POLITYKI PRZESTRZENNEJ Zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa i gospodarki oznaczającego zabezpieczenie przed niekorzystnym oddziaływaniem na środowisko działalności gospodarczej prowadzonej na terenie województwa i poza jego granicami, a także zabezpieczenia odpowiednich zasobów dyspozycyjnych wody, zachowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zwiększenia lesistości kraju oraz zwiększenia powierzchni obszarów chronionych. 39

42 Cele w zakresie ochrony zasobów surowców mineralnych oraz gospodarki kopalinami użytecznymi: zapewnienie racjonalnego wykorzystania zasobów złóż surowców mineralnych, prowadzenie sukcesywnej rekultywacji i obszarów zdegradowanych w wyniku działalności górniczej, minimalizację negatywnych oddziaływań eksploatacji kopalin użytecznych na środowisko przyrodnicze i środowisko człowieka. Cele wyznaczone w PZP WD: W zakresie ochrony zasobów wód podziemnych: zachowanie zasobów zwykłych wód podziemnych, zapewnienie wysokiej jakości zwykłych wód podziemnych. W zakresie ochrony wód powierzchniowych: zapewnienie wysokiej jakości wód powierzchniowych, zwiększenie retencji wód, utrzymanie właściwych stosunków wodno-glebowych na terenach przyległych do rzeki W zakresie ochrony zasobów glebowych: zachowanie odpowiedniej ilości i jakości gleb, na których możliwa byłaby produkcja żywności. W zakresie ochrony zasobów leśnych: powiększanie i ochrona zasobów leśnych, zapewnienie trwałości ekosystemów leśnych i wielofunkcyjności gospodarki leśnej. W zakresie ochrony zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazowych: zwiększenie całkowitej powierzchni przyrodniczych obszarów chronionych, utrwalenie, integracja i rozszerzanie regionalnego systemu obszarów chronionych w nawiązaniu do systemu krajowego oraz systemów europejskich (Rezerwaty Biosfery, NATURA 2000, EECONET i inne), zachowanie, ochrona, właściwe wykorzystanie i odtwarzanie zasobów przyrodniczych województwa. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego: zapewnienie wysokiej jakości powietrza atmosferycznego na terenie województwa z uwzględnieniem klasyfikacji stref. W zakresie ochrony środowiska przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym: zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska w odniesieniu do poszczególnych rodzajów terenów, uzyskanie wartości normatywnych dla poziomów pól elektromagnetycznych na obszarach zabudowy mieszkaniowej i w miejscach dostępnych dla ludności. 40

43 Dla obszarów wymagających działań przywracających równowagę w środowisku wskazano: prowadzenie wielokierunkowych działań mających na celu zmniejszenie całkowitej powierzchni terenów zdegradowanych i stopniowe przywracanie równowagi ekologicznej. Priorytety ekologiczne w PZP WD: System gospodarki surowcami mineralnymi: ochrona niezagospodarowanych złóż kopalin użytecznych umożliwiająca ich przyszłą, ewentualną eksploatację, wynikająca z ustaleń przepisów szczegółowych, przestrzeganie zasad bezpieczeństwa eksploatacji surowców mineralnych w stosunku do obszarów zamieszkałych, atrakcyjnych turystycznie, o wysokich walorach przyrodniczych, rolniczych, leśnych i innych, wszechstronne wykorzystanie kopalin oraz zaawansowana przeróbka i przetwórstwo surowców mineralnych, dążenie do gospodarczego wykorzystania odpadów przemysłu wydobywczego zamiast ich składowania. System ochrony wód podziemnych: ochrona i właściwe rozdysponowanie udokumentowanych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych, gospodarowanie wodami podziemnymi uzależnione od warunków hydrogeologicznych zbiorników wód podziemnych, racjonalne użytkowanie wód podziemnych, z priorytetowym przeznaczeniem dla ludności, a jedynie w uzasadnionych przypadkach, dla przemysłu farmaceutycznego i spożywczego, ścisłe określenie granic obszarów wymagających szczególnej ochrony poprzez szczegółowe rozpoznanie Głównych Zbiorników Wód Podziemnych i wyznaczenie obszarów ochronnych dla tych zbiorników, uregulowanie zasad ochrony oraz rodzajów nakazów i zakazów, co do sposobu zagospodarowania obszarów ochronnych GZWP. System ochrony wód powierzchniowych: racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi niewielkimi w stosunku do innych krajów europejskich, minimalizowanie wszelkich naruszeń zasobów wód w zakresie ilości, jakości i rozmieszczenia oraz naturalnego reżimu ich zmian, prowadzenie gospodarki wodno ściekowej w granicach zlewni hydrograficznych, uznanie za priorytety: zaopatrzenie w wodę ludności i zachowanie w korytach rzek nienaruszalnych przepływów hydrobiologicznych, integracja systemu gospodarki wodnej, zwiększenie retencji wód poprzez budowę dużych zbiorników retencyjnych oraz rozbudowę systemu małej retencji na obszarze całego województwa. System ochrony zasobów glebowych: zapewnienie racjonalnego wykorzystania występujących w województwie zasobów glebowych, łączące w sobie racjonalność ekonomiczną z ekologiczną, dostosowanie formy zagospodarowania gleb do ich naturalnego, biologicznego potencjału, 41

44 eliminacja produkcji rolniczej lub zmiana struktury upraw na obszarach, na których występują przekroczenia norm zanieczyszczeń gleb substancjami niebezpiecznymi. System ochrony zasobów leśnych: trwały zrównoważony rozwój gospodarki leśnej, której elementem jest ochrona różnorodności biologicznej w lasach. System ochrony zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazowych: przeciwdziałanie fragmentacji środowiska naturalnego zachowanie państwowego charakteru własności lasów i parków narodowych w celu zapewnienia równego dostępu do środowiska przyrodniczego i ochrony dziko żyjących gatunków, konsekwentna realizacja ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z wykorzystaniem procedury ocen oddziaływania na środowisko, aktywna ochrona obszarów jeszcze nie zdegradowanych, w pierwszej kolejności projektowanych obszarów chronionych, renaturyzacja obszarów przekształconych. System ochrony powietrza atmosferycznego: zasada likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń u źródła - minimalizacja uciążliwości zakładów, stosowanie zasad przezorności i prewencji przy lokalizacji nowych zakładów i wyznaczaniu terenów przemysłowych w planowaniu przestrzennym. Ochrona środowiska przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym: wykluczenie na etapie projektowania inwestycji generujących uciążliwości dla środowiska. Obszary wymagające działań przywracających równowagę w środowisku [29]: wielokierunkowość i kompleksowość działań na obszarach silnej antropopresji (poprawa stanu środowiska, rozwój przestrzenny), prowadzenie rekultywacji terenów górniczych równolegle lub natychmiast po zakończeniu działalności wydobywczej. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Głównym celem PROW jest rozwój obszarów wiejskich pod względem gospodarczym i społecznym oraz pod kątem ochrony środowiska. W ramach PROW uruchomione zostały 23 działania podzielone na cztery tzw. osie. Piętnaście działań z tego programu wdraża ARiMR, sześć samorządy wojewódzkie a po jednym Agencja Rynku Rolnego i Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) [30]. Oś 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie, Ułatwienie startu młodym rolnikom, Renty strukturalne, Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów, Modernizacja gospodarstw rolnych, Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej, Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem 42

45 rolnictwa i leśnictwa poprzez: o schemat I: scalanie gruntów, o schemat II: gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, Uczestnictwo rolników w systemie jakości żywności, Działania informacyjne i promocyjne, Grupy producentów rolnych. Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), Program rolnośrodowiskowy, Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne, Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych. Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej, Odnowa i rozwój wsi. Oś 4: Leader Lokalne strategie rozwoju, Współpraca międzyregionalna i międzynarodowa, Nabywanie umiejętności, aktywizacja i koszty bieżące lokalnych grup działania. Jakość powietrza [JP] Obowiązujące i planowane zmiany przepisów prawa polskiego i wspólnotowego Zagadnienia związane z badaniami i jakością powietrza w Polsce reguluje ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150), która odwołuje się do szczegółowych aktów wykonawczych. Są to m.in.: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2008 r., Nr 47, poz. 281), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. z 2009 r. Nr 5, poz.31), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz.U. z 2008 r., Nr 216, poz. 1377), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 czerwca 2007 r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz.U. z 2007 r., Nr 120, poz. 828), W 2008 r. opublikowana została Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (tzw. Dyrektywa CAFE). Dyrektywa ta zastąpiła Dyrektywę ramową 96/62/WE, 4 dyrektywy córki dotyczące wartości dopuszczalnych SO 2, NO 2, NO x, pyłu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla i ozonu w otaczającym powietrzu oraz decyzję Rady 43

46 97/101/WE dotyczącą wzajemnej wymiany informacji i danych z monitoringu powietrza. Dyrektywa CAFE wprowadziła krajowy cel redukcji narażenia na działanie PM2,5 dla ochrony zdrowia ludzkiego oraz wartość docelową i wartość dopuszczalną PM2,5 dla ochrony zdrowia ludzkiego. Jednym z aktów prawnych regulujących kwestie jakości powietrza jest dyrektywa 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (tzw. dyrektywa CAFE). Wymaga ona opracowanie planów ochrony powietrza (w ustawie POŚ zwane Programami) w przypadku przekroczenia wartości dopuszczalnych, których termin osiągnięcia minął. Plany te mają określać odpowiednie działania tak, aby okres, w którym nie są one dotrzymane był jak najkrótszy. Dotyczy to m.in. pyłu zawieszonego PM10, dla którego termin osiągnięcia zgodności z poziomem dopuszczalnym upłynął 1 stycznia 2005 r. Dyrektywa CAFE reguluje ponadto kwestię pyłu zawieszonego PM2,5. Normy w zakresie tego zanieczyszczenia zakładają wprowadzenie docelowego ograniczenia stopnia narażenia na działanie PM2,5 do realizacji w okresie , mającego na celu zmniejszenie średniego jego rocznego stężenia na obszarach miejskich o określony wskaźnik procentowy, w stosunku do roku Wszystkie powyższe wymagania zostały transponowane do prawa polskiego poprzez Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (POŚ) (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz zm.). Zasoby i jakość wód [ZiJW] Polska z dniem przystąpienia do Unii Europejskiej i podpisania Traktatu Akcesyjnego zobowiązała się spełnić wymagania dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych do 31 grudnia 2015 r. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 roku ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej tzw. ramowa dyrektywa wodna), a także dyrektywy pochodne (tzw. córki ) dotyczące specyficznych zanieczyszczeń narzucają na kraje członkowskie także wymóg utrzymania lub osiągnięcia dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków. Przepisy dotyczące wód podziemnych określa dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu. Zapisy ww. dyrektyw transponowane zostały do prawa krajowego głównie poprzez przepisy ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jednolity: Dz.U. z 2012 r. poz. 145.), a także ustawę z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858) oraz liczne rozporządzenia wykonawcze. Gospodarka wodno-ściekowa [GW-S] Przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone zostały we wcześniej opisanej dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku, dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Zapisy te wdrożono do polskiego porządku prawnego w ustawie - Prawo wodne oraz poprzez Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. 44

47 Zasady i cele ochrony przed powodzią reguluje dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim., Na podstawie zapisów tej dyrektywy, zaimplementowanych w polskim prawodawstwie, w 2011 r. opracowano Wstępną ocenę ryzyka powodziowego. Przewiduje się, że do grudnia 2013 r. zostanie zakończone opracowanie map zagrożenia powodzią oraz map ryzyka powodzi. Na podstawie tych dokumentów do grudnia 2015 r. - powinny zostać opracowane plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Zapisy dyrektywy zostały transponowane do polskiego prawa głównie poprzez przepisy ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jednolity Dz.U poz. 145) oraz jej rozporządzenia wykonawcze. Klimat akustyczny [KA] Wymogi stawiane problematyce ochrony przed hałasem zostały określone dyrektywą 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnoszącą się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku (Dz.Urz. WE L 189 z , str. 12). Zmiany stanu prawnego wynikające z tej dyrektywy zostały wprowadzone do polskiego prawa poprzez ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) oraz ustawę z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz z późn. zm.). Oceny stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian dokonuje się zgodnie z art. 26, ust. 1 i 117, ust 1 Prawa ochrony środowiska w ramach państwowego monitoringu środowiska. Wymienione przepisy wskazują następujące cele oraz kierunki działań w zakresie ochrony przed hałasem: dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy istnieje obowiązek tworzenia map akustycznych, które powinny zostać wykonane do dnia 30 czerwca 2012 r., obowiązek opracowania map akustycznych leży również na zarządzającym drogą, linią kolejową lub lotniskiem, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach, dla terenów zagrożonych hałasem (na których występują przekroczenia poziomów dopuszczalnych hałasu wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 120, poz. 826)) zgodnie z art. 119 ust. 1 Prawa ochrony środowiska muszą powstawać Programy ochrony przed hałasem, których celem jest dostosowanie poziomów hałasu do dopuszczalnego. Zasady tworzenia długookresowych programów zwalczania hałasu w środowisku zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 października 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinien odpowiadać program ochrony środowiska przed hałasem (Dz.U. Nr 179 poz. 1498). Sposób ustalania wartości wskaźnika hałasu LDWN opisany jest w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie sposobu ustalania wartości wskaźnika hałasu LDWN (Dz.U. Nr 215 poz. 1414). Wymagania w zakresie prowadzenia pomiarów w środowisku, do których są obowiązani zarządzający drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem lub portem (Dz.U nr 140 poz. 824). 45

48 Gospodarka odpadami [GO] Gospodarka odpadami regulowana jest szeregiem aktów prawnych zarówno Unii Europejskiej, jak i krajowych. Przepisy UE odnoszące się do tej problematyki zawarte są w następujących dyrektywach: Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.Urz. WE L 365 z , str. 10, z późn. zm.), Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz.Urz. WE L 182 z , str. 1, z późn. zm.), Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/53/WE z dnia 18 września 2000 r. w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz.Urz. WE L 269 z , str. 34, z późn. zm.), Dyrektywa 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów (Dz.Urz. WE L 332 z , str. 91, z późn. zm.), Dyrektywa 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (Dz.Urz. WE L 37 z , str. 24, z późn. zm.), Dyrektywa 2006/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie odpadów (Dz.Urz. WE L 114 z , str. 9, z późn. zm.), Dyrektywa 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie gospodarowania odpadami pochodzącymi z przemysłu wydobywczego oraz zmieniająca dyrektywę 2004/35/WE (Dz.Urz. WE L 102 z , str. 15, z późn. zm.), Dyrektywa Rady 2006/117/Euratom z dnia 20 listopada 2006 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego (Dz.Urz. L 337 z , str. 21, z późn. zm.), Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz.Urz. WE L 312 z , str. 3, z późn. zm.), Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (Dz.Urz. WE L 330 z , str. 28), Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/65/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.Urz. UE L 330 z , str. 28). Polskie prawo przetransponowało zapisy powyższych dyrektyw do aktów prawnych, takich jak: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U r. Nr 185 poz. 1243, z późn. zm.), Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2012r. poz. 391.), Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. z 2001 r., Nr 63, poz. 638, z późn. zm.), Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz.U. Nr 25, poz. 202, z późn. zm.), Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. Nr 180, poz. 1495, z późn. zm.), Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz.U. z 2007 r., 46

49 Nr 90, poz. 607, z późn. zm.), Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz.U. Nr 124, poz. 859 z późn. zm.), Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz.U. Nr 138, poz. 865 z późn. zm.), Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz.U. Nr 79, poz. 666 z późn. zm.). Najważniejszymi wymaganiami, wynikającymi z powyższych przepisów są: osiągnięcie przez gminy do 31 grudnia 2020 r. poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów komunalnych, tj. papier, metale, tworzywa sztuczne i szkło w wysokości min. 50% wagowo oraz 70% wagowo w przypadku poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych, ograniczenie składowania odpadów ulegających biodegradacji do poziomów wyznaczonych w ustawie o odpadach, tj.: o w 2013 roku 50%, o w 2020 roku 35% w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku. osiągnięcie minimalnych poziomów odzysku (75% dla pojazdów wyprodukowanych przed dniem 1 stycznia 1980 roku oraz 85% dla pozostałych pojazdów) i recyklingu (70% dla pojazdów wyprodukowanych przed dniem 1 stycznia 1980 roku oraz 80% dla pozostałych pojazdów) pojazdów przyjętych do stacji demontażu w skali roku, osiągnięcie minimalnych poziomów odzysku i recyklingu odpadów pochodzących z pojazdów wycofanych z eksploatacji odniesione do masy pojazdów przyjętych do stacji demontażu w skali roku: o 85% i 80% do dnia 31 grudnia 2014 r., o 95% i 85% od dnia 1 stycznia 2015 r., ograniczenie ilości składowanych osadów ściekowych w stosunku do roku bazowego, zmniejszenie odpadów wytworzonych ogółem w stosunku do roku 2009, osiąganie poziomów zbierania (25% do 2012 r.) zużytych baterii i akumulatorów przenośnych, osiągniecie wymaganego od roku 2008 i utrzymanie w latach następnych, poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/rok w przeliczeniu na jednego mieszkańca województwa, zapewnienie wystarczającej pojemności składowisk dla składowania powstających odpadów zawierających azbest. Nowe przepisy dotyczące gospodarowania odpadami komunalnymi wprowadziła ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 152, poz. 897). Ustawodawca rozszerzył zapisy precyzujące zadania gmin oraz wprowadzone zostały narzędzia prawne służące efektywnej realizacji tych zadań. Ustawa została wzbogacona o rozdziały określające zasady gospodarowania odpadami komunalnymi przez gminę oraz warunki działalności związanej z odbieraniem i zagospodarowaniem odpadów komunalnych i sprawozdawczości z tym związanej. Określa również zasady kontroli i sankcje (kary pieniężne) za niezgodne z prawem odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości oraz za niewypełnianie obowiązku składania sprawozdań przez podmioty zajmujące się odbiorem tychże odpadów. 47

50 W obecnym kształcie ww. ustawa nakłada obowiązek ponoszenia opłaty miesięcznej za gospodarowanie odpadami komunalnymi na właścicieli każdej nieruchomości, na której zamieszkują mieszkańcy. Zmiany w obowiązującym systemie gospodarowania odpadami polegają głównie na: obowiązku gmin do zapewnienia, budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, przejęciu przez gminy obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie zagospodarowania odpadów komunalnych, osiągnięciu określonych w art. 3b i art. 3c znowelizowanej ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2012r. poz. 391) odpowiednich poziomów: o recyklingu i przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysokości co najmniej 50% wagowo, o recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysokości co najmniej 70% wagowo, o ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania: do dnia 16 lipca 2013 r. - do nie więcej niż 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, do dnia 16 lipca 2020 r. - do nie więcej niż 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., organizowaniu przetargów na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy lub na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne, albo przetargów na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów, ustanowieniu selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w którym selektywne zbieranie będzie obejmować przynajmniej następujące frakcje materiałów: papieru, metalu, tworzywa sztucznego, szkła i opakowań wielomateriałowych oraz odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w tym odpadów opakowaniowych ulegających biodegradacji, tworzeniu punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, w tym wskazują miejsca, w których mogą być prowadzone zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych, podejmowaniu działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi zobowiązuje również podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości do: przekazywania odebranych selektywnie zebranych odpadów do instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami określoną w art. 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.), przekazywania odebranych zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, sporządzania i przekazywania kwartalnych sprawozdań do końca miesiąca 48

51 następującego po kwartale do gminy. Zasoby przyrodnicze [ZP] Podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (tekst jednolity Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz z późn. zm.) na podstawie której powoływane są różnego rodzaju formy ochrony przyrody. Ponadto na podstawie tej ustawy uchwalane są dokumenty stanowiące podstawę zarządzania obszarami chronionymi, czyli: plany ochrony parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody i obszarów Natura 2000, zadania ochronne dla parków narodowych i rezerwatów przyrody oraz plany zadań ochronnych dla obszarów Natura Ustawa transponuje do polskiego prawa zapisy Dyrektywy Ptasiej (dyrektywa 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa) oraz Siedliskowej (dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory), które nałożyły na państwa członkowskie UE obowiązek utworzenia sieci obszarów Natura Zasady zachowania, ochrony i powiększania zasobów leśnych oraz zasady gospodarki leśnej w powiązaniu z innymi elementami środowiska i z gospodarką narodową reguluje ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jednolity Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz z późn. zm.). Z punktu widzenia ochrony krajobrazu istotne znaczenie ma ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), a także ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz z późn. zm.). Pola elektromagnetyczne [PE] Dokumentem normatywnym Unii Europejskiej, dotyczącym ochrony ludności przed polami elektromagnetycznymi jest przyjęte w dniu 12 lipca 1999 roku Zalecenie Rady Europejskiej w sprawie ograniczania ekspozycji ludności w polach elektromagnetycznych o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz (1999/519/EC). Zalecenie to zostało opracowane w oparciu o zalecenia ICNIRP - Międzynarodowej Komisji Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection). Sama ICNIRP jest uznawana przez organ Komisji Europejskiej SANCO (Dyrektoriat Generalny Ochrony Zdrowia i Konsumentów) za miarodajne ciało naukowe. Przyjęte w zaleceniach ICNIRP wartości dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych zostały określone tak, aby z odpowiednim zapasem bezpieczeństwa, wykluczyć możliwość występowania negatywnych skutków zdrowotnych oddziaływania takich pól [31]. Podstawowe krajowe regulacje prawne dotyczące ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi znajdują się w Dziale VI (Tytule II Ochrona zasobów naturalnych) ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska. Według ustawy [32] jako pola elektromagnetyczne rozumie się pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. 49

52 Wpływ pola elektromagnetycznego (PEM) na zdrowie zależy od jego zakresu częstotliwości i natężenia. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów, określono zróżnicowane poziomy pól elektromagnetycznych dla: terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, miejsc dostępnych dla ludności. Ponadto w rozporządzeniu określono [33]: zakresy częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne, charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dopuszczalne wartości parametrów fizycznych dla poszczególnych zakresów częstotliwości. Zgodnie z obowiązującym prawem prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia emitującego pola elektromagnetyczne, które są stacjami elektroenergetycznymi lub napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi o napięciu znamionowym nie niższym niż 110 kv, lub instalacjami radiokomunikacyjnymi, radionawigacyjnymi lub radiolokacyjnymi, emitującymi pola elektromagnetyczne, których równoważna moc promieniowana izotropowo wynosi nie mniej niż 15 W, emitującymi pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30 khz do 300 GHz, są obowiązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku: bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia, każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urządzenia, w tym zmiany spowodowanej zmianami w wyposażeniu instalacji lub urządzenia, o ile zmiany te mogą mieć wpływ na zmianę poziomów pól elektromagnetycznych, których źródłem jest instalacja lub urządzenie. Wyniki pomiarów przeprowadzonych bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia, oraz każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urządzenia, w tym zmiany spowodowanej zmianami w wyposażeniu instalacji lub urządzenia, o ile zmiany te mogą mieć wpływ na zmianę poziomów pól elektromagnetycznych, których źródłem jest instalacja lub urządzenie przekazuje się wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska i państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu [32]. Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt. 5 ustawy Prawo ochrony środowiska państwowy monitoring środowiska obejmuje uzyskiwane na podstawie badań monitoringowych informacje w zakresie promieniowania jonizującego i pól elektromagnetycznych. Badania te przeprowadza się w sposób cykliczny, przy zastosowaniu ujednoliconych metod zbierania, gromadzenia i przetwarzania danych (art. 26 ust. 2). Okresowe badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku prowadzi WIOŚ (art. 123 POŚ). Jednocześnie, zgodnie z art. 124 ustawy - Prawo Ochrony środowiska wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. 50

53 Wśród innych regulacji prawnych w zakresie pól elektromagnetycznych można wymienić: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz.U ), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. Nr 130 poz. 880), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie zgłoszenia instalacji wytwarzających pola elektromagnetyczne (Dz.U. Nr 130 poz. 879), Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. 199, poz z późn. zm.), Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. Nr 213 poz. 1397). Zasoby geologiczne [ZG] Prawodawstwo unijne nie reguluje spraw dotyczących rozpoznania geologicznego, pozostawiając to w kompetencji państw członkowskich. Obecnie głównym aktem prawnym obowiązującym w Polsce w tym zakresie jest ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163, poz. 981), która weszła w życie r. Zanieczyszczenia gleb [ZGL] Przepisy prawne dotyczące ochrony gleb określa ustawa - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), która stanowi, iż ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości. Natomiast w przypadku zanieczyszczenia gleby lub ziemi podmiot zanieczyszczający ma obowiązek przeprowadzić jej rekultywację. Zasady odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku określa ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. Nr 75, poz. 493 z późn. zm.). Wartości stężeń w glebie lub ziemi, których przekroczenie powoduje, iż glebę użytkowaną rolniczo uznaje się za zanieczyszczoną określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. Nr 165, poz. 1359). Nadzwyczajne zagrożenia środowiska w odniesieniu do poważnych awarii przemysłowych [NZS-PAP] Zagadnienia zapobiegania poważnym awariom przemysłowym i ograniczania ich skutków dla ludzi i środowiska w krajach członkowskich Unii Europejskiej reguluje Dyrektywa Rady 96/82/WE z 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi (tzw. SEVESO II), zmieniona Dyrektywą 2003/105/WE z 16 grudnia 2005 r. Aktualnie w trakcie przygotowania jest projekt nowej dyrektywy (tzw. SEVESO III), która ma na celu wzmocnienie przepisów dotyczących publicznego dostępu do informacji o bezpieczeństwie oraz przeprowadzania kontroli instalacji, rozszerzenie obowiązków dotyczących informowania oraz przeprowadzania konsultacji społecznych, a także doprecyzowanie niektórych zapisów dyrektywy Rady 96/82/WE, które w wyniku oceny dotychczasowych skutków jej wdrażania okazały się niewystarczająco klarowne. Doprecyzowanie to powinno wpłynąć na poprawę jakości wdrażanych przepisów w krajach członkowskich [34]. 51

54 Podstawowym aktem prawnym w Polsce, w zakresie ochrony środowiska związanym z przeciwdziałaniem poważnym awariom przemysłowym jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska [32] - tytuł IV, w której zawarte są: przepisy ogólne, instrumenty prawne służące przeciwdziałaniu poważnej awarii przemysłowej, obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową oraz zagadnienie współpracy międzynarodowej w przypadku wystąpienia awarii przemysłowej o zasięgu transgranicznym. Wśród innych regulacji prawnych w zakresie ochrony środowiska związanych z przeciwdziałaniem poważnym awariom przemysłowym można wymienić: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Dz.U nr 5 poz. 58), Ustawę z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U nr 44 poz. 287 z późn. zm.). 2.3 Priorytety ochrony środowiska miasta Wrocławia Dokumenty lokalne Strategia rozwoju Wrocławia Strategia (Wrocław w perspektywie 2020 plus) Misję miasta Wrocławia, określa fraza: Wrocław miastem spotkania - miastem, które jednoczy. Strategia Wrocław 2020 nie deklaruje priorytetów i nie stara się wyznaczać zadań do wykonania. Koncentruje się na opisaniu pożądanych zmian cywilizacyjnych poprzez wskazanie kierunków, w których Wrocław powinien się zmieniać. Poniżej przedstawiono kierunki, które przyczynią się do poprawy jakości środowiska naturalnego [35]: w zakresie przestrzeni gospodarczej: o uwzględnianie potencjalnych możliwości systemów rozproszonych (ogniwa słoneczne, paliwowe, pompy cieplne, studnie głębinowe, automatyczne mikrooczyszczalnie itd.), o zmiana funkcji użytków rolnych w granicach miasta, sukcesywne wyprowadzanie z centrum ogródków działkowych, w zakresie przestrzeni komunikacyjnej o odciążenie Miasta od ruchu tranzytowego połączone z wabieniem przejezdnych turystów do centrum, dogodne zjazdy do miasta, usługi stowarzyszone (promocja), o bezwzględna eliminacja ciężkiego transportu z centrum miasta, bazy przeładunkowe poza granicami miasta i stacje ważenia ciężarówek, egzekwowanie standardów środowiskowych (hałas, spaliny), o ograniczenie ruchu samochodów osobowych w centrum miasta (możliwość dojazdu w ważnych sytuacjach życiowych), liczne strefy piesze, eliminacja parkowania na chodnikach. Zaporowe ceny na parkingach wewnętrznych, o szybka modernizacja układu i nawierzchni ulic, docelowy priorytet dla działań konserwacyjnych i naprawczych, o nowatorskie rozwiązania komunikacyjne, kreujące pozytywny obraz miasta: autobusy elektryczne i hybrydowe, gondole wodne i napowietrzne (może pojazdy typu Ginger ), 52

55 o bezkolizyjny system ścieżek rowerowych w układzie aglomeracyjnym, strzeżone parkingi rowerowe w węzłach komunikacyjnych i nie tylko, w zakresie edukacji o edukacja najmłodszych, wczesne rozpoznanie zaniedbań wychowawczych i ich odpowiednia korekta, zwłaszcza rozbudzanie ciekawości i formowanie motywacji, o edukacja edukatorów, wyższe wymagania połączone z istotnym wzrostem wynagrodzeń prestiżu nauczycieli, w zakresie organizacji społecznych i ruchów obywatelskich o outsourcing miejskich usług uwzględniający różnorodność partnerów od parafii i niesformalizowanych ruchów obywatelskich do organizacji pozarządowych, w zakresie przestrzeni publicznej o pilotowanie rozwoju dobrych dzielnic. Lokalny Program Rewitalizacji Wrocławia program Miasta przekształcany w projekty realizowane przez rynek. Plan Gospodarki Odpadami dla Wrocławia (PGO) Nadrzędnym celem Planu jest realizacja celów założonych w PEP oraz podstawowych zasad gospodarowania odpadami (zgodnie z ustawą o odpadach), a także stworzenie zintegrowanej sieci instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Dokument określa cele w gospodarce odpadami dla miasta Wrocławia oraz wytycza kierunki działań, obejmując realizację inwestycji jakie powinny być podejmowane dla osiągnięcia przyjętych celów, do których zaliczono m. in.: stworzenie warunków do objęcia 100% mieszkańców selektywną zbiórką odpadów komunalnych, w tym opakowaniowych, redukcja składowanych ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, stworzenie systemu zagospodarowania odpadów komunalnych w ramach regionu obejmującego wyłącznie miasto Wrocław, ograniczenie ilości wytwarzania i kierowanych do składowania odpadów niebezpiecznych w rozbiciu na poszczególne grupy tych odpadów. Ponadto w Planie ujęto informacje dotyczące [36]: odpadów, które mają być poddane procesom odzysku lub unieszkodliwiania, istniejących instalacji i urządzeń do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, wraz z wykazem podmiotów prowadzących działalność w tym zakresie, projektowany system gospodarowania odpadami, harmonogram realizacji przedsięwzięć wraz ze sposobem finansowania działań, sposób monitoringu i oceny wdrażania Planu. Powiatowy program zwiększania lesistości Miasta Wrocławia Powiatowy program zwiększenia lesistości Miasta Wrocławia jest szczegółowym opracowaniem regionalnym w zakresie zalesień. Realizacja funkcji ochronnych - w celu pełnej realizacji funkcji ochronnych (ekologicznych) przez lasy Wrocławia przewiduje się następujące działania [37]: zachowanie wszystkich naturalnych lub seminaturalnych odcinków dolin rzecznych w dotychczasowym stanie, usuwając z ich terenu zbędne obiekty budowlane (względy przeciwpowodziowe) i zainwestowanie niezgodne z przeznaczeniem, zachowanie (ewentualnie odtworzenie) starorzeczy z bieżącym przepływem wody, 53

56 poddanie zabiegom rewitalizacyjnym i renaturalizacyjnym odcinków przekształconych lub zdewastowanych, dążenie do wzbogacenia w zieleń (różne funkcje i rodzaje) terenów przyległych do dolin rzecznych, podniesienie walorów ekologicznych i krajobrazowych terenów niezabudowanych, dążenie do zachowania naturalnych i seminaturalnych biotopów (łąki, zadrzewienia i zakrzaczenia, zalesienia, zbiorniki wodne, itd.), dążenie do utrzymania i rozwinięcia walorów ekologicznych wszystkich zespołów zieleni zapewniając poprawę jakości stanu sanitarnego środowiska i nie zmieniając warunków naturalnych, dążenie do sukcesywnego przekształcania ogrodów działkowych znajdujących się w obrębie szeroko pojętego śródmieścia w tereny ogólnodostępnej zieleni miejskiej. W pierwszym etapie mogą to być ogrody działkowe ogólnodostępne, bez funkcji produkcji rolniczej (produkcja żywności), z rozwiniętym programem rekreacyjnym, w obrębie ogrodów utworzenie lub odtworzenie niewielkich zbiorników wodnych, z naturalnymi zespołami roślinnymi, co korzystnie wpłynie na podniesienie walorów ekologicznych zespołu ogrodów. dążenie do wykształcenia spójnego przestrzennie i pełnego systemu zieleni miejskiej w oparciu o istniejący system dolin rzecznych i terenów zieleni wysokiej (w układzie pierścieniowo-promienistym), wprowadzanie nowych nasadzeń: wielkopowierzchniowych (duże parki, lasy rekreacyjne), drobnopowierzchniowych (zieleń jako uzupełnienie funkcji podstawowych) i liniowych (aleje, szpalery, zielone ekrany i parawany), zachowanie obszaru klinów przewietrzających w maksymalnym stopniu niezabudowany. W przypadkach koniecznych wprowadzenia zabudowy, budynki mogą być pojedyncze o wysokości nie przekraczającej 8 m, a udział zieleni powinien wynosić co najmniej 85% powierzchni działki, dążenie do nasycenia zielenią, w miarę możliwości, wszystkich terenów zabudowanych, oraz do likwidowania zbędnej zabudowy powierzchni ziemi, co poprawi funkcjonowanie środowiska przyrodniczego i pozwoli na wykształcenie lokalnych powiązań przyrodniczych, podejmowanie działań zmierzających do likwidacji lub przynajmniej istotnego ograniczenia uciążliwości zanieczyszczeń przemysłowych i komunikacyjnych na terenie miasta. Realizacja funkcji społecznych - lasy komunalne mają charakter lasów spacerowowypoczynkowych, pełniących funkcje rekreacyjno-turystyczne i ochronne. Leśne czynności gospodarcze w tych lasach skupiają się głównie na zabiegach zalesieniowych, odnowieniowych, pielęgnacyjnych i ochronnych. Dalszy rozwój funkcji turystycznej i rekreacyjnej sprawi, że niezbędnym będzie utrzymanie stabilnych ekosystemów leśnych zdolnych do tworzenia najlepszych warunków do masowego wypoczynku. W tym celu konieczne będzie zbadanie zagrożeń występujących na terenie lasów, zagrożeń powodowanych zarówno przez czynniki biotyczne (grzyby chorobotwórcze, szkodniki owadzie) jak i abiotyczne (pożar, powódź) oraz zwierzynę łowną. Zwiększenie ruchu turystycznego wymusi podjęcie takich działań jak: rozbudowa ścieżek rowerowych, pieszych i konnych, budowa ścieżek zdrowia, budowę ścieżek edukacji leśno-przyrodniczej, organizację miejsc dla wypoczynku i biwakowania. Realizacja funkcji produkcyjnych - ze względu na specyfikę lasów miejskich nie przewiduje się w nich realizacji funkcji produkcyjnych. Pozyskanie surowca drzewnego 54

57 jest ograniczone do niezbędnego minimum i dotyczy głównie wymogów związanych ze złym stanem sanitarnym [37]. Zasady polityki ekologicznej Wrocławia Zasady Polityki Ekologicznej Wrocławia zostały przyjęte na podstawie Uchwały LII/813/98 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 5 czerwca 1998 roku. Dokument podzielony jest na 8 rozdziałów. Rozdział I. Racjonalizacja gospodarki energetycznej Główne kierunki polityki ekologicznej miasta i zasady działań: Tworzenie systemu oszczędzania energii w mieście w celu zmniejszenia jej produkcji i poprawy warunków aerosanitarnych wg przyjętego "Programu energetycznego Wrocławia", Monitoring emisji zanieczyszczeń powietrza ze wszystkich źródeł energetycznych na obszarze miasta i uwzględnienie jego wyników w Banku Emisji Zanieczyszczeń Powietrza, Wspieranie przedsięwzięć zmniejszających uciążliwość niskich źródeł energetycznych a wśród nich kotłowni lokalnych i osiedlowych oraz palenisk domowych, Dążenie do przyspieszenia działań modernizacyjnych podjętych w elektrociepłowniach i większych kotłowniach w kierunku zmniejszenia emisji zanieczyszczeń powietrza, Wspieranie wdrażania niekonwencjonalnych źródeł energetycznych. Rozdział II. Polityka przemysłowa miasta Główne kierunki polityki ekologicznej miasta i zasady działań: Ukierunkowanie rozwoju sektora przemysłowego na zaawansowane technologie oraz preferowanie w polityce lokalizacyjnej nowego przemysłu: o branż wykorzystujących wrocławski potencjał naukowo-techniczny oraz wysokokwalifikowaną kadrę techniczną, o zakładów o technologiach wodo - i energooszczędnych oraz małoodpadowych (w szczególności nie wytwarzających odpadów niebezpiecznych), o zakładów nie obciążających miejskiego systemu komunikacyjnego transportem, w szczególności ciężkim, Podjęcie stałej współpracy z administracją rządową w celu sporządzenia i cyklicznej aktualizacji listy najbardziej uciążliwych zakładów przemysłowych dla środowiska Wrocławia, Wspieranie proekologicznych działań modernizacyjnych w przedsiębiorstwach oraz dążenie do sukcesywnej eliminacji ich uciążliwości, w szczególności w sąsiedztwie osiedli mieszkaniowych, terenów rekreacyjnych oraz terenów o wysokich walorach przyrodniczych, Dążenie do racjonalnego wykorzystania wrocławskich terenów przemysłowych i ich rehabilitacji, m.in. poprzez: o tworzenie ofert terenowych dla nowych inwestorów w obrębie istniejących terenów przemysłowych, o koncentrowanie obiektów (zakładów) mogących wykorzystywać wspólne urządzenia (np. z zakresu infrastruktury technicznej); o doposażenie terenów w zakresie infrastruktury technicznej; 55

58 o usprawnienie transportu obsługującego zakłady w kierunku zmniejszenia jego uciążliwości dla środowiska; o wprowadzanie zieleni zakładowej - izolacyjnej i kompozycyjnej, o rekultywacja terenów zdegradowanych; przywrócenie ich wartości użytkowej (dla przemysłu lub innych funkcji miejskich). Rozdział III. Zrównoważony rozwój systemu transportowego Główne kierunki polityki ekologicznej miasta i zasady działań: Modernizacja/przebudowa miejskiego układu komunikacyjnego oraz jego powiązań z układem zewnętrznym pod kątem usprawnienia ruchu, a przede wszystkim wyprowadzenia ciężkiego transportu tranzytowego oraz ruchu międzydzielnicowego z obszaru centralnego miasta, w tym: o budowa obwodnic, o wyznaczenie hierarchii układu ulicznego i funkcji ulic/dróg; określenie restrykcji dla wybranych ulic o szczególnym znaczeniu (funkcji), Strefowanie systemu komunikacyjnego i transportowego, Usprawnianie funkcjonowania transportu zbiorowego poprzez: o wydzielenie z jezdni pasów ruchu wyłącznie dla autobusów lub nawet przeznaczenie całej jezdni niektórych odcinków ulic wyłącznie dla tramwaju i/lub autobusu miejskiego, o wprowadzenie specjalnych faz w sygnalizacji świetlnej dla komunikacji zbiorowej lub/i zainstalowanie sygnalizacji wzbudzanej, umożliwiającej przejazd przez skrzyżowanie bez zatrzymywania, o wykorzystanie wydzielonych torowisk tramwajowych zainstalowanych w poziomie jezdni, dla ruchu autobusów miejskich, o ograniczanie zatrzymywania i parkowania przykrawężnikowego, w szczególności w rejonie przystanków i skuteczne egzekwowanie wprowadzonych zakazów, Promocja i uatrakcyjnienie transportu zbiorowego; tworzenie warunków dla stopniowego wzrostu udziału publicznej komunikacji miejskiej w przewozach do miejsc pracy i usług, jako jeden z zasadniczych elementów PEM, Prowadzenie elastycznej (dostosowanej do zmiennych w czasie okoliczności) polityki parkingowej oraz w zakresie dystrybucji ruchu w mieście, Ograniczanie bezpośredniego negatywnego wpływu na środowisko i zmniejszanie jego skutków poprzez: o modernizację taboru komunikacji miejskiej, o kontynuacja wymiany torowisk tramwajowych i zastąpienie ich torowiskami o konstrukcji z zabezpieczeniami wibroakustycznymi oraz opracowanie programu (hierarchii) modernizacji torowisk tramwajowych, o o o o o rozpowszechnienie stosowania ekranów przeciwakustycznych wzdłuż linii kolejowych i ruchliwych ulic przebiegających w bliskim sąsiedztwie terenów mieszkaniowych, wyznaczenie ulic dla przejazdów samochodów przewożących substancje niebezpieczne; odpowiednie ich zagospodarowanie i wyposażenie w obiekty /urządzenia umożliwiające opanowanie skutków ekologicznych na wypadek awarii (NZŚ), niedopuszczanie do dalszej ekspansji zabudowy mieszkaniowej w kierunku lotniska, promocja dystrybucji i stosowania paliw ekologicznych w pojazdach mechanicznych, wspieranie intensyfikacji kontroli emisji spalin w pojazdach mechanicznych. 56

59 Rozdział IV. Tworzenie systemów kompleksowych Główne kierunki polityki ekologicznej miasta i zasady działań: Tworzenie systemu kompleksowej gospodarki odpadowej miasta w celu: o zmniejszenia ilości odpadów deponowanych na składowisku, o wykorzystania gospodarczego odpadów, o unieszkodliwiania odpadów (zwłaszcza niebezpiecznych), Sukcesywne rozwijanie (w czasie) i doskonalenie podsystemu "recyklingu" odpadów, Wdrażanie podsystemu recyklingu wg sekwencji przyjętych w sporządzonym dla miasta generalnym programie kompleksowej gospodarki odpadowej, Objęcie odrębnym podsystemami recyklingu materiałów pochodzących z rozbiórek budowli oraz odpadów zielonych, Dążenie do zorganizowania zakładu recyklingu odpadów w formie scentralizowanej lub sieciowej, Zorganizowanie nowego miejskiego składowiska odpadów (MSO) - (docelowo dla gromadzenia odpadów nieużytkowych) wraz z budową odpowiednich dróg dojazdowych; w tym - z ewentualnym wykorzystaniem dróg wodnych, Ewentualna budowa zakładów termicznej utylizacji, jako uprawnionego elementu/metody unieszkodliwiania odpadów, zwłaszcza niektórych ich rodzajów (odpadów niebezpiecznych), Sukcesywna organizacja sieci stacji przeładunku odpadów; budowa kolejnych stacji wg indywidualnych (dla każdej) projektów, Tworzenie warunków dla powstawania specjalistycznych firm zajmujących się odpadami segregowanymi, Podjęcie działań, we współpracy z administracją rządową, zmierzających do likwidacji, reeksploatacji lub rekultywacji składowisk odpadów przemysłowych (w pierwszej kolejności odpadów niebezpiecznych), Współdziałanie przy tworzeniu odrębnego regionalnego systemu gromadzenia, odbioru/wywozu i unieszkodliwiania lub zagospodarowania odpadów przemysłowych i szpitalnych, Nowelizacja wrocławskiego prawa "śmieciowego" tj. załącznika do uchwały nr VII/63/94 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 17 grudnia 1994 roku, pod kątem dostosowania do aktualnie obowiązujących przepisów, Prowadzenie i rozwój kompleksowego monitoringu środowiska w rejonie oddziaływania obiektów gospodarki odpadami (składowiska, kompostownie itd.). Rozdział V. Zasady ochrony wód oraz racjonalizacja gospodarki wodno -ściekowej miasta Główne kierunki polityki ekologicznej miasta i zasady działań: Ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych na terenie miasta, w celu przywrócenia w pełni ich walorów użytkowych lub zachowania wysokiej jakości, poprzez: o poprawę efektywności oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych odprowadzanych do rzek, o likwidację zrzutów ścieków nieoczyszczonych z osiedli nieskanalizowanych, o ograniczenie obciążenia odbiorników ścieków zrzutami ładunków zanieczyszczeń z kanalizacji deszczowej oraz z przelewów kanalizacji ogólnospławnej, o odbudowę i rozbudowę systemów małej retencji, z uwzględnieniem aspektu gruntowo-wodnego i klimatyczno-zdrowotnego, 57

60 o likwidacja źródeł zanieczyszczenia wód podziemnych, ze szczególnym uwzględnieniem terenów wodonośnych, o ograniczanie lokalizacji w mieście działalności gospodarczej, uciążliwej dla środowiska wodnego, Poprawa zaopatrzenia mieszkańców w wodę pitną poprzez: o rozbudowę sieci wodociągowej w celu objęcia jej zasięgiem wszystkich osiedli miejskich, o remonty i modernizację obiektów sieciowych w celu poprawy niezawodności działania i wskaźników eksploatacyjnych systemu wodociągowego, o budowę ujęć wody głębinowej z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) wokół Wrocławia, dla zaopatrzenia wybranych osiedli, Poprawa jakości wody pitnej poprzez: o o o o o o remonty, rozbudowę i prawidłową eksploatację istniejących, infiltracyjnych ujęć wody w celu zwiększenia ich wydajności i wykluczenia bezpośredniego zasilania Zakładów Produkcji Wody (ZPW) "Na Grobli" i "Mokry Dwór" wodą surową z rz. Oławy, modernizację technologii uzdatniania wody w obu ZPW oraz remonty, modernizację i rozbudowę ich obiektów technicznych, likwidację korozyjności i wtórnego zanieczyszczenia wody z sieci, wykorzystanie dla celów wodociągowych dobrych jakościowo zasobów wód podziemnych ze struktur kopalnych GZWP wokół Wrocławia, wspieranie działań na rzecz poprawy jakości wód Oławy i Nysy Kłodzkiej, pobieranych dla zaspokojenia potrzeb wodociągowych Wrocławia, poprzez współpracę z uprawnionymi organami administracji rządowej i jednostkami samorządowymi, współdziałanie z administracją rządową i samorządową w kierunku ochrony obszarów alimentacyjnych GZWP, przewidzianych do zasilania systemu wodociągowego miasta, Uporządkowanie i rozwój systemu odbioru i unieszkodliwiania ścieków, w tym: o kontynuacja rozbudowy systemu głównych kolektorów kanalizacyjnych, o dalsza rozbudowa osiedlowych sieci kanalizacyjnych (główne zbieracze i kanały lateralne) na nieskanalizowanych obszarach zabudowy miasta, o modernizacja i remont istniejących sieci kanalizacyjnych (kanały, studzienki, przepompownie), o kontynuacja remontu i modernizacji oraz zmniejszenia obciążenia kompleksu osobowickich pól irygowanych w celu osiągnięcia optymalnych warunków eksploatacyjnych obiektu, o opracowanie kompleksowego, docelowego programu rozwoju miejskiego systemu odbioru i oczyszczania ścieków, z uwzględnieniem roli centralnych i osiedlowych oczyszczalni komunalnych, Ochrona przeciwpowodziowa systemów zaopatrzenia miasta w wodę pitnogospodarczą oraz odprowadzania i oczyszczania ścieków. Rozdział VI. Ochrona przyrody i kształtowania systemów ekologicznych miasta Główne kierunki polityki ekologicznej miasta i zasady działań: Tworzenie podstawowego systemu powiązań przyrodniczych (jako odpowiednika sieci ECONETU, w skali od europejskiej do lokalnej) obejmującego: o obszary węzłowe - chronione, o korytarze ekologiczne - istniejące, ciągłe obszary zieleni miejskiej, zielone korytarze wzdłuż rzek), tworzone, m.in. poprzez rewindykacje nadbrzeżnych terenów przemysłowych oraz renaturyzację wybranych fragmentów dolin rzecznych, 58

61 Rozwijanie pierścieniowo-klinowego podsystemu zieleni miejskiej i podsystemu przewietrzania miasta jako elementów podstawowego systemu powiązań przyrodniczych, Dążenie do objęcia ochroną (pod warunkiem braku kolizji z programem rozwoju infrastruktury wodno-inżynieryjnej i ochrony przeciwpowodziowej) obszarów o szczególnych walorach ekologicznych, w formie: o obszaru chronionego krajobrazu, o zespołu przyrodniczo - krajobrazowego, o użytków ekologicznych, Współpraca z administracją rządową w celu utworzenia parków krajobrazowych, Wzbogacenie zasobów przyrodniczych i rekonstrukcja obszarów zieleni zwartej poprzez: o zwiększenie ich powierzchni w drodze: realizacji nowych zalesień, tworzenia nowych parków, poprzez stopniową adaptację gruntów ornych i ogródków działkowych, zwłaszcza w strefach skażonych, o zwiększenie nasycenia zielenią istniejących kompleksów zieleni zwartej, w tym: dosadzanie drzew, roślinności okrywowej i zielnej oraz częściowe zachowanie odnowień naturalnych (samosiejki, odrosty) w lasach, dosadzanie drzew i dosiewanie traw w parkach, o zwiększanie różnorodności biologicznej w drodze: zachowania lub odtworzenia naturalnych siedlisk, uwarunkowanych zróżnicowaną charakterystyką środowiska przyrodniczego, zwiększenie liczby rodzimych gatunków drzew, roślinności zielnej i traw, zapewnienie warunków dla rozwoju szerokiego wachlarza gatunków fauny, o stopniową przebudowę drzewostanu lasów w kierunku jego zgodności z warunkami siedliskowymi, Zwiększenie zastosowania zieleni izolacyjnej, Rozwój stosowania i wzbogacania form zieleni kompozycyjnej miasta poprzez: o pełną realizację zieleni osiedlowej, o nasycenie zielenią terenów przemysłowych i usługowych, o rozszerzenie stosowania żywopłotów jako barier osłaniających i maskujących, o wprowadzanie pnączy i nasadzeń donicowych, szczególnie w obszarze zabudowy Starego Miasta, o zagospodarowanie rezerw terenów budowlanych tymczasowymi zieleńcami, o urozmaicenie typów nasadzeń w powiązaniu z rzeźbą terenu, w tym tworzenie zielonych: tarasów, skarp, skalników, o propagowanie i promowanie wprowadzania różnorodnych form zieleni związanej z budynkami, wprowadzaniu jej m.in. na: płaskie dachy, ściany (pnącza), balkony (nasadzenia donicowe, pnącza i inne), Otoczenie opieką cennych obszarów przyrodniczych i elementów ekosystemu miasta, a w szczególności: terenów wodonośnych, osobowickich pól irygacyjnych, oczek wodnych, starorzeczy, Doskonalenie metod użytkowania i zarządzania zasobami przyrodniczymi miasta poprzez: o przestrzeganie zasady strefowania w użytkowaniu i zagospodarowaniu lasów i większych parków, o ustalenie i przestrzeganie priorytetów funkcjonalnych dla lasów Wrocławia (rekreacja i wypoczynek, elementy sieci ekologicznej chronionych obszarów zielonych), o o o dążenie do zachowania walorów kulturowych w zabytkowych parkach, przejęcie przez Miasto terenów leśnych, znajdujących się na terenie gminy Wrocław i w strefie podmiejskiej (do 10 km od granic miasta), politykę poprawy trwałości nowych nasadzeń poprzez sadzenie starszych, bardziej odpornych drzew i krzewów, 59

62 o działanie na rzecz lepszego udostępnienia mieszkańcom Wrocławia terenów zielonych dla celów rekreacyjnych poprzez: likwidację barier utrudniających korzystanie z nich (likwidacja zbędnych dróg lub ich przekształcanie na trasy rowerowe, ograniczanie ruchu kołowego), odpowiednie wyposażenie i udostępnienie ogółowi mieszkańców alejek ogródków działkowych, opracowanie szlaku spacerowego wzdłuż fos, o opracowanie szczegółowej inwentaryzacji przyrodniczej dla obszaru podstawowego systemu powiązań przyrodniczych Wrocławia oraz uszczegółowienie obszarów i obiektów wskazanych do objęcia ochroną w rozumieniu "Ustawy o ochronie przyrody", Doskonalenie rozwiązań organizacyjnych i prawnych w zakresie ochrony przyrody i kształtowania systemów ekologicznych miasta poprzez: o o o o o podjęcie uchwały o lasach ochronnych, przekazanie Wydziałowi Ochrony i Kształtowania Środowiska Urzędu Miejskiego nadzoru nad realizacją podstawowego systemu powiązań przyrodniczych na obszarze miasta, utworzenie Nadleśnictwa Miejskiego, utworzenie, w strukturach Urzędu Miejskiego, komórki d/s promocji rozwiązań proekologicznych, w tym również w zakresie zieleni, inicjowanie współpracy z administracją rządową i samorządową sąsiednich gmin w kierunku realizacji podstawowego systemu powiązań przyrodniczych, Rozwój działalności edukacyjnej i promocji działań w zakresie ochrony przyrody i kształtowania systemów ekologicznych miasta, w tym: o upowszechnianie działań na rzecz poprawy warunków życia nieudomowionych zwierząt, o o o kontynuacja etykietowania interesujących obiektów flory, podjęcie działań propagujących informacje o terenach zielonych Wrocławia, kontynuacja konkursów promujących zazielenianie przez mieszkańców ogrodów, podwórek, balkonów itp. Rozdział VII. Zasady polityki ekologicznej dotyczące wyróżnionych obszarów Obszar staromiejski; główne zasady i kierunki działań oraz ważniejsze zadania: o Podporządkowanie systemu transportowego, o Porządkowanie gospodarki cieplnej, o Porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, o Wzbogacenie w zieleń, Obszary "blokowisk" zabudowy mieszkaniowej; główne zasady i kierunki działań oraz ważniejsze zadania: o Zmniejszanie energochłonności mieszkań, o Porządkowanie ruchu transportowego i ograniczenie jego uciążliwości, o Porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, o Wzbogacanie w tereny zielone i rekreacyjne, Obszary starej zabudowy śródmiejskiej, główne zasady i kierunki działań oraz ważniejsze zadania: o Porządkowanie gospodarki cieplnej, o Poprawa standardu zamieszkania poprzez modernizację mieszkań; wyposażenie ich w podstawowe urządzenia komunalne, o Zmniejszenie uciążliwości komunikacyjnej, Obszary osiedli "peryferyjnych" o substandardowym wyposażeniu w media infrastruktury komunalnej; główne zasady i kierunki działań oraz ważniejsze zadania: o Porządkowanie gospodarki cieplnej, o Usprawnienie powiązań komunikacyjnych (transport publiczny), 60

63 o Wyposażenie w pełne systemy kanalizacji sanitarnej i wodociągi, Tereny głównych zespołów przemysłowych; główne zasady i kierunki działań oraz ważniejsze zadania: o Ograniczanie uciążliwości dla środowiska zakładów przemysłowych, o Sporządzenie inwentaryzacji terenów zdegradowanych lub zaniedbanych i ekstensywnie zagospodarowanych, opracowanie programu rekultywacji lub porządkowania tych terenów, o W odniesieniu do terenów (gruntów) skażonych, położonych w sąsiedztwie najbardziej uciążliwych zakładów przemysłowych (Hutmen, Polar, Pafawag, Kowale) należy ponownie przeprowadzić badania gleb i roślinności wg ujednoliconej metody, o Zieleń terenów przemysłowych, Zespół terenów "Kępy Mieszczańskiej", główne zasady i kierunki działań oraz ważniejsze zadania: o Opracowanie projektu (niezależnie od/lub w oparciu o mpzp) kompleksowego zagospodarowania obszaru jako prestiżowego parku sportowo - rekreacyjnego o wysokich walorach funkcjonalnych i krajobrazowych, o Sporządzenie harmonogramu działań inwestycyjnych. Rejony zagrożone przestępczością; główne zasady i kierunki działań: o Identyfikacja obszarów miasta o największym zagrożeniu przestępczością (Miasto przy współpracy z Policją), albo - waloryzacja przestrzeni miejskiej pod tym kątem widzenia, o Wypracowanie zasad postępowania (polityki) w odniesieniu do wyróżnionych obszarów. Rozdział VIII. Kształtowanie ekologicznie świadomego społeczeństwa Wrocławia Główne kierunki polityki i zasady działań [38]: Realizacja każdej ważnej w skali miasta inwestycji o charakterze proekologicznym lub mogącej mieć znaczący wpływ na środowisko (np. budowa drogi) będzie poprzedzona kampanią informacyjno-wyjaśniającą, prowadzoną w zależności od jej rodzaju, rozmiaru oraz miejsca lokalizacji w środkach masowego przekazu lub poprzez bezpośrednie spotkania z zainteresowanymi grupami mieszkańców, Wypracowanie i wdrożenie procedury angażowania społeczności lokalnej w proces sporządzania proekologicznych opracowań: koncepcji, programów i projektów ważnych dla miasta lub osiedla, Stałe doposażanie szkół w sprzęt, pomoce naukowe i literaturę służącą edukacji proekologicznej, prowadzenie kampanii w szkołach mającej na celu informowanie młodzieży o problemach ekologicznych Miasta oraz o ważnych, z tego punktu widzenia, przedsięwzięciach inwestycyjnych, Utworzenie w strukturze Urzędu Miejskiego Wrocławia zespołu specjalistów ds. edukacji ekologicznej, Organizowanie cyklicznych wystaw propagujących proekologiczne urządzenia i rozwiązania mające zastosowanie w gospodarstwach domowych oraz w drobnych przedsiębiorstwach, Organizowanie cyklicznych konkursów na najbardziej "ekologiczne" osiedle Wrocławia oraz na najbardziej "ekologiczną" działkę w osiedlach zabudowy jednorodzinnej, promowanie i propagowanie najciekawszych rozwiązań, Podjęcie działań promocyjnych w środkach masowego przekazu służących kształtowaniu właściwych postaw proekologicznych, Publikowanie i rozpowszechnianie wszelkich uchwał Rady Miejskiej w sprawie polityki, strategii i działań proekologicznych wraz z przystępnym komentarzem wyjaśniającym, 61

64 Organizowanie szkoleń dotyczących istotnych problemów ekologicznych miasta dla przedstawicieli Rad Osiedlowych, Współdziałanie z właściwymi organami kontrolnymi w celu podniesienia skuteczności egzekwowania przepisów prawa dotyczących ochrony środowiska. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia oraz plany zagospodarowania przestrzennego obowiązujące na terenie miasta Dokument Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia składa się z czterech części: I. Wstęp. II. Podstawowe zasady polityki przestrzennej. III. Część ogólna. Uwarunkowania i kierunki zagospodarowania przestrzennego dla całego obszaru miasta. IV. Część strefowa. Kierunki zagospodarowania przestrzennego dla typów zespołów urbanistycznych. W części pierwszej pokazano szerokie tło przyjętych w Studium rozwiązań. W części drugiej opisuje się konstrukcję opracowania oraz przedstawia się syntezę ustaleń Studium. W części trzeciej formułuje się uwarunkowania i kierunki zagospodarowania przestrzennego dla całego obszaru miasta w następującym porządku: ukształtowanie funkcjonalno - przestrzenne miasta, zawierające ustalenia odnoszące się do struktury funkcjonalno - przestrzennej miasta, zasad kompozycji, systemu transportowego oraz infrastruktury technicznej, klasy przeznaczenia terenu, ochrona wartości, zawierające ustalenia odnoszące się do zasad ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego oraz ochrony dziedzictwa kulturowego, realizacja Studium, zawierające ustalenia odnoszące się głównie do problematyki sporządzania planów miejscowych i rewitalizacji. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, zwane dalej uwarunkowaniami, są to czynniki i przesłanki wpływające na politykę przestrzenną, które nie są przedmiotem rozstrzygnięć w jej ramach i znacznej części są niezależne od władz miasta. W Studium zawarte są te uwarunkowania, co do których uznano, że mają istotne znaczenie dla sposobu prowadzenia polityki przestrzennej. Uwarunkowania wynikają z obecnego i przewidywanego występowania obiektywnych zjawisk, takich jak na przykład cechy fizjograficzne i zainwestowanie terenu, stan środowiska, zachowania przestrzenne użytkowników, własność terenu, rozkład cen gruntu oraz z tradycji planistycznej. Kierunki zagospodarowania przestrzennego, zwane dalej również kierunkami, stanowią syntetyczne sformułowanie szczegółowych celów polityki przestrzennej i sposobów ich realizacji. Plan miejscowy jest zgodny ze Studium, jeżeli jest zgodny ze wszystkimi zawartymi w nim nakazami, zakazami i dopuszczeniami. Przyjmuje się, że polityka przestrzenna Wrocławia ma cztery najważniejsze cele [39]: Zdecydowana poprawa struktury miasta, w tym: podniesienie poziomu ładu przestrzennego, zwiększenie walorów wizerunku i sprawności funkcjonowania miasta oraz wzmocnienie jego powiązań z regionem, krajem i Europą. 62

65 Tworzenie w mieście wielu atrakcyjnych i zróżnicowanych możliwości dla rozwoju gospodarczego i dla życia na wysokim poziomie jakości. Ochrona, wzmocnienie i wzbogacenie środowiska przyrodniczego i kulturowego miasta. Wykreowanie całościowych, w pełni skończonych kompleksów urbanistycznych o wysokiej jakości. Wieloletni Plan Inwestycyjny Miasta Wrocławia Wieloletni Plan Inwestycyjny Miasta Wrocławia określa zadania inwestycyjne na lata w tym zadania, które otrzymały dofinansowanie z funduszy strukturalnych UE, Funduszu Spójności, Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego [40]. Zadania inwestycyjne określone są w następujących sektorach: transport i łączność, gospodarka mieszkaniowa, działalność usługowa, administracja publiczna, bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa, oświata i wychowanie, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej, gospodarka komunalna i ochrona środowiska, kultura i ochrona dziedzictwa narodowego, kultura fizyczna i sport, 63

66 CZEŚĆ III. AKTUALNA OCENA STANU ŚRODOWISKA 3 AKTUALNA OCENA STANU ŚRODOWISKA MIASTA WROCŁAWIA 3.1 Jakość powietrza [JP] Aktualna ocena stanu jakości powietrza odnosi się do roku 2010 i roku Ocenę jakości powietrza na terenie miasta Wrocławia dokonuje, w ramach monitoringu powietrza, WIOŚ. Ocena jakości powietrza dokonywana jest z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin. Kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia, to: dopuszczalny poziom substancji w powietrzu dla: SO 2, NO 2, CO, C 6 H 6, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz zawartości ołowiu Pb w pyle zawieszonym PM10, poziomy docelowe dla: As, Cd, Ni, B(a)P w pyle zawieszonym PM10, a także poziomy celów długoterminowych dla ozonu. Na terenie miasta Wrocławia w 2010 r. i 2011 r. zlokalizowanych było 5 stałych punktów pomiarowych ze względu na ochronę ludzi przy: ul. Bartniczej, Wyb. J. Conrada Korzeniowskiego, ul. na Grobli, al. Wiśniowej, ul. Wierzbowej. Wg raportu WIOŚ w roku 2011 rejestrowane były ponadnormatywne stężenia dwutlenku azotu na tzw. Stacji komunikacyjnej zlokalizowanej w bezpośrednim sąsiedztwie ruchliwych tras komunikacyjnych skrzyżowania al. Wiśniowej i ul. Powstańców Śląskich. To właśnie transport drogowy stał się w ostatnich latach dominującym źródłem tlenu azotu, który odpowiedzialny jest za ok. 30% całkowitej emisji tych związków w kraju. W województwie dolnośląskim przekroczenia poziomu docelowego ozonu wystąpiły w latach wyłącznie na stanowiskach pozamiejskich, w miastach nie stwierdzono przekroczeń [92]. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, dla stref, w których stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych, powiększonych w stosownych przypadkach o margines tolerancji, choćby jednej substancji, spośród określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomu niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. Nr 47, poz. 281) wymagane jest przygotowanie i zrealizowanie Programu ochrony powietrza. Na podstawie wyników pomiarów, WIOŚ dokonuje rocznej oceny jakości powietrza w strefie Aglomeracja Wrocławska kod strefy: PL0201 (obejmującej miasto Wrocław). POP dla województwa dolnośląskiego, w tym dla Aglomeracji Wrocławskiej, został opracowany w roku 2010, przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego i przyjęty uchwałą Nr III/44/10 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 grudnia 2010 r. POP dla strefy Aglomeracja Wrocławska został opracowany ze względu na: przekroczenie dopuszczalnej częstości przekraczania poziomu dopuszczalnego 24- godz. stężeń pyłu zawieszonego PM10 w roku kalendarzowym, przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w roku kalendarzowym, przekroczenie częstości przekraczania poziomu docelowego stężenia ozonu i przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu w powietrzu. 64

67 Zgodnie z dyrektywą 2008/50/WE, termin osiągnięcia wartości dopuszczalnej dla pyłu zawieszonego PM10 upłynął 1 stycznia 2005 r., dla dwutlenku azotu 1 stycznia 2010 r., natomiast termin osiągnięcia zgodności z poziomem docelowym dla benzo(a)pirenu to 1 stycznia 2013 r. [1]. Ocena jakości powietrza wykonana zarówno za 2010 jak i 2011 r. wskazała na pogłębianie sie problemu złego stanu powietrza określono kolejne obszary, w których występują przekroczenia wartości normatywnych oraz wzrost poziomu zanieczyszczenia powietrza [41]. Największym problemem zarówno w skali miasta Wrocławia, ale również całego województwa dolnośląskiego pozostaje wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 i benzo(a)pirenem. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie przekroczeń wielkości kryterialnych dla pyłu zawieszonego PM10 w Aglomeracji Wrocławskiej w latach Tabela 3. Zestawienie przekroczeń wielkości kryterialnych dla pyłu zawieszonego PM10 w Aglomeracji Wrocławskiej w latach [1] Rok pomiarów Wartość dopuszczalna Lokalizacja punktu pomiarowego ul. Wierzbowa (Stare Miasto) Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] (120 % normy) nie prowadzono pomiaru Ilość przekroczeń stężeń 24-godz jw. Lokalizacja punktu pomiarowego Al. Wiśniowa (Krzyki)* Stężenie średnie roczne[µg/m 3 ] (155 % normy) 53 (133 % normy) Ilość przekroczeń stężeń 24-godz Objaśnienia: * - przekroczenia dotyczą stężeń mierzonych na stanowisku komunikacyjnym Podjęta W roku 2010 zanotowano wzrost stężeń pyłu PM10 w stosunku do poziomu realizacja z lat poprzednich. W większości przypadków wzrosła też krotność przypadków działań, powyżej poziomu dopuszczalnego. Związane to było z warunkami meteorologicznymi, częściowo panującymi w 2010 roku (znacznie bardziej surowa zima w porównaniu z latami zrealizowany ubiegłymi i w związku z tym większa emisja zanieczyszczeń ze źródeł grzewczych) [42]. cel Ponadto w 2010 r. i 2011 r. zanotowano przekroczenia wartości progowej informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia przez trzy kolejne doby niekorzystnych skutków zdrowotnych, ustalonej dla pyłu zawieszonego PM10 (wartość progowa: 200 μg/m 3 ). W 2010 r. i 2011 r. odnotowano przekroczenia poziomu docelowego określonego dla benzo(a)pirenu [42]. Ponadto pomiary prowadzone w stacji komunikacyjnej we Wrocławiu przy al. Wiśniowej wykazały znaczne przekroczenie obowiązującej normy średniorocznej dla dwutlenku azotu. Stacja położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie skrzyżowania ulic Hallera, Powstańców Śląskich i alei Wiśniowej. Na wszystkich tych ulicach obserwowane jest bardzo duże natężeniu ruchu, ze znaczącym udziałem samochodów ciężarowych. Ulice te należą do głównych arterii komunikacyjnych miasta, gdzie dodatkowo często powstają zatory drogowe w godzinach szczytu [42]. 65

68 Tabela 4. Zestawienie przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu w Aglomeracji Wrocławskiej w latach [1] Rok pomiarów Poziom docelowy Lokalizacja punktu pomiarowego ul. Wierzbowa (Stare Miasto) (Wybrzeże J. Conrada- Korzeniowskiego (Psie Pole)* Stężenie średnie roczne [ng/m 3 ] 1 4,3 (430 % normy) 7,9 (790 % normy) Objaśnienia: * - wartość wskaźnikowa obliczona na podstawie serii pomiarowej o kompletności 14 50% Tabela 5. Zestawienie przekroczeń dopuszczalnego poziomu dwutlenku azotu stężenie średnie roczne w Aglomeracji Wrocławskiej w latach [1] Rok pomiarów Wartość dopuszczalna Lokalizacja punktu pomiarowego ul. Wiśniowa (Krzyki)* ul. Wiśniowa (Krzyki)* Stężenie średnie roczne [μg/m 3 ] Objaśnienia: (175 % normy) 64 ( 160 % normy) * - przekroczenia dotyczą stężeń mierzonych na stanowisku komunikacyjnym Substancją, która uwzględniana jest w ocenach jakości powietrza od roku 2010, w związku z obowiązkiem transpozycji dyrektywy 2008/50/WE do prawa polskiego, jest pył zawieszony PM2,5. Zgodnie z zapisami dyrektywy, do dnia 1 stycznia 2010 r. obowiązywał poziom docelowy, równy wartości obecnego poziomu dopuszczalnego (25 μg/m 3 dla stężeń średnich rocznych pyłu zawieszonego PM2,5). Od dnia 1 stycznia 2010 r. obowiązuje poziom dopuszczalny, określany dla tzw. fazy 1, z terminem osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2015 r. Jest to wartość kryterialna w rocznych ocenach jakości powietrza dla roku 2010 i lat następnych. We Wrocławiu przekroczenia obowiązującego poziomu dopuszczalnego stwierdzono na stacjach pomiarowych zlokalizowanych przy Wybrzeżu J. Conrada-Korzeniowskiego oraz przy ul. Na Grobli [1]. Tabela 6. Zestawienie przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5 stężenie średnie roczne w Aglomeracji Wrocławskiej w latach [1] Rok pomiarów Wartość dopuszczalna Lokalizacja punktu pomiarowego Wybrzeże J. Conrada-Korzeniowskiego (Psie Pole) Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] (152 % normy) 32(128 % normy) Lokalizacja punktu pomiarowego Al. Na Grobli (Krzyki) Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] (128 % normy) 28 (112 % normy) W przypadku pozostałych zanieczyszczeń mierzonych ze względu na kryterium ochrony zdrowia nie stwierdzono przekroczeń wartości kryterialnych. Na podstawie klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za rok 2010 oraz 2011 r. stwierdzono potrzebę opracowywania programów ochrony powietrza ze względu na 66

69 ochronę zdrowia ludzi dla aglomeracji wrocławskiej z uwagi na przekroczenia PM10, bezno(a)piren, NO 2, PM2,5. Ponadto, na podstawie klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za rok 2010 i 2011 stwierdzono potrzebę opracowywania programów ochrony powietrza ze względu na ochronę zdrowia ludzi i roślin dla strefy dolnośląskiej (przekroczenia O 3 ). W tabeli nr 7 przedstawiono potrzebę opracowania programów ochrony powietrza (klasa C) ze względu na ochronę zdrowia ludzi. Tabela 7. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń w 2011 r. uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryterium ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzi [92] Strefa Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO 2 NO 2 PM10 Pb A C C A C 6H 6 CO O 3 1 As Aglomeracja Wrocławska PL0201 A A A A Cd Ni BaP PM2,5 Objaśnienia: A A C C 1 wg poziomu docelowego C przekroczenia poziomów normatywnych konieczność opracowania POP A brak przekroczeń Źródła emisji zanieczyszczeń W ramach opracowanego Programu ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego, w tym dla Aglomeracji Wrocławskiej wykonano inwentaryzację emisji pyłu zawieszonego PM10 i B(a)P ze źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych. Przeprowadzone analizy wykazały, że spośród źródeł zlokalizowanych na terenie Wrocławia największe oddziaływanie na stan jakości powietrza w mieście mają źródła liniowe (blisko 30% w obszarze przekroczeń) i powierzchniowe (ok. 25% w obszarze przekroczeń); dotyczy to zarówno osiąganych wartości stężeń jak i zasięgu ich występowania, źródła punktowe mają znikomy wpływ na wielkość stężeń średniorocznych (poniżej 1% w obszarze przekroczeń). Za wielkość stężenia benzo(a)pirenu odpowiadają w większości źródła powierzchniowe bo ich wpływ to blisko 90% na obszarze przekroczeń. Ponadto wysoki jest udział tła zanieczyszczeń na terenie Aglomeracji Wrocławskiej, naturalne tło i napływ zanieczyszczeń pokrywają już ponad 45% normy stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM10. Udział tła i napływu w wielkości stężeń średniorocznych pyłu PM10 na obszarze strefy wynosi 60%, z czego ok. 13% stanowi napływ z pasa 30 km i dalekich emitorów punktowych. Udział tła w obszarze przekroczeń zdecydowanie maleje, ale w dalszym ciągu pozostaje na wysokim poziomie ok. 44%, z czego blisko 10% stanowi napływ z pasa 30 km i dalekich emitorów punktowych [26] Efektywność energetyczna i ochrona klimatu Z jakością powietrza na obszarze miasta ściśle powiązane są dwa aspekty: wykorzystanie energii i ochrona klimatu. Optymalne wykorzystanie energii finalnej przez użytkowników końcowych (efektywność energetyczna) przyczynia się bezpośrednio do ograniczenia konieczności produkcji energii, co przekłada się z kolei na ograniczenie emisji 67

70 zanieczyszczeń do powietrza (tlenek węgla, pył, benzo(a)piren, tlenki siarki i azotu i in.), powodujących pogorszenie jego jakości na terenie miasta. Dotychczasowe działania prowadzone przez miasto przyczyniły się do poprawy efektywności energetycznej. Ustawa o efektywności energetycznej z dnia 15 kwietnia 2011 r. (Dz.U. z 2011 Nr 94, poz. 551) nakłada na samorządy terytorialne obowiązkowe działania w zakresie efektywnego wykorzystania energii. Ponadto Unia Europejska realizując politykę klimatyczno-energetyczną nałożyła na Polskę określone cele związane z efektywnością energetyczną i ograniczaniem emisji CO 2. Cele i zadania te, poza wynikającymi z ustawy o efektywności energetycznej, nie są bezpośrednio przydzielone samorządom terytorialnym w Polsce, jednak w skali UE ponad 3000 miast i gmin podjęło dobrowolnie zobowiązania z tym związane, przystępując do wspieranego przez Komisję Europejską Porozumienia Burmistrzów. Miasta te zadeklarowały uchwałami rad miejskich osiągnięcie co najmniej 20% redukcji emisji gazów cieplarnianych z obszaru przez siebie zarządzanego [43]. Rozważyć warto ewentualne przystąpienie do Porozumienia Burmistrzów, natomiast Konieczne będzie również realizowanie zadań wynikających z ustawy o efektywności energetycznej Odnawialne źródła energii Na poprawę jakości powietrza wpływa wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych. Europejskiej polityki klimatyczno-energetyczna, wyznaczyła Polsce cel udziału 15% energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii, w roku 2020 [44], dlatego istotne jest zwiększanie udziału energii ze źródeł odnawialnych w produkcji i zużyciu energii na terenie miasta. Główne źródła produkcji energii ze źródeł odnawialnych to przede wszystkim: wykorzystanie biomasy, biogazu, energii wodnej, energii słonecznej (cieplnej) do produkcji ciepłej wody użytkowej. Produkcja energii w wyżej wymienionych źródłach wykazuje stały trend rosnący. W zakresie odnawialnych źródeł energii, najważniejszymi aktami prawnymi regulującymi prowadzenie działań są: dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych (Dz.U. L 283/2001 r., z późn. zm.) oraz dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz.U. L 140/2009 r., z późn. zm.). Natomiast w prawie krajowym kwestie te reguluje ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz.U. z 2006 r., Nr 169, poz z późn. zm.), ustawa z dnia 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne, ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2007 r., Nr 21, poz. 124) oraz ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz.U. z 2011 r., Nr 94, poz. 551). Zgodnie z Polityką Energetyczną Polski do 2030 roku, udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu w Polsce ma wzrosnąć do 15 % w 2020 roku i 20 % w roku Zadania wynikające z Polityki Energetycznej Polski a związane z zastosowaniem odnawialnych źródeł energii, to m.in.: zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem; wdrożenie Programu budowy biogazowni rolniczych, przy założeniu powstania do roku 2020 co najmniej jednej biogazowni w każdej gminie. 68

71 Kluczowy, również dla poprawy jakości powietrza jest dalszy wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych do produkcji ciepła, szczególnie na potrzeby bytowogospodarcze (ograniczenie niskiej emisji) [1] Podsumowanie Wg aktualnego stanu jakości powietrza (rok 2010 i 2011) stan jakości powietrza na terenie miasta Wrocławia należy uznać za niezadowalający, z uwagi na istotne przekroczenia poziomu dopuszczalnego określonego dla pyłu zawieszonego PM10 oraz poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu. Przekroczenia wielkości kryterialnych w przypadku pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu występują głównie w okresie zimowym, pokrywającym się z sezonem grzewczym. Główną przyczyną przekroczeń wielkości kryterialnych w przypadku pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu jest emisja pochodząca ze źródeł komunikacyjnych oraz spalania węgla i jego pochodnych, w tym również odpadów, w indywidualnych kotłach, piecach domowych tzw. niska emisja. Na mocy uchwały Nr III/44/10 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 grudnia 2010 r. został przyjęty POP dla stref województwa, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu w tym dla Aglomeracji Wrocławskiej. Wg raportu WIOŚ w roku 2011 rejestrowane były ponadnormatywne stężenia dwutlenku azotu. Na tzw. Stacji komunikacyjnej zlokalizowanej w bezpośrednim sąsiedztwie ruchliwych traz komunikacyjnych skrzyżowania al. Wiśniowej i ul. Powstańców Śląskich. To właśnie transport drogowy stał się w ostatnich latach dominującym źródłem tlenu azotu, który odpowiedzialny jest za ok. 30% całkowitej emisji tych związków w kraju. W województwie dolnośląskim przekroczenia poziomu docelowego ozonu wystąpiły w latach wyłącznie na stanowiskach pozamiejskich, w miastach nie stwierdzono przekroczeń [92]. Na podstawie klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za rok 2010 i 2011 stwierdzono potrzebę opracowywania programów ochrony powietrza ze względu na ochronę zdrowia ludzi i roślin dla strefy dolnośląskiej (przekroczenia PM10, PM2,5, BaP, NO 2, O 3 ). Biorąc pod uwagę jakość powietrza atmosferycznego, szczególna uwagę w zakresie ochrony powietrza należy zwrócić na [1]: zmniejszenie emisji z transportu oraz ze spalania węgla i jego pochodnych, w tym również odpadów, w indywidualnych kotłach, piecach domowych (tzw. niska emisja ) oraz emisji pochodzącej z transportu, zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia ludności, spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza (w wyniku ekspozycji organizmu na wysokie stężenia zanieczyszczeń w powietrzu może dochodzić do nasilonych reakcji ze strony układu oddechowego i układu krążenia), szczególnie w odniesieniu do grup najbardziej wrażliwych, w tym: dzieci i młodzieży, osób starszych, osób z zaburzeniami funkcjonowania układu oddechowego i układu krwionośnego, opracowanie i skuteczne wdrażanie planu działań krótkoterminowych w przypadku wystąpienia alarmowych poziomów zanieczyszczeń powietrza (w ramach planu uwzględnienie szczególnych środków, jakie należy podjąć w związku z ochroną wrażliwych grup ludności), wykorzystanie odnawialnych źródeł energii biorąc pod uwagę ograniczenie emisji ze źródeł tradycyjnych, edukację społeczeństwa i jego zaangażowanie w działania na rzecz ochrony powietrza. 69

72 3.2 Zasoby i jakość wód [ZiJW] Wody powierzchniowe Główne rzeki we Wrocławiu Wrocław jest położony w dorzeczu Odry, w regionie wodnym Środkowej Odry, na obszarze czterech zlewni bilansowych: Bystrzycy, Nysy Kłodzkiej, Przyodrza i Widawy. Od początku swej historii miasto jest silnie powiązane z rzekami, co podkreśla się, poetycko nazywając Wrocław Wenecją Północy. Najważniejszą rzeką Wrocławia jest Odra, która wpływa do Wrocławia na południowym wschodzie miasta na granicy z miejscowością Trestno, a opuszcza miasto na północnym zachodzie w pobliżu Janówka. Jej długość w granicach miasta wynosi ok. 27 km, jednak ponieważ Odra płynie przez miasto kilkoma odnogami (kanałami), ich łączna długość w granicach miasta wynosi ok. 80 km. W granicach administracyjnych Wrocławia są również położone ujściowe odcinki czterech ważnych rzek - dopływów Odry: Oławy, Ślęży, Bystrzycy (dopływy lewostronne) i Widawy (prawostronny). Odra w obszarze miasta jest na całej swej długości uregulowana. Powyżej granic administracyjnych Wrocławia znajduje się wodowskaz Trestno, z którego odczyty w bezpośredni sposób przekładają się na stan Odry w mieście. Za osiedlem Opatowice, w węźle bartoszowicko-opatowickim, koryto Odry rozdziela się na koryto Górnej Odry Wrocławskiej (zwanej też Odrą Miejską), płynącej w kierunku centrum miasta i na podwójne koryto opływające miasto - Kanał Powodziowy i Kanał Żeglugowy. Główne koryto Odry biegnie za Stopniem Wodnym Opatowice w kierunku zachodnim. W rejonie osiedli Rakowiec i Dąbie od koryta Górnej Odry Wrocławskiej oddziela się Stara Odra, która płynie w kierunku północnym i po połączeniu się z Kanałem Powodziowym i Kanałem Żeglugowym (w rejonie osiedla Zacisze) skręca na zachód, by w rejonie osiedla Kleczków połączyć się z Dolną Odrą Wrocławską. Koryto rzeki po oddzieleniu się Starej Odry jest zwane Odrą Śródmiejską. W rejonie Starego Miasta i Ostrowa Tumskiego Odra Śródmiejska rozdziela się na dwa główne ramiona: Odrę Południową i Odrę Północną oraz mniejsze ramiona rzeki, tworząc zespół wschodnich wysp odrzańskich w Śródmiejskim Węźle Wodnym. Dalej rzeka płynie na północ i łączy się ze Starą Odrą. Od tego miejsca rzeka znów płynie jednym korytem. Ten odcinek nazywany jest Dolną Odrą Wrocławską. Końcowy odcinek Odry we Wrocławiu, na wschód od Janówka, stanowi granicę miasta. Oława wpływa do Wrocławia od południowo-wschodniej strony, kieruje się na północny zachód i rozdziela się na Oławę Dolną i Oławę Górną. Do Odry uchodzi nieco poniżej Mostu Grunwaldzkiego, w km Oława ma długość 91,7 km (na terenie Wrocławia - 19,5 km), swój początek bierze na Przedgórzu Sudeckim. Zlewnia rzeki ma charakter rolniczy. Oława jest ważnym źródłem wody pitnej dla Wrocławia. Wybudowany został kanał przerzutowy w celu zasilania rzeki Oławy wodami rzeki Nysy Kłodzkiej. Ślęza przepływa przez Wrocław w przybliżeniu z południa na północ, wpływając do miasta w okolicach Partynic. Do Odry uchodzi tuż powyżej Lasu Pilczyckiego, w km Ślęza ma długość ok. 78,6 km, swój początek bierze na Przedgórzu Sudeckim, w pobliżu Bobolic. Na terenie Wrocławia jej długość wynosi 15 km. Bystrzyca przepływa przez zachodnią część miasta, również w przybliżeniu z południa na północ. Jest rzeką o charakterze podgórskim, o dużej zmienności przepływów. Jej długość wynosi 95 km (z czego 15 km znajduje się na terenie Wrocławia). Swój początek bierze w Górach Suchych. Na terenie Wrocławia zachowały się liczne meandry i starorzecza tej rzeki, chronione w ramach Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy. Rzeka uchodzi do Odry w pobliżu Nowej Karczmy, w rejonie północnej granicy Wrocławia, w km

73 Widawa jest rzeką nizinną, płynącą w płytkiej dolinie równolegle do Odry, w przybliżeniu z południowego wschodu na północny zachód. Do Wrocławia wpływa w rejonie Swojczyc, w miejscu ujścia lewego dopływu - Kanału Granicznego. Za osiedlem Psie Pole i Kłokoczyce płynie północną granicą miasta, aż do ujścia do Odry w km Do Widawy uchodzi Kanał Odra - Widawa, który w przypadkach wezbrań Odry pozwala na przerzucenie części wód powodziowych z Odry do Widawy, co ułatwia ochronę centrum miasta przed zalaniem. Długość rzeki wynosi 110 km, z czego na terenie Wrocławia - 19,5 km. Z mniejszych istotnych cieków wodnych (zaliczonych do wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, służących polepszeniu zdolności produkcyjnej gleby i ułatwieniu jej uprawy) w mieście należy wymienić Zieloną, Brochówkę, Kasinę i Ługowinę (Wrocław lewobrzeżny) oraz Mokrzyce, Piskorna, Kanał Graniczny, Dobrą i Trzcianę (Wrocław prawobrzeżny). Na rysunku 5 przedstawiono najważniejsze cieki przepływające przez Wrocław. Zaznaczono również obszary zalane podczas powodzi w 1997 r. Rysunek 5. Najważniejsze rzeki i cieki wodne w mieście [1] Wrocławski Węzeł Wodny Z powyższego opisu wynika, że rzeki we Wrocławiu tworzą skomplikowaną strukturę. Układ ten wraz z systemem kanałów i innych budowli hydrotechnicznych tworzy Wrocławski Węzeł Wodny - uważany za jeden z największych i najbardziej skomplikowanych w Europie. W ciągu wieków istnienia miasta, na licznych rozgałęzieniach rzek i kanałów wznoszono budowle piętrzące, służące żegludze, energetyce, ochronie przed powodzią, a przede wszystkim przeprawy mostowe. W swoim dzisiejszym kształcie został zaprojektowany i wybudowany po powodzi z 1903 roku. Na 71

74 rysunku 6 przedstawiono lokalizację najważniejszych budowli wodnych Wrocławskiego Węzła Wodnego. 72

75 Rysunek 6. Lokalizacja najważniejszych budowli Wrocławskiego Węzła Wodnego [45]. 73

76 Tabela 8. Najważniejsze budowle Wrocławskiego Węzła Wodnego [45] Lp. Budowla 1 Kanał Odpływowy Odra Widawa 2 Jaz Bartoszowice 3 Jaz Zacisze 4 Jaz Różanka 5 Jaz Opatowice 6 Jaz Szczytniki 7 Jaz Psie Pole 8 Upusty młynów Maria i Feniks 9 Nieczynny upust 10 Upust jazu Klary 11 Stały jaz Klary 12 Upust płuczący EW Wrocław II 13 Jaz klapowy EW Wrocław II 14 Jaz Macieja stały 15 Jaz Macieja zasuwowy 16 Jaz Macieja iglicowy 17 Upust płuczący EW Wrocław I 18 Upust jazu stałego EW Wrocław I 19 Jaz stały EW Wrocław I 20 Jaz i most Rędziński 21 Most Zwierzyniecki 22 Most Szczytnicki 23 Mosty Warszawskie Środkowe 24 Most Trzebnicki Południowy 25 Most Trzebnicki Północny 26 Most Osobowicki 27 Most Grunwaldzki 28 Most Pokoju 29 Most Tumski 30 Most Młyński Południowy 31 Most Młyński Północny 32 Most Słodowy 33 Most św. Klary 34 Most Uniwersytecki Północny 35 Most Pomorski Północny 36 Mosty Mieszczańskie 37 Most Piaskowy 38 Most św. Macieja 74

77 Lp. Budowla 39 Most Uniwersytecki Południowy 40 Most Pomorski Środkowy 41 Most Pomorski Południowy 42 Most Sikorskiego 43 Most Dmowskiego 44 Most Swojczycki Zachodni 45 Most Swojczycki Wschodni 46 Most Jagielloński Południowy 47 Most Jagielloński Północny 48 Mosty Warszawskie Wschodnie 49 Most Milenijny Syntetyczny opis działania Wrocławskiego Węzła Wodnego przedstawił Tymiński, 2011 [46]. WWW rozpoczyna się w km km Odry w pobliżu Bliżanowic, a kończy w miejscu ujścia Widawy do Odry (km ). W węźle bartoszowicko-opatowickim (w km ) znajduje się ujęcie Kanału Odpływowego, który łączy Odrę z Widawą, umożliwiając przerzut wód w celach ochrony przeciwpowodziowej. W tym węźle następuje również wspomniane wcześniej rozgałęzienie Odry na Odrę Miejską (Górną Odrę Wrocławską) i Kanały: Powodziowy i Żeglugowy. Zbudowane w tym rejonie jazy: Bartoszowicki i Opatowicki służą do sterowania rozdziałem wód w węźle. W węźle szczytnickim (km ) od Górnej Odry Wrocławskiej oddziela się koryto Starej Odry. Ważną rolę hydrauliczną pełnią tu śluza i jaz Szczytniki. Poniżej jazu Psie Pole Stara Odra łączy się z Kanałem Powodziowym, a za mostami Warszawskimi - z Kanałem Żeglugowym. Dalej rzeka płynie jednym korytem. Równolegle do niego przepływają Kanał Miejski i kanał z jazem Różanka. W pobliżu mostu Grunwaldzkiego do Odry Miejskiej uchodzi Oława (km ). Poniżej mostu Pokoju, przy Wyspie Piaskowej (km ), Odra dzieli się na dwa koryta: Odrę Północną i Odrę Południową. W tym miejscu zaczyna się Śródmiejski Węzeł Wodny. Śródmiejski Węzeł Wodny zajmuje obszar około 4 km 2 w centrum miasta. Stanowi go sieć naturalnych i sztucznych koryt Odry Miejskiej i jej odnóg w km Tworzą one układ 10 wysp i wysepek. Obszar ten stał się historyczną kolebką Wrocławia. Tu znajdowały się pierwsze ośrodki władzy kościelnej (Ostrów Tumski) i administracji państwowej (gród Mieszka na Ostrowie, a potem nowy zamek Piastów Śląskich na lewym brzegu Odry). Tutaj też zlokalizowano główne przeprawy przez Odrę (brody, a następnie mosty) oraz pierwsze przystanie rzeczne i młyny wodne. W chwili obecnej na terenie Śródmiejskiego Węzła Wodnego można wyróżnić - nie licząc nieczynnych już śluz - 24 mosty, upusty i jazy oraz dwie elektrownie wodne. Poniżej tych elektrowni wodnych, w okolicach Mostów Mieszczańskich i Mostu Dmowskiego Odra Północna łączy się z Odrą Południową. Stara Odra z Odrą Miejską łączy się w km Dalej Odra płynie znowu jednym korytem. Ostatnią budowlą wodną WWW jest jaz Rędzin. Poniżej Rędzina do Odry uchodzi Ślęza, Bystrzyca i Widawa. Ujście Widawy, w km Odry, stanowi koniec Wrocławskiego Węzła Wodnego Jakość wód powierzchniowych Na terenie Wrocławia istnieje 13 jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) w ramach pięciu scalonych części wód (SCWP). Oczywiście, granice tych części wód nie pokrywają się z granicami administracyjnymi miasta. 75

78 W Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, zatwierdzonym uchwałą Rady Ministrów z 22 lutego 2011 r., oceniono stan wszystkich JCWP zlokalizowanych na obszarze Wrocławia jako zły [47]. W przypadku jednej z tych części stwierdzono, że nie zostaną osiągnięte cele środowiskowe wynikające z Ramowej Dyrektywy Wodnej i dlatego określono dla niej derogację - odstępstwo od obowiązku osiągnięcia celów środowiskowych. W tabeli 9 przedstawiono bardziej dokładne informacje na ten temat. 76

79 Tabela 9. Wyciąg z Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry [47] Kod JCWP Nazwa JCWP Kod SCWP Nazwa SCWP Status Ocena stanu Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych Rodzaj derogacji Uzasadnienie derogacji PLRW Dobra od Jagodnej do Widawy PLRW Kanał Graniczny PLRW Widawa od Oleśnicy do Dobrej PLRW Widawa od Dobrej do Odry SO0309 Widawa od Oleśnicy do Odry silnie zm. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy silnie zm. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy natur. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy natur. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy PLRW Ślęza od Małej Ślęzy do Odry PLRW Kasina SO0804 silnie zm. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy Ślęza od Małej Ślęzy do Odry silnie zm. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy PLRW Bystrzyca od Strzegomki do Odry PLRW Zielona PLRW Brochówka PLRW Oława od Gnojnej do Odry SO0813 Bystrzyca od Strzegomki do Odry SO0917 Oława od Gnojnej do ujścia natur. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy silnie zm. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy silnie zm. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy natur. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy PLRW Odra w granicach Wrocławia SO1106 silnie zm. cz. wód zły zagrożona nowe modyfikacje przekształcenie Z uwagi na planowane działania w zakresie realizacji 77

80 charakterystyk fizycznych inwestycji powodujących zmiany w charakterystyce JCW, służące wyższym celom społecznym (ochrona przeciwpowodziowa), niemożliwe jest osiągnięcie przez JCW celów środowiskowych PLRW Trzciana PLRW Ługowina Odra w granicach Wrocławia silnie zm. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy silnie zm. cz. wód zły niezagrożona brak nie dotyczy 78

81 Tabela 10. Punkty pomiarowe państwowego monitoringu środowiska dla wód powierzchn. [48] L.p. Nazwa punktu Kod punktu Km rzeki Nazwa JCW Kod JCW Gmina 1 Odra powyżej m. Wrocławia PL02S1401_ ,0 Odra od Małej Panwi do granic Wrocławia PLRW Czernica/Św. Katarzyna 2 Odra poniżej ujścia Ślęzy PL02S140_ ,0 Odra w granicach Wrocławia PLRW m. Wrocław 3 Trzciana ujście do Odry PL02S1401_1223 0,3 Trzciana PLRW m. Wrocław 4 Ługowina ujście do Odry PL02S1401_1224 0,5 Ługowina PLRW m. Wrocław 5 Oława pon. m. Siechnice (Mokry Dwór) 7,4 PL02S1401_2291 Oława od Gnojnej do Ory PLRW Św. Katarzyna 6 Oława ujście do Odry (pon. jazu Małgorzata) 2,0 PL02S1401_1246 Oława od Gnojnej do Odry PLRW m. Wrocław 7 Zielona ujście do Oławy PL02S1401_120 1,0 Zielona PLRW m. Wrocław 8 Brochówka ujście do Oławy 0,5 PL02S1401_1251 Brochówka PLRW m. Wrocław 9 Ślęza ujście do Odry PL02S1401_1254 2,4 Ślęza od Małej Ślęzy do Odry PLRW m. Wrocław 10 Kasina ujście do Ślęzy PL02S1401_1257 0,5 Kasna PLRW m. Wrocław 11 Bystrzyca ujście do Odry PL02S1401_1266 1,2 Bystrzyca od Strzegomki do Odry PLRW m. Wrocław 12 Strzegomka ujście do Bystrzycy 0,2 PL02S1401_1280 Strzegomka od Pełcznicy do Bystrzycy PLRW Kąty Wrocławskie 13 Widawa most B. Krzywoustego 15,0 PL02S1401_1287 Widawa od Oleśnicy do Dobrej PLRW m. Wrocław 14 Widawa ujście do Odry PL02S1401_1288 0,5 Widawa od Dobrej do Odry PLRW m. Wrocław 15 Dobra ujście do Widawy PL02S1401_1294 1,0 Dobra PLRW m. Wrocław 16 Topór ujście do Dobrej PL02S1401_1296 1,7 Topór PLRW Długołęka Ocena jakości wód powierzchniowych na terenie Wrocławia w ramach państwowego monitoringu środowiska jest prowadzona przez WIOŚ. Przed przedstawieniem wyników tej oceny należy przypomnieć, że z uwagi na wymogi zawarte w RDW należało w polskim 79

82 porządku prawnym całkowicie zmienić system oceny jakości wód powierzchniowych. W latach WIOŚ prowadził dla wód powierzchniowych województwa dolnośląskiego ocenę jakości wód na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. nr 162 poz. 1008), określając dla poszczególnych punktów pomiarowych stan (a w przypadku sztucznych części wód - potencjał) ekologiczny, stan chemiczny i - ostatecznie, na podstawie tych elementów oceny - stan wód. Ocenę jakości wód za rok 2011 przeprowadzono na podstawie obecnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. nr 257 poz. 1545). Powyższe względy zadecydowały o tym, że dość trudno jest porównać ze sobą wyniki oceny wód wykonanej w latach z wynikami uzyskanymi wcześniej, na podstawie uchylonych dziś przepisów. Z podobnych względów wyniki oceny wód za rok 2011 nie są porównywalne z wynikami otrzymanymi za lata Monitoring jakości wód powierzchniowych jest prowadzony w punktach pomiarowo kontrolnych w sieciach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego, na podstawie zatwierdzonego programu. W latach był to Program państwowego monitoringu środowiska województwa dolnośląskiego na lata W tabeli 10 przedstawiono najważniejsze dane na temat punktów pomiarowych zlokalizowanych w granicach administracyjnych Wrocławia oraz czterech punktów zlokalizowanych poza Wrocławiem, które jednak zostały uwzględnione w opracowaniu z uwagi na istotność wyników pomiarów z tych punktów dla oceny jakości wód powierzchniowych we Wrocławiu. Na rysunku 7 zaprezentowano lokalizację tych punktów pomiarowych. Rysunek 7. Lokalizacja punktów pomiarowych państwowego monitoringu środowiska dla wód powierzchniowych [49] 80

83 W tabeli 11 przedstawiono wyniki końcowej oceny stanu wód w powyższych punktach pomiarowych za lata Oceny stanu wód dokonuje się na podstawie wcześniej przeprowadzonej oceny stanu ekologicznego (lub potencjału ekologicznego dla silnie zmienionych części wód) oraz oceny stanu chemicznego. Stan (potencjał) ekologiczny jest wynikiem klasyfikacji elementów biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych. Większość spośród klasyfikowanych punktów pomiarowo-kontrolnych wód powierzchniowych na terenie Wrocławia w badanym okresie osiągnęła stan (potencjał) ekologiczny umiarkowany (III klasa) lub dobry (II klasa). Na taką klasyfikację stanu (potencjału) ekologicznego wód powierzchniowych miał wpływ głównie poziom zanieczyszczeń fizykochemicznych wspierających element biologiczny. Najgorsze warunki obserwowano w przypadku Trzciany, która przepływa przez Pola Irygacyjne. Warto odnotować, że w obydwóch punktach pomiarowych Odry dotyczących Wrocławia (powyżej Wrocławia i poniżej ujścia Ślęzy) stwierdzono dobry stan wód. Stan chemiczny wód powierzchniowych określa się poprzez oznaczenie stężeń substancji priorytetowych i innych substancji stanowiących zagrożenie dla środowiska wodnego. Na terenie Wrocławia w analizowanym okresie nie przeprowadzono kompletnych badań dla każdej JCW, jednak wiele z otrzymanych wyników wskazuje na stan określany jako poniżej stanu dobrego (PSD). W konsekwencji, stosując klasyfikację zgodną z rozporządzeniami Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. oraz z dnia 9 listopada 2011 r., które stanowiły podstawę prawną prowadzonej oceny wód, w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, należy stwierdzić, że w badanym okresie (lata ) wody powierzchniowe na terenie Miasta Wrocławia były w złym stanie. Z kolei z analizy Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry wynika, że derogację określono tylko dla jednej JCW na obszarze Wrocławia, a zatem dla pozostałych JCW wymagane jest osiągnięcie stanu dobrego w terminie do 31 grudnia 2015 roku. 81

84 Tabela 11. Wyniki oceny stanu wód powierzchniowych we Wrocławiu w latach (dane z monitoringu diagnostycznego i operacyjnego) [50] L.p. Nazwa punktu pomiarow. klasyf. w latach Nazwa JCW stan ekol. stan chem. stan wód stan ekol. stan chem. stan wód stan ekol. stan chem. stan wód Odra powyżej m. Wrocławia Odra od Małej Panwi do granic Wrocławia Odra poniżej ujścia Ślęzy Odra w granicach Wrocławia Trzciana ujście do Odry Trzciana Ługowina ujście do Odry Ługowina b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. dobry b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. dobry b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. słaby b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. umiark. b.d. b.d. 5. Oława pon. m. Siechnice (Mokry Dwór) b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. umiark. b.d. b.d. Oława od Gnojnej do Odry 6. Oława ujście do Odry Oława od Gnojnej do Odry umiark. dobry zły b.d. b.d. b.d. umiark. poniżej st. dobrego zły Zielona ujście do Oławy Zielona Brochówka ujście do Oławy Brochówka b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. umiark. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. umiark. b.d. b.d. 9. Ślęza ujście do Odry Ślęza od Małej Ślęzy do Odry umiark. dobry zły b.d. poniżej st. dobrego zły umiark. poniżej st. dobrego zły 10 Kasina ujście do Ślęzy Kasina b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. umiark. poniżej st. dobrego zły 11. Bystrzyca ujście do Odry słaby poniżej st. zły umiark. poniżej st. zły b.d. poniżej st. b.d. 82

85 Bystrzyca od Strzegomki do Odry dobrego dobrego dobrego 12. Strzegomka ujście do Bystrzycy Strzegomka od Pełcznicy do Bystrzycy słaby poniżej st. dobrego zły umiark. poniżej st. dobrego zły b.d. poniżej st. dobrego b.d. 13. Widawa most B. Krzywoustego Widawa od Oleśnicy do Dobrej b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. umiark. b.d. b.d. 14. Widawa ujście do Odry Widawa od Dobrej do Odry umiark. dobry zły b.d. b.d. b.d. dobry poniżej st. dobrego ZŁY Dobra ujście do Widawy Dobra Topór ujście do Dobrej Topór b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. umiark. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. umiark. b.d. b.d. 83

86 Ocena wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia Ocenę jakości wód powierzchniowych służących jako źródło wody pitnej dla mieszkańców Wrocławia prowadzi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Kryteria i sposób dokonywania tej oceny wynika z rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. nr 204, poz. 1728). Zgodnie z tym rozporządzeniem, wyróżniono następujące kategorie jakości tych wód: A1 wody wymagające prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji, A2 wody wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji i dezynfekcji (chlorowanie końcowe), A3 wody wymagające wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowanie, chlorowanie końcowe), N.s wody niespełniające kryteriów dla powyższych kategorii. Jednocześnie w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U ) określono w załącznikach nr 7 i 8 sposób klasyfikacji stanu (lub potencjału) ekologicznego obszarów chronionych będących jednolitymi częściami wód przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Przyjmuje się, że tego typu jednolita część wód jest w bardzo dobrym lub dobrym stanie ekologicznym (osiąga maksymalny lub dobry potencjał ekologiczny), jeśli jednocześnie spełnia wymogi określone dla wcześniej wymienionego stanu (lub potencjału) ekologicznego i wymogi określone dla kategorii A1 i A2, a poziom zanieczyszczeń mikrobiologicznych nie przekracza kategorii A3. Ponieważ jednak zacytowane rozporządzenie obowiązuje od 14 grudnia 2011 roku, podane zasady mogą być stosowane do oceny jakości wód za rok W przypadku Wrocławia ocena wód wykorzystywanych do zaopatrywania ludności w wodę do spożycia dotyczyła jednego punktu pomiarowego o nazwie Oława - poniżej mostu Siechnice (Mokry Dwór) dla ujęcia wody Czechnica - wynika to ze specyfiki systemu zaopatrywania Wrocławia w wodę, który zostanie szerzej opisany w dalszej części opracowania. W tabeli 12 przedstawiono wyniki oceny jakości wód powierzchniowych ujmowanych dla zaopatrzenia Wrocławia w wodę do spożycia w latach Z danych dotyczących analizowanego okresu wynika, że wskaźnikami decydującymi o klasyfikacji wód były przede wszystkim mangan oraz wskaźniki mikrobiologiczne. Pozostałe parametry odpowiadały kategorii A1 i A2. W roku 2009 za klasyfikację wód w kategorii A3 odpowiadała zawartość ogólnego węgla organicznego (OWO) oraz nasycenie tlenem, co wskazuje na charakterystyczny dla tej kategorii poziom substancji organicznych i na okresowe pogorszenie się warunków tlenowych w rzece. Indeks fenolowy, który w roku 2008 był jednym ze wskaźników decydujących o klasyfikacji wód w kategorii A3, w roku 2011 odpowiadał klasie A1. Powtarzające się przekroczenia stężeń manganu nie są spowodowane antropogenicznymi źródłami zanieczyszczeń, ale wynikają ze składu podłoża [52]. 84

87 Tabela 12. Wyniki oceny stanu wód powierzchniowych ujmowanych dla zaopatrzenia Wrocławia w wodę do spożycia [51] Punkt pomiarowy Oława - pon. m. Siechnice (Mokry Dwór) Rok Kategoria 2011 A3 Parametry fizykochemiczne Wskaźniki decydujące o kat. A3 lub poza A3 zapach, mangan, substancje pow. czynne anionowe Parametry mikrobiolol. Kategoria A A3 mangan A A3 OWO, nasycenie tlenem A A3 mangan, indeks fenolowy obecność bakterii z rodzaju Salmonella 2007 b.d. b.d. b.d A3 mangan b.d A2 n.d. b.d A2 n.d. b.d. Niezbyt korzystnie wyglądają wyniki badań bakteriologicznych wód w opisywanym punkcie pomiarowym - w ostatnich latach odpowiadały kategorii A3 ze względu na liczbę bakterii grupy coli typu kałowego. W 2008 r. zaobserwowano pogorszenie stanu sanitarnego wód - wykryto obecność bakterii z rodzaju Salmonella oraz wzrost ilości bakterii grupy coli Ocena zagrożenia wód powierzchniowych eutrofizacją Pojęcie eutrofizacja oznacza wzbogacenie wody składnikami odżywczymi, szczególnie związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost fitoplanktonu (glonów i innych drobnych roślin unoszących się w toni wodnej), co jest przyczyną niepożądanych zakłóceń równowagi wśród organizmów żyjących w wodzie oraz jakości danych wód. Skutkami eutrofizacji są: masowy rozwój fitoplanktonu ( zakwit wód ), co zmniejsza przeźroczystość wody oraz często powoduje jej zanieczyszczenie substancjami wydzielanymi przez fitoplankton, zanik właściwej dla danego cieku (zbiornika) fauny i flory, co jest spowodowane niedoborem światła oraz tlenu w warstwie przydennej, wyczerpanie zasobów tlenu w warstwie przydennej powoduje również zachodzenie beztlenowych procesów chemicznych (amonifikacja, denitryfikacja, powstawanie siarkowodoru), co dodatkowo pogarsza stan wód. Jedną z najważniejszych przyczyn nadmiernej trofii wód jest zanieczyszczenie związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz substancjami pochodzącymi ze ścieków komunalnych. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu opracował ocenę eutrofizacji rzek w jednolitych częściach wód położonych na terenie miasta. W tabeli 13 przedstawiono wyniki tej oceny. 85

88 Tabela 13.Wyniki oceny eutrofizacji JCWP na terenie Wrocławia w latach [53] Kod JCWP Nazwa JCWP Czy JCW występuje w obszarze wrażliwym na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniem: ze źródeł rolniczych ze źródeł komunalnych Ogólna ocena Wskaźniki decydujące o ocenie PLRW Odra od Małej Panwi do granic Wrocławia PLRW Odra w granicach Wrocławia PLRW Trzciana PLRW Ługowina PLRW Oława od Gnojnej do Odry NIE TAK TAK fosforany NIE TAK TAK fosfor ogólny, fosforany NIE TAK TAK BZT 5, OWO, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot ogólny, fosfor ogólny, fosforany NIE TAK TAK BZT 5, azot Kjeldahla NIE TAK TAK chlorofil a, fosforany PLRW Zielona PLRW Brochówka LRW Ślęza od Małej Ślęzy do Odry PLRW Kasina PLRW Bystrzyca od Strzegomki do Odry PLRW Strzegomka od Pełcznicy do Bystrzycy NIE TAK TAK NIE TAK TAK NIE TAK TAK NIE TAK TAK NIE TAK TAK NIE TAK TAK azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny, fosforany BZT 5, azot amonowy, azot Kjeldahla, fosfor ogólny, fosforany chlorofil a, fosfor ogólny, fosforany OWO, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny, fosforany chlorofil a, azot Kjeldahla, fosfor ogólny, fosforany chlorofil a, azot Kjeldahla, azot azotanowy, fosfor ogólny, fosforany PLRW Widawa od Oleśnicy do Dobrej PLRW Widawa od Dobrej do Odry NIE TAK TAK fosforany NIE TAK TAK chlorofil a, azot azotanowy, fosfor ogólny, fosforany PLRW Dobra od Jagodnej do Widawy NIE TAK TAK BZT 5, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny, fosforany 86

89 Ocena eutrofizacji przeprowadzona została na podstawie wyników monitoringu uzyskanych w latach Uwzględnia wskaźniki biologiczne (fitoplankton, fitobentos) oraz wskaźniki fizykochemiczne: BZT 5, OWO (ogólny węgiel organiczny), azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny, fosforany. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz z Wytycznymi do oceny eutrofizacji wód za lata Głównego Inspektora Ochrony Środowiska przyjęto założenie, że woda zanieczyszczona i oceniona jako eutroficzna, nie osiąga stanu dobrego. Z przedstawionych danych wynika, że wszystkie jednolite części wód poddane ocenie są zeutrofizowane, a źródłem związków troficznych są zanieczyszczenia pochodzenia komunalnego. O wyniku oceny najczęściej decydowały przekroczenia w grupie parametrów fizykochemicznych: fosforany, fosfor ogólny, azot Kjeldahla oraz azot ogólny Ocena przydatności wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych Monitoringiem przydatności wód powierzchniowych będących środowiskiem ryb w warunkach naturalnych objęto te jednolite części wód, które zostały wyznaczone jako obszary ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie lub znajdują się w obrębie tych obszarów i w których stwierdzono występowanie chronionych gatunków ryb. Zakres, częstotliwość i metody badań określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. Nr 176, poz. 1455). W tabeli 14 przedstawiono wyniki monitoringu przydatności wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych prowadzonego przez WIOŚ w latach Tabela 14. Wyniki oceny przydatności wód do bytowania ryb na terenie Wrocławia w latach [54] Nazwa punktu pomiarów. Nazwa JCW Odra powyżej m. Wrocławia Odra od Małej Panwi do granic Wrocławia Ślęza ujście do Odry Ślęza od Małej Ślęzy do Odry Bystrzyca ujście do Odry Bystrzyca od Strzegomki do Odry Rok oceny Ogólna ocena Wskaźniki decydujące o ocenie 2011 nieprzydatne zawiesina 2011 nieprzydatne amoniak niejonowy 2010 nieprzydatne zawiesina, BZT 5, azotyny, fosfor og. Strzegomka ujście do Bystrzycy Strzegomka od Pełcznicy do Bystrzycy 2010 nieprzydatne zawiesina, BZT 5, amoniak, azotyny, fosfor og. Widawa ujście do Odry Widawa od Dobrej do Odry 2011 przydatne n.d. Z powyższego zestawienia wynika, że spośród jednolitych części wód wyznaczonych do objęcia oceną przydatności do bytowania ryb w warunkach naturalnych na terenie Wrocławia, jako przydatne oceniono jedynie wody JCW Widawa od Dobrej do Odry. 87

90 Zbiorniki wodne we Wrocławiu W ciągu wieków historii miasta prowadzono liczne prace hydrotechniczne, polegające na przebudowie istniejącego układu koryt rzecznych i budowie kanałów. Również i same rzeki w sposób naturalny zmieniały swój bieg. Efektem tych przemian są liczne starorzecza, które często przetrwały w formie niewielkich stawów i oczek wodnych. Wśród śladów starorzeczy odrzańskich, które przetrwały do czasów współczesnych można wymienić: Czarną Wodę - ciek między osiedlami Zalesie i Zacisze i w rejonie osiedla Swojczyce, pozostałość po jednym z ramion Odry, stawy w Parku Stanisława Tołpy, w Ogrodzie Botanicznym i w Parku Szczytnickim, użytek ekologiczny Łacha Farna w Janówku, użytek ekologiczny w Nowej Karczmie, starorzecze Odry w Kozanowie, starorzecze Odry na Wyspie Opatowickiej, Staw Swojczycki. Starorzecza powstały również w wyniku przekształceń koryt mniejszych cieków. Szczególnie liczne starorzecza można istnieją w dolinie rzeki Bystrzycy, zwłaszcza w obrębie Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy. Poza starorzeczami, do wód stojących na terenie Wrocławia zalicza się tylko niewielkie stawy oraz dość liczne glinianki - powstałe w wyniku eksploatacji złóż glin do produkcji ceramiki, a także osadniki na polach irygacyjnych miasta oraz zbiorniki na terenach wodonośnych Wrocławia w dolinie Odry i Oławy. Wody stojące na terenie Wrocławia nie były w analizowanym okresie poddawane ocenie jakości Zagrożenia dla wód powierzchniowych W ciągu ostatnich lat, w wyniku konsekwentnych działań zmierzających do poprawy jakości wód powierzchniowych na terenie dorzecza, obserwuje się korzystne zmiany w tym zakresie. Wskazują na to stopniowo poprawiające się wyniki badań wód prowadzonych przez WIOŚ. Ogromne znaczenie mają tu działania podejmowane przez samorządy gminne, zmierzające do uporządkowania gospodarki ściekami komunalnymi na terenie zlewni rzek przepływających przez Wrocław. Niemniej, wciąż istnieje zagrożenie nieosiągnięcia do 2015 roku dobrego stanu wód tych JCWP, dla których nie określono derogacji w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry. Szczególną troskę budzi fakt, że wszystkie JCWP na terenie Wrocławia wykazują cechy wód eutroficznych, a zawarte w tych wodach związki biogenne są pochodzenia komunalnego. Powyższe oznacza, że szybsza poprawa stanu wód na terenie Wrocławia jest możliwa pod warunkiem znaczącego zmniejszenia ładunków związków biogennych wprowadzanych do wód powierzchniowych zarówno na terenie Miasta, jak i na terenie gmin położonych w wyższych częściach zlewni rzek przepływających przez Wrocław. Szczególnie ważne, z punktu widzenia interesów Miasta, byłoby przyśpieszenie tych procesów w zlewni rzek Oławy i Nysy Kłodzkiej, które stanowią źródło wody do picia dla wrocławian. Jednym z istotnych czynników kształtujących koszty uzdatniania wody jest bowiem jakość pobieranych wód. Mimo stopniowej poprawy jakości wód pobieranych do celów zaopatrzenia Wrocławia w wodę, wciąż są klasyfikowane w kategorii A2, i decydują o tym zanieczyszczenia wprowadzane ze ściekami komunalnymi (OWO, wskaźniki 88

91 mikrobiologiczne). Co istotne, poprawie uległy wskaźniki związane z zanieczyszczeniami przemysłowymi (np. indeks fenolowy). Sytuacja w tym zakresie należy do o tyle złożonych, że Samorząd Wrocławia nie posiada instrumentów prawnych umożliwiających egzekwowanie od gmin zlokalizowanych w zlewni Oławy i Nysy Kłodzkiej szybszego i skuteczniejszego działania w celu ograniczania zanieczyszczania tych rzek, mimo że stanowią one praktycznie jedyne źródło wody do spożycia dla Wrocławia. Należy pamiętać, że szczególne zagrożenie dla jakości wód powierzchniowych stanowią powodzie. O ile na skutek wyższych stanów wód ich jakość może się nawet poprawić (co jest związane z większym stopniem rozcieńczenia zanieczyszczeń wodą), o tyle zalanie obszarów mocno zainwestowanych, na których są zlokalizowane instalacje zaliczane do mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (takich jak składowiska odpadów) bądź zakładów o zwiększonym lub dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej grozi bardzo poważnym zanieczyszczeniem wód powierzchniowych. W przypadku Wrocławia zagrożenie to musi bezwzględnie być brane pod uwagę Wody podziemne Wody podziemne we Wrocławiu Na obszarze Wrocławia i jego okolic wody podziemne rozpoznano w piętrach wodonośnych: czwartorzędowym, neogeńskim i triasowym. Sobol i in. opisują warunki hydrogeologiczne Wrocławia i okolic w następujący sposób [55]. Czwartorzędowe piętro wodonośne występuje na większości obszaru aglomeracji wrocławskiej, za wyjątkiem południowo-zachodniej części, gdzie występuje brak utworów czwartorzędu. Zawodnienie formacji czwartorzędowej związane jest z występowaniem osadów piaszczysto-żwirowych pochodzenia glacjalnego, fluwioglacjalnego i rzecznego, które stanowią najłatwiej dostępny zbiornik wód podziemnych. Miąższość tego piętra waha się od 5 do 30 m. Zwierciadło wody leży swobodnie na głębokości poniżej 5 m. Wydajność potencjalna waha się od 10 do 90 m 3 /h. W południowej części miasta zasobność wód podziemnych jest mniejsza. Użytkowe piętro wodonośne jest tam położone na głębokości ponad 15 m, a zwierciadło wody ma charakter naporowy. Występowanie neogeńskiego piętra wodonośnego jest związane z obecnością piaszczysto-żwirowych przeławiceń i soczew w obrębie osadów ilastych. Jego wody są eksploatowane na potrzeby komunalne w zachodniej części miasta (ujęcie Leśnica). W piętrze neogeńskim wyróżniono dwa poziomy: górny i dolny, charakteryzujące się różnymi parametrami reżimu naporowego i nieco innym składem chemicznym wód. Głębokość zalegania górnego poziomu piętra neogeńskiego przekracza nawet 100 m głębokości. Łączna miąższość poziomu waha się od kilku do kilkunastu metrów. Wydajności pojedynczych studni eksploatujących górny poziom piętra neogeńskiego wynoszą ok. 70 m 3 /h. Poziom dolny z kolei na przeważającym obszarze aglomeracji wrocławskiej jest wykształcony w postaci dwóch warstw wodonośnych. Charakteryzuje się naporowym reżimem wód podziemnych. Utwory wodonośne tworzą piaski pylaste z przejściami do piasków drobnoziarnistych o łącznej miąższości od kilku do 20 m. Wydajności potencjalne pojedynczych otworów studziennych są niższe niż w przypadku poziomu górnego i przeciętnie wynoszą m 3 /h. Piętro wodonośne triasu stanowią wody szczelinowo-krasowe w utworach wapienia muszlowego oraz pstrego piaskowca. Występowanie utworów wapienia muszlowego jest ograniczone do wschodniej części Wrocławia. Od południa zasięg wyznaczają wychodnie podkenozoiczne oraz założenia tektoniczne monokliny przedsudeckiej. Sumaryczna miąższość utworów zawodnionych waha się od 50 do 150 m, a większe miąższości, rzędu 89

92 m, związane są ze strefami spękań tektonicznych. Głębokość zalegania poziomu wodonośnego wapienia muszlowego wynosi ok. 200 m w strefie wychodni podkenozoicznych i zwiększa się ku północy. W rejonie Wrocławia panują warunki artezyjskie - zwierciadło wód podziemnych, nawiercone na głębokości ok m, stabilizowało się ok m powyżej powierzchni terenu. Najbardziej zasobne fragmenty użytkowych poziomów wód podziemnych zostały zaliczone do głównych zbiorników wód podziemnych - GZWP. Na terenie Wrocławia oraz w jego pobliżu wydzielono trzy Główne Zbiorniki Wód Podziemnych: GZWP nr Subzbiornik Prochowice-Środa Śląska, GZWP nr Pradolina Odry i GZWP nr Zbiornik Oleśnica. Orientacyjną lokalizację tych zbiorników pokazano na rysunku 8. GZWP Oleśnica pokazano z uwagi na fakt, że zbiornik ten wytypowano jako potencjalne perspektywiczne źródło wody pitnej dla Wrocławia. Rysunek 8. Lokalizacja Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w rejonie Wrocławia [56]. GZWP nr 320 Pradolina Odry ma główne znaczenie użytkowe dla miasta. Jest to zbiornik czwartorzędowy o powierzchni 231 km 2 i zasobach odnawialnych m 3 /d. W jego obrębie znajdują się główne tereny wodociągowe Wrocławia wraz ze stawami infiltracyjnymi i barierami studni. Wody powierzchniowe infiltrują do czwartorzędowego piętra wodonośnego występującego w osadach piaszczysto-żwirowych plejstoceńskich tarasów akumulacyjnych. Piętro to charakteryzuje się zwierciadłem swobodnym o bardzo płytkim zaleganiu. Miąższość utworów wodonośnych waha się od 5 do 15 m. W całym obszarze GZWP 320 to piętro wodonośne jest pozbawione jakiejkolwiek warstwy izolującej, co powoduje jego dużą wrażliwość na zanieczyszczenia. GZWP nr 319 Subzbiornik Prochowice-Środa Śląska obejmuje fragment górnego piętra wodonośnego neogenu. Północna część zbiornika charakteryzuje się artezyjskim reżimem wód podziemnych. Odpływ przebiega w kierunku Odry, która jest lokalną bazą drenażu. Obszar zbiornika wynosi 378,4 km 2, a zasoby dyspozycyjne wynoszą m 3 /d. Warstwy wodonośne mają miąższość m. GZWP nr 322 Zbiornik Oleśnica jest zbudowany z czwartorzędowych osadów piaszczystych pochodzenia fluwioglacjalnego oraz sandrowego. Miąższość utworów zawodnionych jest zmienna, waha się w przedziale m. Powierzchnia zbiornika wynosi 231 km 2, zasoby dyspozycyjne wynoszą m 3 /d. Obszar zbiornika obejmuje 90

93 wodonośne struktury Oleśnicy i Nieciszowa, które zostały wytypowane jako perspektywiczny obszar wodonośny dla zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia. W odniesieniu do wód podziemnych podstawowymi celami Ramowej Dyrektywy Wodnej są ochrona i poprawa stanu wód podziemnych oraz zaopatrzenie ludności w wodę dobrej jakości. Osiągnięcie tych celów mają zapewnić działania w jednostkowych obszarach, tzw. jednolitych częściach wód podziemnych (JCWPd). Zgodnie z zasadami określonymi w Ramowej Dyrektywie wodnej, stan wód podziemnych określa się na podstawie wyników oceny stanu ilościowego i stanu chemicznego tych wód. Dla obszarów JCWPd utworzono system monitoringu - sieć obserwacyjno-badawczą wód podziemnych, w skład której wchodzą punkty monitoringu położenia zwierciadła wody (monitoring ilościowy) i monitoringu chemicznego (monitoring jakościowy). Badania prowadzone są w sieci krajowej w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Monitoring stanu chemicznego wód prowadzony jest w sieciach monitoringu: diagnostycznego, operacyjnego i badawczego. Celem monitoringu jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód podziemnych, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń w skali kraju, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych. Wrocław znajduje się na obszarze dwóch JCWPd: nr 93 i 114. Na terenie miasta punkt pomiarowy znajduje się tylko dla JCWPd nr 114. W tabeli 15 przedstawiono najważniejsze dane dotyczące JCWPd nr 93 i 114 pochodzące z Planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry, a na rysunku 9 przedstawiono ich orientacyjny zasięg. Tabela 15. Jednolite części wód podziemnych na obszarze Wrocławia [47] Europejski kod JCWPd Nazwa JCWPd ilościowego Ocena stanu chemicznego Ocena ryzyka Derogacje Uzasadnienie derogacji PLGW dobry dobry niezagrożone brak nie dotyczy PLGW dobry dobry niezagrożone brak nie dotyczy 91

94 Rysunek 9. Granice jednolitych części wód podziemnych w rejonie Wrocławia [57]. Warto w tym miejscu wspomnieć, że powyższy podział JCWPd najprawdopodobniej będzie obowiązywał do końca roku W konsekwencji weryfikacji liczby i granic JCWPd wykonanej przez Państwową Służbę Hydrogeologiczną (PSH) opracowano projekt nowego podziału podziemnych części wód. Zgodnie z tym podziałem Wrocław znajduje się na obszarze trzech JCWPd: 96, 108 i Jakość wód podziemnych Badania stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych prowadzi się w ramach monitoringu diagnostycznego, którym są objęte wszystkie jednolite części wód podziemnych, oraz monitoringu operacyjnego, który dotyczy jednolitych części wód podziemnych zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu. W przypadku JCWPd na terenie Wrocławia prowadzono wyłącznie monitoring diagnostyczny. Na terenie Wrocławia monitoring wód podziemnych jest prowadzony przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu oraz przez Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy (monitoring krajowy). Na terenie Wrocławia zlokalizowane są dwa punktów kontrolno-pomiarowych w ramach sieci monitoringu wód podziemnych. Dla lepszego zobrazowania stanu wód podziemnych we Wrocławiu w niniejszym opracowaniu uwzględniono również wyniki punktów pomiarowych położonych poza granicami administracyjnymi Wrocławia. Dane dotyczące 92

95 uwzględnionych punktów monitoringu wód podziemnych zestawiono w tabeli 16, a na rysunku 10 pokazano ich orientacyjną lokalizację. Tabela 16. Punkty kontrolno-pomiarowe dla badań wód podziemnych w okolicach Wrocławia [58] Lp. Instytucja Nr punktu Miejscowość Nr JCWPd Rodzaj monitoringu 1 WIOŚ we Wrocławiu 3 Kąty Wrocławskie 114 diagnostyczny 2 WIOŚ we Wrocławiu 5 Nadolice Wielkie 93 diagnostyczny 3 WIOŚ we Wrocławiu 10 Św. Katarzyna 114 diagnostyczny 4 WIOŚ we Wrocławiu 20 Wrocław-Leśnica 93 diagnostyczny 5 PIG 323 Małkowice 114 krajowy 6 PIG 643 Wrocław 114 krajowy Rysunek 10. Lokalizacja punktów pomiarowych państwowego monitoringu środowiska dla wód [49]. W tabeli 17 przedstawiono wynik oceny jakości wód podziemnych w rejonie Wrocławia, badanych w ramach monitoringu diagnostycznego przez WIOŚ w 2010 i w 2011 roku. 93

96 Tabela 17. Wyniki oceny jakości wód podziemnych w roku 2010 i 2011[59] Punkt Miejscowość JCWPd Rok mg NO 3 - /l Klasa Wskaźniki w klasie: III IV V 3 Kąty Wrocławskie <0,5 II Fe 2011 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 5 Nadolice Wielkie <0,5 II PO4,Ca,HCO b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 10 Św. Katarzyna ,81 IV Cl,HCO3,Fe Se,SO4,Ca Mn 2011 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 20 Wrocław- Leśnica <0,5 III temp, Cl, PO4,HCO3, SO4,Ca, 2011 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 323 Małkowice b.d. b.d. b.d. b.d. b.d b.d. III HCO3 temp. 643 Wrocław V Ca,HCO3 Cd, SO4 NO 3, Mg, K V temp., F, Ca, HCO3 NO3, K Na podstawie otrzymanych wyników można stwierdzić, że wody podziemne w badanych punktach (zlokalizowanych we Wrocławiu i w miejscowościach sąsiadujących) mają zróżnicowaną jakość. W dwóch punktach pomiarowych stwierdzono wody dobrej jakości (II klasa), w dwóch - zadowalającej (III klasa), w jednym punkcie pomiarowym stwierdzono niezadowalającą jakość (IV klasa) i również w jednym - złą (V klasa). Wody w JCWPd 93 generalnie miały lepszą jakość (II i III klasa) - wody o słabym stanie chemicznym stwierdzono w punktach kontrolno-pomiarowych dla JCWPd Jakość wód podziemnych wokół obiektów stanowiących potencjalne źródła zanieczyszczeń W latach WIOŚ prowadził również badania jakości wód podziemnych wokół źródeł zanieczyszczeń stanowiących potencjalne zagrożenie dla tych wód. Celem tego monitoringu było określenie wpływu obiektu na środowisko wód podziemnych lub wskazanie kierunków zachodzących zmian [60]. Poniżej wymieniono objęte badaniami obiekty na terenie Wrocławia, wskazano liczbę punktów pomiarowych (piezometrów) i rok wykonania badań w obiekty analizowanym okresie: Pola Irygowane w Osobowicach (5 punktów pomiarowych; rok 2010), Obszar działalności Przedsiębiorstwa Oczyszczania Wód i Ziemi Sp. z o.o. POWIZ - teren stacji Wrocław-Brochów (3 punkty pomiarowe; rok 2010), Tereny wodonośne Wrocławia (5 punktów pomiarowych; rok 2010 i 2011), Zrekultywowane składowisko odpadów Z.Ch. Złotniki S.A. (3 punkty pomiarowe, rok 2011), Terminal paliw PKN Orlen SA (4 punkty pomiarowe; rok 2011), Składowisko odpadów Maślice we Wrocławiu (3 punkty pomiarowe; rok 2011). 94

97 Pola Irygacyjne w Osobowicach Obiekt ten powstał w 1881 roku. Jego dzierżawiona powierzchnia wynosi obecnie ok ha. Oczyszczone na kratach i piaskowniku w Pompowni Port Północ ścieki ogólnospławne przesyłane są w kierunku Pól Irygacyjnych. Tam systemem kanałów rozprowadzane do XII osadników, a następnie rowami rozprowadzane po powierzchni kwater zalewowych. Po przejściu przez grunt oczyszczony ściek odbierany jest systemem drenaży i kierowany do odbiornika. Odpływ z całego systemu skierowany jest do Odry. W chwili obecnej trwają prace nad określeniem docelowego sposobu zagospodarowania Pól Irygacyjnych Osobowice. Wody podziemne do badań pobrano w 2010 roku z 5 piezometrów (P15, P43, P30, P18, P36), wchodzących w skład sieci obserwacyjnej na Polach Irygacyjnych. Badane wody charakteryzowały się niezadowalającą (klasa IV) - P43, P30, P18, P36 i zadowalającą jakością (klasa III) - P15. O niezadowalającej jakości wód zadecydowały wskaźniki: jon amonowy, rtęć, OWO, odczyn. Reasumując, dobry stan chemiczny wód wykazano w piezometrze P15, a słaby - w piezometrach P43, P30, P36 i P18. Obszar działalności Przedsiębiorstwa Oczyszczania Wód i Ziemi Sp. z o.o. - teren stacji Wrocław-Brochów Zakład jest położony w dzielnicy Krzyki na terenie stacji PKP Wrocław-Brochów. Powierzchnię terenu stanowi płyta betonowa, w części perforowana w celu napowietrzania (płyta do bioremediacji). Płyta jest instalacją zaliczoną do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko. Na płycie są prowadzone procesy przetwarzania odpadów. Odpady są stabilizowane chemicznie za pomocą wapna i innych dodatków. Płyta do remediacji zanieczyszczeń oraz zbiornik odcieków zostały uszczelnione geomembraną. Odcieki spływają z płyty remediacyjnej do zbiornika, z którego są przepompowywane do zbiorników separacyjnych. Wody gruntowe spływają w kierunku południowo-wschodnim. Badany teren położony jest w zlewni rzeki Oławy. Wody podziemne do badań pobrano w 2010 roku z 3 piezometrów rozmieszczonych wokół płyty remediacyjnej. W wyniku badań zaliczono je do wód złej jakości (klasa V), o czym zadecydowało stężenie jonu amonowego, WWA, ołowiu, OWO. Stan chemiczny badanych wód uznać można za słaby. Tereny wodonośne Wrocławia Wrocławskie tereny wodonośne są położone w południowo-wschodniej części Wrocławia i na terenie gminy Siechnice wzdłuż lewego brzegu rzeki Oławy. Obszar ten o powierzchni około 1026 ha już pod koniec XIX wieku został przeznaczony do uzdatniania wody. Jego wykorzystywanie do tych celów możliwe było dzięki pokryciu terenu siecią rowów, kanałów i stawów infiltracyjnych oraz pompowni wody. Pierwsze studnie poborowe i rurociągi powstały tu w latach Podłoże stanowią utwory przepuszczalne, żwirowo-piaskowe, czwartorzędowe o miąższości warstwy wodonośnej do 13 m. Badaniom poddano w 2010 roku próbki wód podziemnych z 5 piezometrów. W piezometrach P5, P8, P15 i P23 stwierdzono niezadowalającą jakość wód (klasa IV). O tej klasyfikacji zadecydowało przekroczenie dopuszczalnych stężeń jonu amonowego, 95

98 manganu i żelaza. W piezometrze PVIII 11 stwierdzono zadowalającą jakość wód (klasa III). O klasyfikacji zadecydowało stężenie manganu, jonu amonowego i żelaza. Reasumując, w 2010 r. stan chemiczny wód piezometrów P15, P5, P8, P23 uznać można było za słaby, a P VIII 11 - za dobry. W 2011 roku badaniom poddano również próbki z 5 piezometrów. W piezometrze P16 stwierdzono zadawalającą jakość wód (klasa III). O takiej klasyfikacji zadecydowało stężenie azotynów. W informacji opracowanej przez WIOŚ we Wrocławiu stwierdzono, że stosunku do badań w 2009 roku nastąpiło pogorszenie jakości wód w tym piezometrze z klasy I do III. W piezometrach P15, P5 i P8 stwierdzono niezadowalającą jakość wód (klasa IV), podobnie jak w poprzednich latach. W 2011 roku zadecydowało o tym przekroczenie dopuszczalnego stężenia jonu amonowego, manganu i żelaza. W przypadku piezometru P23 stwierdzono poprawę jakości wód z wód niezadowalającej jakości (klasa IV) w 2010 roku do wód dobrej jakości (klasa II). Reasumując, w 2011 roku stan chemiczny wód pobranych z piezometrów P15, P5, P8 uznać można za słaby, a P 16 i P23 - za dobry. Zrekultywowane składowisko odpadów Z.Ch. Złotniki S.A. Zakłady Chemiczne Złotniki S.A. są położone są na terenie dzielnicy Fabryczna przy ulicy Żwirowej. Od zachodu i północy Zakład sąsiaduje z doliną i korytem rzeki Bystrzycy. Składowisko odpadów poprodukcyjnych Zakładów znajduje się na terenie przedsiębiorstwa, w sąsiedztwie doliny i rzeki Bystrzycy. Odpady poprodukcyjne były deponowane na składowisku praktycznie od początku istnienia Zakładów. Spływ wód podziemnych pierwszego poziomu odbywa się w kierunku doliny i koryta rzeki Bystrzycy, stanowiącej lokalną bazę drenażu tego rejonu. W 2011 roku pobrano do badań próbki wód podziemnych z 3 piezometrów (P1, P4, P5), rozmieszczonych wokół składowiska. Badane wody zaklasyfikowano do wód niezadowalającej (klasa IV) piezometr P1 i złej jakości (klasa V) piezometry P4 i P5. Zadecydowały o tym wskaźniki: siarczany, WWA, OWO, przewodność elektrolityczna, jon amonowy, siarczany, glin, kadm, miedź, mangan. Stan chemiczny badanych wód uznać można za słaby. Terminal Paliw PKN Orlen SA Terminal Paliw jest zlokalizowany we wschodniej części miasta Wrocławia przy ulicy Swojczyckiej. W północnej części Terminalu znajdują się instalacje przeznaczone do magazynowania paliw i czynności dystrybucyjnych. Po południowej stronie mieści się zakładowa oczyszczalnia ścieków. Od strony południowej Terminal graniczy z terenami Kanału Żeglownego rzeki Odry. Podstawową działalnością Terminalu jest obrót paliwami poprzez ich przyjmowanie w relacji cysterny kolejowe - zbiorniki, rurociąg dalekosiężny DN zbiorniki i wydawanie ich odbiorcom w relacji zbiorniki - autocysterny. W 2011 roku pobrano do badań próbki z 4 piezometrów, zlokalizowanych na terenie Terminalu. W piezometrze P6 i P14 stwierdzono występowanie wód złej jakości (klasa V). Zadecydowało o tym stężenie jonu amonowego, OWO oraz stężenie substancji ropopochodnych i WWA. W piezometrze P17 i P18 stwierdzono wody niezadowalającej jakości (klasa IV). O takiej klasyfikacji zadecydowało stężenie OWO i substancji ropopochodnych. Z przeprowadzonych badań wynika, że stan chemiczny wód pobranych z piezometrów na terenie Terminalu uznać można za słaby. 96

99 Składowisko odpadów Maślice Składowisko odpadów Maślice jest zlokalizowane na holoceńskiej terasie zalewowej rzeki Odry, na lewym jej brzegu. W sąsiedztwie składowiska przebiega wał przeciwpowodziowy. Eksploatację składowiska zakończono w 2000 roku. Kubatura zgromadzonych odpadów wynosi 2,4 mln m 3. Do chwili zamknięcia składowisko to było jednym z trzech największych w Polsce (powierzchnia 11,6 ha, wysokość bryły 45 m). W roku 2008 roku zakończono rekultywację składowiska. Odpływ wód podziemnych odbywa się w kierunku rzeki Odry, która wykazuje w tym obszarze charakter drenujący. W 2011 roku zbadano próbki wód podziemnych pobrane z trzech piezometrów. Wody z piezometru P12, zlokalizowanego na kierunku napływu wód na składowisko, zaliczono do klasy III (wody zadowalającej jakości). O takiej klasyfikacji zadecydowało stężenie OWO w klasie IV. Wody z piezometrów P9 i P11, położonych na kierunku spływu wód z obiektu, zaliczono do wód niezadowalającej jakości (klasa IV). O klasyfikacji zadecydowała przewodność elektrolityczna, OWO, stężenie jonów amonowych. W poprzednich badaniach stwierdzono tu występowanie wód złej jakości (klasa V). Stan chemiczny wód pobranych z piezometru P12 można uznać za dobry, a P11 i P9 za słaby. Podsumowując, przeprowadzone badania wód podziemnych wokół obiektów narażonych na bezpośrednie oddziaływanie zanieczyszczeń komunalnych i przemysłowych oraz wokół obiektów stanowiących potencjalne źródło zagrożenia środowiska potwierdziły zanieczyszczenie wód podziemnych. Porównanie wyników badań z wynikami otrzymanymi w latach poprzednich wskazała na utrzymujący się słaby stan chemiczny wód podziemnych wokół tych obiektów Zagrożenia dla wód podziemnych Mimo że wiele wyników badań prowadzonych w ramach monitoringu wód podziemnych wskazuje na ich dobry stan, a z Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry wynika, że JCWPd na terenie Wrocławia nie są zagrożone nieosiągnięciem dobrego stanu do 2015 roku, to jednak zasoby wód podziemnych wymagają starannej ochrony. Ich jakość może ulec pogorszeniu na skutek wpływu zanieczyszczeń wielkoobszarowych, liniowych i punktowych. Źródłem zanieczyszczeń wielkoobszarowych jest emisja pyłów i gazów pochodzących z przemysłu, energetyki oraz transportu oraz nawożenie użytków rolnych. Ładunki zanieczyszczeń infiltrują w głąb ziemi wraz z opadami atmosferycznymi, powodując zanieczyszczanie płytkich poziomów wodonośnych w utworach czwartorzędowych. Liniowymi źródłami zanieczyszczeń są drogi i linie kolejowe oraz rurociągi: system kanalizacyjny, gazociągi i ropociągi. Istotnym źródłem zanieczyszczeń mogą być wody powierzchniowe - ładunki zanieczyszczeń wprowadzane wraz ze ściekami komunalnymi i przemysłowymi do wód powierzchniowych mogą stopniowo migrować do wód podziemnych, zagrażając ich jakości. Źródła te mają szczególne znaczenie we Wrocławiu. Punktowymi źródłami zanieczyszczeń są przede wszystkim składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych, magazyny i stacje paliw, oczyszczalnie i wyloty kanalizacji, zakłady przemysłowe. We Wrocławiu znajduje się wiele tego rodzaju obiektów na stosunkowo niewielkim obszarze. W bezpośrednim sąsiedztwie terenów wodonośnych Wrocławia znajdują się szczególnie groźne ogniska zanieczyszczeń - składowiska odpadów przemysłowych nieczynnej huty żelazochromu Siechnice i elektrociepłowni Czechnica. Obiekty te stwarzają realne zagrożenie skażenia wód podziemnych na ujęciu infiltracyjnym Wrocławia metalami ciężkimi [61]. Istotnym zagrożeniem dla wód 97

100 podziemnych są również komunikacyjne skażenia substancjami ropopochodnymi oraz stacje i magazyny paliw płynnych. Szczególną ochroną należy otoczyć fragment pradoliny rzeki Odry (GZWP 320), który ma szczególne znaczenie w zasilaniu ujęcia infiltracyjnego dla Wrocławia. Ważną sprawą jest także ograniczanie ruchu samochodów w rejonie terenów wodonośnych. Na obszarach struktur wodonośnych w rejonie Wrocławia należy również objąć ochroną poziomy wodonośne czwartorzędu wraz z obszarami zasilania. Główne zagrożenia dla wód podziemnych związane są z intensywną gospodarką rolną, nieuporządkowaną gospodarką ściekową i odpadami, emisją do atmosfery pyłów i gazów oraz z zanieczyszczeniami wód powierzchniowych. Dla właściwej ochrony wód podziemnych konieczne jest wyeliminowanie lub znaczące ograniczenie tych zagrożeń. W rejonie Wrocławia poziomy wodonośne o znaczeniu użytkowym są zagrożone ascenzją silnie zmineralizowanych wód z utworów permu i triasu. Eksploatacja głębiej położonych wód podziemnych powinna być prowadzona w sposób eliminujący nadmierny pobór wód [62] Podsumowanie Mimo stopniowo poprawiającej się jakości wód powierzchniowych we Wrocławiu, niezależnie od zapisów w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, w dalszym ciągu istnieje ryzyko nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWP zlokalizowanych na terenie Wrocławia. Dla wszystkich JCWP we Wrocławiu zdiagnozowano zły stan wód. Wszystkie części zostały też określone jako wody eutroficzne. Źródłem substancji biogennych są zrzuty ścieków komunalnych. Szczególnej ochrony wymaga zlewnia rzek Oławy i Nysy Kłodzkiej, stanowiących praktycznie jedyne źródło wody pitnej dla Wrocławia. Poza manganem, którego przekroczenia nie są związane z substancjami antropogenicznymi, sklasyfikowanie wód tych rzek do klasy A2 jest spowodowane zanieczyszczeniami ze źródeł komunalnych. Spośród jednolitych części wód wyznaczonych do objęcia oceną przydatności do bytowania ryb w warunkach naturalnych na terenie Wrocławia, jako przydatne oceniono jedynie wody JCW Widawa od Dobrej do Odry. Decydowały o tym wskaźniki: zawiesina, BZT 5, amoniak, azotyny, fosfor ogólny. Wody podziemne we Wrocławiu mają zróżnicowaną jakość (od II do V klasy). Wody w JCWPd 93 generalnie miały lepszą jakość (II i III klasa) wody o słabym stanie chemicznym stwierdzono w punktach kontrolno-pomiarowych dla JCWPd 114. Zagrożeniem dla jakości wód podziemnych są takie obiekty jak składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych, magazyny i stacje paliw, zakłady przemysłowe. We Wrocławiu znajduje się wiele tego rodzaju obiektów na stosunkowo niewielkim obszarze. Wyniki badań jakości wód podziemnych wokół źródeł zanieczyszczeń stanowiących potencjalne zagrożenie dla tych wód wykazują na zły stan wód podziemnych w sąsiedztwie tych obiektów. Szczególną ochroną należy otoczyć fragment pradoliny rzeki Odry (GZWP 320), który ma szczególne znaczenie w zasilaniu ujęcia infiltracyjnego dla Wrocławia. Ważną sprawą jest także ograniczanie ruchu samochodów w rejonie terenów wodonośnych. 98

101 3.3 Gospodarka wodno-ściekowa [GW-S] Zaopatrzenie w wodę Zaopatrzenie Wrocławia w wodę do spożycia opiera się na dwóch ujęciach wód rzeki Oławy i Nysy Kłodzkiej (poprzez system przerzutowy Nysa Kłodzka - Oława). Trzecie ujęcie - ujęcie wód podziemnych w Leśnicy - ma marginalne znaczenie. Woda dla Wrocławia jest zatem produkowana w trzech zakładach. Dwa z nich, korzystające z ujęcia wód powierzchniowych rzeki Oławy oraz z wód infiltracyjnych, łącznie zaspokajają ok. 99% potrzeb Miasta. Źródłem wody o podstawowym znaczeniu dla Wrocławia jest rzeka Oława i Nysa Kłodzka - w 1971 roku uruchomiono system przerzutowy umożliwiający zasilenie Oławy wodami Nysy Kłodzkiej. Początek kanału znajduje się w okolicy Michałowa. Woda jest spiętrzana za pomocą jazu, następnie płynie doprowadzalnikiem do Michałowa, gdzie za pomocą stacji pomp jest przetłaczana poprzez dział wodny podziemnym rurociągiem do otwartego kanału Nysa Kłodzka - Oława, którego długość wynosi ok. 27 km. Ujście kanału do Oławy znajduje się w rejonie miejscowości Jaczkowice. Istotne znaczenie dla systemu zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia mają dwa zbiorniki retencyjne: Otmuchów i Głębinów na rzece Nysa Kłodzka. Informacje o jakości wód ujmowanych dla zaopatrzenia Wrocławia w wodę do spożycia w latach przedstawiono wcześniej. Podmiotem odpowiedzialnym za ujmowanie, uzdatnianie i zaopatrywanie w wodę Miasta jest Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji S.A. we Wrocławiu. Schemat systemu zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia przedstawiono na rysunku 11. Kluczowym ujęciem wody dla Wrocławia jest ujęcie brzegowe wód rzeki Oławy w Czechnicy. Woda z tego ujęcia, pompowana przepompownią Czechnica zasila Zakład Produkcji Wody Mokry Dwór i ujęcie infiltracyjne zlokalizowane na terenach wodonośnych. Wody infiltracyjne są pobierane za pomocą studni poborowych i rurociągami lewarowymi kierowane do Zakładu Uzdatniania Wody Na Grobli. Same tereny wodonośne są zlokalizowane w dolinie Oławy, częściowo w południowo-wschodniej części Wrocławia i częściowo na terenie gminy Siechnice. Jest to obszar o pow ha, objęty strefą ochrony sanitarnej (m.in. obowiązuje zakaz wstępu poza osobami upoważnionymi). Na obszarze tym wybudowano niezbędną infrastrukturę techniczną: sieć rowów i kanałów o długości 21 kilometrów, 63 stawy infiltracyjne o łącznej powierzchni niemal 60 hektarów, 569 studni poborowych wraz z rurociągami, przepompowniami, obwałowaniami, drogami, jazami i śluzami. Ciekawostką jest, że mimo ciągłej wieloletniej eksploatacji tych obszarów, stanowią one cenny ekosystem z unikalnym środowiskiem przyrodniczym. Woda podczas kilkutygodniowego przebywania w gruncie jest poddawana procesom biologicznym, chemicznym i fizycznym, co powoduje jej oczyszczenie. Produkcja wody pitnej dla Wrocławia jest prowadzona w trzech zakładach: Mokry Dwór, Na Grobli i Leśnica. Zakład Uzdatniania Wody (ZUW) Mokry Dwór pracuje od 15 sierpnia 1982 r. Jest zlokalizowany na terenie gminy Święta Katarzyna. Korzysta z ujęcia wód powierzchniowych rzeki Oławy poprzez pompownię Czechnica. Zaopatruje południowowschodnie, południowe i północno-zachodnie części miasta, czyli między innymi Krzyki, Nowy Dwór i Gądów. Zakład dostarcza codziennie około tys. m 3 wody, ale jego zdolności produkcyjne są niemal dwukrotnie większe. Uzdatnianie wody przebiega z wykorzystaniem procesów koagulacji i sedymentacji, filtracji, ozonowania, sorpcji i dezynfekcji. 99

102 Rysunek 11.Schemat zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia [63]. ZUW Na Grobli rozpoczął działalność 1 sierpnia 1871 r. Korzysta z ujęcia wód nfiltracyjnych na terenach wodonośnych przez stacje pomp Świątniki i Bierzany. Zaopatruje głównie centrum i północno-wschodnią część Wrocławia. Dobowa produkcja wody w ZUW Na Grobli wynosi ok tys. m 3 wody. Uzdatnianie wody przebiega z wykorzystaniem procesów napowietrzania, filtracji, ozonowania, sorpcji i dezynfekcji. Stacja Uzdatniania Wody Leśnica ma najmniejsze znaczenie w systemie zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia: produkuje dziennie ok. 1 tys. m 3 i zaopatruje w wodę dzielnicę Leśnica i kilka okolicznych osiedli. Korzysta z ujęcia wód głębinowych (trzy studnie, m pod pow. gruntu). Uzdatnianie wody przebiega z wykorzystaniem procesów napowietrzania z odżelazianiem, filtracji pośpiesznej i powolnej oraz dezynfekcji. We Wrocławiu wyróżniono cztery strefy zasilania w wodę, zaopatrujące mieszkańców miasta: strefę zasilania Mokry Dwór, obejmującą wschodnią i południową część miasta, strefę zasilania Grobla, obejmującą Stare Miasto, południową część osiedli Różanka i Osobowice oraz część Popowic, strefę mieszaną Mokry Dwór Grobla, obejmującą obrzeże Starego Miasta i osiedla: Lipa Piotrowska, Osobowice, Różanka w północnej części miasta, 100

103 strefę mieszaną Mokry Dwór Leśnica, obejmującą osiedle Leśnica i przyległe tereny. Aktualnie całkowita długość sieci wodociągowej MPWiK wynosi km (bez przyłączy). Łączna długość sieci magistralnej wynosi 212 km, a rurociągów rozdzielczych km [63]. Średnica rurociągów wynosi od 80 do 1200 mm. W skład systemu dystrybucji wody we Wrocławiu wchodzą: magistralna sieć wodociągowa, powiązana w układzie pierścieniowym, obejmująca: o cztery rurociągi z zakładu Na Grobli : w kierunku zachodnim magistralę 1200 mm, w kierunku północnym magistralę 900 mm, w kierunku południowym magistralę 762 mm, w kierunku wschodnim magistralę 1000 mm, o dwa rurociągi z zakładu Mokry Dwór 1200 mm, łączące się odgałęzieniami z magistralą południową i wschodnią, o rurociąg z zakładu Mokry Dwór 500 mm zasilający w wodę miasto Oława i część gminy Święta Katarzyna, pompownia strefowa przy ulicy Bystrzyckiej obsługująca osiedla Nowy Dwór, Kozanów i Kuźniki, rozdzielcza sieć wodociągowa od 80 do 250 mm, zaopatrująca odbiorców wody za pośrednictwem przyłączy. Najważniejsze obiekty wrocławskiego systemu dystrybucji wody przedstawiono na rysunku 12. Rysunek 12. Najważniejsze obiekty systemu dystrybucji wody we Wrocławiu [63]. Dane pochodzące z GUS dotyczące sieci wodociągowej we Wrocławiu pokazano w tabeli 18. Woda dostarczana do sieci wodociągowej spełnia kryteria określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. nr 61 poz. 417) zmienionym rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. (Dz.U. nr 72 poz. 466) oraz dyrektywy nr 98/83/EEC z dnia 3 listopada 1998 r. o jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. 101

104 Tabela 18. Działanie systemu wodociągowego w latach [64] Wskaźnik Długość czynnej sieci rozdzielczej [km] 1 224, , , ,7 Gęstość czynnej sieci rozdzielczej [km/100 km 2 ] 418,0 422,2 428,5 431,6 Liczba przyłączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania [szt.] Woda dostarczana do wodociągu w ciągu doby [dam 3 ] b.d. 95,5 94,2 96,6 Odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej [%] 95,9 96,0 96,2 96,2 Zużycie wody z wodociągów na 1 mieszkańca rocznie [m 3 ] Wrocław: 42,5 42,3 41,5 42,8 Polska (tylko mieszkańcy miast) 36,0 36,1 35,3 35,2 Tabela 19. Jakość wody podawanej do sieci we Wrocławiu - dane uśrednione za IV kwartał roku 2011 [65] Wskaźnik Jednostka Mokry Dwór Zakład Uzdatniania Wody Na Grobli SUW Leśnica NSD (najwyższe dopuszczalne stężenie) wg normy: PL 1) UE 2) Mętność mg SiO 2/l <0,5 <0,5 0,5 BNZ (15) akcept. Barwa mg Pt/l <2,0 <2,0 <2,0 1 akcept. Odczyn ph 7,7 7,6 7,7 6,5 9,5 6,5 9,5 Temperatura o C 7,5 13,6 12 Żelazo ogólne mg/l <0,02 <0,02 <0,056 0,2 0,2 Mangan mg/l <0,01 <0,01 <0,01 0,05 0,05 Chlorki mg/l 44 44,6 61, Siarczany mg/l , Azotany mg/l 10,5 1,81 4, Fluorki mg/l 0,18 0,22 0,22 1,5 1,5 Przewodnictwo właściwe µs/cm Wapń mg/l 91 85,7 93 Magnez mg/l 11, Twardość og. mg/l Objaśnienia: 1) normy wg rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. 2) normy wg dyrektywy nr 98/83/EEC z dnia 3 listopada 1998 r. Zużycie wody we Wrocławiu dla celów gospodarki komunalnej i celów produkcyjnych w latach przedstawiono w tabeli 20. MPWiK dysponuje możliwością znaczącego zwiększenia dostaw wody pitnej, jednak niemalże w całości pochodzi ona z jednego źródła - z ujęcia brzegowego wód rzeki Oławy. W efekcie, w warunkach kryzysowych prowadzących do unieruchomienia tego ujęcia, bądź też jednoczesnego unieruchomienia ZUW Mokry Dwór i Na Grobli Wrocław może 102

105 być pozbawiony dostaw wody. Problem ten budzi kontrowersje - pomijając kwestie pełnego rozpoznania, wyznaczenia i ochrony miejsc poboru wody, pełne zaspokojenie potrzeb miasta w tym zakresie wymagałoby realizacji kosztownych inwestycji (budowa nowych ujęć wody i instalacji do jej uzdatniania i dostarczenia do miasta). Niemniej jednak wydaje się, że uzależnienie Wrocławia od praktycznie jednego źródła wody do spożycia jest sytuacją wysoce niekorzystną. Opracowania, ekspertyzy i oceny wskazujące na różne zasoby wód podziemnych w rejonie Wrocławia jako perspektywiczne źródła wody do spożycia dla Miasta nie są jednak jednoznaczne i ewentualna decyzja o podjęciu działań w kierunku zdywersyfikowania źródeł wody dla miasta musi być poprzedzona odpowiednim rozpoznaniem. Tabela 20. Zużycie wody we Wrocławiu w latach , w dam 3 [64] Zużycie na potrzeby: Ogółem , , , , , ,0 Przemysłu Rolnictwa i leśnictwa Pobór na cele wodociągowe, w tym dla gospodarstw domowych , , , , , ,0 Woda dostarczona gospodarstwom domowym , , , , , ,7 Ochrona ujęć wody dla Wrocławia W celu ochrony wód służących jako źródło wody pitnej ustanawia się strefy ochronne dla ujęć wody. Strefy dzielą się na tereny ochrony bezpośredniej i pośredniej, na których obowiązuje szereg zakazów. Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw z dniem 31 grudnia 2012 r. wygasną strefy ochronne ujęć wody ustanowione przed dniem 1 stycznia 2002 r. (data wejścia w życie ustawy - Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r.). Strefy ochronne dla ujęć wody dla Wrocławia są ustalone w pozwoleniach wodnoprawnych wydanych dla MPWiK: w decyzji Prezydenta Miasta Wrocławia z dnia 31 marca 1974r. znak Nr RLS gw I 053/17/74, zmienionej decyzją Wojewody Województwa Wrocławskiego z dnia 9 sierpnia 1979 r. znak: RLS.IV.gw.7211/83/79, a także w decyzji Wojewody Wrocławskiego z dnia 12 września 1997 r. znak OŚ.I.62100/38/97 dla ujęcia wód Oławy oraz Decyzja Wojewody Wrocławskiego z dnia 22 grudnia 1997 r. znak: OŚ.I.62100/58/97 dla ujęcia wód podziemnych w Leśnicy (Pawłowice). W tej sytuacji kontynuowanie działań chroniących jakość ujmowanych wód dla Wrocławia będzie wymagało wystąpienia do Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu o ustanowienie, w drodze aktu prawa miejscowego, strefy ochronnej ujęć tych wód. W celu trwałego poprawienia jakości wód wykorzystywanych do ujmowania wody dla Wrocławia Zarząd Województwa Dolnośląskiego ustanowił przedsięwzięcie pn. Program ochrony wód zlewni rzek Ślęzy i Oławy, jako potencjalne przedsięwzięcie do dofinansowania z Funduszu Spójności w latach Przygotowywano je jako projekt grupowy, w którym uczestniczyło 10 gmin z woj. dolnośląskiego (Ciepłowody, Kobierzyce, Kondratowice, Miasto Oława, Gmina Oława, Przeworno, Strzelin, Święta Katarzyna, Wiązów i Ziębice) oraz Gmina Grodków z woj. opolskiego. Struktura projektu grupowego zakładała 11 beneficjentów środków Funduszu Spójności oraz sprawowanie 103

106 nadzoru nad realizacją inwestycji przez Podmiot Odpowiedzialny za Koordynację, wyłoniony przez wszystkie gminy uczestniczące w przedsięwzięciu. Program ochrony wód zlewni rzek Ślęzy i Oławy miał na celu poprawę stanu czystości rzek poprzez zwiększenie ilości oczyszczanych ścieków komunalnych w zlewni Ślęzy i Oławy. Planowany zakres inwestycji obejmuje budowę ok. 664 km sieci kanalizacyjnej, budowę lub modernizację 9 oczyszczalni ścieków oraz budowę lub modernizację 11,6 km sieci wodociągowej. Projekt Program ochrony wód zlewni rzek Ślęzy i Oławy nie uzyskał jednak gotowości instytucjonalnej i dokumentowej pozwalającej na wnioskowanie o środki z Funduszu Spójności w okresie programowania Z uwagi na zmianę warunków dofinansowywania projektów finansowanych z Funduszu Spójności w nowym okresie programowania ( ) Ministerstwo Środowiska zarekomendowało podział Programu na 11 projektów pojedynczych. Projekty te są realizowane indywidualnie przez poszczególne gminy. Przemysłowe ujęcia wody W tabeli 21 przedstawiono najważniejsze dane dotyczące gospodarowania wodą dla celów produkcyjnych. Pobór wód dla celów przemysłowych stanowi ok. 60% całkowitego poboru wód we Wrocławiu. Znacząco przeważa pobór wód powierzchniowych (ok. 99%). Tabela 21. Zużycie wody dla celów przemysłowych we Wrocławiu w latach , w dam 3 [64] Zużycie wody dla potrzeb przemysłu Pobór wód podziemnych Pobór wód powierzchniowych Woda zakupiona z wodociągów komunalnych na cele produkcyjne Na terenie Wrocławia główne ujęcia wód przemysłowych służą głównie jako źródło wód do celów chłodniczych (Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich Kogeneracja S.A. Elektrociepłownia Wrocław, Kompania Spirytusowa Wratislavia Polmos Wrocław SA, Polifarb Cieszyn Wrocław SA) Gospodarka ściekowa Na system kanalizacji komunalnej we Wrocławiu składa się sieć kanalizacji ogólnospławnej oraz sanitarnej, 35 przepompowni ścieków oraz trzy oczyszczalnie ścieków komunalnych: Wrocławska Oczyszczalnia Ścieków Janówek (WOŚ), przyjmująca ok. 140 tys. m 3 /d, Pola Irygacyjne Osobowice przyjmujące ok. 48 tys. m 3 /d ścieków oraz oczyszczalnia Ratyń, która przyjmuje ok. 325 m 3 /d. Po wybudowaniu kanalizacji oraz przepompowni dla osiedla Ratyń planowana jest likwidacja tej oczyszczalni wraz rekultywacją terenu. Ścieki do oczyszczalni są doprowadzane systemem ogólnospławnych kanałów grawitacyjnych, na które składają się kolektory Odra, Ślęza, Bystrzyca, Kolektor Południowy, Kolektor Północny, a także rozległy układ sieci osiedlowych i przepompowni lokalnych. Długość wrocławskiej sieci kanalizacyjnej, zarządzanej przez MPWiK, wynosi 1234 km [63], z czego kanalizacji sanitarnej km, ogólnospławnej km, deszczowej - 69 km. Pozostałe 299 km stanowią przyłącza. Najstarsze części kanalizacji pochodzą jeszcze z 1850 r. Większość systemu kanalizacyjnego została zbudowana w latach

107 1940. W obrębie Starego Miasta funkcjonuje kanalizacja ogólnospławna, osiedla wybudowane po II wojnie światowej wyposażono w mieszany system kanalizacji: częściowo rozdzielczy, częściowo ogólnospławny. W nowych osiedlach śródmiejskich wybudowano system kanalizacji rozdzielczej, osiedla na peryferiach Wrocławia nie posiadają jeszcze kanalizacji, jednak planuje się inwestycje w tym zakresie - docelowo systemem kanalizacji sanitarnej ma być objęte ok. 98% mieszkańców [63]. Ogólnie rzecz ujmując, zlewnie oczyszczalni ścieków w Janówku (WOŚ) i Pól Irygacyjnych są rozdzielone rzeką Odrą: ścieki z północnej części miasta mogą być kierowane na Pola Irygacyjne oraz do WOŚ - dzięki wybudowaniu nowej pompowni Port Północ i systemowi przerzutowemu do Pompowni Port Południe (Nowy Port). Z południowej części miasta ścieki są kierowane do Janówka. W kwietniu 2012 roku ukończono rozbudowę i modernizację oczyszczalni WOŚ oraz rozpoczęto rozruch technologiczny. Działania te umożliwią stopniowe wyłączenie z eksploatacji oczyszczalni na Polach Irygacyjnych i skierowanie całej ilości ścieków pogody suchej do zmodernizowanej WOŚ, której średnia przepustowość wynosi ok. 140 tys. m 3 /d. Na rysunku 13 przedstawiono schemat systemu kanalizacji we Wrocławiu, a w tabeli 22 - najważniejsze dane dotyczące oczyszczalni ścieków komunalnych miasta. Rysunek 13. Schemat systemu kanalizacji sanitarnej Miasta Wrocławia. Uwzględniono docelowe wyłączenie Pól Irygowanych Osobowice [63]. Tabela 22. Oczyszczalnie ścieków komunalnych we Wrocławiu [63,66] Nazwa oczyszczalni Odbiornik Q [m 3 /d] Q [tys. m 3 /rok] Rodzaj WOŚ Janówek Odra Pola Irygowane Osobowice Odra Ratyń Bystrzyca oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna (w trakcie modernizacji) oczyszczalnia mechan.- biolog. oczyszczalnia mechan.- biolog. 105

108 Wrocławska Oczyszczalnia Ścieków jest oczyszczalnią mechaniczno-biologiczną z chemicznym wspomaganiem usuwania związków fosforu. Po wstępnym, mechanicznym oczyszczeniu na kratach rzadkich i gęstych oraz piaskownikach napowietrzanych do ścieków dodawany jest koagulant wspomagający proces wstępnej sedymentacji. Z osadników wstępnych ścieki są kierowane do bloków biologicznych z osadem czynnym, gdzie podlegają oczyszczaniu biologicznemu (dalszemu oczyszczaniu biogenów). Ciąg technologiczny bloku biologicznego składa się z komór: pierwszego stopnia denitryfikacji, defosfatacji, drugiego stopnia denitryfikacji, komory nitryfikacyjno-denitryfikacyjna oraz komory nitryfikacji. Część biologiczna WOŚ składa się z dwóch bloków zmodernizowanych i kolejnych trzech nowo wybudowanych. Ścieki po oczyszczeniu biologicznym kierowane są do osadników wtórnych, gdzie następuje sedymentacja osadu czynnego. Tak oczyszczone ścieki są kierowane kanałem do odbiornika - Odry. Ważnym elementem WOŚ jest gospodarka osadowa. Osad z osadników wstępnych jest zagęszczany grawitacyjnie. Osad nadmierny (nadmiarowa część osadu czynnego, tworzonego przez mikroorganizmy w komorach bloków biologicznych) jest zagęszczany mechanicznie. Zagęszczony osad wstępny i nadmierny trafiają do komory mieszania i dalej do wydzielonych komór fermentacyjnych, w których następuje proces fermentacji mezofilowej. W procesie tym następuje częściowa mineralizacja osadu oraz wytworzenie biogazu. Dzięki temu zmniejsza się uciążliwość zapachowa biogazu. Po odpowiednim okresie przetrzymania osad z komór jest odprowadzany do zbiorników osadów przefermentowanych. Po fermentacji osad odwadnia się na prasach filtracyjnych i poddaje higienizacji wapnem. Po zakończeniu budowy i rozruchu technologicznym suszarni osad będzie suszony w suszarni. Osad po higienizacji jest oddawany w drodze przetargu do dalszego wykorzystania np. rekultywacji. Wytwarzany w procesie fermentacji gaz (głównie metan) ujmowany jest w kopule komory fermentacyjnej i magazynowany w niskociśnieniowym zbiorniku, z którego tłoczony jest do stacji generatorów energii elektrycznej, suszarni ewentualnie kotłowni. Ciepło i prąd odzyskane z gazu fermentacyjnego wykorzystywane są na potrzeby oczyszczalni. W efekcie przeprowadzonej modernizacji WOŚ będzie w stanie nie tylko przejąć praktycznie wszystkie ścieki komunalne pogody suchej wytwarzane we Wrocławiu, ale również zapewni ich oczyszczenie w stopniu odpowiadającym wymaganiom z rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. nr 137 poz. 984 z późniejszymi zmianami). Pola Irygacyjne Osobowice zajmują obszar ok ha. Jest to hydrobotaniczna oczyszczalnia, gdzie procesy oczyszczania ścieków przebiegają w warunkach naturalnych. Do czasu uruchomienia WOŚ i przepompowni Nowy Port Pola Irygacyjne (Port Południowy) były największą oczyszczalnią ścieków we Wrocławiu. Najwięcej ścieków oczyszczano na tym terenie w latach 80. XX w. - średnio tys. m 3 na dobę. Pierwsze urządzenia na Polach Irygacyjnych Osobowice zostały zbudowane w 1890 r. System oczyszczania miejskich ścieków na Polach Irygacyjnych był tani i skuteczny, dopóki Wrocław nie rozrósł się do rozmiarów dużej aglomeracji, a stopniowo zaostrzające się przepisy nie wymogły zapewnienia wyższego stopnia oczyszczenia ścieków. W skład infrastruktury Pól Irygacyjnych wchodzą doprowadzalniki (Osobowice, Rędzin i Świniary - Szewce), sieć rowów rozprowadzających o łącznej długości ok. 250 km, 12 osadników ziemnych o łącznej powierzchni 30 ha, kwatery zalewowe o łącznej 106

109 powierzchni 945 ha, system drenów i rowów zbierających. Ścieki są zbierane i odprowadzane do Odry za pośrednictwem dwóch cieków wodnych: Mokrzycy i Trzciany. Dalsze wykorzystywanie Pól Irygacyjnych jako oczyszczalni ścieków komunalnych nie jest możliwe z uwagi na niespełnianie przez ścieki oczyszczone warunków ustalonych przepisami prawa. Planuje się zatem stopniowe wyłączanie poszczególnych części Pól Irygacyjnych i przejęcie ścieków komunalnych przez modernizowaną WOŚ. Do chwili obecnej wyłączono z eksploatacji obszary zalewowe osadników nr I i II. Nie oznacza to jednak, że przewiduje się całkowite wyłączenie dopływu ścieków (wód opadowych) do tej oczyszczalni. Jest to niemożliwe z uwagi na unikalne walory przyrodnicze tego obszaru. W ciągu ponad stuletniego okresu eksploatacji Pól Irygacyjnych, dzięki stworzonym przez człowieka warunkom, doszło do wytworzenia unikalnych ekosystemów, szczególnie cennych jako miejsce gniazdowania i przelotów ptaków. Występują tu takie siedliska, jak łąki rajgrasowe, łąki z życicą wielokwiatową, trzcinowiska. Można tu znaleźć przedstawicieli wielu gatunków chronionych (grążel żółty, bluszcz pospolity, śnieżyczka przebiśnieg, kruszczyk szerokolistny, groszek szerokolistny, centuria pospolita, konwalia majowa czy sromotnik bezwstydny), a nawet okazy roślin z Czerwonej Listy Roślin Naczyniowych Zagrożonych w Polsce, takich jak groszek liściakowy czy selernica żyłkowana. Z informacji zamieszczonych w witrynie Pracowni na rzecz Wszystkich Istot wynika, że jest to jedna z najcenniejszych w Polsce ostoi lęgowych i migracyjnych rzadkich i chronionych ptaków wodno-błotnych [67]. Według opracowanej w 2009 r. Inwentaryzacji przyrodniczej-faunistycznej pól irygowanych na Osobowicach we Wrocławiu stwierdzono tu występowanie 220 gatunków ptaków. Borowiec oraz Orłowski i Górka wymieniają, że w siedliskach Pól Irygacyjnych gnieżdżą się m.in. perkozek, zausznik, bączek, krakwa, cyranka, płaskonos, trzmielojad, kania czarna, jastrząb, błotniak stawowy, pustułka, derkacz, kokoszka wodna, sieweczka rzeczna, czajka, brodziec piskliwy, rycyk, sowa uszata, puszczyk, lelek, zimorodek, dzięcioł zielony, dzięcioł zielonosiwy. Pola irygacyjne mają też ogromne znaczenie dla ptaków przelotnych i zimujących. Stwierdzono tu duże bogactwo gatunków oraz znaczne koncentracje osobników [104,105]. Występuje tu również 10 chronionych gatunków płazów i gadów oraz 8 gatunków nietoperzy. Wśród drapieżnych ssaków, których obecność stwierdzono na Polach Irygacyjnych można wymienić między innymi: kunę domową, kunę leśną, łasicę, gronostaja, norkę amerykańską, lisa i borsuka. W celu zapewnienia ochrony tych unikalnych wartości przyrodniczych, po zakończeniu modernizacji wrocławskiego systemu zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych na Pola Irygacyjne będzie kierowana część wód deszczowych i wody z kanalizacji ogólnospławnej w okresie nadmiernych opadów. Należy podkreślić, że całkowite wyłączenie Pól Irygacyjnych z eksploatacji i zrezygnowanie z kierowania na ten obszar wód deszczowych spowoduje ich nieuchronną degradację pod względem przyrodniczym. Środowiska przyrodników od wielu lat postulują działania na rzecz zachowania tych siedlisk. Pola Irygacyjne są obszarem proponowanym do objęcia ochroną w ramach sieci Natura 2000 przez organizacje pozarządowe w ramach listy IBA (Important Bird Areas), oznaczony kodem PL167. W celu zapewnienia ochrony tych unikalnych wartości przyrodniczych oraz utrzymania reżimu wodnego rozważa się wykorzystanie części Pól jako oczyszczalni, gdzie będzie kierowana część ścieków pogody deszczowej. MPWiK sukcesywnie rozbudowuje i modernizuje system kanalizacji w mieście. Niezwykle istotne przedsięwzięcia są finansowane ze środków wspólnotowych w ramach projektu Poprawa gospodarki wodno-ściekowej we Wrocławiu - etap II. Projekt ten stanowi 107

110 kontynuacją projektu Poprawa jakości wody we Wrocławiu, realizowanego przez Miasto przy udziale środków ISPA/Fundusz Spójności. Poprawa gospodarki wodno-ściekowej we Wrocławiu - etap II obejmuje następujące grupy zadań: modernizacja magistralnej sieci wodociągowej, budowa i modernizacja sieci wodociągowo-kanalizacyjnej na osiedlach Strachocin i Wojnów, rozbudowa i modernizacja Wrocławskiej Oczyszczalni Ścieków wraz z budową systemu przerzutowego. Najważniejszymi zadaniami projektu Poprawa gospodarki wodno-ściekowej we Wrocławiu - etap II, dotyczącymi systemu oczyszczania ścieków komunalnych są: Zadanie A1/I - Sieci osiedlowe Strachocin - Wojnów (Budowa sieci kanalizacyjnej rozdzielczej Strachocin-Wojnów) - zadanie zakończone. Zadanie B1 - Docelowy system oczyszczania - rozbudowa i modernizacja Wrocławskiej Oczyszczalni Ścieków. Zadanie B2 - Docelowy system oczyszczania - modernizacja pompowni Stary Port i systemu przerzutowego. W efekcie realizacji projektu WOŚ będzie mogła stopniowo przejąć cały ładunek ścieków komunalnych w mieście. Umożliwi to stopniowe zmniejszanie obciążenia Pól Irygacyjnych, które docelowo mają przyjmować jedynie wody opadowe i roztopowe. Zmiana funkcji Pól będzie wymagała przeprowadzenia rekultywacji części tych obszarów i zmodernizowania istniejącej infrastruktury. Poza modernizacją i znacznym zwiększeniem przepustowości WOŚ, konieczne jest również zbudowanie systemu umożliwiającego przerzut ścieków z prawobrzeżnej części Wrocławia i zmodernizowanie przepompowni Stary Port. Modernizacja i rozruch WOŚ zostanie zakończony w 2012 roku, natomiast stopniowa zmiana funkcji Pól Irygacyjnych nastąpi do 2015 włącznie zgodnie z pozwoleniem wodno prawnym. Ponadto, w październiku 2011 r. MPWiK podpisało umowę o dofinansowanie Projektu Poprawa gospodarki wodno-ściekowej we Wrocławiu - Etap III w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Etap III swoim zakresem obejmuje budowę, rozbudowę i modernizację systemu wodociągowo-kanalizacyjnego na obszarze miasta Wrocławia. W tabeli 23 przedstawiono najważniejsze dane dotyczące infrastruktury służącej gospodarce ściekowej we Wrocławiu w latach Tabela 23. Infrastruktura gospodarki ściekami komunalnymi we Wrocławiu w latach [64] Długość czynnej sieci kanalizacyjnej, w km 807,7 814,6 826,5 830,4 836,3 852,5 Oczyszczalnie ścieków ogółem, w szt Komunalne oczyszczalnie ścieków ogółem w szt., w tym: biologiczne, w szt z podwyższonym usuwaniem biogenów, w szt

111 Dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że stopniowo wzrasta liczba mieszkańców Wrocławia korzystających z urządzeń kanalizacyjnych (tabela 24). Tabela 24. Ludność korzystająca z urządzeń kanalizacyjnych we Wrocławiu w latach [64] Ludność korzystająca z kanalizacji, osoby Ludność korzystająca z kanalizacji, % 86,9 87,1 87,8 88,3 88,8 89,3 Ludność korzystająca z oczyszczalni, osoby Ludność korzystająca z oczyszczalni, %, w tym: z biologicznych oczyszczalni bez podwyższonego usuwania biogenów,% z oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów,% 99,71 99,92 99,82 99,96 99,88 99,93 39,97 40,05 39,80 39,85 39,85 39,79 59,74 59,86 60,02 60,11 60,03 60,14 Dla porównania, odsetek mieszkańców miast korzystających z kanalizacji w 2010 r. wyniósł w Polsce 86,1%, a odsetek mieszkańców miast w Polsce korzystających z oczyszczalni z usuwaniem związków biogennych wynosił 74,27%. Sukcesywne zwiększanie tego wskaźnika jest niezwykle istotne z uwagi na znaczące zagrożenie wód eutrofizacją - warto w tym miejscu przypomnieć, że dla wszystkich JCWP na terenie Wrocławia stwierdzono zagrożenie eutrofizacją. Samorząd Wrocławia podjął dodatkowe działania, mające na celu sukcesywne przyłączanie możliwie największej liczby gospodarstw domowych do zbiorczej sieci kanalizacji. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wykonanie przyłącza kanalizacyjnego jest obowiązkiem właściciela nieruchomości. Koszty projektu i budowy tego przyłącza mogą stanowić znaczące obciążenie finansowe dla wielu gospodarstw domowych, zatem Samorząd Wrocławia uruchomił procedurę przyznawania bezzwrotnych dotacji na te cele - w uchwale budżetowej na rok 2012 Rada Miejska Wrocławia zabezpieczyła kwotę tys. zł. Powyższa pomoc finansowa jest kierowana do osób fizycznych - właścicieli budynków. Jest przeznaczona na pokrycie części kosztów przyłączenia nieruchomości do istniejącej kanalizacji sanitarnej. Maksymalna kwota dotacji w 2012 r. wynosi 2 tys. zł, jednak nie więcej niż 50% udokumentowanych kosztów budowy przyłącza. Dotacja ma charakter refundacji, zatem w celu skorzystania pomocy niezbędne jest wybudowanie przyłącza na podstawie uzgodnionego z MPWiK projektu technicznego. Budowa przyłącza nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę, lecz konieczne jest zgłoszenie zamiaru wykonania robót budowlanych w Wydziale Architektury i Budownictwa Urzędu Miejskiego Wrocławia. Gotowe przyłącze powinno być odebrane przez MPWiK, co jest potwierdzanie protokołem odbioru. Obowiązujące na rok 2012 warunki skorzystania z opisanej dotacji są następujące: uzyskanie zgody MPWiK na podłączenie do sieci kanalizacyjnej, opłacone w terminie rachunki za wodę i ścieki z ostatnich 6 miesięcy, zgłoszenie do Wydziału Architektury i Budownictwa UMW robót budowlanych polegających na wykonanie przyłączenia do sieci. Dokumentami warunkującymi wypłatę dotacji są: protokół odbioru MPWiK o podłączeniu do kanalizacji i umowa na odbiór ścieków, faktury lub rachunki za wykonane prace związane z podłączeniem do kanalizacji. 109

112 Niektóre z opisanych wcześniej warunków (np. kwota dotacji, całkowita ilość środków zabezpieczonych w budżecie miasta) mogą ulec zmianie w kolejnych latach obowiązywania Programu, co ma związek m.in. z obowiązkiem realizowania przez samorząd terytorialny budżetu w układzie rocznym. Właściciele nieruchomości, przed skorzystaniem z tej formy pomocy, powinni zatem zasięgnąć koniecznych informacji w Wydziale Środowiska i Rolnictwa UMW. Na terenie Wrocławia powstają głównie ścieki komunalne (z gospodarstw domowych). Ścieki przemysłowe wymagające oczyszczenia, powstające i odprowadzane na terenie Wrocławia, w ostatnich latach stanowią ok. 10% ogólnej ilości ścieków. Znaczącą masę ścieków stanowią wody chłodnicze, które nie wymagają oczyszczenia (jest ich w przybliżeniu półtora razy więcej niż ścieków komunalnych). Ścieki z zakładów przemysłowych we Wrocławiu są częściowo oczyszczane w zakładowych oczyszczalniach, a częściowo odprowadzane do miejskiej sieci kanalizacyjnej. W tabeli 25 przedstawiono dane dotyczące ścieków odprowadzanych i oczyszczanych na terenie Wrocławia w latach Analizując te dane, należy pamiętać, że z uwagi na ogólnospławny charakter części systemu kanalizacyjnego Wrocławia, który odprowadza także wody opadowe, całkowita ilość ścieków odprowadzanych do odbiornika jest znacznie większa od ilości ścieków wprowadzanych do kanalizacji. Tabela 25. Ścieki ogółem odprowadzane i oczyszczane we Wrocławiu w latach , w dam 3 /rok [64] Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczenia odprowadzone ogółem , , , , , , 0 Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczone ogółem, w tym: oczyszczone mechanicznie oczyszczone chemicznie (tylko przemysłowe) oczyszczone biologicznie oczyszczone z podwyższonym usuwaniem biogenów nieoczyszczone ogółem 816,2 440, ,9 2,0 0 0 W tabeli 26 zamieszczono dane dotyczące sposobów oczyszczania ścieków komunalnych wytworzonych we Wrocławiu. W ciągu ostatnich kilku lat, dzięki przeprowadzanym przedsięwzięciom, stopniowo zwiększa się udział ścieków komunalnych oczyszczanych z wykorzystaniem podwyższonego usuwania biogenów. Spodziewana jest dalsza poprawa sytuacji w tym zakresie, co jest związane z realizowaną modernizacją i rozbudową WOŚ, która ma przejąć niemal wszystkie ścieki komunalne wytwarzane w mieście - pozwoli to na dalsze zmniejszenie ładunku substancji eutroficznych wprowadzanych do wód powierzchniowych. Na terenie Wrocławia powstaje stosunkowo niewiele ścieków przemysłowych. W ciągu ostatnich kilku lat (od roku 2005 do 2010) ilość odprowadzonych ścieków przemysłowych zwiększyła się o ok. 200% (z do tys. dam 3 rocznie; nie wzięto pod uwagę wód chłodniczych). W dalszym ciągu stanowi to niewielką część wytwarzanych ścieków wymagających oczyszczenia. W tabelach 27 i 28 podano bardziej szczegółowe dane na temat poszczególnych typów ścieków przemysłowych powstających we Wrocławiu w latach

113 Tabela 26. Ścieki komunalne odprowadzane i oczyszczane we Wrocławiu w latach , w dam 3 /rok [64] Ścieki komunalne odprowadzone ogółem Ścieki komunalne oczyszczone ogółem, w tym: , , , , , , oczyszczone biologicznie oczyszczone z podwyższonym usuwaniem biogenów oczyszczane biologicznie lub z podwyższonym usuwaniem biogenów jako % ścieków ogółem ,6 98,7 96,9 100,0 100,0 100,0 Tabela 27. Ścieki przemysłowe we Wrocławiu w latach , w dam 3 /rok [64] Ścieki przemysłowe odprowadzone ogółem, w tym: odprowadzone do sieci kanalizacyjnej odprowadzone do wód lub do ziemi, w tym: niewymagające oczyszczenia (chłodnicze) wymagające oczyszczenia Ścieki przemysłowe wytwarzane na terenie Wrocławia to głównie niewymagające oczyszczenia zużyte wody chłodnicze. Największą ich ilość zrzuca Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich Kogeneracja S.A. Elektrociepłownia Wrocław, a poza tym Polifarb Cieszyn Wrocław S.A. i Kompania Spirytusowa Wratislavia Polmos Wrocław S.A. Oprócz tego ścieki przemysłowe wymagające oczyszczenia są odprowadzane do wód powierzchniowych m.in. przez Polifarb Cieszyn Wrocław S.A., Cukrownię Wrocław SA i Zakłady Chemiczne Złotniki we Wrocławiu. Tabela 28. Ścieki przemysłowe wymagające oczyszczenia, odprowadzone do wód lub do ziemi we Wrocławiu w latach , w dam 3 /rok [64] Ścieki przemysłowe wymagające oczyszczenia ogółem, w tym: oczyszczone razem, w tym: oczyszczone mechanicznie oczyszczone chemicznie oczyszczone biologicznie nieoczyszczone:

114 3.3.3 Ochrona przed powodzią W Dyrektywie 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywie Powodziowej) przyznano, że powodzie należą do naturalnych zjawisk, którym nie sposób zapobiec. Niemniej jednak niektóre działania człowieka ( ) i zmiany klimatyczne przyczyniają się do zwiększenia prawdopodobieństwa występowania powodzi i zaostrzenia ich negatywnych skutków. Ograniczanie ryzyka wystąpienia tych negatywnych skutków jest wykonalne i pożądane, jednak ich skuteczność zależy od szerokiego zakresu koordynowania na poziomie dorzecza [68]. Wrocław jest miastem, w którym problemy ochrony przed skutkami powodzi zaznaczają się szczególnie wyraźnie. Z przekazów historycznych wiadomo, że Odra zalewała miasto wielokrotnie. Z uwagi na uwarunkowania geograficzne - położenie Wrocławia w dolinie Odry, w miejscu ujścia oraz poniżej ujścia kilku ważnych rzek, wezbrania powodziowe są zjawiskiem częstym, występującym po trwających dłużej opadach deszczu na obszarze zlewni Odry, zwłaszcza w górskiej części tej zlewni. Duże znaczenie w formowaniu się zjawisk powodziowych należy przypisać również ukształtowaniu dorzecza oraz orografii terenu: zlewnie lewostronnych dopływów, których obszary źródłowe leżą w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim oraz Olzy wypływającej z Beskidu Śląskiego, zalicza się do rzek górsko-nizinnych. Zróżnicowanie środowiska tego obszaru wpływa nie tylko na ilość opadów, ale także na szybkość spływu i możliwości retencyjne zlewni. Z prowadzonych obserwacji wynika, że w odniesieniu do powodzi historycznych, obecnie zjawiska tego typu występują częściej i mają gwałtowniejszy przebieg. Z jednej strony przyczyna tego stanu rzeczy leży w stopniowych zmianach struktury opadów atmosferycznych (mimo stopniowego zmniejszania rocznej sumy opadów rośnie ich nierównomierność, co oznacza większe ryzyko występowania zjawisk ekstremalnych: powodzi, ale i suszy), z drugiej - w przekształceniu zlewni polegającej na zmniejszeniu jej retencyjności i zwiększeniu spływów powierzchniowych. W przeszłości dla Wrocławia szczególnie niebezpieczne okazywało się nakładanie się na siebie fal powodziowych przebiegających rzeką Odrą i Nysą Kłodzką. Sytuacja poprawiła się po oddaniu w 2002 roku do eksploatacji zbiorników retencyjnych Kozielno i Topola na Nysie Kłodzkiej oraz polderu Buków na Odrze. Z punktu widzenia osłony przeciwpowodziowej Wrocławia szczególne znaczenie posiadają dwa bazowe wodowskazy na Odrze: wodowskaz Brzeg Most w km , wodowskaz Trestno w km km i wodowskaz Brzeg Dolny w km Odry. W tabeli 29 przedstawiono przepływy maksymalne dla największych wezbrań na Odrze w XX w. (dla wezbrania z roku brak danych), zmierzone na tych wodowskazach. Tabela 29. Przepływy maksymalne dla największych powodziowych XX wieku [68,69] Wodowskaz Pow. zlewni [km 2 ] Przepływ średni roczny (SSQ, m 3 /s, ) Przepływ maksymalny [m 3 /s] w latach Brzeg Most , Trestno , Brzeg Dolny , W tabeli 30 przedstawiono maksymalne stany wody zmierzone na wodowskazie Trestno i Brzeg Dolny (czyli powyżej i poniżej Wrocławia) podczas największych wezbrań XX wieku i w roku

115 Tabela 30. Podstawowe parametry niektórych historycznych i współczesnych fal powodziowych [69,70] Wodowskaz Stan alarmowy [cm] Stany wody [cm] w latach * 2010** Trestno Brzeg Dolny Objaśnienia: * I kulminacja, maj ** II kulminacja, 7 czerwca Na rysunku 14 przedstawiono poglądową mapę obszarów zalanych podczas powodzi w lipcu 1997 r., natomiast na rysunku 15 - mapę przedstawiającą zasięg powodzi we Wrocławiu i okolicach, opracowaną na podstawie zdjęcia satelitarnego wykonanego 25 maja 2010 roku. Z przedstawionych danych wynika, że niezbędne jest podjęcie działań umożliwiających bezpieczne przeprowadzenie przez Wrocław fal powodziowych o przepływie przekraczającym m 3 /s. Obecnie przepustowość Wrocławskiego Węzła Wodnego jest oceniana na ok m 3 /s [71]. Rysunek 14. Zasięg powodzi w 1997 r. w granicach miasta [68]. Obecnie na system ochrony przed powodzią miasta składają się zarówno elementy zlokalizowane w mieście, jak i poza nim - w górnej części Odry i jej ważniejszych dopływów. Do zabezpieczeń na terenie Wrocławia należy zaliczyć: 113

116 uregulowane koryto Odry z zabudową hydrotechniczną (kanały, jazy, stopnie wodne, w tym kanał przerzutowy wody z Odry do Widawy) pozwalające na sterowanie przepływem wód, poldery umożliwiające czasowe przetrzymanie wód powodziowych (polder Oławka o pojemności 12 mln m 3 oraz polder Blizanowice Trestno o pojemności 8 mln m 3 ), system obwałowań rzek i bulwarów. Podmiotami zobowiązanymi do utrzymywania tych obiektów w należytym stanie technicznym są przede wszystkim Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu (RZGW) oraz Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu (DZMiUW). Poniżej wymieniono najważniejsze istniejące obiekty hydrotechniczne o strategicznym znaczeniu dla ochrony Wrocławia przed powodzią, zlokalizowane w granicach miasta. Budowle administrowane przez RZGW [72]: I. Jazy Jazy służą do piętrzenia wody dla potrzeb żeglugi w okresie nawigacyjnym w celu zapewnienia wymaganych przepisami głębokości tranzytowych. Ułatwiają również stabilizację linii brzegowej i dna koryta rzeki Odry, a także interwencyjne zasilanie w wodę niżej położonych stopni wodnych, które z różnych przyczyn chwilowo utraciły poziom wymaganego piętrzenia wody. Ponadto jazy pozwalają na bezpieczne przepuszczanie wód powodziowych i lodów. 1. Jaz sektorowy Opatowice na rzece Odrze w km Jaz jest budowlą trzyprzęsłową z zamknięciami sektorowymi stalowymi spawanymi z dwoma filarami w nurcie rzeki. 2. Jaz segmentowy Bartoszowice na kanale powodziowym w km kanału Jest to budowla trzyprzęsłowa kamienno-betonowa. 3. Jaz segmentowo-zasuwowy Rędzin Jaz Rędzin jest obiektem trzyprzęsłowym. Dwa skrajne przęsła posiadają zamknięcia segmentowe, a środkowe przęsło jest zamykane ośmioma zasuwami podnoszonymi do góry. 4. Jaz sektorowy Różanka w km Starej Odry Jest to obiekt trzyprzęsłowy o zamknięciu sektorowym, wybudowany w ramach stopnia wodnego Różanka. Jaz wyposażono w sterownię oraz w przepławkę dla ryb. II. Śluzy Śluzy są budowlami hydrotechnicznymi umożliwiającymi jednostkom pływającym pokonywanie różnic poziomu wody. Niżej wymienione śluzy wyposażono we wrota powodziowe, dzięki czemu służą również ochronie Wrocławia przed powodzią. 1. Śluza Bartoszowice Jest to śluza komorowa, posiadająca wrota wsporne w górnej i dolnej głowie. Zamknięcie górne stanowią wrota wspornikowe służące do celów przeciwpowodziowych. Śluza ta jest zlokalizowana po prawej stronie jazu Bartoszowice. 2. Śluza Zacisze Jest to konstrukcja dwukomorowa o wrotach wspornych w górnej i dolnej głowie. W dolnej głowie śluzy znajdują się wrota powodziowe. 3. Śluza Miejska na Kanale Miejskim w km Jest to śluza komorowa. Zamknięcia główne śluzy stanowią wrota wsporne o konstrukcji nitowanej. Dodatkowym elementem śluzy są wrota wsporne powodziowe. 114

117 III. Brama przeciwpowodziowa Jest ważnym elementem ochrony powodziowej miasta. Służy do zabezpieczania terenów przyległych przed zalaniem wodami rzeki Odry przy wysokich stanach. Znajduje się w części wlotowej Kanału Miejskiego, w km 0+100, a jej szerokość wynosi 10,0 m. Jest zamykana za pomocą zasuw stalowych. Istnieje również awaryjny systemem zamykania bramy (zamknięcie szandorowe). IV. Kanał Powodziowy Wlot do kanału jest zlokalizowany w km rzeki Odry, a wylot do Starej Odry - w km tuż poniżej jazu Psie Pole. Całkowita długość kanału wynosi 6,29 km. W km znajduje się jaz Bartoszowice. Koryto kanału jest dwudzielne, trapezowe o nachyleniu skarp 1:2,5. Szerokość kanału w dnie wynosi średnio 42 m. Wody powodziowe są przeprowadzane Kanałem Powodziowym i dzięki temu przechodzą poza centrum Wrocławia. Również pochód lodów kieruje się głównie poprzez kanał powodziowy, gdyż niebezpieczeństwo powstania zatorów na nim jest mniejsze niż na odcinkach Odry płynącej poza centrum miasta. V. Kanał Odra-Widawa (tzw. przewał do Widawy ) Kanał ten wybudowano na przełomie XIX i XX wieku w ramach wykonania systemu budowli chroniących Wrocław przed zalaniem. Podczas przepływów wód katastrofalnych (np. w 1903 r.) zaobserwowano zjawisko przelewania się wód Odry do Widawy, co było połączone z tworzeniem zalewisk w dolinie Widawy. Wybudowany wtedy kanał miał maksymalną przepustowość ok. 150 m 3 /s. Wlot do kanału jest zlokalizowany w rejonie stopnia wodnego Bartoszowice, w km rzeki Odry, a wylot - w km rzeki Widawy. Jest to kanał powodziowy o długości 2,6 km, pozwalający na przerzut części wód Odry do rzeki Widawy w celu poprawy zabezpieczenia Wrocławia przed zalaniem. Przebiega między osiedlami Strachocin i Swojczyce. Parzonka podaje, że zrzuty wód Odry do Widawy przez ten kanał wystąpiły cztery razy: w roku 1930, 1938, 1997 i 2010 [80]. Projekt modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego zakłada m.in. modernizację tego kanału oraz koryta rzeki Widawy na odcinku od ujścia kanału do ujścia Widawy do Odry. Efektem tej modernizacji ma być przystosowanie omawianych obiektów do maksymalnego przerzutu wynoszącego 300 m 3 /s z Odry do Widawy, przy przepływie powodziowym równym 3100 m 3 /s w przekroju Brzeg Most. VI. Wały przeciwpowodziowe Są to budowle hydrotechniczne wznoszone najczęściej wzdłuż koryt rzek i kanałów. Na terenie miasta Wrocławia w administracji RZGW znajdują się następujące kluczowe wały: 1. Wał przeciwpowodziowy w km rzeki Odry, zlokalizowany od ul. Folwarcznej do Mostów Jagiellońskich Zadaniem wału jest ochrona przed wodami powodziowymi kanału nawigacyjnego oraz terenów zurbanizowanych leżących na jego prawym brzegu. Całkowita długość wału wynosi 6,40 km, a szerokość korony - przeważnie 15 m 2. Wał przeciwpowodziowy w km lewy wał rzeki Odry, zlokalizowany przy ul. Pasterskiej od mostów Jagiellońskich do awanportu dolnego Śluzy Miejskiej Wrocław Zadaniem wału jest ochrona Kanału Miejskiego oraz terenów zurbanizowanych leżących na lewym brzegu tego kanału. Szerokość tej budowli w podstawie od brzegu Starej Odry do brzegu kanału jest zmienna i wynosi od 40 m w rejonie 115

118 bramy powodziowej od m na odcinku między mostem Warszawskim a mostem Osobowickim. Szerokość korony wału wynosi przeciętnie 4-6 m, a na odcinkach o poszerzonej koronie - do ok. 20 m. Całkowita długość wału od cypla powyżej bramy powodziowej Psie Pole do cypla poniżej śluzy Miejskiej wynosi 3,7 km. Budowle administrowane przez DZMiUW [72]: Kanały - 0,7 km, Obwałowania przeciwpowodziowe - 120,6 km, Stacje pomp odwadniających - 2 szt., Inne budowle hydrotechniczne szt. Do najważniejszych istniejących budowli chroniących Wrocław przed zalaniem, usytuowanych poza granicami miasta, należą: polder Buków położony w granicach województwa śląskiego, zbiorniki Kozielno i Topola, zlokalizowane na Nysie Kłodzkiej. Polder Buków został oddany do użytku w 2002 roku. Jego powierzchnia wynosi 830 ha, a pojemność - ok. 50 mln m 3. Podczas powodzi z maja - czerwca 2010 r. znacząco przyczynił się do zmniejszenia strat we Wrocławiu, redukując falę powodziową o 300 m 3 /s. Działanie to okazało się zgodne z założeniami projektowymi przyjętymi podczas realizacji zbiornika. 116

119 Rysunek 15. Okolice Wrocławia podczas powodzi w maju 2010 r. Mapa wykonana przez grupę GMES Centrum Badań Kosmicznych PAN w ramach europejskiego projektu SAFER [74]. 117

120 Aby uzyskać możliwość zabezpieczenia Wrocławia przed wezbraniami porównywalnymi z tym, które miało miejsce podczas powodzi w lipcu 1997 r., niezbędne jest zrealizowanie szeregu zadań inwestycyjnych, ujętych Projekcie Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry, realizowanym w ramach rządowego Programu dla Odry 2006, Zgodnie z tym dokumentem konieczne jest zrealizowanie dwóch wielkich przedsięwzięć: budowa zbiornika wodnego Racibórz Dolny w województwie śląskim oraz zmodernizowanie Wrocławskiego Węzła Wodnego. Zgodnie z przyjętymi założeniami projektowymi, odwołując się do przepływów zmierzonych w lipcu 1997 r., wybudowanie zbiornika w Raciborzu pozwoli na zredukowanie fali powodziowej z m 3 /s do m 3 /s, co jest wielkością, którą zmodernizowany Węzeł powinien przeprowadzić w sposób bezpieczny dla Wrocławia. Ponadto przewiduje się, że działanie zbiornika w Raciborzu powinno umożliwić takie sterowanie przepływami, aby zapobiec nakładaniu się na siebie fal powodziowych przemieszczających się Odrą i Nysą Kłodzką. Innymi słowy, bezpieczeństwo Wrocławia jest uzależnione od realizacji obydwóch przedsięwzięć ujętych w Programie. Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry składa się z następujących komponentów: Komponent A: Budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz o pojemności 185 mln m 3 ; Komponent B: Modernizacja WWW, obejmujący: o B1. Modernizacja obwałowań Odry (DZMiUW we Wrocławiu), o B2. Zwiększenie przepustowości koryta Odry (RZGW we Wrocławiu), o B3. Przebudowa kanału ulgi Odra Widawa (DZMiUW we Wrocławiu). W sumie projekt ten obejmuje 46 zadań, w tym 18 realizowanych przez RZGW i 28 wykonywanych przez DZMiUW. Komplementarnym zadaniem, realizowanym w ramach modernizacji WWW przez Gminę Wrocław, jest budowa wału przeciwpowodziowego od mostu Maślickiego, wzdłuż ulic Nadrzecznej, Gwareckiej i Ignuta do siedziby Policji przy ul. Połbina. W Studium wykonalności dla zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz na rzece Odrze i modernizacji WWW przyjęto następujące obliczeniowe przepływy w przekroju wodowskazowym Brzeg Most [75]: przepływ kontrolny o natężeniu Q=3100 m 3 /s, o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,1% (tzw. woda tysiącletnia), przepływ miarodajny o natężeniu Q=1850 m 3 /s, o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,5% (tzw. woda dwustulenia). Obliczeniowy przepływ kontrolny jest mniejszy od największego historycznego przepływu z 1997 r. (3530 m 3 /s w przekroju Brzeg Most). Zmniejszenie tego przepływu obliczeniowego uwzględnia wybudowane po 1997 r. zbiorniki retencyjne Topola i Kozielno na Nysie Kłodzkiej, polderu Buków na Odrze powyżej Raciborza oraz znaczne zwiększenie rezerwy powodziowej na zbiornikach retencyjnych Otmuchów i Nysa na Nysie Kłodzkiej, jak również budowę suchego zbiornika Racibórz o pojemności 185 mln m 3. Na rysunku 16 przedstawiono schemat planowanego funkcjonowania Wrocławskiego Węzła Wodnego po modernizacji, a na rysunku 17 przedstawiono spodziewany zasięg obszarów zalewowych po wykonaniu przedsięwzięć ujętych w Projekcie. 118

121 Rysunek 16. Opracowany przez Szczegielniaka schemat modelowanego odcinka Brzeg Most Brzeg Dolny z naniesionym rozdziałem przepływów dla wariantu IV. Czerwonym kolorem opisano przepływy o prawdopodobieństwie p=0,1% (tzw. woda tysiącletnia), natomiast zielonym przepływ miarodajny o prawdopodobieństwie p=0,5% (tzw. woda dwustuletnia) [76]. 119

122 Rysunek 17. Mapa zalewów po zmodernizowaniu Wrocławskiego Węzła Wodnego [77]. Mimo że realizacja przedsięwzięć wymienionych w Projekcie ochrony przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry jest warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa powodziowego we Wrocławiu, nie należy zapominać również o innych aspektach ochrony przed powodzią. W opracowanym przez Dolnośląski Urząd Wojewódzki Raporcie z akcji powodziowej maj czerwiec 2010 znalazło się wiele cennych zaleceń. Wdrożenie części z nich wymagałoby zmian w obowiązującym systemie prawnym, jednakże inne powinny być realizowane na bieżąco. Są to w szczególności: podjęcie działań w celu odtworzenia infrastruktury małej retencji, oczyszczenia i pogłębienia koryta Odry oraz oczyszczenia przestrzeni międzywala Odry, Oławy i Widawy, wdrożenie programu poprawy stanu technicznego wałów i innych urządzeń służących do ochrony przed powodzią, wdrożenie zdalnego monitoringu pracy urządzeń ochrony przeciwpowodziowej, umożliwiającego przesyłanie danych do ośrodków decyzyjnych, stworzenie przez DZMiUW oraz RZGW wspólnego, jednolitego materiału kartograficznego ze szczegółową oceną zagrożeń i wykazem słabych punktów budowli hydrotechnicznych, tworzenie sieci lokalnych liderów znających tematykę powodziową, które w sytuacji zagrożenia byłyby w stanie rzeczowo ocenić sytuację i pokierować pracami przy umacnianiu wałów, kontrola i regularne uzupełnianie wyposażenia magazynów przeciwpowodziowych, w szczególności gminnych i powiatowych Podsumowanie Zaopatrzenie Wrocławia w wodę do spożycia opiera się na dwóch ujęciach wód rzeki Oławy i Nysy Kłodzkiej (poprzez system przerzutowy Nysa Kłodzka - Oława). Ujęcie wód podziemnych w Leśnicy ma marginalne znaczenie. Woda dla Wrocławia jest produkowana w trzech zakładach, z których dwa, łącznie zaspokajające ok. 99% potrzeb Miasta, korzystają z wód ujmowanych z rzeki Oławy w Czechnicy. 120

123 Infrastruktura zaopatrzenia Miasta w wodę do spożycia jest sukcesywnie rozwijana i modernizowana, a dostarczana woda spełnia wymogi norm polskich i europejskich. Niemniej jednak, słabym punktem systemu zaopatrzenia miasta w wodę jest tylko jedno źródło wody. Należy rozważyć przygotowanie projektu alternatywnego systemu zaopatrzenia Miasta w wodę, przynajmniej w sytuacji awaryjnej. We Wrocławiu powstają głównie ścieki komunalne. Ścieki przemysłowe to przede wszystkim zużyte wody chłodnicze. System zbiorowego odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych we Wrocławiu jest w tej chwili oparty na dwóch oczyszczalniach ścieków: Wrocławskiej Oczyszczalni Ścieków w Janówku i Polach Irygacyjnych w Osobowicach. Docelowo Pola Irygacyjne będą przejmowały jedynie część wód deszczowych i - w okresach nawalnych deszczów - ścieków z kanalizacji ogólnospławnej, natomiast całość ścieków komunalnych będzie kierowana do zmodernizowanej WOŚ. Pozostałe oczyszczalnie nie mają większego znaczenia w funkcjonowaniu całości systemu. Aktualnie Wrocławski Węzeł Wodny jest przygotowany na przeprowadzenie wód powodziowych o przepływie do m 3 /s (p=0,5%). Podczas powodzi w 1997 r. maksymalne natężenie przepływu wyniosło m 3 /s (wodowskaz w Trestnie). W celu zabezpieczenia Wrocławia przed powodzią o rozmiarze porównywalnym z tą z 1997 r. niezbędne jest zrealizowanie zadań ujętych w Projekcie Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry w ramach Programu dla Odry W Projekcie Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry ujęto zmodernizowanie Wrocławskiego Węzła Wodnego oraz realizacja zbiornika (polderu) w Raciborzu Dolnym o pojemności 185 mln m 3. Na modernizację WWW składa się 46 zadań ujętych w trzech grupach: B1. Modernizacja obwałowań Odry (DZMiUW), B2. Zwiększenie przepustowości koryta Odry (RZGW), B3. Przebudowa kanału ulgi Odra Widawa (DZMiUW). 18 z tych zadań będzie realizowanych przez RZGW we Wrocławiu, a 28 - przez DZMiUW. Ponadto, w ramach modernizacji WWW Gmina Wrocław wykona zadanie polegające na budowie wału przeciwpowodziowego od mostu Maślickiego do ul. Połubina. 3.4 Klimat akustyczny [KA] Oceny stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska. Oceny te są niezbędne do realizacji ochrony przed hałasem w rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska [32], a w szczególności do utrzymaniu poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, oraz zmniejszeniu poziomu hałasu do dopuszczalnego lub poniżej, gdy nie jest on dotrzymany [78]. Na potrzeby ocen stanu akustycznego środowiska sporządza się co 5 lat mapy akustyczne. W styczniu 2008 r. zakończono prace nad mapą akustyczną dla Wrocławia, która była podstawą dla przygotowanego w marcu 2009 r. Programu ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Wrocławia (POH). Celem sporządzenia Programu było zidentyfikowanie i rozwiązanie problemów na terenach, na których poziomy hałasu przekraczają poziomy dopuszczalne. 121

124 W trakcie tworzenia mapy akustycznej jak i opracowywania Programu układ komunikacyjny Wrocławia był stale przebudowywany. W związku z tym należy mieć na względzie fakt, że uzyskane wyniki oddają stan środowiska akustycznego na początku 2008 r. W samym Programie nie uwzględniano też problemów przejściowych, wynikających z realizacji nowych inwestycji i obszarów narażonych na hałas z tym związany [79]. Już po opracowaniu Programu na terenie Wrocławia prowadzono między innymi następujące inwestycje: budowa Autostradowej Obwodnicy Wrocławia (AOW) oddanej do użytku r., budowa Obwodnicy Śródmiejskiej Wrocławia, Stadion Miejski na Maślicach, przebudowa ulicy Wyścigowej, modernizacja ulicy Grabiszyńskiej, przebudowa ulicy Krakowskiej, budowa ulicy Strońskiej i Piławskiej, modernizacja ulicy Bardzkiej i Świeradowskiej. Budowa obwodnic dla Wrocławia, oprócz usprawnienia drożności komunikacyjnej miasta i przekierowania ruchu tranzytowego poza tereny miejskie ma również poprawić klimat akustyczny wokół głównych arterii miasta [41]. W oparciu o dane uzyskane w trakcie tworzenia mapy akustycznej miasta Wrocławia można stwierdzić, że głównym źródłem hałasu tworzącym klimat akustyczny Wrocławia jest hałas komunikacyjny (samochodowy i tramwajowy). Pozostałe źródła hałasu (kolejowy, lotniczy i przemysłowy) mają marginalny wpływ na klimat akustyczny miasta. Największa liczba mieszkańców narażona jest na oddziaływanie hałasu drogowego. Na hałas drogowy składa się przede wszystkim dźwięk generowany w związku z poruszaniem się pojazdu i hałas powstający na styku opony z nawierzchnią drogową. Przy prędkościach powyżej 60 km/h, hałas wynikający z tarcia opon o nawierzchnię drogi przewyższa hałas silnika. Poziom hałasu drogowego jest bezpośrednio związany ze wskaźnikiem potoku ruchu, szybkością pojazdów oraz proporcją ciężkich pojazdów, które wraz z motocyklami są około dwa razy głośniejsze niż samochody osobowe. Na wartości poziomów dźwięku hałasu drogowego mają przede wszystkim wpływ takie wielkości jak: natężenie ruchu, moc akustyczna pojazdów biorących udział w ruchu, prędkość pojazdów, liczba źródeł na jednostkę powierzchni ( zagęszczenie źródeł hałasu), rodzaj i stan nawierzchni, płynność ruchu, parametry arterii oraz zagospodarowanie jej otoczenia. Część z wymienionych czynników zależna jest od pory dnia, tygodnia, miesiąca, a także pory roku, stanu pogody i innych przypadkowych zdarzeń [81]. Do najistotniejszych źródeł hałasu drogowego należy zaliczyć drogi krajowe i wojewódzkie przejmujące większość ruchu tranzytowego. Przez Wrocław prowadzą drogi krajowe nr 5, 8 i 94. Na krótkim odcinku teren miasta przecina autostrada A4. W obszarze miasta przebiega też 14 dróg wojewódzkich. 122

125 Istotnym źródłem hałasu są również linie tramwajowe. Wielkość hałasu pochodzącego z ruchu tramwajów zależy m.in. od: prędkości z jaką poruszają się tramwaje, długości tramwajów, stanu torowiska, stanu taboru, liczby wykonywanych manewrów, tj. ruszania i zatrzymywania. Sieć tramwajowa we Wrocławiu należy do jednych z najbardziej rozległych w Polsce. Linie tramwajowe w największym stopniu rozwinięte są w centrum. Punktami położonymi najdalej od centrum, a wchodzącymi w skład linii tramwajowej są Leśnica (na północnym zachodzie) oraz Klecina (na południu) [79]. Łączna długość linii tramwajowych we Wrocławiu wynosi 258,2 km. Tramwaje kursują w godzinach ok , a częstotliwość kursowania jest taka sama dla wszystkich linii [82]. Istotnym czynnikiem wpływającym na obniżenie hałasu generowanego przez ruch tramwajowy jest modernizacja torowisk. W latach ZDiUM wykonał prace polegające na: przebudowach i remontach torowisk, przebudowach i remontach rozjazdów, napawaniach rozjazdów, szlifowaniu torów, wymianach zwrotnic i wymianach ich mechanizmów nastawczych na łącznej długości 57785,95 mtp (metr toru pojedynczego). Coraz częściej stosuje się tzw. wyciszone torowiska. W takich rozwiązaniach wykorzystuje się izolacyjne profile szynowe redukujące emisję wibracji i hałasu. Wprowadza się również zabudowę trawiastą torowisk torowiska zielone. Pokrycie torowiska trawą oprócz poprawy estetyki przestrzeni publicznej prowadzi również do zmniejszenia hałasu. Takie zielone torowisko powstało we Wrocławiu na ul. Grabiszyńskiej, od ul. Ostrowskiego do ul. Fiołkowej o długości 337 mtp [103]. Modernizacja na tym odcinku była przeprowadzona przez Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta we Wrocławiu. Podobna modernizacja została zrealizowana przez Wrocławskie Inwestycje na Kozanowie. Zadania realizowane w ramach Inteligentnego Systemu Transportu w szczególności projekt Zintegrowany System Transportu Szynowego we Wrocławiu (ZSTS) przyczyniają się do zwiększenia atrakcyjności połączeń tramwajowych tak, aby tramwaj stał się realną alternatywą dla samochodu. Realizacja pierwszego etapu ZSTS doprowadziła do uruchomienia linii podsystemu Tramwaj Plus. Tramwaje poruszające się na tych liniach kursują z pierwszeństwem przejazdu na skrzyżowaniach, co w połączeniu z wprowadzeniem nowoczesnego taboru wpływa na obniżenie hałasu na trasach ich przejazdów. W podsumowaniu danych i informacji opracowanych w oparciu o mapę akustyczną Wrocławia dla określenia warunków akustycznych przekraczających dopuszczalne wartości użyto sformułowań: niedobre - określające warunki, gdzie wartości dopuszczalne są przekroczone nie więcej jak 10 db, złe - określające warunki, gdzie wartości dopuszczalne są przekroczone od 10 db do 20 db, bardzo złe - określające warunki, gdzie wartości dopuszczalne są przekroczone więcej jak o 20 db. Poniżej przedstawiono podsumowanie dotyczące określenia warunków akustycznych w odniesieniu do hałasu drogowego (hałas samochodowy i tramwajowy). 123

126 Tabela 31. Przekroczenia wskaźnika L DWN powodowane hałasem drogowym [79] Wrocław Hałas drogowy (hałas samochodowy oraz tramwajowy) wskaźnik hałasu (L DWN) do 10 db > db pow. 20 db Stan warunków akustycznych środowiska Niedobry zły bardzo zły Powierzchnia terenów zagrożonych w [km 2 ] 35,382 3,558 0,003 Liczba lokali mieszkalnych Liczba zagrożonych mieszkańców Liczba budynków szkolnych i przedszkolnych Liczba budynków służby zdrowia, opieki społecznej i socjalnej do 10 db > db pow. 20 db Przekroczenie wskaźnika LDWN Rysunek 18. Hałas drogowy. Liczba mieszkańców zagrożonych przekroczeniem wskaźnika L DWN [79]. W wyniku oddziaływania hałasu drogowego przekroczeniem wskaźnika L DWN zagrożonych jest łącznie mieszkańców, z tego osób zamieszkuje strefy, w których występują warunki akustyczne określane jako złe i bardzo złe. Powierzchnia terenów zagrożonych wynosi 38,943 km

127 Tabela 32. Przekroczenia wskaźnika L N powodowane hałasem drogowym [79] Wrocław Hałas drogowy (hałas samochodowy oraz tramwajowy) wskaźnik hałasu (L N) do 10 db > db pow. 20 db Stan warunków akustycznych środowiska Niedobry zły bardzo zły Powierzchnia terenów zagrożonych w [km 2 ] 44,842 6,409 0,013 Liczba lokali mieszkalnych Liczba zagrożonych mieszkańców Liczba budynków szkolnych i przedszkolnych Liczba budynków służby zdrowia, opieki społecznej i socjalnej do 10 db > db pow. 20 db Przekroczenie wskaźnika LN Rysunek 19. Hałas drogowy. Liczba mieszkańców zagrożonych przekroczeniem wskaźnika L N [79]. W wyniku oddziaływania hałasu drogowego przekroczeniem wskaźnika L N zagrożonych jest łącznie mieszkańców, z tego osób zamieszkuje strefy, w których występują warunki akustyczne określane jako złe i bardzo złe. Powierzchnia terenów zagrożonych wynosi 51,264 km 2. W porównaniu z hałasem drogowym pozostałe rodzaje hałasu komunikacyjnego mają we Wrocławiu znaczenie drugorzędne. W przypadku hałasu kolejowego przekroczenia wskaźnika długookresowego L DWN występują na powierzchni 4,86 km 2, a liczba osób zagrożonych wynosi Przekroczenia wskaźnika L N występują na obszarze 7,077 km 2, a liczba osób zagrożonych wynosi Z tej liczby 31 osób zamieszkuje obszar określany jako złe i bardzo złe warunki akustyczne. Hałasem lotniczym zagrożony jest obszar 0, km 2 (L DWN - hałas długookresowy) i 0,0743 km 2 (L N - hałas w porach nocnych), a liczba osób zagrożonych wynosi

128 Powierzchnia obszarów zagrożonych długookresowym hałasem przemysłowym (L DWN ), na których stan środowiska określa się jako niedobry, zły i bardzo zły stanowi 1,5 km 2. W strefie o złych i bardzo złych warunkach akustycznych znajduje się 167 lokali mieszkalnych, zamieszkanych przez blisko 500 mieszkańców. Odpowiednio dla pory nocy wartości te wynoszą: 312 lokali mieszkalnych i 936 mieszkańców [79]. Tereny, na których poziom hałasu ze wszystkich źródeł, według wskaźnika L DWN nie przekracza wartości 50 db przedstawiono w poniższej tabeli. W wykazie tym uwzględniona została budowa Autostradowej Obwodnicy Wrocławia, jak i Obwodnicy Śródmiejskiej [79]. Tabela 33. Tereny, na których dotrzymane są standardy akustyczne środowiska [79] L.p. Opis terenu 1 Wojszyce - rejon ul. Kasztanowej 2 Krzyki - rejon ul. Dożynkowej i ul. Jutrzenki 3 Bartoszowice - rejon ul. Gersona, ul. Canaletta, ul. Bacciarelliego 4 Sępolno - rejon ul. Monte Cassino, ul. Dembowskiego 5 Ogródki działkowe w rejonie ul. Pasterskiej i ul. Bujwida 6 Rejon pomiędzy ul. Paderewskiego i ul. Folwarczną (ścieżka) 7 Jarnołtów - fragment parku krajobrazowego, ul. Jarnołtowska, ul. Gromadzka, 8 Jerzmanowo, Ratyń, Rejon rzeki Bystrzycy, 9 Ligota - Rejon ul. Chorwackiej 10 Las Pilczycki 11 Rejon - ul. Brzechwy 12 Różanka - ogródki działkowe, fragment cmentarza osobowickiego 13 Park Sołtysowicki 14 Las w otoczeniu ulic Stefana Batorego,Trzmielowickiej i Lutyńskiej 15 Pola irygacyjne 16 Las Osobowicki 17 Stabłowice - Ogródki działkowe rejon ul. Gajowej, 18 Kokoczyce - rejon rzeki Widawy 19 Las w otoczeniu Bystrzycy, ul. Jeleniogórska 20 Las Rędziński, Las Lesicki, pola irygacyjne 21 Pola irygacyjne - rejon ul. Kajakarzy, ul. Łyżwiarzy 22 Las Zakrzowski 23 Pawłowice - rejon ul. Starodębowej 24 Pola irygacyjne - rejon ul. Wędkarzy W dniu 23 października 2012 r. weszło w życie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U poz. 1109). W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826) wprowadzono zmiany w 2 tabelach załącznika "Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku". 126

129 Tabela 1 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L(Aeq D) i L(Aeq N), które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby otrzyma brzmienie określone w załączniku nr 1 do opublikowanego rozporządzenia. Tabela 3 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L(DWN) i L(N), które to wskaźniki mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem otrzyma brzmienie określone w załączniku nr 2 do opublikowanego rozporządzenia. 3.5 Gospodarka odpadami [GO] Dokumentem obowiązującym zakresie gospodarki odpadami we Wrocławiu jest Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta Wrocławia na lata , przyjęty uchwałą Rady Miejskiej Wrocławia Nr XLV/1361/10 dnia 21 stycznia 2010 r. W Planie zawarto przede wszystkim analizę stanu aktualnego dla poszczególnych grup odpadów wraz z opisem systemu gospodarowania odpadami, prognozę zmian, cele i wyznaczone kierunki działań, harmonogram realizacji tych działań wraz z ich finansowaniem. Obecnie opracowywane jest Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Miasta Wrocławia na lata za okres sprawozdawczy od do r., w którym przedstawiony będzie stopień realizacji zadań zapisanych w Planie, a tym samym dokonana zostanie ocena realizacji wyznaczonych celów z zakresu gospodarki odpadami. Dokumentem obowiązującym w zakresie gospodarki odpadami dla miasta Wrocławia będzie uchwalony w 27 czerwca 2012 r. Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolnośląskiego 2012, uwzględniający nowe przepisy wynikające głównie z ustawy o odpadach (Dz.U. t. j. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.) oraz z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. t. j. z 2012 r., poz. 391) Odpady komunalne, w tym odpady ulegające biodegradacji Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. t. j. z 2010 r., Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.) definiuje odpady komunalne jako odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Skład morfologiczny (wg KPGO, dla 2008 r.) wytwarzanych odpadów komunalnych jest inny w zależności od liczby mieszkańców zamieszkujących dany teren. W dużych miastach (powyżej 50 tys. mieszkańców), w tym we Wrocławiu, największy udział mają odpady kuchenne i ogrodowe (28,9%), papier i tektura (19,1%) oraz tworzywa sztuczne (15%) i szkło (10%). Pozostałe odpady komunalne wytwarzane są w znacznie niższych ilościach, przy czym najmniej liczna jest frakcja drewna (0,2%). 127

130 0,8 3,2 2,3 2,6 0,2 5,3 4,2 3,2 28,9 2,5 19,2 15,1 10,0 2,6 papier i tektura (19,2%) szkło (10%) metale (2,6%) tworzywa sztuczne (15,1%) odpady wielomateriałowe (2,5%) odpady kuchenne i ogrodowe (28,9%) odpady mineralne (3,2%) frakcja <10 mm (4,2%) tekstylia (2,3%) drewno (0,2%) odpady niebezpieczne (0,8%) inne kategorie (3,2%) odpady wielkogabarytowe (2,6%) odpady z terenów zielonych (5,3%) Rysunek 20. Skład morfologiczny odpadów wytwarzanych w dużych miastach (dla roku 2008) [13]. Poniżej przedstawiono szacunkową ilość odpadów wytwarzanych na terenie miasta Wrocławia, którą obliczono w oparciu o wyżej przedstawiony skład morfologiczny, wskaźniki wytwarzania odpadów komunalnych zgodnie z KPGO oraz liczbą ludności wg GUS ( w 2010r., w 2011r.). Tabela 34. Szacunkowe ilości wytwarzanych odpadów komunalnych we Wrocławiu w podziale na frakcje [13] Lp. Frakcje odpadów Wysokość wskaźnika wytwarzania wg KPGO 2014 [%] Masa [Mg] 2010r. 2011r. 1 Papier i tektura ) 19, , ,9 2 Szkło , ,0 3 Metale 2, , ,4 4 Tworzywa sztuczne 15, , ,1 5 Odpady wielomateriałowe 2, , ,7 6 Odpady kuchenne i ogrodowe 28, , ,5 7 Odpady mineralne 3, , ,4 8 Frakcja <10 mm 4, , ,1 9 Tekstylia 2, , ,4 10 Drewno 0,2 499,7 501,3 11 Odpady niebezpieczne 0, , ,4 12 Inne kategorie 3, , ,4 13 Odpady wielkogabarytowe 2, , ,4 14 Odpady z terenów zielonych 5, , ,5 Razem , ,6 Według powyższych danych przyjmuje się, że na terenie miasta Wrocławia wytworzono w 2010 r. ponad 249,8 tys. Mg odpadów komunalnych, natomiast w roku 2011 ponad 250,7 tys. Mg, nastąpił więc niewielki przyrost o niecały 1%. Z informacji dotyczących odebranych i zebranych odpadów komunalnych, otrzymanych z Urzędu Miejskiego Wrocławia, wynika, że w 2009r. odebrano ogółem ponad 259,6 tys. 128

131 Ilość odpadów komunalnych [Mg] P r o g r a m o c h r o n y ś r od ow i s k a d l a m i a s t a W r o c ł a w i a n a l a t a Mg, a w roku 2010 ponad 237,9 tys. Mg, czyli o 12,7 tys. Mg mniej od szacowanych ilości wytworzonych dla tego roku. Rysunek 21 przedstawia ilości odpadów komunalnych odebranych ogółem oraz poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania w latach Odebrane ogółem , , , , , , ,67 Poddano Poddane odzyskowi odyzskowi Poddano Poddane unieszkodliwieniu , , , , , , , ,90 0, rok 2011 Rysunek 21. Gospodarowanie odpadami komunalnymi odebranymi i zebranymi z terenu miasta Wrocławia (w Mg) w latach [83]. Według danych przedstawionych na rysunku, można zauważyć, że ilości odbieranych i zbieranych odpadów pozostają mniej więcej na podobnym poziomie, choć w roku 2010 odebrano o 8% mniej odpadów komunalnych w porównaniu do roku W ciągu badanego okresu czasu zmniejszyła się ilość odpadów poddawanych procesom odzysku na rzecz masy odpadów poddawanych unieszkodliwieniu, która wzrosła w 2011 r. o około 65% w stosunku do roku Wskazuje to na negatywną tendencję wzrostową, niezgodną z ogólnymi zasadami gospodarowania odpadami, wg których unieszkodliwiane (zwłaszcza w procesie składowania) jest ostatnie w hierarchii postępowania z odpadami. W przypadku procesów odzysku dominował proces R15 - przetwarzanie odpadów w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu (ponad 161 tys. Mg w 2009r. i blisko 93 tys. Mg w 2010r.). Odpady pochodzenia organicznego poddano procesowi R3, w tym kompostowaniu oraz innym metodom biologicznego przekształcania w ilościach niewiele ponad 1 tys. Mg w 2009r. i 37,6 tys. Mg w 2010r. (dane podane dla procesu R3 połączonego z R15). Z kolei unieszkodliwianie polegało głównie na wykorzystaniu procesu D1 - składowaniu na składowiskach odpadów obojętnych (1 282,47 Mg r. i 6 532,88 Mg r.) oraz D5 - składowaniu odpadów na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne (67,5 tys. Mg r.; 97,6 tys. Mg 2010r. i 114,2 tys. Mg r.). Poniższa tabela prezentuje dane dotyczące ilości odpadów odebranych i zebranych selektywnie z terenu miasta Wrocławia w latach W tabeli zamieszczono także ilości wybranych odpadów z grupy 16 i 17, które ze względu na swój charakter powinny być zakwalifikowane do grupy 20, a które w sprawozdaniach składanych przez przedsiębiorców wykazano jako odpady z grupy 16 i

132 Tabela 35. Masa odpadów odebranych i zebranych selektywnie z terenu miasta Wrocławia w latach [83] Lp. Nazwa i kod odpadu Odpady odebrane i zebrane Masa [Mg] Rok 2009 Rok 2010 Rok Opakowania z papieru i tektury ( ) 729, , ,1 2 Opakowania z tworzyw sztucznych ( ) 874, , ,69 3 Opakowania z drewna ( ) 9,75 17,32 4 Zmieszane odpady opakowaniowe ( ) 25,72 0,8 5 Opakowania ze szkła ( ) 2280, , ,14 6 Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy (1) inne niż wymienione w do ( *) 0,03 7 Baterie alkaliczne ( ) 0,04 8 Inne baterie i akumulatory ( ) 10,57 9 Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów ( ) 832,97 112,58 11,96 10 Gruz ceglany ( ) 132,18 418, Zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia inne niż wymienione w ( ) 1 876, ,99 35,86 12 Usunięte tynki, tapety, okleiny itp. ( ) 2 3,2 13 Gleba i ziemia, w tym kamienie, inne niż wymienione w ( ) 71,6 34,58 14 Materiały konstrukcyjne zawierające gips inne niż wymienione w ( ) 0,64 15 Zmieszane odpady z budowy, remontów i demontażu inne niż wymienione w , i ( ) 2 128, ,72 799,98 16 Papier i tektura ( ) 1 031, , ,21 17 Szkło ( ) 2,47 9,32 71,59 130

133 18 Odpady kuchenne ulegające biodegradacji ( ) 1,36 19 Odzież ( ) 764,6 561,5 20 Tekstylia ( ) 1,5 288,62 21 Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć ( *) 1,95 0,02 22 Urządzenia zawierające freony ( *) 8,55 23 Farby, tusze, farby drukarskie, kleje, lepiszcze i żywice inne niż wymienione w ( ) 0,02 24 Leki inne niż wymienione w ( ) 11,99 11,08 25 Baterie i akumulatory łącznie z bateriami i akumulatorami wymienionymi w , lub oraz nie sortowane baterie i akumulatory zawierające te baterie ( *) 0,5 1,63 26 Baterie i akumulatory inne niż wymienione w ( ) 0,07 0,03 27 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż wymienione w i zawierające niebezpieczne składniki ( *) 35,66 24,08 28 Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż wymienione w , i ( ) 0,11 280,7 29 Drewno inne niż wymienione w ( ) 4,36 30 Tworzywa sztuczne ( ) 76,23 16,92 10,67 31 Metale ( ) 0,14 32 Inne nie wymienione frakcje zbierane w sposób selektywny ,29 33 Odpady ulegające biodegradacji ( ) 5 627, , ,16 34 Gleba i ziemia, w tym kamienie ( ) 311,08 585, ,19 35 Inne odpady nie ulegające biodegradacji ( ) 4,24 17, ,21 36 Odpady z czyszczenia ulic i placów ( ) 5 307,33 0,6 13,44 37 Odpady ze studzienek kanalizacyjnych ( ) 5,3 38 Odpady wielkogabarytowe ( ) , , ,21 131

134 39 Odpady komunalne nie wymienione w innych podgrupach ( ) 921, ,38 778,97 Razem , , ,6 Powyższe dane wskazują na malejącą tendencję ilości odpadów odbieranych i zbieranych w sposób selektywny. Ilość ta w 2011 roku zmniejszyła się o 41% w stosunku do ilości z 2009 r. Zmniejszenie ilości odpadów zebranych selektywnie wynika m. in. faktu, że przedsiębiorcy rzetelniej niż w latach poprzednich przedkładali sprawozdania. W latach 2009 i 2010 wykazywali również odpady pochodzące spoza sektora komunalnego, np. odpady z grupy 17 z działalności budowlanej oraz odpady opakowaniowe pochodzące również z innych sektorów. W roku 2011 w strumieniu odpadów komunalnych z selektywnej zbiórki dominowały odpady wielkogabarytowe w następnej kolejności najwięcej odebrano odpadów ulegających biodegradacji (1 004,21 Mg), a więc znacznie więcej niż w latach poprzednich. Odpady odbierane selektywnie poddano procesom odzysku R3, R4, R5, R14 i R15 - największy udział, oraz unieszkodliwienia, głównie w procesie D5 w przypadku wszystkich analizowanych lat. Tabela 36 przedstawia dane dotyczące ilości odpadów opakowaniowych, czyli odpadów z grupy 15 (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów - Dz.U. z 2001 r., nr 112, poz. 1206) odebranych przez firmy z terenu miasta Wrocławia w latach 2009 i Tabela 36. Odpady opakowaniowe odebrane i zebrane selektywnie z terenu miasta Wrocławia w latach [83] Lp. Nazwa i kod odpadu Odpady odebrane [Mg] Odpady zebrane [Mg] Opakowania z papieru i tektury ( ) Opakowania z tworzyw sztucznych ( ) Opakowania z drewna ( ) Zmieszane odpady opakowaniowe ( ) Opakowania ze szkła ( ) 729, , , ,74 576,04 525,25 427,93 504,08 511,44-9,75 17, ,72 0, ,83 522,79 604, , , ,26 Razem 1992, , , , , ,7 Ogółem w 2009r. odebrano i zebrano selektywnie prawie 3,9 tys. Mg odpadów opakowaniowych, w 2010r. 4,9 tys. Mg, a w 2011r. 4,5 tys. Mg. W ostatnim z analizowanych lat nastąpił więc niewielki spadek w stosunku do roku

135 Największy udział w roku 2011 wśród odpadów opakowaniowych miały opakowania ze szkła (prawie 45% wszystkich odpadów opakowaniowych) oraz z tworzyw sztucznych (23%). Najmniej liczne w tym strumieniu są zmieszane odpady opakowaniowe. Odpady opakowaniowe poddano w całości procesom odzysku R3, R14 i R15, przy czym ponownie procesy z grupy R15 miały największy udział. Łącznie odebrane odpady opakowaniowe stanowiły w poszczególnych latach około 2% wszystkich odebranych i zebranych z terenu Wrocławia odpadów komunalnych. Odpady komunalne ulegające biodegradacji (OUB) Na odpady komunalne składają się także odpady ulegające biodegradacji, do których wg definicji przedstawionej w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. t. j. z 2010 r., Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.) należą odpady ulegające rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu, przy udziale mikroorganizmów. KPGO 2014 zalicza do tej kategorii odpadów następujące frakcje: papier i tekturę, odzież i tekstylia z materiałów naturalnych (50%), odpady z terenów zielonych, odpady kuchenne i ogrodowe, drewno (50%), odpady wielomateriałowe (40%), frakcję drobną <10 mm (30%). W nawiasach podano procent, w jakim dany rodzaj odpadów ulega biodegradacji. Przyjmuje się, że pozostałe odpady są biodegradowalne w 100% (wg KPGO). Należy zaznaczyć, iż zgodnie z ustawą z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. t. j. z 2012 r., poz. 391) gminy zobowiązane są ograniczyć masę odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania: do 16 lipca 2013r. - do nie więcej niż 50% wagowo, do 16 lipca 2020r. - do maksymalnie 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku. Tabela 37. Ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczona do składowania, konieczna do zagospodarowania oraz wytworzona wg prognoz na lata 2010, 2013 i 2020 dla miasta Wrocławia [84] Ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji: Rok 2010 Rok 2013 Rok 2020 Dopuszczalna do składowania [Mg] , , ,1 Konieczna do zagospodarowania w sposób inny niż składowanie [Mg] , , ,7 Wytworzona wg prognoz [Mg] , , ,8 Biorąc pod uwagę liczbę ludności zamieszkującej teren miasta Wrocławia w 1995r., wynoszącą mieszkańców oraz wskaźnik dla dużych miast (wg Rozp. W sprawie obliczania ilości OUB) dotyczący ilości wytwarzanych odpadów ulegających biodegradacji - 0,155 Mg/M, obliczono ilość tych odpadów jaka została wytworzona w 1995 roku. Wyniosła ona ,97 Mg. Na tej podstawie wyliczono dopuszczalną ilość odpadów 133

136 komunalnych ulegających biodegradacji w latach 2010, 2013 i 2020, ilość tych odpadów konieczną do zagospodarowania w sposób inny niż składowanie oraz prognozowane ilości wytworzonych odpadów (tabela 37). Wartości w tabeli wskazują na stopniowe ograniczanie masy odpadów ulegających biodegradacji, jaka będzie mogła być składowana przy jednoczesnym wzroście masy odpadów, które powinny być zagospodarowane w sposób inny niż składowanie. W tabeli 38 przedstawiono wytworzoną wg prognoz (zgodnie z KPGO) ilość odpadów ulegających biodegradacji dla miasta Wrocławia w latach 2010 i 2011 w rozbiciu na poszczególne frakcje. Tabela 38. Prognozowane ilości odpadów ulegających biodegradacji dla miasta Wrocławia wytworzonych w latach 2010 i 2011 [84] Lp. Frakcje odpadów Masa wytworzonych odpadów [Mg] 2010r. 2011r. 1 Papier i tektura , ,9 2 Odzież i tekstylia z materiałów naturalnych (50%) 2 873, ,7 3 Odpady z terenów zielonych , ,5 4 Odpady kuchenne i ogrodowe , ,5 5 Drewno (50%) 249,8 250,7 6 Odpady wielomateriałowe (40%) 2 498, ,7 7 Frakcja <10 mm (30%) 3 147, ,4 Razem , ,4 Wartości prognozowane są zazwyczaj znacznie wyższe niż faktycznie wytworzone ilości odpadów, przy czym nie ma obecnie systemu umożliwiającego dokładne monitorowanie ilości wytwarzanych odpadów komunalnych. Poniższa tabela przedstawia rzeczywiste ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji odebranych i zebranych z terenu Wrocławia oraz poddanych odzyskowi w latach 2010 i Biorąc pod uwagę rok 2010, dla którego dopuszczona ilość do składowania dla odpadów ulegających biodegradacji wyniosła ,5 Mg, można stwierdzić, że przekroczono dopuszczalną wartość jedynie o 3%, poddając składowaniu ,16 Mg OUB. W roku 2011 odzyskowi poddano 36,8 tys. Mg, co stanowiło około 30% odpadów odebranych ulegających biodegradacji [83]. Można więc wnioskować, że przy zmianie systemu gospodarki odpadami w gminie, jaka nastąpi w związku z nowelizacją ustawy UCZiP, istnieje szansa na zmieszczenie się w limitach ilości OUB dopuszczonych do składowania dla roku

137 Tabela 39. Masa odpadów komunalnych ulegających biodegradacji odebranych i zebranych z terenu miasta Wrocławia oraz poddanych odzyskowi w latach 2010 i 2011 na podstawie danych z UMW sporządzonych w oparciu o sprawozdania przedsiębiorców [83] Lp. Kod odpadu odebrano zebrano odzyskano odebrano zebrano odzyskano , , , , ,75 9,75 17,32 17, , , , , ,00 0,00 1,36 1, ,75 280,75 144,31 144, ,36 4, , , ,66 693, , , , , ,49 Razem ,39 280, ,23 Razem odebrane i zebrane , , ,06 837, , Odpady powstające w sektorze gospodarczym Odpady przemysłowe powstają w sektorze gospodarczym i zalicza się do nich zarówno odpady inne niż niebezpieczne, jak i niebezpieczne. Wytwórcy odpadów z tego sektora zobowiązani są do przekazywania sprawozdań o ilości wytwarzanych odpadów, przekazywanych do Wojewódzkiego Systemu Odpadowego (WSO), który stanowi źródło danych do opracowania niniejszego rozdziału. Niemniej jednak, należy pamiętać, że dane zawarte w bazie WSO nie dają możliwości śledzenia przepływu strumienia odpadów wytworzonego na terenie Wrocławia. Dane dotyczące odzysku i unieszkodliwiania, nie dotyczą tych samych odpadów, które zostały wytworzone, ponieważ większość odpadów wytworzonych na terenie miasta poddawanych jest odzyskowi lub unieszkodliwianiu poza jego terenem. Wg powyższej bazy danych, w 2009 roku na terenie miasta Wrocławia wytworzono w sektorze gospodarczym łącznie 860,1 tys. Mg, a w roku tys. Mg odpadów przemysłowych (raport WSO z dnia ). Nastąpił więc wzrost ilości wytworzonych odpadów w 2010 r. o 60% w stosunku do roku Większa ilość wytworzonych odpadów w roku 2010 wynikać może z intensyfikacji sprawozdawczości w tym zakresie. Procesom odzysku poddano w 2009 r. łącznie 507,4 tys. Mg, a w 2010 r. 349,6 tys. Mg, czyli o 31% mniej niż w roku poprzedzającym. Unieszkodliwianiu poddano natomiast łącznie w 2009 r. 26,6 tys. Mg, a w 2010 r. 9,5 tys. Mg, ilość ta spadła więc o 64% w stosunku do roku 2009 część tych odpadów poddano odzyskowi i/lub unieszkodliwieniu poza terenem Wrocławia. Rysunek 22 przedstawia ilości odpadów przemysłowych wytworzonych, poddanych procesom odzysku i unieszkodliwienia na terenie miasta Wrocławia. 135

138 Wytworzone ogółem Poddane odzyskowi Poddane unieszkodliwieniu Rysunek 22. Masa odpadów wytworzonych w sektorze gospodarczym, poddanych odzyskowi oraz unieszkodliwieniu w latach 2009 i 2010 [85]. Różnice w ilości odpadów wytwarzanych, a poddawanych odzyskowi i unieszkodliwieniu widoczne są zwłaszcza na przykładzie roku 2010, w którym jedynie 0,7% odpadów wytworzonych na terenie miasta poddano unieszkodliwieniu oraz 25% odzyskowi w instalacjach znajdujących się we Wrocławiu. Poniższa tabela przedstawia informacje dotyczące ilości odpadów wytworzonych na terenie Wrocławia w podziale na poszczególne grupy odpadów przemysłowych wytwarzanych. Biorąc pod uwagę łączną ilość wytworzonych odpadów w ciągu lat , największy udział przypada na odpady tzw. budowlane (17), odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych (19), odpady z procesów termicznych (10) oraz odpady opakowaniowe (15). Odpady z grupy 17 stanowiły w 2009 r. 47%, a w 2010 r. aż 73% wszystkich odpadów wytworzonych w sektorze przemysłowym. Wynikać to może z prowadzenia prac przygotowujących miasto do Euro 2012 lub chwilowego ożywienia się rynku nieruchomości, który nastąpił w 2010 roku. Bardzo liczna jest także grupa 19, której udział jednak zmalał w 2010 r. wynosząc 13% wszystkich odpadów przemysłowych, podczas gdy w 2009 r. wyniósł 25%. Odpady z procesów termicznych utrzymywały się na podobnym poziomie, wzrosła natomiast w 2010 r. ilość odpadów z grupy 15, stanowiąc 3% wszystkich wytworzonych odpadów przemysłowych na terenie miasta Wrocławia, co może być spowodowane lekkim ożywieniem rynku bądź zwiększoną ilością sprawozdań przesyłanych do Urzędu Marszałkowskiego. Najmniej licznie powstaje we Wrocławiu odpadów z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego i przeróbki węgla (5) oraz odpadów z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego (4). 136

139 Tabela 40. Masa odpadów przemysłowych wytworzonych na terenie Wrocławia w latach w podziale na poszczególne grupy odpadów [85] Grupa odpadów Nazwa grupy Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury Ilość wytworzonych odpadów [Mg] ,95 5, , , , ,11 4 Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego 0,85 2, Odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich 0,00 0, , , , , , ,58 9 Odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych 682,82 38,17 10 Odpady z procesów termicznych , , Odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) Odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów (z wyłączeniem grup 07 i 08) Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach 1 212, , , , , ,49 128,06 127, , ,40 16 Odpady nieujęte w innych grupach 3 045, ,78 17 Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) , ,80 18 Odpady medyczne i weterynaryjne 1 128, ,88 19 Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych , ,90 Razem , ,74 137

140 Odpady niebezpieczne Odpady niebezpieczne stanowią około 1% (2009 r. - 1%, 2010 r. - 1,3%) wszystkich odpadów wytwarzanych w sektorze gospodarczym na terenie Wrocławia. Według danych zaczerpniętych z WSO, największe ilości odpadów niebezpiecznych w okresie powstały w grupie 17, czyli są to odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (58,5% odpadów niebezpiecznych w 2010 r.), co jest bezpośrednio związane ze znacznym wzrostem ogólnej masy odpadów w tej grupie. Duży udział mają także odpady z grupy 13 - oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw, których ilość jednak zmalała o 46% w 2010 r. w porównaniu do roku Rysunek nr 23 przedstawia ilości odpadów niebezpiecznych, jakie zostały wytworzone oraz poddane odzyskowi i unieszkodliwieniu w latach 2009 i Wytworzone ogółem Poddane odzyskowi Poddane unieszkodliwieniu Rysunek 23. Masa odpadów niebezpiecznych wytworzonych, poddanych odzyskowi i unieszkodliwieniu w latach [85]. Dane z wykresu wskazują na poddanie odzyskowi i unieszkodliwieniu większej ilości odpadów niż została wytworzona (jedynie poza ilością poddaną unieszkodliwieniu w 2010 r.). Może to wynikać z przyjęcia na teren miasta odpadów niebezpiecznych spoza Wrocławia lub z niepełnych informacji składanych przez wytwórców odpadów do Urzędu Marszałkowskiego w sprawozdaniach. Wśród procesów odzysku dominującym był R14, czyli prowadzenie tzw. innych działań polegających na wykorzystaniu odpadów w całości lub części, natomiast głównym procesem unieszkodliwiania był D9 - obróbka fizyczno-chemiczna, w wyniku której powstają odpady unieszkodliwiane np. w procesach parowania, suszenia, strącania itp. Odpady zawierające azbest Pod pojęciem azbestu rozumiemy grupę minerałów włóknistych, szczególnie groźnych dla środowiska i człowieka, zwłaszcza ze względu na możliwość powodowania nowotworów płuc po przedostaniu się do organizmu wraz z powietrzem. Mając to na uwadze 138

141 ustawodawca zakazał produkcji i stosowania wyrobów zawierających azbest - ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, również na podstawie art. 160 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska zakazał wprowadzania azbestu do obrotu bądź jego ponownego wykorzystania. Użytkowanie wyrobów zawierających azbest już wytworzonych, dozwolone jest do 31 grudnia 2032 roku. Są to przede wszystkim materiały izolacyjne, rury i płyty azbestowo-cementowe, uszczelnienia oraz wyroby cierne. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest, określa jednak szczegółowe warunki bezterminowego wykorzystywania dróg utwardzonych azbestem oraz pozostawienia w ziemi rur azbestowo-cementowych, a także dopuszcza możliwość wykorzystywania bez ograniczeń czasowych dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 czerwca 1997r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (po spełnieniu określonych wymogów). Pozbywanie się wymienionych powyżej wyrobów azbestowych, zgodnie z POKA jest przyczyną powstawania odpadów zawierających azbest. Poniższa tabela przedstawia ilość i udział procentowy wyrobów azbestowych, jakie były użytkowane na terenie miasta Wrocławia w 2010 roku. Według danych UMW (marzec 2012 r.) z przeprowadzonej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest na terenie województwa dolnośląskiego na podstawie informacji przedłożonych przez gminy, osoby prawne i osoby fizyczne we Wrocławiu w dalszym ciągu wykorzystywanych jest łącznie 2,17 tys. Mg wyrobów zawierających azbest. Szacuje się jednak, że ilość ta jest większa o około 20% i wynosi 2,61 tys. Mg. Tabela 41. Ilość i udział procentowy wyrobów azbestowych użytkowanych na terenie Wrocławia w 2010r. [86] Lp. Posiadacz wyrobów azbestowych Ilość [Mg] Udział procentowy 1 MPWiK S.A. 965,87 44,4 2 Spółdzielnie mieszkaniowe 280,72 12,9 3 Fortum Power and Heat Polska Sp. z o. o. 249,06 11,5 4 Zarządcy i wspólnoty Mieszkaniowe 161,24 7,4 5 Szkoły wyższe 143,36 6,6 6 Pozostali przedsiębiorcy 106,41 4,9 7 SRH Samopomoc Chłopska 74,62 3,4 8 Wojsko, policja i więziennictwo 66,87 3,1 9 Osoby fizyczne 53,85 2,5 10 Obiekty Gminy Wrocław 44,54 2,0 11 Rodzinne Ogrody Działkowe 27,05 1,2 Razem 2 173,56 100% 139

142 Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że najwięcej wyrobów zawierających azbest znajduje się w posiadaniu MPWiK, spółdzielni mieszkaniowych oraz Fortum Power and Heat Polska Sp. z o.o. W roku 2009 usunięto we Wrocławiu 68,9 Mg odpadów zawierających azbest, natomiast w roku Mg (PUA). Utrzymanie dotychczasowego tempa usuwania wyrobów azbestowych, tj. 127,3 Mg/rok, powinno być wystarczające do całkowitego usunięcia azbestu z terenu miasta do końca 2032 r. Na podstawie POKA można oszacować, że w następujących latach przekazanych zostanie na składowiska odpadów: w latach ok. 28% odpadów, w latach ok. 35% odpadów, w latach ok. 37% odpadów. Według prognozy wytwarzania odpadów zawierających azbest, uwzględniającej obecną ilość azbestu, powyższe limity POKA oraz przyjęte wskaźniki wzrostu usuwania azbestu dla poszczególnych lat, szacuje się że największa ilość zostanie wytworzona do końca 2012 roku - 182,70 Mg, a w kolejnych latach będzie utrzymywać się na poziomie 91,35 Mg/rok, z niewielkim wzrostem po roku Problem może jednak stanowić dostępność funduszy na usuwanie wyrobów azbestowych, która ze względu na zlikwidowanie gminnych i powiatowych funduszy ochrony środowiska, spowodowała spadek zainteresowania zwłaszcza wśród osób fizycznych, na wymianę pokryć dachowych wykonanych z płyt azbestowo-cementowych. W dalszym ciągu możliwe jest jednak pozyskiwanie funduszy z wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w wysokości do 85% kosztów na tego typu działania dla jednostek samorządu terytorialnego. Na terenie miasta nie funkcjonują instalacje do unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Odpady te są przekazywane do instalacji zlokalizowanych poza Wrocławiem Instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych Na terenie miasta Wrocław istnieją następujące instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych: 1. Przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów: Kompostownia odpadów zielonych, ul. Janowska 51, obsługiwana przez Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta (wydajność instalacji Mg/rok, planowana rozbudowa o kolejne Mg/rok), 2. Mechaniczne przetwarzania odpadów: Instalacja do sortowania odpadów komunalnych wraz z instalacją do produkcji paliwa alternatywnego, ul. Szczecińska 5, Wrocławskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania ALBA S.A. (wydajność instalacji do sortowania odpadów Mg/rok, a instalacji do produkcji paliw alternatywnych Mg/rok). Na terenie Wrocławia nie funkcjonuje obecnie żadne składowisko odpadów komunalnych, poza składowiskiem osadów ściekowych Janówek Wrocławskiej Oczyszczalni Ścieków przy ul. Janowskiej (pojemność m 3 ). 140

143 Istniejące nieczynne składowiska odpadów komunalnych to: Maślice - ul. Kozia, zamknięte w 2000 r., kubatura odpadów 2,4 m 3, zrekultywowane w 2008 r., Swojczyce - ul. Ceglana, zamknięte w 1996 r., zrekultywowane w 1999 r., powierzchnia 9,3 ha, Żerniki - ul. Przybyły, zamknięte w 1992 r., zrekultywowane w 1999 r., powierzchnia 3,7 ha. Ponadto na terenie Wrocławia znajduje się składowisko odpadów budowlanych Wzgórze Gajowe - ul. Bardzka, eksploatowane do lat 70-tych i częściowo w latach jako gruzowisko, niezrekultywowane, powierzchnia ok 8 ha Podsumowanie Analizując informacje dotyczące stanu aktualnego gospodarki odpadami na terenie Wrocławia, do najistotniejszych kwestii zaliczyć należy: spełnienie wymogów limitu dla ilości za 2010 rok odpadów komunalnych ulegających biodegradacji zagospodarowywanych w sposób inny niż składowanie, co daje również szanse na spełnienie limitów w roku 2013, stosunkowo niewielki procent wytwarzanych odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów przemysłowych, znaczący spadek masy odpadów niebezpiecznych w 2010 poddanych unieszkodliwieniu w porównaniu do roku 2009, realizowanie działań z Programu Usuwania Azbestu dla miasta Wrocławia, tendencja wzrostowa wykorzystywania zagospodarowywania odpadów komunalnych w procesach unieszkodliwiania z 69,0 tys. Mg w 2009 r. do 114,2 tys. Mg w 2011 r., spadek ilości odpadów komunalnych poddawanych procesom odzysku z 191,2 tys. Mg w 2009 r. do 125,6 tys. Mg w 2011 r., spadek łącznej ilości odpadów odbieranych selektywnie, w tym odpadów opakowaniowych z 39,5 tys. Mg w 2009 r. do 21,8 tys. Mg w 2011 r., wzrost ilości wytworzonych odpadów przemysłowych z 860,1 tys. Mg w 2009 r. do 1 374,9 tys. Mg w 2010 roku, spadek ilości odpadów przemysłowych poddanych procesom odzysku z 507,4 tys. Mg w 2009 r. do 349,6 tys. Mg w 2010 r., wzrost ilości odpadów niebezpiecznych wytworzonych w sektorze przemysłowym z 8,9 tys. Mg w 2009 r. do 18,6 tys. Mg w 2010 r. nie podjęto działań w zakresie rekultywacji obiektu Wzgórze Gajowe. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na niespójność systemu sprawozdawczego, w którym występuje wiele różnych źródeł danych, brak jest możliwości sprawdzenia drogi jaką faktycznie pokonują odpady od miejsca odbioru do miejsca odzysku lub unieszkodliwienia, brak możliwości kontroli nad ilością odpadów rzeczywiście wytwarzanych także przez osoby fizyczne oraz niska możliwość weryfikacji rzetelności składanych sprawozdań przez przedsiębiorców do Urzędu Marszałkowskiego. Problemy te dotyczą w zasadzie systemu sprawozdawczości na terenie całego kraju, jednak dzięki wprowadzeniu w życie zapisów znowelizowanej ustawy o czystości i porządku w gminie, można spodziewać się wyeliminowania przynajmniej części z nich. 141

144 3.6 Zasoby przyrodnicze [ZP] Do zasobów przyrodniczych Wrocławia należą tereny zieleni urządzonej, lasy, formy ochrony przyrody wynikające z Ustawy o ochronie przyrody [87] oraz wszystkie pozostałe tereny, które zwiększają bioróżnorodność miasta Ochrona Przyrody Na terenie miasta znajduje się fragment parku krajobrazowego Dolina Bystrzycy, Szczytnicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy, sześć obszarów Natura 2000 (tabela 42), oraz trzy użytki ekologiczne (tabela 43). Ponadto na terenie miasta ustanowiono 108 pomników przyrody [88]. Obszary chronione zajmują około 12,5% powierzchni miasta [89]. Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy obejmuje 8570 ha, z czego 684 ha znajdują się w obrębie gminy Wrocław. Park obejmuje fragment doliny rzeki Bystrzycy, od Jeziora Mietkowskiego na południu, do zachodnich okolic Wrocławia na północy. Zasadniczą rolę na terenie parku odgrywają cenne siedliska lasów łęgowych: łęgi jesionowo-wiązowe Ficario-Ulmetum, olszowo-jesionowe Alnenion glutinoso-incanae, grądy Galio-Carpinetum oraz pozostałości łęgów wierzbowo-topolowych Salicetum albo-fragilis. Na terenie parku stwierdzono występowanie wielu gatunków chronionych. Dolina Bystrzycy pełni ważną rolę, jako korytarz ekologiczny. Szczytnicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy obejmuje 1131,0 ha, a w jego skład wchodza dwie wyspy - Wielka Wyspa (położona miedzy Odra, Stara Odra i Kanałem Powodziowym Odry) oraz Wyspa Opatowicka. Główne cele ochrony na terenie zespołu to [90]: ochrona cennych obiektów przyrodniczych, tj. Parku Szczytnickiego wraz z Ogrodem Japońskim, ochrona cennych obiektów przestrzennych o znaczeniu kulturowym, m.in. Miejskiego Ogrodu Zoologicznego, Hali Stulecia, Stadionu Olimpijskiego z przyległymi terenami sportowymi, kąpieliska Morskie Oko oraz zabudowy osiedlowo-ogrodowej osiedla Sępolno, ochrona Odry jako głównego korytarza ekologicznego, ochrona terenów wodonośnych Oławy. Na terenie miasta utworzono ponadto sześć obszarów Natura 2000 oraz trzy użytki ekologiczne. Tabela 42. Obszary Natura 2000 we Wrocławiu [91] Kod Nazwa Powierzchni a [ha] Stan formalno-prawny Walory przyrodnicze Plan Zadań Ochronnych PLH Łęgi nad Bystrzycą 2 084,4 Zatwierdzony jako OZW Obszar obejmuje dolinę rzeki Bystrzycy od Kątów Wrocławskich do Leśnicy we Wrocławiu, a także odcinek doliny Strzegomki od Stoszyc do ujścia tej rzeki do Bystrzycy. Na całym obszarze dominują zbiorowiska leśne, oraz mozaika łąk, pastwisk i pól uprawnych. Głównymi typami 142

145 Kod Nazwa Powierzchni a [ha] Stan formalno-prawny Walory przyrodnicze Plan Zadań Ochronnych siedlisk przyrodniczych są: lasy łęgowe, grądy oraz nizinne łąki użytkowane ekstensywnie. Rzeki Bystrzyca i Strzegomka na przeważającej długości zachowały naturalny charakter. Obszar stanowi uzupełnienie sieci w zakresie ochrony siedlisk związanych z doliną dużej rzeki, a zwłaszcza lasów łęgowych (91E0, 91F0) i grądów, jak i łąk - trzęślicowych i selernicowych, typowo tu wykształconych i świetnie zachowanych. Zbiorowiskom tym towarzyszą liczne gatunki zwierząt, w tym szereg bezkręgowców, płazów oraz ryb i ssaków z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej. PLB Grądy Odrzański e Zaklasyfikowany jako OSO Obszar obejmuje 70-cio kilometrowy odcinek doliny Odry między Narokiem a Wrocławiem. Dolina pokryta jest lasami, łąkami, pastwiskami i polami uprawnymi. Lasy składają się przede wszystkim z drzewostanów dębowograbowych, jednakże zachowały się małe płaty zadrzewień olszowo-wiązowych i wierzbowo-topolowych. Znajdują się tu liczne cieki wodne, stare koryta rzeczne, pozostałości rozlewisk i stawów. Teren jest silnie zmeliorowany. Ostoja ptasia o randze europejskiej. Występują co najmniej 22 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: dzięcioł zielonosiwy, kania czarna (PCK), muchołówka białoszyja, czapla siwa; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występują: bocian biały, bocian czarny, kania ruda (PCK), trzmielojad, bielik (PCK), sieweczka rzeczna, srokosz i dzięcioł średni. Zagrożeniem jest zanieczyszczenia wód i osuszanie terenu. Planowany termin opracowania

146 Kod Nazwa Powierzchni a [ha] Stan formalno-prawny Walory przyrodnicze Plan Zadań Ochronnych PLH Kumaki Dobrej 2 094,0 Zatwierdzony jako OZW Obszar obejmuje dolinę rzeki Dobrej na dwóch odcinkach, charakteryzujących się najwyższym nagromadzeniem walorów przyrodniczych, pomiędzy Bartkowem i Dobrzeniem oraz pomiędzy Dąbrowicą a Pawłowicami. Dobra na wskazanym do ochrony odcinku płynie przez obszar Niziny Śląskiej, w niemal całkowicie płaskim terenie pokrytym osadami czwartorzędowymi. Dolina rzeki jest uregulowana, lecz występują tu liczne obniżenia wypełnione wodą oraz stawy hodowlane, stanowiące doskonałe siedliska płazów. Mimo bezpośredniej bliskości aglomeracji wrocławskiej i położeniem na terenach intensywnie wykorzystywanych rolniczo, dolina rzeki zachowała wiele walorów przyrodniczych. Obszar ma kluczowe znaczenie dla ochrony płazów w regionie dolnośląskim - występują tu bardzo bogate i wysokie liczebnie populacje kumaka nizinnego oraz traszki grzebieniastej. Dużym walorem są również stare dęby ze stanowiskami pachnicy dębowej i kozioroga dębosza. PLH Las Pilczycki 119,6 Zatwierdzony jako OZW Obszar Lasu Pilczyckiego położony jest na półn.-zach. peryferiach miasta Wrocław, u zbiegu Odry i jej lewobrzeżnego dopływu - Ślęży. Obszar ten pełnił tradycyjnie funkcje lasu podmiejskiego, stąd zachował ciągłość struktury i funkcji z dawnymi lasami łęgowymi doliny Odry, pomimo regularnie prowadzonej, ekstensywnej gospodarki leśnej. W chwili obecnej prawie 90 ha obszaru jest zajętych przez dobrze i doskonale wykształcone siedliska leśne, pozostałą część zajmują łąki kośne, trzcinowiska i szuwary. Obszar jest kluczowym dla zachowania dużych populacji bezkręgowców związanych z martwym drewnem drzew liściastych na Dolnym Śląsku. Występuje tu jedna z dwóch największych Planowany termin opracowania sierpień

147 Kod Nazwa Powierzchni a [ha] Stan formalno-prawny Walory przyrodnicze Plan Zadań Ochronnych populacji Osmoderma eremita w Polsce południowozachodniej. Bardzo liczna jest także populacja Cerambyx cerdo, którego główne centrom występowania w kraju przypada właśnie na dolinę Odry. Dla zachowania tego zespołu bezkręgowców, a także występujących tu nietoperzy z Załącznika II konieczna jest ochrona siedlisk leśnych, również zachowanych w stopniu doskonałym lub bardzo dobrym. PLH Dolina Widawy 1 310,2 Zatwierdzony jako OZW , propozycja zmiany granic obszaru Dolina Widawy wynikająca z konieczności przeprowadzenia kompensacji przyrodniczej za straty wywołane prowadzeniem inwestycji pod nazwą Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego w zakresie zadań pozostających w kompetencji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu Obszar rozciąga się wzdłuż rzeki Widawy aż do jej ujścia i dalej wzdłuż doliny Odry (km ), wzdłuż Lasu Rędzińskiego (w granicach administracyjnych Wrocławia). Obejmuje głównie obszary zalewowe w obrębie wałów, ale w niektórych miejscach wykracza poza wały (do 1.5 km od doliny Odry). Pokrycie terenu stanowią przede wszystkim nadbrzeżne zbiorowiska roślinne, w tym lasy łęgowe - częściowo przesuszone i zgrądowiałe na obszarze poza wałami przeciwpowodziowymi. W obrębie wałów rzeka ma stosunkowo naturalny charakter. Planowany termin opracowania sierpień 2012 PLH Grądy w Dolinie Odry 8 348,9 Zatwierdzony jako OZW Obszar obejmuje kilka kompleksów leśnych oraz fragmenty doliny rzecznej w dolinie Odry pomiędzy Wrocławiem a Oławą. Występuje tu mozaika siedlisk - od suchych muraw i fragmentów borów na wydmach piaszczystych po roślinność wodną i szuwarową starorzeczy i oczek wodnych. Duża cześć fitocenoz łęgowych jest przekształcona w wyniku odcięcia od zalewów po obwałowaniu koryta Odry, jednak przy największych powodziach są one zalewane. Śródleśne polany wyróżniają się bogatą florą, a ich najcenniejsze fragmenty zachowały się na terenach wodonośnych Wrocławia. 145

148 Tabela 43. Użytki ekologiczne we Wrocławiu [88] Nazwa Data utworzenia Powierzchnia [ha] Walory przyrodnicze Dwa zbiorniki wodne wraz z otaczającym obszarem leśnym na terenie Janówka Starorzecze Łacha Farna , ,8 Zbiornik nr 1 śródleśny zbiornik o charakterze starorzecza; brzegi zróżnicowane - przy N brzegu wykształcony szuwar trzcina pospolita, pałka szerokolistna, turzyca. Wokół brzegu na lustrze wody występuje ciekawy zespół osoki aloesowatej i żabiścieku pływającego; miejsce rozrodu płazów (liczna ropucha szara, żaba trawna, żaba wodna); w lesie otaczającym zbiornik konwalia majowa, sromotnik bezwstydny; Zbiornik nr 2 niewielki wypłycony śródleśny zbiornik wodny; lustro wody w całości pokryte rzadkim w kraju zbiorowiskiem salwinii pływającej; miejsce rozrodu płazów (ropuchy szarej, żaby trawnej, żaby wodnej) Starorzecze Odry o silnie zróżnicowanej linii brzegowej, brzegi częściowo strome; w części wschodniej porośnięte - pas drzew i krzewów; bezpośrednie sąsiedztwo pól uprawnych; w części zachodniej otoczony lasem grądowym - dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, grab zwyczajny, jesion wyniosły, bez czarny + podrost. Na brzegach - wierzba, chmiel; w runie lasu - konwalia majowa, sromotnik bezwstydny; wokół brzegów fragmenty szuwaru - pałka wąskolistna, pałka szerokolistna, turzyca, kosaciec żółty, trzcina pospolita; lustro wody pokryte - rzęsa drobna płazy: - żaba wodna,- żaba jeziorkowa,- żaba moczarowa,- ropucha szara,- traszka zwyczajna, gady: - zaskroniec zwyczajny,- jaszczurka zwinka, ptaki: - liczna gatunki (m. in. trzciniak, turkawka) ssaki: - rzęsorek rzeczek,- ryjówka malutka i ryjówka aksamitna,- zębielek karliczek,- nietoperze (m.in. borowiec wielki, karlik większy, gacek brunatny, mopek) Obszar na terenie Nowej Karczmy we Wrocławiu ,3 Starorzecze Odry o naturalnym charakterze. W miarę naturalny skład gatunkowy kompleksu leśnego wraz z obecnością starych dębów o znacznych obwodach pni,- dobrze wykształcona roślinność szuwarowa na krańcach półn.-wsch. i półn.-zach. zbiornika,- występowanie chronionych gatunków roślin,- bogaty skład awifauny wodnej i leśnej,- miejsce rozrodu i bytowania chronionych gatunków płazów i gadów,- wysoki jak na obszar wchodzący w skład miasta stopień bioróżnorodności. grążel żółty salwinia pływająca konwalia majowa goździk kropkowany. Płazy: - ropucha szara,- żaba wodna,- żaba trawna, gady: - zaskroniec zwyczajny,- jaszczurka zwinka, ptaki: - wiele gatunków ptaków wodnych i leśnych, ssaki: - ryjówka aksamitna,- jeż europejski. Do najcenniejszych przyrodniczo obszarów o dużej różnorodności biologicznej, ze skupiskami chronionych gatunków flory i fauny, oprócz obszarów objętych już ochroną prawną należy zaliczyć [89]: zespoły leśne: laski w dolinie rzeki Bystrzycy, lasy w dolinie rzeki Oławy, Las Mokrzański, Las Osobowicki, obszary naturalnych i seminaturalnych dolin rzecznych z zachowanymi starorzeczami, fragmentami naturalnych lasów łęgowych i grądowych: o wspólną dolinę Odry i Oławy od kładki pieszej w rejonie ZOO i ulicy Wilczej w górę rzek, o dolinę Bystrzycy od granicy Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy do ujścia, o dolinę Widawy, 146

149 o dolinę Odry od Kozanowa w dół rzeki, tereny wodonośne i pola irygacyjne, ze względu na żerowiska i tereny lęgowe ptaków, zbiorniki i oczka wodne położone poza dolinami rzecznymi Lasy Lasy zajmują we Wrocławiu powierzchnię ok ha, a wskaźnik lesistości wynosi 7,5%, co jest wartością stosunkowo niewielką. Większe kompleksy leśne zlokalizowane są w północno-zachodniej (Las Mokrzański, Las Ratyński i Leśnicki, Las Lesicki i Rędziński, Las Osobowicki, Las Pilczycki) i wschodniej części miasta (fragment Lasu Zakrzowskiego, Las Strachociński, Las Rakowiecki). Wrocławskie lasy objęte są trzema formami własności [5]: lasy Skarbu Państwa zajmują powierzchnię ha, tj. około 59% ogólnej powierzchni lasów na terenie Wrocławia, lasy gminne zajmują powierzchnię 868 ha, tj. około 39% ogólnej powierzchni lasów na terenie Wrocławia, lasy prywatne zajmują powierzchnię 37 ha, tj. około 2% ogólnej powierzchni lasów na terenie Wrocławia. Lasy Skarbu Państwa administrowane są przez cztery nadleśnictwa: Miękinia, Oława, Oleśnica Śląska oraz Oborniki Śląskie. Na obszarze Wrocławia i okolic można wyróżnić kilkanaście potencjalnych zbiorowisk leśnych, z czego do najważniejszych należy zaliczyć następujące [37]: suboceaniczny bór świeży (Leucobryo Pinetum MAT. 1973), środkowoeuropejski las gradowy (Galio sylvatici Carpinetum OBERD.1957), łęg jesionowo-olszowy (Circaeo Alnetum OBERD. 1953), łęg wiazowo-jesionowy (Ficario Ulmetum campestris KNAPP 1942), łęg topolowo-wierzbowy (Salici Populetum MEIJER DREES 1936), ols porzeczkowy (Ribo nigri Alnetum SOL. GÓRN. 1975). Niestety tylko 10% drzewostanów wykazuje zgodność z siedliskiem Tereny zieleni miejskiej W mieście wyodrębnia się system terenów zielonych i otwartych, który tworzą [89]: pasma głównych dolin rzecznych wraz z przylegającymi do nich terenami zieleni, duże kompleksy lasów oraz duże parki, Ogród Botaniczny i Zoologiczny, tereny wyłączone z zabudowy ze względu na rolę jaką pełnią w systemie zaopatrzenia miasta w wodę lub odprowadzania ścieków, parki, skwery, zieleńce i podobne zgrupowania zieleni a także terenowe urządzenia sportowe, które towarzyszą zabudowie, cmentarze z dużą ilością zieleni wysokiej, obszary rekreacyjno-sportowe z dużym udziałem zieleni, w tym boiska, łąki wielofunkcyjne, kąpieliska i inne terenowe urządzenia sportowe, tereny niezabudowane ze względu na przeznaczenie terenu, w tym teren lotniska, poligony wojskowe i tereny rolne. 147

150 Zieleń miejska wraz z lasami i łąkami, w tym objętymi ochroną, układają się na terenie Wrocławia w wyraźny system pierścieniowo-klinowy. System ten został ustalony w ramach powojennych opracowań architektonicznych. Jego kształt samoczynnie narzuciło usytuowanie Wrocławia u zbiegu pięciu rzek - Odry i jej dopływów: Widawy, Ślęzy, Oławy i Bystrzycy. Kliny zieleni, położone wzdłuż dolin rzecznych, stanowią promienie systemu. Pierwszy pierścień zieleni tworzą: Promenady Staromiejskie wokół Starego Miasta, poszerzone później o przyległe ogrody, obecnie zachowane w postaci parku na pl. Wolności, parku Staromiejskiego Wzgórza Partyzantów, parku Słowackiego i Wzgórza Polskiego. Drugi pierścień to parki: Południowy, Andersa i Skowroni, od wschodu - park Wschodni, Szczytnicki, Ogród Zoologiczny z kompleksem Stadionu Olimpijskiego i Morskiego Oka oraz dolina Odry, na zachodzie park Zachodni z Polaną Popowicką i park Grabiszyński. Trzeci pierścień stanowią kompleksy lasów komunalnych na Psim Polu i lasów państwowych w rejonie dzielnicy Fabryczna, które otaczają Wrocław od północy i zachodu. System pierścieniowo-klinowy zieleni obejmuje cenne przyrodniczo obszary miasta i zapewnia ich właściwe powiązanie ekologiczne [5] Podsumowanie Najważniejsze problemy i zagrożenia zasobów przyrodniczych: zmiany koryta Odry związane z projektem Wrocławskiego Węzła Wodnego (np. planowana budowa zbiornika w górnej części zlewni Widawy), budowa szlaków komunikacyjnych na terenach cennych przyrodniczo (np. przez Szczytnicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy, Las Pilczycki), zabudowa mieszkaniowa terenów zielonych i dolin rzecznych, prowadzenie prac z zakresu ochrony przeciwpowodziowej nie uwzględniające charakterystyki ekologicznej i wymagań ochrony siedlisk występujących w obrębie międzywala, presja na tereny leśne ze względu na intensywne wykorzystanie rekreacyjne oraz rozwój terenów mieszkaniowych wokół kompleksów leśnych (m.in. problem zaśmiecania lasów), zmiany poziomu wód gruntowych, wywołane między innymi melioracją terenów zabudowanych, brak zintegrowanego systemu zarządzania środowiskiem w mieście, częściowy brak zgodności drzewostanów z siedliskiem prowadzący do obniżenia ich odporności na działanie szkodliwych czynników biotycznych i abiotycznych dewastacja akwenów i cieków wodnych przez przekształcanie naturalnych cieków w rowy melioracyjne lub przez ich kanalizowanie, zanieczyszczanie oraz likwidację oczek wodnych 3.7 Pola elektromagnetyczne [PE] Promieniowanie elektromagnetyczne Pole elektryczne, magnetyczne i elektromagnetyczne występują w środowisku w sposób całkowicie naturalny i są nieodłącznymi jego elementami. Oddziaływanie promieniowania, naturalnego i sztucznego towarzyszy nam w życiu w każdej chwili i każdym miejscu [31]. Wyróżnić można pola elektromagnetyczne pochodzenia naturalnego: pole elektromagnetyczne ziemi, promieniowanie kosmiczne, 148

151 wiatr słoneczny oraz pola elektromagnetyczne, tzw. sztuczne powstałe w wyniku działalności człowieka. Są one zazwyczaj związane z wytwarzaniem energii elektrycznej oraz wykorzystaniem fal radiowych do radiokomunikacji Źródła pól elektromagnetycznych Wśród źródeł promieniowania elektromagnetycznego zaliczyć można [31]: linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia, radiowe i telewizyjne stacje nadawcze, nadajniki radiowe, stacje bazowe telefonii komórkowej, wojskowe i cywilne urządzenia łączności i radiolokacji, stacje bazowe trankingowej sieci łączności radiotelefonicznej, urządzenia emitujące PEM, pracujące w zakładach przemysłowych i ośrodkach medycznych. Dynamika rozwoju techniki wnosi do naszego codziennego życia, nowe coraz liczniejsze sztuczne źródła promieniowania elekromagnetycznego. Na kształtowanie pola elekromagnetycznego na terenie Wrocławia wpływają wszystkie źródła pól o częstotliwości z zakresu 50 Hz oraz źródła promieniowania elektromagnetycznego pracujące przy częstotliwościach z zakresu 0,1 MHz-300 GHz [5]. Do pierwszej grupy należy zaliczyć linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu 110 kv i wyższym. Są to przede wszystkim[89]: odcinek linii 220 kv relacji Świebodzice - Klecina, który w przyszłości, po wybudowaniu stacji elektroenergetycznej 400/110 kv Wrocław (w okolicach miejscowości Małuszów), zostanie zlikwidowany, a linia zostanie zastąpiona połączeniem napowietrznym lub kablowym pracującym na napięciu 110 kv, stacja elektroenergetyczna 220/110 kv Klecina (ul. Zabrodzka 13), która w ciągu kilku lat zostanie przebudowana, poprzez wyeliminowanie transformacji na poziomie napięcia 220 kv, stacje elektroenergetyczne 110 kv/śn (ŚN - średnie napięcie), czyli tzw. Główne Punkty Zasilające (GPZ) oraz linie napowietrzne o napięciu 110 kv będące w eksploatacji Tauron Dystrybucja S.A. Źródłem pól elektromagnetycznych powodującym określone ograniczenia w zagospodarowaniu terenu we Wrocławiu, są napowietrzne linie elektroenergetyczne o napięciu 110 kv-220 kv oraz stacje elektroenergetyczne. Na terenie Wrocławia znajduje się wiele obiektów, urządzeń i instalacji, które są źródłem pól elektromagnetycznych wielkiej częstotliwości, z zakresu 0,1 MHz-300 GHz. Zaliczyć do nich należy[89]: stacje bazowe telefonii komórkowej, przy czym coraz częściej w jednej lokalizacji znajduje się kilka stacji wyposażonych w kilka układów antenowo-nadawczych o różnej mocy promieniowania izotropowego, eksploatowanych przez różnych operatorów, stacje radiolokacyjne pracujące na potrzeby lotniska (m.in. stacja naprowadzania lotów zlokalizowana w rejonie ul. Avicenny i stacje umiejscowione w zespole urbanistycznym Starachowice Lotnisko), 149

152 urządzenia nadawcze wykorzystywane przez radiofonię (przede wszystkim w zakresie UKF) i telewizję (zakres VHF i UHF), usytuowane m.in. na dachu budynku poczty przy ul. Krasińskiego oraz na budynku telewizji przy ul. Karkonoskiej, ul. Wielkiej na budynku biurowym, stacje bazowe stałe i ruchome kilkudziesięciu systemów radiowej radiokomunikacji lądowej (RRL), wykorzystywane przez różne służby (policja, wojsko, straż miejska, pogotowie ratunkowe, straż pożarna itd.), a także przez instytucje i firmy prowadzące działalność gospodarczą na terenie miasta (radio taxi, sieć łączności energetyki i gazownictwa, lokalne sieci internetowe itd.). Urząd Komunikacji Elektronicznej (UKE) z siedzibą w Warszawie i Delegaturą we Wrocławiu gromadzi dane na temat liczby, lokalizacji, a także podstawowych parametrów technicznych wszystkich rodzajów obiektów telefonii komórkowej, radiowej i telewizyjnej, mogących być źródłami pól elektromagnetycznych. Według danych otrzymanych z UKE w opracowaniu Środowisko Wrocławia, Informator 2010, na koniec 2009 r., na terenie miasta czynnych było 11 nadawczych stacji radiowych, 4 nadawcze stacje telewizyjne i około stacji bazowych telefonii komórkowej (na kominie, wieży itp., najczęściej funkcjonuje kilka stacji bazowych telefonii komórkowej, często różnych operatorów, dlatego liczby stacji bazowych telefonii komórkowej nie należy mylić z liczbą obiektów) [5] Monitoring oraz ocena poziomów pól elektromagnetycznych Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska. Okresowe badania poziomów pól elekromagnetycznych w środowisku prowadzone są przez WIOŚ. Punkty pomiarowe wyznaczono na terenach o wysokiej gęstości zaludnienia w rejonie oddziaływania źródeł emisji PEM (stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe i telewizyjne). Poniżej porównano wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych z roku 2009 przeprowadzonych na terenie miasta Wrocławia przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w stosunku do roku Punkty pomiarowe wyznaczono na terenach o wysokiej gęstości zaludnienia w rejonie oddziaływania źródeł emisji PEM (stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe i telewizyjne). W 2005 roku na terenie Wrocławia badania przeprowadzono w 68 punktach pomiarowych na terenie następujących dzielnic: Fabryczna, Krzyki, Stare Miasto, Śródmieście, Psie Pole. Pomiary wartości natężeń pól elektromagnetycznych wykazały brak przekroczeń wartości dopuszczalnych w badanych punktach. W 2009 r. pomiary na terenie Wrocławia zostały wykonane w 15 punktach, które przedstawiono na kolejnym rysunku [93]. 150

153 Rysunek 24. Lokalizacja punktów pomiarowych PEM we Wrocławiu w 2009 roku [93]. Z przedstawionych w kolejnej tabeli wyników pomiarów, wynika, że na terenie miasta Wrocławia w żadnym z 15 punktów kontrolno-pomiarowych, zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności, nie stwierdzono przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych. W 9 punktach poziom pól nie przekraczał 1,0 V/m (przy 7,0 V/m wartości dopuszczalnej). Najwyższe wartości odnotowano przy Bulwarze Włostowica (1,31 V/m), co stanowi 18,7% wartości dopuszczalnej oraz przy ul. Zimowej (1,11 V/m, stanowi to 15,8% wartości dopuszczalnej). W wyniku prowadzonego cyklu pomiarów na żadnej ze stacji pomiarowych we Wrocławiu nie zanotowano przekroczeń wartości dopuszczalnych. Nie zanotowano też przekroczeń wartości dopuszczalnych w trakcie pomiarów dokonywanych doraźnie w wyniku skarg ludności, w szczególności na oddziaływanie stacji bazowych telefonii komórkowej oraz linii wysokiego napięcia. Wynika z tego, że stan w zakresie pól elektromagnetycznych jest zadawalający, jakkolwiek wymagający stałego monitorowania. 151

154 Tabela 44. Wyniki badań poziomów PEM we Wrocławiu w 2009 roku [93] Lp. Lokalizacja punktów pomiarowych Długość N Szerokość E Średnia arytmetyczna zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu 3 MHz MHz [V/m] 1. ul. Dokerska 16 57'53" 51 08'22" 1,00 2. ul. Hermanowska 16 57'09" 51 07'24" 0,95 3. ul. Krępicka 16 51'43" 51 09'00" 0,96 4. ul. Rysia 16 59'24" 51 07'36" 0,05 5. ul. Krakowska 17 07'02" 51 05'18" 0,87 6. ul. Krynicka 17 02'42" 51 04'57" 1,09 7. ul. Zimowa 17 00'07" 51 04'16" 1,11 8. ul. Czajkowskiego 17 03'48" 51 08'23" 1,07 9. ul. Kiełczowska 17 07'57" 51 08'41" 0, ul. Oleska 17 08'08" 51 09'35" 0, ul. Bulwar Włostowica 17 02'31" 51 06'51" 1, PI. Katedralny 17 02'47" 51 06'49" 0, Park Nowowiejski 17 03'21" 51 07'10" 0, ul. M. Bacciarellego 17 06'42" 51 06'15" 0, PI. Grunwaldzki 17 04'10" 51 06'53" 1,05 Pomiary monitoringowe promieniowania pól elektromagnetycznych w województwie dolnośląskim, w tym we Wrocławiu, aktualnie dokonuje się na podstawie Programu państwowego monitoringu środowiska województwa dolnośląskiego na lata W latach tych nie dokonano i nie planuje się monitorowania natężeń pól elektromagnetycznych we Wrocławiu [53] Podsumowanie Z analizy przeprowadzonych pomiarów przez WIOŚ, wynika że na terenie miasta Wrocławia nie stwierdzono przekroczenia norm w zakresie poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych Zwiększone natężenia pól elektromagnetycznych występować mogą w pobliżu zamontowanych anten telefonii komórkowej, dlatego uzasadnionym jest prowadzenie monitoringu natężeń pól elektromagnetycznych. Należy kontynuować pomiary w obecnym systemie zabezpieczenia przeciw promieniowaniu. Zapisy miejscowego Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego Wrocławia, preferują następujące kierunki zagospodarowania przestrzennego: ograniczenia lokalizacji miejsc wytwarzania pól elektromagnetycznych 152

155 w zagospodarowaniu i zabudowie terenów w myśl istniejących regulacji prawnych, minimalizacja liczby miejsc nadajników bazowych telefonii komórkowych, poprzez lokowanie nowo powstających na już istniejących stacjach bazowych, dążenie w miarę możliwości, do skablowania linii wysokiego napięcia, przebiegających przez obszary intensywnie zabudowane. 3.8 Zasoby geologiczne [ZG] Na terenie miasta Wrocławia udokumentowanych jest pięć złóż kopalin, jednakże działalność wydobywcza ma niewielki udział w strukturze gospodarczej miasta [89]. W poniższej tabeli przedstawiono krótką charakterystykę udokumentowanych złóż kopalin na terenie miasta Wrocławia. Udokumentowane złoża kopalin, nie wymagają wyznaczania filarów ochronnych. W obrębie miasta Wrocławia nie występują obszary szkód górniczych. Na obszarze miasta nie występują tereny osuwiskowe ani zagrożone osuwaniem mas ziemnych [89]. Tabela 45. Udokumentowane złoża kopalin na terenie miasta Wrocławia [94] Lp. Rodzaj złoża Rok udokumentowania Zasoby geologiczne bilansowe Uwagi 1 Złoże piasku ze Żwirem Mokry Dwór tys. ton Ze względu na położenie złoża na terenach wodonośnych Wrocławia, nie wydano koncesji oraz nie były podejmowane próby eksploatacji złoża 2 Złoże iłu Stabłowice tys. m 3 (pierwotnie 311 tys. m 3 ), powierzchnia złoża wynosi 2,01 ha Złoże nie jest eksploatowane, wnioskowane jest do zbilansowania i ostatecznego zamknięcia (brak koncesji) 3 Złoże iłu i piasku Żerniki 1977, tys. m 3 (ił) a piasku 150,6 tys. m 3 (piasek), powierzchnia złoża wynosi 46,5 ha Złoże nie jest eksploatowane (w większości wyeksploatowane w latach ) 4 5 Złoże iłu Żerniki Bisek Złoże piasku Rędzin 1977, tys. ton, powierzchnia złoża iłów wynosi 2,7 ha 317 tys. ton *, powierzchnia terenu górniczego wynosi 5,59 ha, Złoże nie jest eksploatowane (brak koncesji) Złoże zostało wyeksploatowane, a wydana koncesja nr 14/E/98 [OŚ.IV.7514/32/98] ważna do 2013 r. została wygaszona decyzją Marszałka Województwa Dolnośląskiego nr 4/WE/2007 z dnia r. Objaśnienia * - wg /PDF/10_40 _piaski%20i%20zwiry.pdf 3.9 Zanieczyszczenia gleb [ZGL] Źródłem zanieczyszczenia gleby może być działalność człowieka związana z działalnością przemysłową, turystyką, rozwojem miast z także intensywnym rolnictwem i leśnictwem. 153

156 Do oceny stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi, benzo(a)pirenem i innymi węglowodorami WIOŚ wykorzystał rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. z 2002 r., Nr 165, poz. 1359). Glebę lub ziemię uznaje się za zanieczyszczoną, gdy stężenie co najmniej jednej substancji przekracza wartość dopuszczalną, z zastrzeżeniem, iż jeżeli przekroczenie wartości dopuszczalnej stężenia substancji w badanej glebie lub ziemi wynika z naturalnie wysokiej jej zawartości w środowisku, uważa się, że przekroczenie dopuszczalnej wartości stężeń w glebie lub ziemi nie nastąpiło. W poniższej tabeli przedstawiono następujące grupy gruntów zdefiniowane w ww. rozporządzeniu. Tabela 46. Grupy gruntów [95] Grupa gruntu Charakterystyka a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy - Prawo wodne, Grupa A Grupa B Grupa C b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska (dla obszarów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego) grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych; tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. Nr 165, poz. 1359) nie uwzględnia jednak odczynu gleb i ich składu granulometrycznego. Dlatego też do oceny zawartości Pb, Zn, Cd, Ni, Cu i Cr w badanych glebach, wykorzystano także wytyczne do oceny stopnia zanieczyszczania gleb i roślin metalami ciężkimi i siarką, opracowane przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG). W tabeli nr 47 przedstawiono stopnie zanieczyszczenia gleb w zależności od zawartości metali w powierzchniowej warstwie gleb uprawnych (wg skali IUNG). Rozwój terytorialny Wrocławia w latach 20-tych, a następnie 70-tych XX w., sprawił, że w granicach administracyjnych miasta znalazło się wiele terenów użytkowanych rolniczo. Do dzisiaj użytki rolne zajmują ok. 43 % powierzchni miasta, co przewyższa ogólną powierzchnię zajmowaną przez tereny zabudowane. Występują one głównie poza ścisłym centrum miasta na jego północnych oraz południowych i zachodnich obrzeżach. Analiza składu granulometrycznego gleb użytkowanych rolniczo wskazuje, że ok. 30% z nich cechuje się uziarnieniem w grupie piasków, w tym tylko 6% to ubogie piaski słabo gliniaste. Gleby Wrocławia pod względem geochemicznym są bardzo zróżnicowane. Badania odczynu, będącego istotnym czynnikiem decydującym o wielu biologicznych i fizykochemicznych procesach zachodzących w glebie, wykazują wyraźne powiązanie ph z formą użytkowania. Na tle województwa dolnośląskiego, gdzie średnie ph gleb użytkowanych rolniczo oznaczone w latach wynosiło 5,50 ph, gleby Wrocławia charakteryzują się nieco wyższym średnim ph sięgającym 5,78. Odczyn kwaśny i bardzo kwaśny stwierdzono na ok. 34% powierzchni gleb Wrocławia, odczyn lekko kwaśny na ok. 51%, a odczyn obojętny na 15%. W porównaniu z nimi gleby ogródków działkowych (hortisole) charakteryzują się w większości odczynem obojętnym, 154

157 a odczyn alkaliczny cechuje nawet do 30% tych gleb. Gleb kwaśnych w tej kategorii użytkowej jest nie więcej niż 5%. Wynika to często z faktu prowadzenia wieloletnich zabiegów agrotechnicznych w postaci wapnowania, prowadzonych przez działkowców, często bez próby weryfikacji laboratoryjnej [5]. Tabela 47. Stopnie zanieczyszczenia gleb [95] Klasa zanieczyszczenia gleby stopień 0 - zawartość naturalna stopień I - zawartość podwyższona stopień II - słabe zanieczyszczenie Zalecane użytkowanie rolnicze gleb gleby te nadają się pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, a zwłaszcza pod uprawy roślin przeznaczonych dla dzieci i niemowląt gleby te mogą być przeznaczone do pełnego wykorzystania rolniczego z ograniczeniem warzyw przeznaczonych dla dzieci. rośliny uprawiane na takich glebach mogą zawierać nadmierne ilości metali ciężkich z punktu widzenia toksykologicznego (szczególnie wykluczyć należy tutaj uprawę warzyw, takich jak np. sałata, szpinak, kalafior, marchew, dozwolona jest natomiast uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych oraz użytkowanie pastwiskowe) stopień III - średnie zanieczyszczenie wszystkie uprawy na takich glebach mogą ulec skażeniu metalami ciężkimi, dopuszczalna jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych, pod warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych częściach roślin, zalecane są uprawy roślin przemysłowych i traw nasiennych, wody gruntowe mogą być narażone na zanieczyszczenie metalami ciężkimi, w tym szczególnie kadmem, cynkiem i niklem, w przypadku pastwisk należy kontrolować pobieranie metali ciężkich przez zwierzęta. stopień IV - silne zanieczyszczenie stopień V - bardzo silne zanieczyszczenie gleby takie, a zwłaszcza gleby lekkie, powinny być wyłączone z produkcji rolniczej oraz zadarnione i zadrzewione, na glebach lepszych należy uprawiać rośliny przemysłowe (np. len, konopie, wiklina) w zależności od ich wymagań siedliskowych, dopuszcza się produkcję materiału siewnego zbóż i traw oraz ziemniaków dla przemysłu spirytusowego (spirytus energetyczny) i rzepaku na olej techniczny. Wykorzystanie na pastwiska należy ograniczać, zaleca się zabiegi rekultywacyjne, a przede wszystkim wapnowanie i wprowadzanie substancji organicznej. gleby te powinny być wyłączone z produkcji rolniczej i użytkowania pastwiskowego, należy liczyć się z potrzebą zabiegów rekultywacyjnych, konieczne jest zadarnienie i zadrzewienie takich gleb, między innymi ze względu na zagrożenie przenoszenia zanieczyszczeń wraz z pyłami glebowymi, na odpowiednich glebach można uprawiać rośliny przemysłowe, podobnie jak na glebach o IV stopniu zanieczyszczenia. Na kumulację zanieczyszczeń, takich jak: metale ciężkie, benzo(a)piren, narażone są uprawy i zadrzewienia usytuowane głownie przy trasach komunikacji kołowej oraz w sąsiedztwie zakładów przemysłowych. Wysokie zanieczyszczenie gleb stwarza potencjalne zagrożenie skażeniem roślin uprawnych metalami ciężkimi, w szczególności stwierdzono to na terenach ogrodów działkowych położonych w rejonie: Żernik, Kozanowa, Popowic, Muchoboru, Szczepina, Ligoty i Polanowic, Zakrzowa, Kowal, Grabiszynka, Ołbina, Tarnogaju, Księża Małego. Na podstawie badań skażenia gleb metalami ciężkimi wydzielono trzy strefy bezpieczeństwa upraw rolnych: strefa przemysłowa: rejon zakładów chemicznych przy ul. Świrowej 73 i rejon zakładów hutniczych ul. Grabiszyńskiej - duże zanieczyszczenie metalami ciężkimi i duże ryzyko kontaminacji upraw rolnych, strefa śródmiejska: między innymi: Karłowice, Różanka, Popowice, Kuźniki, 155

158 Muchobór Mały, Grabiszyn, Borek, Gaj, Ołbin, Zalesie - przewaga gleb zanieczyszczonych metalami ciężkimi, dopuszczalna jest uprawa warzyw i owoców, pod warunkiem kontroli ich jakości i stosowania zabiegów agrotechnicznych, strefa peryferyjna: między innymi: Pracze Odrzańskie, Maślice, Pilczyce, Świniary, Widawa, Sołtysowice, Zakrzów, Zgorzelisko, Kowale, Bierdzany, Brochów, Ołtaszyn, Partynice, Klecina - przewaga gleb o naturalnej lub podwyższonej zawartości metali ciężkich, możliwa jest uprawa warzyw i owoców [89]. Aktualna ocena stanu jakości gleb odnosi się do roku 2010 i 2011 i została opracowana na podstawie badań prowadzonych przez WIOŚ. W poniższej tabeli przedstawiono wykaz obiektów i lokalizację punktów pomiarowych oraz zakres badań gleb obejmujących teren miasta Wrocławia w 2010 r. Tabela 48. Wykaz obiektów i lokalizacja punktów pomiarowych jakości gleby oraz zakres badań obejmujących teren miasta Wrocławia w 2010 r. [89] Lp. Obiekt Zakres badań Ilość ppkt Wskaźnik, który przekroczył dopuszczalne stężenie Liczba punktów, w których stwierdzono przekroczenie 1 Obszar Doliny Widawy (Natura 2000)- m. Wrocław, powiat trzebnicki i średzki odczyn, C org., SG*, Zn, Pb, Cd, Ni, Cu, Cr, As, Hg, S-SO4, B(a)P 6 B(a)P 2 2 Obwodnica Śródmiejska Wrocławia (odcinek istniejący) m. Wrocław odczyn, C org., SG*, Zn, Pb, Cd, benzyna, olej mineralny, B(a)P 8 Pb 1 B(a)P 8 benzyna 8 olej mineralny 1 Zn 2 Pb 1 3 Park Szczytnicki we Wrocławiu (m. Wrocław) odczyn, C org., SG*, Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, As, Hg, S, -SO4, B(a)P 8 Cd 1 Cr 1 Cu 1 Hg 1 B(a)P 8 Objaśnienia: *SG - skład granulometryczny Obszar Natura Dolina Widawy (kod PLH020036) obejmuje powiat trzebnicki i średzki oraz miasto Wrocław. W granicach administracyjnych Wrocławia rozciąga się wzdłuż Lasu Rędzińskiego. Obszar ten, mimo bliskości wielkiej aglomeracji miejskiej Wrocławia jest bardzo ważną ostoją fauny związanej z naturalnymi lasami dolin rzecznych. W glebach, pobranych z terenu Doliny Widawy stwierdzono naturalną i podwyższoną zawartość metali ciężkich. Wg obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, 156

159 teren Doliny Widawy winien być zaliczony do grupy A rodzajów gruntów. Jednak wobec braku wyników badań potwierdzających szkodliwe oddziaływanie stwierdzonych ilości metali ciężkich na organizmy żywe oraz braku wizualnych objawów szkodliwości stwierdzonych zawartości metali na rośliny, występujące na terenie objętym badaniami, badany obszar zaliczono do grupy B rodzajów gruntów. W odniesieniu do wartości dopuszczalnych (grupa B), zawartych w rozporządzeniu w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych metali ciężkich w tym także rtęci i arsenu. Stwierdzono jednak przekroczenie wartości dopuszczalnych benzo(a)pirenu. Zawartość siarki siarczanowej była podwyższona antropogenicznie (IV stopień) W jednym punkcie pomiarowym odnotowano wysoką zawartość siarki siarczanowej (stopień III). W badanych glebach, pobranych wzdłuż Obwodnicy Śródmiejskiej we Wrocławiu, stwierdzono naturalną zawartość (stopień 0) kadmu. Zawartość cynku kształtowała się od naturalnej do podwyższonej (stopień I). Podobnie kształtowała się zawartość ołowiu. W odniesieniu do wartości dopuszczalnych (grupa B rodzajów gruntów), zawartych w rozporządzeniu w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych ołowiu w punkcie zlokalizowanym na ul. Na Ostatnim Groszu. Stwierdzono także przekroczenie dopuszczalnych wartości benzyny we wszystkich punktach pomiarowych i oleju mineralnego w punkcie zlokalizowanym w ogrodzie działkowym przy ul. Klecińskiej. We wszystkich punktach pomiarowych stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych wartości benzo(a)pirenu. Park Szczytnicki zlokalizowany jest we wschodniej części miasta, pomiędzy starą Odrą, a ul. Wróblewskiego, Kopernika, Mickiewicza, Paderewskiego i Różyckiego. Jest to jeden z największych parków Wrocławia, będący parkiem krajobrazowy o dużych walorach kompozycyjnych i dendrologicznych, o powierzchni ok. 100 ha. Ocena zawartości metali w glebach parku w oparci o klasyfikację IUNG wykazała: cynk: od podwyższonej zawartości (stopień I) do średniego zanieczyszczenia (stopień III), ołów: od zawartości naturalnej (stopień 0) poprzez słabe zanieczyszczenie (stopień II) do zawartości podwyższonej (stopień I), kadm od zawartości naturalnej (stopień 0) do silnego zanieczyszczenia (stopień IV) w - chrom: od zawartości naturalnej (stopień 0) poprzez słabe zanieczyszczenie (stopień II) do zawartości podwyższonej (stopień I), miedź: od zawartości podwyższonej (stopień I) do silnego zanieczyszczenia (stopień IV) w 2 punktach wykazano słabe zanieczyszczenie (stopień II) tym pierwiastkiem. nikiel: od zawartości naturalnej (stopień 0) we wszystkich ppk za wyjątkiem ppk nr 4, gdzie wykazano podwyższoną zawartość niklu (stopień I). W odniesieniu do wartości dopuszczalnych (grupa B rodzajów gruntów) zawartych w rozporządzeniu, w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi w badanych próbach gleb stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych: cynku, ołowiu, kadmu, chromu, miedzi, rtęci. Nie stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych arsenu i niklu. Stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych benzo(a)pirenu we wszystkich punktach pomiarowych. Zawartość siarki siarczanowej była naturalna (I i II stopień) we wszystkich punktach pomiarowych. W 2010 r. stwierdzono występowanie gleb w stopniach zanieczyszczenia od 0 do IV w skali IUNG Puławy. Nie stwierdzono występowania gleb bardzo silnie zanieczyszczonych (stopień V). Gleby silnie zanieczyszczone (stopień IV) stwierdzono w pojedynczych próbkach gleb pobranych w Parku Szczytnickim we Wrocławiu (miedź) [89]. 157

160 W 2011 r. na terenie miasta Wrocławia do badań jakości gleby wyznaczono jeden obiekt. Charakterystykę obiektu oraz zakres badań przedstawiono w tabeli nr 49. Tabela 49. Lokalizacja punktów pomiarowych jakości gleby oraz zakres badań obejmujących teren miasta Wrocławia w 2011 r. [96] Lp. Obiekt Zakres badań Ilość ppkt Wskaźnik, który przekroczył dopuszczalne stężenie Liczba punktów, w których stwierdzono przekroczenie 1 Teren wokół składowiska odpadów Maślice we Wrocławiu (m. Wrocław) odczyn, C org., SG, Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, S-SO 4, B(a)P 6 B(a)P 2 Objaśnienia: *SG - skład granulometryczny Składowisko odpadów Maślice położone jest w całości na holoceńskiej terasie zalewowej rzeki Odry, na lewym jej brzegu. Część stara składowiska eksploatowana była w latach Część nową wykonano w Eksploatację składowiska zakończono w 2000 roku. Składowisko Maślice" od początku lat 90 - tych stanowiło jedyne miejsce składowania odpadów komunalnych z miasta Wrocławia. W roku 2008 roku zakończono rekultywację składowiska. Inwestycja została zrealizowana przez Miasto - w ramach projektu Gospodarka odpadami stałymi we Wrocławiu, etap I - przy pomocy finansowej z Unii Europejskiej. Zasadniczym celem rekultywacji składowiska odpadów komunalnych Maślice była poprawa stanu środowiska naturalnego i bezpieczeństwa sanitarnego - zatrzymanie przenikania zanieczyszczeń do wód gruntowych i do rzeki Odry oraz wyeliminowanie emisji gazu składowiskowego do powietrza. W analizowanych glebach stwierdzono naturalną zawartość (stopień 0) ołowiu, kadmu i niklu. Zawartość cynku i chromu była naturalna (stopień 0) we wszystkich punktach pomiarowych z wyjątkiem ppk nr 2 w przypadku cynku i ppk nr 5 w przypadku chromu, gdzie stwierdzono zawartość podwyższoną (stopień I) tych metali. Zawartość miedzi kształtowała się od zawartości naturalnej (stopień 0) w punktach pomiarowych 1,3 i 6 do zawartości podwyższonej w pozostałych ppk. Biorąc pod uwagę wartości dopuszczalne określone w rozporządzeniu w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, wokół składowiska Maślice nie stwierdzono przekroczeń badanych metali ciężkich. Stężenie benzo(a)pirenu przekroczyło wartość dopuszczalną określoną w w/w rozporządzeniu w punktach 1 i 2. Zawartość siarki siarczanowej wg skali IUNG była naturalna w stopniach I i II. Ponadto Celem przedstawienia pełniejszego obrazu stanu jakości gleb na terenie miasta, poniżej przedstawiono wyniki badań jakości gleb jakie prowadził WIOŚ w 2004 r., 2007, 2008 i 2009 r. na terenie miasta Wrocławia. W 2004 r. stwierdzono zanieczyszczenie gleb (od II do V stopnia wg skali IUNG) wokół następujących obiektów: Park Szczytnicki we Wrocławiu (Zn, Pb, Cr, Cd, Cu), Park Południowy (Zn), Pola Osobowickie we Wrocławiu (Zn, Pb, Cr,Cd, Cu, Ni). 158

161 Stwierdzono podwyższoną antropogenicznie zawartość siarki siarczanowej (IV stopień) w próbkach gleb pobranych wokół następujących obiektów: Pola Osobowickie we Wrocławiu (8 punktów), obszar wokół Haste Form Sp. z o. o. we Wrocławiu (1 punkt). W 2007 r. stwierdzono zanieczyszczenie gleb (od II do IV stopnia wg skali IUNG) wokół następujących obiektów: teren wokół Wrozamet S.A. we Wrocławiu (Zn, Pb), teren ogrodów działkowych i użytków rolnych wzdłuż ul. Szczecińskiej we Wrocławiu (stacja przeładunku odpadów) (B(a)P), teren wokół Z.Ch. Złotniki we Wrocławiu (B(a)P), teren wokół Hutmen S.A. we Wrocławiu (Zn, Pb, Cd, Cu, B(a)P), stwierdzono występowanie stopnia IV (gleby silnie zanieczyszczone) (Cu). W 2008 r. stwierdzono zanieczyszczenie gleb (od II do IV stopnia wg skali IUNG) wokół następujących obiektów: obszar wokół Wrocławskiego Parku Przemysłowego we Wrocławiu (Zn, Pb, Cd, Cu, B(a)P)), obszar wokół Cussons weteren wokół Z.Ch. Złotniki we Wrocławiu (Zn, Pb, B(a)P), obszar wokół Cargill i Cadbury Wedel w Bielanach Wrocławskich (B(a)P). Występowanie stopnia IV (gleby silnie zanieczyszczone) stwierdzono wokół Wrocławskiego Parku Przemysłowego we Wrocławiu (Cu). W 2009 r. stwierdzono zanieczyszczenie gleb (do II stopnia wg skali IUNG) wokół następujących obiektów: Teren wokół zakładów na osiedlu Kowale we Wrocławiu (3M, PPG Deco Polska Sp. z o.o.) (Zn, B(a)P), WWA), tereny wodonośne Wrocławia ze szczególnym uwzględnieniem obszaru wokół hałdy Huty Siechnice (Cr, B(a)P), teren w pobliżu PZL Hydral S.A. we Wrocławiu (B(a)P). Wg rejestru obszarów zanieczyszczonych, przekazanego przez RDOŚ i sporządzonego na podstawie przekazanego przez Prezydenta Miasta Wrocławia rejestru gruntów, na których zostały przekroczone standardy jakości gleby i ziemi, na terenie miasta znajdują się następujące tereny zanieczyszczone. Tabela 50. Rejestr obszarów zanieczyszczonych na terenie miasta Wrocławia [88] Nazwa i adres władającego obiektem V.DIL POLSKA LEASING Sp. z o.o., Pl. Grzybowski (12/14/16), Warszawa Domy Towarowe Casino S.A., Puławska 427 Warszawa Fabryka Maszyn Rolniczych PILMET S.A. Ul. Metalowców 35 Nr działki (rodzaj obiektu) dz. nr 47/11, AM 9, obręb Muchobór Mały (nieruchomość gruntowa) dz. nr 12/3, 14/4, 12/5, AM 1, obręb Kowale (centrum handlowe) dz. nr 4/64, 4/101, 4/102, 4/104, AM 2, obręb Gądów Mały Powierzchnia do rekultywacji Brak danych Brak danych 0,105 ha 159

162 Nazwa i adres władającego obiektem Wrocław Gmina Wrocław Pl. Nowy Targ 1/8 Wrocław DeLaval Operations Sp. z o.o. Ul. Robotnicza 72 Wrocław Zarząd Zieleni Miejskiej M. Skłodowskiej Curie 63A Wrocław Zarząd Zieleni Miejskiej M. Skłodowskiej Curie 63A Wrocław TGG Św. Mikołaja 10 Nr działki (rodzaj obiektu) (teren poprzemysłowy) dz. nr 17/3, AM 5; dz. nr 3/1 AM 6; dz. nr 5/2, AM 21, obręb Kowale (składowisko odpadów poprzemysłowych, aktualnie nieużytek) dz. nr 4/89, 4/91, 4/93, AM, obręb Stare Miasto (teren poprzemysłowy) dz. nr 2/3, AM 5, obręb Różanka (ciąg komunikacyjny wypadek komunikacyjny) dz. nr 10/2, AM 1, obręb Kowale ((ciąg komunikacyjny wypadek komunikacyjny) dz. nr 2/19, AM 24, obręb Grabiszyn (teren poprzemysłowy) Powierzchnia do rekultywacji 0,1 ha 0,03 ha 0,1 ha (teren zrekultywowany) 0,0009 ha (teren zrekultywowany) 1,3626 ha (teren zrekultywowany) 3.10 Nadzwyczajne zagrożenia środowiska w odniesieniu do poważnych awarii przemysłowych [NZS-PAP] Poważne awarie Poważne awarie to zdarzenia, w szczególności emisje, pożar lub eksplozja powstała w trakcie procesu przemysłowego magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem [2NZS-PAP]. Zgodnie z ustawą - Prawo ochrony środowiska, w razie wystąpienia poważnej awarii, Wojewoda poprzez Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i WIOŚ, podejmuje działania niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków. O podjętych działaniach informuje Marszałka Województwa. WIOŚ realizuje zadania z zakresu zapobiegania występowania awarii przemysłowych poprzez: kontrolę podmiotów gospodarczych o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii, badanie przyczyn wystąpienia awarii oraz sposobów likwidacji skutków awarii, prowadzenie szkoleń i instruktażu Źródła występowania poważnych awarii Źródłami zdarzeń o charakterze poważnej awarii mogą być: procesy przemysłowe i magazynowanie substancji niebezpiecznych w zakładach mogących być źródłem poważnej awarii, w tym: o w zakładach o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, zwanych dalej zakładami o dużym ryzyku (ZDR), 160

163 o w zakładach o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, zwanych dalej zakładami o zwiększonym ryzyku (ZZR), o w zakładach, których działalność może spowodować poważną awarię, spełniającą każde z kryteriów dla awarii, określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Dz.U. z 2003r. Nr 5, poz. 58). Kryterium klasyfikacji do tej grupy zakładów stanowi występowanie na terenie zakładu substancji niebezpiecznych w ilościach co najmniej 5% ilości, której posiadanie kwalifikuje zakład do grupy zakładów o dużym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowej. Rodzaje oraz ilości substancji niebezpiecznych, które znajdują się w zakładzie decydują o zaliczaniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowej [97]. Według najnowszego raportu opracowanego przez GIOŚ, w województwie Dolnośląskim w 2010 roku występowało: 16 zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnych awarii, 18 zakładów o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnych awarii, 41 pozostałych zakładów, mogących spowodować poważną awarię. We Wrocławiu, zlokalizowany jest jeden zakład, który może stwarzać zagrożenie poważnej awarii (ZZR). Jest to Terminal Paliw Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A., który zlokalizowany jest we wschodniej części miasta przy ul. Swojczyckiej [98]. Przedmiotem działalności zakładu jest: przyjmowanie paliw, magazynowanie, wprowadzanie dodatków do paliw, dystrybucja paliw płynnych, tj.: benzyny bezołowiowej, oleju napędowego, oleju opałowego, bioestru. Lokalizację zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnych awarii przedstawiono na rysunku nr

164 Rysunek 25. Lokalizacja zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnych awarii [1]. W mieście zlokalizowane są również zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnych awarii, m.in.: PPG Deco Polska Sp. z o.o. (z siedzibą we Wrocławiu), przy ulicy ul. Kwidzyńskiej, zakład zajmuje się głównie produkcją wyrobów dekoracyjnych (farby lakiery) dla klientów detalicznych oraz dla przemysłu, Wratislavia Bio Sp. z o.o., przy ul. Monopolowej, podstawową działalnością spółki jest produkcja estrów metylowych jako dodatku do oleju napędowego, Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. we Wrocławiu, Zakład Uzdatniania Wody nr 1 Mokry Dwór - ul. Starodworska Mokry Dwór, zakład ten prowadzi działalność komunalną w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków: ujmowanie wody surowej, produkcja i dystrybucja wody czystej, odbieranie i oczyszczanie ścieków, 3M Wrocław Sp. z o.o., zakład produkujący taśmy przemysłowe i aerozole z siedzibą przy ul. Kowalskiej. Lokalizację zakładów o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnych przedstawiono na rysunku nr

165 Rysunek 26. Lokalizacja zakładów o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnych awarii [1]. Obok zakładów, drugim źródłem poważnych awarii, jest transport substancji niebezpiecznych. W transporcie mamy zazwyczaj do czynienia z mniejszymi ilościami (od kilku do kilkudziesięciu ton) tych substancji niż na terenie zakładów. Czynnikiem, który w transporcie utrudnia podejmowanie działań w przypadku wystąpienia poważnej awarii, jest nieprzewidywalność miejsca jej wystąpienia. Źródłami poważnych awarii mogą być następujące rodzaje transportu: kolejowy, drogowy, rurociągowy oraz wodny Zdarzenia o znamionach poważnej awarii oraz poważne awarie Na terenie Wrocławia w 2009 roku nie odnotowano zdarzeń o charakterze poważnych awarii. Na terenie miasta doszło do zdarzenia o znamionach poważnej awarii, polegało na awaryjnym zrzucie ścieków do rzeki Odry. Zdarzenie miało miejsce na terenie oczyszczalni ścieków Janówek, należącej do MPWiK. W trakcie prac budowlanych doszło do uszkodzenia rurociągu osadu recyrkulacji zewnętrznej z pompowni do bloku biologicznego, w następstwie czego wystąpił brak możliwości pracy bloku biologicznego. W związku z powyższym wykonano ominięcie ścieków po oczyszczaniu mechanicznym i zostały one po osadnikach skierowane do rzeki Odry [99]. 163

166 W 2010 roku tak jak w 2009 r. nie występowały we Wrocławiu zdarzenia poważnych awarii, zgłoszono natomiast 2 zdarzenia, które zakwalifikowano do zdarzeń o znamionach poważnej awarii. Pierwsze zdarzenie polegało na rozszczelnieniu zbiornika cysterny kolejowej z kwasem solnym, które miało miejsce na terenie Stacji Kolejowej PKP Wrocław-Brochów. W wyniku rozszczelnienia cysterny nastąpił kropelkowy wyciek kwasu w trakcie przejazdu cysterny. Drugim zdarzeniem było zanieczyszczenie rzeki Odry, przyczyną zanieczyszczenia rzeki olejem opałowym była nieszczelność węża, za pomocą którego pompowano olej opałowy do kotłowni należącej do Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, znajdującego się przy ul. Wyspiańskiego. Akcję usuwania węglowodorów z powierzchni rzeki przeprowadziła jednostka Państwowej Straży Pożarnej z Wrocławia, która zabezpieczyła miejsce zdarzenia i zebrała zanieczyszczenie ze śluzy za pomocą rękawów sorpcyjnych i sorbentu [101] Podsumowanie We Wrocławiu nie odnotowano poważnych awarii przemysłowych, które spowodowałyby znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu, stwarzając powszechne niebezpieczeństwo dla ludzi i środowiska. Wystąpiły zdarzenia o znamionach poważnej awarii, które powodowały szkody w środowisku w rozumieniu ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku. Oprócz zakładów przemysłowych dużym zagrożeniem w mieście jest transport substancji niebezpiecznych. Duży ruch transportowy, zarówno drogowy, lotniczy, jaki i kolejowy zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii. W zakresie transportu drogowego ryzyko wystąpienia poważnych awarii, dzięki zrealizowaniu prac budowy autostradowej obwodnicy Wrocławia zmalało (północno-zachodnie obrzeża miasta). Oddana do użytku obwodnica wpłynęła na zmianę niektórych tras przewozu materiałów niebezpiecznych, eliminując ich przewóz przez ścisłe centrum miasta, co znacznie zmniejszyło ryzyko poważnej awarii w tym rejonie. Poza przeciwdziałaniem występowaniu awarii realizowane były też przedsięwzięcia dotyczące usuwania skutków awarii, a w tym w zakresie wyposażenia jednostek ratownictwa w sprzęt i materiały. Należy podkreślić, że pomimo podejmowanych działań i prac jednostek administracyjnych, służb ratowniczych w zakresie poważnych awarii, ryzyko ich wystąpienia będzie zawsze istniało. Dobre przygotowanie do zdarzeń o charakterze poważnych awarii przez służby ratownicze i zespoły koordynujące może w znaczny sposób wpłynąć na bezpieczeństwo ludzi i środowiska naturalnego. 164

167 4 OCENA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA WROCŁAWIA NA LATA (APOŚ 2009) 4.1 Realizacja celów długoterminowych do 2015 roku i kierunków działań Cele strategiczne poprzedniego programu: Cel nadrzędny poprzedniego programu brzmiał następująco: Harmonijny, zrównoważony rozwój Wrocławia, w którym wymagania ochrony środowiska nie tylko mają istotny wpływ na przyszły charakter miasta i regionu jak również wspierają jego rozwój gospodarczy. W tabeli nr 51 dokonano oceny realizacji działań stosując metodę oznaczenia kolorami wg poniższej legendy: Cel osiągnięty Cel nieosiągnięty Cel częściowo osiągnięty Tabela 51. Ocena realizacji celów długoterminowych do 2015 roku i kierunków działań [1] CELE O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE AKTYWIZACJA RYNKU DO DZIAŁAŃ NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA EDUKACJA EKOLOGICZNA MIESZKAŃCÓW 1 Cel długoterminowy Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców Wrocławia i wykształcenie postawy odpowiedzialności za środowisko w mieście. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO Cele długoterminowe do 2015 roku 1 Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza atmosferycznego. 2 Ograniczenie emisji niskiej. 3 Dalsze zmniejszenie emisji zanieczyszczeń z procesów technologicznych. Tworzenie warunków dla sprawnego i bezpiecznego przemieszczania się ludzi 4 i towarów przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływu transportu na jakość powietrza atmosferycznego. Wspieranie działań związanych z ograniczaniem ilości dwutlenku węgla 5 wprowadzanego do powietrza ze szczególnym uwzględnieniem zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii. 165

168 Cele krótkoterminowe do 2011 roku Monitoring jakości powietrza Cele krótkoterminowe w zakresie monitoringu jakości powietrza są zgodnie z kierunkami długoterminowymi. Zaopatrzenie w ciepło Głównym celem Miasta Wrocławia jest ograniczenie niskiej emisji poprzez przyłączenie nowych odbiorców na terenach planowanych pod zabudowę mieszkaniową, przemysłową, usługową, rekreacyjną do systemu ciepłowniczego i gazowego. Procesy technologiczne w przemyśle Kierunki działań krótkoterminowych są adekwatne do kierunków długookresowych. Transport Kierunki działań krótkookresowych pokrywają się z kierunkami do roku Niekonwencjonalne źródła energii W przyszłości niekonwencjonalne źródła energii powinny odgrywać podstawową rolę w ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych, a także zapobiegać globalnym zmianom klimatu. OCHRONA PRZED HAŁASEM OCHRONA PRZED HAŁASEM Zadania średniookresowe, planowane do wykonania do 2015 roku 1 Budowa autostradowej obwodnicy Wrocławia. 2 Budowa obwodnicy śródmiejskiej we Wrocławiu. 3 Zadania wynikające z wieloletniego planu inwestycyjnego Wrocławia na lata Zadania krótkookresowe, planowane do wykonania do 2011 roku 1 Eliminacja ruchu ciężkiego z terenu miasta. 2 Promowanie dbałości o klimat akustyczny. 3 Systematyczne podnoszenie jakości nawierzchni dróg, remonty ulic podstawowej sieci komunikacyjnej, opracowanie koncepcji i rozpoczęcie wdrożenia inteligentnego systemu sterowania ruchem komunikacyjnym. 4 Rozwinięcie koncepcji systemu Mapy Akustycznej. 5 Monitoring hałasu. OCHRONA JAKOŚCI WÓD I POPRAWA STOSUNKÓW WODNYCH 1 OCHRONA JAKOŚCI WÓD I POPRAWA STOSUNKÓW WODNYCH Cele długoterminowe do 2015 roku Spełnienie wymogów prawnych w zakresie jakości wód oraz poprawa komfortu i bezpieczeństwa sanitarnego mieszkańców Wrocławia. 2 Poprawa systemu zabezpieczeń powodziowych. 1 Cele krótkoterminowe do 2011 roku Spełnienie wymogów prawnych w zakresie jakości wód oraz poprawa komfortu i bezpieczeństwa sanitarnego mieszkańców Wrocławia. 2 Poprawa systemu zabezpieczeń powodziowych. 166

169 3 Objęcie 100% mieszkańców miasta systemem odprowadzania i oczyszczania ścieków. 4 Rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej, wraz z systemem podczyszczania. 5 Ograniczenie narażenia ludzi na skutek powodzi. OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI Cele długoterminowe do 2015 roku 1 Stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych. Cele krótkoterminowe do 2011 roku 1 Prowadzenie badań pozwalających na ocenę skali zagrożenia promieniowaniem. 2 Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed promieniowaniem. Zapisy te będą stanowić podstawę do wprowadzenia stref ograniczonego użytkowania wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych. W przypadku nowych urządzeń należy szukać niskokonfliktowych lokalizacji. OCHRONA PRZED POWAŻNYMI AWARIAMI 1 1 OCHRONA PRZED POWAŻNYMI AWARIAMI Cele długoterminowe do 2015 roku Zminimalizowane zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych. Cele krótkoterminowe do 2011 roku Zadania realizowane przez Policję, Państwową Straż Pożarną, Inspekcję Transportu Drogowego. 2 Systematyczne kontrole pojazdów do transportu materiałów niebezpiecznych. 3 Aktualizacje tras optymalnego przewozu materiałów niebezpiecznych. 4 Ciągłe edukowanie społeczeństwa w tematyce odpowiednich zachowań w przypadku wystąpienia danego zagrożenia awarią. GOSPODARKA ODPADAMI GOSPODARKA ODPADAMI 1 1 Cele długoterminowe do 2020 roku Minimalizowanie ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, w tym ulegających biodegradacji oraz wdrożenie nowoczesnych systemów ich odzysku i unieszkodliwiania w celu osiągnięcia wymaganych poziomów odzysku odpadów oraz redukcji ilości odpadów kierowanych do składowania. Cele krótkoterminowe do 2011 roku Podjęcie działań organizacyjnych i inwestycyjnych oraz informacyjnych i edukacyjnych w celu osiągnięcia redukcji ilości składowanych odpadów ulegających biodegradacji o 25% w roku 2010 (w stosunku do roku 1995) oraz systematyczne zmniejszanie ilości składowanych odpadów, tak aby w 2013 r. 167

170 możliwe było uzyskanie redukcji na poziomie 50%. Stworzenie warunków do selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych umożliwiającej osiągnięcie limitów odzysku zgodnie ze wskazaniami KPGO na rok 2010 opakowań ogółem min 60% i recyklingu min. 38% (w stosunku do wytworzonych w danym roku) oraz limitów recyklingu poszczególnych grup opakowań na poziomie: papierowych - min. 54%, z tworzyw sztucznych - min. 18%, szklanych - min. 49%, stalowych - min. 35%, aluminiowych - min. 45%, drewnianych - min. 15%. Stworzenie systemu selektywnego zbierania odpadów niebezpiecznych typu komunalnego. Stworzenie warunków do objęcia 100% mieszkańców selektywną zbiórką odpadów komunalnych. Podejmowanie działań zmierzających do przejęcia przez miasto kontroli nad strumieniem odpadów komunalnych, w przypadku zagrożenia osiągnięcia wymaganych poziomów redukcji strumienia odpadów kierowanych do składowania, w szczególności odpadów ulegających biodegradacji. Wprowadzenie systemu rozliczania ilości odbieranych odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości na podstawie masy odbieranych odpadów, a nie objętości pojemnika. Stworzenie warunków do zbierania i sortowania odpadów budowlanych, wytwarzanych w wyniku prowadzenia działalności komercyjnej, w celu skierowania w 2010 roku 50% ich strumienia do odzysku (zgodnie z założeniami KPGO 2010). Stworzenie miejsc do sortowania i przeładunku odpadów komunalnych, spełniających wymagania w zakresie ochrony środowiska, w celu rozdzielenia strumieni odpadów kierowanych do miejsc odzysku i unieszkodliwiania (w tym składowania) oraz minimalizowania kosztów transportu odpadów do tych miejsc. Podjęcie działań planistycznych w zakresie gospodarki przestrzennej w celu umożliwienia w następnych latach realizacji inwestycji z zakresu gospodarki odpadami. 10 Podjęcie działań monitorujących ilość wyrobów zawierających azbest. 11 Opracowanie programu usuwania azbestu i stworzenie systemu dofinansowywania działań związanych z usuwaniem azbestu. GOSPODARKA ODPADAMI- ODPADY KOMUNALNE Cele długoterminowe do 2015 roku 1 Osiągnięcia redukcji ilości składowanych odpadów ulegających biodegradacji. 2 3 Osiągnięcie limitów odzysku i recyklingu (w stosunku do wytworzonych w danym roku) opakowań: papierowych - min. 60%, z tworzyw sztucznych - min. 22,5%, szklanych - min. 60%, stalowych - min. 50%, aluminiowych - min. 50%, drewnianych -min. 15%. Minimalizacja masy odpadów niebezpiecznych typu komunalnego kierowanych do składowania. 168

171 4 5 6 Zwiększanie odzysku surowców i energii z odpadów komunalnych w wyniku kierowania ich do mechanicznego, biologicznego oraz termicznego przekształcania. Dalsze ograniczanie ilości wytworzonych odpadów komunalnych kierowanych do składowania. Wdrożenie Programu usuwania azbestu dla miasta Wrocławia i stworzenie systemu dofinansowywania działań w zakresie usuwania azbestu. GOSPODARKA ODPADAMI Osady ściekowe Cele długoterminowe do 2015 roku 1 Bezpieczne dla środowiska i efektywne unieszkodliwianie osadów ściekowych. GOSPODARKA ODPADAM Odpady z sektora gospodarczego Cele długoterminowe do 2015 roku 1 Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów. 2 Zwiększenie stopnia wykorzystania odpadów. 3 Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwienie odpadów, w tym szczególnie odpadów zawierających azbest oraz odpadów i urządzeń zawierających PCB. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY 1 OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU Cele krótkoterminowe do 2011 roku Prowadzenie inwentaryzacji i dokumentacji przyrodniczej, ułatwiającej realizację zadań dążących do poprawy jakości środowiska. Cele długoterminowe do 2015 roku 1 Ochrona obszarów i obiektów cennych przyrodniczo Zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej, bogactwa krajobrazowego i kulturowego oraz zapewnienie trwałości i możliwości rozwoju. Zapewnienie i doskonalenie systemu powiązań przyrodniczych obejmujących obszary węzłowe i korytarze ekologiczne. OCHRONA LASÓW Cel długoterminowy do 2015 roku Wzrost lesistości miasta, ochrona trwałości lasu oraz wzbogacenie i racjonalne użytkowanie zasobów leśnych. Cele krótkoterminowe do 2011 roku Ochrona przeciwpożarowa, ochrona przed nieuporządkowanym ruchem turystycznym, degradacją i dewastacją. 2 Zachowanie istniejących zasobów leśnych. 3 Wzrost różnorodności biologicznej systemów leśnych. 4 Stały monitoring środowiska leśnego mający na celu przeciwdziałanie pożarom, chorobom, degradacjom itp. 5 Zwiększenie różnorodności gatunków. 6 Tworzenie spójnych kompleksów leśnych, szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów. 169

172 7 Lokalizacja zalesień i zadrzewień zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego. 8 Ochrona zieleni dolin rzecznych. 9 Rozszerzenie usług doradczych, informacji i szkoleń dla właścicieli lasów. 10 Łączenie kompleksów leśnych, zwłaszcza w obszarze korytarzy ekologicznych i na obszarach wododziałów. ZIELEŃ MIEJSKA Cel długoterminowy do 2015 roku 1 Stworzenie spójnego systemu obszarów zieleni miejskiej. 1 1 Cel krótkoterminowy do 2011 roku Poprawa wizerunku miasta poprzez zwiększenie obszarów zieleni, rewaloryzację i rewitalizację istniejących obszarów zieleni. OCHRONA GLEB Cele długoterminowe do 2015 roku Ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe. 2 Wzrost powierzchni terenów przekazywanych do rekultywacji. 1 Cel krótkoterminowy do 2011 roku Priorytetowym celem krótkoterminowym będzie przywrócenie stanu pierwotnego glebom wyznaczonym jako strefa przemysłowa, czyli terenom najbardziej skażonym i zdegradowanym. OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN Cel długoterminowy do 2015 roku 1 Rekultywacja i zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych. 4.2 Wskaźniki monitorowania APOŚ 2009 jako ocena stopnia realizacji celów Tabela 52. Ocena realizacji działań zaplanowanych w APOŚ 2009 w latach na podstawie wskaźników [101] Lp. Wskaźnik Stan wyjściowy w 2007 r. Wartość wskaźnika w 2008 r. Wartość wskaźnika w 2009 r. Wartość wskaźnika w 2010 r. Wartość wskaźnika w 2011 r. EDUKACJA EKOLOGICZNA Środki finansowe przeznaczone na edukację ekologiczną z budżetu miasta [tys. zł] Udział środków przeznaczonych na edukację ekologiczną w środkach przeznaczonych na ochronę środowiska (do 2009 roku z 145,0 158,8 ok. 160,0 40,0 80,0 10,70 2,4 1,6 0,24 0,40 170

173 Lp Wskaźnik NFOŚiGW, od 2010 r. z opłat i kar za korzystanie ze środowiska) [%] Środki finansowe przeznaczone na edukację ekologiczną z NFOŚiGW (do 2009 roku z NFOŚiGW) [tys. zł] Ilość ścieżek dydaktycznych [liczba] Liczba rozprowadzonych informatorów dot. stanu środowiska [liczba] Stan wyjściowy w 2007 r. Wartość wskaźnika w 2008 r. Wartość wskaźnika w 2009 r. Wartość wskaźnika w 2010 r. Wartość wskaźnika w 2011 r. 389,0 ok. 412,0 ok. 522, b.d Ilość szkoleń/uczestników szkoleń z zakresu edukacji ekologicznej [liczba spotkań; liczba osób] 42; dotacji przydzielony ch fundacjom; 4 dotacje stowarzysze niom; 2 dotacje pozostałym jednostkom. Łącznie 11 dotacji celowych z budżetu miasta. Jednostki oświatowe Gminy Wrocław 41 dofinansowa ń oraz Rady Osiedlowe 6 dofinansowa ń. Łącznie 47 dofinansow ań Jednostki oświatowe Gminy Wrocław 63 dofinansowań oraz Rady Osiedlowe 9 dofinansowań. Łącznie: 72 dofinansowania Jednostki oświatowe Gminy Wrocław 52 dofinansowań oraz Rady Osiedlowe 14 dofinansowań. Łącznie: 66 dofinansowań Jednostki oświatowe Gminy Wrocław 52 dofinansowań oraz Rady Osiedlowe 11 dofinansowań. Łącznie: 63 dofinansowania Liczba proekologicznych imprez masowych [liczba] Poziom świadomości ekologicznej mieszkańców Ilość programów edukacyjnych [liczba]

174 Lp. Wskaźnik Stan wyjściowy w 2007 r. Wartość wskaźnika w 2008 r. Wartość wskaźnika w 2009 r. Wartość wskaźnika w 2010 r. Wartość wskaźnika w 2011 r. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO Liczba zmodernizowanych obiektów dofinansowanych z NFOŚiGW (zmiana paliwa stałego na ekologiczne) [liczba] Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych [Mg/rok] (źródło: GUS) Wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych do powietrza (bez CO 2) z zakładów szczególnie uciążliwych [Mg/rok] (źródło: GUS) Długość sieci wodociągowej [km] (źródło: GUS) Długość czynnej sieci kanalizacyjnej [km] (źródło: GUS) Ludność miasta korzystająca z kanalizacji [%] (źródło: GUS) b.d b.d. WODA I ŚCIEKI 1 224, , , ,7 1276,7 826, ,4 836,3 852,5 865,5 87,8 88,3 88,8 89,3/90 92,7 OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI 1. Liczba miejsc, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych z wyszczególnieniem: a) terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową; b) miejsc dostępnych dla ludności bez przekroczeń 172

175 Lp. Wskaźnik Stan wyjściowy w 2007 r. Wartość wskaźnika w 2008 r. Wartość wskaźnika w 2009 r. Wartość wskaźnika w 2010 r. Wartość wskaźnika w 2011 r. OCHRONA PRZED POWAŻNYMI AWARIAMI Liczba awarii podczas transportu materiałów niebezpiecznych w ciągu roku (źródło GIOŚ) Ilość miejsc parkingowych dla pojazdów z materiałami niebezpiecznymi (źródło: Komenda WPSP we Wrocławiu) Liczba zdarzeń wymagających zużycia neutralizatorów Liczba zdarzeń wymagających zużycia sorbentów Ilość odpadów odebranych przez przedsiębiorców [Mg] Wskaźnik wytwarzania wg WPGO [kg/m/rok] Ilość mieszkańców na podstawie danych faktycznych Urzędu Statystycznego Ilość odpadów wytworzonych wyliczona na podstawie wskaźnika wytwarzania [Mg] b.d b.d b.d. GOSPODARKA ODPADAMI , , , ,4 387,2 391,1 395,0 399, Ilości odpadów poddanych składowaniu i odzyskowi ogółem: a) unieszkodliwianyc h przez składowanie, b) poddawanych odzyskowi metodami mechanicznobiologicznymi [Mg] (źródło: GUS) b.d b.d. b.d. b.d. 1. Procentowy udział powierzchni chronionej w granicach miasta [%] OCHRONA PRZYRODY 7,30 7,42 9,93 12,5 12,5 173

176 Lp Wskaźnik Powierzchnia obszarów chronionych [ha] Liczba wszystkich obiektów pomników przyrody [szt.] Liczba pomników przyrody [szt.] Liczba użytków ekologicznych [szt.] Liczba zespołów przyrodniczokrajobrazowych [szt.] Liczba parków kulturowych [szt.] Liczba parków objętych ochroną konserwatorską (na podstawie ustawy o ochronie zabytków) Powierzchnia parków objętych ochroną konserwatorską (na podstawie ustawy o ochronie zabytków) [ha] Ilość zbiorników wodnych w granicach miasta (bez pól irygacyjnych i zbiorników wodnych Wskaźnik lesistości Wrocławia [%] Powierzchnia lasów nie będących własnością SP [ha] Powierzchnia zalesiona w ciągu roku na terenach lasów komunalnych [ha] Powierzchnia polan rekreacyjnych w lasach komunalnych [ha] Długość ścieżek edukacji leśno- Stan wyjściowy w 2007 r. Wartość wskaźnika w 2008 r. Wartość wskaźnika w 2009 r. Wartość wskaźnika w 2010 r. Wartość wskaźnika w 2011 r , , , , b.d. 201,04 214,45 214,45 214,45 b.d b.d. OCHRONA LASÓW 7,7 7,2 7,3 7,3 7, , ,2-2,6 12,4-12,9 12,9 12,9 12,9 12,

177 Lp. Wskaźnik Stan wyjściowy w 2007 r. Wartość wskaźnika w 2008 r. Wartość wskaźnika w 2009 r. Wartość wskaźnika w 2010 r. Wartość wskaźnika w 2011 r. przyrodniczej w lasach komunalnych ZIELEŃ MIEJSKA 1. Powierzchnia zieleni miejskiej Wrocławia (powierzchnia parków, zieleńców i zieleni przyulicznej bez lasów) [ha] 1 133, , , ,8 1189,44 2. Powierzchnia parków [ha] 540,71 540,70 564,60 559,36 557, Powierzchnia zieleńców [ha] Powierzchnia zieleni przyulicznej [ha] Nasadzenia uzupełniające drzewa i krzewy na terenach zieleni miejskiej [ogółem szt.] 105,84 105,80 116,10 117,07 117,75 487,00 487,00 499,40 506,37 513, Parki i zieleńce: - drzewa [szt.] - krzewy [szt.] Zieleń przyuliczna: - drzewa [szt.] - krzewy [szt.] Środki przeznaczane przez Zarząd Zieleni na utrzymanie zieleni miejskiej [tyś zł] Ilość gruntów skażonych wg rejestru [szt.] , , , ,00 OCHRONA GLEB

178 CZĘŚĆ IV - STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU CEL NADRZĘDNY I PRIORYTETY EKOLOGICZNE MIASTA WROCŁAWIA Naczelną zasadą przyjętą w POŚ jest zasada zrównoważonego rozwoju, która umożliwia zharmonizowany rozwój gospodarczy i społeczny zgodny z ochroną walorów środowiska. W związku z tym nadrzędnym celem POŚ jest: DĄŻENIE DO OSIĄGNIĘCIA ZRÓWNOWAŻONEGO I TRWAŁEGO ROZWOJU MIASTA POPRZEZ POPRAWĘ STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ZACHOWANIE JEGO ISTOTNYCH WALORÓW, UTRZYMANIE ŁADU PRZESTRZENNEGO I ROZWÓJ INFRASTRUKTURY OCHRONY ŚRODOWISKA 176

179 6 CELE I KIERUNKI OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2019 Wyznaczenie celów ekologicznych do roku 2015 w perspektywie 2019 roku wraz z wyznaczeniem kierunków działań, które mają prowadzić do osiągnięcia celów ekologicznych 6.1 Jakość powietrza [JP] Cel długoterminowy do roku 2019 POPRAWA I OSIĄGNIĘCIE STANU JAKOŚCI POWIETRZA ZGODNEGO Z WYMAGANIAMI PRAWA, ZMNIEJSZENIE ZUŻYCIA ENERGII I ZWIĘKSZENIE WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII Cele krótkoterminowe do roku 2015 JP1. Zmniejszenie emisji pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5, NO 2 oraz bezno(a)pirenu ze źródeł liniowych, powierzchniowych i punktowych Miary realizacji celu: realizacja działań wynikających z Programu ochrony powietrza dla Aglomeracji Wrocławskiej wartości stężenia zanieczyszczeń w powietrzu na poziomie nieprzekraczającym wartości kryterialnych JP2. Ochrona ludności, w tym grup szczególnie wrażliwych, w sytuacji wystąpienia: ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu oraz przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji Miary realizacji celu: wdrożenie i realizacja procedur postępowania wynikających z planu działań krótkoterminowych o którym mowa w ustawie Prawo ochrony środowiska, sprawozdania z wykonywania kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska przez ekopaltrol JP3. Zmniejszenie zużycia energii i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii Miary realizacji celu: zużycie energii ze źródeł tradycyjnych, udział energii ze źródeł odnawialnych w produkcji energii w mieście, ilość zamontowanych odnawialnych źródeł energii 177

180 6.2 Jakość wód i gospodarka wodno-ściekowa [ZiJW, GW-S] Cel długoterminowy do roku 2019 OSIĄGNIĘCIE I UTRZYMANIE DOBREGO STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH PRZY ZASPOKOJENIU UZASADNIONYCH POTRZEB WODNYCH MIASTA ORAZ ZAPEWNIENIU BEZPIECZEŃSTWA POWODZIOWEGO PRZY PRZEPŁYWIE O PRAWDOPODOBIEŃSTWIE p=0,1% Cele krótkoterminowe do roku 2015 ZiJW,GW-S 1. Osiągnięcie dobrego stanu JCWP, dla których nie określono derogacji oraz sukcesywna poprawa stanu pozostałych JCWP Miary realizacji celu: zwiększanie się odsetka JCWP o zdiagnozowanym dobrym stanie zwiększanie się odsetka JCWP, których stan (potencjał) ekologiczny lub stan chemiczny określa się jako dobry zmniejszanie się liczby zeutrofizowanych JCWP ZiJW, GW-S 2. Osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu JCWPd Miary realizacji celu: dobry stan JCWPd na terenie Wrocławia ZiJW, GW-S 3. Poprawa jakości wód wykorzystywanych do zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia Miary realizacji celu: sklasyfikowanie wód ujmowanych dla zaopatrzenia Wrocławia w wodę do spożycia w kategorii A1 1 objęcie ochroną wszystkich ujęć wód dla Wrocławia poprzez ustanowienie stref ochrony pośredniej ZiJW, GW-S 4. Zapewnienie pełnego bezpieczeństwa i wysokiej jakości działania systemu zaopatrywania Wrocławia w wodę do 1 Kategorie wód ujmowanych na cele zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia (A1, A2 itd.) bezpośrednio nie stanowią o dobrej lub złej jakości wód, ponieważ odzwierciedlają one niezbędne procesy uzdatniania wody. Ponieważ jednak jakość wód przekłada się na konieczne do zastosowania procesy uzdatniania, przyjęto właśnie taką miarę realizacji celu ZiJW, GW

181 spożycia Miary realizacji celu: zapewnienie alternatywnego źródła wody do spożycia dla Wrocławia co najmniej na wypadek sytuacji kryzysowych udostępnienie wszystkim mieszkańcom Wrocławia wody pitnej o wysokiej jakości i w dostatecznej ilości dobry lub bardzo dobry stan techniczny infrastruktury służącej do zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia ZiJW, GW-S 5. Ograniczenie zanieczyszczenia wód ładunkami zanieczyszczeń pochodzącymi ze źródeł komunalnych Miary realizacji celu: zwiększenie odsetka mieszkańców Wrocławia korzystających z oczyszczalni ścieków zwiększenie odsetka mieszkańców Wrocławia korzystających z oczyszczalni ścieków ze zwiększonym usuwaniem substancji biogennych dobry lub bardzo dobry stan techniczny infrastruktury służącej do odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych we Wrocławiu ZiJW, GW-S 6. Opracowanie i wdrożenie dokumentów umożliwiających zarządzanie ryzykiem powodziowym Miary realizacji celu: opracowane mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego dla Miasta Wrocławia; opracowany plan zarządzania ryzykiem powodziowym, uwzględniający ochronę Wrocławia przed powodzią przyjęcie przez Radę Miejską Wrocławia z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z naniesionymi granicami obszarów narażonych na zalanie, przedstawionymi na mapach zagrożenia i ryzyka powodziowego ZiJW, GW-S 7. Sukcesywna realizacja zadań ujętych w Projekcie Ochrony przed Powodzią Dorzecza Odry w ramach Programu dla Odry Miary realizacji celu: zakończone i oddane do użytkowania zadania wchodzące w skład komponentu B Projektu - modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego zmniejszenie szkód (strat) powodziowych w odniesieniu do wcześniejszych wezbrań powodziowych o porównywalnych przepływach 179

182 ZiJW, GW-S 8. Utrzymywanie w należytym stanie technicznym koryt cieków wodnych, obwałowań i innych urządzeń mających znaczenie w ochronie przeciwpowodziowej oraz zapewnienie gotowości magazynów przeciwpowodziowych Miary realizacji celu: wzrost odsetka długości koryt cieków wodnych, rowów oraz obwałowań, poddawanych pracom utrzymaniowym w danym roku wykonywanie ocen stanu technicznego obwałowań i innych urządzeń hydrotechnicznych na terenie Wrocławia w terminach wynikających z Prawa budowlanego nakłady na doposażanie i utrzymywanie magazynów przeciwpowodziowych 6.3 Hałas [KA] Cel długoterminowy do roku 2019 ZMNIEJSZENIE LICZBY MIESZKAŃCÓW WROCŁAWIA ZAGROŻONYCH PONADNORMATYWNYM HAŁASEM Cele krótkoterminowe do roku 2015 KA1. Rozpoznanie i ocena stopnia narażenia mieszkańców miasta na ponadnormatywny hałas Miary realizacji celu: mapa akustyczna dla miasta Wrocławia opracowany program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Wrocławia bazujący na aktualnej mapie akustycznej bieżący monitoring hałasu przemysłowego i komunalnego prowadzony przez WIOŚ, monitoring zgłoszonych naruszeń KA2. Ograniczenie narażenia mieszkańców na hałas poprzez realizację działań wynikających z Programu ochrony środowiska przed hałasem dla Miasta Wrocławia Miary realizacji celu: zmniejszenie liczby osób narażonych na ponadnormatywne poziomy hałasu monitoring według zgłoszonych naruszeń prowadzony przez WIOŚ osiągnięcie wskaźników realizacji działań naprawczych 180

183 Główny cel ochrony przed hałasem zostanie osiągnięty poprzez realizację zadań zapisanych w Programie ochrony środowiska przed hałasem dla Miasta Wrocławia w szczególności zadań skierowanych na zmniejszenie hałasu drogowego takich jak: realizacja projektów infrastrukturalnych Wieloletniego Planu Inwestycyjnego, a w szczególności programu poprawy stanu technicznego nawierzchni ulic z uwzględnieniem jej wymiany na nawierzchnię bitumiczną cichą, Inteligentnego System Transportu "ITS Wrocław", programu poprawy stanu technicznego torowisk, zabezpieczanie "obiektów wrażliwych" tj. szkoły, przedszkola, szpitale i in., wykonanie analizy akustycznej strefy śródmiejskiej, której zasięg obejmuje obszar zaznaczony na rysunku 2, planowanie przestrzenne uwzględniające rozwiązania eliminujące zagrożenia hałasem, egzekwowanie ograniczeń ruchu, prędkości, tonażu, promocja komunikacji rowerowej i rozwój sieci ścieżek rowerowych. 6.4 Gospodarka odpadami [GO] Cele dla gospodarki odpadami zostały przyjęte zgodnie z KPGO oraz WPGO 2012 dla Województwa Dolnośląskiego. ODPADY KOMUNALNE, W TYM ODPADY ULEGAJĄCE BIODEGRADACJI Cel długoterminowy do roku 2019 WDROŻENIE SYSTEMU GOSPODARKI ODPADAMI W GMINIE, REALIZUJĄCEGO ZASADY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU I ZGODNEGO Z OBOWIĄZUJĄCĄ HIERARCHIĄ POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI Dla gospodarki odpadami komunalnymi, w tym ulegającymi biodegradacji, przyjęto następujące cele zgodne z WPGO 2012 dla Województwa Dolnośląskiego: Cele krótkoterminowe do roku 2015 GO1. Objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych najpóźniej 1 lipca 2013 r. oraz systemem selektywnego zbierania odpadów Miary realizacji celu: liczba nieruchomości objętych systemem odbierania odpadów GO2. Zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do maksymalnie 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r. 181

184 Miary realizacji celu: masa składowanych odpadów komunalnych w porównaniu do masy odpadów wytworzonych GO3. Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych (papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło) z gospodarstw domowych oraz odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 r. Miary realizacji celu: GO4. stosunek masy odpadów przekazanych do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych (papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło) z gospodarstw domowych oraz odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych do masy wytworzonych odpadów tego rodzaju Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów: w 2013 r. nie więcej niż 50%, w 2020 r. nie więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Miary realizacji celu: stosunek masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska do masy tych odpadów dopuszczonej do składowania GO5. Eliminacja praktyk nielegalnego składowania odpadów Miary realizacji celu: liczba zidentyfikowanych składowisk odpadów (w stosunku do danych z roku ubiegłego) GO6. Osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/mieszkańca/rok Miary realizacji celu: masa zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego 182

185 ODPADY POWSTAJĄCE W SEKTORZE GOSPODARCZYM Odpady zawierające azbest GO7. Bezpieczne usuwanie wyrobów i odpadów zawierających azbest Miary realizacji celu: masa odpadów zawierających azbest GO8. Zmniejszenie masy wytwarzanych odpadów przemysłowych Miary realizacji celu: masa wytwarzanych odpadów przemysłowych GO9. Zwiększenie masy odpadów przemysłowych poddawanych procesom odzysku przy jednoczesnym zmniejszeniu masy odpadów poddawanych składowaniu Miary realizacji celu: masa odpadów przemysłowych poddawanych procesom odzysku masa odpadów przemysłowych poddawanych składowaniu 6.5 Ochrona przyrody [ZP] Cel długoterminowy do roku 2019 OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH Cele krótkoterminowe do roku 2015 ZP1. Udoskonalenie formalno-prawnych, organizacyjnych i merytorycznych podstaw ochrony przyrody Miary realizacji celu: liczba opracowanych i uchwalonych planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 liczba uchwalonych form ochrony przyrody liczba opracowań przyrodniczych 183

186 ZP2. Zachowanie lub odtworzenie właściwego stanu cennych ekosystemów i siedlisk oraz populacji gatunków zagrożonych Miary realizacji celu: liczba podjętych działań na rzecz ochrony siedlisk i gatunków 6.6 Tereny zieleni miejskiej [TZM] Cel długoterminowy do roku 2019 OCHRONA I ROZWÓJ SPÓJNEGO SYSTEMU TERENÓW ZIELENI MIEJSKIEJ Cele krótkoterminowe do roku 2015 TZM1. Rozwój terenów zieleni miejskiej z uwzględnieniem wartości przyrodniczych i kulturowych Miary realizacji celu: liczba nowo założonych terenów zieleni miejskiej roczne nakłady na zakładanie i urządzanie nowych terenów zielni miejskiej powierzchnia terenów zieleni miejskiej /udział w stosunku do powierzchni miasta/powierzchnia zieleni przypadająca na 1 mieszkańca TZM2. Sprawne zarządzanie terenami zieleni miejskiej Miary realizacji celu: roczne nakłady na utrzymanie istniejących terenów zieleni miejskiej 6.7 Ochrona i zrównoważony rozwój lasów [OiZRL] Cel długoterminowy do roku 2019 OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW LEŚNYCH Cele krótkoterminowe do roku 2015 OiZRL1. Zapewnienie formalnych podstaw ochrony zasobów leśnych 184

187 Miary realizacji celu: powierzchnia gruntów przeznaczonych pod zalesienia procent powierzchni lasów ujętych w planach urządzenia lasu, uproszczonych planach urządzenia lasu lub inwentaryzacjach stanu lasu OiZRL2. Zachowanie i odtworzenie właściwego stanu lasów Miary realizacji celu: powierzchnia lasów /udział w stosunku do powierzchni miasta/powierzchnia lasów przypadająca na 1 mieszkańca roczne nakłady przeznaczone na zalesienia/bieżącą gospodarkę leśną procent lasów wykazujących zgodność z siedliskiem 6.8 Ochrona powierzchni ziemi [OPZ] Cel długoterminowy do roku 2019 POPRAWA STANU JAKOŚCI GLEBY I ZIEMI NA TERENIE MIASTA ORAZ OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI PRZED DEGRADACJĄ Cele krótkoterminowe do roku 2015 OPZ1. Monitoring obszarów z niezadawalającym stanem jakości gleby lub ziemi Miary realizacji celu: znane obszary i podjęcie działań poprawiających jakość gleby i ziemi OPZ2. Zapobieganie dalszej degradacji gleby i utrzymanie jej funkcji Miary realizacji celu: wyniki pomiarów jakości gleby OPZ3. Ochrona powierzchni ziemi biologicznie czynnych i właściwe zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych Miary realizacji celu: powierzchnia nowych terenów zieleni ogólnodostępnych 185

188 zagospodarowanie zielenią obszarów po wyrobiskach złóż kopalin i rekultywacja gruntów skażonych metalami ciężkimi 6.9 Gospodarowanie zasobami geologicznymi [ZG] Cel długoterminowy do roku 2019 OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN I WYKORZYSTANIE ŚRODOWISKA GEOLOGICZNEGO DLA CELÓW PRODUKCYJNYCH Cele krótkoterminowe do roku 2015 ZG1. Racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny oraz otoczenie ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją Miary realizacji celu: dostęp do aktualnej informacji geologicznej, inwentaryzacja złóż surowców mineralnych, wprowadzenie odpowiednich zapisów do planów zagospodarowania przestrzennego Pola elektromagnetyczne [PEM] Cel długoterminowy do roku 2019 OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI Cel krótkoterminowy do roku 2015 PEM1. Monitoring poziomów pól elektromagnetycznych Miary realizacji celu: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są dotrzymane 186

189 6.11 Poważne awarie przemysłowe [NZS-PAP] Cel długoterminowy do roku 2019 MINIMALIZACJA SKUTKÓW WYSTĄPIENIA POWAŻNYCH AWARII PRZEMYSŁOWYCH ORAZ OGRANICZENIE RYZYKA ICH WYSTĄPIENIA Cele krótkoterminowe do roku 2015 NZS-PAP1. Zmniejszenie zagrożenia oraz minimalizacja skutków w przypadku wystąpienia awarii Miary realizacji celu: liczba awarii na obszarze miasta przeprowadzone akcje likwidacji skutków awarii NZS-PAP2. Zapewnienie bezpiecznego transportu substancji niebezpiecznych Miary realizacji celu: kontrole transportu substancji niebezpiecznych NZS-PAP3. Kreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska i życia ludzi z tytułu wystąpienia awarii przemysłowych Miary realizacji celu: szkolenia w zakresie zachowania zasad bezpieczeństwa w przypadku wystąpienia awarii 6.12 Edukacja ekologiczna [EE] Cel długoterminowy do roku 2019 PODNOSZENIE WIEDZY I KSZTAŁTOWANIE POSTAW PRZYJAZNYCH ŚRODOWISKU 187

190 Cele krótkoterminowe do roku 2015 EE1. Opracowanie programu edukacji ekologicznej dla miasta Wrocławia Miary realizacji celu: opracowany i wdrożony do realizacji Program edukacji ekologicznej EE2. Współpraca z organizacjami pozarządowymi i kontynuacja wsparcia finansowego i organizacyjnego placówek oświatowych Miary realizacji celu: aktualizacja i realizacja zapisów wieloletniego programu współpracy Miasta Wrocławia z organizacjami pozarządowymi ilość środków finansowych przeznaczonych na działalność placówek oświatowych EE3. Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie bieżących problemów jakości środowiska Miary realizacji celu: ilość przeprowadzonych akcji, w których uświadomiono społeczeństwu bieżące problemy jakości środowiska 6.13 Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych [UZOSwSS] Wszystkie działania człowieka są prowadzone w środowisku przyrodniczym, mają więc wpływ na jego stan obecny i przyszły. Oznacza to konieczność takiego gospodarowania, aby zachować środowisko w możliwie dobrym stanie dla przyszłych pokoleń. Tak więc kryteria rozwoju zrównoważonego powinny być uwzględnione we wszystkich dokumentach strategicznych sektorów gospodarczych. Dokumenty te, zgodnie z art. 46 ustawy z dn. 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, powinny być poddawane tzw. strategicznym ocenom oddziaływania na środowisko w celu sprawdzenia, czy rozwiązania w nich zawarte nie przyniosą zagrożenia dla środowiska teraz i w przyszłości [9]. Cel długoterminowy do roku 2019 UWZGLĘDNIENIE ZASAD OCHRONY ŚRODOWISKA W STRATEGIACH SEKTOROWYCH 188

191 Cele krótkoterminowe do roku 2015 UZOSwSS1. Projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki będą poddawane procedurze oceny oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny będą uwzględniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów Miary realizacji celu: 100% dokumentów jest poddanych procedurze oceny oddziaływania na środowisko UZOSwSS2. Uwzględnienie celów ochrony środowiska w sektorowych dokumentach strategicznych Miary realizacji celu: 100% dokumentów strategicznych uwzględnia cele ochrony środowiska 6.14 Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym [AEwPP] Cel długoterminowy do roku 2019 KSZTAŁTOWANIE HARMONIJNEJ STRUKTURY FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ MIASTA PRZYJAZNEJ DLA MIESZKAŃCÓW POD KĄTEM TERENÓW ZIELONYCH, OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ Cele krótkoterminowe do roku 2015 AEwPP1. Zwiększenie powierzchni obszarów zieleni miejskiej z jednoczesnym uwzględnianiem korytarzy ekologicznych wodnych i lądowych Miary realizacji celu: udział powierzchni obszarów zieleni miejskiej w powierzchni miasta AEwPP2. Rozwój terenów zieleni służących poprawie warunków przewietrzania miasta Kształtowanie w dokumentach planistycznych struktury zabudowy miejskiej poprzez harmonijny układ obszarów zabudowanych i terenów zieleni, a także wykształcenie pasm zieleni o strukturze sprzyjającej cyrkulacji mas powietrza i doprowadzających czyste powietrze do obszarów centralnych miasta z terenów peryferyjnych i podmiejskich. 189

192 Miary realizacji celu: liczba Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego uwzględniających rozwój terenów zielonych służących poprawie warunków przewietrzania miasta w stosunku do wszystkich MPZP Wrocławia 6.15 Współpraca w zakresie ochrony środowiska [WwZOS] Cel długoterminowy do roku 2019 WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA Z PODMIOTAMI I JEDNOSTKAMI ZEWNĘTRZNYMI Cele krótkoterminowe do roku 2015 WwZOS1. Monitoring realizacji zadań i współpraca w zakresie ochrony środowiska z innymi gminami, organami (m.in. wymiana doświadczeń, przekaz informacji, porozumienia) Miary realizacji celu: zebrane informacje o stopniu realizacji zadań programu ochrony środowiska w Raporcie z realizacji programu ochrony środowiska 6.16 Rozwój rynku w zakresie ochrony środowiska [RRwZOS] Zasady zrównoważonego rozwoju wskazują, iż wzrost gospodarczy powinien odbywać się z uwzględnieniem oddziaływania na stan środowiska naturalnego. Oznacza to, że z punktu widzenia ochrony środowiska powinno się stosować nowe techniki i technologie takie, które eliminują zanieczyszczenia u źródła. Takie podejście z jednej strony zmniejsza wpływ przedsiębiorstwa na środowisko, a z drugiej powoduje obniżenie wydatków na opłaty za korzystanie ze środowiska lub kary za jego dewastowanie. Cel długoterminowy do roku 2019 DĄŻENIE DO WDROŻENIA W BIZNESIE NAJLEPSZYCH PRAKTYK MAJĄCYCH NA CELU OCHRONĘ ŚRODOWISKA NATURALNEGO Cele krótkoterminowe do roku 2015 RRwZOS1. Uruchomienie mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadzą do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich 190

193 zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju Miary realizacji celu: liczba utworzonych mechanizmów RRwZOS2. Zwiększenie roli placówek badawczych we wdrażaniu ekoinnowacji w przemyśle, w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadawalającego stanu systemu monitoringu środowiska Miary realizacji celu: liczba wdrożeń ekoinowacji w przemyśle 6.17 Zarządzanie środowiskowe [ZSr] Cel długoterminowy do roku 2019 ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE OPARTE O NOWOCZESNE ROZWIĄZANIA Cele krótkoterminowe do roku 2015 ZSr1. Promowanie instytucji wdrażających zarządzanie środowiskowe Miary realizacji celu: liczba promocji instytucji wdrażających zarządzanie środowiskowe ZSr2. Wykorzystywanie nowoczesnych narzędzi/metod wspierających zarządzanie środowiskowe Miary realizacji celu: liczba nowoczesnych narzędzi/metod wspierających zarządzanie środowiskowe 6.18 Odpowiedzialność za szkody w środowisku [OzSwS] Cel długoterminowy do roku 2019 STWORZENIE SYSTEMU ZAPOBIEGAJĄCEGO POWSTAWANIU SZKÓD 191

194 I MONITORUJĄCEGO SZKODY W ŚRODOWISKU Cele krótkoterminowe do roku 2015 OzSwS1. Prowadzenie systemu monitorowania zaistniałych i potencjalnych szkód w środowisku Miary realizacji celu: system monitoringu/baza lub rejestr danych OzSwS2. Opracowanie systemu umożliwiającego egzekwowanie kar za powodowanie szkód w środowisku Miary realizacji celu: opracowany system/program egzekwowania kar za powodowanie szkód w środowisku 192

195 7 OKREŚLENIE PRIORYTETÓW EKOLOGICZNYCH W poniższej tabeli przedstawiono porównanie celów, które zostały wyznaczone do osiągnięcia w APOŚ 2009 oraz celów wyznaczonych o obecnym POŚ. Tabela 53. Porównanie celów zawartych w APOŚ 2009 oraz w POŚ [1] Cele zawarte w APOŚ 2009 Cele zawarte w POŚ Ochrona powietrza atmosferycznego Jakość powietrza [JP] Cele długoterminowe do 2015 roku: 1. Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza atmosferycznego. 2. Ograniczenie emisji niskiej. 3. Dalsze zmniejszenie emisji zanieczyszczeń z procesów technologicznych. 4. Tworzenie warunków dla sprawnego i bezpiecznego przemieszczania się ludzi i towarów przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływu transportu na jakość powietrza atmosferycznego. 5. Wspieranie działań związanych z ograniczaniem ilości dwutlenku węgla wprowadzanego do powietrza ze szczególnym uwzględnieniem zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii. Ochrona przed hałasem Cel długoterminowy do roku 2019: Poprawa i osiągnięcie stanu jakości powietrza zgodnego z wymaganiami prawa, zmniejszenie zużycia energii i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Cele krótkoterminowe do roku 2015: Cele krótkoterminowe do roku 2015: Zmniejszenie emisji pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5, NO 2 oraz bezno(a)pirenu ze źródeł liniowych, powierzchniowych i punktowych, Ochrona ludności, w tym grup szczególnie wrażliwych, w sytuacji wystąpienia: ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu oraz przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji. Zmniejszenie zużycia energii i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Hałas [KA] Zadania średniookresowe, planowane do wykonania do 2015 roku: 1. Budowa autostradowej obwodnicy Wrocławia. 2. Budowa obwodnicy śródmiejskiej we Wrocławiu. 3. Zadania wynikające z wieloletniego planu inwestycyjnego Wrocławia na lata Ochrona jakości wód i poprawa stosunków wodnych Cel długoterminowy do roku 2019: Zmniejszenie liczby mieszkańców Wrocławia zagrożonych ponadnormatywnym hałasem Cele krótkoterminowe do roku 2015: Rozpoznanie i ocena stopnia narażenia mieszkańców miasta na ponadnormatywny hałas, Ograniczenie narażenia mieszkańców na hałas poprzez realizację działań wynikających z Programu ochrony środowiska przed hałasem dla Miasta Wrocławia. Jakość wód i gospodarka wodno-ściekowa [ZiJW, GW-S] Cele długoterminowe do 2015 roku: 1. Spełnienie wymogów prawnych w zakresie jakości wód oraz poprawa komfortu i bezpieczeństwa sanitarnego mieszkańców Wrocławia. 2. Poprawa systemu zabezpieczeń powodziowych. Cel długoterminowy do roku 2019: Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych miasta oraz zapewnieniu bezpieczeństwa powodziowego przy przepływie o prawdopodobieństwie p=0,1% Cele krótkoterminowe do roku 2015: Osiągnięcie dobrego stanu JCWP, dla których nie określono derogacji oraz sukcesywna poprawa stanu pozostałych JCWP, Osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu 193

196 JCWPd, Poprawa jakości wód wykorzystywanych do zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia, Zapewnienie pełnego bezpieczeństwa i wysokiej jakości działania systemu zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia, Ograniczenie zanieczyszczenia wód ładunkami zanieczyszczeń pochodzącymi ze źródeł komunalnych, Opracowanie i wdrożenie dokumentów umożliwiających zarządzanie ryzykiem powodziowym, Sukcesywna realizacja zadań ujętych w Projekcie Ochrony przed Powodzią Dorzecza Odry w ramach Programu dla Odry 2006, Utrzymywanie w należytym stanie technicznym koryt cieków wodnych, obwałowań i innych urządzeń mających znaczenie w ochronie przeciwpowodziowej oraz zapewnienie gotowości magazynów przeciwpowodziowych. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi Pola elektromagnetyczne [PEM] Cele długoterminowe do 2015 roku 1. Stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych. Ochrona przed poważnymi awariami Cel długoterminowy do roku 2019: Ochrona przed polami elektromagnetycznymi Cel krótkoterminowy do roku 2015: Monitoring poziomów pól elektromagnetycznych. Poważne awarie przemysłowe [NZS-PAP] Cele długoterminowe do 2015 roku 1. Zminimalizowane zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych. Cel długoterminowy do roku 2019: Minimalizacja skutków wystąpienia poważnych awarii przemysłowych oraz ograniczenie ryzyka ich wystąpienia Cele krótkoterminowe do roku 2015: Zmniejszenie zagrożenia oraz minimalizacja skutków w przypadku wystąpienia awarii, Zapewnienie bezpiecznego transportu substancji niebezpiecznych, Kreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska i życia ludzi z tytułu wystąpienia awarii przemysłowych. Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami [GO] Cele długoterminowe do 2020 roku 1. Minimalizowanie ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, w tym ulegających biodegradacji oraz wdrożenie nowoczesnych systemów ich odzysku i unieszkodliwiania w celu osiągnięcia wymaganych poziomów odzysku odpadów oraz redukcji ilości odpadów kierowanych do składowania. GOSPODARKA ODPADAMI- ODPADY KOMUNALNE ODPADY KOMUNALNE, W TYM ODPADY ULEGAJĄCE BIODEGRADACJI Cel długoterminowy do roku 2019: Wdrożenie systemu gospodarki odpadami w gminie, realizującego zasady zrównoważonego rozwoju i zgodnego z obowiązującą hierarchią postępowania z odpadami Objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych najpóźniej 1 lipca 194

197 Cele długoterminowe do 2015 roku 1. Osiągnięcia redukcji ilości składowanych odpadów ulegających biodegradacji. 2. Osiągnięcie limitów odzysku i recyklingu (w stosunku do wytworzonych w danym roku) opakowań: papierowych - min. 60%, z tworzyw sztucznych - min. 22,5%, szklanych - min. 60%, stalowych - min. 50%, aluminiowych - min. 50%, drewnianych -min. 15%. 3. Minimalizacja masy odpadów niebezpiecznych typu komunalnego kierowanych do składowania. 4. Zwiększanie odzysku surowców i energii z odpadów komunalnych w wyniku kierowania ich do mechanicznego, biologicznego oraz termicznego przekształcania. 5. Dalsze ograniczanie ilości wytworzonych odpadów komunalnych kierowanych do składowania. 6. Wdrożenie Programu usuwania azbestu dla miasta Wrocławia i stworzenie systemu dofinansowywania działań w zakresie usuwania azbestu. GOSPODARKA ODPADAMI Osady ściekowe Cele długoterminowe do 2015 roku 1. Bezpieczne dla środowiska i efektywne unieszkodliwianie osadów ściekowych. GOSPODARKA ODPADAM Odpady z sektora gospodarczego Cele długoterminowe do 2015 roku 1. Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów. 2. Zwiększenie stopnia wykorzystania odpadów. 3. Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwienie odpadów, w tym szczególnie odpadów zawierających azbest oraz odpadów i urządzeń zawierających PCB. Ochrona przyrody i krajobrazu 2013 r. oraz systemem selektywnego zbierania, Zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do maksymalnie 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r., Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych (papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło) z gospodarstw domowych oraz odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 r., Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów: w 2013 r. nie więcej niż 50%, w 2020 r. nie więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., Eliminacja praktyk nielegalnego składowania odpadów, Osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/mieszkańca/rok. ODPADY POWSTAJĄCE W SEKTORZE GOSPODARCZYM ODPADY ZAWIERAJĄCE AZBEST Cele krótkoterminowe do roku 2015: Bezpieczne usuwanie wyrobów i odpadów zawierających azbest, Zmniejszenie masy wytwarzanych odpadów przemysłowych, Zwiększenie masy odpadów przemysłowych poddawanych procesom odzysku przy jednoczesnym zmniejszeniu masy odpadów poddawanych składowaniu, Ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów niebezpiecznych. Ochrona przyrody [ZP] Cele długoterminowe do 2015 roku 1. Ochrona obszarów i obiektów cennych przyrodniczo. 2. Zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej, bogactwa krajobrazowego i kulturowego oraz zapewnienie trwałości i możliwości rozwoju. 3. Zapewnienie i doskonalenie systemu powiązań przyrodniczych obejmujących obszary węzłowe i korytarze ekologiczne. Cel długoterminowy do roku 2019: Ochrona i zrównoważone użytkowanie zasobów przyrodniczych Cele krótkoterminowe do roku 2015: Udoskonalenie formalno-prawnych, organizacyjnych i merytorycznych podstaw ochrony przyrody, Zachowanie lub odtworzenie właściwego stanu cennych ekosystemów i siedlisk oraz populacji gatunków zagrożonych. Ochrona lasów Ochrona i zrównoważony rozwój lasów [OiZRL] Cel długoterminowy do 2015 roku 1. Wzrost lesistości miasta, ochrona trwałości lasu oraz wzbogacenie i racjonalne użytkowanie Cel długoterminowy do roku 2019: Ochrona i zrównoważone użytkowanie zasobów leśnych 195

198 zasobów leśnych. Cele krótkoterminowe do roku 2015: Zapewnienie formalnych podstaw ochrony zasobów leśnych, Zachowanie i odtworzenie właściwego stanu lasów. Zieleń miejska Tereny zieleni miejskiej [TZM] Cel długoterminowy do 2015 roku 1. Stworzenie spójnego systemu obszarów zieleni miejskiej. Ochrona gleb Cel długoterminowy do roku 2019: Ochrona i rozwój spójnego systemu terenów zieleni miejskiej Cele krótkoterminowe do roku 2015: Rozwój terenów zieleni miejskiej z uwzględnieniem wartości przyrodniczych i kulturowych, Sprawne zarządzanie terenami zieleni miejskiej. Ochrona powierzchni ziemi [OPZ] Cele długoterminowe do 2015 roku 1. Ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe. 2. Wzrost powierzchni terenów przekazywanych do rekultywacji. Ochrona zasobów kopalin Cel długoterminowy do roku 2019: Poprawa stanu jakości gleby i ziemi na terenie miasta oraz ochrona powierzchni ziemi przed degradacją Cele krótkoterminowe do roku 2015: Monitoring obszarów z niezadawalającym stanem jakości gleby lub ziemi, Zapobieganie dalszej degradacji gleby i utrzymanie jej funkcji, Ochrona powierzchni ziemi biologicznie czynnych i właściwe zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych. Gospodarowanie zasobami geologicznymi [ZG] Cel długoterminowy do 2015 roku 1. Rekultywacja i zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych. Edukacja ekologiczna mieszkańców Cel długoterminowy do roku 2019: Ochrona zasobów kopalin i wykorzystanie środowiska geologicznego dla celów produkcyjnych Cele krótkoterminowe do roku 2015: Racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny oraz otoczenie ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją. Edukacja ekologiczna [EE] Cel długoterminowy 1. Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców Wrocławia i wykształcenie postawy odpowiedzialności za środowisko w mieście. Cel długoterminowy do roku 2019: Podnoszenie wiedzy i kształtowanie postaw przyjaznych środowisku Cele krótkoterminowe do roku 2015: Opracowanie programu edukacji ekologicznej dla miasta Wrocławia, Współpraca z organizacjami pozarządowymi i kontynuacja wsparcia finansowego i organizacyjnego placówek oświatowych, Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie bieżących problemów jakości środowiska. 196

199 Przeprowadzona analiza problemów środowiskowych miasta Wrocławia pozwoliła na sformułowanie priorytetów w zakresie ochrony środowiska. PRIORYTET I Jakość powietrza [JP]: o osiągniecie wymaganych standardów jakości powietrza atmosferycznego Zasoby i jakość wód i gospodarka wodno-ściekowa [ZiJW,GW-S]: o sukcesywna realizacja zadań ujętych w Projekcie Ochrony przed Powodzią Dorzecza Odry w ramach Programu dla Odry 2006, o zapewnienie pełnego bezpieczeństwa i wysokiej jakości działania systemu zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia, o ograniczenie zanieczyszczenia wód ładunkami zanieczyszczeń pochodzącymi ze źródeł komunalnych Gospodarka odpadami [GO]: o opracowanie i wdrożenie nowego systemu gospodarki odpadami PRIORYTET II Klimat akustyczny [KA]: o ograniczenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego Zasoby przyrodnicze [ZP]: o przygotowanie pełnej inwentaryzacji przyrodnicza miasta, następnie monitoring (szczególnie odnośnie drzew i ich wycinki), o odpowiednie zagospodarowanie przestrzenne, które nie naruszy ciągłości ekologicznej terenów zielonych i walorów przyrodniczych dolin rzecznych. PRIORYTET III Zanieczyszczenia gleb [ZGL]: o monitoring stopnia zanieczyszczenia gleb. 8 PLAN OPERACYJNY NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA W rozdziale przedstawione zostały szczegółowe cele i proponowane do realizacji w latach działania w podziale na wszystkie komponenty oraz z perspektywą na lata Wskazane w planie działania uznano za bardzo ważne z punktu widzenia poprawy stanu środowiska w mieście Wrocławiu. 197

200 Tabela 54. Plan operacyjny [1] Działanie Rodzaj zadania: W- zadanie własne, K- zadanie koordynowane Termin realizacji [ ] [ ] Jednostka realizująca Szacunkowe koszty realizacji zadania [tys. zł] Źródło finansowania Priorytet: Jakość powietrza [JP] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): JP1. JP1.1. Wdrażanie działań naprawczych wynikających z Programu Ochrony Powietrza dla Aglomeracji Wrocławskiej - powiat grodzki Wrocław, przy zachowaniu spójności z zapisami aktualizacji opracowania "Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla obszaru Gminy Wrocław" POPRAWA I OSIĄGNIĘCIE STANU JAKOŚCI POWIETRZA ZGODNEGO Z WYMAGANIAMI PRAWA, ZMNIEJSZENIE ZUŻYCIA ENERGII I ZWIĘKSZENIE WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII Zmniejszenie emisji pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 NO 2 oraz benzo(a)pirenu ze źródeł liniowych, powierzchniowych i punktowych W wg Programu ochrony powietrza JP1.2. Rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczej K Cel operacyjny (krótkoterminowy): JP2. wg Programu ochrony powietrza Fortum Power and Heat Polska wg Programu ochrony powietrza wg Programu ochrony powietrza środki własne Ochrona ludności, w tym grup szczególnie wrażliwych, w sytuacji wystąpienia: ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu oraz przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji. JP2.1. Monitoring jakości powietrza K zadanie ciągle WIOŚ 650/rok JP2.2. Wzmożenie kontroli prowadzonych pod kątem ograniczenia i wyeliminowania procederu spalania odpadów w paleniskach do tego nieprzystosowanych Cel operacyjny (krótkoterminowy): JP3. JP3.1. JP3.2. Przeprowadzanie kampanii informacyjno popularyzacyjnej nt możliwości oszczędzania energii i wykorzystania OZE Wsparcie w wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii na terenie miasta W Prezydent Wrocławia wg budżetu Zmniejszenie zużycia energii i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W zadanie ciągle UMW 100 W UMW 300 budżet państwa, budżet WIOŚ, WFOŚiGW, NFOŚiGW budżet miasta budżet miasta, WFOŚiGW, NFOŚiGW budżet miasta, WFOŚiGW, NFOŚiGW 198

201 JP3.3. Aktualizacja "Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla obszaru Gminy Wrocław" W Prezydent Wrocławia 150 budżet miasta, WFOŚiGW, NFOŚiGW Priorytet: Jakość wód i gospodarka wodno-ściekowa [ZiJW,GW-S] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZiJW,GW-S1. OSIĄGNIĘCIE I UTRZYMANIE DOBREGO STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH PRZY ZASPOKOJENIU UZASADNIONYCH POTRZEB WODNYCH MIASTA ORAZ ZAPEWNIENIU BEZPIECZEŃSTWA POWODZIOWEGO PRZY PRZEPŁYWIE O PRAWDOPODOBIEŃSTWIE P=0,1% Osiągnięcie dobrego stanu JCWP, dla których nie określono derogacji oraz sukcesywna poprawa stanu pozostałych JCWP ZiJW,GW-S1.1. Monitoring wód powierzchniowych K WIOŚ wg budżetu budżet państwa ZiJW,GW-S1.2. Ustalanie warunków szczególnego korzystania z wód powierzchniowych w pozwoleniach wodnoprawnych Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZiJW,GW-S2. K Osiągnięcie lub utrzymanie dobrego stanu JCWPd Prezydent Wrocławia, Marszałek Województwa wg budżetu budżet miasta, budżet województwa ZiJW,GW-S2.1. Monitoring wód podziemnych K PIG, WIOŚ wg budżetu budżet państwa ZiJW,GW-S2.2 Ustalanie warunków szczególnego korzystania z wód podziemnych w pozwoleniach wodnoprawnych Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZiJW,GW-S3. ZiJW,GW-S3.1. Ustanowienie stref ochronnych ujęć wód (teren ochrony bezpośredniej i pośredniej) Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZiJW,GW-S4. K Prezydent Wrocławia, Marszałek Województwa wg budżetu Poprawa jakości wód wykorzystywanych do zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia K MPWiK, RZGW (MPWiK w roku 2012) budżet miasta, budżet województwa MPWiK Zapewnienie pełnego bezpieczeństwa i wysokiej jakości działania systemu zaopatrywania Wrocławia w wodę do spożycia ZiJW,GW-S4.1. Budowa odżelaziacza na ZPW Na Grobli K MPWiK MPWiK ZiJW,GW-S4.2. ZiJW,GW-S4.3. ZiJW,GW-S4.4. ZiJW,GW-S4.5. Budowa magistrali wodociągowej Południowej (ul. Ołtaszyńska) etap 2b Budowa magistrali wodociągowej Północnej (Mokry Dwór Opatowice) etap Ia Budowa magistrali wodociągowej Północnej (ul. Strachocińska) etap Ic Budowa magistrali wodociągowej Północnej (Trasa Olimpijska) etap IIa Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZiJW,GW-S5. K K K K MPWiK MPWiK MPWiK MPWiK MPWiK MPWiK MPWiK MPWiK Ograniczenie zanieczyszczenia wód ładunkami zanieczyszczeń pochodzącymi ze źródeł komunalnych ZiJW,GW-S5.1. Budowa i rozbudowa kanalizacji na osiedlu Pawłowice K MPWiK MPWiK ZiJW,GW-S5.2. Budowa i rozbudowa kanalizacji na osiedlu Osobowice K MPWiK MPWiK 199

202 Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZiJW,GW-S6. Opracowanie i wdrożenie dokumentów umożliwiających zarządzanie ryzykiem powodziowym ZiJW,GW-S6.1. Opracowanie map zagrożenia i map ryzyka powodziowego K 2013 KZGW, RZGW wg budżetu ZiJW,GW-S6.2. Opracowanie planu zarządzania ryzykiem powodziowym K 2015 KZGW, RZGW wg budżetu ZiJW,GW-S6.3. Uwzględnienie w mpzp granic obszarów narażonych na ryzyko powodzi, ujętych na mapach zagrożenia i mapach ryzyka powodziowego Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZiJW,GW-S7. W 18 miesięcy od daty przekazania map z RZGW ZiJW,GW-S7.1. Modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego K Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZiJW,GW-S8. ZiJW,GW-S8.1. Budowa wału przeciwpowodziowego na osiedlu Kozanów od Mostu Maślickiego, wzdłuż ulic: Nadrzecznej, Gwareckiej i Ignuta do siedziby Policji przy ul. Połbina Rada Miejska Wrocławia wg budżetu budżet państwa, NFOŚiGW budżet państwa, NFOŚiGW budżet miasta Sukcesywna realizacja zadań ujętych w Projekcie Ochrony przed Powodzią Dorzecza Odry w ramach Programu dla Odry 2006 RZGW, DZMiUW budżet państwa, środki krajowe i unijne Utrzymywanie w należytym stanie technicznym koryt cieków wodnych, obwałowań i innych urządzeń mających znaczenie w ochronie przeciwpowodziowej oraz zapewnienie gotowości magazynów przeciwpowodziowych W WIM ZiJW,GW-S8.2. Program modernizacji systemu odwodnienia miasta W UMW Priorytet: Hałas [KA] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): KA1. ZMNIEJSZENIE LICZBY MIESZKAŃCÓW WROCŁAWIA ZAGROŻONYCH PONADNORMATYWNYM HAŁASEM Rozpoznanie i ocena stopnia narażenia mieszkańców miasta na ponadnormatywny hałas budżet miasta, budżet państwa, WFOŚiGW budżet miasta, WFOŚiGW NFOŚiGW KA1.1. Opracowanie mapy akustycznej W UMW wg budżetu budżet miasta KA1.2. KA1.3 KA1.4 Opracowanie na podstawie mapy akustycznej Programu ochrony przed hałasem Wykonywanie pomiarów hałasu w wyniku zgłoszonych naruszeń jakości środowiska akustycznego Wykonywanie pomiarów kontrolnych hałasu komunikacyjnego i przemysłowego Cel operacyjny (krótkoterminowy): KA2. W UMW wg budżetu budżet miasta K WIOŚ w ramach zadań własnych środki własne W UMW wg budżetu środki własne Ograniczenie narażenia mieszkańców na hałas poprzez realizację działań wynikających z Programu ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Wrocławia KA2.1. Poprawa stanu technicznego nawierzchni ulic W ZDiUM, WIM budżet miasta KA2.2. Poprawa stanu technicznego torowisk W ZDiUM, WIM budżet miasta 200

203 KA2.3. Inteligentny System Transportu ITS Wrocław W ZDiUM KA2.4. Program rowerowy W KA2.5. Opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem zagrożenia hałasem strefowanie funkcji zabudowy Priorytet: Gospodarka odpadami [GO] Cel strategiczny (długoterminowy): Odpady komunalne, w tym odpady ulegające biodegradacji Cel operacyjny (krótkoterminowy): GO1. GO1.1. GO1.2. GO1.3. Przejęcie obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie odbierania odpadów komunalnych oraz ich zagospodarowania w zamian za uiszczoną opłatę na rzecz gminy ZDiUM, WIM, ZIM W UMW budżet miasta środki krajowe i unijne budżet miasta w ramach zadań własnych budżet miasta WDROŻENIE SYSTEMU GOSPODARKI ODPADAMI W GMINIE, REALIZUJĄCEGO ZASADY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU I ZGODNEGO Z OBOWIĄZUJĄCĄ HIERARCHIĄ POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI Organizowanie przetargów na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy lub na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne, albo przetargów na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów Prowadzenie selektywnego sposobu zbierania odpadów komunalnych, obejmującego przynajmniej następujące frakcje materiałów: papieru, metalu, tworzywa sztucznego, szkła i opakowań wielomateriałowych oraz odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w tym odpadów opakowaniowych ulegających biodegradacji zapewniającego utrzymanie wymaganych prawem poziomów odzysku i unieszkodliwiania odpadów Cel operacyjny (krótkoterminowy): GO2. GO2.1 Zapewnienie przepływu strumieni odpadów komunalnych zgodnie z wyznaczonymi w Planie regionami gospodarki odpadami komunalnymi Objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych najpóźniej 1 lipca 2013 r. oraz systemem selektywnego zbierania odpadów W W K Eko System Sp. z o.o. Eko System Sp. z o.o. Eko System Sp. z o.o., przedsiębiorcy wg budżetu wg budżetu wg budżetu opłata za zagospodarowani e odpadów komunalnych budżet miasta, opłata za zagospodarowani e odpadów komunalnych opłata za zagospodarowani e odpadów komunalnych, środki krajowe i unijne, środki własne Zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do maksymalnie 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r. K Eko System Sp. z o.o., przedsiębiorcy wg budżetu budżet miasta środki krajowe i unijne opłata za zagospodarowani e odpadów komunalnych, środki własne 201

204 GO2.2. GO2.3. Zapewnienie, budowa, utrzymanie i eksploatacja własnych lub wspólnych z innymi gminami regionalnych instalacji do przetwarzania, zagospodarowania i minimalizacji powstających odpadów komunalnych Utworzenie regionalnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi zapewniających; zagospodarowanie odpadów komunalnych powstających w regionach gospodarki odpadami, minimalizację masy składowanych odpadów komunalnych Cel operacyjny (krótkoterminowy): GO3. GO3.1. GO3.2. GO3.3. Opracowywanie programów rozwoju selektywnego zbierania odpadów komunalnych Tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, w tym wskazanie miejsca, w których mogą być prowadzone zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych Prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej uwzględniającej informowanie społeczeństwa o nowym systemie gospodarki odpadami komunalnymi oraz promujących właściwe postępowanie z odpadami komunalnymi w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych K K UMW, Eko System Sp. z o.o., przedsiębiorcy Eko System Sp. z o.o., przedsiębiorcy, UMWD - wg potrzeb budżet miasta, środki własne, środki krajowe i unijne opłata za zagospodarowani e odpadów komunalnych, środki własne, środki krajowe i unijne Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych (papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło) z gospodarstw domowych oraz odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 r. K K K Eko System Sp. z o.o., przedsiębiorcy Eko System Sp. z o.o., przedsiębiorcy UMWD, UMW, organizacje pozarządowe, Eko System Sp. z o.o., przedsiębiorcy budżet państwa, budżet miasta, środki własne, środki krajowe i unijne opłata za zagospodarowani e odpadów komunalnych, środki własne, środki krajowe i unijne budżet państwa, budżet miasta, w tym środki z kar i opłat za korzystanie środowiska, środki własne, środki krajowe i unijne 202

205 GO3.4 Doskonalenie funkcjonowania systemów selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych oraz prowadzenie kampanii informacyjno-edukacyjnych, celem osiągnięcia wzrostu poziomu odzysku i recyklingu oraz poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców Cel operacyjny (krótkoterminowy): GO4. GO4.1. Kontynuacja działań związanych ze zmniejszaniem wytwarzanych i deponowanych ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, zagospodarowanie ich poprzez zmianę infrastruktury i działania podejmowane w regionach gospodarki odpadami Cel operacyjny (krótkoterminowy): GO5. GO5.1. Prowadzenie monitoringu i ewidencji dzikich składowisk oraz stworzenie systemu umożliwiającego wyciąganie sankcji karnych i administracyjnych wobec osób porzucających lub gromadzących odpady na dzikich wysypiskach odpadów Cel operacyjny (krótkoterminowy): GO6. GO6.1. Podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie metod i sposobów gospodarowania zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz promocja działań związanych z przedłużaniem okresu użytkowania sprawnych urządzeń Odpady powstające w sektorze gospodarczym Cel operacyjny (krótkoterminowy): GO7. GO7.1. GO7.2. GO7.3. Bezpieczne usuwanie wyrobów zawierających azbest i unieszkodliwianie odpadów azbestowych Pozyskiwanie środków finansowych ze źródeł zewnętrznych na usuwanie i unieszkodliwianie odpadów azbestowych Gromadzenie i aktualizacja informacji o występowaniu wyrobów azbestowych K Eko System Sp. z o.o., przedsiębiorcy, UMW wg budżetu Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów: w 2013 r. nie więcej niż 50%, w 2020 r. nie więcej niż 35% w stosunku do ilości odpadów wytworzonych w 1995 r. K Eliminacja praktyk nielegalnego składowania odpadów K UMW, Urzędy administracji publicznej, przedsiębiorcy UMW, ZDiUM, Eko System Sp. z o.o. Osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/mieszkańca/rok W UMW - Bezpieczne usuwanie wyrobów i odpadów zawierających azbest W UMW - W UMW - W UMW budżet miasta, w tym środki z kar i opłat za korzystanie środowiska, środki własne, środki krajowe i unijne budżet miasta, środki własne budżet miasta, środki własne, środki krajowe i unijne budżet miasta, środki krajowe i unijne budżet miasta, WFOŚiGW, środki krajowe i unijne budżet miasta, środki krajowe i unijne budżet miasta, środki krajowe i unijne 203

206 GO7.4. Przeprowadzanie okresowo kampanii informacyjno edukacyjnych nt. azbestu Cel operacyjny (krótkoterminowy): GO8. GO8.1. GO8.2. Monitoring gospodarki odpadami powstającymi w sektorze gospodarczym Promowanie nowoczesnych technologii niskoodpadowych poprzez łatwiejszy dostęp do funduszy unijnych Cel operacyjny (krótkoterminowy): GO9. GO9.1. GO9.2. Zwiększenie poziomów odzysku i recyklingu odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, w celu minimalizacji ilości odpadów poddawanych unieszkodliwianiu na składowiskach Rozwój i wdrażanie nowych technologii dążących do uzyskania wysokiego poziomu odzysku i recyklingu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego Priorytet: Ochrona przyrody [ZP] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZP1. ZP1.1. ZP1.2. ZP1.3 Oparta o badania terenowe pełna inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza miasta, której wyniki będą opracowane w formie elektronicznej bazy danych przestrzennych. ZP1.2 Opracowanie i zatwierdzenie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 ZP1.3 Tworzenie nowych form ochrony przyrody na podstawie wyników inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej oraz zgodnie z wytycznymi w Studium uwarunkowań... W UMW - Zmniejszenie masy wytwarzanych odpadów przemysłowych K K UMWD, UMW, RDOŚ, przedsiębiorcy UMWD, WFOŚiGW - wg budżetu Zwiększenie masy odpadów przemysłowych poddawanych procesom odzysku przy jednoczesnym zmniejszeniu masy odpadów poddawanych składowaniu K K OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH UMWD, przedsiębiorcy UMWD, przedsiębiorcy, WFOŚiGW Udoskonalenie formalno-prawnych, organizacyjnych i merytorycznych podstaw ochrony przyrody K 2015 K 2014 lub 2017 (6 lat od uznania za OZW) Koordynacja: BRW UMW Wykonanie: UMW, instytucje naukowe, organizacje pozarządowe RDOŚ Wg budżetu K zadanie ciągłe UMW, RDOŚ Wg budżetu budżet miasta, środki krajowe i unijne budżet państwa, środki własne, środki krajowe i unijne, środki własne budżet państwa, środki krajowe i unijne budżet państwa, środki własne, środki krajowe i unijne budżet państwa, środki własne, środki krajowe i unijne NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne POIiŚ /09 Budżet miasta, środki własne 204

207 Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZP2. Zachowanie lub odtworzenie właściwego stanu cennych ekosystemów i siedlisk oraz populacji gatunków zagrożonych ZP2.1. Realizacja zadań z zakresu czynnej ochrony gatunków i siedlisk K zadanie ciągłe ZP2.2. Odtwarzanie naturalnego charakteru dolin cieków wodnych oraz zwiększanie małej retencji w krajobrazie Priorytet: Tereny zieleni miejskiej [TZM] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): TZM1. TZM1.1. Nasycenie zielenią obszarów zainwestowanych, między innymi nabrzeży staromiejskiego odcinka Odry, obrzeży szlaków komunikacyjnych, niezabudowanych wysp odrzańskich oraz obszarów przylegających do dolin rzek K zadanie ciągłe OCHRONA I ROZWÓJ SPÓJNEGO SYSTEMU TERENÓW ZIELENI MIEJSKIEJ UMW, DZPK, RDOŚ, Nadleśnictwa, właściciele gruntów i nieruchomości UMW, RZGW, DZMiUW, DZPK, RDLP wg potrzeb wg potrzeb Rozwój terenów zieleni miejskiej z uwzględnieniem wartości przyrodniczych i kulturowych budżet miasta środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne budżet miasta środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne K 2015 UMW, ZZM wg budżetu budżet miasta TZM1.2 Uzupełnienie istniejących zadrzewień przyulicznych K 2015 UMW, ZZM wg budżetu budżet miasta TZM1.3 TZM1.4 Zapewnienie ciągłości terenów zielonych oraz funkcjonalności korytarzy ekologicznych poprze odpowiednie uzupełnienie systemu terenów zielonych Zwiększenie tempa pozyskiwania terenów np. od Agencji Własności Rolnej i osób prywatnych Cel operacyjny (krótkoterminowy): TZM2. Sprawne zarządzanie terenami zieleni miejskiej TZM2.1. Utrzymanie i konserwacja zieleni istniejącej K zadanie ciągłe TZM2.2. TZM2.3. TZM2.4. Ograniczanie lokalizacji trwałej zabudowy na terenach zielonych oraz ich fragmentacji przez ciągi komunikacyjne Monitoring zagrożeń przez patogeny, szkodniki oraz czynniki abiotyczne drzew i krzewów na terenach zieleni miejskiej Inwentaryzacja drzew i zamieszczenie jej wyników w formie elektronicznej bazy danych, która będzie służyć do identyfikacji zagrożeń i planowania pielęgnacji. Priorytet: Ochrona i zrównoważony rozwój lasów [OiZRL] Cel strategiczny (długoterminowy): K 2015 UMW, ZZM wg budżetu budżet miasta W UMW wg budżetu budżet miasta UMW, ZZM, CSHiR wg budżetu budżet miasta W zadanie ciągłe UMW wg budżetu budżet miasta W zadanie ciągłe UMW wg budżetu K 2015 OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW LEŚNYCH UMW, organizacje pozarządowe 50 budżet miasta, WFOŚiGW NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne 205

208 Cel operacyjny (krótkoterminowy): OiZRL1. OiZRL1.1. Wyznaczenie gruntów przeznaczonych do zalesienia (w tym ich pozyskanie i rozwiązanie kwestii formalnych) zgodnie z Powiatowym programem zwiększania lesistości Zapewnienie formalnych podstaw ochrony zasobów leśnych K 2015 UMW, RDLP wg budżetu OiZRL1.2. Opracowanie Planów Urządzania Lasu K zadanie ciągłe UMW, RDLP wg budżetu Cel operacyjny (krótkoterminowy): OiZRL2. Zachowanie i odtworzenie właściwego stanu lasów OiZRL2.1. Zalesianie gruntów K zadanie ciągłe UMW, RDLP wg budżetu OiZER2.2. Przebudowa drzewostanów w kierunku zgodności z siedliskiem K zadanie ciągłe UMW, RDLP wg budżetu Priorytet: Ochrona powierzchni ziemi [OPZ] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): OPZ1. POPRAWA STANU JAKOŚCI GLEBY I ZIEMI NA TERENIE MIASTA ORAZ OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI PRZED DEGRADACJĄ Monitoring obszarów z niezadawalającym stanem jakości gleby lub ziemi OPZ1.1. Monitoring jakości gleb K zadanie ciągłe WIOŚ OPZ1.2. Sporządzenie i aktualizacja rejestru z niezadawalającym stanem jakości gleb Cel operacyjny (krótkoterminowy): OPZ2. Zapobieganie dalszej degradacji gleby i utrzymanie jej funkcji OPZ2.1. Rekultywacja i koordynacja rekultywacji terenów zdegradowanych K OPZ2.2. Promocja przestrzegania Kodeksu Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej Cel operacyjny (krótkoterminowy): OPZ3. OPZ3.1. Zapewnienie ochrony złóż kopalin i koordynacja rekultywacji terenów zdegradowanych Priorytet: Gospodarowanie zasobami geologicznymi [ZG] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZG1. ZG1.1. Wzmocnienie ochrony niezagospodarowanych złóż kopalin w procesie planowania przestrzennego zadanie statutowe budżet miasta, środki własne budżet miasta, środki własne budżet miasta, środki własne budżet miasta, środki własne budżet WIOŚ, budżet miasta K RDOŚ 100 budżet RDOŚ jednostki odpowiedzialne za rekultywację, ZDiUM wg kosztorysu środki własne budżet miasta K ARiMR 60 środki własne Ochrona powierzchni ziemi biologicznie czynnych i właściwe zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych W UMW zadanie statutowe OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN I WYKORZYSTANIE ŚRODOWISKA GEOLOGICZNEGO DLA CELÓW PRODUKCYJNYCH budżet miasta Racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny oraz otoczenie ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją W UMW - budżet miasta 206

209 Priorytet: Pola elektromagnetyczne [PEM] Cel strategiczny (długoterminowy): OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI Cel operacyjny (krótkoterminowy): PEM1. Monitoring poziomów pól elektromagnetycznych PEM1.1. Prowadzenie monitoringu poziomów pól elektromagnetycznych we Wrocławiu Priorytet: Poważne awarie przemysłowe [NZS-PAP] Cel strategiczny (długoterminowy): K WIOŚ - budżet państwa MINIMALIZACJA SKUTKÓW WYSTĄPIENIA POWAŻNYCH AWARII PRZEMYSŁOWYCH ORAZ OGRANICZENIE RYZYKA ICH WYSTĄPIENIA Cel operacyjny (krótkoterminowy): NZS-PAP1. Zmniejszenie zagrożenia oraz minimalizacja skutków w przypadku wystąpienia awarii NZS-PAP1.1. Prowadzenie kontroli na terenach zakładów przemysłowych K NZS-PAP1.2. Wyposażenie służb monitoringu w profesjonalny sprzęt umożliwiający prowadzenie działań ratowniczych dla wszystkich możliwych scenariuszy awarii i katastrof Cel operacyjny (krótkoterminowy): NZS-PAP2. K WIOŚ, WPSP UMW, Służby interwencyjne Zapewnienie bezpiecznego transportu substancji niebezpiecznych NZS-PAP2.1. Wspieranie działalności jednostek reagowania kryzysowego W UMW NZS-PAP2.2. Wzmocnienie kontroli transportu substancji niebezpiecznych (Inspekcja Transportu Drogowego, WIOŚ) Cel operacyjny (krótkoterminowy): NZS-PAP3. NZS-PAP3.1. NZS-PAP3.2. Edukacja w zakresie właściwych zachowań w sytuacjach zagrożenia wśród mieszkańców województwa Informowanie społeczeństwa o zewnętrznych planach operacyjnych dla zakładów stanowiących ryzyko poważnej awarii w mieście (strona internetowa) Priorytet: Edukacja ekologiczna [EE] Cel strategiczny (długoterminowy): K UMW, Służby interwencyjne, WIOŚ w ramach działań własnych w ramach działań własnych w ramach działań własnych w ramach działań własnych budżet państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW budżet JST, budżet państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW budżet JST, budżet państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW budżet JST, budżet państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW Kreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska i życia ludności z tytułu wystąpienia awarii przemysłowych K K PODNOSZENIE WIEDZY I KSZTAŁTOWANIE POSTAW PRZYJAZNYCH ŚRODOWISKU UMW, Służby interwencyjne UMW, Służby interwencyjne w ramach działań własnych w ramach działań własnych budżet JST, budżet państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW budżet JST, budżet państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW 207

210 Cel operacyjny (krótkoterminowy): EE1. Opracowanie programu edukacji ekologicznej dla miasta Wrocławia EE1.1. Wdrożenie programu edukacji ekologicznej dla miasta Wrocławia W UMW 300 Cel operacyjny (krótkoterminowy): EE2. EE2.1. Rozwój i utrzymanie współpracy z placówkami oświatowymi i organizacjami pozarządowymi w szczególności w zakresie uświadomienia społeczeństwa o istniejących zagrożeniach poszczególnych komponentów środowiska Cel operacyjny (krótkoterminowy): EE3. EE3.1. Rozpowszechnianie wśród społeczeństwa informacji o środowisku oraz wiedzy o bieżących problemach i możliwych zagrożeniach środowiska w mieście NFOŚ, WFOŚ, budżet miasta Współpraca z organizacjami pozarządowymi i kontynuacja wsparcia finansowego i organizacyjnego placówek oświatowych K Zadanie ciągłe UMW, organizacje pozarządowe, placówki oświatowe 200 Budżet miasta, pozyskane dotacje Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie bieżących problemów jakości środowiska K EE3.2. Edukacja społeczeństwa w ramach gospodarki odpadami W EE3.3. Ciągłe doskonalenie służb ochrony środowiska w zakresie prawa ochrony środowiska Priorytet: Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych [UZOSwSS] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): UZOSwSS1. UZOSwSS1.1. Zapewnienie poddawania procedurze oceny oddziaływania na środowisko projektów dokumentów strategicznych Cel operacyjny (krótkoterminowy): UZOSwSS2. UZOSwSS2.1. Zapewnienie uwzględnienia celów ochrony środowiska w sektorowych dokumentach strategicznych UMW, ZDiUM, organizacje pozarządowe, media UMW, Eko System Sp. z o.o budżet miasta, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki krajowe i unijne, środki własne budżet miasta, w tym środki z kar i opłat za korzystanie ze środowiska, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki krajowe i unijne, NFOŚ W UMW 150 budżet miasta UWZGLĘDNIENIE ZASAD OCHRONY ŚRODOWISKA W STRATEGIACH SEKTOROWYCH Projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki będą poddawane procedurze oceny oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny będą uwzględniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów. W UMW - budżet miasta Uwzględnienie celów ochrony środowiska w sektorowych dokumentach strategicznych W UMW - budżet miasta 208

211 Priorytet: Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym [AEwPP] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): AEwPP1. AEwPP1.1. Zapewnienie w tworzonych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (MPZP) odpowiednio dużych powierzchni przeznaczonych na tworzenie zieleni miejskiej, z uwzględnieniem korytarzy ekologicznych Cel operacyjny (krótkoterminowy): AEwPP2. AEwPP2.1. Uwzględnianie w MPZP założeń rozwoju terenów zieleni służących poprawie warunków przewietrzania miasta Priorytet: Współpraca w zakresie ochrony środowiska [WwZOS] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): WwZOS1. WwZOS1.1. Wykonanie Raportu z realizacji POŚ, w którym zostaną zamieszczone informacje nt współpracy z podmiotami zewnętrznymi Priorytet: Rozwój rynku w zakresie ochrony środowiska [RRwZOS] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): RRwZOS1. RRwZOS1.1. RRwZOS1.2. RRwZOS1.2. Zastosowanie systemu zielonych zamówień w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego Promocja i przeprowadzenie kampanii społecznej kształtującej zrównoważone wzorce konsumpcji Promocja transferu najnowszych technologii służących ochronie środowiska Cel operacyjny (krótkoterminowy): RRwZOS1. KSZTAŁTOWANIE HARMONIJNEJ STRUKTURY FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ MIASTA PRZYJAZNEJ DLA MIESZKAŃCÓW POD KĄTEM TERENÓW ZIELONYCH, OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ Zwiększenie powierzchni obszarów zieleni miejskiej z jednoczesnym uwzględnianiem korytarzy ekologicznych wodnych i lądowych W UMW wg budżetu budżet miasta Rozwój terenów zieleni służących poprawie warunków przewietrzania miasta W UMW wg budżetu budżet miasta WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA Z PODMIOTAMI I JEDNOSTKAMI ZEWNĘTRZNYMI Monitoring realizacji zadań i współpraca w zakresie ochrony środowiska z innymi gminami, organami (m.in. wymiana doświadczeń, przekaz informacji, porozumienia) W 2014,2016 UMW zadanie statutowe budżet miasta DĄŻENIE DO WDROŻENIA W BIZNESIE NAJLEPSZYCH PRAKTYK MAJĄCYCH NA CELU OCHRONĘ ŚRODOWISKA NATURALNEGO Uruchomienie mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadzą do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju W UMW - budżet miasta W UMW - budżet miasta W UMW - budżet miasta Zwiększenie roli placówek badawczych we wdrażaniu ekoinnowacji w przemyśle, w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadawalającego stanu systemu monitoringu środowiska 209

212 RRwZOS2.1. Doposażenie w nowoczesną aparaturę naukową instytutów, uczelni i systemów monitoringu Priorytet: Zarządzanie środowiskowe [ZSr] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZSr1. ZSr1.1. Informowanie o instytucjach wdrażających zarządzanie środowiskowe, promowanie pozytywnych przykładów Cel operacyjny (krótkoterminowy): ZSr2. ZSr2.1. ZSr2.2. Zakup i wykorzystanie narzędzi stanowiących system pozyskiwanie, gromadzenia, przetwarzania i udostępniania danych o środowisku Stworzenie i utrzymywanie interaktywnej bazy danych o środowisku, informującej o jego stanie i działaniach na rzecz jego ochrony, dostępnej za pomocą Internetu. Priorytet: Odpowiedzialność za szkody w środowisku [OzSwS] Cel strategiczny (długoterminowy): Cel operacyjny (krótkoterminowy): OzSwS1. OzSwS1.1. Prowadzenie systemu/rejestru monitoringu szkód środowiskowych i działań naprawczych Cel operacyjny (krótkoterminowy): OzSwS 2. OzSwS2.1. Współpraca pomiędzy gminą, RDOŚ i WIOŚ w zakresie wypracowania założeń systemu egzekwowania kar za szkody w środowisku K ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE OPARTE O NOWOCZESNE ROZWIĄZANIA Promowanie instytucji wdrażających zarządzanie środowiskowe W UMW, instytuty naukowe, naukowobadawcze, uczelnie, WIOŚ UMW, Zespół ds. Zintegrowanego Systemu Zarządzania - NFOŚiGW wg kosztorysu Wykorzystywanie nowoczesnych narzędzi/metod wspierających zarządzanie środowiskowe W UMW, Zespół ds. Zintegrowanego Systemu Zarządzania W UMW, WSR 300 PROWADZENIE SYSTEMU ZAPOBIEGAJĄCEGO POWSTAWANIU SZKÓD I MONITORUJĄCEGO SZKODY W ŚRODOWISKU Prowadzenie systemu monitorowania zaistniałych i potencjalnych szkód w środowisku K UMW, RDOŚ, GIOŚ Opracowanie systemu umożliwiającego egzekwowanie kar za powodowanie szkód w środowisku K UMW, RDOŚ budżet miasta budżet miasta, środki krajowe i unijne budżet miasta, środki krajowe i unijne budżet RDOŚ, WIOŚ, miasta, środki własne środki krajowe i unijne budżet miasta, środki własne środki krajowe i unijne 210

213 9 LISTA NAJWAŻNIEJSZYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA Budowa magistrali wodociągowej Południowej (ul. Ołtaszyńska) etap 2b, Budowa magistrali wodociągowej Północnej (Opatowice ul. Swojczycka) etap Ib Budowa magistrali wodociągowej Północnej (Kowale) etap IIb Budowa wodociągu na os. Jerzmanowo i Jarnołtów Przebudowa sieci wodociągowej na osiedlu Polanowice, Sołtysowice Przebudowa sieci wodociągowej na osiedlu Kowale Przebudowa sieci wodociągowej na osiedlu Widawa i Lipa Piotrowska Przebudowa sieci wodociągowej na osiedlu Zgorzelisko Przebudowa kolektora Północnego Budowa kanalizacji sanitarnej na os. Jerzmanowo i Jarnołtów Budowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na os. Strachowice Budowa i rozbudowa kanalizacji na osiedlu Sołtysowice Budowa i rozbudowa kanalizacji na osiedlu Kowale Budowa i rozbudowa kanalizacji na osiedlach Widawa i Lipa Piotrowska Rozbudowa kanalizacji na osiedlu Zgorzelisko Ratyń (budowa kanalizacji i rekultywacja terenu po oczyszczalni) Monitoring poziomów pól elektromagnetycznych we Wrocławiu 211

214 CZĘŚĆ V - ZAGADNIENIA SYSTEMOWE 10 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Niniejszy rozdział opisuje zagadnienia systemowe dotyczące zarządzania i monitoringu wdrażania Programu Ochrony Środowiska w mieście Wrocławiu. Skupiono się m. in. na wskazaniu dostępnych narzędzi służących do zarządzania środowiskiem oraz ocenie ich efektywności i przydatności w zarządzaniu, a także monitorowaniu realizacji polityki środowiskowej Zasady zarządzania środowiskiem W ustawie Prawo ochrony środowiska oraz ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, zawarte zostały podstawowe zasady dotyczące ochrony środowiska, w tym zarządzania środowiskiem. Podczas wdrażania zapisów Programu, np. poprzez wydawanie decyzji, pozwoleń itp. należy kierować się więc poniższymi zasadami: Kompleksowej ochrony art. 5 ustawy POŚ, mówiący o zintegrowanym podejściu do środowiska naturalnego, przy którym ochrona jednego elementu środowiska nie wpływa na pogorszenie stanu pozostałych elementów środowiska. Narzędziem do realizacji tej zasady są pozwolenia zintegrowane wydawane głównie przez starostę. Prewencji art. 6 ust. 1 ustawy POŚ; zasada ta polega na obowiązku brania pod uwagę potencjalnych skutków działań dla środowiska przyrodniczego przed ich podjęciem. Dotyczy m. in. postępowań w zakresie ocen oddziaływania na środowisko przedsięwzięć gospodarczych oraz przygotowywania dokumentów strategicznych. Przezorności art. 6 ust. 2 ustawy POŚ, który powiązany jest z zasadą prewencji i wskazuje na podjęcie działań zapobiegawczych w sytuacji, kiedy nie ma możliwości dokonania skutecznej oceny potencjalnych konsekwencji danego przedsięwzięcia. Zasada ta jest realizowana m.in. w przepisach dotyczących substancji niebezpiecznych czy organizmów modyfikowanych genetycznie. Zanieczyszczający płaci art. 7 ustawy POŚ, mówiący o tym, że koszty naprawienia szkód środowiskowych i przywrócenia stanu sprzed zanieczyszczenia środowiska spoczywają na sprawcy tego zanieczyszczenia, co dotyczy także sytuacji ponoszenia kosztów zapobiegania potencjalnym zanieczyszczeniom. Zasada została rozszerzona w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. Nr 75, poz. 493). Integracji polityki ochrony środowiska z innymi politykami wyrażona w art. 8 ustawy POŚ. Narzędziami służącymi do realizacji tej zasady są m. in. oceny oddziaływania na środowisko oraz oceny strategiczne. Jawności art. 4 ustawy UOOŚ, dający każdemu prawo do informacji o środowisku i jego ochronie; zasadą jest więc nakaz udostępniania informacji o środowisku, a wyjątkiem - odmowa udostępniania. Partycypacji społecznej art. 5 ustawy UOOŚ, wg którego każdy ma prawo uczestniczenia w postępowaniach wymagających udziału społeczeństwa (zgodnie z warunkami określonymi w ustawie). 212

215 10.2 Struktura zarządzania POŚ Program ochrony środowiska, jako narzędzie koordynacji działań podejmowanych na danym obszarze w zakresie ochrony środowiska, pełni bardzo istotną funkcję we wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Najważniejszymi podmiotami, które uczestniczą w realizacji programu są: władze miasta, które przygotowują i uchwalają program, a także oceniają efektywność jego realizacji, podmioty gospodarcze realizujące konkretne działania wskazane w programie, organy i instytucje prowadzące monitoring stanu środowiska oraz wybranych jego elementów, mieszkańcy miasta jako beneficjenci działań zapisanych w programie, organizacje pozarządowe, które pośredniczą pomiędzy administracją publiczną a społeczeństwem. Poniższy schemat przedstawia cykl wdrażania i realizacji POŚ na poziomie miasta. Rada Miejska przyjmuje uchwałą program. Natomiast raporty z realizacji POŚ opracowywane co 2 lata i są przedstawiane Radzie Miejskiej. Prezydent odpowiada za realizację POŚ oraz zarządzanie nim, prowadzenie monitoringu stopnia realizacji działań zawartych w programie, a także za przygotowywanie co 4 lata aktualizacji programu z perspektywą kolejnych 4 lat. Rolą Prezydenta Miasta w zakresie realizacji zapisów POŚ, jest ponadto współpraca z pozostałymi organami i instytucjami administracji publicznej m. in. z Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej czy Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska. W celu zapewnienia koordynacji i prowadzenia bieżącego monitoringu stanu realizacji POŚ powołano Zespół Realizacji POŚ w Wydziale Środowiska i Rolnictwa (WSR). 213

216 1. Rada Miejska - przyjęcie Programu uchwałą 6. Prezydent Miasta - aktualizacja Programu po 4 latach 2. Prezydent Miasta - realizacja i zarządzanie POŚ 5. Prezydent Miasta - realizacja POŚ 3. Prezydent Miasta - monitoring i przygotowanie Raportu (co 2 lata) 4. Rada Miejska - przyjęcie Raportu Rysunek 27. Schemat wdrażania i realizacji Programu ochrony środowiska [1]. Instrumenty w zarządzaniu programem W celu sprawnego wdrożenia POŚ dostępnych jest szereg instrumentów, które można podzielić na: prawno-administracyjne, finansowe, społeczne, planistyczne. Do instrumentów prawno-administracyjnych zalicza się różnego typu nakazy i zakazy, standardy środowiskowe, decyzje administracyjne oraz tzw. instrumenty pomocnicze. W szczególności są to np.: pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii (np. na pobór wody, wytwarzanie odpadów, wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, emisyjne, na budowę), zezwolenia (np. na transport odpadów niebezpiecznych, odzysk, unieszkodliwianie odpadów), monitoring środowiska i związane z nim standardy jakościowe, emisyjne (odnoszące się do ilości emitowanych substancji) oraz produktowe (stężenia substancji w produktach, a nie w środowisku), instrumenty pomocnicze, czyli oceny (oddziaływania na środowisko, strategiczne), oceny ryzyka, a także testy i systemy oznakowań produktów, zgody,a także inne decyzje wynikające z przepisów szczególnych. Instrumenty finansowe (ekonomiczne) to przede wszystkim: opłaty za korzystanie z zasobów (np. za pobór wody), 214