Transkrypt

1 Zbigniew Wróblewski 121 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 1. Wstêp Problem ochrony pewnych informacji o charakterze niejawnym zawsze odgrywa³ szczególn¹ rolê z punktu widzenia bezpieczeñstwa danego pañstwa. Po odzyskaniu przez Polskê niepodleg³oœci w 1918 r. sprawy zwi¹zane z ochron¹ interesów pañstwa chronione by³y przepisami kodeksów karnych pañstw zaborczych z lat 1871 i 1903 oraz przepisami niemieckiej ustawy z dnia 3 czerwca 1914 r. o zdradzie tajemnic wojskowych. Kompleksowa regulacja dotycz¹ca ochrony wa nych tajemnic zosta³a zawarta w rozporz¹dzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 lutego 1928 r. o karach za szpiegostwo i niektóre inne przestêpstwa przeciwko pañstwu, które zosta³o zast¹pione rozporz¹dzeniem wydanym przez ten sam organ pañstwa w dniu 24 paÿdziernika 1934 r. o niektórych przestêpstwach przeciwko bezpieczeñstwu pañstwa. W przedmiotowym rozporz¹dzeniu tajemnica pañstwowa zosta³a okreœlona jako wiadomoœci, dokumenty lub inne przedmioty, które z powodu ich treœci lub jakoœci nale y ze wzglêdu na dobro pañstwa polskiego zachowaæ w tajemnicy przed rz¹dem pañstwa obcego, choæby nawet zarz¹dzenia normuj¹ce czynnoœci s³u bowe nie uznawa³y ich za tajne albo choæby zachowanie ich w tajemnicy przed pewnym gronem osób nie by³o mo liwe. Ustawodawca odniós³ siê tak e do œrodowiska cywilnego w kodeksie handlowym z roku 1934 przewidziana zosta³a sankcja karna za naruszenie tajemnicy handlowej. W okresie powojennym kwestie zwi¹zane z ochron¹ tajemnicy uregulowane zosta³y w dekrecie z dnia 26 paÿdziernika 1949 r. o ochronie tajemnicy pañstwowej i s³u bowej, zawieraj¹cym bardzo zwiêz³e definicje obu tajemnic. Zast¹piony on zosta³ w tym zakresie kodeksem karnym z dnia 19 kwietnia 1969 r., a nastêpnie przepisami ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ochronie tajemnicy pañstwowej i s³u bowej. Wobec przyst¹pienia Polski do paktu pó³nocnoatlantyckiego nast¹pi³a potrzeba dostosowania polskich przepisów w tym zakresie do rozwi¹zañ obowi¹zuj¹cych w pañstwach cz³onkowskich NATO. Ustawa o ochronie informacji niejawnych, której przepisy wesz³y w ycie dnia 11 marca 1999 r., zosta³a uchwalona przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej dnia 22 stycznia 1999 r. Wed³ug zapewnieñ jej projektodawców mia³ to byæ akt prawny o nowoczesnej konstrukcji, zgodny ze standardami zachodnimi, maj¹cy za zadanie ochronê informacji niejawnych przed ich ujawnieniem nieuprawnionym podmiotom. Przedmiotowy akt prawny zdefiniowa³ pojêcie informacji niejawnych, dokonuj¹c podzia³u tych informacji na tajemnicê pañstwow¹ i s³u bow¹, wprowadzi³ nowe pojêcie: s³u ba ochrony pañstwa. Ustawa wprowadzi³a tak e generaln¹ zasadê, e informacje niejawne mog¹ byæ udostêpniane wy³¹cznie osobom daj¹cym rêkojmiê zachowania tajemnicy, tj. spe³nienia przez te osoby ustawowych wymogów zapewnienia ochrony informacji niejawnych przed

2 122 Zbigniew Wróblewski ich nieuprawnionym ujawnieniem 1. Z zasad¹ t¹ wi¹ e siê œciœle obowi¹zek zastosowania wobec osoby, która ubiega siê o dostêp do informacji niejawnych, postêpowania sprawdzaj¹cego, przeprowadzanego przez okreœlone w ustawie podmioty, oraz przeszkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych. Z uwagi e informacje niejawne s¹ materi¹ niezwykle wra liw¹, ustawodawca skonstruowa³ wachlarz œrodków ich ochrony, poczynaj¹c od organów i osób, a koñcz¹c na systemach i urz¹dzeniach, aby jak najdok³adniej zabezpieczyæ je przed nieuprawnionym ujawnieniem. 2. Zakres obowi¹zywania ustawy. Organy ochrony informacji niejawnych Obecnie podstawowym aktem prawnym okreœlaj¹cym zasady ochrony informacji niejawnych, stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹ i s³u bow¹ przed ich nieuprawnionym ujawnieniem jest ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych 2. Oprócz okreœlenia zasad ochrony tajemnicy pañstwowej i s³u bowej reguluje ona tak e kwestie klasyfikowania informacji niejawnych, udostêpniania informacji niejawnych, postêpowania sprawdzaj¹cego w celu ustalenia, czy osoba nim objêta daje rêkojmiê zachowania tajemnicy, zwanego dalej postêpowaniem sprawdzaj¹cym, szkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych, ewidencjonowania, przechowywania, przetwarzania i udostêpniania danych uzyskiwanych w zwi¹zku z prowadzonymi postêpowaniami o ustalenie rêkojmi zachowania tajemnicy, w zakresie okreœlonym w ankiecie bezpieczeñstwa osobowego oraz w kwestionariuszu bezpieczeñstwa osobowego i kwestionariuszu bezpieczeñstwa przemys³owego, organizacji kontroli przestrzegania zasad ochrony informacji niejawnych, ochrony informacji niejawnych w systemach i sieciach teleinformatycznych, stosowania œrodków fizycznej ochrony informacji niejawnych. Przepisy ustawy maj¹ zastosowanie do organów w³adzy publicznej, a w szczególnoœci do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, organów administracji rz¹dowej i samorz¹dowej, s¹dów i trybuna³ów, a tak e organów kontroli pañstwowej i ochrony prawa, oraz w stosunku do: organów Si³ Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Narodowego Banku Polskiego i banków pañstwowych, innych pañstwowych osób prawnych i pañstwowych jednostek organizacyjnych, przedsiêbiorców, jednostek naukowych lub badawczo-rozwojowych, ubiegaj¹cych siê o zawarcie lub wykonuj¹cych umowy zwi¹zane z dostêpem do informacji niejawnych, dotycz¹ce realizacji zadañ op³acanych w ca- ³oœci lub czêœci ze œrodków publicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych 3. Pamiêtaæ jednak nale y, e zgodnie z treœci¹ art. 1 ust. 3 ustawy o ochronie informacji niejawnych 4 ustawa nie narusza przepisów innych ustaw odnosz¹cych siê do tajemnicy zawodowej lub innych tajemnic prawnie chronionych. Dotyczy to tajemnicy bankowej, lekarskiej, handlowej, statystycznej itp. Oznacza to, e do wszystkich innych rodzajów informacji niejawnych stosuje siê przepisy tych ustaw, w których zawarta jest regulacja odnosz¹ca siê do danej tajemnicy. 1 B. Kurzêpa, Ochrona informacji niejawnych. Ochrona danych osobowych. Zbiór przepisów, Bielsko-Bia³a 2000, s Tekst jedn., Dz. U. z 2005 r. Nr 196, poz Dz. U. z 1998 r. Nr 119, poz.773, z póÿn. zm. 4 Ibidem.

3 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 123 Ustawa chroni dwa rodzaje tajemnic: tajemnicê pañstwow¹ i tajemnicê s³u bow¹. Wprowadzenie rozgraniczenia informacji niejawnych na informacje stanowi¹ce tajemnicê pañstwow¹ i tajemnicê s³u bow¹ nie jest w polskim ustawodawstwie w tym zakresie niczym nowym. Takie rozgraniczenie nast¹pi³o te pod rz¹dami obowi¹zuj¹cej przed wejœciem w ycie ustawy o ochronie informacji niejawnych, a mianowicie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ochronie tajemnicy pañstwowej i s³u bowej 5. Zgodnie z definicj¹ ustawow¹ tajemnic¹ pañstwow¹ jest informacja niejawna okreœlona w wykazie informacji niejawnych (za³¹cznik nr 1 do ustawy), której nieuprawnione ujawnienie mo e spowodowaæ istotne zagro enie podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej dotycz¹cych porz¹dku publicznego, obronnoœci, bezpieczeñstwa, stosunków miêdzynarodowych lub gospodarczych pañstwa. Tajemnicê s³u bow¹ stanowi informacja niejawna nie bêd¹ca tajemnic¹ pañstwow¹, uzyskana w zwi¹zku z czynnoœciami s³u bowymi lub wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mog³oby naraziæ na szkodê interes pañstwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej. Ró nice miêdzy tu wymienionymi informacjami niejawnymi, stanowi¹cymi tajemnicê pañstwow¹ i s³u bow¹, s¹ nastêpuj¹ce: wykaz informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹ jest œciœle okreœlony w za³¹czniku nr 1 do ustawy o ochronie informacji niejawnych, podczas gdy takiego samego wykazu informacji mog¹cych stanowiæ tajemnicê s³u bow¹ nie sporz¹dzono. Tajemnic¹ pañstwow¹ staje siê informacja niejawna przez sam fakt umieszczenia jej w za³¹czniku nr 1, natomiast informacja niejawna staje siê tajemnic¹ s³u bow¹ dopiero po jej uzyskaniu w zwi¹zku z upowa nieniami s³u bowymi lub wykonywaniu prac zleconych. Nieuprawnione ujawnienie tajemnicy pañstwowej godzi w podstawowe interesy pañstwa, podczas gdy ujawnienie tajemnicy s³u bowej nara a jedynie na szkodê interes pañstwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej. S³u by ochrony pañstwa (s³u by specjalne) to ogólna nazwa opisuj¹ca instytucje, które prowadz¹ dzia³ania operacyjno-rozpoznawcze o charakterze niejawnym. G³ównym zadaniem tych s³u b jest pozyskiwanie i ochrona informacji istotnych do usprawnienia zewnêtrznego i wewnêtrznego bezpieczeñstwa pañstwa. S³u bami ochrony pañstwa s¹ obecnie Agencja Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego i S³u ba Kontrwywiadu Wojskowego, w³aœciwe do kontroli i ochrony informacji niejawnych oraz kontroli przestrzegania przepisów w tym zakresie. Realizuj¹ zadania w zakresie bezpieczeñstwa systemów i sieci teleinformatycznych. Natomiast niezwykle istotnym zadaniem tych s³u b jest prowadzenie wed³ug zasad okreœlonych w ustawie o ochronie informacji niejawnych oraz przepisów zmieniaj¹cych ustawê postêpowañ sprawdzaj¹cych, a tak e ochrona informacji niejawnych przez Polskê z innymi pañstwami i organizacjami miêdzynarodowymi. Sprawuj¹ one te kontrolê merytoryczn¹ dotycz¹c¹ ochrony informacji niejawnych w zakresie realizacji przepisów ustawy przez pe³nomocnika ds. ochrony informacji niejawnych, kolejnego podmiotu dzia³aj¹cego w sferze ochrony tajemnicy pañstwowej i s³u - bowej powo³anego na mocy przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych. Pe³nomocnik do spraw ochrony informacji niejawnych zwany pe³nomocnikiem ochrony, jest podmiotem odgrywaj¹cym wa n¹ rolê w systemie ochrony informacji niejawnych, powo- ³ywanym w jednostkach organizacyjnych, w których informacje takie s¹ wytwarzane, przetwarzane, przekazywane lub przechowywane. Podlega on bezpoœrednio kierownikowi danej jednostki organizacyjnej. Jest to osoba, której kierownik jednostki organizacyjnej udziela pe³nomocnictwa o szczególnym charakterze czuwania nad przestrzeganiem przepisów do- 5 Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 271, z póÿn. zm.

4 124 Zbigniew Wróblewski tycz¹cych ochrony tajemnicy pañstwowej i s³u bowej. Bior¹c pod uwagê ca³oœæ stanu prawnego dotycz¹cego ochrony informacji niejawnych (ustawa oraz przepisy wykonawcze), zakres obowi¹zków pe³nomocnika ochrony jest bardzo rozleg³y i obejmuje nastêpuj¹ce zagadnienia dotycz¹ce ochrony informacji niejawnych: ponosi odpowiedzialnoœæ za przestrzeganie przepisów o ochronie informacji, kieruje komórk¹ organizacyjn¹ ds. ochrony informacji niejawnych, zapewnia ochronê informacji niejawnych, zapewnia ochronê systemów i sieci teleinformatycznych oraz ochronê fizyczn¹ jednostki organizacyjnej, kontroluje przestrzeganie przepisów o ochronie informacji niejawnych, przeprowadza okresow¹ kontrolê ewidencji materia³ów i obiegu dokumentów w danej jednostce organizacyjnej, prowadzi na polecenie kierownika jednostki organizacyjnej postêpowania sprawdzaj¹ce oraz szkolenia pracowników w zakresie ochrony informacji niejawnych, opracowuje plan ochrony jednostki organizacyjnej i nadzoruje jego realizacjê. Po zmianie przepisów ustawy w roku 2005 kierownik jednostki organizacyjnej mo e w razie potrzeby powo³aæ zastêpcê pe³nomocnika ochrony. 3. Klasyfikowanie informacji niejawnych. Klauzule tajnoœci Klasyfikowanie informacji niejawnych oznacza przyznanie tym informacjom w sposób wyraÿny jednej z czterech przewidzianych w ustawie klauzul tajnoœci. Klasyfikowanie informacji niejawnej zawartej w materiale, a zw³aszcza utrwalonej w dokumencie, polega na oznaczeniu tego materia³u odpowiedni¹ klauzul¹ tajnoœci 6. Ustawodawca wyró nia cztery rodzaje klauzul informacji niejawnych: œciœle tajne, tajne, poufne, zastrze one. Przy czym informacje niejawne, którym nadana zosta³a klauzula tajnoœci œciœle tajne i tajne, stanowi¹ tajemnicê pañstwow¹, natomiast poufne i zastrze one stanowi¹ tajemnicê s³u bow¹. Informacjami niejawnymi oznaczonymi klauzul¹ œciœle tajne s¹ informacje, których nieuprawnione ujawnienie mog³oby spowodowaæ istotne zagro enie niepodleg³oœci, nienaruszalnoœci terytorium albo polityki zagranicznej lub stosunków miêdzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej albo zagra aæ nieodwracalnymi lub wielkimi stratami interesów obronnoœci, bezpieczeñstwa pañstwa albo naraziæ je na szkodê w wielkich rozmiarach. Klauzul¹ tajne oznaczone s¹ informacje, których nieuprawnione ujawnienie mog³oby spowodowaæ zagro enie miêdzynarodowej pozycji pañstwa, interesów obronnoœci, bezpieczeñstwa pañstwa i obywateli, innych istotnych interesów pañstwa albo naraziæ je na znaczn¹ szkodê. Poufne s¹ informacje, których nieuprawnione ujawnienie nara a³oby na szkodê interes pañstwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli. Natomiast informacje, których nieuprawnione ujawnienie mog³oby spowodowaæ szkodê dla prawnie chronionych interesów obywateli albo jednostki organizacyjnej, oznacza siê klauzul¹ zastrze one. Informacje niejawne stanowi¹ce tajemnicê pañstwow¹ oznaczone klauzul¹ œciœle tajne i tajne znalaz³y siê w za³¹czniku do ustawy o ochronie informacji niejawnych, który zawiera 88 rodzajów informacji zakwalifikowanych przez ustawodawcê jako tajemnica pañstwowa. Do grupy obejmuj¹cej informacje niejawne oznaczone klauzul¹ œciœle tajne zaliczono 29 rodzajów informacji, w grupie informacji niejawnych oznaczonych klauzul¹ tajne znalaz³o siê 59 rodzajów informacji. Pierwotny tekst ustawy z 1999 r. zawiera³ 96 rodzajów informacji niejawnych oznaczonych wy ej wymienionymi klauzulami tajnoœci stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹. W grupie infor- 6 I. Ruszczyk, Instrukcja ochrony informacji niejawnych, Gdañsk 2002, s. 39.

5 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 125 macji niejawnych oznaczonych klauzul¹ tajne rozró niono ogólnie 66 rodzajów informacji ze wzglêdu na obronnoœæ, bezpieczeñstwo pañstwa i porz¹dek publiczny (40 rodzajów), ze wzglêdu na wa ny interes pañstwa (26 rodzajów), obecnie taki podzia³ ju nie wystêpuje. Wœród informacji niejawnych oznaczonych klauzul¹ œciœle tajne ustawodawca umieœci³ 30 rodzajów informacji. Po zmianie ustawy o ochronie informacji niejawnych w roku 2005 liczba rodzajów informacji stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹ zosta³a zmniejszona i wynosi ogó³em 88. Z okreœleniem pewnego rodzaju informacji jako niejawnych stanowi¹cych tajemnicê s³u - bow¹ oznaczonych klauzul¹ poufne lub zastrze one sytuacja jest ca³kowicie inna ni w przypadku tajemnicy pañstwowej. Je eli w wypadku informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹ ustawodawca sporz¹dzi³ wykaz tych informacji bêd¹cy za³¹cznikiem do ustawy, to w przypadku tajemnicy s³u bowej brakuje takiego wykazu. Dana informacja staje siê niejawna wraz z okreœlon¹ klauzul¹ jej tajnoœci, tj. œciœle tajne b¹dÿ tajne, ju przez sam fakt umieszczenia jej w przedmiotowym wykazie. W instrukcji postêpowania z materia³ami niejawnymi 7 Piotr Thiem wskazuje, e materia³y zawieraj¹ce informacje niejawne stanowi¹ce tajemnicê s³u bow¹ oznacza siê klauzul¹ zastrze one, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mog³oby naraziæ na szkodê prawnie chroniony interes obywateli lub jednostki organizacyjnej. W przypadku jednostek organizacyjnych s¹ to informacje maj¹ce bliski zwi¹zek z tajemnic¹ przedsiêbiorstwa, która zosta³a ustanowiona na mocy przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 8. Zwa ywszy, e przepisy ustawy o ochronie informacji niejawnych maj¹ zastosowanie do wielu ró norodnych z punktu widzenia wykonywanych przez nie zadañ podmiotów, tak te i rodzaje informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê s³u bow¹ o klauzuli zastrze one mog¹ byæ ca³kowicie odmienne, np. informacje niejawne wystêpuj¹ce w organach administracji publicznej a informacje wystêpuj¹ce w jednostkach organizacyjnych wykonuj¹cych dzia³alnoœæ gospodarcz¹ czy handlow¹. Wobec tego nie jest chyba mo liwe w sposób kompleksowy opracowanie w formie za³¹cznika do ustawy wykazu informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê s³u bow¹, obowi¹zuj¹cego we wszystkich podmiotach, do których stosuje siê przepisy ustawy o ochronie informacji niejawnych, g³ównie ze wzglêdu na specyfikê i ró norodnoœæ zadañ wykonywanych przez te podmioty. Pe³nomocnik ochrony opracowuj¹cy w danej jednostce organizacyjnej taki wykaz musi g³ównie kierowaæ siê prawnie chronionym interesem tej jednostki. Pod pojêciem oznaczania informacji niejawnych klauzulami tajnoœci nale y rozumieæ umieszczanie klauzul tajnoœci na materia³ach, dokumentach lub innej dokumentacji uznanej za informacje niejawne. Szczegó³owe zagadnienia zwi¹zane z oznaczaniem materia³ów i umieszczaniem klauzul tajnoœci reguluj¹ przepisy rozporz¹dzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 paÿdziernika 2005 r. w sprawie sposobu oznaczania materia³ów, umieszczania na nich klauzul tajnoœci, a tak e zmiany nadanej klauzuli tajnoœci 9. Miejscem przechowywania, wytwarzania, przetwarzania, przekazywania oraz przechowywania dokumentów zawieraj¹cych informacje niejawne jest kancelaria tajna. Jest jednym z wielu elementów ogólnej polityki bezpieczeñstwa informacji niejawnych jednostki organizacyjnej. Wymóg zorganizowania kancelarii tajnej zachodzi w jednostkach organizacyjnych, w których wystêpuj¹ informacje niejawne o klauzuli co najmniej poufne. Obowi¹zek ten nie dotyczy jednak sytuacji, gdy dokumenty oznaczone s¹ klauzul¹ 7 P. T h i e m, Instrukcja postêpowania z materia³ami niejawnymi z komentarzem, Gdañsk 2002, s Dz. U. z 1993 r. Nr 47, poz. 221 z póÿn. zm. 9 Dz. U. z 2005 r. Nr 205, poz

6 126 Zbigniew Wróblewski tajnoœci zastrze one 10. Kwestie zwi¹zane z organizacj¹ i funkcjonowaniem kancelarii tajnych reguluj¹ w szczególnoœci przepisy ustawy o ochronie informacji niejawnych oraz rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 18 paÿdziernika 2005 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania kancelarii tajnych 11. Kancelaria tajna stanowi wyodrêbnion¹ komórkê organizacyjn¹ podleg³¹ bezpoœrednio pe³nomocnikowi ochrony, odpowiedzialn¹ za w³aœciwe rejestrowanie, przechowywanie, obieg i wydawanie dokumentów zawieraj¹cych informacje niejawne stanowi¹ce tajemnicê pañstwow¹ lub s³u bow¹ uprawnionym osobom, natomiast jej obs³uga mo e byæ wykonywana wy³¹cznie przez pracowników pionu ochrony. Za zorganizowanie kancelarii tajnej w danej jednostce organizacyjnej odpowiada pe³nomocnik ochrony, któremu bezpoœrednio podlega kierownik kancelarii tajnej odpowiadaj¹cy za bie ¹cy, codzienny nadzór nad obiegiem dokumentów zawieraj¹cych informacje niejawne. 4. Dostêp do informacji niejawnych. Postêpowanie sprawdzaj¹ce Generalna zasada zwi¹zana z udostêpnianiem informacji niejawnych zawarta jest w art. 3 ustawy o ochronie informacji niejawnych 12, który stanowi, e informacje niejawne mog¹ byæ udostêpniane wy³¹cznie osobie daj¹cej rêkojmiê zachowania tajemnicy i tylko w zakresie niezbêdnym do wykonywania przez tê osobê pracy lub pe³nienia s³u by na zajmowanym stanowisku albo innej pracy zleconej. Przy czym przez rêkojmiê zachowania tajemnicy nale y rozumieæ spe³nienie przez okreœlon¹ osobê ustawowych wymogów zapewniaj¹cych ochronê przed nieuprawnionym ujawnieniem informacji niejawnych. Dopuszczenie do pracy na stanowisku, pe³nienie s³u by lub wykonywanie pracy zleconej, mog¹cej ³¹czyæ siê z dostêpem do informacji niejawnych, stanowi¹cych b¹dÿ to tajemnicê pañstwow¹, b¹dÿ tajemnicê s³u - bow¹, mo e nast¹piæ po spe³nieniu dwóch przes³anek, tj. przeprowadzeniu postêpowania sprawdzaj¹cego wzglêdem osoby ubiegaj¹cej siê o pracê na tym stanowisku oraz po przeszkoleniu tej osoby w zakresie ochrony informacji niejawnych. Postêpowania sprawdzaj¹cego nie przeprowadza siê wobec nastêpuj¹cych osób sprawuj¹cych urz¹d: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Marsza³ka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Marsza³ka Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów. Osoby te zapoznaj¹ siê z przepisami o ochronie informacji niejawnych i sk³adaj¹ oœwiadczenie o znajomoœci tych przepisów. Postêpowania sprawdzaj¹cego nie przeprowadza siê równie wobec: pos³ów i senatorów, cz³onków Rady Ministrów, Pierwszego Prezesa S¹du Najwy szego, Prezesa Naczelnego S¹du Administracyjnego, Prezesa Trybuna³u Konstytucyjnego, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwy szej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, cz³onków Rady Polityki Pieniê nej, cz³onków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Prezesa Instytutu Pamiêci Narodowej Komisji Œcigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, szefów kancelarii: Prezydenta, Sejmu, Senatu Rzeczypospolitej Polskiej i Prezesa Rady Ministrów. Osoby te sk³adaj¹ oœwiadczenie o zapoznaniu siê z przepisami o ochronie informacji niejawnych po odbyciu szkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych. 10 T. Szewc, Ochrona informacji niejawnych. Komentarz, Warszawa 2007, s Dz. U. z 2005 r. Nr 208, poz Tekst jedn., Dz. U. z 2005 r. Nr 196, poz

7 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 127 W stosunku do kandydatów na wymienione stanowiska postêpowanie sprawdzaj¹ce przeprowadza w³aœciwa s³u ba ochrony pañstwa na wniosek organu uprawnionego do powo³ania na to stanowisko. Je eli chodzi o udostêpnianie informacji niejawnych sêdziom, asesorom sêdziowskim oraz prokuratorom i asesorom prokuratorskim, sprawy te s¹ regulowane przez przepisy ustawy o ustroju s¹dów powszechnych, o ustroju s¹dów wojskowych oraz o prokuraturze. Kierownik jednostki organizacyjnej mo e w formie pisemnej wyraziæ zgodê na udostêpnienie informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê s³u bow¹ osobie, wobec której wszczêto zwyk³e postêpowanie sprawdzaj¹ce. W przypadku dostêpu do informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹ zgodê tak¹ wydaje Szef Kancelarii: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejmu, Senatu lub Prezesa Rady Ministrów, minister w³aœciwy do okreœlonego dzia³u administracji rz¹dowej, Prezes Narodowego Banku Polskiego lub kierownik urzêdu centralnego, a w przypadku ich braku w³aœciwa s³u ba ochrony pañstwa. Do pracy lub pe³nienia s³u by na stanowisku lub wykonywania pracy zleconej zwi¹zanej z dostêpem do informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹ nie mog¹ byæ dopuszczone osoby, które nie maj¹ polskiego obywatelstwa, chyba e przepisy ustawy o ochronie informacji niejawnych stanowi¹ inaczej, skazane prawomocnym wyrokiem za przestêpstwo umyœlne œcigane z oskar enia publicznego, tak e pope³nione za granic¹, nie maj¹ poœwiadczenia bezpieczeñstwa. Przeszkolenie z zakresu ochrony informacji niejawnych mo e nast¹piæ po uprzednim sprawdzeniu przeprowadzonym i pozytywnie zakoñczonym postêpowaniem sprawdzaj¹cym. Wykaz stanowisk w administracji rz¹dowej, których zajmowanie wi¹ e siê z dostêpem do informacji niejawnych stanowi za³¹cznik do ustawy o ochronie informacji niejawnych. W przypadku wystêpowania w danej jednostce organizacyjnej informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê s³u bow¹ wykaz stanowisk, których zajmowanie lub wykonywanie wi¹ e siê z dostêpem do tajemnicy s³u bowej, okreœla kierownik danej jednostki organizacyjnej. W tej sytuacji okreœlenie takich wykazów nastêpuje przy uwzglêdnieniu specyfiki dzia³alnoœci danej jednostki organizacyjnej, a co za tym idzie, wyodrêbnienia z tej dzia³alnoœci takich rodzajów spraw, które zostan¹ sklasyfikowane jako informacje niejawne stanowi¹ce tajemnicê s³u bow¹ z nadaniem im odpowiednio klauzul tajnoœci, tj. zastrze one b¹dÿ poufne. Celem szkolenia w zakresie ochrony tajemnicy pañstwowej lub s³u bowej jest zapoznanie kandydata do objêcia stanowiska z nastêpuj¹cymi sprawami z zakresu ochrony informacji niejawnych: zagro eniami ze strony obcych s³u b specjalnych, których dzia³ania skierowane s¹ przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej oraz pañstwom sojuszniczym, zagro eniami ze strony organizacji terrorystycznych, zasadami ochrony informacji niejawnych w zakresie niezbêdnym do wykonywania pracy lub pe³nienia s³u by, sposobami ochrony informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹ oraz postêpowania w sytuacjach zagro enia dla takich informacji lub w przypadku ich ujawnienia, odpowiedzialnoœci¹ karn¹, dyscyplinarn¹ i s³u - bow¹ za naruszenie przepisów o ochronie informacji niejawnych. Szkolenie w zakresie ochrony informacji niejawnych przeprowadzaj¹ funkcjonariusze i o³nierze s³u b ochrony pañstwa lub pe³nomocnicy ochrony w stosunku do osób zatrudnionych lub pe³ni¹cych s³u bê w jednostkach organizacyjnych. Po przeprowadzeniu szkolenia osobie przeszkolonej wydaje siê zaœwiadczenie stwierdzaj¹ce odbycie przeszkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych. Postêpowanie sprawdzaj¹ce ma na celu ustalenie, czy osoba, której maj¹ byæ udostêpnione informacje niejawne stanowi¹ce tajemnicê pañstwow¹ lub s³u bow¹, daje rêkojmiê zachowania tajemnicy, tj. spe³nia ustawowe wymogi zapewnienia ochrony informacji niejaw-

8 128 Zbigniew Wróblewski nych przed ich nieuprawnym ujawnieniem, czyli tzw. wiedzy koniecznej 13. W jego trakcie ustala siê, czy istniej¹ w¹tpliwoœci dotycz¹ce uczestnictwa, wspó³pracy b¹dÿ prowadzenia przez osobê sprawdzan¹ dzia³alnoœci szpiegowskiej, terrorystycznej, sabota owej lub innej wymienionej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, ukrywania lub œwiadomego podawania niezgodnego z prawem danych maj¹cych znaczenie dla informacji niejawnych, przestrzegania porz¹dku konstytucyjnego RP, jak te w¹tpliwoœci odnoœnie do zagro enia osoby sprawdzanej ze strony obcych s³u b specjalnych, w³aœciwego postêpowania z informacjami niejawnymi, ró nic miêdzy poziomem ycia a uzyskanymi przez osobê sprawdzan¹ dochodami, ewentualnych informacji o chorobie psychicznej lub innych zaburzeniowych czynnoœci psychicznych ograniczaj¹cych sprawnoœæ psychiczn¹, zwi¹zane z uzale nieniem od alkoholu lub narkotyków. Ustawa wyró nia trzy rodzaje postêpowañ sprawdzaj¹cych: zwyk³e przy obsadzie stanowisk i pracach zwi¹zanych z dostêpem do informacji niejawnych oznaczonych klauzul¹ zastrze one i poufne, poszerzone przy obsadzie stanowisk i pracach zwi¹zanych z dostêpem do informacji niejawnych oznaczonych klauzul¹ tajne oraz specjalne przy obsadzie stanowisk i pracach zwi¹zanych z dostêpem do informacji niejawnych oznaczonych klauzul¹ œciœle tajne. W zwi¹zku ze zmian¹ przepisów ustawy dokonan¹ w 2005 r. odnoœnie postêpowania sprawdzaj¹cego ustawodawca wprowadzi³ dwie nowe instytucje prawne, a mianowicie zawieszenie i umorzenie tego postêpowania. Wprowadzenie zmian w procedurze sprawdzaj¹cej uwzglêdni³o kilkuletnie doœwiadczenia obowi¹zywania ustawy, a dzia³ania takie s¹ mo liwe w przypadku zaistnienia okolicznoœci utrudniaj¹cych lub uniemo liwiaj¹cych jej kontynuowanie. Postêpowanie sprawdzaj¹ce przeprowadzaj¹ nastêpuj¹ce podmioty: S³u ba Kontrwywiadu Wojskowego w sytuacji ubiegania siê danej osoby o zajmowanie stanowiska lub wykonywania pracy zleconej zwi¹zanej z obronnoœci¹ pañstwa, tj. w stosunku do o³nierzy s³u by czynnej i pracowników wojska, w wojskowych organach ochrony prawa i wojskowych organach porz¹dkowych, w przedsiêbiorstwach i jednostkach naukowych lub badawczo-rozwojowych oraz innych jednostkach organizacyjnych, dla których organem za³o ycielskim jest Minister Obrony Narodowej, lub zajmuj¹cych siê obrotem wyrobami, technologiami i licencjami objêtymi tajemnic¹ pañstwow¹ ze wzglêdu na obronnoœæ pañstwa; Agencja Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego w innych sprawach ni wy ej wymienione; pe³nomocnicy ochrony w przypadku zwyk³ych postêpowañ sprawdzaj¹cych. Postêpowanie sprawdzaj¹ce mo na zawiesiæ w przypadku: d³ugotrwa³ej choroby osoby sprawdzanej, uniemo liwiaj¹cej skuteczne przeprowadzenie postêpowania sprawdzaj¹cego; wszczêcia przeciwko osobie sprawdzanej postêpowania karnego w sprawie o przestêpstwo skarbowe, umyœlne, œcigane z oskar enia publicznego; wyjazdu osoby sprawdzanej za granicê na okres przekraczaj¹cy 30 dni. Zawieszone postêpowanie sprawdzaj¹ce podejmuje siê po uzyskaniu informacji o ustaniu przyczyny bêd¹cej do jego zawieszenia. O fakcie tym pe³nomocnik ochrony lub s³u ba ochrony pañstwa zawiadamiaj¹ wnioskodawcê i osobê sprawdzan¹. Przepisy ustawy nie wskazuj¹ formy, w jakiej zawieszenie lub podjêcie zawieszonego postêpowania nastêpuje, a w zwi¹zku z tym nie uwzglêdniaj¹ adnych œrodków zaskar enia w tej kwestii. Ta sytuacja dotyczy tak e instytucji umorzenia postêpowania sprawdzaj¹cego, które mo e nast¹piæ w przypadku: œmierci osoby sprawdzanej, rezygnacji osoby sprawdzanej z ubiegania siê lub zajmowania stanowiska czy wykonywania prac ³¹cz¹cych siê z dostêpem do informacji nie- 13 B. Jakubas, M. Ryszkowski, Ochrona informacji niejawnych, Warszawa 2001, s. 39.

9 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 129 jawnych, odst¹pienia przez kierownika jednostki organizacyjnej od zamiaru obsadzenia osoby sprawdzanej na stanowisku lub zlecenia jej prac zwi¹zanych z dostêpem do informacji niejawnych. W przypadku umorzenia postêpowania sprawdzaj¹cego s³u ba ochrony pañstwa lub pe³nomocnik ochrony zawiadamiaj¹ o tym fakcie wnioskodawcê, a w przypadku umorzenia postêpowania w razie rezygnacji danej osoby lub odst¹pienia przez kierownika jednostki organizacyjnej od obsady stanowiska lub zlecenia pracy osobê sprawdzan¹. Bardzo wa nym elementem postêpowania sprawdzaj¹cego jest wype³nienie przez osobê, która ma byæ poddana temu postêpowaniu, dokumentu zwanego ankiet¹ bezpieczeñstwa osobowego. Ankietê tak¹ wype³niaj¹ osoby objête postêpowaniem sprawdzaj¹cym w zwi¹zku z dostêpem do informacji niejawnych oznaczonych klauzul¹ zastrze one, poufne, tajne i œciœle tajne. S¹ to wiêc osoby, które maj¹ dostêp do tajemnicy pañstwowej i s³u bowej. Ankieta bezpieczeñstwa osobowego ma na celu ustalenie, czy osoba poddana postêpowaniu sprawdzaj¹cemu daje rêkojmiê zachowania tajemnicy, oraz ma s³u yæ wy³¹cznie ochronie bezpieczeñstwa narodowego przed zagro eniami ze strony obcych s³u b specjalnych, ugrupowañ terrorystycznych lub grup przestêpczych. Z chwil¹ wejœcia w ycie przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych dnia 1 marca 1999 r. obowi¹zywa³ jeden wzór ankiety bezpieczeñstwa osobowego. Obowi¹zek jej wype³nienia mia³y wszystkie osoby sprawdzane niezale nie od rodzaju przeprowadzonego postêpowania sprawdzaj¹cego. Ankieta powinna byæ wype³niona pismem drukowanym, w miarê mo noœci pismem na maszynie, podpisana przez: osobê, która j¹ wype³ni³a, kierownika jednostki organizacyjnej, pe³nomocnika ds. ochrony informacji niejawnych wraz z podaniem miejscowoœci i daty jej wype³nienia oraz ostemplowana. Po nowelizacji ustawy o ochronie informacji niejawnych w za³¹czniku nr 2 do ustawy znajduj¹ siê trzy wzory ankiet bezpieczeñstwa osobowego przeznaczone dla osób podlegaj¹cych postêpowaniu sprawdzaj¹cemu zwyk³emu, poszerzonemu i specjalnemu. Zasadnicze zmiany ankiety poprzednio obowi¹zuj¹cej polega³y na konstruowaniu ankiety w taki sposób, aby wyeliminowaæ z niej elementy, które w danym postêpowaniu sprawdzaj¹cym s¹ zbêdne. Zwyk³e postêpowanie sprawdzaj¹ce prowadzone jest w stosunku do osoby ubiegaj¹cej siê o pracê na stanowisku lub wykonywanie prac zleconych, z którymi wi¹ e siê dostêp do informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê s³u bow¹, bêd¹ to wiêc informacje oznaczone klauzul¹ zastrze one lub poufne. Postêpowanie to prowadzone jest przez pe³nomocnika ds. ochrony informacji niejawnych, a jego wszczêcie nastêpuje na pisemne polecenie kierownika jednostki organizacyjnej. Po otrzymaniu polecenia pe³nomocnik ochrony informuje osobê, która ma byæ poddana procedurze sprawdzaj¹cej o tym fakcie, przekazuj¹c jej do wype³nienia ankietê bezpieczeñstwa osobowego. Podpisuj¹c ankietê, osoba sprawdzana wyra a zgodê na przeprowadzenie wobec niej czynnoœci przewidzianych w ustawie. Podczas trwaj¹cego postêpowania sprawdzaj¹cego osoba sprawdzana w ka dym czasie w formie pisemnej mo e wycofaæ swoj¹ zgodê na dalsze prowadzenie postêpowania sprawdzaj¹cego lub odmówiæ poddania siê okreœlonym czynnoœciom procedury (np. poddaniu siê badaniu lekarskiemu w zwi¹zku z podejrzeniem zaburzeñ psychicznych). Fakt taki jest jednoznaczny z rezygnacj¹ z kandydowania do obsady stanowiska lub ubiegania siê o wykonywanie pracy zwi¹zanej z dostêpem do informacji niejawnych, a sytuacja taka dotyczy wszystkich rodzajów postêpowañ sprawdzaj¹cych. Zwyk³e postêpowanie sprawdzaj¹ce obejmuje sprawdzenie w niezbêdnym zakresie danych zawartych w ankiecie wype³nionej i podpisanej przez osobê sprawdzan¹, w ewidencjach, rejestrach i kartotekach, w szczególnoœci w Krajowym Rejestrze Karnym oraz Centralnym Zarz¹dzie S³u by Wiêziennej. Ponadto obejmuje sprawdzenie na pisemny wniosek pe³nomocnika ochrony skierowany do w³aœciwej s³u by ochrony pañstwa danych znajduj¹cych siê w ewidencjach i kartotekach powszechnie

10 130 Zbigniew Wróblewski niedostêpnych, je eli osoba sprawdzana ubiega siê o uzyskanie dostêpu do informacji niejawnych oznaczonych klauzul¹ poufne. W³aœciwa s³u ba ochrony pañstwa przekazuje pe³nomocnikowi ochrony w formie pisemnej informacjê o danej osobie. Je eli jest to konieczne w zwi¹zku z uzyskanymi informacjami, podmiot prowadz¹cy postêpowanie sprawdzaj¹ce mo e przeprowadziæ z osob¹ sprawdzan¹ rozmowê wyjaœniaj¹c¹ nieœcis³oœci lub sprzecznoœci zawarte w uzyskanych informacjach. Postêpowanie sprawdzaj¹ce przeprowadza pe³nomocnik ochrony na pisemne polecenie kierownika jednostki organizacyjnej lub w³aœciwa s³u ba ochrony pañstwa wobec kandydatów na pe³nomocników ochrony na pisemny wniosek osoby upowa nionej do obsady stanowiska. Zwyk³e postêpowanie sprawdzaj¹ce powinno byæ zakoñczone przed up³ywem dwóch miesiêcy od daty pisemnego polecenia przeprowadzenia tego postêpowania lub z³o enia wniosku wraz z wype³nion¹ ankiet¹. Poszerzone postêpowanie sprawdzaj¹ce przeprowadza siê w stosunku do osób, które ubiegaj¹ siê o zajmowanie stanowisk lub wykonywanie prac zleconych zwi¹zanych z dostêpem do informacji niejawnych, stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹, oznaczonych klauzul¹ tajne. Poszerzone postêpowanie sprawdzaj¹ce przeprowadza w³aœciwa s³u ba ochrony pañstwa na pisemny wniosek osoby upowa nionej do obsady stanowiska. Podjêcie czynnoœci sprawdzaj¹cych przez w³aœciw¹ s³u bê ochrony pañstwa wobec osoby sprawdzanej wymaga uzyskania jej pisemnej zgody. Poszerzone postêpowanie sprawdzaj¹ce obejmuje przeprowadzenie nastêpuj¹cych czynnoœci: sprawdzenie w niezbêdnym zakresie danych zawartych w ankiecie wype³nionej przez osobê sprawdzan¹, w ewidencjach, rejestrach i kartotekach, a w szczególnoœci w Krajowym Rejestrze Karnym oraz Centralnym Zarz¹dzie S³u by Wiêziennej; przeprowadzenie z osob¹ sprawdzan¹ rozmowy, je eli potrzeba taka zachodzi w zwi¹zku z uzyskanymi informacjami; sprawdzenie danych zawartych w ankiecie w ewidencjach i kartotekach niedostêpnych powszechnie; przeprowadzenie w miejscu zamieszkania osoby sprawdzanej wywiadu, je eli jest to konieczne do potwierdzenia danych zawartych w ankiecie; przeprowadzenie rozmowy z prze³o onymi osoby sprawdzanej, je eli taka koniecznoœæ zachodzi na podstawie uzyskanych informacji; sprawdzenie w uzasadnionych przypadkach stanu i obrotów na rachunku bankowym osoby sprawdzanej na podstawie przepisów prawa bankowego. W sytuacji gdy w toku poszerzonego postêpowania sprawdzaj¹cego (dotyczy to równie postêpowania specjalnego) wyst¹pi¹ w¹tpliwoœci co do tego, e osoba sprawdzana daje rêkojmiê zachowania tajemnicy, s³u ba ochrony pañstwa zapewnia tej osobie mo liwoœæ osobistego ustosunkowania siê w toku wys³uchania do kwestii powoduj¹cych te w¹tpliwoœci. Na wys³uchanie osoba sprawdzana mo e stawiæ siê z pe³nomocnikiem ochrony. Sytuacja taka nie dotyczy przypadków, w których przeprowadzenie wys³uchania mog³oby naruszyæ zasady ochrony informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹. Poszerzone postêpowanie sprawdzaj¹ce powinno byæ zakoñczone przed up³ywem dwu miesiêcy od daty z³o enia wniosku o jego przeprowadzenie. Specjalne postêpowanie sprawdzaj¹ce przeprowadza siê przy obsadzie stanowisk lub pracach zwi¹zanych z dostêpem do informacji niejawnych oznaczonych klauzul¹ œciœle tajne. Postêpowanie specjalne prowadzone jest przez w³aœciw¹ s³u bê ochrony pañstwa na pisemny wniosek osoby upowa nionej do obsady stanowiska. W toku przedmiotowego postêpowania podmiot je prowadz¹cy dokonuje tych samych czynnoœci sprawdzaj¹cych jak te, które przeprowadzane s¹ w stosunku do osoby sprawdzanej w postêpowaniu zwyk³ym i poszerzonym. Ponadto przeprowadza siê rozmowê z osob¹ sprawdzan¹ oraz trzema osobami wskazanymi przez tê osobê w ankiecie bezpieczeñstwa w celu potwierdzenia jej to samoœci oraz innych informacji maj¹cych wp³yw na wynik postêpowania sprawdzaj¹cego, a zwi¹zanych z t¹ osob¹. Specjalne postêpowanie sprawdzaj¹ce powinno zakoñczyæ siê przed up³y-

11 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 131 wem trzech miesiêcy od daty z³o enia wniosku o jego przeprowadzenie wraz z wype³nion¹ przez dan¹ osobê ankiet¹ bezpieczeñstwa. W przypadku pozytywnego dla osoby sprawdzanej zakoñczenia postêpowania sprawdzaj¹cego, to jest uznania, e w œwietle dokonanych ustaleñ nie ma adnych w¹tpliwoœci, czy osoba ta daje rêkojmiê zachowania tajemnicy, s³u ba ochrony pañstwa lub pe³nomocnik ochrony wydaj¹ poœwiadczenie bezpieczeñstwa. Dokument ten upowa nia dan¹ osobê do dostêpu do informacji niejawnych o klauzuli w nim okreœlonej, a tak e do informacji oznaczonych klauzulami ni szymi w zakresie niezbêdnym zwi¹zanym z zajmowanym stanowiskiem lub wykonywania okreœlonej pracy zleconej. Wydanie poœwiadczenia bezpieczeñstwa, np. do klauzuli tajne, wcale nie oznacza, e dana osoba uzyska³a dostêp do wszelkich informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹, a jedynie do tych informacji, które bêd¹ jej niezbêdne do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku lub wykonywania okreœlonej pracy zleconej. Poœwiadczenie bezpieczeñstwa powinno zawieraæ podstawê prawn¹, wskazanie wnioskodawcy postêpowania sprawdzaj¹cego, okreœlenie s³u by ochrony pañstwa lub pe³nomocnika ochrony, który przeprowadzi³ postêpowanie sprawdzaj¹ce, datê i miejsce wydania, imiê, nazwisko i datê urodzenia osoby sprawdzanej, rodzaj przeprowadzonego postêpowania sprawdzaj¹cego ze wskazaniem klauzuli informacji niejawnych, do których osoba ta ma mieæ dostêp, oraz termin jego wa noœci. Poœwiadczenie zaopatruje siê tak e w imienn¹ pieczêæ i czytelny podpis upowa nionego o³nierza lub funkcjonariusza s³u by ochrony pañstwa lub pe³nomocnika ochrony, wydaje je siê na czas okreœlony w zale noœci od rodzaju klauzuli informacji niejawnych, i tak: przy klauzuli: poufne i zastrze one na 10 lat, tajne na 7 lat, œciœle tajne na 5 lat. Niew¹tpliwie poœwiadczenie bezpieczeñstwa jest aktem administracyjnym, w znaczeniu sformalizowanego objawu woli organu administracyjnego skierowanego do zindywidualizowanego adresata, wywo³uj¹cym skutki prawne w sferze prawa administracyjnego 14. Gdy w trakcie postêpowania sprawdzaj¹cego dojdzie do stwierdzenia na podstawie ustawowych przes³anek, e osoba sprawdzana nie daje rêkojmi zachowania tajemnicy, podmiot prowadz¹cy postêpowanie wydaje decyzjê o odmowie wydania poœwiadczenia bezpieczeñstwa. Podstaw¹ do wydania takiej decyzji mog¹ byæ nastêpuj¹ce przes³anki: œwiadome podanie przez osobê sprawdzan¹ w toku postêpowania sprawdzaj¹cego nieprawdziwych informacji, uczestnictwo, wspó³praca lub popieranie dzia³alnoœci szpiegowskiej, skazanie osoby sprawdzanej prawomocnym wyrokiem za przestêpstwo umyœlne œcigane z oskar enia publicznego, nieprzestrzeganie porz¹dku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, zagro enie osoby sprawdzanej ze strony obcych s³u b specjalnych w postaci prób werbunku lub nawi¹zania z ni¹ kontaktu, informacje o chorobie psychicznej lub innych zak³óceniach czynnoœci psychicznych mog¹cych negatywnie wp³ywaæ na zdolnoœæ osoby sprawdzanej do zajmowania stanowiska lub wykonywania prac zwi¹zanych z dostêpem do informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹, wyraÿna ró nica miêdzy poziomem ycia osoby sprawdzanej a uzyskiwanymi przez ni¹ dochodami, uzale nienie od alkoholu lub narkotyków. Przes³anki wydania decyzji o cofniêciu poœwiadczenia bezpieczeñstwa s¹ podobne. Decyzja o odmowie wydania poœwiadczenia bezpieczeñstwa powinna zawieraæ takie same elementy jak poœwiadczenie bezpieczeñstwa oraz uzasadnienie faktyczne i prawne. Od uzasadnienia faktycznego mo na odst¹piæ lub je ograniczyæ w zakresie, w jakim udostêpnienie informacji osobie sprawdzanej mog³oby spowodowaæ istotne zagro enie podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej, dotycz¹cych porz¹dku publicznego, 14 J. B o æ (red.), Prawo administracyjne, Kolonia Limited 2007, s. 320.

12 132 Zbigniew Wróblewski obronnoœci, bezpieczeñstwa, stosunków miêdzynarodowych lub gospodarczych pañstwa. Zarówno decyzje te, jak i poœwiadczenie bezpieczeñstwa zawieraj¹ elementy w³aœciwe aktom administracyjnym wydawanym w postêpowaniu administracyjnym. S¹ to z pewnoœci¹ decyzje administracyjne w rozumieniu kwalifikowanych aktów prawnych wydawanych na podstawie obowi¹zuj¹cych przepisów prawa, rozstrzygaj¹cych konkretn¹ sprawê co do konkretnej osoby, wydawane w postêpowaniu o prawnie unormowanej procedurze Postêpowanie odwo³awczo-skargowe Na podstawie art. 1 pkt 20 ustawy z dnia 3 lutego 2001 r. o zmianie ustawy o ochronie informacji niejawnych 16 wprowadzony zosta³ rozdzia³ 5a, z moc¹ obowi¹zuj¹c¹ od dnia 1 lutego 2001 r., który w ca³oœci normuje postêpowanie odwo³awcze i skargowe w przypadku odmowy wydania osobie sprawdzanej poœwiadczenia bezpieczeñstwa lub jego cofniêcia. W przeciwieñstwie do poprzednio obowi¹zuj¹cego stanu prawnego po nowelizacji ustawy osobie sprawdzanej w przypadku wydania jej negatywnego rozstrzygniêcia w zakresie dostêpu do informacji niejawnych przys³uguj¹ œrodki zaskar enia na wzór tych, które wystêpuj¹ w postêpowaniu administracyjnym czy s¹dowo-administracyjnym, choæ ustawodawca w adnym z przepisów rozdzia³u 5a nie odnosi siê do kodeksu postêpowania administracyjnego z uwagi na specyfikê procedur zwi¹zanych z ochron¹ informacji niejawnych. I tak: osoba, w stosunku do której w³aœciwa s³u ba ochrony pañstwa wyda³a decyzjê o odmowie wydania poœwiadczenia bezpieczeñstwa lub decyzjê o jego cofniêciu, mo e z³o yæ odwo³anie do Prezesa Rady Ministrów. Odwo³anie wnosi siê w terminie 14 dni od dnia dorêczenia osobie sprawdzanej przedmiotowej decyzji za poœrednictwem w³aœciwej s³u by ochrony pañstwa. Odwo³anie nie wymaga uzasadnienia. Jest to wiêc sytuacja podobna do wniesienia odwo³ania na gruncie przepisów postêpowania administracyjnego. S³u ba ochrony pañstwa obowi¹zana jest w terminie 14 dni od dnia otrzymania odwo³ania przes³aæ je wraz z aktami sprawy Prezesowi Rady Ministrów. Rozpatrzenie odwo³ania powinno nast¹piæ nie póÿniej ni w ci¹gu trzech miesiêcy od dnia otrzymania odwo³ania. Wniesienie odwo³ania do Prezesa Rady Ministrów nastêpuje wtedy, gdy postêpowanie sprawdzaj¹ce przeprowadza w³aœciwa s³u ba ochrony pañstwa. Bêdzie to wiêc postêpowanie poszerzone lub specjalne. Natomiast w sytuacji przeprowadzenia zwyk³ego postêpowania sprawdzaj¹cego przez pe³nomocnika ochrony, zakoñczonego wydaniem decyzji o odmowie wydania poœwiadczenia bezpieczeñstwa b¹dÿ decyzji o jego cofniêciu, osobie sprawdzanej przys³uguje odwo³anie do Szefa Agencji Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego lub Szefa S³u by Kontrwywiadu Wojskowego za poœrednictwem pe³nomocnika ochrony. Do postêpowania odwo³awczego przed wymienionymi podmiotami stosuje siê przepisy ustawy dotycz¹ce postêpowania przed Prezesem Rady Ministrów. W przypadku uchybienia terminu co do wniesienia odwo³ania lub niedopuszczalnoœci jego wniesienia Prezes Rady Ministrów wydaje w tych sprawach postanowienie, które jest ostateczne. Postanowienie to powinno zawieraæ w szczególnoœci datê jego wydania, oznaczenie osoby sprawdzanej, powo³anie podstawy prawnej, rozstrzygniêcie oraz uzasadnienie faktyczne i prawne. Musi zawieraæ te 15 B. Adamiak, J. Borkowski, Postêpowanie administracyjne i s¹dowo-administracyjne, Warszawa 2003, s Dz. U. z 2001 r. Nr 22, poz. 247.

13 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 133 pouczenie o dopuszczalnoœci i terminie wniesienia skargi do s¹du administracyjnego. W toku prowadzonego postêpowania odwo³awczego Prezes Rady Ministrów mo e na ¹danie osoby sprawdzanej lub z urzêdu zleciæ s³u bie ochrony pañstwa przeprowadzenie dodatkowych czynnoœci w celu uzupe³nienia dowodów i materia³ów w postêpowaniu sprawdzaj¹cym. W przypadku œmierci osoby sprawdzanej lub cofniêcia odwo³ania przez osobê sprawdzan¹ postêpowanie odwo³awcze zostaje umorzone, jednak e Prezes Rady Ministrów nie uwzglêdni cofniêcia odwo³ania, je eli prowadzi³oby to do naruszaj¹cego prawo lub interes bezpieczeñstwa pañstwa utrzymania w mocy decyzji o odmowie wydania poœwiadczenia bezpieczeñstwa. Po przeprowadzeniu postêpowania odwo³awczego Prezes Rady Ministrów wydaje decyzjê utrzymuj¹c¹ w mocy decyzjê o odmowie wydania poœwiadczenia bezpieczeñstwa lub decyzjê o cofniêciu poœwiadczenia bezpieczeñstwa, uchylaj¹c¹ decyzjê o odmowie wydania poœwiadczenia bezpieczeñstwa, i nakazuje s³u bie ochrony pañstwa wydanie poœwiadczenia bezpieczeñstwa albo uchylaj¹c¹ decyzjê o cofniêciu poœwiadczenia bezpieczeñstwa. Prezes Rady Ministrów, wydaj¹c jedn¹ z wymienionych decyzji, mo e odst¹piæ od uzasadnienia faktycznego decyzji lub ograniczyæ je w takim zakresie, w jakim udostêpnienie informacji osobie sprawdzanej mog³oby spowodowaæ istotne zagro enie podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej dotycz¹cych porz¹dku publicznego, obronnoœci, bezpieczeñstwa stosunków miêdzynarodowych lub gospodarczych pañstwa. Po zakoñczonym postêpowaniu odwo³awczym i wydaniu rozstrzygniêcia zwraca siê akta dotycz¹ce postêpowania sprawdzaj¹cego w³aœciwej s³u bie ochrony pañstwa. Decyzje i postanowienia dorêcza siê osobie sprawdzanej i w³aœciwej s³u bie ochrony pañstwa na piœmie, zawiadamiaj¹c o rozstrzygniêciu zawartym w decyzji lub postanowieniu osobê upowa nion¹ do obsady stanowiska. Jak podano wy ej, taki tok postêpowania odwo³awczego, który obowi¹zuje przed Prezesem Rady Ministrów, obowi¹zuje przed Szefem ABW i SKW w przypadku przeprowadzenia zwyk³ego postêpowania sprawdzaj¹cego przez pe³nomocnika ochrony i zakoñczonego wydaniem niekorzystnego dla osoby sprawdzanej rozstrzygniêcia lub wydania decyzji o cofniêciu poœwiadczenia bezpieczeñstwa. Wydanie przez wymienione organy odwo³awcze negatywnej dla osoby sprawdzanej decyzji koñcz¹cej postêpowanie odwo³awcze nie wyczerpuje jeszcze œrodków zaskar enia przys³uguj¹cych jej na gruncie przepisów znowelizowanej ustawy o ochronie informacji niejawnych. Osobie, wobec której w wyniku przeprowadzonego postêpowania odwo³awczego utrzymano w mocy decyzjê o odmowie wydania poœwiadczenia bezpieczeñstwa b¹dÿ decyzjê o cofniêciu poœwiadczenia bezpieczeñstwa lub wydano postanowienie o niedopuszczalnoœci odwo³ania oraz uchybieniu terminu do wniesienia odwo³ania, s³u y skarga do s¹du administracyjnego w terminie 30 dni od dnia dorêczenia jej decyzji lub postanowienia. W kwestii terminu wniesienia skargi stosuje siê przepis art. 53 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postêpowaniu przed s¹dami administracyjnymi 17. Wobec faktu, e zarówno Prezes Rady Ministrów, jak i Szef Agencji Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego maj¹ siedzibê w Warszawie, zgodnie z w³aœciwoœci¹ terytorialn¹ s¹dem w³aœciwym do rozpatrzenia skargi jest Wojewódzki S¹d Administracyjny w Warszawie. S¹d administracyjny rozpoznaje skargê na posiedzeniu niejawnym. Wydany na posiedzeniu niejawnym wyrok uzasadnia siê tylko w przypadku uwzglêdnienia skargi. Odpis wyroku z uzasadnieniem dorêcza siê tylko w³aœciwej s³u - bie ochrony pañstwa, osobie skar ¹cej i osobie upowa nionej do obsady stanowiska dorêcza siê odpis wyroku. Po wydaniu wyroku s¹d administracyjny zwraca niezw³ocznie w³aœciwej 17 Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz z póÿn. zm.

14 134 Zbigniew Wróblewski s³u bie ochrony pañstwa akta postêpowania sprawdzaj¹cego. Od wyroku wydanego przez Wojewódzki S¹d Administracyjny lub postanowienia koñcz¹cego postêpowanie w sprawie przys³uguje osobie sprawdzanej prawo do wniesienia skargi kasacyjnej do Naczelnego S¹du Administracyjnego. Przedmiotow¹ skargê mo e równie wnieœæ prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich. Skarga powinna byæ sporz¹dzona przez adwokata lub radcê prawnego. Wnosi siê j¹ do s¹du, który wyda³ zaskar ony wyrok lub postanowienie, w terminie 30 dni od dnia dorêczenia odpisu orzeczenia osobie sprawdzanej. Tryb rozpoznania skargi przez Naczelny S¹d Administracyjny odbywa siê w sposób podobny jak tryb jej rozpoznania przez Wojewódzki S¹d Administracyjny w Warszawie. Podkreœliæ nale y tutaj, e w wyniku zmiany ustawy o ochronie informacji niejawnych w zakresie wprowadzenia przepisów reguluj¹cych postêpowanie odwo³awcze i skargowe, w przeciwieñstwie do stanu prawnego obowi¹zuj¹cego przed jej zmian¹, obecnie w celu dochodzenia swoich praw osoba sprawdzana w przypadku wydania w stosunku do niej negatywnego rozstrzygniêcia koñcz¹cego postêpowanie sprawdzaj¹ce korzystaæ mo e z szeregu œrodków zaskar enia na drodze postêpowania odwo- ³awczego i s¹dowo-administracyjnego. 6. Bezpieczeñstwo systemów i sieci teleinformatycznych. Polityka bezpieczeñstwa informacji. Bezpieczeñstwo przemys³owe Bezpieczeñstwo systemów i sieci teleinformatycznych to bardzo wa ny element ochrony informacji niejawnych, albowiem w wiêkszoœci przypadków informacje te s¹ wytwarzane, przetwarzane, przechowywane lub przekazywane na noœnikach elektronicznych. Bezpieczeñstwo teleinformatyczne zapewnia siê, chroni¹c przed utrat¹ w³aœciwoœci informacje niejawne przetwarzane w wymienionych sieciach i systemach gwarantuj¹cych to bezpieczeñstwo, w szczególnoœci przed utrat¹ poufnoœci, dostêpnoœci i integralnoœci. Kwestie zwi¹zane z bezpieczeñstwem teleinformatycznym informacji niejawnych reguluj¹ zarówno przepisy ustawy o ochronie informacji niejawnych, jak i rozporz¹dzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie podstawowych wymagañ bezpieczeñstwa teleinformatycznego 18. Odpowiedzialnoœæ za organizacjê bezpieczeñstwa teleinformatycznego w danej jednostce organizacyjnej ponosi jej kierownik, który w tym zakresie jest obowi¹zany zapewniæ opracowanie dokumentacji bezpieczeñstwa teleinformatycznego, realizacjê ochrony fizycznej, elektromagnetycznej i kryptograficznej systemu lub sieci teleinformatycznej, niezawodnoœæ transmisji oraz kontrolê dostêpu do urz¹dzeñ systemu lub sieci teleinformatycznej, a tak e dokonaæ analizy stanu bezpieczeñstwa teleinformatycznego oraz zapewniæ usuniêcie stwierdzonych nieprawid³owoœci; osobom uprawnionym do pracy w systemie lub sieci teleinformatycznej zorganizowaæ przeszkolenia z zakresu bezpieczeñstwa teleinformatycznego, zawiadomiæ w³aœciw¹ s³u bê ochrony pañstwa o zaistnia³ym incydencie bezpieczeñstwa teleinformatycznego dotycz¹cym informacji niejawnych oznaczonych klauzul¹ co najmniej poufne. Budowa systemu zabezpieczeñ, z³o onego z wielu ró nych elementów, zapewniaj¹cego ochronê informacji niejawnych, wymaga tak e wdro enia okreœlonych rozwi¹zañ organizacyjnych zapewniaj¹cych bezpieczeñstwo tych informacji oraz jasne rozgraniczenie kompetencji i obowi¹zków osób za nie odpowiedzialnych. St¹d te kierownik jednostki organizacyj- 18 Dz. U. z 2005 r. Nr 171, poz

15 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 135 nej powinien wyznaczyæ osobê lub zespó³ osób pe³ni¹cych funkcjê administratora systemu odpowiedzialnego za przestrzeganie zasad i wymagañ bezpieczeñstwa systemów i sieci teleinformatycznych, pracownika pionu ochrony pe³ni¹cego funkcjê inspektora bezpieczeñstwa teleinformatycznego, odpowiedzialnego za bie ¹c¹ kontrolê zgodnoœci funkcjonowania systemu ze szczególnymi wymaganiami bezpieczeñstwa. Polityka bezpieczeñstwa to zestaw praw, regu³ i praktycznych doœwiadczeñ reguluj¹cych sposób zarz¹dzania, ochrony i dystrybucji informacji wra liwej wewn¹trz okreœlonego systemu, którego celem jest osi¹gniêcie bezpieczeñstwa informacji na wszystkich poziomach i w ka - dej fazie ycia systemu 19. Obowi¹zek opracowania przez kierownika jednostki organizacyjnej dokumentu szczególnych wymagañ bezpieczeñstwa systemu lub sieci teleinformatycznej wynika z przepisu art. 61 ustawy o ochronie informacji niejawnych 20. Dokument ten powinien byæ sporz¹dzony w formie pisemnej i zawieraæ: szczegó³y budowy systemu teleinformatycznego wykorzystywanego do przetwarzania dokumentów zawieraj¹cych informacje niejawne, opis zastosowanych w tym systemie zabezpieczeñ programowych, elektromagnetycznych i kryptograficznych, plan wykonywania kopii bezpieczeñstwa systemu, plan rozmieszczenia systemu wraz z opisem zastosowanych œrodków ochrony fizycznej, rysunkiem stref bezpieczeñstwa i okreœleniem zadañ poszczególnych osób odpowiedzialnych za eksploatacjê tego systemu. Opracowany dokument okreœlaj¹cy politykê bezpieczeñstwa powinien okreœlaæ tak e, jakie rodzaje informacji w systemie informatycznym mog¹ byæ przetwarzane oraz jakie warunki musi spe³niæ system, aby informacja w nim siê znalaz³a. Bezpieczeñstwo systemów sieci komputerowych nale y rozpatrywaæ na dwóch p³aszczyznach: wewnêtrznej i zewnêtrznej. P³aszczyzna wewnêtrzna obejmuje poufnoœæ gwarantuj¹c¹, e dane znajduj¹ce siê w systemie nie bêd¹ udostêpniane osobom nieuprawnionym; dostêpnoœæ okreœlaj¹c¹, e dane bêd¹ zawsze udostêpniane osobom, które tego za ¹daj¹, a osoby te s¹ uprawnione; oraz integralnoœæ danych zgromadzonych w systemie i niemo noœæ ich nieuprawnionych modyfikacji i zniekszta³ceñ. Pod pojêciem utraty dostêpnoœci nale y rozumieæ odmowê autoryzowanego dostêpu lub opóÿnienie operacji krytycznych pod wzglêdem czasu lub celu. Przez utratê integralnoœci nale y rozumieæ nieautoryzowan¹ modyfikacjê informacji oraz utratê prawid³owego i spójnego dzia³ania systemu. Integralnoœæ opisuje stan poprawnoœci dzia³ania sprzêtu i oprogramowania oraz zapewnia ochronê przed nieupowa - nion¹ modyfikacj¹ danych. Ochrona fizyczna systemu lub sieci teleinformatycznej polega na umieszczeniu urz¹dzeñ systemu lub sieci teleinformatycznej w strefie bezpieczeñstwa, strefie administracyjnej lub specjalnej strefie bezpieczeñstwa, zwanych strefami kontrolowanego dostêpu w zale noœci od klauzuli tajnoœci, iloœci, zagro eñ dla poufnoœci, integralnoœci lub dostêpnoœci informacji niejawnych, a tak e na zastosowaniu œrodków zapewniaj¹cych ochronê fizyczn¹, w szczególnoœci przed nieuprawnionym dostêpem, podgl¹dem czy pods³uchem. Ochrona kryptograficzna pozwala chroniæ poufnoœæ i autentycznoœæ informacji, przy czym poufnoœæ oznacza, e informacja mo e byæ poprawnie odczytana jedynie przez upowa nione osoby lub programy; natomiast autentycznoœæ oznacza, e informacja mo e byæ wygenerowana jedynie przez upowa nione osoby w sposób daj¹cy siê poprawnie odczytaæ. Charakterystyki rozwi¹zañ kryptograficznych, takie jak moc kryptograficzna, si³a œrodków algorytmów, d³ugoœæ i charakter kluczy kryptograficznych, powinny byæ odpowiednio dobrane do klau- 19 W. Dragoñ, D. M¹ka, M. Skawina, Jak chroniæ tajemnice? Ochrona informacji w instytucjach pañstwowych i przedsiêbiorstwach prywatnych, Warszawa 2004, s Tekst jedn., Dz. U. z 2005 r. Nr 196, poz

16 136 Zbigniew Wróblewski zuli ochranianej informacji niejawnej. Cechy te podlegaj¹ ochronie na etapie projektowania, produkcji i eksploatacji 21. Bezpieczeñstwo przemys³owe mo na okreœliæ jako ca³okszta³t dzia³añ maj¹cych zwi¹zek z zapewnieniem ochrony informacji niejawnych, które s¹ udostêpniane przedsiêbiorcy, jednostce naukowej lub badawczo-rozwojowej w zwi¹zku z umow¹ lub zadaniem wykonywanym na podstawie przepisów prawa. Przedmiotem bezpieczeñstwa przemys³owego s¹ informacje niejawne stanowi¹ce zarówno tajemnicê pañstwow¹, jak i s³u bow¹ oraz ochrona tych informacji. Dokumentem potwierdzaj¹cym zdolnoœæ przedsiêbiorcy, jednostki naukowej lub badawczo-rozwojowej do ochrony informacji niejawnych stanowi¹cych tajemnicê pañstwow¹ jest wydane po przeprowadzeniu postêpowania sprawdzaj¹cego œwiadectwo bezpieczeñstwa przemys³owego. 7. Odpowiedzialnoœæ z tytu³u naruszenia przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych Kwestie zwi¹zane z odpowiedzialnoœci¹ za naruszenie przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych nie s¹ uregulowane przepisami ustawy o ochronie informacji niejawnych, tylko ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny 22. Rozdzia³ XXXIII kodeksu karnego poœwiêcony jest w ca³oœci przestêpstwom przeciwko ochronie informacji, okreœlaj¹c rodzaje przestêpstw przeciwko ochronie informacji niejawnych wraz z sankcjami karnymi przewidzianymi za ich pope³nienie. I tak: w przypadku ujawnienia lub wykorzystania wbrew przepisom ustawy informacji stanowi¹cej tajemnicê pañstwow¹ sprawca podlega karze pozbawienia wolnoœci od 3 miesiêcy do lat 5; je eli przedmiotowa informacja zosta³a ujawniona osobie dzia³aj¹cej na rzecz lub w imieniu podmiotu zagranicznego, sprawca podlega karze pozbawienia wolnoœci od 6 miesiêcy do 8 lat. Natomiast nieumyœlne ujawnienie przedmiotowej informacji przez osobê, która zapozna³a siê z jej treœci¹ w zwi¹zku z pe³nieniem funkcji publicznej lub otrzymanym upowa nieniem, podlega karze grzywny, ograniczenia wolnoœci albo pozbawienia wolnoœci do 1 roku; zniszczenie, uszkodzenie, usuniêcie lub zmiana zapisu istotnej informacji albo udaremnienie lub utrudnienie w inny sposób osobie uprawnionej zapoznania siê z ni¹ poci¹ga za sob¹ karê grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolnoœci do lat 2; je eli czyn ten dotyczy zapisu na komputerowym noœniku informacji, sprawca podlega karze pozbawienia wolnoœci do lat 3, w przypadku wyrz¹dzenia znacznej szkody maj¹tkowej przez dopuszczenie siê tego czynu sprawca podlega karze pozbawienia wolnoœci od 3 miesiêcy do 5 lat. Œciganie tego przestêpstwa nastêpuje na wniosek pokrzywdzonego. W przypadku nieuprawnionego ujawnienia przez funkcjonariusza publicznego informacji niejawnej stanowi¹cej tajemnicê s³u bow¹ lub informacji pozyskanej w zwi¹zku z wykonywaniem czynnoœci s³u bowych, w przypadku nara enia na szkodê prawnie chronionego interesu czyn ten jest zagro ony kar¹ pozbawienia wolnoœci do 3 lat; uzyskanie bez uprawnienia informacji, nieprzeznaczonej dla danej osoby, przez otwarcie zamkniêtego pisma lub pod³¹czenie siê do przewodu s³u ¹cego do przekazu informacji albo prze³amanie elektronicznego, magnetycznego, ewentualnie innego szczególnego jej zabezpieczenia jest zagro one kar¹ grzywny, ograni- 21 K. L i d e r m a n, Bezpieczeñstwo teleinformatyczne, Warszawa 2002, s Dz. U. z 1997 r. Nr 97, poz. 88 i 553 z póÿn. zm.

17 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 137 czenia lub pozbawienia wolnoœci do lat 2. Tak¹ sam¹ sankcjê mo e ponieœæ ten, kto w celu nieuprawnionego pozyskania informacji zak³ada lub pos³uguje siê urz¹dzeniem pods³uchowym, wizualnym albo innym urz¹dzeniem specjalnym. Wysoka sankcja karna przewidziana jest za niszczenie, uszkodzenie, usuniêcie lub zmianê danych informatycznych o szczególnym znaczeniu dla obronnoœci kraju, bezpieczeñstwa komunikacji, funkcjonowania administracji rz¹dowej, innego organu pañstwowego lub instytucji pañstwowej albo samorz¹du terytorialnego, jak te za zak³ócenie lub uniemo liwienie automatycznego przetwarzania, gromadzenia lub przekazywania takich danych czyn ten jest zagro ony kar¹ pozbawienia wolnoœci od 6 miesiêcy do 8 lat. 8. Zakoñczenie Polska zosta³a cz³onkiem paktu pó³nocnoatlantyckiego dnia 10 marca 1999 r., a jednym z warunków cz³onkostwa by³o stworzenie podstaw systemu ochrony informacji niejawnych zgodnego ze standardami NATO. Mia³a to uczyniæ ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych 23, w której g³ówny akcent zosta³ postawiony na dzia³ania prewencyjne i edukacjê w dziedzinie bezpieczeñstwa informacji. WyraŸnie zosta³y okreœlone organy odpowiedzialne za ochronê tych informacji, metody klasyfikacji, sposób doboru pracowników, którym bêd¹ one udostêpniane, przebieg postêpowañ sprawdzaj¹cych. Praktyka paru lat stosowania przepisów tej ustawy wykaza³a, e w niektórych kwestiach nie by³a ona wolna od niedoskona³oœci, st¹d te podjêto próby jej zmiany, które z pewnoœci¹ nast¹pi¹ w przysz³oœci z uwagi na rozwój zjawisk maj¹cych bezpoœredni zwi¹zek z bezpieczeñstwem informacji. Nale y jednak podkreœliæ, e od chwili wejœcia w ycie przepisów ustawy w zakresie budowy kompleksowego systemu ochrony informacji niejawnych w Polsce wykonany zosta³ ogrom pracy, g³ównie ze strony s³u b ochrony pañstwa i pe³nomocników ochrony. Przyk³adem tego mo e byæ przeprowadzenie przez te podmioty dziesi¹tków tysiêcy postêpowañ sprawdzaj¹cych wobec osób staraj¹cych siê o dostêp do informacji niejawnych. Aby zrealizowaæ zasadê, e dostêp do tych informacji maj¹ tylko te osoby, które daj¹ rêkojmiê zachowania tajemnicy, przeprowadzono tysi¹ce postêpowañ sprawdzaj¹cych i szkoleñ w zakresie ochrony informacji niejawnych. W jednostkach organizacyjnych, do których maj¹ zastosowanie przepisy ustawy, powsta³y piony ochrony informacji niejawnych. Przeprowadzono zmianê przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych w zakresie œrodków odwo³awczych przys³uguj¹cych osobom, wobec których postêpowanie sprawdzaj¹ce zakoñczy³o siê wynikiem negatywnym, co pozwala odrzuciæ zarzut, e Polska nie przestrzega przyjêtych norm prawa miêdzynarodowego wynikaj¹cego z treœci art. 13 europejskiej Konwencji o ochronie praw cz³owieka i podstawowych wolnoœci. Od roku 1999 przedstawiciele Biura Bezpieczeñstwa NATO przeprowadzili kilka okresowych kontroli dotycz¹cych przestrzegania przez Polskê przepisów zwi¹zanych z bezpieczeñstwem informacji. Wszystkie te inspekcje pozytywnie oceni³y zastosowane w naszym kraju rozwi¹zania systemowe w zakresie informacji niejawnych, co stanowi pochlebn¹ ocenê g³ównie dla s³u b ochrony pañstwa i innych podmiotów zajmuj¹cych siê ich ochron¹, gdy system ten budowa³y od podstaw. 23 Tekst jedn., Dz. U. z 2005 r. Nr 196, poz

18 138 Zbigniew Wróblewski SUMMARY The Protection of Confidental Information.General Issues The article describes notions concerning of classifield information In general manner. The notions such as: official secrets, access to secret information, checking procedure, appeals, tele-informative security, responsibility for revealing official secrets. These matters are regulated according to law concerning protection of classifield information from 22nd January 1999 and the executive regulations. The issue of protecting classifield information was always playing paramount role in country s security system. Bill s regulations were enacted due to entering NATO by Poland. Poland was obliged to conform her law to law binding in NATO countries. Literatura Adamiak B., Borkowski J., Postêpowanie administracyjne i s¹dowo-administracyjne, Warszawa B o æ J., (red.), Prawo administracyjne, Kolonia Limited Dragoñ W., M¹ka D., Skawina M., Jak chroniæ tajemnice? Ochrona informacji w instytucjach pañstwowych i przedsiêbiorstwach prywatnych, Warszawa Jakubas B., Ryszkowski M., Ochrona informacji niejawnych, Warszawa Kurzêpa B., Dostêp do informacji niejawnych, Prawo i Prokuratura 2000, nr 6. K u r z êp a B., Ochrona informacji niejawnych. Ochrona danych osobowych. Zbiór przepisów, Bielsko-Bia³a Liderman K., Bezpieczeñstwo teleinformatyczne, Warszawa M¹ka D., Elementy analizy zagro eñ i zarz¹dzania ryzykiem w œwietle polityki bezpieczeñstwa informacyjnego, Warszawa Mucha M., NIP. Zasady ewidencji i identyfikacji podatników i p³atników, wyd. 2, Warszawa Ruszczyk I., Instrukcja ochrony informacji niejawnych, œciœle tajne, tajne, poufne, zastrze one, po nowelizacji, Gdañsk Szewc T., Ochrona informacji niejawnych. Komentarz, Warszawa Taradejna R., Taradejna M., Tajemnica pañstwowa i inne tajemnice chroni¹ce interesy obywateli. Zbiór przepisów z komentarzem, Warszawa Thiem P., Instrukcja postêpowania z materia³ami niejawnymi z komentarzem, Gdañsk ród³a prawa Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych, tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 196, poz Ustawa z dnia 3 lutego 2001 r. o zmianie ustawy o ochronie informacji niejawnych, Dz. U. z 2001r. Nr 22, poz. 247.

19 Ochrona informacji niejawnych. Zagadnienia ogólne 139 Ustawa z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych, tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 119, poz.773, z póÿn. zm. Ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ochronie tajemnicy pañstwowej i s³u bowej, Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 271, z póÿn. zm. Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego, Dz. U. z 2002 r. Nr 74, poz Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej przez osoby pe³ni¹ce funkcje publiczne, Dz. U. z 1997 r. Nr 106, poz. 679, z póÿn. zm. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz. U. z 1993r. Nr. 47, poz. 221, z póÿn. zm. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z póÿn. zm. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postêpowaniu przed s¹dami administracyjnymi, Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270, z póÿn. zm. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 18 paÿdziernika 2005r. w sprawie organizacji i funkcjonowania kancelarii tajnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 208, poz Rozporz¹dzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 paÿdziernika 2005 r. w sprawie sposobu oznaczania materia³ów, umieszczania na nich klauzul tajnoœci, a tak e zmiany nadanej klauzuli, Dz. U. z 2005 r. Nr 205, poz Rozporz¹dzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 sierpnia 2005r. w sprawie podstawowych wymagañ bezpieczeñstwa teleinformatycznego, Dz. U. z 2005 r. Nr 171, poz