Przeprowadzenie analiz SWOT i PEST Raport z badania

Transkrypt

1 Raport z badania

2 Raport z badania

3 Raport z badania Akademia Leona Koźmioskiego ul. Jagiellooska 59, Warszawa dla Projekt Foresight regionalny dla szkół wyższych Warszawy i Mazowsza Akademickie Mazowsze Korekta z adjustacją: Anna Mróz Wydawca: Politechnika Warszawska Pl. Politechniki Warszawa Publikacja udostępniana bezpłatnie współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Warszawa, 2011

4 Spis treści WSTĘP ZESTAWIENIE GŁÓWNYCH ZAŁOŻEO ANALIZ ORAZ WNIOSKÓW WYNIKAJĄCYCH Z PRZEPROWADZONYCH ANALIZ SWOT I PEST GŁÓWNE WNIOSKI WYNIKAJĄCE Z PRAC ANALITYCZNYCH Strategiczne kierunki kształcenia Model absolwenta Model uczelni Budowa powiązao z otoczeniem gospodarczym Podsumowanie analizy SWOT i PEST Możliwości wykorzystania efektów przeprowadzonych prac oraz dokonanych analiz METODYKA REALIZACJI PRAC PANELOWYCH ORGANIZACJA PRAC PANELOWYCH GŁÓWNE ZAŁOŻENIA METODYCZNE I PRZYJĘTE DEFINICJE ZAKRES I METODYKA PRAC PANELOWYCH Szczegółowy zakres i metodyka prac panelowych KOMENTARZE DO WYNIKÓW PRAC PANELOWYCH UKŁAD PREZENTACJI WYNIKÓW PRAC PANELOWYCH STRATEGICZNE KIERUNKI KSZTAŁCENIA: EFEKTY PRZEPROWADZONYCH PRAC ORAZ DOKONANYCH ANALIZ UCZESTNICY PANELU PRZYJĘTE PARAMETRY OPISU OBSZARU TEMATYCZNEGO ZDEFINIOWANE MODELE Model 1: Demografia statyczna Model 2: Dynamiczny rozwój statycznej demografii Model 3: Demografia dynamiczna DEFINICJA STANU OBECNEGO ANALIZA SWOT W KONTEKŚCIE WYPRACOWANYCH MODELI Analiza SWOT w kontekście modelu Demografia statyczna Analiza SWOT w kontekście modelu Dynamiczny rozwój przy statycznej demografii Analiza SWOT w kontekście modelu Demografia dynamiczna ANALIZA SWOT DLA OBSZARU TEMATYCZNEGO STRATEGICZNE KIERUNKI KSZTAŁCENIA Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST MODEL ABSOLWENTA: EFEKTY PRZEPROWADZONYCH PRAC ORAZ DOKONANYCH ANALIZ UCZESTNICY PANELU PRZYJĘTE PARAMETRY OPISU OBSZARU TEMATYCZNEGO ZDEFINIOWANE MODELE Model absolwenta Twórca gospodarki opartej na wiedzy Model absolwenta Twórca wiedzy przydatnej dla gospodarki opartej na wiedzy DEFINICJA STANU OBECNEGO ANALIZA SWOT W KONTEKŚCIE WYPRACOWANYCH MODELI Wprowadzenie Analiza SWOT w kontekście modelu Twórca gospodarki opartej na wiedzy... 63

5 4.6 ANALIZA SWOT DLA OBSZARU TEMATYCZNEGO TWÓRCA WIEDZY PRZYDATNEJ DLA GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST ANALIZA SWOT DLA OBSZARU TEMATYCZNEGO MODEL ABSOLWENTA MODEL UCZELNI: EFEKTY PRZEPROWADZONYCH PRAC ORAZ DOKONANYCH ANALIZ UCZESTNICY PANELU PRZYJĘTE PARAMETRY OPISU OBSZARU TEMATYCZNEGO ZDEFINIOWANE MODELE Model 1: Uczelnia międzynarodowa, szeroki zakres działania Model 2: Uczelnia o regionalnym zasięgu, realizacja głównie funkcji edukacyjnej DEFINICJA STANU OBECNEGO ANALIZA SWOT W KONTEKŚCIE WYPRACOWANYCH MODELI Przyjęte założenia dotyczące definiowania silnych i słabych stron w ramach analizy SWOT Przyjęte założenia dotyczące definiowania szans i zagrożeo w ramach analizy PEST Analiza SWOT w kontekście modelu 1: Uczelnia międzynarodowa, szeroki zakres działania Analiza SWOT w kontekście modelu 2: Uczelnia o regionalnym zasięgu, realizacja głównie funkcji edukacyjnej ANALIZA SWOT DLA OBSZARU TEMATYCZNEGO MODEL UCZELNI Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST BUDOWA POWIĄZAO Z OTOCZENIEM GOSPODARCZYM: EFEKTY PRZEPROWADZONYCH PRAC ORAZ DOKONANYCH ANALIZ UCZESTNICY PANELU PRZYJĘTE PARAMETRY OPISU OBSZARU ZDEFINIOWANE MODELE Model odgórny (M1) Model oddolny (M2) Model mieszany (M3) Definicja stanu obecnego ANALIZA SWOT W KONTEKŚCIE WYPRACOWANYCH MODELI Przyjęte założenia dotyczące przeprowadzenia analizy SWOT Analiza SWOT w kontekście Modelu oddolnego Analiza SWOT w kontekście Modelu odgórnego Analiza SWOT w kontekście Modelu mieszanego ANALIZA SWOT DLA OBSZARU TEMATYCZNEGO BUDOWA POWIĄZAO Z OTOCZENIEM GOSPODARCZYM Przyjęte założenia Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Szanse i zagrożenia w ramach analiz PEST PODSUMOWANIE ANALIZY SWOT I PEST: EFEKTY PRZEPROWADZONYCH PRAC ORAZ ANALIZ DOKONANYCH PRZEZ PANEL TOP EKSPERTÓW UCZESTNICY PANELU ZAŁOŻENIA ZDEFINIOWANY MODEL EDUKACJI WYŻSZEJ SILNE I SŁABE STRONY AKTUALNEGO SYSTEMU Z PUNKTU WIDZENIA MODELU OTWARTEGO NAJISTOTNIEJSZE SZANSE I ZAGROŻENIA W OTOCZENIU POLITYCZNYM, EKONOMICZNYM, SPOŁECZNYM I TECHNOLOGICZNYM KOMENTARZ DOTYCZĄCY RELACJI Z WYNIKAMI PRACY PANELI TEMATYCZNYCH ZAŁĄCZNIK NR 1: MATERIAŁ ROBOCZY Z PRAC PANELU STRATEGICZNE KIERUNKI KSZTAŁCENIA

6 8.1 TABELA 7A: GŁÓWNE SZANSE I ZAGROŻENIA W MODELU 1 DEMOGRAFIA STATYCZNA MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 7B: GŁÓWNE SZANSE I ZAGROŻENIA W MODELU 2 DYNAMICZNY ROZWÓJ PRZY STATYCZNEJ DEMOGRAFII MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 7C: GŁÓWNE SZANSE I ZAGROŻENIA W MODELU 3 DEMOGRAFIA DYNAMICZNA MATERIAŁ POMOCNICZY ZAŁĄCZNIK NR 2: MATERIAŁ ROBOCZY Z PRAC PANELU MODEL ABSOLWENTA PARAMETRY OPISU MODELI ABSOLWENTÓW MATERIAŁ ROBOCZY SILNE I SŁABE STRONY W ODNIESIENIU DO WYPRACOWANYCH MODELI (ZGŁOSZONE DROGĄ OWĄ) MATERIAŁ ROBOCZY PEST ANALIZA CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH DLA WYPRACOWANYCH MODELI MATERIAŁ ROBOCZY ZAŁĄCZNIK NR 3: MATERIAŁ ROBOCZY Z PRAC PANELU MODEL UCZELNI Główne silne i słabe strony stanu obecnego w odniesieniu do modelu 1: Uczelnia międzynarodowa, szeroki zakres działania Główne silne i słabe strony stanu obecnego w odniesieniu do modelu 2: Uczelnia o regionalnym zasięgu, realizacja głównie funkcji edukacyjnej ZAŁĄCZNIK NR 4: MATERIAŁ ROBOCZY Z PRAC PANELU BUDOWA POWIĄZAO Z OTOCZENIEM GOSPODARCZYM NAJISTOTNIEJSZE SILNE I SŁABE STRONY KOMENTARZ EKSPERTÓW TABELA 6A: SILNE STRONY ISTNIEJĄCYCH ROZWIĄZAO W KONTEKŚCIE ROZPATRYWANYCH MODELI MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 6B: NAJISTOTNIEJSZE SŁABE STRONY ISTNIEJĄCYCH ROZWIĄZAO W KONTEKŚCIE ROZPATRYWANYCH MODELI MATERIAŁ POMOCNICZY ANALIZA PEST KOMENTARZ EKSPERTÓW TABELA 8A: SZANSE W OTOCZENIU POLITYCZNYM MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 8B: ZAGROŻENIA W OTOCZENIU POLITYCZNYM MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 9A: SZANSE W OTOCZENIU EKONOMICZNYM MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 9B: ZAGROŻENIA W OTOCZENIU EKONOMICZNYM MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 10A: SZANSE W OTOCZENIU SPOŁECZNYM MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 10B: ZAGROŻENIA W OTOCZENIU SPOŁECZNYM MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 11A: SZANSE W OTOCZENIU TECHNOLOGICZNYM MATERIAŁ POMOCNICZY TABELA 11B: ZAGROŻENIA W OTOCZENIU TECHNOLOGICZNYM MATERIAŁ POMOCNICZY

7 Wstęp Niniejsze opracowanie stanowi raport z przeprowadzonych analiz SWOT i PEST, które były przedmiotem realizacji zadania nr 3 powierzonego Akademii Leona Koźmioskiego w ramach projektu Foresight regionalny dla szkół wyższych Warszawy i Mazowsza Akademickie Mazowsze Realizacja zadania rozpoczęła się we wrześniu 2010 r. i zakooczyła w styczniu 2011 r. Zgodnie z założeniami projektu w ramach analizy PEST dokonano identyfikacji kluczowych czynników występujących w otoczeniu, które mają wpływ na funkcjonowanie uczelni wyższych Warszawy i Mazowsza oraz na ich podstawie przygotowano analizę SWOT, uwzględniającą specyfikę czterech głównych obszarów nauki wskazanych w projekcie, tj. techniki, nauk społecznych, biologii i nauk humanistycznych. Realizacja badania przebiegała według przyjętej przez Komitet Sterujący metodyki opracowanej na potrzeby projektu przez dr. Mirosława Sosnowskiego, eksperta Akademii Leona Koźmioskiego, odpowiedzialnego również za prawidłowy przebieg badania oraz zebranie jego wyników w formie niniejszego opracowania. Nad wykonaniem analiz pracowały 4 zespoły ekspertów oraz 1 panel Top Ekspertów, których skład osobowy prezentowany jest w kolejnych częściach raportu, przedstawiających efekty przeprowadzonych prac oraz analiz dokonanych przez poszczególne panele eksperckie. Należy przy tym zaznaczyd, że w składzie osobowym ujęto zarówno osoby, które uczestniczyły w posiedzeniach paneli, jak i osoby, które pomimo nieuczestniczenia w samym posiedzeniu panelu, miały swój wkład w ostateczne opracowanie wyników, poprzez ich konsultowanie drogą elektroniczną. W pierwszej części raportu zaprezentowany został przyjęty sposób przeprowadzenia analizy SWOT i PEST. Rozdział ten przybliża cel prowadzenia analiz, wskazuje możliwości dalszego wykorzystania ich wyników w projekcie, wyjaśnia przyjęte na użytek prowadzonych analiz pojęcia i skróty. Dla ułatwienia odbiorcom raportu wyszukiwania interesujących ich wątków podnoszonych w ramach obu analiz zaprezentowany został również układ oraz założenia dotyczące zakresu, sposobu oraz efektów prac wszystkich paneli. Dodatkowo w pierwszej części raportu zostały zaprezentowane odstępstwa, jakie miały miejsce w efektach uzyskanych przez poszczególne panele w kontekście przyjętych założeo prowadzenia analizy SWOT i PEST. Wszystkie z odstępstw zaprezentowanych w formie komentarzy do wyników prac panelowych zostały zaakceptowane w trakcie konsultacji materiałów opracowanych przez poszczególne panele eksperckie. Druga częśd raportu (złożona z czterech kolejnych rozdziałów) prezentuje szczegółowe ustalenia ekspertów z różnych dziedzin, którzy na potrzeby projektu podzieleni zostali pomiędzy cztery panele tematyczne: 1) strategiczne kierunki kształcenia; 2) model absolwenta; 3) model uczelni i 4) budowa powiązao z otoczeniem gospodarczym. Dla każdego panelu wyznaczeni zostali eksperci pełniący rolę Liderów, Moderatorów i Sekretarzy, których zadaniem było prowadzenie każdego spotkania, zbieranie ustaleo oraz prowadzenie analiz według zgodnego z przyjętą metodyką schematu. Dodatkowo zadaniem Liderów i Moderatorów było rozstrzyganie ewentualnych sporów tak, aby wypracowany materiał odzwierciedlał ich wspólne stanowisko w dyskutowanej sprawie. Podczas prac każdego z paneli eksperci dokonali wyboru istotnych z punktu widzenia danego tematu czynników, mających wpływ na szkolnictwo wyższe oraz wykorzystując założenia analizy SWOT i PEST, określili zagrożenia i szanse, jakie przed nim stoją, a także zdefiniowali słabe i mocne strony istniejących rozwiązao w kontekście przewidywanego rozwoju gospodarki Strona 6

8 opartej na wiedzy (GOW). Prezentowany efekt ich prac to wynik dwóch spotkao panelowych oraz uzgodnieo prowadzonych po zakooczeniu każdego z nich. Przed rozpoczęciem spotkao zorganizowane zostało spotkanie Liderów, Moderatorów i Sekretarzy, celem zapewnienia jednolitej interpretacji zarówno metodyki prowadzenia ustaleo i analiz, jak również zapisów raportu z przeprowadzonych analiz. Spotkanie poprowadził dr Sosnowski, który na późniejszych etapach realizacji badania dokonywał analizy przygotowywanych przez poszczególne panele materiałów, wskazując ewentualne odstępstwa od przyjętej metodyki badania oraz aspekty merytoryczne wymagające uzupełnienia i/lub ponownego przeanalizowania. Częśd odstępstw, o których w treści raportu mowa, została w porozumieniu z Liderem Merytorycznym projektu zaakceptowana, gdyż inne przedstawienie ustaleo z prac paneli nie miało wpływu na jakośd dostarczonych wniosków i mogło stanowid podstawę do dalszych prac. Ponadto, przedstawiciele trzech paneli ekspertów złożyli dodatkowy materiał, który ukazuje szerszy kontekst wypracowanych elementów analizy. Ze względu na niewątpliwie cenny walor poznawczy tych materiałów umieszczono je w załącznikach do niniejszego raportu (rozdziały 8-11). Kolejna częśd raportu przedstawia wynik prac panelu Top Ekspertów, których efektem jest dodefiniowanie modelu edukacji wyższej oraz identyfikacja na tej podstawie najistotniejszych silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeo dla szkolnictwa wyższego Warszawy i Mazowsza. Głównym zadaniem, przed jakim stanęli Top Eksperci było przeanalizowanie wyników prac ekspertów i dokonanie ich weryfikacji pod kątem możliwości przeniesienia ich z poziomu obszaru tematycznego, jakim dany panel się zajmował, na poziom całego szkolnictwa wyższego. Ostatecznie, zgodnie z złożeniami projektu, powstała analiza SWOT i PEST. Podsumowanie przygotowane przez Top Ekspertów jest najistotniejszą częścią raportu z punktu widzenia kolejnych etapów projektu, gdyż stanowi jednocześnie podsumowanie całości badania. Strona 7

9 1 Zestawienie głównych założeń analiz oraz wniosków wynikających z przeprowadzonych analiz SWOT i PEST Zgodnie z przyjętą metodyką prace analityczne realizowane przez panele ekspertów były prowadzone dla czterech wyróżnionych obszarów tematycznych: 1) strategiczne kierunki kształcenia; 2) model absolwenta; 3) model uczelni; 4) budowa powiązao z otoczeniem gospodarczym. Dla każdego z obszarów tematycznych zdefiniowane zostały główne parametry opisu obszaru, czyli najistotniejsze aspekty, pod kątem których w opinii ekspertów powinno się rozpatrywad dany obszar tematyczny, wziąwszy pod uwagę wymagania i oczekiwania związane z funkcjonowaniem gospodarki opartej na wiedzy w perspektywie roku Oprócz stworzenia głównego kontekstu rozpatrywania i analizy danego obszaru tematycznego, wypracowane parametry opisu stały się podstawą do wypracowania przez panele ekspertów modeli, czyli modelowych rozwiązao, które zgodnie z założeniami powinny wskazywad najbardziej pożądane stany docelowych rozwiązao w ramach rozpatrywanego obszaru tematycznego. Dodatkowo, na bazie wypracowanych parametrów opisu, dla każdego z obszarów tematycznych został wypracowany opis stanu obecnego, w ramach którego eksperci określili, jakie dla każdego parametru opisu są obecnie dominujące stany, praktyki, rozwiązania. Wypracowany w ten sposób opis stanu obecnego oraz wypracowane wcześniej modele w dalszej kolejności stały się podstawą do przeprowadzenia analizy SWOT i PEST. Na użytek prowadzonych analiz przyjęto opisane niżej założenia oraz definicje. Po pierwsze, założono, że analiza PEST będzie stanowiła wkład do definiowanych w ramach analizy SWOT szans i zagrożeo. Po drugie, od strony definicyjnej przyjęto, że jako główne silne/słabe strony będą rozumiane te z istniejących obecnie dominujących stanów/rozwiązao, które w perspektywie roku 2030 będą sprzyjały (silna strona) osiągnięciu rozwiązao charakterystycznych dla danego modelu lub je utrudniały (słaba strona). Innymi słowy definiowanie silnych i słabych stron odbywało się poprzez ocenę stanu obecnego w kontekście każdego z wypracowanych dla danego obszaru tematycznego modeli. Natomiast jako główne szanse/zagrożenia definiowane były dowiązane do otocznia zjawiska/trendy/tendencje, które w perspektywie roku 2030 będą sprzyjały (szanse) osiąganiu rozwiązao charakterystycznych dla wypracowanych modeli lub je ograniczały (zagrożenia), wziąwszy pod uwagę zdefiniowany dla danego obszaru tematycznego stan obecny. Oznacza to, że dla każdego obszaru tematycznego analiza PEST została przeprowadzona w kontekście każdego z wypracowanych modeli. Zestawienie tak przeprowadzonych analiz silnych i słabych stron oraz analiz PEST pozwoliło na wypracowanie cząstkowych analiz SWOT, zawierających silne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia w kontekście każdego z modeli wypracowanych dla danego obszaru tematycznego. Ostatnim etapem prac analitycznych było przeprowadzenie dla danego obszaru tematycznego zbiorczej analizy, czyli dokonanie generalizacji wniosków z cząstkowych analiz SWOT przeprowadzonych dla każdego z wypracowanych modeli. Na tym etapie opracowana została analiza SWOT dla danego obszaru tematycznego, w ramach której na podstawie wyników cząstkowych analiz SWOT określone zostały najistotniejsze silne i słabe strony oraz najistotniejsze szanse i zagrożenia w ramach otoczenia politycznego, ekonomicznego, społecznego i technologicznego. Przedstawiony powyżej układ prac analitycznych na poziomie poszczególnych obszarów tematycznych został zastosowany również do przeprowadzenia analizy SWOT i PEST na poziomie szkolnictwa wyższego Strona 8

10 Warszawy i Mazowsza. Wypracowane przez poszczególne panele eksperckie parametry opisu, modele oraz wnioski z przeprowadzonych analiz SWOT i PEST (zarówno cząstkowe, jak i zbiorcze dla całego obszaru tematycznego) stały się podstawą do generalizacji przeprowadzonej na poziomie panelu Top Ekspertów. Dokonując analizy i syntezy materiałów opracowanych przez panele tematyczne, Top Eksperci zdefiniowali główne założenia dotyczące kierunków/obszarów kształcenia wspierających GOW i na tej podstawie wypracowali pożądany model edukacji wyższej na poziomie regionu. W dalszej kolejności wypracowany model i wypracowane dla niego parametry opisu posłużyły do identyfikacji kluczowych czynników mających wpływ na rozwój szkolnictwa wyższego Warszawy i Mazowsza. Ostatecznym efektem prac analitycznych było opracowanie analizy SWOT, w ramach której w kontekście wypracowanego przez Top Ekspertów modelu zostały zdefiniowane najistotniejsze silne i słabe strony istniejących rozwiązao oraz najistotniejsze szanse i zagrożenia w ramach otoczenia politycznego, ekonomicznego, społecznego i technologicznego. Wypracowane w ten sposób wnioski stanowią syntezę całości przeprowadzonych analiz i stanowią podsumowanie niniejszego raportu z przeprowadzenia analizy SWOT i PEST. Zaprezentowany układ prowadzonych analiz stanowi również układ raportu. Jego główną częśd składową stanowią efekty prac oraz wnioski z analiz przeprowadzonych dla poszczególnych obszarów tematycznych. Każde z opracowao zawiera zdefiniowane parametry opisu, wypracowane modele stanów docelowych, opis stanu obecnego oraz analizy SWOT i PEST przeprowadzone w kontekście każdego z wypracowanych modeli. Zakooczeniem prac analitycznych w ramach każdego z obszarów tematycznych jest analiza SWOT i PEST. Podsumowaniem raportu są natomiast efekty prac oraz wnioski z analiz przeprowadzonych przez Top Ekspertów. Układ raportu został przedstawiony na poniższym rysunku. Rysunek 1: Układ raportu Ź r ó d ł o: Opracowanie własne. Strona 9

11 1.1 Główne wnioski wynikające z prac analitycznych Zgodnie z tym, co zostało zasygnalizowane wcześniej, zarówno wypracowane parametry opisu, jak i stworzone na ich podstawie modele są kluczowe w kontekście rozpatrywania czynników wpływających na rozwój szkolnictwa wyższego Warszawy i Mazowsza, gdyż wskazują, jakie w opinii ekspertów powinny byd najistotniejsze aspekty rozpatrywania danego obszaru tematycznego oraz jakie powinny byd najbardziej pożądane, docelowe rozwiązania/stany w ramach danego obszaru tematycznego, wziąwszy pod uwagę wymagania i oczekiwania związane z funkcjonowaniem gospodarki opartej na wiedzy w perspektywie roku Szczegółowe opisy efektów prac i analiz przeprowadzonych przez poszczególne panele tematyczne oraz przez panel Top Ekspertów znajdują się w dalszych częściach raportu Strategiczne kierunki kształcenia W ramach opracowania dotyczącego strategicznych kierunków kształcenia określone zostały główne charakterystyki otoczenia, które będą miały istotny wpływ na przyszłe kierunki kształcenia. Przy takim założeniu zdefiniowane zostały następujące parametry opisu oraz ich stany skrajne: 1) Demografia, w ramach której można mówid o zdecydowanej przewadze osób starszych lub o zrównoważonej strukturze społeczeostwa; 2) Spójnośd wewnątrzregionalna, w ramach której możemy mied do czynienia ze słabą spójnością i dużą defragmentacją regionu lub konwergencją, przejawiającą się w jednakowym dostępie do zasobów i usług w Warszawie i na Mazowszu; 3) Zarządzanie zasobami intelektualnymi, System kształcenia, Potencjał kadry akademickiej, gdzie z jednej strony możemy mied do czynienia z modelem tradycyjnym (Copyright, system patentowy), zachowawczym systemem kształcenia oraz stagnacją poziomu i potencjału kadry akademickiej, z drugiej zaś z modelem otwartej nauki (licencje typu Creative Commons), na co składa się otwarty, modułowy system kształcenia, wzrost poziomu i dynamiczny rozwój kadry oraz rozdział specjalizacji kadry badawczej i dydaktycznej; 4) Globalny kontekst gospodarczy, który może się przejawiad w niewykorzystaniu szans Mazowsza lub może pozwolid na rozwój Mazowsza w kontekście globalnym i europejskim, z Warszawą jako głównym ośrodkiem regionu; 5) Jakośd życia i zdrowie, w ramach których możemy mied do czynienia ze słabą dostępnością do usług istotnych dla jakości życia lub z dynamicznym rozwojem jakości życia i wysokim poziomem zdrowia i opieki zdrowotnej. Na bazie zdefiniowanych parametrów opisu określone zostały trzy modele, które mogą wpływad na strategiczne kierunki kształcenia. Pierwszym modelem, jest model demografii statycznej. W ramach tego modelu zakłada się zdecydowaną przewagę osób starszych, słabą spójnośd i defragmentację regionu, dominację modelu tradycyjnego (Copyright, system patentowy), zachowawczy system kształcenia, stagnację poziomu i potencjału kadry akademickiej oraz niewykorzystanie przez Mazowsze szans rozwojowych i jego peryferyjny charakter w Europie. Drugi model, nazwany modelem dynamicznego rozwoju statycznej demografii, stanowi modyfikację modelu pierwszego. W jego założeniach ciągle mamy do czynienia ze zdecydowaną przewagą osób starszych, niemniej przewiduje się wystąpienie zjawiska konwergencji, które oznacza dostępnośd do zasobów i usług w Warszawie i na Mazowszu w jednakowym stopniu. Zakłada się także dominację modelu otwartej nauki, czego efektem powinien byd wzrost poziomu i dynamiczny rozwój kadry, specjalizację Strona 10

12 kadry badawczej i dydaktycznej, gospodarczy rozwój Mazowsza oraz zdecydowany wzrost jakości życia, poziomu zdrowia i opieki zdrowotnej. Natomiast trzeci z wypracowanych modeli, nazwany modelem demografii dynamicznej, stanowi modyfikację modelu drugiego. W porównaniu do niego zmianie ulega jedynie założenie dotyczące demografii, oparte na przypuszczeniu wystąpienia zrównoważonej struktury wieku społeczeostwa. Pozostałe parametry opisu tego modelu są takie same, jak w przypadku modelu drugiego. Niniejsze opracowanie nie wskazuje bezpośrednio, jakie kierunki kształcenia należy rozwijad jako strategiczne, pokazuje jednakże, jakie aspekty będą istotnie wpływały na dokonywanie wyborów w tym zakresie. W szczególności należy zaznaczyd, że analiza wskazuje na dwa istotne uwarunkowania. Pierwszym z nich są uwarunkowania dowiązane do sposobu funkcjonowania uczelni, co wiąże wyniki prac w tym obszarze z wynikami prac w obszarze tematycznym Model uczelni. Drugim istotnym uwarunkowaniem są czynniki makro, czyli trendy i tendencje na poziomie demografii, spójności wewnątrzregionalnej oraz przyszłej roli i znaczenia regionu w Europie i na świecie. Wypracowane na tym poziomie założenia oraz przeprowadzone w tym kontekście analizy SWOT i PEST zarówno dla poszczególnych modeli, jak i dla całego obszaru tematycznego, pozwoliły w dalszej kolejności na sformułowanie założeo dotyczących strategicznych kierunków kształcenia, będących podsumowaniem całości przeprowadzonych analiz. Wypracowane założenia w tym zakresie znajdują się w opisie efektów prac, szczegółowo opisanych w rozdziale 3.6 raportu oraz analiz przeprowadzonych przez panel Top Ekspertów Model absolwenta Podstawą do prac analitycznych w ramach tego obszaru tematycznego było zdefiniowanie następujących parametrów jego opisu: 1) Specjalizacja, rozumiana jako zdobywanie wiedzy, umiejętności praktycznych i teoretycznych oraz osiąganie biegłości w konkretnej, ściśle określonej dyscyplinie; 2) Wydwiczony umysł, czyli parametr, pod którym rozumied należy zdolnośd operowania (rozumienia, analizowania, przekształcania, uogólniania, zapamiętywania) na wysoce złożonym, trudnym i abstrakcyjnym materiale pojęciowym, umiejętnośd wydwiczoną poprzez pogłębione studiowanie i uzyskiwanie biegłości w poruszaniu się po podstawowych, abstrakcyjnych, nieempirycznych dziedzinach nauki (przede wszystkim matematyka, a także np. filozofia, logika); 3) Zdobywanie wiedzy i krytyczna analiza, definiowana jako umiejętnośd zdobywania (wyszukiwania) wiedzy, analizy i syntezy, wykorzystywania oraz tworzenia nowej wiedzy; 4) Standaryzacja, rozumiana jako posiadanie wiedzy zgodnej ze standardami nauczania, wiedzy ogólnej, pozwalającej na dobrą orientację w jednej lub wielu dziedzinach nauki w przeciwieostwie do posiadania wiedzy głębokiej, kompletnej i najnowszej z danej dziedziny (która, jako stale i dynamicznie rozwijana nie jest możliwa do wystandaryzowania); 5) Rozumienie świata i zachodzących w nim zmian, co zostało zdefiniowane jako posiadanie (bądź nie) wiedzy z różnych dziedzin, wiedzy dającej możliwośd wartościowania i wyrażania przekonao, opinii na temat otaczającego świata oraz zdolnośd pojmowania świata jako złożonej całości, procesów w nim zachodzących, umiejętnośd stawiania czoła wyzwaniom współczesnego świata, dostrzeganie w tym świecie swoich realnych możliwości i szans oraz eliminowanie zagrożeo; 6) Umiejętności zespołowe, rozumiane jako zdolnośd tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętnośd pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów. Umiejętnośd zespołowego wykonywania zadao i wspólnego rozwiązywania problemów. Strona 11

13 Na podstawie wyznaczonych parametrów opisu zdefiniowane zostały cztery modele absolwenta. Pierwszym jest model twórców wiedzy przydatnej dla gospodarki opartej na wiedzy (nazwany również modelem elitarnym). Zaliczyd do niego należy 1-2% wszystkich studentów po studiach III stopnia, wyłonionych spośród najlepszych absolwentów liceów i selekcjonowanych podczas studiów I i II stopnia. Ich kształcenie wymaga stosowania indywidualnego trybu nauczania przez naukowców mających osiągnięcia porównywalne z USA w dziedzinach ważnych dla GOW, zwłaszcza w biotechnologii, nowych materiałach, technikach tele- i informatycznych. Kształcenie odbywad się powinno w uczelni wyższej nowego typu, której robocza nazwa to Instytut Studiów Zaawansowanych. Fundamentem kształcenia w Instytucie powinno byd dwiczenie umysłu przez przedmioty abstrakcyjne, przede wszystkim matematykę, celem wyedukowania grupy ludzi prowadzących badania na najwyższym światowym poziomie i rozumiejących najnowsze osiągnięcia współczesnej nauki. Drugi model absolwenta tworzą twórcy gospodarki opartej na wiedzy (nazwany również modelem egalitarnym). Zaliczyd do niego można ok. 30% absolwentów studiów II stopnia, zdolnych do założenia i prowadzenia wspólnie z twórcami wiedzy przydatnej dla gospodarki opartej na wiedzy przedsiębiorstw zdolnych do wdrażania innowacji. Kształcenie powinno byd interdyscyplinarne i możliwie szerokie, zwłaszcza podczas studiów I stopnia. Oprócz przewidzianych w programie przedmiotów, integralną jego częścią powinno byd zdobycie umiejętności prowadzenia small businessu w Polsce w perspektywie 2030 roku, zwłaszcza od strony prawno-administracyjno-skarbowej. Wymagana powinna byd doskonała czynna znajomośd języka angielskiego i praktycznego używania technik informatycznych. Konieczne jest także dwiczenie umysłu przez przedmioty abstrakcyjne (dla umysłów ścisłych matematyka, dla humanistycznych logika i filozofia), celem wyedukowania znacznej grupy ludzi elastycznych, o szerokiej wiedzy, potrafiących się uczyd i zmieniad zawód, zdolnych do samodzielnego tworzenia przedsiębiorstw. Trzeci model absolwentów stanowią profesjonaliści. Jest to grupa absolwentów (20% absolwentów studiów połączonych I i II stopnia), których umiejętności są konieczne w każdej gospodarce, jednakże nie mają one wpływu na tworzenie GOW. Jest to grupa osób charakterystyczna dla obecnego systemu kształcenia i należy do nich zaliczyd m.in. lekarzy, weterynarzy, inżynierów budowlanych, architektów, prawników, artystów. Niepodważalna jest ich przydatnośd dla społeczeostwa i jego prawidłowego funkcjonowania, niemniej w przypadku wykonywania przez nich wyłącznie podstawowych obowiązków, bez podejmowania innowacyjnych inicjatyw np. badawczo-rozwojowych, ich działania pozostają bez wyraźnego wpływu na rozwój GOW. Czwartym i ostatnim modelem jest model absolwenta rynkowego, który stanowi 50% studiujących w szkołach publicznych i niepublicznych, w trybie dziennym i zaocznym, głównie na studiach I stopnia, dla których kryterium wyboru kierunku są wymagania rynku pracy. Ponieważ aktualnie uczelnie w znacznej mierze dostosowują program do zdolności i wymagao (pochodna wymagao rynku) studentów, zdobywana przez nich wiedza powoduje, że ich działalnośd pozostaje bez wpływu na GOW. W efekcie prowadzonych prac analitycznych do dalszych analiz wybrane zostały dwa pierwsze modele, na bazie których zostały przeprowadzone analizy SWOT i PEST, szczegółowo opisane w rozdziałach 4.5 i 4.6 raportu. Jest to zasadne działanie z punktu widzenia celu całego badania i definiowania pożądanych dla GOW modeli absolwenta, przy czym ze względu na fakt, że dwa ostatnie modele charakteryzują model dzisiejszego absolwenta, który w przyszłości również będzie funkcjonował, wnioski z nich wynikające, jak również wnioski z przeprowadzonych analiz i komentarzy do analiz (co zostało zawarte w dalszej części raportu) znalazły swoje odzwierciedlenie w zbiorczym modelu systemu edukacji wyższej na poziomie regionu. Strona 12

14 1.1.3 Model uczelni Za główne parametry opisu, pozwalające na analizę tego obszaru tematycznego, uznane zostały: 1) Sposób zarządzania uczelnią, który może się charakteryzowad albo jednoosobowym (menadżerskim), albo kolegialnym stylem zarządzania; 2) Zasoby uczelni, rozumiane jako baza materialna i kadrowa (niematerialna) niezbędna do prowadzenia działalności usługowej w szkolnictwie wyższym (zgodnie z założeniami istnienie rezerw umożliwia podejmowanie nowych rodzajów działalności kierunków kształcenia, badao, współpracy z praktyką); 3) Umiejscowienie i pozycjonowanie uczelni, przez co rozumiany jest zasięg terytorialny oddziaływania uczelni, kontakty i współpraca międzynarodowa uczelni z innymi jednostkami naukowymi, wymiana międzynarodowa kadry naukowej oraz studentów, pozycja uczelni w rankingach międzynarodowych oraz współpraca uczelni ze szkolnictwem średnim; 4) Struktura kształcenia, czyli kształcenie albo na jednym poziomie i jednokierunkowe, albo na wszystkich poziomach, kształcenie wielokierunkowe i ustawiczne; 5) Finansowanie uczelni, w ramach którego założono, że uczelnie będą finansowane z budżetu paostwa oraz ewentualnie samorządów lub/i ze środków pochodzących z rynku (przedsiębiorstwa prywatne, dotacje itp.). Na podstawie wypracowanych parametrów opisu zdefiniowano dwa modele uczelni. Pierwszy z nich określony został jako model uczelni międzynarodowej o szerokim zakresie działania i jednoosobowym (menadżerskim) stylu zarządzania. W tym przypadku na uczelni znajdują się wszystkie poziomy kształcenia oraz uczelnia kształci wielokierunkowo, posiada duże zasoby materialne i kadrowe, wystarczające do sprawnego funkcjonowania w szkolnictwie wyższym. Dodatkowo uczelnia świadczy usługi edukacyjne, prowadzi badania naukowe, a także współpracuje z szeroko rozumianą gospodarką narodową. W tym modelu zakłada się również, że uczelnia ma międzynarodowe znaczenie, które przejawia się wymianą kadry naukowej i studentów z ważniejszymi światowymi ośrodkami naukowymi. Finansowanie uczelni odbywa się w tym modelu głównie ze środków budżetowych, przy niewielkim udziale środków pochodzących z innych źródeł. Drugi typ uczelni należy do modelu uczelni o regionalnym zasięgu, realizujących głównie funkcje edukacyjne i o jednoosobowym sposobie zarządzania. Uczelnia w tym modelu ma zasięg regionalny, posiada minimalne zasoby materialne i kadrowe, pozwalające na kształcenie wyłącznie na wyspecjalizowanych kierunkach i niższych poziomach kształcenia. Ten model uczelni przewiduje wyłącznie edukację i dodatkowo uczelnia jest głównie finansowana przez paostwo. Analiza wykazuje, że największe zróżnicowanie docelowego modelu uczelni będzie się odbywało w obrębie trzech parametrów: dostępnych zasobów, funkcji, jakie uczelnia będzie realizowała oraz umiejscowienia i pozycjonowania uczelni w ogólnym kontekście gospodarczym. Dodatkowo w ramach przeprowadzonych analiz należy stwierdzid, że największych zmian w kontekście stanu obecnego można oczekiwad w zakresie sposobu zarządzania (odejście od kolegialnego zarządzania uczelnią na rzecz jednoosobowego stylu zarządzania). Szczegółowe wnioski z przeprowadzonych analiz SWOT i PEST zarówno dla wypracowanych modeli, jak i analizy PEST dla całego obszaru tematycznego zaprezentowane zostały w rozdziałach 5.5 i 5.6 raportu. Strona 13

15 1.1.4 Budowa powiązań z otoczeniem gospodarczym Podczas analizy tego obszaru zdefiniowane zostały następujące parametry opisu: 1) Wartości i postawy społeczne, sklasyfikowane ogólnie jako innowacyjne lub zachowawcze; 2) Relacje uczelni z biznesem, sklasyfikowane ogólnie jako otwarte lub zamknięte; 3) Polityka władz, która może się wyrażad albo w centralizacji, albo w decentralizacji; 4) Strategia władz uczelni, w ramach której z jednej strony będziemy mieli do czynienia z działaniami modernizacyjnymi, innowacyjnością i prorozwojowością, z drugiej zaś z konserwatyzmem i dążeniem do zachowania stanu obecnego; 5) Motywowanie pracowników uczelni, które ogólnie zostało sklasyfikowane jako dynamiczne lub statyczne; 6) Konkurowanie uczelni mazowieckich, przy czym z jednej strony rozumiane jest jako współdziałanie, czyli współpraca zarówno pomiędzy nimi, jak również z uczelniami zagranicznymi oraz uczelniami z reszty kraju, z drugiej zaś jako konfrontacja, czyli konkurencja pomiędzy nimi, jak również z uczelniami zagranicznymi oraz uczelniami z reszty kraju. Na podstawie opracowanych parametrów opisu zostały zdefiniowane trzy modele relacji z otoczeniem biznesowym, które dla tego obszaru należy traktowad jako pożądane w kontekście wymagao i oczekiwao związanych z funkcjonowaniem gospodarki opartej na wiedzy w perspektywie roku W pierwszym modelu, który został nazwany modelem odgórnym, zakłada się, że postęp będzie głównie stymulowany przez władze centralne, które będą wymuszały na uczelniach otwartośd i konserwatywnośd. Dodatkowo model ten zakłada wprowadzenie mechanizmów motywowania pracowników, przy czym będą one wprowadzane odgórnie, a nie dzięki inicjatywom oddolnym. Zakłada się raczej współpracę uczelni (np. poprzez konsorcja). W drugim modelu, który został nazwany modelem oddolnym, głównym punktem odniesienia jest demokratyzacja procesu zmian. Miałyby one byd inicjowane przez same uczelnie, a nie przez władze centralne, które pozostawiłyby uczelniom jak najwięcej możliwości autonomicznego funkcjonowania i decydowania. W szczególności model ten zakłada autonomię uczelni w zakresie formułowania własnego sposobu działalności, otwartośd na relacje z biznesem, podejście modernizacyjne, przekonanie pracowników do dynamicznego podejścia do zmian oraz konkurencyjne podejście uczelni w stosunku do siebie nawzajem. Podejście takie byłoby możliwe przy innowacyjnych wartościach i postawach społecznych. W trzecim modelu, nazwanym modelem mieszanym zgodnie z jego nazwą połączeniu ulegają podejście oddolne i odgórne. Jest to najmniej skrajny z opracowanych modeli, który dodatkowo ma duże szanse realizacji. W odniesieniu do tego modelu zakłada się, że opinia publiczna generuje nastroje przychylne modernizacji. Władze uczelni aktywnie wchodzą we współpracę z biznesem, tworzą się instytucjonalne formy współdziałania. Władze paostwowe utrzymują kontrolę systemu zarządzania uczelniami, natomiast władze uczelni nastawione są na powolne ewolucyjne działania usprawniające. Poziom wynagrodzeo pracowników oraz warunki pracy ulegają poprawie, przy stopniowym wprowadzeniu parametrów efektywnościowych. Uczelnie tworzą sied wspólnych projektów naukowych. Zdefiniowane parametry opisu oraz wypracowane modele pozwalają stwierdzid, że największy wpływ na budowanie relacji z otoczeniem będą miały procesy adaptacyjne, które mogą byd albo stymulowane na poziomie władz centralnych, albo mogą mied charakter procesów autonomicznych, stymulowanych na poziomie samych uczelni, przy czym w drugim przypadku istotnymi mechanizmami wpływającymi na ten Strona 14

16 proces będą mechanizmy konkurencyjne, które zostały ujęte w ostatnim parametrze opisu. Szczegółowe analizy związane z definiowaniem silnych i słabych stron względem przyjętych modeli oraz szans i zagrożeo zostały zamieszczone w rozdziale 6.4 raportu Podsumowanie analizy SWOT i PEST Pomimo iż w założeniach analizowane obszary tematyczne były traktowane rozłącznie, wnioski z przeprowadzonych analiz pozwalają na stwierdzenie zachodzących pomiędzy nimi relacji. Niewątpliwie istotne ukierunkowanie działao związanych z wypracowaniem modelu systemu edukacji wyższej na poziomie regionu wynikają z założeo, jakie docelowo w kontekście GOW 2030 zostaną przyjęte względem modelu absolwenta oraz modelu powiązao z otoczeniem gospodarczym. Zarówno jeden, jak i drugi model tworzy wymagania, jakim uczelnie powinny sprostad, definiując swój model działania, jak również określając kierunki kształcenia. Innymi słowy, właściwe i zgodne z wymaganiami oraz oczekiwaniami związanymi z funkcjonowaniem przyszłej gospodarki opartej na wiedzy dodefiniowanie docelowych rozwiązao w ramach parametrów opisu charakteryzujących te dwa obszary tematyczne tworzy jasne oczekiwania względem sposobu i zakresu funkcjonowania uczelni. W doniesieniu do wniosków wynikających z opracowania dotyczącego modelu powiązao z otoczeniem gospodarczym jedyną otwartą kwestią pozostaje określenie źródła procesów adaptacyjnych Czy procesy te powinny byd stymulowane przez władze centralne, czy powinny byd inicjowane przez uczelnie? Dodatkowo bez odpowiedzi pozostaje pytanie: Jakie mechanizmy powinny byd wypracowane, żeby bez względu na źródło stymulacji procesy adaptacyjne były skuteczne i efektywne w długiej perspektywie czasu? Taka sama konkluzja względem całości przeprowadzonych analiz wynika z prac Top Ekspertów, których zdaniem z punktu widzenia kierunków/obszarów kształcenia wspierających GOW w regionie Mazowsza w perspektywie 2030 roku ważniejsza wydaje się identyfikacja warunków dla powstania takich kierunków niż ich nazwanie, czy wskazanie. System edukacji wyższej powinien byd na tyle elastyczny, aby uczelnie Warszawy i Mazowsza same mogły nadążad za zmianami, reagując na oczekiwania innowacyjnej gospodarki, równocześnie na nie wpływając, głównie poprzez spełnianie swojej najważniejszej roli, jaką jest kształtowanie społeczeostwa wiedzy. Nie należy przy tym zapominad, że w krótszej perspektywie czasowej niezwykle istotną rolę dla rozwoju GOW odgrywad będzie kształcenie specjalistów z obszarów umownie nazwanych Bio-Nano-Info oraz Energia-Zdrowie-Środowisko, gdyż w kontekście aktualnego stanu rozwoju GOW w Polsce w pierwszej kolejności kierunki z tych obszarów powinny byd postrzegane jako strategiczne. W konsekwencji przyjętych założeo oraz w odniesieniu do opracowao i analiz poszczególnych paneli tematycznych opracowany został model systemu edukacji wyższej na poziomie regionu, który został nazwany Otwartym Modelem Aktywnym (OMA). Zgodnie z założeniami model/system edukacji wyższej, który sprosta zdefiniowanym kryteriom powinien się charakteryzowad różnorodnością, otwartością, jakością oraz spójnością. Strona 15

17 Rysunek 2: Model edukacji wyższej Otwarty Model Aktywny Ź r ó d ł o: Opracowanie Top Ekspertów. W odniesieniu do modelu u podstaw różnorodności leży zróżnicowanie misji uczelni, które świadczą usługi na wszystkich poziomach edukacji, kształcąc zarówno studentów I, II i III stopnia, jak i aktywnie uczestnicząc w systemie kształcenia przez całe życie (tzw. LLL Life Long Learning). W zależności od zakresu usług dydaktycznych, modelowe uczelnie będą dostarczały różne modele absolwentów, adekwatnie do poziomu ukooczonej przez nich edukacji. Konieczna zatem będzie również indywidualizacja ścieżek edukacyjnych w ramach obszarów i pomiędzy obszarami kształcenia, która zapewni utrzymanie celów i jakości nauczania na każdym poziomie oraz będzie umożliwiała dostosowywanie oferty uczelni do indywidualnych potrzeb odbiorców jej usług, które w przypadku kształcenia w ramach LLL mogą byd nawet bardzo zróżnicowane. Uczelnie, aby mogły w pełni charakteryzowad się takim zróżnicowaniem, powinny byd otwarte na otoczenie. Oznacza to w szczególności umiejętnośd reagowania na zmiany i podążania za nimi. W tym celu konieczne jest wykształcenie przez nie zdolności do analizowania trendów rozwojowych i elastycznego kształtowania swoich programów nauczania (w tym tworzenia programów interdyscyplinarnych) tak, aby odpowiadały potrzebom rynku edukacyjnego. Z jednej strony kluczowym działaniem w tym zakresie jest stała współpraca z otoczeniem gospodarczym, społecznym i politycznym, dzięki której uczelnie otrzymują informacje o obszarach potencjalnie wymagających podjęcia działao adaptacyjnych do zachodzących w nich zmian, szczególnie że tworzenie wspólnych platform porozumienia umożliwia korzystną dla obu stron wymianę informacji. W przełożeniu na poziom operacyjny oznacza to koniecznośd monitorowania potrzeb rynku pracy, rynku usług edukacyjnych na niższych poziomach kształcenia (w kontekście kontynuacji edukacji podstawowej i średniej) oraz priorytetowych kierunków rozwoju regionów, wyrażanych w strategicznych dokumentach rządu i lokalnych władz. Z drugiej strony osiągnięcie pełnej otwartości wymaga stałego podtrzymywania i rozwijania kontaktów międzynarodowych, nie tylko w formie współpracy międzyuczelnianej, ale także międzywydziałowej, co sprzyja procesom wymiany wiedzy i doświadczeo zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i wśród kadry naukowej i administracyjnej uczelni. Ścisła współpraca akademicka na różnych poziomach organizacyjnych instytucji multiplikuje możliwości rozwoju uczelni w wielu aspektach jednocześnie. Uczelnia otwarta będzie zatem również wielokulturowa, gdyż wymiana doświadczeo wiąże się także z wymianą kadr i studentów. Otwarcie się na inne narody i zintensyfikowanie procesów wymiany powinno przyczynid się do przyspieszenia procesu budowania kluczowych kompetencji uczelni. Należy przy tym zaznaczyd, że wielonarodowośd jest nieunikniona, gdyż wzrasta mobilnośd ludzi, w tym studentów. Sprzyja temu również szybki rozwój technologii. Jeśli zatem polskie uczelnie mają byd liczącymi się ośrodkami akademickimi i naukowymi w Europie i na świecie, muszą aktywnie uczestniczyd w znaczących przedsięwzięciach naukowych, co przekłada się także na atrakcyjnośd danego ośrodka dla zagranicznego studenta. Strona 16

18 Powyższe wprost koresponduje z pożądaną w omawianym modelu jakością, gdyż pozwala zapewnid wysoki potencjał kadry akademickiej oraz budowad zdolnośd do stałego aktualizowania treści i form edukacyjnych w oparciu o najnowsze osiągnięcia nauki. Aktualnie stopieo powszechnego wykorzystywania dostępnych narzędzi, technik nauczania oraz najnowszych wyników badao naukowych na potrzeby dydaktyczne jest nadal niewielki. Uczelnia spełniająca kryteria modelu OMA ściśle wiąże działalnośd naukową z dydaktyczną, wykorzystując dorobek pierwszej dla lepszego świadczenia usług w ramach działalności drugiej. Istotne tu jednak jest systemowe podejście do zagadnienia i zdefiniowanie celów krótko- i długookresowej strategii edukacyjnej uczelni, wpisujących się w strategię edukacyjną paostwa i Unii Europejskiej. W ślad za strategią powinno iśd samodoskonalenie procedur organizacji i zarządzania oraz zapewnienie adekwatnej do planów rozwojowych infrastruktury edukacyjnej i badawczej. Zgodnie ze sztuką planowania strategicznego powinno się również przewidzied źródła finansowania realizacji poszczególnych działao przewidzianych dokumentem strategicznym. Co do zasady zalecana jest możliwie jak większa dywersyfikacja tych źródeł, jako zabezpieczenie przed niepowodzeniem z tytułu braku możliwości pozyskania finansowania. Dużą rolę odegra tu dojrzałośd instytucjonalna i doświadczenie jednostek związanych z uczelnią, gdyż będzie się to przekładad na lepsze postrzeganie uczelni jako potencjalnego partnera do współpracy. Aktualnie z taką kategoryzacją mamy głównie do czynienia w przypadku współpracy uczelni z biznesem, w przyszłości należy spodziewad się również takiego samego podejścia ze strony instytucji publicznych. Ostatnio wprowadzone oraz nakreślone dalsze kierunki zmian w zakresie finansowania działalności szkolnictwa wyższego pozwalają zakładad coraz silniejsze uzależnianie możliwości pozyskania finansowania od skuteczności i efektywności sposobu ich wydatkowania. Mamy zatem do czynienia również z jakością w zarządzaniu środkami finansowymi, na którą model OMA wskazuje, traktując o odpowiedzialności uczelni opartej na umowie społecznej dopuszczającej daleko posuniętą samodzielnośd uczelni w dysponowaniu środkami publicznymi, pod warunkiem wyznaczenia jasnych i mierzalnych celów działania i ich osiąganie w określonej planem przedsięwzięcia perspektywie. Z punktu widzenia tworzenia strategii edukacji weryfikacja zakładanych wskaźników oraz monitoring ich osiągania powinny byd zaplanowane w harmonogramie ewaluacji strategii, prowadzonej zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Dokonywanie okresowej oceny skuteczności i efektywności realizowanych działao wynikających ze strategii jest jednym z podstawowych narzędzi monitorowania stopnia jej faktycznego wdrażania oraz jej przyszłego kształtowania. Istotnym elementem dla osiągnięcia paramentów modelu OMA jest zachowanie spójności pomiędzy wszystkimi powyższej opisanymi działaniami, w szczególności poprzez zachowanie dużego stopnia korelacji planowanych i podejmowanych działao z systemem edukacji wyższej w regionie, traktując go jako platformę współpracy uczelni Mazowsza, mających spójne standardy nauczania oraz wspólny cel wyrażony w dążeniu do wzmocnienia roli uczelni wyższych w budowaniu przewagi konkurencyjnej Warszawy i Mazowsza jako ośrodka kształcącego elity, ustanawiającego nową jakośd kształcenia, a przez to wpływającego również na otoczenie poprzez wspieranie i inicjowanie zmian społeczno-gospodarczych. W dalszej kolejności, w kontekście zdefiniowanych czterech charakterystyk OMA i ich opisów (stanów pożądanych), zostały zdefiniowane najistotniejsze silne i słabe strony istniejących rozwiązao na poziomie systemu edukacji z uwzględnieniem specyfiki uczelni Warszawy i Mazowsza. Wypracowany w ten sposób materiał pokazuje, które z istniejących rozwiązao systemu mogą stanowid istotną podstawę lub mogą istotnie ograniczad dochodzenie do charakteryzującej model docelowy różnorodności, otwartości, jakości oraz spójności. Strona 17

19 Dopełnieniem prac analitycznych podsumowujących prace panelowe było przeprowadzenie analizy szans i zagrożeo z wykorzystaniem analizy PEST. Ze względu na szerokośd rozpatrywanego zagadnienia Top Eksperci dla każdego z obszarów analizy PEST zdefiniowali główne, charakterystyczne dla niego aspekty, które najistotniej będą warunkowad przechodzenie od istniejących rozwiązao do tych charakteryzujących wypracowany model OMA. Zgodnie z takim układem prowadzenia analizy PEST za główne aspekty, w kontekście których przeprowadzona została analiza szans i zagrożeo, uznane zostały: w ramach otoczenia politycznego rozwiązania w zakresie regulacji prawnych oraz założenia strategii rozwoju regionu; w ramach otoczenia ekonomicznego uwarunkowania wynikające z założeo dowiązanych do zrównoważonego rozwoju, wzrostu konkurencyjności oraz gospodarki opartej na wiedzy; w ramach otoczenia społecznego procesy demograficzne, w szczególności związane z migracją oraz procesem starzenia się ludności; w ramach otoczenia technologicznego rozwój rozwiązao w zakresie Information and Communication Technologies (ICT). Przeprowadzona na podstawie przyjętych założeo analiza PEST pozwoliła na wypracowanie dla każdego z analizowanych aspektów najistotniejszych szans i zagrożeo. Uzyskany w ten sposób materiał w znacznym stopniu odwołuje się do wniosków dotyczących szans i zagrożeo sformułowanych na poziomie paneli tematycznych. Niemniej waga przypisana poszczególnym czynnikom przez Top Ekspertów jest inna niż w panelach tematycznych, ponieważ w założeniach OMA nie jest prostą sumą poszczególnych obszarów dyskutowanych w poszczególnych panelach tematycznych. Oznacza to, że zdefiniowane przez panel Top Ekspertów Szanse i zagrożenia należy traktowad jako pewnego rodzaju agregację i uogólnienie, ale również jako uzupełnienie wyników prac i propozycji sformułowanych na poziomie paneli tematycznych. Wypracowane zgodnie z przedstawionymi założeniami szczegółowe zestawienie silnych i słabych stron istniejących rozwiązao oraz szans i zagrożeo zdefiniowanych przez Top Ekspertów w kontekście OMA zostało zamieszczone w zasadniczej części raportu. Zgodnie z przyjętymi założeniami metodycznymi, dotyczącymi przeprowadzenia analizy SWOT i PEST, uzyskany w ten sposób materiał analityczny stanowi podsumowanie analiz prowadzonych w ramach prac panelowych Możliwości wykorzystania efektów przeprowadzonych prac oraz dokonanych analiz W związku z przyjętymi założeniami metodycznymi głównym punktem odniesienia do formułowania hipotez powinny byd wyniki analizy SWOT i PEST wypracowane przez panel Top Ekspertów. Ich analiza wskazuje trzy kierunki potencjalnych działao. Po pierwsze, hipotezy mogą stanowid podstawę do zweryfikowania ustaleo zaprezentowanych przez Top Ekspertów, czyli mogą bezpośrednio dotyczyd zasadności i poprawności uzyskanego układu silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeo. Po drugie, hipotezy mogą dotyczyd ustalenia istotności oraz prawdopodobieostwa wystąpienia tych zjawisk, trendów i tendencji, które zostały sklasyfikowane jako szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST. I wreszcie po trzecie, hipotezy mogą dotyczyd potencjalnych relacji, które mogą zachodzid pomiędzy silnymi i słabymi stronami oraz szansami i zagrożeniami. Oznacza to, że w tym przypadku hipotezy powinny dotyczyd dwóch aspektów: 1) Jakie możliwości wykorzystania zdefiniowanych szans i zagrożeo tworzy istniejący potencjał określony w kategoriach silnych i słabych stron? (podejście od wewnątrz na zewnątrz); 2) Jak na istniejący potencjał określony w kategoriach silnych i słabych stron wpłyną zdefiniowane szanse i zagrożenia? (podejście od zewnątrz do wewnątrz). Strona 18

20 Oprócz przedstawionego powyżej typowego wykorzystania wniosków z analiz SWOT i PEST, wypracowana na użytek prowadzonego badania metodyka pozwala również na uzupełnienie formułowania hipotez o formułowanie hipotez dowiązanych zarówno do ogólnych założeo stojących za wypracowanym przez Top Ekspertów Otwartym Modelem Aktywnym, jak również hipotez dowiązanych do jego poszczególnych charakterystyk i ich opisów. Dodatkowo, z uwagi na fakt, że ów model został opracowany na podstawie efektów prac paneli tematycznych, możliwe jest także formułowanie szczegółowych hipotez dowiązanych bezpośrednio do poszczególnych wypracowanych modeli lub parametrów opisu, na podstawie których modele były tworzone. Strona 19

21 2 Metodyka realizacji prac panelowych Zgodnie z przyjętymi założeniami 1 wyższego w Polsce i za granicą, Analiza foresightów i dokumentów strategicznych. Natomiast zakładanym, celem prac efektem prac panelowych było wypracowanie materiałów, które w dalszych etapach prac foresightowych panelowych było przeprowadzenie analizy SWOT pozwolą na opracowanie i ocenę hipotez oraz przygotowanie scenariuszy rozwojowych. Na użytek i PEST dla czterech obszarów tematycznych: prowadzonych prac panelowych zdefiniowane zostały również potencjalne oczekiwania odbiorcy materiałów 1. (P1) strategiczne kierunki kształcenia wypracowanych podczas projektu. Umiejscowienie prac panelowych w całości projektu oraz zdefiniowane (np. polityka paostwa a nastawienie potencjalne oczekiwania odbiorcy przedstawia poniższy rysunek. popytowe) 2. (P2) model absolwenta (np. studia różnego Rysunek 3: Umiejscowienie prac panelowych w projekcie stopnia) 3. (P3) model uczelni (np. organizacja, zarządzanie finansowanie) 4. (P4) budowa powiązao z otoczeniem gospodarczym (np. rozwój regionalny, współpraca z przemysłem) 2.1 Organizacja prac panelowych Wkład do prowadzonych prac panelowych stanowiły opracowane na podstawie desk research raporty: Analiza strategii, modeli działania oraz ścieżek ewolucji wiodących szkół wyższych na świecie, Analiza szkół wyższych Warszawy i Mazowsza, Raport analityczny na temat potencjału, kluczowych kompetencji, strategii oraz działania szkół wyższych na Mazowszu oraz Scenariusze i strategie rozwoju szkolnictwa 1 Przedstawione w raporcie założenia metodyczne realizacji prac panelowych zostały przyjęte przez Komitet Sterujący projektu na spotkaniu r. Ź r ó d ł o: Opracowanie własne. Strona 20

22 Rysunek 4: Układ prac panelowych Do każdego z wymienionych wcześniej obszarów tematycznych został dedykowany oddzielny panel (odpowiednie oznaczenia od P1 do P4), w skład którego wchodzili: Eksperci (E) Lider merytoryczny panelu (L) Moderator (M) Sekretarz (S) Dodatkowo na użytek realizacji projektu powołany został panel Top Ekspertów (PTE), którego zadaniem było zbiorcze podsumowanie efektów prac poszczególnych panelów tematycznych i zdefiniowanie głównych silnych i słabych stron istniejących rozwiązao oraz zdefiniowanie głównych szans i zagrożeo przy wykorzystaniu analizy PEST. Dla każdego z paneli tematycznych został przyjęty układ prac 2 zaprezentowany na rys. 4. Ź r ó d ł o: Opracowanie własne. 2 Założenia dotyczące szczegółowego zakresu prac zostaną omówione w dalszej części raportu. Strona 21

23 2.2 Główne założenia metodyczne i przyjęte definicje W celu realizacji założeo dotyczących przeprowadzenia analizy SWOT i PEST, na użytek prowadzonych prac przyjęte zostały opisane poniżej założenia odnośnie powiązao pomiędzy tymi analizami. Zgodnie z metodyką analizy PEST celem prac panelowych było zdefiniowanie szans i zagrożeo, które mogą się pojawid w następujących obszarach: Politycznolegislacyjnym, Ekonomicznym, Społecznodemograficzno-kulturowym oraz Technologicznym. Wypracowane na tym etapie szanse i zagrożenia w ramach poszczególnych obszarów analizy PEST miały w założeniach wypełniad analizę szans i zagrożeo (OT) w ramach analizy SWOT. Przyjęty układ analiz oraz zachodzące pomiędzy nimi zależności zostały przedstawione na rysunku 5. Rysunek 5: Przyjęty układ analiz Ź r ó d ł o: Opracowanie własne. Strona 22

24 Na podstawie przedstawionego powyżej układu analiz zdefiniowane zostały również następujące kwestie metodologiczne: Jaki powinien byd punkt odniesienia do definiowania silnych i słabych stron? Czyli jaka powinna byd podstawa do określania pojęd pozytywny aspekt w kontekście czego i negatywny aspekt w kontekście czego ; Jaki powinien byd punkt odniesienia do definiowania szans i zagrożeo? Czyli jaka powinna byd podstawa do określania pojęd będzie sprzyjad i będzie ograniczad. W odniesieniu do zdefiniowanych kwestii na użytek prowadzonych analiz w ramach analizy SWOT i PEST przyjęte zostały następujące definicje: Punkt odniesienia do przeprowadzanych analiz, który na użytek prowadzonych prac panelowych został zdefiniowany jako wymagania i oczekiwania związane z funkcjonowaniem gospodarki opartej na wiedzy (GOW) w perspektywie roku Dla uspójnienia rozumienia GOW przyjęta została następująca definicja przedstawiona panelistom: Główne założenia, wymagania i oczekiwania związane z funkcjonowaniem gospodarki opartej na wiedzy (GOW) w Warszawie i na Mazowszu w perspektywie roku Na użytek prac panelowych przyjmuje się, że cechami charakterystycznymi GOW są: o akceleracja tworzenia wiedzy, o wzrost znaczenia kapitału niematerialnego, o innowacyjnośd traktowana priorytetowo, o rewolucja w gromadzeniu i udostępnianiu zasobów wiedzy. Główne parametry opisu (PO), czyli parametry opisu, pod kątem których powinno się rozpatrywad dany obszar tematyczny, wziąwszy pod uwagę przyjęty punkt odniesienia do prowadzonych analiz. Innymi słowy, parametry opisu wskazują na najistotniejsze z perspektywy przyjętego punktu odniesienia parametry opisu danego obszaru tematycznego. Stan pożądany, czyli w oparciu o zdefiniowane parametry opisu wypracowanie modeli, które będą traktowane jako najbardziej pożądane dla danego obszaru tematycznego w kontekście przyjętego punktu odniesienia (GOW 2030). Stan obecny, czyli określenie, jakie są obecnie dominujące stany/rozwiązania w ramach zdefiniowanych parametrów opisu. Silna/słaba strona te z istniejących obecnie dominujących stanów/rozwiązao, które w perspektywie roku 2030 będą sprzyjały (silna strona) osiągnięciu rozwiązao charakterystycznych dla danego modelu lub je utrudniały (słaba strona). Szansa/Zagrożenie te zjawiska/trendy/tendencje, które w perspektywie roku 2030 będą sprzyjały (szanse) osiąganiu rozwiązao charakterystycznych dla wypracowanych modeli lub je ograniczały (zagrożenia). Strona 23

25 2.3 Zakres i metodyka prac panelowych W oparciu o przyjęte założenia metodyczne określony został ogólny układ zakresu prac panelowych, który przedstawiony jest na poniższym rysunku. W dalszej części raportu przedstawione zostaną szczegółowe założenia wypracowane dla każdego z etapów realizacji projektu. Rysunek 6: Ogólny układ zakresu prac panelowych 1. Układ prac podczas pierwszego spotkania panelowego (P1) 2. Układ prac podczas okresu pomiędzy spotkaniami panelowymi (O1) Weryfikacja plus uzupełnienie materiałów z P1 oraz: Strona 24

26 3. Układ prac podczas drugiego spotkania panelowego (P2) 4. Układ prac po drugim spotkaniu panelowym (O2) Weryfikacja plus uzupełnienie materiałów z P2 Opracowanie raportu z prac panelu 5. Układ pracy panelu Top Ekspertów Ź r ó d ł o: Opracowanie własne. Strona 25

27 2.3.1 Szczegółowy zakres i metodyka prac panelowych Układ prac podczas panelu S1 częśd 1: Zdefiniowanie głównych parametrów opisu (PO) danego obszaru Zakres prac: Zdefiniowanie, jakie powinny byd główne parametry opisu (PO), pod kątem których powinno się rozpatrywad dany obszar tematyczny. Za główne parametry opisu uważane są takie, pod kątem których powinno się rozpatrywad dany obszar tematyczny, wziąwszy pod uwagę przyjęty punkt odniesienia do prowadzonych analiz (GOW 2030). Układ prac: Wymienienie parametrów opisu, którymi powinno się opisywad dany obszar tematyczny (parametr + jego definicja) Porządkowanie parametrów opisu Łączenie parametrów, które mają podobne definicje (metaplaning) Uspójnienie wypracowanych definicji Ustalenie ostatecznej listy głównych parametrów opisu Uwagi dotyczące opracowania parametrów opisu: za dobry parametr uważany będzie taki, w przypadku którego możliwe będzie jednoznaczne zdefiniowanie jego skrajnych stanów wypracowane parametry powinny byd rozłączne ewentualnie w ramach prac panelowych mogą zostad określone relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi parametrami (kierunek i charakter wpływu) Efekt prac: Wypracowanie wg tabeli 1 listy głównych parametrów opisu (5-7), pod kątem których powinien byd rozpatrywany dany obszar tematyczny. Strona 26

28 Układ prac podczas panelu S1 częśd 2: Zdefiniowanie głównych parametrów opisu (PO) dla danego obszaru tematycznego Zakres prac: W oparciu o opracowane wcześniej parametry opisu wypracowanie minimum dwóch modeli, które będą traktowane jako najbardziej pożądane dla danego obszaru tematycznego w kontekście przyjętego punktu odniesienia (GOW 2030). Poniżej został przedstawiony przykładowy sposób definiowania modeli na podstawie opracowanej tabeli. Założenia przyjęte na użytek wypracowywania modeli: Wypracowane modele muszą byd wyraziste, tzn. ich opisy muszą wskazywad na istotne różnice Dla każdego modelu powinny zostad wypracowane: jego nazwa oraz opis przedstawiający w sposób jednoznaczny ów model Każdy z modeli powinien byd opisany w układzie tabeli 2 (kolejna strona) Wypracowane modele (ich nazwy i główne charakterystyki) będą wykorzystane na dalszym etapie prac panelowych Strona 27

29 Układ prac podczas panelu S1 częśd 3: Opisanie wypracowanych modeli stanu pożądanego Zakres prac: Opracowanie dla każdego z wypracowanych modeli poniższej tabeli opisu stanu pożądanego (dla modelu 1 tabela 2a, dla modelu 2 tabela 2b, etc.). powinien byd odpowiedzią na pytanie: Jakie są obecnie dominujące stany/rozwiązania w ramach poszczególnych parametrów opisu? Zgodnie z założeniami wypracowany opis powinien jednoznacznie i wyczerpująco definiowad stan obecny. Efekt prac: Wypracowanie dla każdego z PO opisu obecnie dominującego stanu/rozwiązania i zawarcie go w tabeli 3, której wzór znajduje się poniżej Układ prac podczas panelu S1 częśd 4: Inwentaryzacja istniejących praktyk w ramach danego obszaru tematycznego Zakres prac: Opis dla każdego z PO istniejących obecnie dominujących stanów/rozwiązao z uwzględnieniem wcześniej wypracowanych definicji stanów skrajnych dla poszczególnych parametrów opisu. Innymi słowy, wymagany opis Strona 28

30 Układ prac podczas panelu S1 częśd 5: Zdefiniowanie głównych silnych i słabych stron istniejących rozwiązao Zakres prac: Ocena istniejących praktyk w ramach danego obszaru tematycznego, czyli odpowiedź na pytania: Jak w perspektywie każdego z modeli wypracowanych dla danego obszaru tematycznego można ocenid obecne rozwiązania/praktyki? Jakie są główne silne i słabe strony istniejących rozwiązao? Efekt prac: Opracowanie tabeli 4 (wzór poniżej) na podstawie odniesienia danego modelowego stanu pożądanego do zdefiniowanego stanu obecnego, przy czym tabela 4 powinna byd opracowana dla każdego z wypracowanych modeli (tabela 4a: odniesienie stanu obecnego do wypracowanego modelu 1, tabela 4b: odniesienie stanu obecnego do wypracowanego modelu 2, etc.). Strona 29

31 Układ prac w okresie pomiędzy spotkaniami panelowymi O1 Zakres prac: 1. Weryfikacja/uzupełnienie opisów dla: zdefiniowanych parametrów opisu wypracowanych modeli i ich opisów (tabele 2a, 2b, etc.) stanu obecnego w ramach poszczególnych kryteriów (tabela 3) głównych silnych i słabych stron istniejących rozwiązao w kontekście każdego z opracowanych modeli (tabele 4a, 4b, etc.) 2. Praca indywidualna każdego z ekspertów Zakres prac: W oparciu o materiały z desk research oraz inne źródła informacji wypełnienie przez każdego z uczestników danego panelu tabeli 5, czyli odpowiedź na pytanie: Jakie będą w otoczeniu politycznym, ekonomicznym, społecznym oraz technologicznym główne zjawiska/trendy/tendencje, które w perspektywie roku 2030 będą sprzyjały (szanse) osiąganiu stanów charakterystycznych dla wypracowanych modeli lub je ograniczały (zagrożenia)? (tabele 2a, 2b, etc.). Efekt prac: W ramach przygotowania do drugiego spotkania panelowego opracowanie poniższych tabel 5, przy czym tabela 5 powinna byd opracowana dla każdego z wypracowanych modeli (model 1 tabela 5a, model 2 tabela 5b, etc.). Strona 30

32 Układ prac podczas panelu S2 częśd 1: Zdefiniowanie najistotniejszych silnych i słabych stron istniejących rozwiązao Zakres prac: Dokonanie generalizacji, czyli zbiorcza ocena stanu obecnego w kontekście wszystkich zdefiniowanych modeli Jakie są najistotniejsze silne (NSI) oraz słabe (NSŁ) strony istniejących rozwiązao? Układ prac: Zdefiniowanie na podstawie zweryfikowanych podczas O1 ustaleo zawartych w tabelach 4 najistotniejszych dla danego obszaru tematycznego silnych i słabych stron istniejących rozwiązao. Efekt prac: Opracowanie tabeli 6a i 6b, których wzory znajdują się poniżej. Strona 31

33 Układ prac podczas panelu S2 częśd 2: Zdefiniowanie głównych szans i zagrożeo w układzie analizy PEST Zakres prac: Zdefiniowanie głównych szans i zagrożeo, czyli odpowiedź na pytanie: Jakie będą w otoczeniu politycznym, ekonomicznym, społecznym oraz technologicznym główne zjawiska/trendy/tendencje, które w perspektywie roku 2030 będą sprzyjały (szanse) osiąganiu stanów charakterystycznych dla wypracowanych modeli lub je ograniczały (zagrożenia)? (tabele 2a, 2b, etc.). Układ prac: Określenie z wykorzystaniem metaplanu głównych dla poszczególnych modeli szans i zagrożeo w oparciu o przygotowane podczas O1 opracowania indywidualne poszczególnych uczestników danego panelu (tabele 4). Efekt prac: Opracowanie tabeli 7 (wzór poniżej), przy czym tabela 7 powinna byd opracowana dla każdego z wypracowanych modeli (model 1 tabela 7a, model 2 tabela 7b, etc.). Dodatkowo do każdej szansy i każdego zagrożenia powinna byd dopisana waga oraz prawdopodobieostwo wystąpienia Układ prac podczas panelu S2 częśd 3: Zdefiniowanie najistotniejszych szans i zagrożeo dla danego obszaru tematycznego Zakres prac: Dokonanie generalizacji, czyli zbiorcza ocena wpływu otoczenia na realizację modelowych rozwiązao Jakie są najistotniejsze szanse (NSz) oraz najistotniejsze zagrożenia (NZa) w ramach danego obszaru tematycznego w poszczególnych obszarach analizy PEST, wziąwszy pod uwagę ustalenia zawarte w tabelach 7? Strona 32

34 Efekt prac: Opracowanie tabeli 8a i 8b, których wzory znajdują się poniżej, przy czym analogicznie, jak dla przedstawionego poniżej opracowania dla otoczenia politycznego, powinny byd opracowane kolejne tabele: dla otoczenia ekonomicznego tabele 9a i 9b, dla otoczenia społecznego tabele 10a i 10b, dla otoczenia technologicznego tabele 11a i 11b Układ prac po drugim spotkaniu panelowym (O2) Zakres prac: Weryfikacja/uzupełnienie opisów dla: zdefiniowanych najistotniejszych silnych i słabych stron istniejących rozwiązao oraz przypisanych im wag (tabela 6a i 6b) zdefiniowanych głównych szans i zagrożeo w kontekście poszczególnych modeli (tabele 7) zdefiniowanych najistotniejszych szans i zagrożeo w poszczególnych obszarach analizy PEST, przypisanych im wag oraz prawdopodobieostwa wystąpienia (tabele 8a-11a i 8b-11b) Strona 33

35 Układ pracy panelu Top Ekspertów podsumowanie prac panelowych Zakres prac: na podstawie przeprowadzonej wcześniej analizy materiałów wypracowanych przez poszczególne panele zdefiniowanie najistotniejszych silnych i słabych stron istniejących rozwiązao oraz najistotniejszych szans i zagrożeo, mogących wystąpid w poszczególnych obszarach analizy PEST *zbiorcze podsumowanie w układach analogicznych jak dla tabel 6a i 6b (SW) oraz 8a-11a i 8b-11b (OT)]. Efekt prac: Podsumowanie analizy silnych i słabych stron oraz analizy szans i zagrożeo w układzie tabel, których wzory są zamieszczone poniżej. Strona 34

36 2.4 Komentarze do wyników prac panelowych Poniżej przedstawiamy główne zmiany, jakie nastąpiły w trakcie prac panelowych w stosunku do przyjętego zakresu i metodyki realizacji projektu: Eksperci w panelu Strategiczne kierunki kształcenia w ramach parametrów opisu obszaru tematycznego zdefiniowali charakterystyki otoczenia, które będą miały istotny wpływ na strategiczne kierunki kształcenia. W konsekwencji wypracowane zostały trzy modele otoczenia i w tym kontekście prowadzone były dalsze analizy; Eksperci w panelu Model absolwenta w ramach definiowania silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeo dla rozpatrywanego obszaru tematycznego odeszli od zaproponowanych układów tabelarycznych i zdecydowali, że właściwym podsumowaniem prac panelowych będzie stworzenie list silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeo; Eksperci w panelu Model uczelni podsumowanie prac panelowych ograniczyli do zdefiniowania najistotniejszych szans i zagrożeo w ramach poszczególnych obszarów analizy PEST. Definiowanie silnych i słabych stron zostało ograniczone do oceny stanu obecnego w kontekście zdefiniowanych modeli; W ramach podsumowania prac panelowych panel Top Ekspertów zdecydował, że odejdzie od definiowania wag poszczególnych składników analizy SWOT oraz prawdopodobieostw w ramach analizy PEST na rzecz wymienienia najistotniejszych silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeo. Wszystkie powyższe zmiany zostały zaakceptowane w trakcie konsultacji materiałów opracowanych przez poszczególne panele eksperckie. 2.5 Układ prezentacji wyników prac panelowych Każde z zamieszczonych w dalszej części raportu opracowanie będzie prezentowane w następującym układzie: 1. Prezentacja przyjętych dla danego obszaru tematycznego parametrów opisu 2. Prezentacja wypracowanych modeli 3. Prezentacja zdefiniowanego stanu obecnego 4. Prezentacja analizy SWOT dla stanu obecnego w kontekście każdego z wypracowanych modeli 5. Prezentacja analizy SWOT dla całego obszaru tematycznego (generalizacji wniosków z wcześniej przeprowadzonych analiz) Strona 35

37 Na zakooczenie przedstawione zostanie podsumowanie prac panelowych dokonane przez panel Top Ekspertów. Opracowane przez panel Top Ekspertów podsumowania zawierają: 1. Zdefiniowany model edukacji wyższej 2. Silne i słabe strony istniejących rozwiązao z punktu widzenia wypracowanego modelu 3. Najistotniejsze szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST 4. Komentarz dotyczący relacji wyniku pracy panelu Top Ekspertów z wynikami prac panelowych Dołączone do raportu załączniki zawierają materiały robocze z poszczególnych prac panelowych, które stanowią ważne uzupełnienie materiałów przedstawionych w zasadniczej części raportu. Rysunek 7: Przyjęty układ raportu Ź r ó d ł o: Opracowanie własne. Strona 36

38 3 Strategiczne kierunki kształcenia: Efekty przeprowadzonych prac oraz dokonanych analiz 3.1 Uczestnicy panelu Lider: Tomasz Kulisiewicz Moderator: dr hab. Stanisław Łobejko Sekretarz: Dominka Brodowicz Dr hab. Ryszard Gubrynowicz Jacek Kotrasioski Dr Jacek Kucioski Sławomir Pycioski Prof. dr hab. Teresa Słaby Dr arch. Tomasz Sławioski Dr inż. lek. med. Dariusz Włodarek Dr Mirosław Woźniakowski Strona 37

39 3.2 Przyjęte parametry opisu obszaru tematycznego Parametr opisu Stan skrajny Stan skrajny Opis danego parametru (nazwa) Starzejące się społeczeostwo Zrównoważona Zdecydowana Gwałtowny wzrost liczby osób pobierających świadczenia emerytalne struktura wieku Demografia przewaga osób Zmniejszająca się liczba kandydatów na studia społeczeostwa starszych Możliwy napływ fali imigracyjnej m.in. z Afryki, Azji, przy braku przemyślanej polityki imigracyjnej oraz (silna imigracja) oferty dla reemigrantów Rozwój Warszawy kosztem mniejszych ośrodków na Mazowszu Konwergencja Wykorzystanie potencjału Warszawy jako lokomotywy rozwojowej regionu Słaba spójnośd, jednakowa dostępnośd Imigracja wpływa na sytuację społeczną Spójnośd defragmentacja do zasobów i usług Kreatywnośd wewnątrzregionalna regionu w Warszawie i na Spójnośd regionalna nie tylko w kontekście gospodarczym Mazowszu Konwergencja taki sam poziom dostępu do usług (unifikacja) dla mieszkaoców Warszawy i reszty Mazowsza Zasób wiedzy, umiejętności przekazywania wiedzy, prestiż i uznanie poziomu wiedzy i umiejętności Model Otwartej mazowieckiej kadry akademickiej w Polsce i Europie Nauki (licencje typu Umiejętnośd przekazywania wiedzy o uczeniu się (umiejętności przekwalifikowania się w razie Zarządzanie Model tradycyjny Creative Commons); potrzeby), a nie tylko dotychczasowy model nauczania zasobami (Copyright, system Otwarty, modułowy Mazowsze jako współuczestnik projektów UE i międzynarodowych, uczestnictwo w wymianie kadr intelektualnymi patentowy); system kształcenia; między uczelniami, współzawodnictwo w konkurencji naukowej, umiejętnośd komercjalizowania wiedzy zachowawczy system Wzrost poziomu naukowej oraz tworzenia firm typu spin-off i spin-out (rozwój przedsiębiorczości akademickiej) System kształcenia kształcenia; Stagnacja i dynamiczny rozwój Podział na wykładowców i badaczy na uczelniach, rozdział specjalizacji na uczelniach poziomu i potencjału kadry; Tworzenie wiedzy, czy przekazywanie wiedzy zastanej kadry akademickiej Potencjał kadry Rozdział specjalizacji Nauka umiejętności zmiany miejsca pracy i przekwalifikowywania się w modelu tradycyjnym akademickiej kadry badawczej Specjalizacje wąskie i szerokie, certyfikacja umiejętności i doświadczenia zawodowego, uczenie się i dydaktycznej przez całe życie Poziom zabezpieczenia praw autorskich oraz ochrony informacji gospodarczej Strona 38

40 Parametr opisu (nazwa) Globalny kontekst gospodarczy Jakośd życia i zdrowie Stan skrajny Stan skrajny Opis danego parametru Globalny, regionalny wymiar. Konsumpcja i konsument (reakcja na trendy, kształtowanie potrzeb), Gospodarczy rozwój thinktanks, huby współpraca firm z ośrodkami akademickimi, postęp technologiczny, nowe Mazowsza Niewykorzystanie specjalizacje i branże w kontekście szans Mazowsza, Poziom przedsiębiorczości, nowe odkrycia społeczne, zdolnośd do kreowania innowacji, dostępnośd globalnym peryferyjny charakter zasobów (ceny surowców, ciągłośd dostaw surowców, poziom zanieczyszczenia wody, gruntu), poziom i europejskim, w Europie zanieczyszczenia środowiska a możliwośd produkowania zaawansowanych technologii, obowiązujące z Warszawą jako normy i standardy, informacja i wiedza jako zasób gospodarczy głównym ośrodkiem Kreator wiedzy/użytkownik wiedzy wykorzystanie zewnętrznych technologii Środowisko naturalne, dzielnice i osadnictwo, ład przestrzenny, bezpieczeostwo, kultura, nowoczesne usługi, pomoc osobom starszym, turystyka i rekreacja Poziom zdrowia społeczeostwa, zachorowalnośd na tzw. choroby cywilizacyjne, w tym kwestie związane Dynamiczny rozwój Słaba dostępnośd do ze zdrowiem psychicznym jakości życia, poziomu usług istotnych dla Dbałośd o kwestie ekologiczne/ochrona środowiska zdrowia i opieki jakości życia Moda na zdrowy tryb życia i aktywny sposób spędzania wolnego czasu (dbałośd o kondycję psychiczną zdrowotnej i fizyczną) Podział na technologie i dostępnośd do usług (szeroko rozumiane usługi/jakośd życia) Wpływ sztucznego środowiska na zdrowie Strona 39

41 3.3 Zdefiniowane modele W trakcie prac panelowych wypracowane zostały trzy modele otoczenia wpływające na strategiczne kierunki kształcenia Model 1: Demografia statyczna Parametr opisu Demografia Spójnośd wewnątrzregionalna Zarządzanie zasobami intelektualnymi; System kształcenia na uczelniach; Potencjał kadry akademickiej Globalny kontekst gospodarczy Jakośd życia i zdrowie Opis stanu danego parametru składającego się na rozpatrywany model Zdecydowana przewaga osób starszych Słaba spójnośd, defragmentacja regionu Model tradycyjny (Copyright, system patentowy) Zachowawczy system kształcenia Stagnacja poziomu i potencjału kadry akademickiej w modelu tradycyjnym Niewykorzystanie szans Mazowsza, peryferyjny charakter w Europie Słaba dostępnośd do usług istotnych dla jakości życia Model 2: Dynamiczny rozwój statycznej demografii Parametr opisu Demografia Spójnośd wewnątrzregionalna Zarządzanie zasobami intelektualnymi; System kształcenia na uczelniach; Potencjał kadry akademickiej Globalny kontekst gospodarczy Jakośd życia i zdrowie Opis stanu danego parametru składającego się na rozpatrywany model Zdecydowana przewaga osób starszych Konwergencja jednakowa dostępnośd do zasobów i usług w Warszawie i na Mazowszu Model Otwartej Nauki (licencje typu Creative Commons) Otwarty, modułowy system kształcenia Wzrost poziomu i dynamiczny rozwój kadry, specjalizacja kadry badawczej i dydaktycznej Gospodarczy rozwój Mazowsza w kontekście globalnym i europejskim, z Warszawą jako głównym ośrodkiem Dynamiczny wzrost jakości życia, poziomu zdrowia i opieki zdrowotnej w szczególności zdrowia psychicznego Strona 40

42 3.3.3 Model 3: Demografia dynamiczna Parametr opisu Demografia Spójnośd wewnątrzregionalna Opis stanu danego parametru składającego się na rozpatrywany model Zrównoważona struktura wieku społeczeostwa (silna imigracja) Konwergencja jednakowa dostępnośd do zasobów i usług w Warszawie i na Mazowszu Model Otwartej Nauki (licencje typu Creative Commons) Zarządzanie zasobami intelektualnymi; System kształcenia na uczelniach; Potencjał kadry akademickiej Otwarty, modułowy system kształcenia Wzrost poziomu i dynamiczny rozwój kadry Rozdział specjalizacji kadry badawczej i dydaktycznej Umiejętnośd odchodzenia od kierunku wiedzy Globalny kontekst gospodarczy Jakośd życia i zdrowie Gospodarczy rozwój Mazowsza w kontekście globalnym i europejskim, z Warszawą jako głównym ośrodkiem Powstanie nowych ośrodków nieco słabszych od Warszawy, ale silniejszych dzięki specjalizacji Dynamiczny wzrost jakości życia, wzrost kapitału ludzkiego, społecznego i moralnego poprzez integrację międzypokoleniową i międzynarodową (emigranci) poziomu zdrowia i opieki zdrowotnej Strona 41

43 3.4 Definicja stanu obecnego Parametr opisu Demografia Spójnośd wewnątrzregionalna Zarządzanie zasobami intelektualnymi System kształcenia na uczelniach Potencjał kadry akademickiej Opis dominującego obecnie stanu (w ramach danego parametru opisu) Brak rzetelnych danych statystycznych, wiedza jest trochę intuicyjna: nie wiemy, ile dokładnie ludzi żyje w Warszawie (ok. 200 tys. mieszkaoców jest niezameldowanych) 10% udziału przybyszów odmładza populację (ale nie płacą podatków w Warszawie) Stagnacja, niewielka dynamika przyrostu, mała imigracja Tendencje starzenia się społeczeostwa Wypływanie z Warszawy i osiedlanie się w mniejszych miastach obszar metropolitarny Rodzi się za mało dzieci Mazowsze a Warszawa sytuacja w powiatach i gminach (zbliżona do Ściany Wschodniej) Mazowsze jako rezerwuar kadry (prace sezonowe) Przewaga w szkolnictwie osób starszych wśród wykładowców, brak chęci, motywacji do pracy naukowej Warszawa i Mazowsze są bardzo zróżnicowane (poziom zatrudnienia, dostęp do wykształcenia) Ogromne różnice w charakterze i profilach uczelni w Warszawie i na Mazowszu chod jest poprawa poza Warszawą Brak tendencji konwergencyjnych (zwiększających spójnośd, zmniejszających różnice) Luka pokoleniowa Mobilnośd, jakośd wykładów Jakośd badao, publikacji ( badania na półkę ) Kadra chęci i plany a mechanizmy, w których muszą działad Organizacja pracy w jednostkach badawczych Wyposażenie uczelni się poprawiło, kadra dostosowuje się powoli Było zapotrzebowanie na zakup wiedzy więc dostarczano programy magisterskie Brak rozwiązao systemowych, nieprzemyślane gospodarowanie zasobami Studia podyplomowe Studia doktoranckie tylko po to, żeby zdobyd papierek uczęszczania, niski poziom i mała efektywnośd Sztywnośd zatrudnienia w szkołach paostwowych, co powoduje brak motywacji do zdobywania stopni naukowych, w tym tytułów profesorskich Niesprzyjające przepisy prawne dotyczące zatrudnienia w więcej niż jednej szkole wyższej (ważne dla poprawy poziomu kształcenia poza Warszawą) Strona 42

44 Parametr opisu Globalny kontekst gospodarczy Jakośd życia i zdrowie Opis dominującego obecnie stanu (w ramach danego parametru opisu) Stabilny wzrost PKB, pozytywna dynamika, firmy wchodzą na rynki zagraniczne głównie wschodnie W Polsce lokują się zagraniczne przedsiębiorstwa Ciągle brakuje pomysłu na Warszawę i Mazowsze brak specjalizacji, niszy (może wysokie technologie) Ukierunkowanie mogłoby zdynamizowad Mazowsze Występuje rozdrobnienie w gospodarce, nauce Brak profilu i priorytetów działania Na Mazowszu występują problemy z podstawową infrastrukturą cywilizacyjną (stan dróg, wodociągi, kanalizacja, łącznośd) Niski poziom kapitału społecznego na Mazowszu, niesprzyjający rozwojowi Polaryzacja społeczeostwa (bogaci korzystają z dóbr i zasobów, biedni nie mają dostępu do dóbr i zasobów) Popyt na usługi zdrowotne jest niezaspokojony brakuje specjalistów Mieszkalnictwo więcej mieszkao na rynku, jednak brak mieszkao w przystępnej cenie Zasób mieszkao komunalnych w złym stanie technicznym Poprawa standardu i wyposażenia gospodarstw (woda, kanalizacja, ogrzewanie, sprzęt AGD) Poczucie bezpieczeostwa wyższe poza Warszawą Niski poziom zaspokojenia potrzeb kulturalnych poza Warszawą TV jedyną rozrywką (nacisk na poziom programów telewizji publicznej) Bezpieczeostwo socjalne (zasiłki, praca) duże zróżnicowanie: w Warszawie niskie bezrobocie, w regionie wysokie (np. Radom), występuje bezrobocie ukryte w szarej strefie Niedobory konsumpcji z okresu spowolnienia gospodarczego pogłębiają różnice między Warszawą i Mazowszem Postawy konsumpcjonistyczne Wysokie zadłużenie gospodarstw domowych Strona 43

45 3.5 Analiza SWOT w kontekście wypracowanych modeli Analiza SWOT w kontekście modelu Demografia statyczna Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Słabe strony Silne strony 1. Doświadczona kadra 1. Starzejąca się kadra, brak wykwalifikowanej kadry w wielu kluczowych dla rozwoju Mazowsza kierunkach 2. Zmniejszająca się liczba studiujących (niż demograficzny, mniejsze zainteresowanie kształceniem się na poziomie uczelni wyższych) 3. System szkolnictwa nastawiony na przetrwanie, a nie na rozwój 2. Nie ma zaburzeo kulturowych na tle różnic w grupach wiekowych 3. Stabilizacja społeczna 4. Duża przewidywalnośd trendów 5. Dostępne środki i nakłady na kształcenie są dzielone na mniejszą liczbę studiujących 6. System kształcenia jest nastawiony na potrzeby regionu Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST 3 Szanse Zagrożenia Otoczenie Polityczne 1. Nieefektywne rządzenie 1. Brak ingerencji (przeszkadzania) 2. Wysoki poziom reglamentacji 3. Biurokracja 4. Brak planowania strategicznego 3 Materiały będące podstawą do definiowania szans i zagrożeo znajdują się w Załączniku 1 (rozdział 8). Strona 44

46 Szanse Zagrożenia Otoczenie Ekonomiczne 1. Globalna dekoniunktura 1. Globalna koniunktura 2. Niskie nakłady na naukę 2. Niekorzystny bilans mikrogospodarstw domowych (zadłużenie przeważa nad oszczędnościami) 3. Mały zasięg konsumpcji świadomej Otoczenie Społeczne 4. Niesprawnośd systemu podatkowego duża szara strefa 1. Stabilnośd 2. Stagnacja kapitału społecznego i moralnego 1. Ludzie nie będą doganiad technologii i będą płacid innym za obsługę (wykluczenie technologiczne) 2. Słaba podatnośd na nowości, mało innowacyjne społeczeostwo Otoczenie Technologiczne 1. Technologie przyjazne dla użytkowników 2. Coraz więcej energii odnawialnej 1. Zły stan infrastruktury energetycznej 2. Słaby rozwój infrastruktury sieciowej 3. Mało przyjazne technologie Strona 45

47 3.5.2 Analiza SWOT w kontekście modelu Dynamiczny rozwój przy statycznej demografii Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Słabe strony 1. Mały napływ młodej kadry i studentów 2. Niski poziom rozwoju regionalnego Silne strony 1. Chęd kształcenia się osób starszych może pozytywnie wpłynąd na rozwój technologiczny 2. Brak konkurencji między ośrodkami, co nie prowadzi do pobudzenia rozwoju ośrodków lokalnych 3. Zwiększająca się rola społeczności lokalnej w kształceniu, wyborze strategicznych kierunków Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST Szanse Zagrożenia Otoczenie Polityczne 1. Rosnąca przewaga bezpartyjnych specjalistów rządzących na każdym szczeblu 1. Niekorzystne ingerencje paostwa 2. Wysokie obciążenia podatkowe 3. Wysoki poziom reglamentacji Otoczenie Ekonomiczne 1. Globalna koniunktura 1. Globalna dekoniunktura 2. Niesprawnośd systemu podatkowego duża szara strefa Strona 46

48 Szanse Zagrożenia Otoczenie Społeczne 1. Sprawna i przyjazna policja, straże miejskie 2. Rozwinięta edukacja i ochrona konsumentów 1. Stres (dłuższy okres pracy) 2. Polaryzacja społeczeostwa (bogaci korzystają z dóbr i zasobów, biedni nie mają dostępu do dóbr i zasobów) 3. Niekorzystne reformy emerytalne Otoczenie Technologiczne 1. Napływ technologii wraz z inwestycjami zagranicznymi 1. Brak rozwoju technicznego 2. Słaby rozwój infrastruktury sieciowej Analiza SWOT w kontekście modelu Demografia dynamiczna Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Słabe strony Silne strony 1. Konflikty na tle kulturowym 2. Dysproporcje demograficzne 3. Napływ młodej kadry z zagranicy, wymagający kursów językowych 4. Zróżnicowanie dochodów 5. Brak równowagi w systemie kształcenia 1. Dywersyfikacja kulturowa 2. Duża liczba studentów obcokrajowców 3. Wysoki poziom życia 4. Dynamicznie rozwijający się rynek prokonsumencki odejście od życia tu i teraz Strona 47

49 Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST Szanse Zagrożenia Otoczenie Polityczne 1. Współpraca partii politycznych dla zbudowania atmosfery rzetelności administracji w interesie przedsiębiorców (MSP) 2. Sprawne działanie sądów i egzekwowanie prawa 3. Wzrost kapitału instytucjonalnego 1. Niekorzystne ingerencje paostwa 2. Wysokie obciążenia podatkowe 3. Wysoki poziom reglamentacji Otoczenie Ekonomiczne 1. Globalna koniunktura 2. Korzystny bilans mikro (oszczędności przeważają nad zadłużeniem) 3. Korzystne kredyty i oferty dla różnych grup wiekowych (np. odwrócona hipoteka) 1. Globalna dekoniunktura Otoczenie Społeczne 1. Dostosowywanie umiejętności do dynamicznych zmian (nie ma zawodu na całe życie) 2. Wzrost kapitału społecznego i moralnego 1. Stagnacja społeczna 2. Brak poprawy sytuacji materialnej gospodarstw na Mazowszu Otoczenie Technologiczne 1. Stymulowanie rozwoju technicznego 2. Rozwój infrastruktury technicznej 1. Przegranie wyścigu technicznego Strona 48

50 3.6 Analiza SWOT dla obszaru tematycznego Strategiczne kierunki kształcenia Silne i słabe strony istniejących rozwiązań Silne strony Waga (0-1) Słabe strony Waga (0-1) 1. Doświadczona kadra 0,4 1. Starzejąca się kadra 0,4 2. Rosnący poziom życia 0,4 2. Zmniejszająca się liczba studiujących (niż demograficzny, mniejsze zainteresowanie kształceniem się na poziomie uczelni wyższych) 0,35 3. Stabilizacja społeczna 0,3 3. Mały napływ młodej kadry i studentów 0,30 4. System kształcenia nastawiony na potrzeby regionu 0,25 4. Dysproporcje demograficzne 0,20 5. Zwiększająca się rola społeczności lokalnej w kształceniu, wyborze strategicznych kierunków 0,25 Strona 49

51 3.6.2 Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST Szanse i zagrożenia w otoczeniu politycznym Prawdopodo- Prawdopodo- Najistotniejsze szanse Waga bieostwo Waga bieostwo Najistotniejsze zagrożenia (0-1) wystąpienia (0-1) wystąpienia (0-1) (0-1) 1. Ustalenie priorytetów rozwojowych i polityk 0,4 0,1 wsparcia na poziomie centralnym i regionalnym 1. Wysokie obciążenia podatkowe 0,4 0,5 2. Rozwój współpracy międzynarodowej 0,2 0,4 (także w ramach UE) 2. Niekorzystne interwencje paostwa 0,25 0,3 3. Polityka paostwa wspierająca innowacyjnośd 0,2 0,3 3. Brak planowania strategicznego 0,25 0,1 4. Brak ingerencji (przeszkadzania) ze strony paostwa 0,2 0,2 4. Wysoki poziom reglamentacji 0,1 0,1 1,0 1,0 1,0 1,0 Dodatkowe szanse: Rozsądne planowanie strategiczne Polityka prorozwojowa i otwarta na świat Doświadczona i wykwalifikowana kadra zarządzająca (na szczeblu paostwowym, społecznym i naukowym) Strona 50

52 Szanse i zagrożenia w otoczeniu ekonomicznym Prawdopodo- Prawdopodo- Najistotniejsze szanse Waga (0-1) bieostwo wystąpienia Najistotniejsze zagrożenia Waga (0-1) bieostwo wystąpienia (0-1) (0-1) 1. Zrównoważony rozwój paostw 0,5 0,15 1. Globalna dekoniunktura 0,35 0,4 2. Globalna koniunktura 0,2 0,4 2. Niskie nakłady na naukę 0,35 0,3 3. Produkcja nowych dóbr (w tym zasobów wiedzy) 0,15 0,3 3. Zmniejszenie zewnętrznych impulsów rozwojowych, spadek eksportu 0,15 0,2 4. Zwiększone środki na naukę 0,15 0,15 4. Wysokie bezrobocie 0,15 0,1 1,0 1,0 1,0 1,0 Dodatkowe szanse: Tendencja do rozwoju wyższych form gospodarki (informacja i wiedza zamiast produkcji) Wzrastający popyt Wysoki poziom życia wraz z rozwojem rynku konsumenckiego Nowe dziedziny zawodowe przyjazne dla ludzi starszych Dodatkowe zagrożenia: Niska efektywnośd i wydajnośd pracy starzejącego się społeczeostwa (zbyt słaby wzrost wydajności) Nieefektywne zarządzanie gospodarką Strona 51

53 Szanse i zagrożenia w otoczeniu społecznym Prawdopodo- Prawdopodo- Najistotniejsze szanse Waga (0-1) bieostwo wystąpienia Najistotniejsze zagrożenia Waga (0-1) bieostwo wystąpienia (0-1) (0-1) 1. Stabilnośd 0,4 0,15 1. Stabilnośd (stagnacja) 0,35 0,4 2. Dostosowywanie umiejętności do dynamicznych zmian (nie ma zawodu na całe życie) 0,25 0,15 2. Słaba podatnośd na nowości, mało innowacyjne społeczeostwo 0,25 0,3 3. Ciągłe dążenie do rozwoju naukowego i edukacji 0,25 0,35 4. Ciągłośd pokoleniowa 0,1 0,35 3. Ludzie nie będą doganiad technologii i będą płacid innym za obsługę (wykluczenie technologiczne) 4. Polaryzacja społeczeostwa (bogaci korzystają z dóbr i usług, biedni nie mają do nich dostępu) 0,3 0,1 0,1 0,2 1,0 1,0 1,0 1,0 Dodatkowe szanse: Wzrastające kontakty społeczne i rozwój zainteresowao/hobby dużo czasu wolnego (wzrost aktywności ludzi starszych) Napływ młodej kadry ( odmłodzenie społeczeostwa) dzięki imigracji Dodatkowe zagrożenie: Konflikty kulturowe i dysproporcje demograficzne (imigracja) Strona 52

54 Szanse i zagrożenia w otoczeniu technologicznym Prawdopodo- Prawdopodo- Najistotniejsze szanse Waga (0-1) bieostwo wystąpienia Najistotniejsze zagrożenia Waga (0-1) bieostwo wystąpienia (0-1) (0-1) 1. Technologie przyjazne dla użytkowników 0,2 0,4 1. Przegranie wyścigu technologicznego 0,35 0,4 2. Stymulowanie rozwoju 0,45 0,2 2. Mało przyjazne użytkownikowi technologie 0,2 0,1 3. Oszczędna i przyjazna środowisku energetyka 0,25 0,3 3. Zły stan infrastruktury energetycznej 0,2 0,3 4. Uniwersalizacja kierunków rozwoju systemów komunikacji 0,1 0,1 4. Słaby rozwój infrastruktury sieciowej 0,25 0,2 1,0 1,0 1,0 1,0 Dodatkowe szanse: Wzrastająca powszechnośd wykorzystywania osiągnięd technologicznych Zasób wiedzy dla GOW Nowe dziedziny zawodowe przyjazne dla ludzi starszych Strona 53

55 4 Model absolwenta: Efekty przeprowadzonych prac oraz dokonanych analiz Uczestnicy panelu Lider: prof. dr hab. Krzysztof Dołowy Moderator: dr Rafał Stefaoski Sekretarz: Iwona Nowicka Dr hab. Krzysztof Grysa Dr Barbara Minkiewicz Prof. dr hab. Henryk Runowski Dr Ewa Satalecka Prof. zw. Jan Terelak 4 Materiały robocze z prac panelowych zostały zamieszczone w Załączniku 2 (rozdział 9). Strona 54

56 4.2 Przyjęte parametry opisu obszaru tematycznego Parametr opisu Stan skrajny Stan skrajny Opis danego parametru (nazwa) Parametr (nazwa i Specjalizacja Wykształcony interdyscyplinarnie, na pewnym poziomie ogólności Wykształcony wąskospecjalistycznie w jednej dyscyplinie lub na pograniczu dyscyplin Zdobywanie wiedzy, umiejętności praktycznych i teoretycznych oraz osiąganie biegłości w jakiejś ściśle określonej dyscyplinie Wydwiczony umysł Nieprzygotowany do wykonywania trudniejszych zadao umysłowych Przygotowany do wykonywania trudnych zadao umysłowych Zdolnośd operowania (rozumienia, analizowania, przekształcania, uogólniania, zapamiętywania) na wysoce złożonym, trudnym i abstrakcyjnym materiale pojęciowym, wydwiczona poprzez pogłębione studiowanie i uzyskiwanie biegłości w poruszaniu się po podstawowych, abstrakcyjnych, nieempirycznych dziedzinach nauki (przede wszystkim matematyka, a także np. filozofia, logika) Zdobywanie wiedzy i krytyczna analiza Potrafi zdobywad (wyszukiwad) wiedzę, dokonywad analizy, ale nie potrafi dokonywad syntezy i wykorzystywad zdobytej wiedzy do kreowania nowej wiedzy Potrafi zdobywad wiedzę, dokonywad analizy i syntezy oraz wykorzystywad zdobytą wiedzę do kreowania nowej wiedzy Umiejętnośd zdobywania (wyszukiwania) wiedzy, analizy i syntezy, wykorzystywania, tworzenia nowej wiedzy Standaryzacja Wykształcony zgodnie ze standardami nauczania (standardowy profil wiedzy) Wykształcony w dziedzinie niepoddającej się standaryzacji (indywidualny profil wiedzy) Posiada wiedzę zgodną ze standardami nauczania, ogólną, pozwalającą na dobrą orientację w jednej lub wielu dziedzinach nauki versus głęboką, kompletną, najnowszą wiedzę z danej dziedziny (która jako stale i dynamicznie rozwijana nie jest możliwa do wystandaryzowania) Rozumienie świata i zmian w nim zachodzących Wie, co się dzieje w świecie i jaki to ma wpływ na jego sytuację Wie, co się dzieje, ale tylko w jego dziedzinie i jaki to ma wpływ na jego sytuację Wiedza z różnych dziedzin, dająca możliwośd wartościowania oraz wyrażania przekonao i opinii na temat otaczającego świata; umiejętnośd pojmowania świata jako złożonej całości, procesów w nim zachodzących oraz stawiania czoła wyzwaniom współczesnego świata; dostrzeganie w tym świecie swoich realnych możliwości i szans oraz eliminowanie zagrożeo Umiejętności zespołowe Umie współpracowad (ale tylko jako uczestnik zespołów) Umie tworzyd zespoły, przewodzid im, brad czynny udział w ich pracy Zdolnośd tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętnośd pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów; umiejętnośd zespołowego wykonywania zadao i wspólnego rozwiązywania problemów Strona 55

57 4.3 Zdefiniowane modele W trakcie prac panelowych zdefiniowano, że absolwenci studiów będą należed do jednej z czterech grup: A. Twórców wiedzy przydatnej dla GOW po studiach III stopnia (model elitarny) 1-2% wszystkich studentów, wyłonionych spośród najlepszych absolwentów liceów i selekcjonowanych podczas studiów I i II stopnia. Kształconych w trybie indywidualnym przez naukowców mających osiągnięcia porównywalne z USA w dziedzinach ważnych dla GOW, zwłaszcza: biotechnologii, nowych materiałach, technikach tele- i informatycznych. Kształcenie odbywad się powinno w uczelni wyższej nowego typu, której robocza nazwa to Instytut Studiów Zaawansowanych. Fundamentem kształcenia powinno byd dwiczenie umysłu przez przedmioty abstrakcyjne, przede wszystkim matematykę. Cel: wyedukowanie grupy ludzi prowadzących badania na najwyższym światowym poziomie i rozumiejących najnowsze osiągnięcia współczesnej nauki. B. Twórców gospodarki opartej na wiedzy 30% absolwentów studiów II stopnia (model egalitarny) zdolnych do założenia i prowadzenia wspólnie z twórcami wiedzy przedsiębiorstw zdolnych do wdrażania innowacji. Kształcenie powinno byd interdyscyplinarne i możliwie szerokie, zwłaszcza podczas studiów I stopnia. Oprócz przewidzianych w programie przedmiotów, integralną jego częścią powinno byd zdobycie umiejętności prowadzenia small businessu w Polsce 2030 roku, zwłaszcza od strony prawno-administracyjno-skarbowej. Wymagana powinna byd doskonała czynna znajomośd języka angielskiego i praktycznego używania technik informatycznych. Konieczne jest także dwiczenie umysłu przez przedmioty abstrakcyjne: dla umysłów ścisłych matematyka, dla humanistycznych logika i filozofia. Cel: wyedukowanie znacznej grupy ludzi elastycznych, o szerokiej wiedzy, potrafiących się uczyd i zmieniad zawód, zdolnych do samodzielnego tworzenia przedsiębiorstw, w tym w sektorze GOW. C. Profesjonalistów to grupa absolwentów (20% absolwentów studiów połączonych I + II stopnia), których umiejętności są konieczne w każdej gospodarce, ale niemających wpływu na tworzenie GOW. Przykładowo wymieomy: lekarzy, weterynarzy, inżynierów budowlanych, architektów, prawników, artystów. D. Absolwentów Rynkowych 50% studiujących w szkołach publicznych i niepublicznych, w trybie dziennym i zaocznym, głównie na studiach I stopnia, dla których kryterium wyboru kierunku są wymagania rynku pracy, niemających wpływu na GOW. Uczelnie dostosowują program do zdolności i wymagao (pochodna wymagao rynku) studentów. W efekcie prowadzonych prac do dalszych analiz wybrane zostały dwa modele absolwenta, które są zaprezentowane zbiorczo w poniższej tabeli, przy czym: Litera E oznacza pożądaną charakterystykę absolwenta Elitarnego (1-2% absolwentów, przyszłych producentów wiedzy i przełomowych innowacji) na danym wymiarze opisu; Litera M oznacza pożądaną charakterystykę absolwenta Egalitarnego [Masowego] (większośd pozostałych absolwentów, przyszłych producentów wiedzy i przełomowych innowacji) na danym wymiarze opisu; Strona 56

58 Dodatkowo litera R oznacza uśrednioną charakterystykę dzisiejszych absolwentów uczelni Mazowsza (przyjęto, że eksperci opierają się na własnych doświadczeniach, co oznacza, że w większości przypadków dokonywali oceny na podstawie doświadczeo z własnej uczelni); Przyjęto (zgodnie z metodyką zaproponowaną przez Komitet Sterujący Foresight AM2030), że każdy z pożądanych modeli może byd opisywany jedynie poprzez stany skrajne. Wypracowane modele tabela zbiorcza Parametr opisu Stan skrajny Stan skrajny Specjalizacja Wykształcony interdyscyplinarnie, na pewnym poziomie ogólności M R E Wykształcony wąskospecjalistycznie w jednej dyscyplinie lub na pograniczu dyscyplin Wydwiczony umysł Nieprzygotowany do wykonywania trudniejszych zadao umysłowych R M/E Przygotowany do wykonywania trudnych zadao umysłowych Zdobywanie wiedzy i krytyczna analiza Potrafi zdobywad (wyszukiwad) wiedzę, dokonywad analizy, ale nie potrafi dokonywad syntezy i wykorzystywad zdobytej wiedzy do kreowania nowej wiedzy R M/E Potrafi zdobywad wiedzę, dokonywad analizy i syntezy oraz wykorzystywad zdobytą wiedzę do kreowania nowej wiedzy Standaryzacja Wykształcony zgodnie ze standardami nauczania (standardowy profil wiedzy) M R E Wykształcony w dziedzinie niepoddającej się standaryzacji (indywidualny profil wiedzy) Rozumienie świata i zmian w nim zachodzących Wie, co się dzieje w świecie i jaki to ma wpływ na jego sytuację M R E Wie, co się dzieje, ale tylko w jego dziedzinie i jaki to ma wpływ na jego sytuację Umiejętności zespołowe Umie współpracowad (ale tylko jako uczestnik zespołów) E R M Umie tworzyd zespoły, przewodzid im, brad czynny udział w ich pracy Strona 57

59 4.3.1 Model absolwenta Twórca gospodarki opartej na wiedzy Specjalizacja Parametr opisu Wydwiczony umysł Zdobywanie wiedzy i krytyczna analiza Standaryzacja Rozumienie świata i zmian w nim zachodzących Umiejętności zespołowe Opis stanu danego parametru składającego się na rozpatrywany model (na podstawie tabeli 1) Wykształcony wąskospecjalistycznie w jednej dyscyplinie lub na pograniczu dyscyplin Przygotowany do wykonywania trudnych zadao umysłowych Potrafi zdobywad wiedzę, dokonywad analizy i syntezy oraz wykorzystywad zdobytą wiedzę do kreowania nowej wiedzy Wykształcony zgodnie ze standardami nauczania (standardowy profil wiedzy) Wie, co się dzieje w świecie i jaki to ma wpływ na jego sytuację Umie tworzyd zespoły, przewodzid im, brad czynny udział w ich pracy Opis modelu Twórców gospodarki opartej na wiedzy 30% absolwentów studiów II stopnia (model egalitarny) zdolnych do założenia i prowadzenia wspólnie z twórcami wiedzy przedsiębiorstw zdolnych do wdrażania innowacji. Kształcenie powinno byd interdyscyplinarne i możliwie szerokie, zwłaszcza podczas studiów I stopnia. Oprócz przewidzianych w programie przedmiotów, integralną jego częścią powinno byd zdobycie umiejętności prowadzenia small businessu w Polsce 2030 roku, zwłaszcza od strony prawno-administracyjno-skarbowej. Wymagana powinna byd doskonała czynna znajomośd języka angielskiego i praktycznego używania technik informatycznych. Konieczne jest także dwiczenie umysłu przez przedmioty abstrakcyjne: dla umysłów ścisłych matematyka, dla humanistycznych logika i filozofia. Cel: wyedukowanie znacznej grupy ludzi elastycznych, o szerokiej wiedzy, potrafiących się uczyd i zmieniad zawód, zdolnych do samodzielnego tworzenia przedsiębiorstw, w tym w sektorze GOW. Strona 58

60 4.3.2 Model absolwenta Twórca wiedzy przydatnej dla gospodarki opartej na wiedzy Specjalizacja Parametr opisu Wydwiczony umysł Zdobywanie wiedzy i krytyczna analiza Standaryzacja Rozumienie świata i zmian w nim zachodzących Umiejętności zespołowe Opis stanu danego parametru składającego się na rozpatrywany model (na podstawie tabeli 1) Wykształcony wąskospecjalistycznie w jednej dyscyplinie lub na pograniczu dyscyplin Przygotowany do wykonywania trudnych zadao umysłowych Potrafi zdobywad wiedzę, dokonywad analizy i syntezy oraz wykorzystywad zdobytą wiedzę do kreowania nowej wiedzy Wykształcony w dziedzinie niepoddającej się standaryzacji (indywidualny profil wiedzy) Wie, co się dzieje, ale tylko w jego dziedzinie i jaki to ma wpływ na jego sytuację Umie współpracowad (ale tylko jako uczestnik zespołów) Opis modelu Twórców wiedzy przydatnej dla GOW po studiach III stopnia (model elitarny) 1-2% wszystkich studentów, wyłonionych spośród najlepszych absolwentów liceów i selekcjonowanych podczas studiów I i II stopnia. Kształconych w trybie indywidualnym przez naukowców mających osiągnięcia porównywalne z USA w dziedzinach ważnych dla GOW, zwłaszcza: biotechnologii, nowych materiałach, technikach telei informatycznych. Kształcenie odbywad się powinno w uczelni wyższej nowego typu, której robocza nazwa to Instytut Studiów Zaawansowanych. Fundamentem kształcenia powinno byd dwiczenie umysłu przez przedmioty abstrakcyjne, przede wszystkim matematykę. Cel: wyedukowanie grupy ludzi prowadzących badania na najwyższym światowym poziomie i rozumiejących najnowsze osiągnięcia współczesnej nauki. Uwaga: Trzeba pamiętad o tym, że szkolnictwo wyższe Mazowsza jest bardzo zdywersyfikowane m.in. forma własności, wielkośd, lokalizacja, misja uczelni i takie uśrednienie nie do kooca odwzorowuje sytuację. Jest ono bardzo dużym uproszczeniem. Strona 59

61 4.4 Definicja stanu obecnego Parametr opisu Specjalizacja Wydwiczony umysł Zdobywanie wiedzy i krytyczna analiza Opis dominującego obecnie stanu/rozwiązania w ramach danego parametru opisu (komentarze) Oferta programowa polskich (a więc także mazowieckich) uczelni w większości jest oparta na tradycyjnej strukturze dyscyplin naukowych. Kształcenie absolwentów ma charakter specjalistyczny, ale niestety oznacza to raczej wąski profil wykształcenia niż bardzo wysoką jakośd, biegłośd (teoretyczną i praktyczną) w określonej dziedzinie. Programy interdyscyplinarne stanowią zdecydowaną mniejszośd w ofercie programowej, a często studiowanie dyscyplin innych niż podstawowa sprowadza się do niewielkiej puli zajęd obowiązkowych, które są traktowane jako uzupełniające, mniej ważne lub nawet przeszkadzające w skupieniu się na właściwym kierunku studiów (por. filozofia, etyka czy nauki społeczne na kierunkach technicznych). Nacisk na stosowanie zdobywanej wiedzy w praktyce jest bardzo mały projekty praktyczne są rzadko organizowane, staże czy praktyki są traktowane jako zło konieczne. Czynnikami konserwującymi wąskie specjalizacje są: struktura organizacyjna uczelni, wąska specjalizacja kadry naukowej oraz system rozliczania wykładowców (pensum) skłaniający do rywalizacji o studentów poprzez wprowadzanie przedmiotów obowiązkowych. Uczelnie, a także (a nawet przede wszystkim) szkolnictwo stopni poprzedzających szkolnictwo wyższe nie wymagają, nie promują ani nie stwarzają możliwości dwiczenia się w operowaniu na trudnym, złożonym i abstrakcyjnym materiale. Przygotowanie maturzystów w zakresie matematyki i logiki jest bardzo niskie, do czego przyczynia się mały nacisk kładziony na te przedmioty w szkołach średnich (w klasach humanistycznych wręcz istnieje przyzwolenie na rezygnację z uczenia się matematyki i przedmiotów ścisłych). W społeczeostwie, także w mediach, pokutuje ciągle przekonanie, że abstrakcyjna wiedza i umiejętności (matematyka, logika, filozofia) są niepraktyczne i niepotrzebne dla odniesienia sukcesu zawodowego i życiowego (do niedawna postawy takie wzmacniał brak matematyki w puli obowiązkowych przedmiotów maturalnych). Największą liczbę kandydatów (poza nielicznymi wyjątkami) odnotowują kierunki spostrzegane jako łatwe i praktyczne (mimo iż często są one wykładane w sposób teoretyczny bez realnych dwiczeo zastosowao praktycznych). Zdecydowana większośd uczelni niepublicznych ogranicza swoją ofertę do takich właśnie kierunków. Studenci i absolwenci z łatwością poruszają się w Internecie i innych środkach komunikacji, potrafią bardzo łatwo znaleźd żądane informacje i wiedzę. W większości przypadków nie potrafią jednak (ani nie odczuwają takiej potrzeby) ocenid jakości tych informacji/wiedzy ani jej przeanalizowad i dokonad autorskich porównao czy syntezy tej wiedzy. Sprawnośd w poszukiwaniu wiedzy sprowadza się do znajdowania i kopiowania (plaga prac kopiowanych z Internetu, plagiatów). Ciągle istnieje społeczne przyzwolenie na ściąganie i plagiaty (na poziomie szkół średnich i wyższych). Niski współczynnik liczebności kadry naukowej w stosunku do liczby studentów powoduje przeciążenie dydaktyczne kadry naukowej, słabą kontrolę prac studentów, a także ograniczanie sprawdzania wiedzy i umiejętności studentów do testów wyboru, które nagradzają przede wszystkim bierne odtwarzanie uzyskanej faktograficznej i szczegółowej wiedzy. Strona 60

62 Parametr opisu Standaryzacja Rozumienie świata i zmian w nim zachodzących Umiejętności zespołowe Opis dominującego obecnie stanu/rozwiązania w ramach danego parametru opisu (komentarze) Wykształcony zgodnie ze standardami nauczania (standardowy profil wiedzy). Studenci i absolwenci w wyniku wąskiej specjalizacji mają raczej orientację w osiągnięciach, trendach, zastosowaniach w obrębie studiowania własnej dziedziny (jednak i ta orientacja jest zwykle powierzchowna i nieobejmująca najnowszych osiągnięd naukowych) niż szerokie rozumienie procesów gospodarczych, społecznych i politycznych. Są więc słabo przygotowani do proaktywnego planowania i kształtowania własnej ścieżki kariery zawodowej, podejmowania działalności gospodarczej i wyboru najlepiej rokujących (w perspektywie średnioterminowej) dziedzin usług i produkcji. Do wzrostu rozumienia świata i zmian w nim zachodzących przyczynił się skokowy wzrost mobilności młodych osób, szczególnie kontaktów i doświadczeo zagranicznych (programy wymiany, studia, podróże oraz praca za granicą). W polskim społeczeostwie tradycyjnie dominują postawy indywidualistyczne, społeczeostwo obywatelskie jest słabo rozwinięte, a poziom zaufania społecznego jest niski. Szkolnictwo od podstawowego do wyższego kładzie nacisk na indywidualną wiedzę, indywidualną pracę i indywidualne rozliczanie. Okazji i bodźców do dwiczenia umiejętności pracy w zespole jest bardzo niewiele (w szkolnictwie poniżej wyższego wprowadzane są projekty zespołowe, ale wciąż jest ich mało; niewiele jest też szkolnych czy uczelnianych zespołów sportowych czy artystycznych, silnych stowarzyszeo studenckich, szkoły i uczelnie po zajęciach pustoszeją nie stanowią ośrodków budowania grup czy sieci społecznych). Umiejętności pracy zespołowej zwiększa mobilnośd między uczelniami i międzynarodowa (koniecznośd szybkiej adaptacji do nowego otoczenia) oraz wymagania rynku pracy. Zdecydowanie zbyt wolno kształtują się postawy (odwaga, chęd wyróżnienia się, poczucie sprawczości) i umiejętności (inicjowanie przedsięwzięd, kreowanie wizji i wyznaczanie celów, tworzenie zespołów, wpływ na innych) przywódcze. Strona 61

63 4.5 Analiza SWOT w kontekście wypracowanych modeli Wprowadzenie Uczelnie kształcące absolwentów Profesjonalistów i Absolwentów Rynkowych istnieją. Uczelnie kształcące Twórców wiedzy i Twórców gospodarki muszą powstad drogą przekształceo istniejących jednostek, zwłaszcza w uczelniach publicznych. Bez czynnego działania paostwa uczelnie kształcące absolwentów dla GOW nie powstaną! Zmiany ustawowe konieczne do powstania Instytutu Studiów Zaawansowanych (kształcącego Twórców wiedzy) są intelektualnie trudne, byd może zbyt trudne dla polityków. Konieczne jest też systematyczne zasilanie budżetowe dla Instytutu Studiów Zaawansowanych i wytworzenie drastycznej nierówności w dostępie do środków na naukę (na dydaktykę i badania naukowe) na korzyśd ISZ, co będzie budziło sprzeciw. Dodatkowo, takie Instytuty Studiów Zaawansowanych mogą powstad tylko w 1 3 miastach akademickich Polski (największy potencjał w tym zakresie ma Warszawa co istotne ze względu na przedmiot projektu Foresight Akademickie Mazowsze 2030), ponieważ w pozostałych nie ma wystarczającego potencjału interdyscyplinarnego. Najprawdopodobniej to również wywoła konflikty. podjednostki wydziałów uczelni (instytuty, katedry, zakłady), mające największe obciążenie dydaktyczne, co usprawiedliwia przyjmowanie do pracy młodych obiecujących naukowców (ale i oni, z racji istnienia pensum i obciążeo jednostki, koncentrują się przede wszystkim na dydaktyce, a nie na badaniach naukowych). Profesorowie walczą więc o wprowadzenie przedmiotów ze swojej wąskiej specjalności do puli przedmiotów obowiązkowych dla studenta. To powoduje, że student nie ma możliwości wyboru przedmiotów i kształci się w wąskiej specjalności. Studia interdyscyplinarne (szerokie, w modelu egalitarnym) będą mogły powstad dopiero wówczas, gdy profesorowie nie będą walczyd o swoje przedmioty i w taki sposób o studentów uczęszczających na te przedmioty. Zniesienie pensum pozwoli profesorom na prowadzenie w większej niż dziś skali badao naukowych (z korzyścią dla jakości dydaktyki i dla nauki), a studentom na indywidualne kształtowanie swoich ścieżek studiów. Pochodną wprowadzenia na znacznie większą skalę możliwości wyboru zajęd będzie w efekcie rywalizacji o studenta wzrost ich jakości. Zniesienie pensum i odpowiednie zmiany w podziale środków finansowych pozwolą na zatrudnianie młodych ludzi również w jednostkach, które nie mają dużego obciążenia dydaktycznego, ale mają duże osiągnięcia w badaniach naukowych. Powstanie uczelni kształcących Twórców gospodarki będzie wymagało drastycznej ingerencji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w programy studiów i ich organizację w uczelniach akademickich, co wywoła niezadowolenie i protesty uczelni. Minimalnym krokiem, który umożliwi doprowadzenie do zmian w programach studiów, jest likwidacja wymaganego ustawowo pensum dydaktycznego. Istnienie pensum powoduje, że rozwijad się mogą tylko Strona 62

64 4.5.2 Analiza SWOT w kontekście modelu Twórca gospodarki opartej na wiedzy Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Silne strony Waga Słabe strony Waga 1. Zaplecze edukacyjne (liczba nauczycieli, uczelni) 0,5 1. Starzenie się kadry (przyczyna: polityka kadrowa i płacowa) 0,4 2. Szeroka, zróżnicowana oferta uczelni 0,3 2. Brak infrastruktury naukowej do badao i rozwoju nowych technologii 0,3 3. Lokalizacja uczelni (blisko potencjalnych studentów dotyczy 0,1 3. Ograniczony zakres udziału w międzynarodowych projektach 0,1 także lokalnych uczelni poza Warszawą) badawczych 4. Potencjał do umiędzynarodowienia studiów (częśd kadry włada 0,1 4. Zachowawcza struktura starych uczelni Warszawy 0,1 językiem angielskim w stopniu wystarczającym do prowadzenia wykładów), znajomośd dobrych uczelni zagranicznych, dokonane już pierwsze pilotażowe próby uruchomienia studiów w języku angielskim, zawarte i realizowane umowy międzynarodowe, wspólne studia z partnerami zagranicznymi np. MBA (struktura wydziałowa studiów I stopnia, oferta oparta na zasobach konserwowane przez interesy kadry profesorskiej) 5. Brak mechanizmu selekcji i wspierania najlepszych 0,1 pracowników uczelni SUMA WAG 1 SUMA WAG 1 5 W tabelach zawierających szanse i zagrożenia prezentowane są najistotniejsze wnioski z przeprowadzonej analizy PEST dla wypracowanych modeli. Szczegółowe materiały związane z określaniem szans i zagrożeo w ramach poszczególnych obszarów analizy PEST znajdują się w załączniku 2 (rozdział 9). Strona 63

65 Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST Szanse waga prawdop. Zagrożenia waga prawdop. 1. Dostęp do informacji 0,3 100% 1. Niski poziom PKB na naukę i szkolnictwo wyższe 0,4 90% 2. Możliwośd przyspieszonej wymiany pokoleniowej i odmłodzenia kadry naukowej (ponieważ istnieje luka pokoleniowa) 3. Dostęp do europejskiego rynku pracy, wzrost aspiracji i chęci uczestnictwa w europejskiej społeczności poprzez wyższe wykształcenie 0,2 20% 2. Ograniczony dostęp do najnowocześniejszych technologii informatycznych 0,2 70% 0,2 50% 3. Zmniejszenie liczby studentów (finansowy upadek uczelni na Mazowszu, zwłaszcza niepublicznych) i brak mechanizmów naprawczych uczelni paostwowych (niechęd kadry, brak woli politycznej) 0,1 90% 0,1 80% 4. Brak mechanizmów wymuszających interdyscyplinarnośd 0,1 50% na poziomie krajowym 0,1 90% 5. Nieopłacalnośd finansowa indywidualnej kariery akademickiej 0,1 90% 4. Powiązanie wyższego wykształcenia z pozycją ekonomiczną i społeczną 5. Zmniejszenie liczby studentów (możliwe zmniejszenie liczebności grup) 6. Promowanie idei kształcenia ustawicznego 0,1 50% 6. Wzajemnie sprzeczne przepisy i interpretacje ustaw 0,1 50% (co uniemożliwia sprawne działanie) SUMA WAG 1 SUMA WAG 1 Strona 64

66 4.6 Analiza SWOT dla obszaru tematycznego Twórca wiedzy przydatnej dla gospodarki opartej na wiedzy Silne i słabe strony istniejących rozwiązań Silne strony waga Słabe strony waga 1. Wysoki potencjał naukowy w Warszawie (jest z kogo wybrad) 0,8 1. Brak mechanizmu zatrzymania talentów na uczelniach 0,5 (kluczowy brak zachęt finansowych) 2. Tradycja polskiej szkoły matematycznej i informatycznej 0,2 2. Studenci uczą się, a nie studiują 0,2 (dziedziny niskonakładowe) oraz byd może inne (aktualna kultura studiowania na uczelniach Mazowsza) 3. Brak infrastruktury naukowej do badao i rozwoju nowych technologii 0, Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST 4. Brak mechanizmu identyfikowania i wyławiania talentów 0,1 (na poziomie poniżej szkolnictwa wyższego) SUMA WAG 1 SUMA WAG 1 Szanse waga prawdop. Zagrożenia waga prawdop. 1. Niewielka liczba pracowni i pracowników naukowych na najwyższym poziomie, dzięki czemu organizacja elitarnej uczelni będzie prostsza i taosza 0,8 100% 1. Brak woli politycznej ukierunkowania strumienia finansowego na dziedziny GOW przeciw egalitarnym nastrojom społecznym (poziom finansowania powinien byd porównywalny z poziomem finansowania elitarnych uczelni światowych) 0,5 90% 2. Świadomośd społeczna o potrzebie istnienia elitarnej uczelni 0,2 50% 2. Brak systemu diagnozy i kształcenia wybitnych talentów na 0,2 100% poziomie szkolnictwa podstawowego i średniego 3. Opór kadry naukowej przeciwko zmianom i przeciwko 0,1 90% przedsięwzięciom elitarnym 4. Wzajemnie sprzeczne przepisy i interpretacje ustaw 0,1 50% (uniemożliwia to osiągnięcie sprawności organizacyjnej zapewniającej konkurencyjnośd wobec najlepszych światowych uczelni) 5. Brak dobrze płatnej pracy w kraju dla wybitnych 0,1 50% absolwentów (elity GOW) SUMA WAG 1 SUMA WAG 1 Strona 65

67 4.7 Analiza SWOT dla obszaru tematycznego Model absolwenta Dzisiejsze szkoły wyższe możemy podzielid na dwie kategorie na kształcących Profesjonalistów (w zawodach) oraz Absolwentów Rynkowych (tanich). W obu przypadkach kształcenie jest wąskospecjalistyczne. W większości przypadków na niskim lub bardzo niskim poziomie. Obniżenie poziomu jest konsekwencją polityki paostwa, które doprowadziło w ciągu 20 lat do siedmiokrotnego powiększenia liczby studentów bez istotnego zwiększenia liczby nauczycieli akademickich oraz bez zwiększenia dotacji budżetowej. Obniżenie poziomu studiów wynika również w znacznym stopniu z niskiego poziomu kształcenia na poziomie maturalnym i immatrykulowania osób, którym brak jest elementarnej wiedzy wyniesionej ze szkoły nieprzygotowanych do podjęcia studiów wyższych. Uczelnie zmuszane są do przyjmowania wszystkich chętnych na studia, ponieważ dotacja ministerialna zależy od liczby (a nie jakości) studentów. Programy studiów są wąskospecjalistyczne i częściej dopasowane do wiedzy nauczycieli akademickich niż do wymagao współczesnego społeczeostwa. Ogromna liczba studentów uniemożliwia indywidualizację nauczania i sprzyja metodom formalnego badania przyswojonej wiedzy, np. przy pomocy egzaminów testowych zamkniętych. Niskie nakłady budżetowe na naukę doprowadziły do znacznego obniżenia poziomu badao naukowych w dziedzinach prowadzących do gospodarki opartej na wiedzy: biotechnologii, wytwarzania nowych materiałów (w tym również nanotechnologii) i opracowania nowych procesów technologicznych o dużym wkładzie myśli. Nieco lepiej prezentuje się najtaosza z tych dziedzin informatyka. Niski poziom badao naukowych prowadzonych przez kadrę oznacza, że absolwenci naszych uczelni dysponują wiedzą opóźnioną w stosunku do krajów przodujących w nauce. Relatywnie bardzo niskie pensje pracowników naukowych doprowadziły do ucieczki z polskiej nauki najzdolniejszych młodych ludzi. Skutkiem niskich pensji jest powstanie luki pokoleniowej. W nauce jest znaczny deficyt czterdziestoi pięddziesięciolatków. Na uczelniach brak jest mechanizmów promujących dobrych nauczycieli oraz dobrych naukowców i nie można wytworzyd konkurencji pomiędzy naukowcami, ponieważ zawód nauczyciela akademickiego nie jest atrakcyjny dla najlepszych studentów. Bez istotnej zmiany obecnego stanu zbudowanie w Polsce Gospodarki Opartej na Wiedzy jest niemożliwe! Strona 66

68 Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Silne strony Jeszcze mamy specjalistów, którzy mogą wykształcid nowe pokolenie przystosowane do budowania Gospodarki Opartej na Wiedzy. Za 20 lat, przy kontynuacji obecnego trendu finansowania nauki, w większości dziedzin już ich nie będzie. Mamy budynki i dostęp do Internetu. Słabe strony Przed nami załamanie finansowe większości uczelni w kraju spowodowane wchodzącym na uczelnie niżem demograficznym. Kadra zarządzająca uczelniami nie ma umiejętności, ale i narzędzi prawnych do zarządzania w kryzysie finansowym. W kryzysie nauczyciele akademiccy będą wystrzegad się zmian strukturalnych i programowych, starając się utrzymad status quo. Na polskich uczelniach nie ma mechanizmu promującego wybitnych nauczycieli oraz wybitnych studentów. Opłaca się byd przeciętnym. Należy się spodziewad oporu dotychczasowych uczelni beneficjentów dotychczasowego systemu Szanse i zagrożenia Szanse Paradoksalnie chaos finansowy spowodowany niskim finansowaniem może zwiększyd szansę na akceptację przez kadrę koniecznych długofalowych zmian w strukturze szkolnictwa wyższego. Zagrożenia Głównym zagrożeniem jest brak zrozumienia, woli politycznej (wynikającej z niskiej opłacalności politycznej ) i determinacji polityków we wprowadzaniu niezbędnych zmian wynikających z konieczności znacznego zwiększenia nakładów na naukę oraz na uczelnie nowego typu (budżet). Konieczne jest ustawowe powołanie nowego typu kształcenia oraz wdrożenie mechanizmów zapewniających wprowadzenie możliwości studiów interdyscyplinarnych nowego typu (praca intelektualna sformułowania nowego modelu i ustawodawcza). Strona 67

69 5 Model uczelni: Efekty przeprowadzonych prac oraz dokonanych analiz 5.1 Uczestnicy panelu Lider: prof. dr hab. Robert Rządca Moderator: Jan Urmaoski Sekretarz: dr Tadeusz Filipiak Prof. nadzw. dr hab. Witold Bielecki Prof. dr hab. Dorota Dobija Maciej Grelowski Prof. dr hab. Krzysztof Marasek Prof. dr hab. Andrzej Radecki Dr Sławomir Sowioski Dr Piotr Wachowiak Prof. dr hab. Andrzej Wierzbicki Strona 68

70 5.2 Przyjęte parametry opisu obszaru tematycznego Parametr opisu Stan skrajny Stan skrajny Opis danego parametru (nazwa) A B Sposób zarządzania uczelnią może charakteryzowad się jednoosobowym (menadżerskim) sposób zarządzania Sposób zarządzania sposób zarządzania stylem zarządzania lub kolegialnym stylem zarządzania. W modelu zakładamy jednoosobowy kolegialny (Senat) zwiększenie autonomii uczelni. (Rektor, Kanclerz) C D zasoby materialne Zasoby uczelni rozumiane jako baza materialna i kadrowa (niematerialna) niezbędna do istnienie rezerw minimalna baza materialna prowadzenia działalności usługowej w szkolnictwie wyższym. Istnienie rezerw umożliwia Zasoby (nadwyżek) i minimalne zasoby kadrowe podejmowanie nowych rodzajów działalności (kierunków kształcenia, badao, współpracy materialnych (wystarczające z punktu z praktyką). i kadrowych widzenia przepisów) F edukacja, prowadzenie E Uczelnia świadczy następujące typy usług: edukacja, badania naukowe oraz badania, Funkcje uczelni badao oraz edukacja prace i świadczenia na rzecz gospodarki. współdziałanie nauki z gospodarką Zasięg terytorialny oddziaływania uczelni. Kontakty i współpraca międzynarodowa G H uczelni z innymi jednostkami naukowymi. Wymiana międzynarodowa kadry naukowej Umiejscowienie/pozycjonowanie subregionalne lub regionalne międzynarodowe oraz studentów. Pozycja uczelni w rankingach międzynarodowych. Współpraca uczelni ze szkolnictwem średnim. J Założenie, że struktura kształcenia będzie ukierunkowana na przygotowanie do I wszystkie poziomy funkcjonowania w gospodarce. Kształcenie studentów (słuchaczy) może dotyczyd różnych Struktura kształcenia jeden poziom i kształcenie poziomów wg krajowych ram kwalifikacji. Wąska specjalizacja lub wielokierunkowośd jednokierunkowe ustawiczne struktury kształcenia. wielokierunkowe Finansowanie K publiczne L rynek Finansowanie uczelni z budżetu paostwa oraz ewentualnie samorządów lub/i ze środków pochodzących z rynku (przedsiębiorstwa prywatne, dotacje itp.). Strona 69

71 5.3 Zdefiniowane modele Model 1: Uczelnia międzynarodowa, szeroki zakres działania Parametr opisu Sposób zarządzania Zasoby Funkcje uczelni Umiejscowienie/pozycjonowanie Struktura kształcenia Finansowanie Opis stanu danego parametru składającego się na rozpatrywany model (na podstawie tabeli 1) A sposób zarządzania jednoosobowy D istnienie rezerw (nadwyżek) materialnych i kadrowych F edukacja, prowadzenie badao (współdziałanie nauki z gospodarką) H międzynarodowe J wszystkie poziomy kształcenia i kształcenie ustawiczne wielokierunkowe K/L finansowane głównie przez paostwo i z niewielkim udziałem rynku Opis modelu Model uczelni o jednoosobowym (menadżerskim) stylu zarządzania. Uczelnia posiada duże zasoby materialne i kadrowe, wystarczające do sprawnego funkcjonowania w szkolnictwie wyższym. Uczelnia świadczy usługi edukacyjne, prowadzi badania naukowe, a także współpracuje z szeroko rozumianą gospodarką narodową. Uczelnia ma międzynarodowe znaczenie, które przejawia się wymianą kadry naukowej i studentów z ważniejszymi światowymi ośrodkami naukowymi. Na uczelni dostępne są wszystkie poziomy kształcenia oraz uczelnia kształci wielokierunkowo. Finansowanie uczelni w tym modelu odbywa się głównie ze środków budżetowych, przy niewielkim udziale środków pochodzących z innych źródeł. Strona 70

72 5.3.2 Model 2: Uczelnia o regionalnym zasięgu, realizacja głównie funkcji edukacyjnej Parametr opisu Sposób zarządzania Zasoby Funkcje uczelni Umiejscowienie/pozycjonowanie Struktura kształcenia Finansowanie Opis stanu danego parametru składającego się na rozpatrywany model (na podstawie tabeli 1) A sposób zarządzania jednoosobowy C materialne minimalna baza materialna i minimalne zasoby kadrowe E Edukacja G subregionalne I jeden poziom jednokierunkowe K publiczne Opis modelu Model uczelni o jednoosobowym sposobie zarządzania. Uczelnia ma zasięg regionalny, posiada minimalne zasoby materialne i kadrowe, pozwalające na kształcenie wyłącznie na wyspecjalizowanych kierunkach i niższych poziomach kształcenia. Model uczelni przewiduje wyłącznie edukację. Finansowanie uczelni głównie przez paostwo. Strona 71

73 5.4 Definicja stanu obecnego Parametr opisu Sposób zarządzania Zasoby Funkcje uczelni Umiejscowienie/pozycjonowanie Struktura kształcenia Finansowanie Opis dominującego obecnie stanu/rozwiązania w ramach danego parametru opisu B kolegialny sposób zarządzania uczelnią, zgodnie ze statutem danej uczelni D istnienie rezerw (nadwyżek) materialnych i kadrowych w ramach zasobów F edukacja, prowadzenie badao naukowych głównie na poziomie krajowym, minimalne współdziałanie nauki z gospodarką G krajowy lub regionalny zasięg działania J wszystkie poziomy kształcenia i kształcenie ustawiczne wielokierunkowe K/L finansowane głównie przez paostwo, z niewielkim udziałem finansowania z gospodarki i rynku Strona 72

74 5.5 Analiza SWOT w kontekście wypracowanych modeli Przyjęte założenia dotyczące definiowania silnych i słabych stron w ramach analizy SWOT Prace panelowe rozpoczęły się od zdefiniowania głównych silnych i słabych stron stanu obecnego w odniesieniu do każdego z wypracowanych modeli. Następnie, bazując na wypracowanym materiale, eksperci przyjęli następującą procedurę definiowania najistotniejszych silnych i słabych stron: Silne i słabe strony obecnego stanu przygotowano dla dwóch wcześniej wypracowanych modeli. Eksperci uznali, że najistotniejsze silne i słabe strony powinny zostad określone oddzielnie dla poszczególnych, wcześniej zaproponowanych modeli. Określenie ostatecznych wag w przypadku silnych i słabych stron stanu obecnego przebiegało w pięciu krokach: 1. Sformułowane przez ekspertów propozycje silnych oraz słabych stron zostały wstępnie przedyskutowane w czasie panelu; 2. Lista proponowanych silnych oraz słabych stron została rozesłana ekspertom z prośbą o określenie wag; 3. Na podstawie otrzymanych odpowiedzi wyliczona została średnia waga dla każdej z wstępnie wytypowanych silnych oraz słabych stron; 4. Wyeliminowano te silne oraz słabe strony, które uzyskały niskie średnie oceny tak, aby na listach pozostało nie więcej niż 6 czynników; 5. Wagi dla czynników pozostawionych zostały przeliczone powtórnie, proporcjonalnie do udziału w tych czynnikach tak, aby sumowały się do 100; 6. Zrezygnowano z zaokrąglania wag do liczb całkowitych. W dalszej części raportu zaprezentowane zostaną ustalenia dotyczące głównych silnych i słabych stron, a następnie zaprezentowany zostanie materiał pokazujący najistotniejsze silne i słabe strony stanu obecnego w odniesieniu do wypracowanych modeli Przyjęte założenia dotyczące definiowania szans i zagrożeń w ramach analizy PEST Eksperci przyjęli procedurę określenia najważniejszych szans i zagrożeo, która składała się z sześciu kroków: 1. Eksperci sformułowali listę szans i zagrożeo dla obu sformułowanych modeli; 2. Na podstawie uwag ekspertów co do listy szans i zagrożeo przygotowano ostateczną listę proponowanych szans i zagrożeo; 3. Eksperci przypisali poszczególnym szansom i zagrożeniom wagi oraz prawdopodobieostwa wystąpienia; 4. Brak przypisania wagi oznacza, że dany ekspert nie traktuje danej szansy lub zagrożenia jako istotnego czynnika w analizie PEST. Brak przypisania prawdopodobieostwa (przy przypisaniu wagi) oznacza, że dany ekspert uznaje dane zdarzenie za pewne. W jednym przypadku niezbędne było przejście z określeo jakościowych ( wysokie ) na miarę ilościową (90%). Obliczono średnią wagę poszczególnych szans i zagrożeo w ramach każdego z modeli; 5. Obliczono średnie prawdopodobieostwo przypisane przez ekspertów poszczególnym szansom i zagrożeniom; 6 W tej części opracowania prezentowane są jedynie główne oraz najistotniejsze silne i słabe strony stanu obecnego w odniesieniu do wypracowanych modeli. Zdefiniowane przez ekspertów główne szanse i zagrożenia dla każdego z wypracowanych modeli znajdują się w części poświęconej analizie PEST (rozdziały i ). Strona 73

75 6. Dokonano analizy i wyboru najważniejszych szans i zagrożeo, niezależnych od modelu 1 lub 2. Wyboru dokonano na podstawie dyskusji, w której wzięła udział trzyosobowa grupa ekspertów. W tym przypadku zrezygnowano z automatycznego wyboru czynników o najwyższych wskazaniach, ze względu na koniecznośd analizy poszczególnych szans i zagrożeo w odniesieniu do generalnej sytuacji (a nie w odniesieniu do modelu 1 i 2). Utrzymano założenie, że w poszczególnych kategoriach liczba szans i zagrożeo nie powinna przekraczad sześciu. Rezultat analizy został przekazany do akceptacji wszystkim ekspertom. Poniżej zawarte są ostateczne efekty prac ekspertów Analiza SWOT w kontekście modelu 1: Uczelnia międzynarodowa, szeroki zakres działania Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Silne strony Waga w % Słabe strony Waga w % 1. Położenie wielkich uczelni w dużych ośrodkach miejskich 23,6 1. Niedoinwestowanie z budżetu 25,3 2. Istniejąca grupa silnych uczelni 16,6 2. Sposoby weryfikacji dorobku naukowego 17,7 3. Znaczące zasoby materialne, głównie w postaci nieruchomości 4. Dostęp pracowników i studentów do aktualnej wiedzy światowej 3. Duże uzależnienie uczelni od Ministerstwa Nauki 15,7 17,1 i Szkolnictwa Wyższego 15,5 4. Brak strategii działania uczelni 13,6 5. Wielokierunkowośd studiów 14,7 5. Wysokie koszty funkcjonowania uczelni 13,4 6. Dobra infrastruktura informatyczna pozwalająca 6. Strukturalne odseparowanie poszczególnych kierunków 13,9 13,0 na kontakt ze światem kształcenia (na poziomie struktury uczelni) Razem 100,0 Razem 100,0 Strona 74

76 Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST Szanse Zagrożenia Otoczenie Polityczne 1. Polityka zrównoważonego rozwoju zwiększenie nakładów na naukę (znaczenie GOW) 1. Niestabilnośd polityczna 2. Rozwój społeczeostwa obywatelskiego i zapotrzebowanie na liderów społecznych 2. Powiązania polityki z nauką (naukowcy w polityce i odwrotnie) 3. Dalsza integracja z UE i korzystanie z europejskich funduszy na naukę 3. Zbyt częste zmiany legislacyjne i złe prawo 4. Rozwój polityki proinnowacyjnej 4. Niskie nakłady na naukę i szkolnictwo wyższe 5. Rozwój wielkich miast w kierunku metropolii zainteresowanych posiadaniem centrów typu TUM czy MIT 6. Polityka paostwa dotycząca rozwoju dużych uczelni 5. Nowy niekorzystny budżet UE 6. Nacisk na równe traktowanie wszystkich uczelni (niezależnie od poziomu i wyników) Otoczenie Ekonomiczne 7. Ograniczenie autonomii uczelni 1. Rozwój gospodarczy kraju i regionów w Polsce 2. Pozyskiwanie odpowiednich środków finansowych z budżetu paostwa i środków z UE na naukę 1. Niechęd do finansowania nauki i brak środków publicznych przeznaczonych na ten cel 2. Kryzys gospodarek Polski oraz innych paostw UE 3. Inwestowanie środków przez rozwijające się polskie firmy 3. Zwiększające się bezrobocie i inflacja 4. Możliwośd współpracy uczelni z praktyką gospodarczą 4. Utrzymanie się obecnej struktury gospodarczej (fabryki, montownie) 5. Zmiana struktury gospodarczej (w kierunku usług, wolnych zawodów, zawodów wyższych technologii) 6. Dalsze inwestycje w Polsce zewnętrzny kapitał 5. Dalsze umacnianie się polskiej złotówki, podnoszące koszty studiów w Polsce 6. Brak grupy dobrze opłacanych menedżerów, specjalistów od zarządzania uczelniami 7. Zapotrzebowanie na innowacje 7. Konkurencja uczelni europejskich 8. Mobilnośd pracowników Strona 75

77 Szanse Zagrożenia Otoczenie Społeczne 1. Pojawienie się mody na naukę 1. Niż demograficzny i starzenie się społeczeostwa 2. Rozpowszechnienie się oczekiwao wyniesionych z uczelni zagranicznych 2. Etykietowanie szkół niepaostwowych 3. Chęd podnoszenia kwalifikacji przez potencjalnych studentów 3. Odpływ kadr i studentów za granicę 4. Zmiana jakości życia wygoda życia 4. Ograniczenie nauki 5. Potrzeba kształcenia ustawicznego 5. Rozwój studiów niestacjonarnych, obniżenie rangi studiów 6. Duży odsetek Polaków w młodym wieku 6. Wzrost bezrobocia w Polsce 7. Wzrost znaczenia kultury i oświaty w społeczeostwie Otoczenie Technologiczne 1. Rozwój informatyki i technologii komunikacyjnych oraz powszechna dostępnośd Internetu szerokopasmowego 1. Ograniczenia w korzystaniu z rozwiązao technologicznych 2. Dobre wyposażenie uczelni 2. Upowszechnienie studiów internetowych, w tym międzynarodowych 3. Szybki dostęp do informacji 3. Pogłębienie się luki technologicznej 4. Wzrost zapotrzebowania na ekspertów 4. Wysokie koszty nowych technologii 5. Możliwośd pozyskiwania światowych rozwiązao technologicznych 6. Blended learning 7. Nowe technologie oparte na synergii wiedzy technicznej, społecznej, biologicznej, estetycznej 8. Współpraca z firmami zakładanie parków technologicznych Strona 76

78 5.5.4 Analiza SWOT w kontekście modelu 2: Uczelnia o regionalnym zasięgu, realizacja głównie funkcji edukacyjnej Silne i słabe strony istniejących rozwiązao Silne strony Waga w % Słabe strony Waga w % 1. Dobry poziom programów nauczania w uczelniach wyższych 25,3 1. Uzależnienie od czesnego 26,7 2. Niskie koszty funkcjonowania uczelni 23,3 2. Duże uzależnienie uczelni od Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego 21,2 3. Specjalizacja uczelni 18,9 3. Niski poziom kształcenia 20,6 4. Kształcenie zgodnie z potrzebami regionu 17,4 4. Trudności w pozyskaniu kompetentnej kadry naukowodydaktycznej 18,9 5. Szybkośd podejmowania decyzji w zakresie zmian programów 5. Brak zainteresowania ze strony władz lokalnych 15,1 kształcenia szkolnictwem wyższym 12,7 Razem 100,0 Razem 100, Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST Szanse Zagrożenia Otoczenie Polityczne 1. Dążenie władz samorządowych do posiadania uczelni powiatowy uniwersytet 1. Duże uzależnienie działalności uczelni od polityki 1. Rozwój samorządności 2. Częste zmiany legislacyjne i złe prawo 2. Polityka regionalna UE 3. Słaby system edukacji ustawicznej 3. System bolooski 4. Brak zainteresowania ze strony władz lokalnych szkolnictwem wyższym 4. Przejęcie uczelni przez samorządy 5. Przesunięcie finansowania nauki na szczebel lokalny bez środków na jego finansowanie 5. Rozwój kształcenia zawodowego 6. Marginalizacja uczelni zawodowych ograniczenie dotacji 7. Zwiększenie wymagao MNiSW 8. Ocena uczelni wg kryterium kompetencji absolwentów Strona 77

79 Szanse Otoczenie Ekonomiczne Zagrożenia 1. Dobra infrastruktura komunikacyjna z ośrodkami regionalnymi 1. Zmniejszająca się pozycja małych ośrodków miejskich 2. Zatrzymanie tendencji słabnięcia ośrodków lokalnych 2. Drenaż kadrowy w uczelniach 3. Pozyskiwanie środków z budżetu paostwa 3. Brak odpowiednich środków z budżetu paostwa na działalnośd uczelni 4. Napływ inwestycji zagranicznych i potrzeba kształcenia specjalistów 4. Zbyt duże uzależnienie działalności uczelni od koniunktury gospodarczej 5. Tworzenie się lokalnych centrów gospodarczych i rynków pracy 5. Brak dobrego systemu weryfikacji wartości dyplomów poszczególnych uczelni 6. Rynek wymuszający kształcenie ustawiczne, kursy, szkolenia 6. Brak (zwłaszcza lokalnych) mechanizmów inwestycji biznesu w edukację 7. Niskie nakłady paostwa na naukę, promujące tanie uczenie 7. Kryzys ekonomiczny 8. Rozwój ekonomiczny regionu 8. Potrzeba kształcenia ustawicznego 9. Przejęcie uczelni przez samorządy 10. Dopływ środków finansowych z lokalnych firm Otoczenie Społeczne 1. Chęd podnoszenia przez społeczeostwo kwalifikacji zawodowych 1. Niż demograficzny 2. Bliskośd uczelni do miejsca zamieszkania potencjalnych studentów 2. Emigracja kadr z małych ośrodków naukowych 3. Wzrost świadomości regionalnej 3. Migracje Polaków do UE w celu kształcenia się 4. Migracja ludności na Mazowsze 5. Starzenie się społeczeostwa (potrzeba zawodów związanych z opieką) 6. Potrzeba kształcenia ustawicznego 7. Duże znaczenie uczelni w regionie 8. Brak mobilności młodzieży Otoczenie Technologiczne 1. Możliwośd łatwego uzyskania dostępu do technologii uczenia 1. Zwiększenie znaczenia studiów międzynarodowych na odległośd 2. Rozpowszechnienie się szerokopasmowego dostępu do Internetu 2. Nienadążanie za rozwojem techniki 3. Potrzeba lokalnego kształcenia specjalistów 3. Wysokie koszty nauki nowych technologii 4. Współpraca z lokalnymi firmami w zakresie nowych technologii 4. Rozwój innych form kształcenia 5. Rozwój kształcenia na odległośd Strona 78

80 5.6 Analiza SWOT dla obszaru tematycznego Model uczelni Szanse i zagrożenia w ramach analizy PEST Szanse i zagrożenia w otoczeniu politycznym Szanse 1. Polityka zrównoważonego rozwoju zwiększenie nakładów na naukę (znaczenie GOW) Wagi Prawdopodo- bieostwo 12,03 30 Zagrożenia 1. Powiązania polityki z nauką (naukowcy w polityce i odwrotnie) i duże uzależnienie działalności uczelni od polityki Wagi Prawdopodo- bieostwo 15, Rozwój społeczeostwa obywatelskiego i samorządności lokalnej 22, Zbyt częste zmiany legislacyjne i złe prawo 37, Dalsza integracja z UE i korzystanie z europejskich funduszy na naukę, w tym regionalnych 41, Niskie nakłady na naukę i szkolnictwo wyższe 20, Rozwój polityki proinnowacyjnej 12, Nowy niekorzystny budżet UE 12, Nacisk na równe traktowanie wszystkich uczelni 5. Proces kształcenia oparty na systemie bolooskim 12, ,15 57 (niezależnie od poziomu i wyników) 100% - 100% 7 Prowadzona analiza dla obszaru tematycznego została ograniczona do przeprowadzenia analizy PEST. Strona 79

81 Szanse i zagrożenia w otoczeniu ekonomicznym Szanse Wagi Prawdopodo- bieostwo 1. Utrzymanie tempa rozwoju gospodarczego kraju i regionów 34, Dostępnośd środków finansowych z budżetu paostwa i z UE na naukę 26, Współpraca uczelni z praktyką gospodarczą 18, Napływ inwestycji zagranicznych i potrzeba kształcenia specjalistów 5. Rynek wymuszający kształcenie ustawiczne, kursy, szkolenia Zagrożenia 1. Brak środków publicznych na finansowanie nauki i na działalnośd uczelni 2. Ewentualny kryzys polskiej gospodarki oraz gospodarki UE 3. Zmniejszający się rynek usług edukacyjnych na skutek niżu demograficznego Wagi Prawdopodo- bieostwo 38, , , , Konkurencja uczelni europejskich 7, , Drenaż kadrowy w uczelniach 10, Brak (zwłaszcza lokalnych) mechanizmów 9,16 68 inwestycji biznesu w edukację 100% 100% Szanse i zagrożenia w otoczeniu społecznym Szanse Wagi Prawdopodo- bieostwo Zagrożenia Wagi Prawdopodo- 1. Pojawienie się mody na naukę oraz wzrost znaczenia kultury i oświaty w społeczeostwie 21, Niż demograficzny i starzenie się społeczeostwa 44, Chęd podnoszenia kwalifikacji przez potencjalnych studentów 25, Etykietowanie szkół niepaostwowych 22, Zmiana jakości życia kalifornizacja potrzeb 15, Odpływ kadr i studentów za granicę 16, Potrzeba kształcenia ustawicznego i chęd podnoszenia 26, Społeczne skutki bezrobocia 16,39 66 kwalifikacji zawodowych 5. Migracja ludności na Mazowsze 11,00 80 bieostwo 100% 100% Strona 80

82 Szanse i zagrożenia w otoczeniu technologicznym Szanse Wagi Prawdopodo- bieostwo Zagrożenia Wagi Prawdopodo- 1. Rozwój informatyki i technologii komunikacyjnych oraz 1. Ograniczenia w korzystaniu z nowoczesnych 28,57 84 powszechna dostępnośd Internetu szerokopasmowego rozwiązao technologicznych 12, Upowszechnienie studiów internetowych 2. Wzrost zapotrzebowania na ekspertów i wiedzę 23,34 66 organizowanych przez uczelnie zagraniczne 22, Blended learning mieszane formy kształcenia 13, Pogłębienie się luki technologicznej 31, Nowe technologie oparte na synergii wiedzy technicznej, 17, Wysokie koszty nowych technologii 33,94 64 społecznej, biologicznej, estetycznej 5. Tworzenie parków technologicznych 17, % 100% bieostwo Strona 81

83 6 Budowa powiązań z otoczeniem gospodarczym: Efekty przeprowadzonych prac oraz dokonanych analiz Uczestnicy panelu Lider: Anna Kozioska Moderator: dr Krzysztof Piech Sekretarz: Krzysztof Mieszkowski Dr inż. Krzysztof Dziedzic Justyna Gorzoch Dr Mieczysław Grudzioski Dr Leszek Karski Tomasz Pactwa Prof. dr hab. Zbigniew Strzelecki Prof. nadzw. dr hab. Ewa Rembiałkowska Prof. UKSW dr hab. Paweł Ruszkowski 8 Materiały robocze wypracowane podczas prac panelowych zostały zamieszczone w Załączniku 4 (rozdział 11). Strona 82

84 6.2 Przyjęte parametry opisu obszaru Parametr opisu (nazwa) Stan skrajny Stan skrajny Opis danego parametru Zasady współpracy (kultura współpracy, stereotypy) Wartości i postawy Innowacyjne Zachowawcze Etyka społeczne Budowanie dialogu z otoczeniem Platforma wymiany idei, wiedzy i osobowości Relacje uczelni z biznesem Otwarte Zamknięte Kształcenie dostosowane do potrzeb otoczenia Współpraca z pracodawcami Polityka promocyjna biznesu (mecenat, sponsoring, partnerstwo, kultura) Polityka władz Centralizacja Decentralizacja Interesy rozwojowe uczelni (jednostek naukowych) Standardy ewaluacyjne uczelni parametryzacja Standardy ewaluacji programów nauczania Modele finansowania uczelni Ustrój uczelni (system zarządzania) Prawo uczelni do tworzenia programów nauczania Strategia władz uczelni Podejście władz uczelni do współpracy z otoczeniem społecznym, gospodarczym Modernizacyjna Konserwatywna i politycznym (innowacyjnośd, (zachowanie obecnego Zarządzanie (systemy motywacje, w tym systemy wynagradzania) prorozwojowośd) stanu) Niezależnośd uczelni Poziom wynagrodzeo Motywowanie Techniczno-organizacyjne warunki pracy Dynamiczne Statyczne pracowników uczelni Dostęp do źródeł finansowania projektów badawczych i dydaktycznych Rozwój pracowników Współpraca i konkurencja pomiędzy nimi Konkurowanie uczelni Współdziałanie Konfrontacja Współpraca i konkurencja z zagranicznymi uczelniami mazowieckich Współpraca i konkurencja Mazowsza z resztą kraju Strona 83

85 6.3 Zdefiniowane modele Pożądane modele zostały opracowane w oparciu o wcześniej uzgodnione parametry i ich stany skrajne. W wyniku dyskusji odrzucone zostały modele: współdziałania i konkurencyjny, natomiast zmieniono nazwę modelu wymuszania na model odgórny, a modelu autonomicznego na model oddolny. Od nowa natomiast został opracowany model mieszany. Wyniki zostały zawarte w poniższych tabelach 9. Tabela zbiorcza wypracowane modele Parametr opisu Stan skrajny Stan skrajny Wartości i postawy społeczne Innowacyjne Zachowawcze Relacje uczelni z biznesem Polityka władz Strategia władz uczelni Motywowanie pracowników uczelni Konkurowanie uczelni mazowieckich Otwarte Decentralizacja Modernizacyjna (innowacyjnośd, prorozwojowośd) Dynamiczne Współdziałanie Zamknięte Centralizacja Konserwatywna (zachowanie obecnego stanu) Statyczne Konfrontacja W efekcie zaproponowanych zmian wypracowane zostały trzy modele (odgórny, oddolny i mieszany), których wdrożenie byłoby realne i mogłoby dad pożądane rezultaty w kontekście celu projektu (GOW 2030). W pierwszym z nich postęp stymulowany jest przez władze centralne. W kolejnym modelu głównym punktem odniesienia jest demokratyzacja procesu zmian. Miałyby one byd inicjowane przez same uczelnie, a nie przez władze centralne, które pozostawiłyby uczelniom jak najwięcej możliwości 9 Pierwotnie wypracowane modele znajdują się w Załączniku 4 (rozdział 11). Strona 84