Platformy handlu elektronicznego z perspektywy prawa antymonopolowego Wspólnoty Europejskiej

Transkrypt

1 Bartosz Targański Zakład Prawa Ochrony Konkurencji i Konsumentów Platformy handlu elektronicznego z perspektywy prawa antymonopolowego Wspólnoty Europejskiej Wprowadzenie Celem prawa antymonopolowego Wspólnoty Europejskiej (WE) jest stworzenie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na rynku wewnętrznym (art. 3 g Traktatu ustanawiającego WE, dalej: Traktat). Jednocześnie zgodnie z art. 3 c Traktatu rynek wewnętrzny ma charakteryzować się zniesieniem przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału między państwami członkowskimi. Zjawiskiem sprzyjającym pogłębianiu konkurencji i efektywnej alokacji zasobów na rynku wewnętrznym WE jest rozwój handlu elektronicznego. Zastosowanie Internetu w obrocie handlowym poszerza bowiem zakres dostępnych dóbr i usług, pozwala na dotarcie do nowych rynków zbytu i dostosowanie oferty handlowej do potrzeb zindywidualizowanych odbiorców. Internet ułatwia również pozyskiwanie informacji o ofercie rynkowej i komunikację między kontrahentami, przyczyniając się tym samym do obniżenia kosztów transakcyjnych. Rozwój handlu elektronicznego nie jest jednak zjawiskiem jednoznacznie pozytywnym 1. Może sprzyjać powstawaniu w obrocie handlowym zakłóceń o charakterze antymonopolowym. Wobec rosnącego znaczenia handlu elektronicznego zasadne jest pytanie, czy rodzi on zjawiska i problemy jakościowo nowe z punktu widzenia analizy antymonopolowej oraz czy dotychczasowe reguły prawa antymonopolowego WE, skonstruowane i rozwijane przez dziesięciolecia na potrzeby tradycyjnych form obrotu handlowego skutecznie identyfikują i rozwiązują ewentualne problemy. Odpowiedzi na to pytanie można udzielić w oparciu o decyzje Komisji Europejskiej wyrażające zgodę na utworzenie przez przedsiębiorców platform handlu elektronicznego oraz w oparciu o pisma administracyjne Komisji Europejskiej umożliwiające przedsiębiorcom współpracę za pośrednictwem platform handlu elektronicznego 2. Pojęcie i rodzaje platform handlu elektronicznego Platformy handlu elektronicznego są rozbudowanymi systemami informatycznymi umożliwiającymi przeprowadzanie sprzedaży dóbr bądź usług pomiędzy przedsiębior-

2 Platformy handlu elektronicznego z perspektywy prawa antymonopolowego Wspólnoty cami, konsumentami i przedsiębiorcami bądź pomiędzy konsumentami. Przedmiotem niniejszego artykułu są platformy handlu elektronicznego służące obrotowi handlowemu pomiędzy przedsiębiorcami. Praktyki ograniczające konkurencję występujące w kontaktach handlowych między przedsiębiorcami wyrządzają bowiem stosunkowo największą szkodę mechanizmowi konkurencji. Ponadto wydaje się, iż wymiana handlowa pomiędzy przedsiębiorcami w największym stopniu ulega przeobrażeniom w wyniku rozwoju Internetu. Podstawową ideą, jakiej służą platformy handlu elektronicznego, jest scentralizowanie i zautomatyzowanie polityki zakupowej w dużych przedsiębiorstwach przez zastąpienie tradycyjnych form zamówień (list, fax, telefon, kontakty osobiste). Od strony technologicznej platformy handlu elektronicznego stanowią kolejny etap zapoczątkowanej w połowie lat 70. informatyzacji procesów wewnątrz przedsiębiorstw. Pierwszym krokiem było wprowadzenie systemu elektronicznej wymiany informacji EDI (ang. Electronic Document Interchange) oraz systemów zarządzania zasobami materiałowymi MRP (ang. Material Requirements Planning) i MRP II (ang. Manufacturing Resources Planning). Kolejnymi obszarami informatyzacji działalności przedsiębiorstw były logistyka i księgowość (systemy informatyczne typu ERP - ang. Enterprise Resources Planning). Systemy informatyczne typu ERP II wyposażone w moduł CRM (ang. Customer Relationship Management) zautomatyzowały zaś wymianę informacji i zamówień z klientami i kontrahentami przedsiębiorstw. Przełomowe znaczenie w informatyzacji procesów pomiędzy przedsiębiorstwem a jego otoczeniem gospodarczym miał jednak rozwój Internetu. Pozwolił on współpracującym przedsiębiorcom na zsynchronizowanie wzajemnych zamówień i dostaw oraz szybką wymianę informacji, obieg dokumentów i realizację płatności. Dzięki skupieniu wielu przedsiębiorców w jednym miejscu w Internecie platformy handlu elektronicznego zapewniają użytkownikom przejrzystą informację o aktualnej ofercie rynkowej (cenach, ilościach, warunkach dostaw), porównywanie i wybór optymalnej oferty 3. Poza podstawową funkcją pośrednictwa w transakcjach handlowych operatorzy platform handlu elektronicznego zwykle oferują szereg dodatkowych funkcji umożliwiających centralne zarządzanie zakupami, skrócenie czasu realizacji zamówienia, zintegrowane zarządzanie łańcuchem dostaw, prognozowanie popytu, realizowanie szybkich płatności elektronicznych, elektroniczny obieg dokumentów, jak również usługi wdrożeniowe i doradcze. Szacuje się, iż dzięki powyższym funkcjom platformy pozwalają na ograniczenie kosztów transakcyjnych w stosunku do tradycyjnych form obrotu handlowego średnio o 30% 4. Platformy handlu elektronicznego są klasyfikowane według następujących kryteriów: 1. Według założyciela lub operatora: platformy sprzedawców - zakładane przez sprzedawców towarów z danej branży platformy kupujących - zakładane przez odbiorców w danej branży

3 26 Bartosz Targański platformy operatorów - zakładane i zarządzane przez podmioty niezależne od nabywców i dostawców np. fundusze venture capitals lub informatyczne firmy doradcze. 2. Według zakresu działalności platform: wertykalne - grupują przedsiębiorców z jednej branży (np. Covisint - branża motoryzacyjna, Exostar - branża lotnicza, LabVelocity - branża farmaceutyczna) horyzontalne - grupują przedsiębiorców z wielu branży (np. Ariba). 3. Według mechanizmu zawierania transakcji: katalogowe - towary i usługi wielu oferentów prezentowane są w liście uporządkowanej według kategorii, branż lub słów kluczowych, co umożliwia porównywanie warunków ofert i dokonywanie transakcji (np. Chemdeals) aukcyjne - transakcje zawierane są w toku elektronicznej licytacji (np. Marketplanet). 4. Według dostępności dla nowych przedsiębiorców: otwarte - uczestnictwo dostępne dla każdego zainteresowanego przedsiębiorcy zamknięte - uczestnictwo ograniczone dla założycieli platformy bądź dostęp możliwy po spełnieniu określonych kryteriów, np. próg minimalnych obrotów, wielkość zakupów. Platformy handlu elektronicznego jako przedmiot zainteresowania prawa antymonopolowego Dotychczasowe doświadczenia Komisji Europejskiej w zakresie regulowania działalności platform handlu elektronicznego pozwalają na wyodrębnienie trzech obszarów problemowych. Po pierwsze, od strony technicznej platformy handlu elektronicznego umożliwiają przepływ poufnych informacji handlowych między konkurentami i rodzą ryzyko koordynowania cen i innych warunków handlowych. Po drugie, platformy handlu elektronicznego mogą służyć łączeniu zakupów przez przedsiębiorców. W określonych warunkach rynkowych dwie powyższe praktyki mogą być uznane przez Komisję za niedozwolone porozumienia przedsiębiorców w rozumieniu art. 81 Traktatu. Po trzecie, odmowa bądź ograniczanie dostępu do platform handlu elektronicznego przedsiębiorcom mogą być uznane przez Komisję za formę nadużycia pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 Traktatu. Ponadto wspólnym zagadnieniem dla wyżej wymienionych praktyk jest kwestia wyznaczania rynku właściwego. Platformy handlu elektronicznego powstają najczęściej jako joint venture dwóch lub większej liczby przedsiębiorców. Jeśli przedsiębiorcy ci łącznie osiągają obroty określone w przepisach wspólnotowych 5, wówczas takie joint venture jest formą koncentracji podlegającej zgłoszeniu Komisji 6. Większość dotychczasowych zgłoszeń platform elektronicznych została dokonana w latach w trybie określonym przez Rozporządzenie 40 64/89 7, które od 1 maja 2004 r. zostało zastąpione przez Rozporządzenie 139/

4 Platformy handlu elektronicznego z perspektywy prawa antymonopolowego Wspólnoty Zgodnie z art. 2 ust. 1 Rozporządzenia 139/2004 Komisja przed wydaniem zgody bada, czy utworzenie platformy handlu elektronicznego wpłynie na ograniczenie bądź wyeliminowanie konkurencji na rynku właściwym. Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej i Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości pod pojęciem rynku właściwego należy rozumieć wydzieloną pod względem asortymentowym i geograficznym część obrotu handlowego, w której panują zbliżone warunki konkurencji 9. W oparciu o dotychczasowe decyzje Komisji należy wyróżnić dwa rynki właściwe związane z działalnością platform handlu elektronicznego. Pierwszym rynkiem właściwym jest rynek platform służących wymianie handlowej pomiędzy przedsiębiorcami. Z tej perspektywy w wymiarze asortymentowym platformy handlu elektronicznego pełnią funkcję pośrednika handlowego, podobnie jak organizatorzy giełd, targów czy aukcji 10. Przedmiotem ich działalności jest oferowanie usług pośrednictwa w zakresie handlu towarami bądź usługami. W tym kontekście uzasadnione jest pytanie, czy platformy handlu elektronicznego stanowią formułę pośrednictwa handlowego na tyle odmienną od form tradycyjnych pośrednictwa, iż z perspektywy analizy antymonopolowej działają na odrębnym rynku właściwym. Komisja, wydając zgodę na powstanie platformy MyAircraft, służącej do handlu częściami zamiennymi i usługami w branży lotniczej, uznała, iż nie działa ona na odrębnym rynku właściwym". Większość potencjalnych użytkowników platformy postrzegała ją bowiem jedynie jako jeden z kanałów wymiany handlowej na rynku części zamiennych i usług dla branży lotniczej. Przedsiębiorcy z branży lotniczej mają swobodę wyboru, czy współpracują z założycielami platformy oraz pozostałymi jej użytkownikami za pośrednictwem platformy MyAircraft, czy też będą kontaktować się z nimi za pośrednictwem tradycyjnych form, tzn. w oparciu o pocztę elektroniczną, fax, telefon. W swej decyzji Komisja zwróciła jednak uwagę, iż niektóre z funkcji oferowanych przez tę platformę (narzędzia informatyczne służące m.in. do zarządzania zapasami, prognozowania sprzedaży) wykraczają poza podstawową funkcję pośrednictwa handlowego, jaką jest umożliwienie dokonania transakcji handlowej. W tej konkretnej sprawie kwestię definicji rynku właściwego pozostawiono otwartą. Moim zdaniem ze względu na szereg narzędzi informatycznych usprawniających zakupy oraz szeroko rozumianą współpracę handlową pomiędzy przedsiębiorcami uprawniony jest wniosek, że platformy handlu elektronicznego działają na rynku właściwym odrębnym od tradycyjnych form pośrednictwa handlowego. Ponadto działalność platform handlu elektronicznego wymaga specjalistycznych usług informatycznych. W decyzji dotyczącej platformy Date sama Komisja wskazała, iż usługami o zasadniczym znaczeniu dla działania platform handlu elektronicznego są usługi dokonywania transakcji elektronicznych i nadzoru, identyfikacji elektronicznej oraz płatności elektronicznych 12. Drugim rynkiem właściwym związanym z platformami handlu elektronicznego jest rynek usług służących tworzeniu platform handlu elektronicznego. W decyzji dotyczącej platformy Date Komisja Europejska określiła, iż do usług tych należą usługi integracji

5 28 Bartosz Targański systemów informatycznych, zarządzania aplikacjami oraz ogólne usługi konsultingowe. Z tym rynkiem właściwym mamy do czynienia, gdy przedsiębiorcy uczestniczący w koncentracji świadczą już takie usługi bądź gdy w wyniku koncentracji utworzony zostanie przedsiębiorca, którego przedmiotem działalności jest zakładanie platform handlu elektronicznego. W decyzji dotyczącej platformy Governet za rynek właściwy uznano rynek usług informatycznych służących tworzeniu platform handlu elektronicznego 13, natomiast w decyzji dotyczącej platformy Cofunds Limited rynek właściwy ze względu na branże użytkowników został znacząco zawężony do rynku dostarczania elektronicznych metod sprzedaży jednostek funduszy inwestycyjnych 14. Od strony technologicznej systemy informatyczne, na których oparte jest działanie platform handlu elektronicznego, umożliwiają przesyłanie poufnych informacji handlowych (dotyczących cen, ilości i innych warunków handlowych) pomiędzy użytkownikami platform, którymi częstokroć są konkurujący ze sobą przedsiębiorcy. To z kolei grozi koordynacją ich działań rynkowych. Działanie takie może zostać uznane przez Komisję za zawieranie porozumień ograniczających konkurencję w rozumieniu art. 81 ust. 1 Traktatu. W swej dotychczasowej praktyce Komisja Europejska starała się zminimalizować ryzyko wystąpienia koordynacji działań między użytkownikami platform poprzez techniczne, organizacyjne, finansowe i prawne uniezależnienie operatora platformy od spółek ją zakładających. Kwestię dostępu do poufnych informacji Komisja badała m.in. w sprawie Volbroker, platformy służącej do handlu opcjami walutowymi on-line. Volbroker został założony przez sześć banków, potentatów na rynku opcji walutowych 15. W celu uniknięcia zarzutu o wymianę poufnych informacji za pośrednictwem platformy, banki zobowiązały się spełnić następujące warunki: żaden z menedżerów i pracowników Volbrokera nie jest związany kontraktem z bankami założycielami menedżerowie i pracownicy Volbrokera wykonują swą pracę w miejscach geograficznie oddalonych od siedzib banków założycieli reprezentanci banków w radzie nadzorczej Volbrokera nie mają dostępu do poufnych informacji handlowych innych banków dostęp banków do systemów komunikacyjnych Volbrokera jest ograniczony poprzez zastosowanie blokad informatycznych (tzw. chinese walls). Podobne środki ochronne o charakterze technicznym, organizacyjnym i kontraktowym zastosowano w przypadku platform Water Portal 16, Emaro 17 oraz Supralift 18. Platformy handlu elektronicznego mogą być wykorzystywane przez kupujących do łączenia zakupów w celu uzyskania rabatów ilościowych (ang. joint purchasing). Obok wymiany poufnych informacji jest to drugi rodzaj współpracy przedsiębiorców, który może zostać uznany przez Komisję Europejską za niedozwolone porozumienie w rozumieniu art. 81 ust. 1 Traktatu. Łączenie wolumenów zakupowych jest uznawane przez Komisję Europejską za jedną z form porozumień horyzontalnych, czyli takich, których stronami są przedsiębiorstwa

6 Platformy handlu elektronicznego z perspektywy prawa antymonopolowego Wspólnoty działające na tym samym poziomie dystrybucji. Porozumienia horyzontalne mogą dotyczyć różnych dziedzin: produkcji, badań i rozwoju, zamówień. Ich ocena z perspektywy antymonopolowej nie jest jednoznaczna, gdyż wywołują one zwykle skutki zarówno pozytywne, jak i negatywne dla mechanizmu konkurencji. Z jednej strony porozumienia horyzontalne mogą prowadzić do uzyskania znaczących korzyści gospodarczych, co w szczególności dotyczy małych i średnich przedsiębiorstw. Dzięki współpracy mogą one wynegocjować lepsze warunki handlowe, uzyskać dostęp do zamówień niedostępnych dla pojedynczych przedsiębiorców, sfinansować wysokie koszty badań rozwojowych. Wówczas takie porozumienia mogą skorzystać z wyłączenia spod zakazu (art. 81 ust. 3 wyłączający art. 81 ust. 1 Traktatu). Z drugiej strony współpraca horyzontalna może prowadzić do zakłóceń w prawidłowym działaniu konkurencji. Dzieje się tak, gdy strony porozumienia horyzontalnego podejmują decyzję o ustalaniu cen, ilości produkcji, podziale rynków lub gdy współpraca pozwala stronom utrzymywać, pozyskiwać lub zwiększać siłę rynkową, a przez to wywiera negatywny wpływ na rynek. Łączenie zakupów może być stosowane przez użytkowników platform handlu elektronicznego w celu uzyskania wyższych rabatów. W Wytycznych w sprawie stosowania art. 81 Traktatu WE do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych Komisja uznała, że łączenie zakupów jest z reguły prokonkurencyjne, jeśli dokonywane jest przez małych i średnich przedsiębiorców o niskiej sile nabywczej 19. Łączenie zakupów może jednak wywoływać silnie negatywne skutki dla konkurencji, jeśli uzyskana w jego wyniku siła nabywcza prowadzi do skupienia dużej części całkowitego wolumenu rynku zakupów pod kontrolą jednego podmiotu. Grozi to kontrahentom obniżeniem cen poniżej efektywnego poziomu, zamknięciem rynku dla nabywców nieuczestniczących w porozumieniu, obniżeniem jakości, zmniejszeniem intensywności prac innowacyjnych czy też nieopłacalnością produkcji 20. Porozumienia wywołujące takie skutki z pewnością nie zostaną uznane za prokonkurencyjne, a więc zostaną objęte zakresem art. 81 ust. 1 Traktatu 21. W swych Wytycznych Komisja stwierdziła wprawdzie, że nie istnieje żaden bezwzględny próg udziału w rynku, którego uzyskanie grozi ograniczeniem konkurencji i tym samym pozwala uznać dane porozumienie za niedozwolone w świetle art. 81 ust. 1 Traktatu. Niemniej przyjęto, iż w większości przypadków mało prawdopodobne jest, by istniała siła rynkowa, jeśli strony porozumienia posiadają łączny udział w rynku zakupów wynoszący poniżej 15% oraz łączny udział w rynku (rynkach) zbytu również poniżej 15% 22. Przy takim poziomie udziału w rynku istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że Komisja uzna dane porozumienie za spełniające warunki wyłączenia spod zakazu określone w art. 81 ust. 3 Traktatu. Komisja stosowała stanowisko określone w Wytycznych jeszcze przed ich wejściem w życie, np. w sprawie Cofunds Limited 23. Dotychczasowy rozwój platform handlu elektronicznego wskazuje, że ich działalność charakteryzuje się silnymi efektami sieciowymi. Oznacza to, że z perspektywy

7 pojedynczego użytkownika wartość platformy rośnie wraz ze wzrostem ogólnej liczby użytkowników. Zjawisko to powoduje, że szansę na przetrwanie na rynku ma tylko ograniczona liczba platform, która zdoła przyciągnąć odpowiednio wysoką liczbę użytkowników. Prowadzi to w sposób naturalny do uzyskiwania dominującej pozycji na danym rynku właściwym przez jedną platformę handlu elektronicznego. W opinii niektórych komentatorów platformy, które uzyskały faktyczny status podstawowego pośrednika w wymianie handlowej w pewnych branżach gospodarki, w perspektywie prawa antymonopolowego mogą uzyskać status urządzenia kluczowego (ang. essential facilities) 24. Urządzenie ma charakter kluczowy, gdy korzystanie z niego warunkuje wykonywanie określonej działalności gospodarczej i nie można go zastąpić żadnym innym. Przedsiębiorca zarządzający urządzeniem kluczowym ma szczególnie silną pozycję względem przedsiębiorców korzystających z urządzenia kluczowego, gdyż odmowa dostępu do niego faktycznie oznacza wykluczenie z danego rynku (ang. foreclosure). Zazwyczaj charakter urządzenia kluczowego mają elementy drogiej infrastruktury technicznej, np. rurociąg, port morski lub lotniczy Przykładowo, właściciel portu prowadzący jednocześnie działalność w zakresie przewozów promami, poprzez utrudnianie bądź uniemożliwianie dostępu do portu innym przedsiębiorstwom prowadzącym przewozy promami może dążyć do wyeliminowania ich z rynku przewozów promowych i przejęcia ich udziału w rynku. Odmowa dostępu do urządzenia kluczowego może zatem w sposób istotny wpływać na stan konkurencji na rynkach pokrewnych. W świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości odmowa dostępu do urządzenia kluczowego interpretowana jest jako niedozwolone nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 Traktatu, jeśli urządzenie takie jest nieodzowne (ang. indispensable) i niemożliwe do zduplikowania (ang. impossible to duplicate) przez konkurenta 25. W świetle powyższego odmowa korzystania z platformy może zostać uznana za nadużycie pozycji dominującej pod warunkiem wykazania, iż nie ma ona substytutu w postaci platformy konkurencyjnej bądź tradycyjnej formy handlu. W swych decyzjach Komisja Europejska, przewidując możliwość pojawienia się problemu ograniczania dostępu do platform handlu elektronicznego, podejmowała środki gwarantujące ich szeroką dostępność dla wszystkich zainteresowanych przedsiębiorców. W przypadku platformy Supralift - platformy do handlu wózkami widłowymi - Komisja zobowiązała do udostępnienia jej wszystkim potencjalnym sprzedawcom oraz nabywcom wózków widłowych 26, a w przypadku platformy Volbroker Komisja zobowiązała do udostępnienia jej również brokerom walutowym korzystającym z tradycyjnych form komunikowania się ze swoimi klientami 27. Wymóg dostępności platformy został skonkretyzowany w decyzji dotyczącej platformy Date. Komisja stwierdziła, iż działanie platformy ma być oparte na otwartych rozwiązaniach technicznych akceptujących wszystkie rodzaje identyfikacji elektronicznej użytkowników.

8 Wnioski Uzasadnienia decyzji wyrażających zgodę na utworzenie platform handlu elektronicznego jasno pokazują, iż Komisja Europejska ma pozytywny stosunek do tej formy wymiany handlowej 28. Dostrzega ona bowiem korzyści ekonomiczne wynikające z ich funkcjonowania: wzrost przejrzystości rynkowej umożliwiający kontakty większej liczbie kontrahentów, skrócenie czasu i obniżkę kosztów znalezienia odpowiedniego kontrahenta oraz bardziej efektywne funkcjonowanie łańcucha dostaw 29. W decyzjach Komisji widoczne jest jednak przekonanie, iż pojawienie się powyższych korzyści gwarantują te platformy handlu elektronicznego, które działają jako niezależni pośrednicy handlowi, a nie jedynie jako przedsięwzięcia usprawniające współpracę pomiędzy ich założycielami. W tym kontekście Komisja formułuje kilka zaleceń, jakie powinny spełniać platformy handlu elektronicznego oraz ich operatorzy, aby nie naruszać zasad prawa antymonopolowego WE. Po pierwsze, platformy handlu elektronicznego powinny zapewniać swobodny dostęp wszystkim zainteresowanym kupującym i sprzedającym w oparciu o obiektywnie uzasadnione, niedyskryminujące kryteria dostępu. Po drugie, korzystanie z platformy powinno wynikać z korzyści ekonomicznych, jakie niesie dla przedsiębiorcy samo użytkowanie platformy, a nie z dodatkowych bonusów" bądź zapisów ograniczających możliwość korzystania z platform konkurencyjnych. Po trzecie, platforma i jej operator powinien być od strony technicznej, organizacyjnej, finansowej i prawnej w maksymalnym stopniu uniezależniony od zakładających ją spółek, tak aby zminimalizować ryzyko przepływu poufnych informacji handlowych. Na podstawie decyzji wydanych przez Komisję Europejską uprawniony jest wniosek, iż działalność platform handlu elektronicznego nie wywołuje problemów nieznanych i nierozpoznanych przez prawo antymonopolowe 30. W zakresie porozumień ograniczających konkurencję (art. 81 Traktatu) logika działania i cele przedsiębiorców, którzy dążyliby do ograniczenia czy też wyeliminowania konkurencji na danym rynku właściwym za pośrednictwem platform handlu elektronicznego, jest taka sama jak w przypadku tradycyjnych" porozumień kartelowych. Należy jednak zauważyć, iż ze względu na stopień zaawansowania technologicznego (szybkość i zakres przesyłanych informacji) potencjalne porozumienia pomiędzy przedsiębiorcami zawierane za pośrednictwem platform handlu elektronicznego mogą być trudniejsze do wykrycia i zdiagnozowania przez organy antymonopolowe. Jednakże w dłuższej perspektywie czasowej silne efekty sieciowe mogą prowadzić do ograniczenia konkurencji między platformami handlu elektronicznego i uzyskania przez jedną z nich pozycji dominującej w danej branży. Uwaga organów antymonopolowych powinna być skupiona zarówno na kwestii ewentualnego wykorzystywania silnej pozycji rynkowej operatorów względem kontrahentów przez narzucanie niekorzystnych warunków handlowych (art. 82 Traktatu), jak również na sam proces wyłaniania się dominanta rynkowego. Obserwacja powinna prowadzić do ustalenia, czy dana piat-

9 32 Bartosz Targański forma handlu elektronicznego uzyskała pozycję dominującą na skutek wspomnianych wyżej efektów sieciowych, czy może również wskutek kontraktowego przyciągania" przedsiębiorców niezgodnego z zasadami konkurencji. Przypisy 1 M. Monti, Competition In the New Economy, 10 th International Conference on Competition, Bundeskartelsamt, Berlin 21 maja Są to tzw. comfort letters, w których Komisja Europejska informuje strony o braku naruszeń art. 81 Traktatu. Do 30 kwietnia 2004 r. stanowiły one element kontroli a priori porozumień przedsiębiorców. Wraz z wejściem w życie 1 maja 2004 r. Rozporządzenia 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i art. 82 Traktatu zniesiono obowiązek notyfikacji porozumień do Komisji Europejskiej. Tym samym obowiązek oceny zgodności porozumień z art. 81 Traktatu przeniesiono na przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu. 3 R. Whish, Competition Law, Fifth Edition, LexisNexis UK, s A. Schaub, Kartellrechtliche Probleme des elektronischen Marktplatzes aus Sicht der EU-Kommis- sion, XXXIV FIW Symposium, Innsbruck Zgodnie z art. 1 ust. 2. Rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw (Dz. Urz. UE L 024, 29/01/2004) koncentracja ma wymiar wspólnotowy, jeśli: a) łączny światowy obrót wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 5 mld euro oraz b) łączny obrót przypadający na WE każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych przedsiębiorstw, wynosi więcej niż 250 min euro, chyba że każde z zainteresowanych przedsiębiorstw uzyskuje więcej niż dwie trzecie swoich łącznych obrotów przypadających na WE w jednym i tym samym państwie członkowskim. Koncentracja, która nie osiąga powyższych progów, ma zgodnie z art. 1 ust. 3 Rozporządzenia wymiar wspólnotowy w przypadku, gdy: a) łączny światowy obrót wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 2,5 mld euro; b) w każdym z co najmniej trzech państw członkowskich łączny obrót wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 100 min euro; c) w każdym z co najmniej trzech państw członkowskich ujętych dla celów lit. b łączny obrót każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 25 min euro oraz d) łączny obrót przypadający na WE każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 100 min euro. 6 Zgłoszeniu Komisji Europejskiej nie podlega zatem platforma handlu elektronicznego utworzona przez jednego przedsiębiorcę. Do takiej platformy mogą mieć jednak zastosowanie przepisy dotyczące praktyk ograniczających konkurencję (art TWE). 7 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 4064/89 z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE nr L 257/13, 1990) zastąpione od 1 maja 2004 r. przez Rozporządzenia Rady nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw (Dz. Urz. UE L 024, 29/01/2004).

10 8 Zgodnie z art. 3 Rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004 utworzenie platformy handlu elektronicznego przez przedsiębiorców jest koncentracją w przypadku, gdy wynika ono z: a) łączenia się dwóch lub więcej wcześniej samodzielnych przedsiębiorstw lub części przedsiębiorstw lub b) przejęcia - przez jedną lub więcej osób już kontrolujących co najmniej jedno przedsiębiorstwo albo przez jedno lub więcej przedsiębiorstw - bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad całym lub częścią jednego lub więcej innych przedsiębiorstw, czy to w drodze zakupu papierów wartościowych lub aktywów, czy to w drodze umowy lub w jakikolwiek inny sposób. 9 Zasady wyznaczania rynku właściwego w sposób szczegółowy określa Obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji (97/C 372/03). Por. również orzeczenia ETS w sprawach: 7/73 Istituto Chemioterapico Italiano and Commercial Solvents v. KE, Zb. Orz. 1974; 27/76 United Brands v. KE, Zb. Orz. 1978; 322/81 NV Nederlendische Banden-Industrie Michelin v. KE, Zb. Orz. 1983; sprawa 85/76 Hoffmann-La Roche Co AG v. KE, Zb. Orz Sprawa M Linde/Jungheinrich/JV. 11 Sprawa M UTC/Honeywell/i2/MyAircraft.com. 12 Sprawa M Telenor/ErgoGroup/DNB/Accenture/JV. 13 Sprawa M SAP/Siemens/JV. 14 Sprawa M Newhouse/Jupiter/Scudder/M&G/JV. 15 Sprawa Volbroker (Deutsche Bank/UBS/Goldman Sachs/Citibank/JP Morgan/Natwest). 16 Sprawa M Ondeo/Thames Water/Water Portal. 17 Sprawa M Deutsche Bank/SAP. 18 Sprawa M.2398 Linde/Jungheinrich/JV. 19 Obwieszczenie Komisji: Wytyczne w sprawie stosowania art. 81 Traktatu WE do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych (2001/C 3/02) Dz. Urz. WE z 06 stycznia 2001 r. 20 Punkt 128 Wytycznych w sprawie stosowania art. 81 Traktatu WE do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych (2001/C 3/02) Dz. Urz. WE z 06 stycznia 2001 r. 21 Punkt 124 Wytycznych Punkt 130 Wytycznych Sprawa M Newhouse/Jupiter/Scudder/M&G/JV 24 Np. J. Liicking, B2B E-Marketplaces: A new challenge to Existing Competition Law Rules?, Conference Competition Law and the New Economy, University of Leicester, lipca Por. orzeczenia w sprawach C-7/97 Oscar Bronner GmbH & Co. KG v Mediaprint Zeitungs- und Zeitschriftenverlag GmbH; T-374/94 European Night Services v. KE, London-European Sabena, Dz. Urz. WE 1988, L317/47; Sea Containers Ltd/Stena Sealink Dz. Urz. WE 1994, L55/ Sprawa M.2398 Linde/Jungheinrich/JV. 27 Commission approves the Volbroker.com electronic brokerage joint venture between six major banks, Commission Press Release IP/00/896, 31 lipca W wielu dokumentach Komisja wskazuje również na pozytywny wpływ platform handlu elektronicznego na rozwój rynku wewnętrznego np. Commission Staff Working Paper on B2B Internet trading platforms: opportunities and barriers for SMEs - a first assessment, SEC (2002) 1217, Brussels, 11 listopada 2002.

11 29 Commission clears the creation of Eutilia and Endorsia electronic marketplaces, Commission Press Release IP/01/1775, 10 grudnia Por. Communication from the Commission to the Council, the European Parliament and the European Economic and Social Committee Enhancing Trust and Confidence in Business-to-Business Electronic Markets" s. 6, COM (2004) 479 final, Brussels, 14 lipca * * * The e-trade platforms from the perspective of the European Community antimonopoly law (Summary) The antimonopoly law of the European Community is targeted at creating the system ensuring unhindered competition on the domestic market (Art. 3g of the Treaty establishing the European Community). At the same time, according to the Art. 3c of the Treaty, the domestic market should characterise total reduction of all obstacles hindering free flows of goods, people, services and capital between the Member States. The phenomenon facilitating a growth in competition and effective allocation of the resources on the EU internal market is development of e-trade. The use of the Internet in trade relations widens the range of the available goods and services, allows access to new markets and adjustment of the trade offer to the needs of the individualised customers. The Internet also facilitates obtaining information concerning the market offer, as well as communication between contractors, which results in a decrease of transactional costs. However, the phenomenon of e-trade development is ambiguous. It is related to economic advantages such as: increasing market clarity allowing contacts of larger number of contractors, shortening duration and lowering costs of finding an adequate contractor, and more effective functioning of the supply chain. Nevertheless, e-trade may break the rule of the EU antimonopoly law. Therefore, in the light of the e-trade growing significance, some questions are justified. Firstly, whether it generates the phenomena and problems qualitatively new from the point of view of the antimonopoly analysis; and secondly, whether the hitherto regulations of the EU antimonopoly law constructed and developed for decades for traditional forms of trade relations effectively identify and solve possible problems. The Author answers this question using the decisions of the European Commission consenting to establishing e-trade platforms by the employers, and administrative documents of the European Commission allowing the employers cooperation via these platforms.