Idea parku miejskiego po 1982 roku

Transkrypt

1 Politechnika Wrocławska Wydział Architektury Idea parku miejskiego po 1982 roku The idea of urban park after 1982 Kamil Bernacki Praca doktorska wykonana pod kierunkiem dr hab. inż. arch. Aliny Drapelli Hermansdorfer Politechnika Wrocławska, Wydział Architektury Zakład Kształtowania Środowiska Wrocław 2009

2 Oświadczenie promotora pracy Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu. Data:... Podpis promotora pracy... Oświadczenie autora pracy Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca doktorska została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami. Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni. Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną. Data:... Podpis autora pracy...

3 Spis treści 1. WPROWADZENIE Przyczyny podjęcia tematu Przedmiot i zakres badań Teza i cel pracy Metoda badań Stan badań Układ pracy PARK MIEJSKI - NARODZINY I ROZWÓJ IDEI Niepubliczne korzenie publicznego parku Park jako miejski ogród Zdobycze socjalne i park standaryzowany Podsumowanie NOWE WYZWANIA DLA PARKU MIEJSKIEGO Światopogląd postmodernistyczny w postmodernistycznym społeczeństwie Kontekst przestrzenny i jego wyzwania Kontekst społeczny i jego wyzwania Ekologia krajobrazu, zrównoważony rozwój Nowa estetyka impulsy ze strony architektury Podsumowanie MIĘDZY POTRZEBĄ A EKSPERYMENTEM Nowe funkcje parku Park a bezpieczeństwo Park jako galeria sztuki Park jako scena wydarzeń kulturalnych Park jako element kompleksowych programów rewitalizacji Park jako element wizerunku miasta Podsumowanie EKSPERYMENTY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Nowa koncepcja przyrody Park w miejskiej sieci powiązań przyrodniczych Park jako narzędzie kompensacji przyrodniczej Czwarta natura przyroda reimplantowana i ekosystemy para-naturalne Recykling krajobrazu Park i społeczeństwo. Partycypacja społeczna Podsumowanie NOWA ESTETYKA Kompozycja planu Plan warstwowy Symboliczny kod kompozycji Dekonstrukcja zrównoważona Kompozycja rzeźbiarska, kompozycja malarska i inne typy planów Adekwatność skali Prymat dekonstrukcji Instalacje czasowe Landmark, leitmotiv i fenomen folie Elementarz nowoczesnego landscapingu Nowe tworzywo

4 6.6. Oblicza ruchu Zatarte granice przestrzeni Podsumowanie KRYTERIA PORÓWNAWCZE I NURTY IDEOWO-PRZESTRZENNE Wzrost liczby parków Kryterium skali Kryterium lokalizacji Koszty i strategia inwestycji Dominujące tendencje ideowe i estetyczne Typologie przyjmowane w literaturze Nurty PARK W WARUNKACH POLSKICH WNIOSKI KOŃCOWE Park współczesny: differentia specifica Perspektywy rozwoju. Szanse i zagrożenia BIBLIOGRAFIA Akty prawne Bibliografia polskojęzyczna Bibliografia obcojęzyczna Źródła internetowe SPIS ILUSTRACJI SPIS TABEL STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM SUMMARY IN ENGLISH ANEKSY: ANEKS 1. KATALOG ZAŁOŻEŃ PARKOWYCH. ANEKS 2. BAZA DANYCH. -4 -

5 1. Wprowadzenie -5 -

6 W roku 1982 ogłoszono konkurs na park w paryskiej dzielnicy La Villette. Zarówno przedstawione wymogi programu funkcjonalnego, jak i przedłożona uczestnikom idea przewodnia odbiegały bardzo od tego, co przyjęto dotąd określać mianem parku miejskiego. Park La Villette miał się stać parkiem wyjątkowym parkiem XXI wieku. Od tamtego czasu upłynęło ponad 20 lat okres odpowiadający jednemu pokoleniu. Cała generacja architektów krajobrazu, która wychowała się i tworzyła na przełomie tysiącleci, poszukiwała wciąż odpowiedzi na podobnie sformułowane pytania, często celowo lub mimowolnie odwołując się do dzieła Bernarda Tschumi. Cała generacja użytkowników weryfikowała w praktyce idee projektantów. Proces ten wcale nie jest zamknięty. Wiek XXI dopiero się rozpoczął. Praca niniejsza prezentuje szereg przykładów europejskich parków miejskich z ostatnich dwóch dekad. Zawiera zbiór tzw. dobrych praktyk, a zarazem sygnalizuje słabe strony współczesnych rozwiązań. Omawia zjawiska bieżące, jak kształtowanie się stylu, jego wariacje i metamorfozy. Nie pretenduje przy tym do roli arbitralnej diagnozy, bowiem teraźniejszość dostarcza coraz to nowych powodów do weryfikacji poglądów. Zakłada jednak tezę, że park XXI wieku jest integralnym i niezbędnym elementem nowoczesnej metropolii, wykraczającym w swoim programie funkcjonalnym i rozwiązaniach formalnych poza dotychczasowe ramy pojęcia parku. W prezentowanym okresie ranga terenów zieleni wzrosła niebagatelnie w stosunku do okresów minionych. Współczesny park pojawia się nie na marginesie, a w centrum myślenia o przekształceniach struktur zurbanizowanych. Szczególnie w miastach cierpiących na poważny deficyt przestrzeni publicznej, dążenie do poprawy warunków bytowych skłania lokalne społeczności do koncentracji sił i środków na rozbudowie systemu zieleni. Park wyrasta w miejscu nieużytku, likwidowanego zakładu przemysłowego, jednostki wojskowej, przeniesionego pod ziemię węzła komunikacyjnego. Przekracza utarte granice pojęcia: włącza w swój program rozmaite funkcje publiczne i komercyjne, sięga po zestaw środków formalnych charakterystycznych dla miasta i przenika do świata architektury. Przestaje być zieloną wyspą na betonowym morzu staje się tak samo oczywistą częścią krajobrazu, jak wieżowiec czy centrum handlowe. Łagodzi miejski stres, ale już nie stroni od zgiełku. Zaprasza do dialogu, współuczestniczy w dynamicznym procesie przemiany mentalności społecznej. Buduje nowe tło dla kultury, sztuki, edukacji, aktywności społecznej, rozrywki. Wychodzi naprzeciw wyzwaniom współczesności. Jest postmodernistycznie swobodny, ale społecznie i ekologicznie odpowiedzialny. Eksperymentuje. Tak rozbudowany wizerunek parku stał się już europejską rzeczywistością. W największym stopniu dotyczy to krajów rozwiniętych, których gospodarka rozpędzona na fali epoki przemysłowej, teraz osiągnąwszy stabilny poziom dobrobytu zwalnia i szuka lekarstwa na rany zadane przyrodzie i społeczeństwu. Nowa wizja parku z pewnym trudem przenika do świadomości społeczeństw uboższych, w tym młodszych członków Unii Europejskiej, takich jak Polska, dla których wciąż bardziej nagląca jest potrzeba ekspansji ekonomicznej, niż troska o jakość środowiska. Praca ta ma więc na celu usystematyzowanie i popularyzację wiedzy o współczesnym parku miejskim, o jego zaletach i wadach, o jego typach i możliwościach adaptacji do warunków polskich. Ryc. 1. (na poprzedniej stronie) Paryż: Parc Belleville. Fot.: autor. -6 -

7 1.1. Przyczyny podjęcia tematu. Rosnące zainteresowanie zagadnieniem współczesnych parków miejskich związane ze wzrostem liczby nowych założeń było podstawową przyczyną podjęcia tego tematu. Park miejski, w epoce modernizmu traktowany podrzędnie, niemal wyłącznie w kategoriach funkcjonalistycznych, obecnie staje się coraz częściej kluczowym elementem nowych założeń urbanistycznych i programów rewaloryzacji. Liczba parków miejskich, zwłaszcza w krajach Europy Zachodniej, rośnie z każdym rokiem. Inwestycje te są coraz śmielsze, ich zakres poszerza się, a nakłady finansowe rosną. Nowoczesny park miejski staje się niezbędnym elementem wizerunku każdej prężnie rozwijającej się metropolii. Drugą przesłankę stanowiła poważna luka w literaturze fachowej, bowiem w momencie podjęcia tematu piśmiennictwo go dotyczące było nad wyraz skromne. Ponadto większość prac ograniczała się do opisów przypadków, definiując ich indywidualny charakter, ale z reguły unikając szerszej analizy nowych tendencji, czy jakichkolwiek prób klasyfikacji 1. Mimo iż w ostatnich kilku latach popularność tematu w środowisku naukowym rośnie, nadal brak kompleksowych opracowań wykraczających poza porównanie jednostkowych przypadków, czy koncentrację na pojedynczych cechach nowoczesnych rozwiązań publicznych przestrzeni miejskich. W istniejących opracowaniach brakuje informacji o charakterze praktycznym. Luka ta pozostaje szczególnie dotkliwa w literaturze polskojęzycznej. Nie bez znaczenia były też osobiste zainteresowania oraz doświadczenia zawodowe autora, które pozostają w stałym związku z tematem parku miejskiego przez cały okres uprawiania zawodu architekta. Począwszy od udziału w projektach Parku Milenijnego oraz rehabilitacji Wielkiej Wyspy we Wrocławiu, prowadzonych przez pracowników Zakładu Kształtowania Środowiska na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej, poprzez praktykę w biurze Arriola&Fiol Architectes w Barcelonie (przede wszystkim projekt Parc Central de Nou Barris), po współpracę z biurami belgijskimi (Cooparch oraz L Atelier, Bruksela), park miejski pozostaje elementem osiowym w projektowanych założeniach urbanistycznych, jak i ważnym kontekstem dla obiektów architektonicznych (por Metoda badań.) Współpraca w tak różnych zespołach w pełni potwierdziła konsekwentne zacieranie granic pomiędzy praktykami architekta i architekta krajobrazu oraz urbanisty. Badania prowadzone przez autora służyły nieocenioną pomocą we własnej pracy projektowej, natomiast doświadczenia praktyczne pozwoliły spojrzeć w sposób bardziej kompleksowy na problematykę poruszaną w niniejszej pracy Przedmiot i zakres badań Przedmiot badań. Przedmiotem badań jest współczesna idea parku miejskiego, analizowana poprzez zespół cech składających się na koncepcję programowo-przestrzenną oraz estetykę współczesnego założenia parkowego, położonego w obszarze zurbanizowanym, w szczególności zaś metropolitarnym, stanowiącym najbardziej typowe środowisko życia współczesnego człowieka 2 i źródło nowych trendów, zarówno w kulturze wysokiej jak i w popularnej Ramy czasowe i przestrzenne przyjęte w doborze badanych założeń zieleni miejskiej. Trudny do ogarnięcia zakres tematyki niniejszego opracowania spowodował konieczność wprowadzenia pewnych uściśleń dla doboru badanych założeń parkowych. Na wstępie przyjęto zatem następujące kryteria: ramy czasowe: ograniczone do okresu po 1982 roku, czyli po ogłoszeniu konkursu na *Parc de La Villette, uznawanego za przełomową realizację architektury krajobrazu 1 Wyjątki: por Typologie przyjmowane w literaturze. 2 Por. s

8 (CORTESI 2000, DRAPELLA-HERMANSDORFER , 2006, LIMIDO, DE MARCO 2004). ramy przestrzenne: w praktyce ograniczone do obszaru Unii Europejskiej, w szczególności zaś Europy Zachodniej 3. Pojęcie parku miejskiego, mimo z pozoru jednoznacznego odbioru w języku potocznym, posiada jednak pewien margines nieścisłości, szczególnie jeśli chodzi o proste odróżnienie go od publicznego ogrodu miejskiego albo placu miejskiego z dużym udziałem zieleni z jednej strony, z drugiej zaś od dzikich terenów zieleni (lasy miejskie, parki krajobrazowe). W niniejszej pracy za warunki konieczne dla zaklasyfikowania przykładu jako parku miejskiego przyjęto: ogólną dostępność terenu zieleni 4, powierzchnię nie mniejszą niż 1,2 ha 5 ; lokalizację w obrębie miasta lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie i w jednoznacznym funkcjonalnym z nim powiązaniu 6. W niniejszej pracy przykłady założeń z innych części świata zostały przytoczone wyłącznie dla zasygnalizowania wpływu idei europejskich na architekturę światową, lub przypadków, w których zachodzi odwrotna relacja. Za pole badań obrano Europę z racji jej znaczącej roli w kształtowaniu nowych trendów. Nie bez znaczenia pozostaje też szczególny wpływ krajów Europy Zachodniej na polski światopogląd. Rodzi to przypuszczenie, że wypracowane na tamtym gruncie przykłady dobrych praktyk, znajdą wkrótce odbicie również w działaniach naszych władz miejskich. Niezależnie od tego, czy polska rzeczywistość doprowadzi ostatecznie do wytworzenia oryginalnych wzorców lokalnych, czy zostanie zdominowana przez wzorce zachodnie, niezbędna jest znajomość obecnej sytuacji w tej materii Teza i cel pracy Teza główna. Współczesne realizacje parków miejskich odbiegają wyraźnie od modelu tradycyjnego. Decydujące o tym względy mają naturę tak funkcjonalną, jak i estetyczną, co zarazem przekłada się na płaszczyznę ideową. Informacje na temat realizacji współczesnych, ich interpretacja oraz przeprowadzone badania statystyczne mają na celu dostarczenie dowodów na potwierdzenie tezy, iż: idea parku XXI wieku wykracza poza tradycyjne ramy parku miejskiego Tezy pomocnicze: Do specyficznych cech parku XXI wieku należą: wprowadzanie szerokiego spektrum nowych funkcji, aż do zatarcia granic między parkiem a jego otoczeniem; wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju, a w tym recykling terenów (poprzemysłowych, powojskowych itp.), towarzyszący mu powrót do koncepcji 3 Por. Tab Wliczając ogrody firm i instytucji o nieograniczonym (nielimitowanym i bezpłatnym) dostępie. 5 Institut Municipal de Parcs i Jardins de Barcelona powierzchnię ok. 1,2 ha, odpowiadającą jednemu typowemu kwartałowi zabudowy w centrum Barcelony, przyjmuje za wartość graniczną pozwalającą rozróżnić parki od ogrodów miejskich. W pracy uwzględniono jedynie 2 przykłady o mniejszej powierzchni: Jubilee Park w Londynie (1 ha) i MFO-Park (0,85 ha) w Zurychu, jako stanowiące element szerszego, rozproszonego systemu zieleni. 6 Wyjątek stanowią nieliczne wystawy ogrodowe, położone na terenach gmin nie posiadających praw miejskich. Historyczny kontekst i tradycyjne znaczenie pojęcia parku, parku miejskiego oraz parku publicznego omówiono w rozdziale 2. Park miejski - narodziny i rozwój idei. -8 -

9 dzikiej, nie pielęgnowanej przyrody i wzrost roli parku w przekształceniach miejskich; estetyka postmodernizmu w kształtowaniu kompozycji planu i formy detalu, architektoniczny charakter parku oraz silna interakcja na płaszczyźnie architektura krajobrazu sztuka współczesna Cele pracy. Celem pracy jest sprecyzowanie i usystematyzowanie cech decydujących o istocie współczesnego parku miejskiego, przez co potwierdzona zostanie główna teza pracy. Punkt wyjścia dla dalszych rozważań stanowi stworzenie bazy dobrych praktyk w obliczu wyzwań zrównoważonego rozwoju. Praca ma służyć również popularyzacji dorobku europejskiego na gruncie polskim, a co za tym idzie inspirować oryginalne rozwiązania projektowe na gruncie rodzimym Metoda badań. Przyjęto metodę badania źródeł pisanych w połączeniu z metodą obserwacyjną uzupełnioną doświadczeniami z praktyki projektowej. W analizie danych przyjęto metodę statystyczną dla danych obiektywnych i porównawczą dla danych subiektywnych. Ocenie posłużyła metoda heurystyczna. W pierwszej kolejności ( ) zostały wykonane badania pilotażowe źródeł bibliograficznych, w szczególności publikacji przekrojowych, opisujących większą liczbę założeń parkowych (CERAMI 1996, CORTESI 2000, GUCCIONE 2001, MEUSER i in. 2001), czasopism fachowych jak Topos, oraz materiałów internetowych jak: TURNER online: The Gardenvisit.com Guide. Na ich podstawie powstała wyjściowa baza danych o parkach miejskich, która z kolei pozwoliła sprecyzować przedmiot i zakres badań. W tym samym okresie autor rozpoczął współpracę przy projekcie pokonkursowym Parku Milenijnego we Wrocławiu oraz przy projekcie badawczo-rozwojowym dotyczącym Wielkiej Wyspy we Wrocławiu, prowadzonych przez pracowników macierzystej placówki dydaktycznej (Paweł Ogielski, Alina Drapella-Hermansdorfer). Pierwszy z nich dał sposobność praktycznej konfrontacji teorii z praktyką projektowania parków, drugi pozwolił zgłębić zasady wdrażania idei zrównoważonego rozwoju w środowisku miejskim. Drugi etap badań ( ) miał charakter wielowątkowy. W kontynuacji badań bibliograficznych i ikonograficznych, poza ciągłym poszerzaniem i uszczegóławianiem bazy danych, skupiono się z jednej strony na analizie publikacji ukazujących autorski punkt widzenia projektantów (np. Modern Park Design ARRIOLA 1993, HØYER 1993, LATZ 1993; artykuły autorów w czasopismach, strony internetowe biur projektowych) z drugiej natomiast bardziej krytyczną optykę środowiska naukowego (np. DRAPELLA- HERMANSDORFER i kolejne, STOLAREK 1998, później również KĘPKOWICZ 2007 w red., ZACHARIASZ 2006). Dwa odrębne wątki poszukiwań bibliograficznych stanowiły też analiza tła historycznego parku miejskiego (BOGDANOWSKI 2000, KWAŚNIEWSKI 2005, MAJDECKI 1978, STĘPNIEWSKA 1988, 1993) oraz badania na temat idei zrównoważonego rozwoju i systemów zieleni (CHMIELEWSKI 1988, 1990, 2001, DRAPELLA-HERMANSDORFER 2003, FORMAN i GORDON 1986, FORMAN 1995, akty prawne). Również działalność dydaktyczna prowadzona przez autora na Politechnice Wrocławskiej zajęcia projektowe dla studentów Wydziału Architektury w ramach przedmiotu Kształtowanie Obszarów Wielofunkcyjnych i Aktywności Gospodarczej (pod kierunkiem dr Bogusława Wojtyszyna) oraz seria wykładów na temat parków miejskich przygotowana dla Podyplomowego Studium Architektury Krajobrazu) pozostawały w ścisłym związku teoretycznym i praktycznym z zagadnieniami niniejszej dysertacji. -9 -

10 Wystąpienie z odczytem Urban Park since Postmodern composition vs. sustainable development w ramach konferencji międzynarodowej III Congrès Internacional ARQUITECTURA L arquitectura de la in-diferència, zorganizowanej przez Escuela Técnica Superior de Arquitectura de Barcelona w czerwcu 2004 roku, stanowiło podsumowanie ówczesnych badań teoretycznych. Etap trzeci ( , uzupełnienia materiału fotograficznego 2007) podporządkowany był przede wszystkim badaniom empirycznym. Podczas pobytu w Barcelonie (2004/2005) i Brukseli (do końca 2005) oraz w trakcie wizyt w szeregu miast europejskich (2004: Girona, Kordoba, Granada, 2005: Sewilla, Walencja, Berlin, Gandawa, Antwerpia, Lille, 2006: Rotterdam, Amsterdam, Paryż, Warszawa, 2007: Lizbona, Madryt), wykonywałem badania terenowe i dokumentację fotograficzną ok. 60 założeń parkowych współczesnych, oraz, dla zachowania właściwej perspektywy, również historycznych. Dokumentacja fotograficzna posłużyła też jako materiał ewidencyjny oraz do zobrazowania sygnalizowanych w tekście aspektów współczesnego parku miejskiego. Równoległa do prowadzonych badań własna praktyka autora w zawodzie architekta, począwszy od współpracy przy projekcie *Parku Milenijnego, ukierunkowana została w znacznym stopniu na eksperymenty praktyczne związane z planowaniem i architekturą miejskich terenów zieleni. Pracując w latach 2004/2005 dla Arriola&Fiol Architectes w Barcelonie brałem udział w IV fazie projektu *Parc Central de Nou Barris (Barcelona) oraz w szeregu projektów krajobrazowo-architektonicznych przebudowy istotnych arterii komunikacyjnych: Gran Via w Barcelonie, Calle Serrano w Madrycie (3. miejsce w konkursie), Avenida de Catalunya & Avenida del Mestre Muntaner w Igualadzie (1. miejsce w konkursie), czy bulwaru nadmorskiego Paseo de la Ribera w Sitges. Wątek ten kontynuuję współpracując z biurami belgijskimi (L Atelier, 2006/2007 projekt Port Lixus w Maroko z elementami miasta-ogrodu; Cooparch, 2007 koncepcje rozwoju strategicznych rejonów miast Mons i Charleroi, uwzględniające duży udział parków miejskich). Wdrażanie w praktyce postulatów przedstawionych w niniejszej pracy daje bardzo ciekawe rezultaty, pozwala też sprawdzić rzeczywistą przydatność określonych założeń, przy czym wymogi użyteczności uwidaczniają słabe punkty popularnych rozwiązań. Refleksję na ten temat zawarte zostały we wnioskach końcowych pracy (9.2. Perspektywy rozwoju. Szanse i zagrożenia.) Również praktyka zawodowa, szczególnie doświadczenia na krajowym gruncie, w ramach projektu Parku Milenijnego we Wrocławiu, skłoniły autora do przeprowadzenia statystycznych badań porównawczych nowych parków w kategoriach takich jak skala i koszty budowy (7. Kryteria porównawcze), które to dane stanowią praktyczną podstawę dla planowania podobnych inwestycji w Polsce. W oparciu o dane z badań bibliograficznych, teoretycznych, empirycznych i statystycznych, z uwzględnieniem wpływu doświadczeń projektowych i dydaktycznych, powstała ostateczna wersja bazy danych o europejskich parkach miejskich (ok. 400 przykładów, Aneks 2.), oraz katalog założeń parkowych przedstawiający 24 przykłady dobrane w taki sposób, aby dawały możliwie pełny wgląd w różnorodność europejskich parków miejskich (Aneks 1.) 7 7 Pojawiający się w tekście przed nazwą parku symbol gwiazdki «*» oznacza iż dany park został ujęty w katalogu, gdzie znaleźć można krótki opis i dokumentację fotograficzną szerzej obrazujące jego specyfikę

11 Ryc. 2. Schemat metodologii badań. Oprac.: autor. Oprac.graf.: Joanna Mielczarek

12 Przeprowadzone badania dały możliwość wyprowadzenia wywodu na temat charakterystyki współczesnego parku miejskiego (rozdziały 3-7), oraz statystycznej analizy kryteriów obiektywnych (rozdział 7), uzupełnionych o wprowadzający rozdział historyczny (rozdział 2) i podsumowanych wnioskami (rozdział 9). W ten sposób w powiązaniu z bazą danych i katalogiem opracowano końcową redakcję tekstu pracy doktorskiej, w ramach której zrealizowano ustalony na wstępie cel, jakim jest sprecyzowanie i usystematyzowanie cech decydujących o istocie współczesnego parku miejskiego. Jednym z pierwotnych zamierzeń autora było opracowanie typologii współczesnych realizacji parków miejskich. Udało się wyróżnić kilka cech obiektywnych, natomiast pozostałe okazały się nadmiernie subiektywne ze względu na charakterystyczne dla postmodernizmu zacieranie się granic funkcjonalnych, formalnych i pojęciowych w ramach jednostkowych realizacji. W związku z tym ograniczono się do wyznaczenia kilku nurtów które mają znaczenie orientacyjne, ale nie pretendują do miana typologii (rozdział 8). Potwierdza to fakt, iż park miejski jest dziś wyjątkowo trudny do jednoznacznego scharakteryzowania Stan badań. Literatura związana bezpośrednio z parkiem, a w szczególności będąca prezentacją badań nad istotą współczesnej idei parku miejskiego, jest wyjątkowo skromna. Większość opracowań ogranicza się do analizy realizacji jednostkowych (artykuły konferencyjne, Topos), bądź stanowi antologię tego typu artykułów, opatrzoną bardzo oszczędnym komentarzem, bez prób bezpośredniego porównania, jakiejkolwiek statystyki czy typologizacji (CERAMI 1996, CORTESI 2000, GUCCIONE 2001, MADER 1999 WEILACHER 1996, 2005). Pomocne są opracowania dające obraz specyfiki współczesnych parków w oparciu o realizacje z ograniczonego obszaru: na temat Paryża BIESKE-MATEJAK 2002, 2003, 2005, zbiorcze publikacje Kształtowanie krajobrazu: idee, strategie, realizacje. pod redakcją Aliny Drapelli-Hermansdorfer na temat niektórych realizacji niemieckich, w tym Berlina (2004), oraz Londynu (2005); z opracowań obcojęzycznych zaś MEUSER i in o parkach niemieckich, Pewną pomocą do badań statystycznych służą katalogi Europejskiego Biennale Architektury Krajobrazu z Barcelony (Jardins insurgents , Refer paisatges , a także strona internetowa Urban Public Space on-line), które niestety zawieraja różne błędy. Z opracowań podejmujących próby bardziej wnikliwej analizy specyfiki współczesnego parku miejskiego na gruncie ogólnoeuropejskim wymienić należy: Zieleń jako współczesny czynnik miastotwórczy ze szczególnym uwzględnieniem roli parków publicznych (ZACHARIASZ 2006), Fare parchi urbani. Etiche ed estetiche del projetto contemporaneo in Europa (LAMBERTINI 2006) L acqua nel paesaggio urbano: letture esplorazioni ricerche scenari (FERRARI 2005), Construire par temi i paesaggi? Esiti spaziali della semantica nei parchi tematici europei (DALL ARA 2004) Park Milenijny we Wrocławiu. Strategia Zarządzania Zasobami Krajobrazu (DRAPELLA-HERMANSDORFER ) Współczesny park jako element zagospodarowania przestrzeni publicznej w mieście (STOLAREK 1998), Arykuły: Współczesny park miejski w Europie (DRAPELLA-HERMANSDORFER 2006), Współczesny park miejski w Europie (WOLSKI 2006), Park miejski jako ważny element przestrzeni publicznych współczesnego miasta (ZACHARIASZ 2006), De la constitution d un modèle européen de parc urbain: une analyse des interactions entre formes physiques et contexte socioculturel (LIMIDO, DE MARCO 2004),

13 Zmiany w tendencjach projektowych pod koniec XX wieku. Parki Miejskie (DRAPELLA-HERMANSDORFER 2002), Bilans na koniec wieku (DRAPELLA-HERMANSDORFER ), Autorzy większości z wymienionych opracowań zgadzają się zarówno co do nowatorskiego charakteru współczesnego parku miejskiego w stosunku do modelu tradycyjnego, jak i w kwestii przełomowego charakteru projektu paryskiego *Parc de La Villette. Za słusznością obrania *Parc de La Villette za cezurę stylową opowiadają się również BALJON 1992, 1997, BIESKE-MATEJAK 2002, 2003, 2005, CORTESI 2000 i LAMBERT Bieske-Matejak wprowadziła określenie nowa krajobrazowość dla nowych parków paryskich. Pozycję konserwatywną zajmuje WOLSKI Opierając się na fakcie, iż *Parc de La Villette jest dziś negatywnie oceniany przez mieszkańców Paryża, sugeruje iż zaniedbanie tradycyjnej, rekreacyjnej roli parku sprowadza tę realizację do rangi nieudanego eksperymentu, a właściwy kierunek wytycza nurt konserwatywny, kojarzący się z szerokimi przestrzeniami Lasku Bulońskiego. Wolski neguje również sam fakt istnienia nowego stylu, twierdząc że mamy do czynienia z nieprzerwaną kontynuacją tendencji typowych już dla XIX i początku XX wieku. Pewne analogie do tego poglądu dostrzec można w idei swojskości promowanej przez Krystynę Pawłowską (PAWŁOWSKA 1998), co pośrednio potwierdzać mogą nieliczne realizacje z ostatnich lat utrzymane w nurcie tradycjonalistycznym (RIO i in. 2006, Parco Nord Milano on-line). W literaturze europejskiej postawa WOLSKIEGO wobec *Parc de La Villette znajduje poparcie na poziomie krytyki zaniedbań kontekstu społecznego (LIMIDO, DE MARCO 2004) i negowania roli tej realizacji jako modelowego rozwiązania dla parku XXI wieku (CORTESI 2000, również LIMIDO, DE MARCO 2004 poszukują modeli alternatywnych). Natomiast niezależnie od tej krytyki, nie jest podważana jego rola prekursorska i katalizująca dla dalszej popularyzacji nowej idei parku (CORTESI 2000, LIMIDO, DE MARCO 2004). Zagadnienie rozdzielności modelu parku współczesnego i tradycyjnego jest ściśle związane z próbami typologizacji bądź typologicznego przyporządkowania projektów z ostatnich lat nurtom uprzednio zdefiniowanym. Specyfika dzisiejszego parku, mimo że uznawana za odmienną, wymyka się jednoznacznemu zdefiniowaniu. Stąd obok opinii wyraźnie oddzielających nowe tendencje cezurą roku 1982 (DRAPELLA- HERMANSDORFER 2006), mamy do czynienia z sugestiami nowych wariacji w ramach ciągłości określonych nurtów (np. naturalistycznego, modernistycznego i eklektycznego, ZACHARIASZ 2006), sztywnego przyporządkowania stylów krajobrazowych stylom architektonicznym (postmodernizm, wernakularyzm i regionalizm, dekonstruktywizm, DĄBROWSKA-BUDZIŁO 2002), bądź prób definicji nowych pojęć (post-postmodernizm, TURNER 1996). BIESKE-MATEJAK 2002 określa co prawda 6 typów rozwiązań w projektach parków, jednak zostały one wyprowadzone nie w oparciu o szerszy przegląd realizacji, lecz o projekty konkursowe 3 parków paryskich. Problematyce typologicznej poświęcono rozdział 8. niniejszego opracowania. Poza kwestią odrębności stylistycznej i typologii, sygnalizuje się w odniesieniu do współczesnego parku szereg cech charakterystycznych, niemniej każdorazowo odnosząc się do innego materiału ewidencyjnego. Duży wpływ na indywidualną wizję parku XXI wieku mają uwarunkowania lokalne stąd sygnalizowane różnice między modelem niemieckim i francuskim (DRAPELLA-HERMANSDORFER 2006), północnym / nordyckim i południowym / śródziemnomorskim (ARRIOLA 1993, LIMIDO, DE MARCO 2004). Rozróżnienia te nie są jednak w literaturze zbyt częste, a zarazem pojawia się sugestia narodzin uniwersalnego, europejskiego modelu parku (LIMIDO, DE MARCO 2004) Poniżej wymieniono najpowszechniejsze rodzaje publikacji w których można znaleźć informacje dotyczące współczesnych parków miejskich. Kolejność odzwierciedla dostępność tych źródeł

14 Artykuły w czasopismach specjalistycznych (np. Topos). Monografie pojedynczych projektów i realizacji (np. monografia na temat La Villette ORLANDINI 1999). Analizy naukowe kompozycji projektów parków (np. poświęcone projektom konkursowym na *Parc de la Villette Designing Parks L. Baljona BALJON 1992). Monografie nt. interwencji urbanistycznych (np. Barcelona olímpica la ciudad renovada. La gran transformación urbana de Barcelona, 1992). Monografie parków współczesnych przeglądy wybranych realizacji (np. GUCCIONE 2001, CORTESI 2000) Literatura ogólna nt. architektury krajobrazu (np. Modern Landscape Architecture: A Critical Reviev. TREIB 1994) Oficjalne publikacje miejskich zarządów zieleni (np. Pla dels espais verds de Barcelona, 1995). Publikacje internetowe (np. The Gardenvisit.com Guide Toma Turnera) Katalogi wystaw (np. Ogród. Forma Symbol Marzenie GASIDŁO 1998). Przewodniki i katalogi architektury (Atlas de la arquitectura actual CERVER 2000) Stan badań w Polsce. Dotychczas nie ukazała się żadna większa publikacja w języku polskim i polskiego autora, która by szerzej poruszała zagadnienie koncepcji funkcjonalno-przestrzennej i estetyki współczesnego parku. Najpełniejsze opracowania naukowe tego tematu analizują specyfikę parku w kontekście lokalnym (BIESKE-MATEJAK 2002, 2003, 2005, DRAPELLA- HERMANSDORFER red. 2004, 2005), bądź skupiają się na szeroko rozumianym systemie zieleni miejskiej, propagując mechanizmy zrównoważonego rozwoju, do parków odnosząc się jedynie jako do elementów tego systemu, jak w Kształtowanie systemu przyrodniczego miasta B. Szulczewskiej i J. Kaftan (SZULCZEWSKA, KAFTAN 1996) czy w Zieleń jako współczesny czynnik miastotwórczy ze szczególnym uwzględnieniem roli parków publicznych A. Zachariasz (ZACHARIASZ 2006) Powstała jedna praca doktorska rozpatrująca teoretyczne podstawy projektowania parków we współczesnym mieście: Współczesny park jako element zagospodarowania przestrzeni publicznej w mieście K.J. Stolarek (STOLAREK 1998). Stolarek tworząc swoją klasyfikację skupia się jednak wyłącznie na roli parków w dwóch systemach: terenów otwartych i przestrzeni publicznych, co ponownie zawęża obszar badań wyłącznie do kontekstu urbanistyczno-ekologicznego. Bliska niektórym tezom przedstawionym w niniejszym opracowaniu praca A. Kępkowicz, Przenikanie się form ogrodowych i architektonicznych w kształtowaniu krajobrazu miast (KĘPKOWICZ 2007 w red.), zawęża kontekst do motywu przenikania i zatarcia granic między architekturą i architekturą krajobrazu, specyfikę parku pomijając. Nadmienione prace operują stosunkowo wąskim materiałem źródłowym. Niewielka ilość przykładowych realizacji wziętych pod uwagę nie daje pewności co do uniwersalności wyprowadzonych wniosków. Katalogowe próby przeglądu praktyk europejskich spotykane za granicą, w Polsce są rzadkie. Jedna z nielicznych włączona została do opracowania Park Milenijny we Wrocławiu. Strategia Zarządzania Zasobami Krajobrazu (DRAPELLA-HERMANSDORFER ). Rzadkie są też publikacje prasowe (nieliczne artykuły w Ogrody : BREDY-ŁACIAK 2001, 2002, DYRSKA 2001, SZAFRAŃSKA 2001, WĘCŁAWOWICZ-GYURKOVICZ 1999, oraz w Architektura & Biznes : KOPIETZ-UNGER , ), a nawet artykuły konferencyjne (BAL, BAL 2000, BERNACKI 2005, BÖHM 2001, PAWŁOWSKA 1998) W ramach badań źródłowych do projektu Parku Milenijnego oraz w krótkich artykułach z tematem mierzy się od kilku lat A. Drapella-Hermansdorfer (DRAPELLA- HERMANSDORFER 2000 i kolejne), której wnioski stanowią kluczowy materiał wyjściowy niniejszego opracowania. Cenne źródło stanowią też inne publikacje Zakładu Kształtowania Środowiska, w tym kwartalnik Architektura Krajobrazu

15 W formie książkowej ukazał się katalog wystawy: Ogród. Forma Symbol Marzenie, gdzie obok prezentacji eksponatów znalazła się diagnoza współczesnej architektury krajobrazu w odniesieniu do trzech założeń parkowych. Temat parków pojawił się też jako element szerszego spojrzenia na procesy rekultywacji terenów poprzemysłowych (GASIDŁO 1998). Publikacje polskojęzyczne tworzą zespół informacji wyizolowanych, pojedynczych, fragmentarycznych, i często oderwanych od szerszego kontekstu, nie składających się na spójny, całościowy obraz współczesnego parku miejskiego. Potwierdza to wstępne obserwacje autora, iż źródła polskojęzyczne nie tworzą wystarczająco szerokiej płaszczyzny do badań porównawczych, prac projektowych oraz kształcenia studentów na wydziałach architektury i architektury krajobrazu Podstawowe źródła bibliograficzne zagraniczne. Dla uzyskania bardziej miarodajnego obrazu należy zatem sięgnąć do źródeł obcojęzycznych, spośród których do najważniejszych pozycji na temat współczesnego parku miejskiego można zaliczyć teksty: Włoskie: CERAMI 1996, CORTESI 2000 oraz GUCCIONE 2001 te rozbudowane dzieła uzupełniają podstawową lukę jaką jest brak szerszej (ilościowo i geograficznie) bazy przykładów europejskich. Zawierają również pewne próby charakteryzacji zjawiska jakim jest dziś park miejski, jednak w bardzo ograniczonym zakresie, bez dążenia do wyciągania ogólnych wniosków. Brytyjskie: TURNER 2005, 1998, 1996 publikacje i strona internetowa Toma Turnera stanowią anglojęzyczną biblię parków miejskich. Turner stworzył zarówno rozbudowany katalog przykładów historycznych i współczesnych, własną ich klasyfikację, jak i teorię na temat kierunków rozwoju współczesnej architektury krajobrazu. Zarzucić mu można nadmierny anglocentryzm (przerost uwagi poświęcanej rozmaitym niuansom ogrodu angielskiego, a w rezultacie zniekształcenie optyki w stosunku do realizacji z kontynentu) oraz pewną arbitralność w klasyfikacji nowych parków według własnego systemu, służącą zaakcentowaniu rewolucyjności zmian na polu architektury krajobrazu dokonanych tylko częściowo (niejednoznaczna sugestia wyodrębnienia nowych, dekonstruktywistycznych tendencji z nurtu postmodernizmu jako nowego nurtu post-postmodernizmu). Niemieckie: MADER 1999, MEUSER i in. 2001, WEILACHER 1996, 2005 za wyjątkiem Weilachera, podobnie jak źródła włoskie uzupełniają one bibliotekę przykładów głównie z terenu Niemiec. Francuskie: MASBOUNGI 2002 zbiór luźno powiązanych artykułów na temat aktualnych przedsięwzięć, głównie francuskich. Hiszpańskie: katalogi Europejskich Biennale Architektury Krajobrazu w Barcelonie (Jardins insurgents 2002, Només amb natura 2006, Refer paisatges 2000) katalogi fotograficzne pozwalające zapoznać się z najciekawszymi nowymi realizacjami europejskimi, klasyfikujące je z praktycznego punktu widzenia (charakter inwestycji), pozbawione jednak dalej idącej refleksji. Holenderskie (anglojęzyczne): DIEDRICH 2006, Modern Park Design (ARRIOLA 1993, HØYER 1993, LATZ 1993), VAN BOLHUIS 2003 omawiają przykłady europejskie i uzupełniają bazę danych o oryginalne rozwiązania szkoły holenderskiej. Z racji swej aktualności i stopnia uwagi poświęcanej poszczególnym realizacjom, szczególnie istotne źródła stanowią artykuły publikowane w periodykach: Topos publikowany w Niemczech, stał się czasopismem ogólnoeuropejskim; szczególnie interesujące materiały dotyczą np. iluminacji (nr 20), małych struktur typu folies (nr 42), a także dużych interwencji urbanistycznych, jak paryska La Défense (nr 25) czy londyński Greenwich Peninsula (nr 44). Cenne są też artykuły pisane na temat parków przez samych ich autorów. Artykuły na temat parków zostały zebrane i

16 w 2002 roku wydane w formie książkowej (Parks. Grüne Freiräume in Europas Städten. Green urban spaces in European cities.) Garten+Landschaft również czasopismo niemieckie, z reporterskim refleksem reagujące na nowe przedsięwzięcia, ale również trafnie podsumowujące szersze działania miast, jak np. Barcelony (nr 11/2004) i relacjonujące rezultaty niemieckich wystaw ogrodniczych. Landscape Design miesięcznik relacjonujący wydarzenia w europejskiej architekturze krajobrazu z perspektywy brytyjskiej. Landscape Architecture Magazine magazyn amerykański, sygnalizujący jednak najciekawsze przedsięwzięcia europejskie, np. *Parc Central de Nou Barris (nr 2/2004). Dla pozyskania danych niezbędnych przy tworzeniu katalogu założeń parkowych, wykonano kwerendę materiałów, nawiązując korespondencję z wieloma autorami. Bardzo pomocna okazała się też współpraca na polu projektowym z Arriola&Fiol Architectes, Zespołem Projektowym Parku Milenijnego i innymi biurami architektonicznymi. Praktyczne stosowanie prezentowanych w niniejszej pracy środków, metod i teorii pozwoliło mi utwierdzić się w przekonaniu o ich ponad-teoretycznej zasadności. Znaczna część informacji, w szczególności stanowiących podstawę katalogu założeń parkowych, pochodzi ze stron WWW, takich jak: oficjalne strony miast i miejskich instytucji zarządzającymi terenami zieleni, oficjalne strony biur architektonicznych, oficjalne strony parków, strony instytucji dydaktycznych, lokalne katalogi założeń zieleni miejskiej. Dodatkowe źródła bieżące stanowiły: publikacje konferencyjne, oficjalne publikacje miejskich zarządów zieleni, foldery informacyjne turystyczne oraz wystaw ogrodniczych. Na temat parków najszerzej dostępne w Polsce jest piśmiennictwo w językach niemieckim, angielskim i francuskim. Dotyczy to w pierwszym rzędzie czasopism, gdyż wydania książkowe są raczej rzadko spotykane. W zasadzie nie istnieją tłumaczenia tego typu pozycji zagranicznych na język polski. Poza granicami kraju najwięcej źródeł dostępnych jest w wymienionych wyżej językach, a ponadto po włosku i hiszpańsku, a z racji silnego rozwoju architektury krajobrazu w Barcelonie i okolicach również po katalońsku. Najczęściej tłumaczone są książki autorów amerykańskich, francuskich i włoskich. Literatura obcojęzyczna zapewnia dostęp do szerokiej gamy przykładów rozwiązań parkowych, fotografii i podstawowych danych na ich temat, niekiedy szerszych opisów koncepcji. Czasopisma pozwalają zapoznać się z aktualnymi trendami, śledzić dynamikę rozwoju dziedziny. Niestety, być może ze względu na podporządkowanie rynku publikacji wymogom komercyjnym i prestiżowym, brakuje prób rzeczowego porównania większej ilości realizacji z terenu całej Europy, ich usystematyzowania, typologizacji i głębszej, zdystansowanej krytyki. Częściowo rekompensuje to szeroka literatura związana z obecnymi w parku elementami lub kształtującymi go tendencjami, takimi jak zrównoważony rozwój, dekonstruktywizm czy ogrodnictwo. Niemniej w obliczu wzmagającej się dyskusji medialnych, toczących się obecnie wokół szeregu kontrowersyjnych realizacji, należy stwierdzić że współczesność samego parku miejskiego jest zbadana niedostatecznie

17 Uzupełniające źródła bibliograficzne. Obok źródeł poświęconych bezpośrednio parkom czy zieleni miejskiej, istotne znaczenie miały również źródła uzupełniające. W dziedzinie historii architektury i urbanistyki sięgano w szczególności do Przestrzeń, czas i architektura. Narodziny nowej tradycji. (GIEDION 1967) Tematykę historii architektury krajobrazu analizowano w oparciu o prace takie, jak: Ogrody polskie (CIOŁEK 1954), Historia Ogrodów. Przemiany formy i konserwacja (MAJDECKI 1978) oraz Polskie ogrody ozdobne (BOGDANOWSKI 2000), dla których uzupełnienie stanowiły Kompozycja zieleni. Cz. I i II (STĘPNIEWSKA 1988, 1993) oraz prace T. Turnera (TURNER 2005, TURNER on-line: The Gardenvisit.com Guide). Za podstawę do przeglądu zagadnień ogólnych z teorii architektury krajobrazu posłużyły opracowania A. Böhma i A. Zachariasz (BÖHM, ZACHARIASZ 1997, 2000, 2005, BÖHM 1994, 2000, 2006, ZACHARIASZ 2001, 2005, 2006), Tezaurus sztuki ogrodowej (SIEWIAK, MITKOWSKA 1998), Lexicon of garden and landscape architecture (VROOM 2006) oraz publikacje T. Turnera (TURNER 1991, 1996, 1998, 2001, 2005, on-line). W dziedzinach zrównoważonego rozwoju i systemów zieleni główne źródła stanowiły publikacje T.J. Chmielewskiego (CHMIELEWSKI 1988, 1990, 2001), B. Szulczewskiej i J. Kaftana (SZULCZEWSKA, KAFTAN 1996), A. Drapelli-Hermansdorfer (DRAPELLA- HERMANSDORFER , 2003, 2003, 2004, 2005), oraz R.T.T. Formana (FORMAN i GORDON 1986, FORMAN 1995), jak również odnośne akty prawne polskie, europejskie i międzynarodowe (Bibliografia Akty prawne). Dla analizy zagadnień postmodernizmu i dekonstruktywizmu w architekturze sięgnięto do Architektura postmodernistyczna (JENCKS 1977, ed. pol. 1987), Architektura po modernizmie (GHIRARDO 1996, ed. pol. 1999), Nowe formy (JODIDIO 1997, ed. pol. 1998), Architektura dzisiaj (JODIDIO 2003, ed. pol. 2003), oraz do pozycji dotyczących realizacji B. Tschumiego (ORLANDINI 1999, TSCHUMI 1994-I, 1994-II, 2000) Dodatkową pomocą służyły spostrzeżenia na temat współczesnego społeczeństwa autorstwa A. Toflera (TOFLER 1970, 1980), G. Ritzera (RITZER 1993), Z. Baumana (BAUMAN 1995, 2001) i E.T. Halla (HALL 1959, 1966) Luki w literaturze przedmiotu. Przegląd literatury związanej z architekturą krajobrazu pozwala na określenie najważniejszych luk w materiałach dotyczących parków miejskich. Są to: mała ilość literatury w języku polskim, zwłaszcza o charakterze przeglądowym i porównawczym; brak typologii współczesnych parków; wybiórcza znajomość przykładów zagranicznych, głównie z publikacji anglo- i niemieckojęzycznych oraz francuskich Układ pracy. Zasadniczy układ pracy obejmuje: Rozdział 1. Wprowadzenie. Rozdziały nakreślające tło historyczno-kulturowe: Rozdział 2. Park miejski - narodziny i rozwój idei. omawia tradycyjny model parku oraz jego ewolucję. Rozdział 3. Nowe wyzwania dla parku miejskiego. ukazuje tło społeczno-kulturowe na którym wykształcił się współczesny model parku. Badania danych subiektywnych: Rozdział 4. Między potrzebą a eksperymentem. omawia nową specyfikę funkcjonalną parku

18 Rozdział 5. Eksperymenty zrównoważonego rozwoju. omawia metody i rezultaty przełożenia idei zrównoważonego rozwoju na nową ideę parku. Rozdział 6. Nowa estetyka. omawia metody kompozycyjne i środki formalne typowe dla parków realizowanych po 1982 roku. Badania danych obiektywnych: Rozdział 7. Kryteria porównawcze. przedstawia wyniki badań statystycznych i ocen przeprowadzonych na podstawie bazy danych założeń parkowych (Aneks 2.) Podsumowanie: Rozdział 8. Nurty ideowo-przestrzenne. Park w warunkach polskich. przedstawia wyprowadzoną na bazie badań koncepcję głównych i podrzędnych nurtów w kształtowaniu parków oraz przełożenie badań na warunki polskie. Rozdział 9. Wnioski końcowe. przedstawia zestawienie cech typowych współczesnego parku, jego dalsze perspektywy rozwoju i zagrożenia. Bibliografia, spis ilustracji oraz streszczenie w języku polskim i angielskim. Ponadto integralną część opracowania stanowią aneksy: Aneks 1.: Katalog założeń parkowych, zawierający 24 reprezentatywne przykłady obrazujące główne nurty i tendencje typowe dla współczesnych parków miejskich. Odniesienia do kart katalogu oznaczono w tekście pojawiającym się przed nazwą parku symbolem gwiazdki «*». Aneks 2.: Baza danych założeń parkowych, która stanowiła podstawę wniosków statystycznych oraz służyła pomocą przy badaniach teoretycznych i empirycznych. -18-

19 2.Park miejski - narodziny i rozwój idei

20 Lodewijk Baljon, teoretyk i praktyk architektury krajobrazu, napisał w książce na temat projektów konkursowych na *Parc de la Villette w Paryżu: Architektura krajobrazu to sztuka tradycyjna. Nowe rozwija się w dialogu z tradycją. Przeszłość nigdy nie ulega zapomnieniu, jest stale odtwarzana; ograniczenia, uprzedzenia i słabości poprzedniej generacji zawsze prowokują kolejną do wprowadzania zmian i nowych interpretacji. (BALJON 1992, s.14.; tłum. autor) Architektura krajobrazu podlega powszechnym prawom historii cywilizacji: ciągłości i zaprzeczeniu, ewolucji i rewolucji, staremu i nowemu. Ciągłość nigdy nie jest ciągłością absolutną. To raczej ciągłe nawracanie do przeszłych schematów, tendencji, poglądów. Ciągłe, bo w czasie mamy tylko jeden kierunek odniesienia dla naszej teraźniejszości naszą przeszłość. A tam, gdzie szukamy nowości, wzbudzamy rewolucję zaprzeczamy zastanej rzeczywistości; teraźniejszości, która mocą naszego zaprzeczenia odchodzi w przeszłość. Usiłujemy stworzyć przeciwny kierunek odniesienia przyszłość. I jakkolwiek tę przyszłość budujemy z elementów przeszłości, jakkolwiek przyszłość jeszcze nie istnieje jednak ją stwarzamy. Pojęcia parku i parku miejskiego nie pojawiły się ani nagle, ani nie od razu ich znaczenie odpowiadało dziś przyjmowanym definicjom. Przeciwnie historia pokazuje, że tak forma i funkcja, jak samo pojęcie parku przeszło długą drogę nieustannych zmian. Co więcej: kolejne rozdziały niniejszego opracowania pokażą, że zmiany te bynajmniej nie ustały. Ewolucja parku trwa nieprzerwanie. Rozdział drugi zawiera krótką historię zieleni w mieście: od stopniowego udostępniania prywatnych założeń ogrodowych ogółowi mieszkańców aż po narodziny planowania miejskich systemów zieleni przeznaczonych do użytku publicznego. Dla niniejszego opracowania szczególne znaczenie ma jednak historia najnowsza: kryzys metropolii w końcu epoki przemysłowej i towarzysząca mu kondycja parku miejskiego. Ryc. 3. (na poprzedniej stronie) Madryt: Jardines del Buen Retiro. Fot.: autor