DWUMIESIĘCZNIK STOWARZYSZENIA ARCHITEKTÓW POLSKICH / LIPIEC WRZESIEŃ 2012 #13. issn

Transkrypt

1 DWUMIESIĘCZNIK STOWARZYSZENIA ARCHITEKTÓW POLSKICH / LIPIEC WRZESIEŃ 2012 #13 issn

2 2 3 W numerze 5 / kalendarium wydawca / publisher stowarzyszenie architektów polskich sarp association of polish architects sarp warszawa ul. foksal 2 tel. (22) , faks (22) / wydarzenia polska realizacja w finale redakcja / editorial office warszawa, foksal 2, tel. (22) , redakcja@sarp.org.pl World Architecture Festival 12 / historia Serce Katowic rynek, którego nie ma redaktor naczelna / editor-in-chief agnieszka bulanda agnieszkabulanda@sarp.org.pl 18 / kontrowersje Konkurs na rynek w Katowicach produkt zastępczy? 26 / nagrody bda-sarp award 2012 redaktor prowadzący / managing editor tomasz malkowski redakcja@sarp.org.pl stali współpracownicy / ongoing contributors irma kozina, filip springer, łukasz wojciechowski 34 / konkursy Gminny zespół szkół w Kazimierzu Dolnym 50 / prezentacje Młodzi architekci: Jan Strumiłło dział marketingu / marketing sebastian dorosiński marketing@sarp.org.pl tel. (22) / prezentacje Stypendium twórcze sarp Kraków im. prof. Bohdana Lisowskiego koordynator ze strony prezydium sarp / sarp board coordinator in charge tomasz studniarek 62 / prezentacje Odkryj katowicką modernę! 72 / prezentacje Zakochać się w Hiszpanii rada programowa / editorial board krzysztof bojanowski przewodniczący / board head michał baryżewski, bolesław stelmach, tomasz studniarek, mariusz ścisło, jerzy uścinowicz architektonicznie projekt graficzny pisma / layout designer roman kaczmarczyk 78 / jubileusz Benefis Tadeusza Baruckiego 82 / esej Niepokoje w architekturze, część ii białe wstęgi 86 / esej Notatki z przestrzeni: lato początek rysunki / drawings magdalena sikora tłumaczenie / translation krzysztof kościuczuk 90 / śladami architektury Kopenhaga południowe druk / print drukarnia c.u.d druk w rudzie śląskiej miasto na dalekiej północy nakład / circulation egz. / 6000 copies 96 / ikony designu Pierre Chareau mistrz szklanego domu 101 / nowości książkowe m.in. Katowicka moderna okładka: foto: bartosz haduch centrum kultury andaluzji i siedziba banku caja granada Redakcja zastrzega sobie prawo do wprowadzania skrótów w nadsyłanych materiałach oraz do niepublikowania tych materiałów bez podania przyczyn. Redakcja zastrzega sobie prawo adiustacji nadesłanych tekstów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń. Wszystkie materiały publikowane w Arch są objętę ochroną prawa autorskiego.

3 5 Edytorial Lato poza swoimi niezaprzeczalnymi atutami w postaci tak potrzebnego nam wszystkim ciepła, słońca, soczystej zieleni jest czasem wytchnienia, zwolnienia szaleńczego tempa codziennego życia. To też czas podróżowania, poznawania nowych miejsc, ale również innego uważniejszego przyglądania się miejscom, które już znamy. W bieżącym numerze znajdą więc Państwo notatki z podróży po Polsce i nie tylko, które specjalnie dla nas sfotografował i zapisał Filip Springer; dzięki Irmie Kozinie możemy się przyjrzeć znakomitej katowickiej modernie, a Tomek Malkowski przedstawia interesującą historię katowickiego Rynku Niezawodni przyjaciele z krakowskiego oddziału sarp opowiadają o swojej majowej wyprawie do Kopenhagi, a relację z ArchiCongresu na Korsyce, zorganizowanej przez Stowarzyszenie Architektów Polskich we Francji, spisała dla nas Magdalena Staniszkis. Polecamy też architektoniczną podróż do Hiszpanii, dzięki autorom pierwszej części przewodnika Architectourism Bartoszowi i Michałowi Haduchom. Tegoroczne lato miałam okazję powitać wraz z całym Zarządem Głównym przy okazji zebrania w Kazimierzu Dolnym i choć miasteczko to znane mi jest bardzo dobrze od wczesnego dzieciństwa, to jednak tym razem możliwość oglądania go od strony wody, ze statku, którym płynęliśmy szeroką w tym miejscu Wisłą dało kompletnie inną perspektywę. Może to czar tego czerwcowego dnia a dokładnie Nocy Świętojańskiej wianków puszczanych na wysokości Mięćmierza, ciepły wieczór i bajeczny zachód słońca sprawiły, że zobaczyłam inny, nowy, jeszcze piękniejszy Kazimierz Kazimierz to także rozstrzygnięty w maju konkurs na zespół szkół, którego wyniki prezentujemy w tym numerze. Pięknych podróży zatem w znane i nieznane miejsca, jesienią na południe do wspomnianej już Hiszpanii lub na weneckie Biennale Architektury Niezapomnianych wrażeń zapisanych w pamięci, na fotografii, na kartce papieru życzę Państwu. Agnieszka Bulanda redaktor naczelna Idea wystawy skupia się na zawartych w tytule pojęciach awangardy, jutra i procesu w odniesieniu do polskiej architektury współczesnej. Pytanie zawarte w tytule wystawy odwołuje się do jednego z najważniejszych pojęć sztuki xx wieku awangardowości. Postawienie go ma sprowokować refleksję nad tym, co dzisiaj decyduje o kierunkach rozwoju architektury. Punktem wyjścia dla koncepcji wystawy było pytanie, w jakim stopniu polscy projektanci wpisują się w trendy czy tendencje obowiązujące w globalnym świecie współczesnej architektury, a w jakim je negują, poszukując własnych rozwiązań. Zestawienie koncepcji wypracowanych przez 17 pracowni i działających indywidualnie projektantów zaproszonych na wystawę ukazuje wielokierunkowość zmian zachodzących w obszarze architektury. Wybór twórców jest w pełni subiektywny. Łączy ich to, że reprezentują młode pokolenie w przypadku architektów oznacza to nieprzekroczenie bariery 40. roku życia i zaliczają się do najbardziej dynamicznych postaci polskiej sceny. Mimo tej różnorodności, a może właśnie dzięki niej, wszystkie prezentowane projekty można uznać za reprezentatywny obraz zjawiska określanego niekiedy mianem fenomenu młodej polskiej architektury. Architekci zaproszeni do udziału w wystawie: +48 Grupa projektowa, 137 kilo, beton, BudCud, Marcin Kwietowicz, Mode:lina, Moomoo, narchitektura, Michał Piasecki + plus8.pl, Re: Michalewicz & Tański, Maciej Siuda + Rodrigo Garcia Gonzalez, Jan Strumiłło, Jakub Szczęsny, Aleksandra Wasilkowska, wwaa, Maciej Jakub Zawadzki, Karol Żurawski. Wystawa Awangarda Jutra? / Proces to wspólny projekt Centrum Architektury i Wzornictwa w Łodzi, Teatru Wielkiego Opery Narodowej w Warszawie oraz Muzeum Architektury we Wrocławiu. Pierwsza edycja ekspozycji miała miejsce w Łodzi, gdzie w październiku 2011 roku inaugurowała działalność nowo utwokonkurs nagroda architektoniczna im. małgorzaty baczko i piotra zakrzewskiego xiv edycja termin: miejsce: fundacja dla polski, warszawa Celem konkursu o Nagrodę Architektoniczną im. Małgorzaty Baczko i Piotra Zakrzewskiego jest upowszechnianie rozwiązań architektonicznych w tematyce bliskiej patronom Nagrody: budownictwa społeczno-publicznego (szkoły, przedszkola, instytucje kulturalno-oświatowe, szpitale, budownictwo mieszkalne), renowacji starego budownictwa i jego adaptacji na cele społeczne, rewaloryzacji blokowisk, a także popularyzacja stosowania proekologicznych materiałów i rozwiązań budowlanych oraz budownictwa energooszczędnego, wykorzystującego alternatywne źródła energii. xiv edycja konkursu rozszerzona jest o kategorię, w ramach której oceniane będą projekty poświęcone rewitalizacji budynków mieszkalnych pochodzących z wczesnych lat powojennych (np.: budynki wielkopłytowe) i użyteczności publicznej (np.: szkoły tysiąclatki ). Sponsorem nagrody w tej kategorii jest Towarzystwo Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych s.a. Nagroda ma umożliwić młodym architektom i inżynierom budowlanym, zainteresowanym wyżej określoną tematyką, dalsze kształcenie, doskonalenie umiejętności zawodowych i podnoszenie kwalifikacji w dziedzinie architektury, a także zapoznanie się z zagranicznymi rozwiązaniami w tych dziedzinach. Konkurs jest otwarty dla absolwentów wydziałów architektury i budownictwa, którzy nie ukończyli 40 lat lub uzyskali dyplom nie dawniej niż 10 lat przed 30 września 2012 r.: w ramach pierwszej kategorii projekty mogą składać architekci z tytułem magistra, w ramach drugiej kategorii projekty mogą składać architekci i inżynierowie z tytułem magistra. Do konkursu mogą zostać zgłoszone projekty indywidualne lub zespołów niezinstytucjonalizowanych. szczegółowy regulamin konkursu na stronie: fdp.org.pl Fundacja dla Polski, ul. Narbutta 20 / 33, Warszawa, tel. (22) , fundusz.baczko@fdp.org.pl maraton ii mistrzostwa polski architektów w maratonie termin: miejsce: poznań Wszystkich amatorów biegania serdecznie zapraszamy na trasę Maratonu Poznań, na której w dniu 14 października br. rozegrane zostaną II Mistrzostwa Architektów w Maratonie. Zapisy do udziału w biegu przyjmuje biuro Maratonu Poznań: zgloszenia (zgłoszenie należy potwierdzić przesyłając informacje na adres opole@sarp.org.pl). W tym roku sponsorem imprezy jest Biuro Podróży Itaka. Szczegóły w Regulaminie i na stronie internetowej Maratonu Poznań. wyjazd studialno-badawczy śladami architektury wenecja termin: miejsce: wenecja Już po raz kolejny w cyklu Śladami Architektury, organizujemy wyjazd studialno-badawczy, tym razem do Wenecji. Wyjedziemy najprawdopodobniej ok. godziny 17-tej w czwartek. Planowany przyjazd do Wenecji po 15 godzinach podróży. Po zakwaterowaniu w hotelu i hostelu, rozpoczniemy pierwszą z pieszych wycieczek. Kolejne trasy zaplanowaliśmy na sobotę i niedzielę. Zobaczymy wspaniałą architekturę współczesną i niezapomnianą historyczną, a w nagrodę udamy się po raz kolejny na Biennale Architektury. Kolejne szczegóły dotyczące wyjazdu niebawem na stronie: Zapraszamy do sarp u na zapisy. Uwaga: jest tylko 80 miejsc. Prosimy o podawanie danych kontaktowych (nr. tel. i ) oraz precyzyjne zaznaczenie miejsca noclegu (hostel, czy hotel). sarp o / Kraków Plac Szczepański Kraków. wystawa awangarda jutra? / proces termin: miejsce: muzeum architektury we wrocławiu, ul. bernardyńska 5

4 6 kalendarium 7 rzonego Centrum Architektury i Wzornictwa. Druga odsłona projektu gościła w Teatrze Wielkim Operze Narodowej w Warszawie, a trzecia edycja wystawy odbędzie się we wrocławskim Muzeum Architektury. Kuratorzy: Igor Gałązkiewicz (Centrum Architektury i Wzornictwa, Łódź), Michał Duda (ma, Wrocław). więcej na: wycieczka śladami le corbusiera tarnów termin: miejsce: tarnów Zapraszamy do tropienia śladów Le Corbusiera w Polsce. Jego stopa nigdy nie stanęła w Tarnowie, ale w tym mieście można odszukać jego wpływy. Przedwojenna awangarda, zwłaszcza warszawska, aktywnie uczestniczyła w pracach ciam ogólnoeuropejskiej, modernistycznej międzynarodówki, skupionej wokół charyzmatycznego architekta. Inni pozostawali pod urokiem corbusierowskich form, adaptując je zwłaszcza w luksusowej architekturze mieszkalnej. Po II wojnie światowej, gdy najaktywniejsi apostołowie Le Corbusiera weszli w skład aparatu władzy, kiełkująca od lat fascynacja architektem została niemal zinstytucjonalizowana. Nawet w latach socrealizmu, gdy potępiano corbusierowskie formy, kwitły corbusierowskie idee, zwłaszcza urbanistyczne. To dzięki temu od stolicy po małe miasta można dziś odnaleźć jego ślady i na przykładach nieraz dobrze znanych budynków zobaczyć, jak te idee (5 punktów architektury nowoczesnej, jednostka mieszkalna, Karta Ateńska czy brutalizm) przekładały się na rozwiązania; przekonać się, które zadziałały, które nie, a które znów mogłyby się sprawdzić. W Tarnowie odbędzie się wieczór filmowy poświęcony modernistycznej architekturze (7 września, godz , Centrum Sztuki Mościce, ul. Traugutta 1) oraz dwie wycieczki śladami Le Corbusiera po Mościcach (8 września, godz , zbiórka przy zajezdni autobusowej przy Kwiatkowskiego) oraz po tarnowskich osiedlach (9 września, godz , zbiórka przed kościołem p.w. Chrystusa Dobrego Pasterza, ul. 16-tego Pułku Piechoty 10). Organizator: Centrum Architektury; współorganizator: bwa Galeria Miejska w Tarnowie; koncepcja szlaku i prowadzenie wycieczek: Barbara Bułdys. więcej na: wykłady maraton wykładowy w ramach le corbusyear termin: , sobota, godz miejsce: pawilon wystawowy sarp, ul. foksal 2, warszawa Całodzienny cykl prelekcji poświęcony ideom i postaci Le Corbusiera oraz jego polskim apostołom i ich wpływowi na polską architekturę i miasta. Wykłady wygłoszą specjaliści polscy (m.in. Marta Leśniakowska, Joanna Kusiak) i zagraniczni (m.in. Charles Jencks, Irena Murray, Arthur Rüegg). Gwiazdą wydarzenia będzie Charles Jencks amerykańsko-brytyjski teoretyk architektury, autor najpopularniejszej w Polsce książki o Le Corbusierze: Le Corbusier tragizm współczesnej architektury (1973, wyd. pol. 1982) oraz nieprzetłumaczonej jeszcze Le Corbusier and the Continual Revolution in Architecture (2000). Organizator: Centrum Architektury; partnerzy: Stowarzyszenie Architektów Polskich, Ambasada Szwajcarii w Polsce, British Council, Instytut Francuski w Warszawie. więcej na: foto: dzięki Fondation Le Corbusier wystawa henryk dąbrowski w kamienicy celejowskiej. sequel po półwieczu termin: miejsce: muzeum nadwiślańskie, kamienica celejowska, ul. senatorska 11 / 13, kazimierz dolny Mistrz rysunku, współtwórca warszawskiej szkoły rysunku, wybitny architekt. Wieloletnia działalność dydaktyczna, naukowa i artystyczna na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej ( ). Przez wiele lat był kierownikiem katedry, zakładu i pracowni rysunku na Wydziale Architektury pw. Tytuł profesorski otrzymał w 1992 roku. Kompozycje rysunkowe, graficzne i malarskie Profesora prezentowane były na wielu wystawach indywidulanych i zbiorowych, w kraju i za granicą (Rzym 1964, Glasgow 1979, Paryż 1980, Wiedeń 1986). Czynny projektant w realizacjach architektonicznych w zabytkowym zespole miejskim Kazimierza Dolnego (m.in. kamienice przy ul. Senatorskiej i Klasztornej). Prof. H. Dąbrowski określany jest niejednokrotnie przez znawców rysunku polskim Piranesim. oprac. ab konferencja architektura muzyki termin: miejsce: małopolski ogród sztuki, ul. rajska 12, kraków Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział Kraków zaprasza na konferencję organizowaną przy współudziale Województwa Małopolskiego oraz Urzędu Miasta Krakowa. Celem konferencji jest prezentacja aktualnych koncepcji w zakresie budowania obiektów dla muzyki. W zamyśle organizatorów konferencja stanowić ma wprowadzenie (pierwszą część) do planowanego xii Międzynarodowego Triennale Architektury. Do udziału w wydarzeniu zaproszono wybitnych polskich architektów, autorów budowanych współcześnie oper, filharmonii, sal audytoryjnych, obiektów dedykowanych muzyce. Program konferencji jest ściśle związany z tematem mta(12), jakim będzie Architektura muzyki. Konferencji towarzyszyć będą wydarzenia towarzyszące, na które już dziś serdecznie zapraszamy. happening koło naukowe heterotopia W dniach maja br. w Gliwicach, na ulicy Akademickiej w samym sercu miasteczka studenckiego odbył się happening zorganizowany przez Koło Naukowe Heterotopia. Była to inicjatywa studencka, pod patronatem Katedry Planowania Przestrzennego i Urbanistyki Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej. Projekt powstał w celu wywołania dyskusji na temat planowanej przebudowy ulicy Akademickiej, wokół której zlokalizowanych jest kilka wydziałów Politechniki. Postanowiliśmy stworzyć szereg czasowych gier i instalacji, aby zachęcić przechodniów do refleksji na temat jakości przestrzeni publicznych. Zarówno poprzez interakcje, jak i negację wszyscy mogli zastanowić się, czego oczekują od przestrzeni, w jaką przekształca się ulica Akademicka. W happeningu wzięli udział Dziekan Wydziału Architektury prof. dr hab. inż. arch. Krzysztof Gasidło, opiekun tego wydarzenia, dr inż. arch. Elżbieta Błeszyńska- -Koclęga, opiekun Koła Naukowego Heterotopia, dr inż. arch. Barbara Stankiewicz, członkowie grona naukowego Politechniki Śląskiej oraz przedstawiciele regionalnych rozgłośni radiowych i stacji telewizyjnych. Pierwszą atrakcją była sama ulica Akademicka. Od początku roku zamknięta dla samochodów, stała się tłem dla namalowanych na niej symboli. Wielkie nożyczki mówiły o odcięciu się tego miejsca od ruchu; pasy dla pieszych w kształcie stóp wyznaczyliśmy zaś w punktach najczęściej (a nie zawsze legalnie) przekraczanych przez studentów. Z kolei sylwetki ludzi namalowano, aby zasygnalizować pozostałe atrakcje. Kolejna instalacja Kula w brzózkach była bardzo pomysłową grą polegającą na przerzucaniu piłki po siatce rozpiętej między drzewami, około dwa metry nad ziemią. [ ] Tę grę szczególnie upodobał sobie Dziekan, który w ten sposób rozpoczął obchód pozostałych atrakcji. Zaproponowaliśmy również rozwieszenie huśtawek na stalowych bramkach w kształcie trapezów, które obecnie pełnią funkcję czysto formalną. Umiejscowione obok skate parku przy Placu Krakowskim, wydzielają trakt prowadzący w stronę Wydziału Górnictwa i Geologii. Huśtawki, zrobione z opon zawieszonych na linach zrobiły prawdziwą furorę. W godzinach szczytu, gdy studenci wracali z zajęć ustawiały się do nich kolejki; gdy zaś robiło się luźniej zajmowały je dzieci. Usłyszeliśmy mnóstwo ciepłych słów od użytkowników tej instalacji. Wiele osób pytało, czy zostaną na stałe szczególnie najmłodsi byli mocno rozczarowani faktem, iż jest to tylko tymczasowa akcja. Z miejsca przeznaczonego wyłącznie dla studentów stworzyliśmy bowiem dostępny dla wszystkich plac zabaw. Kolejną atrakcją były Podcienia i piramidy, czyli zespół instalacji w podcieniach Wydziału Górnictwa i Geologii. Za pomocą płacht białej, zwiewnej tkaniny przedzieliliśmy monotonną przestrzeń i zmusiliśmy przechodniów do rozejrzenia się wokół. Obok zaś znajdowały się podwieszone ściany z butelek i wielkie, białe piłki, służące według projektu do rzucania w te właśnie butelki. Tutaj jednak po raz pierwszy mieliśmy okazję przekonać się na własnej skórze, że projekt nie zawsze idzie w parze z realizacją. Wiele osób, zamiast przejść między butelkami czy rzucić w nie piłką, po prostu omijało je w bezpiecznej odległości. Z racji wietrznej pogody, tkaniny stworzyły niezwykłą, ruchomą scenerię, którą z ożywieniem komentowano. Eteryczna instalacja dostarczyła, mamy nadzieję, wiele wrażeń estetycznych podobnie jak kolejna Dźwięczące kokony. W stosunku do pierwotnego projektu kokony zostały uproszczone do chmury białych balonów zawieszonych w starodrzewie obok Wydziału Elektrycznego. Co okazało się dla nas zaskoczeniem, wrażenia dźwiękowe wywoływały przede wszystkim same balony, zagłuszając zawieszone na nich dzwonki. Ocierając się o siebie, biała chmura wydawała się naśladować szum starych drzew. Przechodnie różnie reagowali na tę instalację od okrzyków zachwytu, po komentarze na temat niezrozumiałej sztuki nowoczesnej. Na pewno jednak wzbudzały emocje trudno było obok nich przejść obojętnie, gdyż swoją organiczną formą mocno kontrastowały z otaczającą je uporządkowaną przestrzenią. Dla nas przyszłych architektów i urbanistów cały happening był to niesamowitą okazją do zmierzenia się z projektowaniem w skali rzeczywistej. Z ogromną ciekawością obserwowaliśmy użytkowników przestrzeni, którym zaproponowaliśmy tych kilka urozmaiceń. Okazało się, że ludzie nie przechodzą obojętnie, jeśli tylko potrafimy przyciągnąć ich uwagę. Ważne jest, aby miejsce po prostu przyciągało; aby pojawiali się w nim uczestnicząc niejako w życiu przestrzeni, a nie tylko ją mijali. Cieszyło nas, że ulica Akademicka stała się na chwilę miejscem, gdzie można przyjść na spacer z dzieckiem albo aktywnie odprężyć się po kolokwium. Na pewno będziemy chcieli zorganizować podobne akcje. Póki co, pojawił się pomysł przedstawienia w Urzędzie Miasta koncepcji na stworzenie huśtawek obok skate parku przy Placu Krakowskim.

5 8 wydarzenia wydarzenia 9 Z tej lekcji wyciągnęliśmy przede wszystkim wniosek, że zawsze należy projektować z myślą o użytkownikach i że nic nie daje tyle satysfakcji, co ich zadowolenie i duma, że znajdują się właśnie w tym konkretnym miejscu. j.k. 1 W kategorii obiektów zabytkowych poddanych rewaloryzacji i adaptacji nagrodzono budynek poklasztorny przy ul. Św. Jakuba 20 a, który został wcześniej nagrodzony tytułem Modernizacja roku Autorem projektu jest architekt Anna Cetner we współpracy z toruńską Pracownią Thermoprojekt. Budynek obecnie mieści bibliotekę naukową Muzeum Okręgowego oraz siedzibę Działu Archeologii. Budynek, powstały jeszcze w średniowieczu, początkowo pełnił funkcję budynku klasztornego, a w poprzednim stuleciu został zaadoptowany na cele mieszkalne. W wyniku wieloletnich zaniedbań był w bardzo złym stanie technicznym. Obiekt uzyskał nagrodę dzięki szeregowi prac rewaloryzacyjnych, które nadały budynkowi drugie życie, m.in. wyeksponowano piwnice, udostępniono zachowany strop bombowy nad piętrem budynku, odkryto gotyckie, ostrołukowe okna w ścianie szczytowej. W kategorii istniejących obiektów poddanych modernizacji i adaptacji tytuł Obiektu Roku otrzymał budynek edukacyjny Wyższej Szkoły Bankowej przy ul. Dekerta 26 zaprojektowany przez Mirosława Smoktunowicza (fot.2). Projekt 2 cjalno-dydaktycznym dla iv lo przy ul. Warszawskiej 1 / 5. Jego realizacja pozwoliła na uporządkowanie szkolnego dziedzińca, gdzie stworzono atrakcyjną przestrzeń rekreacyjną dla młodzieży. Drugie wyróżnienie przyznano budynkowi bloków operacyjnych Specjalistycznego Szpitala Miejskiego przy ul. Batorego 17 / 19. Doceniono wysoki standard wykonania przy zastosowaniu powściągliwej, współczesnej architektury oraz wkomponowanie w otaczającą, starszą zabudowę. W kategorii zespołów i pojedynczych budynków mieszkalnych wielorodzinnych wyróżnienie otrzymał zespół budynków mieszkalnych wielorodzinnych ul. Gerwazego inwestycja Toruńskiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego sp. z o.o. Osiedle składające się z jednorodnych, niskich, wolnostojących budynków zapewnia komfortowe warunki zamieszkania dzięki kontaktowi z otoczeniem, zaprojektowanej zieleni oraz odpowiedniemu nasłonecznieniu. Przyznano również wyróżnienie pozakonkursowe dla Leszka Truchli z Autorskiego Biura Architektonicznego Abakus za projekt budynku handlowo-usługowego przy ul. Kozackiej 17 / 19. Budynek, w trudnej lokalizacji, charakteryzuje się nowoczesną i oryginalną formą i efektywnymi rozwiązaniami materiałowymi. Amabela Dylla, SARP Toruń Laureatem Nagrody bda-sarp 2012 został Feyyaz Berber, nagrodzony za projekt Hostel w Karaköy, wyróżnienie pierwszego stopnia otrzymał Steffen Kirchberger za projekt więzienia w Halle. Jury przyznało dwa równorzędne wyróżnienia drugiego stopnia: dla Pauliny Witczak za projekt Adaptacja schronu przeciwlotniczego przy ul. Świętojańskiej w Szczecinie oraz dla zespołu Weijie Wang i Liang Xu za projekt Osiedla w Szanghaju więcej na stronie: 27 konkurs obiekt roku, czyli co nowego w toruńskiej architekturze Pejzaż architektoniczny Torunia tworzy w znacznej mierze stylistyka gotycka, z zespołem staromiejskim na czele, który wpisany jest na prestiżową listę unesco. Ale Toruń to nie tylko zabytki, dlatego do promowania współczesnej architektury miasta organizowany jest od kilkunastu lat przez Urząd Miejski Miasta Torunia konkurs na Obiekt Roku. Od 2003 roku nagrody przyznawane są co dwa lata. Konkurs oprócz promocji nowopowstałej architektury stwarza możliwość dyskusji i oceny najnowszych realizacji. Jury konkursu stanowią m.in. przedstawiciele władz miejskich oraz lokalnych izb zawodowych. Nagrody są przyznawane w pięciu kategoriach. W ostatniej edycji Obiektu Roku oceniono najlepsze realizacje powstałe w latach Przyznano trzy nagrody oraz kilka wyróżnień. W kategorii zespołów i pojedynczych budynków mieszkalnych wielorodzinnych nagrodę przyznano budynkowi przy ul. Szosa Lubicka 6, będącemu częścią kilkuletniej realizacji pod wspólną nazwą Winnica (fot.1). Projektantem budynku jest biuro Sobociński Architekci. Budynek został zrealizowany i zgłoszony do konkursu przez Budlex Winnica s.a. Winnica to osiedle mieszkaniowe położone w strefie śródmiejskiej, w wyjątkowo ciekawej lokalizacji na skarpie graniczącej z Wisłą, zapewniającej widok na zakole rzeki. Projekt został nagrodzony ze względu na stworzenie kameralnych warunków zamieszkania, mimo położenia w pobliżu centrum oraz wykorzystanie wszelkich zalet lokalizacji. Główne materiały elewacyjne to cegła klinkierowa, nawiązująca do gotyckiej architektury Torunia, pojawiają się również elementy drewniane stanowiące przepierzenia balkonów. wyróżnia się umiejętnością połączenia kliku istniejących, odrębnych brył o zróżnicowanej formie i funkcji w jeden zespół z jednoczesnym wkomponowaniem nowej części łączącej w zabudowę o dosyć zwartym charakterze. Detale elewacji żaluzje stają się znakiem rozpoznawczym budynku, nadając elewacjom ciekawych cech kompozycyjnych. W konkursie przyznano również kilka wyróżnień. W kategorii obiektów zabytkowych poddanych rewaloryzacji i adaptacji wyróżniono gotycką kamienicę Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika pan przy ul. Rabiańskiej 8 doceniając prace konserwatorskie poprzedzone szczegółowymi badaniami, w efekcie których przywrócono kamienicy wygląd zbliżony do historycznego. Budynek przy ul. Kopernika 27, adaptowany na siedzibę Toruńskiego Funduszu Poręczeń Kredytowych sp. z o.o. został wyróżniony w kategorii istniejących budynków poddanych modernizacji i adaptacji. Obiekt znajdujący się w obszarze Zespołu Staromiejskiego zachował i wykorzystał wartościowe elementy historyczne przy wprowadzeniu nowej funkcji. W kategorii obiektów użyteczności publicznej przyznano dwa wyróżnienia. Pierwsze otrzymał budynek sali gimnastycznej z garażem podziemnym i łącznikiem so- nagroda bda / sarp W dniach 4 7 maja br. odbyła się kolejna edycja polsko-niemieckiej Nagrody bda/ sarp. Tegoroczne warsztaty oraz finał miały miejsce w Berlinie. Na szczeblu krajowym spośród zgłoszonych propozycji wyłonionych zostało 9 projektów. Podczas obrad berlińskich wybrano zwycięzcę, przyznano także dwa wyróżnienia oraz wyróżnienie specjalne. w jury zasiadali: Krzysztof Bojanowski, wiceprezes sarp; Andreas Denk der architekt Berlin; Jacek Lenart, sarp Szczecin; Josef Hammerl, mfg Architekten, Stuttgart; Matthias Schmidt, Osterwold Schmidt Architekten bda, Weimar. nominacja polska realizacja w finale world architecture festival W ostatnich dniach lipca ogłoszono listę finałową realizacji kandydujących do nagrody World Architecture Festival W tym roku do finału zakwalifikowało się 301 obiektów z całego świata. Jest też jedyna polska realizacja Zintegrowany Węzeł Przesiadkowy na potrzeby euro 2012, we Wrocławiu, autorstwa Maćków Pracownia Projektowa we współpracy z Piotrem Fokczyńskim. Jest to już trzeci projekt z Wrocławia występujący w ścisłym finale, tego obecnie największego na świecie wydarzenia architektonicznego (w poprzednich edycjach zakwalifikowały się Dom Handlowy Renoma i budynek apartamentowy Thespian oba autorstwa mpp). World Architecture Festival (waf) odbędzie się już po raz piąty. Tym razem imprezę przeniesiono na początek października i z uwagi na wielki boom inwestycyjny w Azji zmieniono lokalizację finałów na Singapur. Tegoroczna edycja odbędzie się pod hasłem Przemyśleć i Odnowić. Hasło to ma odzwierciedlić trudności, z którymi boryka się współczesny świat oraz dać asumpt do poszukiwań roli, jaką w tej trudnej sytuacji powinna pełnić architektura. Nagroda przyznawana jest w trzech kategoriach: Realizacje (najbardziej prestiżowa), Architektura krajobrazu, Projekty przyszłe (niezrealizowane). Polska realizacja startuje w kategorii Transport i będzie konkurowała m.in. ze znakomitymi obiektami z Turcji, Chorwacji, Singapuru, Chin czy Australii. W tegorocznej edycji Festiwalu biorą udział tak uznane architektoniczne marki jak: 3xn, coop himmelb(l)au, Daniel Libeskind, White Arkitekter, Foster + Partners, woha, Aedas, Sanjay Puri Architects, Skidmore, Owings & Merrill i inni. więcej:

6 10 wydarzenia wydarzenia 11 współpraca spotkanie architektów polskich i estońskich w warszawie 20 czerwca br. w siedzibie zg sarp w Warszawie, odbyło się spotkanie władz sarp z przedstawicielami Związku Architektów Estońskich. W jego trakcie Peeter Pere prezes Związku Architektów Estońskich oraz Jerzy Grochulski prezes sarp podpisali umowę o wzajemnej współpracy. Przy podpisaniu porozumienia obecni byli również: Tõnu Laigu członek Zarządu Unii Estońskich Architektów, a ze strony polskiej Krzysztof Bojanowski wiceprezes sarp oraz Mariusz Ścisło skarbnik sarp. Omawiana była propozycja współdziałania pomiędzy architektami krajów Morza Bałtyckiego. W ramach wizyty w Warszawie, goście odwiedzili pracownie architektoniczne biura jems Architekci oraz i fs&p Arcus. ab kongres archi-congres korsyka woda i architektura W dniach od 29 kwietnia do 1 maja 2012 w Calvi na Korsyce odbył się kongres pod nazwą Archi-Congres Korsyka Woda i Architektura. Temat kongresu był nie tylko interesujący, ale także doskonale współgrał z genius loci górzystej wyspy Korsyki i Calvi, historycznej cytadeli nadmorskiej i starówki oraz współczesnego miasta i portu. Kongres, pod patronatem ambasadora Polski we Francji Pana Tomasza Orłowskiego, został zorganizowany przez Stowarzyszenie Architektów Polskich we Francji sarpfr z udziałem Wydziałów Architektury Politechniki Krakowa, Gdańska i Warszawy. W organizacji kongresu pod przewodnictwem Henryka Włodarczyka, prezesa sarpfr, aktywnie uczestniczyli architekci Gerard Uniack, Stefan Maresz, Krzysztof i Dominique Dryjski oraz Thadee Nowak. Językiem oficjalnym kongresu był francuski i polski i w dwóch wersjach językowych wydano materiały konferencyjne. Uczestnikami kongresu w Calvi byli zarówno architekci i urbaniści jak i specjaliści z innych dziedzin, takich jak geografia, hydrologia, ochrona środowiska czy ekonomia, z Francji i z Polski, co sprzyjało interdyscyplinarnemu spojrzeniu na szerokie spectrum zagadnień związków architektury i miasta z wodą. Swoboda, jaką organizatorzy kongresu dali autorom referatów w interpretacji tematu Woda i Architektura zaowocowała bardzo zróżnicowanymi treściami prezentacji, co uczyniło kongres źródłem nowej wiedzy dla wszystkich uczestników spotkania. Szerokie ujęcie tematu kongresu, po wygłoszeniu referatu wprowadzającego przez Gerarda Uniacka, zostało usystematyzowane w trzech sesjach tematów wiodących. W ramach sesji Woda i terytorium geograf miasta Guy Burger z Paryża przedstawił przegląd historycznego i współczesnego rozwoju miast europejskich i światowych uwarunkowanego sąsiedztwem z morzem i rzeką; architekt Iwona Buczkowska z Paryża zaprezentowała autorskie realizacje, w których sąsiedztwo z wodą było podstawowym elementem poszukiwania wyrazu architektury; hydrolog Bogdan Ozga-Michalski z Warszawy przedstawił wytyczne dla kształtowania systemów hydrologicznych, jako elementów współtworzących krajobraz miejski; architekt Magdalena Staniszkis z Warszawy zaprezentowała propozycje kształtowania wieloprzestrzennej struktury miasta, przestrzeni publicznych i zielonej architektury współdziałających z cyklem hydrologicznym na terenach zurbanizowanych; architekt Ewa Kuryłowicz z Warszawy zaprezentowała zrealizowany na warszawskim Powiślu zespół zabudowy mieszkaniowej autorstwa apa Kuryłowicz & Associates eksponując kontakt z Wisłą i rewitalizację nadrzecznych terenów poprzemysłowych; architekt Magdalena Wrzesień z Warszawy przedstawiła koncepcję rewitalizacji systemu przyrodniczego Wisły, Portu Praskiego i wód otwartych warszawskiej Pragi opracowaną w ramach projektu dyplomowego na wapw. Na sesji Nad brzegiem wody wystąpili m.in. architekt Andrzej Wyżykowski z Krakowa, który zaprezentował zrealizowane projekty i koncepcje bulwarów nad Wisłą; architekt Janusz Gujski z Gdańska prezentował projekty studentów wapg wykonane dla Gdańska, których założeniem było wyeksponowanie kontaktu miasta z rzeką; architekt Olivier Boesh z Paryża przedstawił wykonaną przez Atelier Grumbach & Associates koncepcję rozwoju regionu Paryż Rouen Le Havre w formie pasmowej urbanizacji wzdłuż Sekwany. W ostatniej sesji, której temat wiodący sformułowano jako Na wodzie i pod wodą ekonomista urbanista Francis Giovalucchi z Paryża omówił kompleks zagadnień związanych z rozwojem miast na wybrzeżach Morza Śródziemnego w aspekcie zmian klimatycznych, a na zakończenie, pod nieobecność architekta Jacquesa Rougerie zostały przedstawione jego wizjonerskie projekty podwodnych obiektów muzeum Aleksandrii i Seaorbiter. W trakcie kongresu zorganizowana była wystawa projektów studenckich wykonanych na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej w ramach tematu Powrót miasta nad wodę. Wystawę zaprezentowała architekt Izabela Burda z wapw, a najlepszej pracy przyznano nagrodę sarpfr. Organizatorom Archi-Congres Korsyka 2012., należą się wyrazy podziękowania i uznania zarówno za merytoryczny jak i turystyczny oraz kulturalny program spotkania. Szczególne podziękowania należą się Dominique Włodarczyk, która była dobrym duchem konferencji. Idea kongresu w Calvi zrodziła się podczas spotkania architektów z sarpfr z architektami Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej w Gdańsku w maju Należy mieć nadzieję, że wymiana myśli i doświadczeń architektów francuskich i polskich będzie stale kontynuowana. Magdalena Staniszkis

7 18 19 kontrowersje kontrowersje KONKURS NA RYNEK W KATOWICACH PRODUKT ZASTĘPCZY? tekst: tomasz malkowski niu się z jego warunkami uznaliśmy, że nie szuka się rozwiązania problemów centrum miasta, a jedynie uzupełnienia architektonicznego do prowadzonej przebudowy torowiska. Istotnie, w momencie trwania konkursu w marcu tego roku ruszyły prace nad modernizacją torowisk tramwajowych w rejonie Rynku. Trwa nie tylko wymiana torów na nowe, ale i zmiana ich przebiegu, dzięki czemu na placu ma być więcej przestrzeni dla pieszych. Tory zamiast biec przez środek Rynku zostaną przesunięte bliżej jego wschodniej pierzei, znikną z ulicy Pocztowej, po remoncie torowiska pobiegną w obu kierunkach ulicą Św. Jana. Wymiana torów rozgrywa się na odcinku od wiaduktu przy kinoteatrze Rialto aż po rondo im. gen. Ziętka, koszt prac to 28 milionów złotych. Niestety startujący w konkursie mieli związane ręce, musieli dostosować swoje pomysły do nowego układu torów. Ten zaś to wynik nieudanego przetargu z 2009 roku na projekt Rynku. Wygrała go firma Redan ze Szczecina, ale większość jej pomysłów (m.in. by w centrum postawić pomniki koni albo duże szachy) miasto odrzuciło, jednak postanowiło zrealizować jeden element projektu koncepcję reorganizacji torowisk tramwajowych. Okolice Rynku w Katowicach nie mają szczęścia. Przestrzeń, której ostatecznie nadano rys w latach 60. i 70. ubiegłego wieku wygląda praktycznie tak samo jak w czasach pru-u. Może z wyjątkiem jeszcze bardziej wyszczerbionej posadzki i wielkich płacht reklamowych zakrywających okoliczne kamienice i domy towarowe. Specyficzna przestrzeń z wielowątkową architekturą będąca skrzyżowaniem placu z węzłem komunikacyjnym, nie cieszy się szczególną sympatią mieszkańców Katowic. Dyskusje, plany i wizje dotyczącego reanimowania tego miejsca mogłyby zapełnić wiele tomów. A przestrzeń jak była chaotyczna tak jest nadal. Ten marazm decyzyjny w samym sercu wielkiego miasta można tylko porównać z dziurą urbanistyczną wokół Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. I tam i tu nad rozległymi, najcenniejszymi połaciami miejskich gruntów zawisło chyba jakieś fatum, które uniemożliwia sensowne zagospodarowanie przestrzeni. Jednak w Katowicach w ostatnim czasie odżyła nadzieja (który to już z kolei raz?) wraz z ogłoszeniem na początku tego roku międzynarodowego konkursu na Opracowanie koncepcji architektonicznej zagospodarowania przestrzeni publicznych w obszarze centrum Katowic. Początkowo do konkursu zgłosiło się 31 pracowni, w tym śmietanka śląskich biur m.in.: Archistudio Studniarek + Pilinkiewicz, Jojko + Nawrocki, Konior Studio, kwk Promes, Medusa Group. Było też kilka zagranicznych biur, w tym znane w Katowicach z projektu nowego gmachu Muzeum Śląskiego (będącego w trakcie realizacji) austriackie biuro Riegler & Riewe Architekten oraz hiszpańska firma Idom czy brytyjska esa. Jednak po ogłoszeniu To miał być najważniejszy konkurs architektoniczny w Katowicach od lat w końcu dotyczył najważniejszego placu w mieście Rynku. Niestety wielu architektów zrezygnowało z udziału uznając go za fatalnie zorganizowany. To był bardziej konkurs na scenografię, niż na przestrzeń miejską ii nagroda gpp grupa projektowa sp. z o.o., agencja projektowa architektury ekspo s.c., kraków szczegółowych warunków, na placu boju zostało tylko 16 biur większość śląskich firm nie tylko się wycofała, ale jawnie zbojkotowała konkurs. Robert Konieczny, prowadzący pracownię kwk Promes nie kryje swojego rozczarowania. Od początku byłem sceptyczny, ale moi pracownicy przekonali mnie, że warto wziąć udział w tym konkursie. Sam wiele razy zabierałem głos w debacie dotyczącej centrum miasta, uznałem więc konkurs za dobrą okazję do wypowiedzi projektowej. Ale w chwilę po zgłoszeniu przeczytałem w prasie, że rozpoczęła się przebudowa Rynku! To potwierdziło moje obawy, co do złej polityki miasta. Bo już ktoś rozpoczął prace budowlane w szerszej skali, a sam konkurs miał być fasadowy. Z warunków dowiedzieliśmy, że nie do ruszenia są tory tramwajowe, narzucono odgórnie tematyczne place to sprowadziłoby naszą rolę do dekoratorów, mieliśmy się bawić płytkami, kwiatkami nie na tym miał polegać konkurs dotyczący kreowania tak ważnej przestrzeni. Daliśmy sobie spokój, bo wiedziałem, że nie będzie żadnego sensownego rozstrzygnięcia. Niestety w Katowicach wszystko jest jedną wielką prowizorką, nie ma żadnego planu, nie ma żadnego zdrowego rozsądku w działaniach władz mówi Konieczny. Z konkursu wycofał się też Tomasz Konior, właściciel pracowni Konior Studio, laureat poprzedniego konkursu urbanistyczno-architektonicznego z 2006 roku na zagospodarowanie centrum Katowic. Nie wziąłem udziału w konkursie z prostego powodu. Zadałem pytania, a odpowiedzi, które dostałem, dyskwalifikowały możliwość udzielenia dobrej odpowiedzi na zadania, które stawiał konkurs 1 argumentuje Konior. Podobnego zdania jest Tomasz Studniarek z pracowni Archistudio Studniarek + Pilinkiewicz: Wycofaliśmy się z konkursu, gdy po zapozna- od przypadku do przypadku Przebudowa Rynku wydaje się więc biec od przypadku do przypadku. Bulwersujące okazało się zawężenie przestrzeni konkursowej do niewielkiego południowego fragmentu przestrzeni Rynek-Rondo. Od czasów powojennych serce Katowic rozciąga się bowiem na przestrzeni pół kilometra, aż po halę widowiskowo-sportową Spodek przy rondzie im. gen. Ziętka. Jednak teren opracowania konkursowego zamknięto arbitralnie od północy ulicą Moniuszki, będącą w połowie dotychczasowej przestrzeni. Trudno więc konkurs na wycinek przestrzeni, oderwany od reszty miasta, traktować jako poważne kreowanie nowej wizji urbanistycznej dla centrum Katowic. To właśnie wspomniany konkurs z 2006 roku rozpatrywał tę przestrzeń w szerokim kontekście. Wówczas architekci mogli zaprojektować rozległy obszar pomiędzy Rynkiem a Spodkiem. Do tego ich propozycje wychodziły dalej, poza przestrzeń samej alei Korfantego. Mogli rozpatrywać to miejsce nie tylko architektonicznie, ale i urbanistycznie oraz komunikacyjnie. Zwycięska praca Tomasz Koniora była kontrowersyjna, ponieważ architekt z pewną dezynwolturą podszedł do największej świętości szerokiej, reprezentacyjnej przestrzeni alei Korfantego, nazywanej przez starszych architektów katowickimi Polami Elizejskimi. Ale projektant postawił jasną i mocną tezę to nie przestrzeń a pustka, która nie jest wizytówką metropolii tylko cmentarzyskiem, bo jest martwa. Jego recepta była rewolucyjna zapełnić pustkę zabudową, wypełnić nowymi, różnorodnymi funkcjami, które na powrót przyciągną tu ludzi. Ważnym elementem było zawężenie jezdni alei, aby więcej miejsca było pod nowy pas zabudowy, równoległy do istniejącej, zachodniej pierzei. Pomiędzy nimi miał powstać atrakcyjny pasaż corso nowoczesny salon miasta. Sam Rynek miał zyskać przedwojenny kształt, który synergicznie miały wzmacniać

8 20 21 kontrowersje kontrowersje ii nagroda gpp grupa projektowa sp. z o.o., agencja projektowa architektury ekspo s.c., kraków liczne place o różnorodnym przeznaczeniu, np. Rynek Kwiatowy, Plac Kultury przed teatrem etc. 2 Koncepcja Koniora miała stać się podstawą do uchwalenia planu miejscowego dla tego obszaru taki był główny cel przygotowania konkursu. Tak się jednak nigdy nie stało. Miasto wycofało się z tych zamiarów argumentując, że zamiast planu przygotowuje bardziej elastyczny dokument, lepiej odpowiadający na szybko zmieniające się warunki gospodarcze miał być to plan regulacyjny. Jednak i on nigdy nie ujrzał światła dziennego. W międzyczasie sam architekt stracił nadzieję na realizację swojej wizji zawężenia alei i zwiększenia gęstości zabudowy. Miasto postanowiło pozostawić szeroką, wielopasmową arterię to prognozy drogowców przesądziły o kształcie najważniejszej ulicy w mieście. Tak zaistniałą sytuację komentuje Studniarek: Zignorowanie wyników konkursu z 2006 roku leży u podstaw sytuacji, w której znajdują się obecnie Katowice. Wtedy celem miał być plan miejscowy, czyli otwarty, demokratyczny dokument, dla którego zalecano wykorzystać cenne powiązania urbanistyczno-komunikacyjne, wyłonione w konkursie. Pozbawione planistycznych procedur, podjęte działania projektowe skutecznie odstraszyły inwestorów kończącej się koniunktury. Jednak w ostatnich miesiącach, w trakcie trwania obecnego konkursu miasto nagle uchwaliło plan miejscowy dla zachodniej strony alei Korfantego. Startujący w konkursie nie mieli jednak szans zapoznać się z jego zapisami. W tym planie sformułowane są kubatury w przestrzeni bezpośrednio sąsiadującej z Rynkiem. To bardzo ważne uwarunkowania przestrzenne, funkcjonalne dla przestrzeni placu. To, że uczestnicy konkursu nie mogli się z nimi zapoznać pokazuje brak przepływu informacji wewnątrz urzędu oraz słabą organizację samego konkursu argumentuje Krzysztof Gorgoń, prezes katowickiego oddziału sarp. konkurs poza sarp-em Obecny konkurs na Rynek jest też pierwszym konkursem, który miasto przygotowało bez udziału katowickiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich. To o tyle zaskakujące, gdyż przez ostatnie 10 lat współpraca pomiędzy sarp-em a miastem przyniosła szereg wymiernych efektów. W przeciągu dekady zorganizowano około 10 konkursów, wszystkie zakończone były sukcesem w postaci nie tylko otrzymania dobrych projektów, ale ich realizacji (część obiektów jest w trakcie budowy). Miasto wręcz zaroiło się od znakomitych przykładów współczesnej architektury, począwszy od rozbudowy Akademii Muzycznej projektu Tomasza Koniora, poprzez Sąd Okręgowy przy ulicy Francuskiej duetu Studniarek i Pilinkiewicz, po budowane właśnie okazałe gmachy za Spodkiem Międzynarodowe Centrum Kongresowe projektu jems Architekci, nową siedzibę nospr-u koncepcji Koniora i Muzeum Śląskie sygnowane przez wspomnianą pracownię Riegler & Riewe. Fakt zorganizowania konkursu bez sarp-u był dla nas sporym zaskoczeniem mówi prezes katowickiego oddziału sarp. Byłem wśród tych osób z Miejskiej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej, zespole doradczym przy prezydencie, które mocno zabiegały o to, by rozwiązywać sprawy Rynku w konkursie. To jest najlepsza forma, najpewniejszy efekt, podpierałem się przykładami wcześniejszej współpracy z sarp-em. Wszystkie niedociągnięcia organizacyjne konkursu poszłyby w niepamięć, gdyby wyłoniono świetny projekt. Jednak jeszcze w trakcie prac jury do prasy przeciekały opinie, że poziom prac jest słaby. Żadna z prac, które zostały zgłoszone w tym konkursie, nie zasługuje, żeby zdobyć pierwsze miejsce 3 mówił jeden z członków jury. Dodawał, że jurorzy szukali czegoś nowego, niezwykłego: Chodziło o swoisty błysk, impuls, a tego nie mamy 4. Ogłoszenie wyników 3 lipca było urzeczywistnieniem najgorszych przypuszczeń jury nie przyznało pierwszej nagrody. Najwyżej oceniono pracę konsorcjum krakowskich firm gpp Grupa Projektowa oraz Agencji Architektury ekspo, które otrzymały drugą nagrodę. W ich koncepcji dominującym elementem są monumentalne portyki domykające przestrzeń Rynku od zachodu oraz jeszcze potężniejsza, wysoka na 8 metrów Brama Miasta, obudowująca plac od północy. Główną funkcją tych elementów miało być fasadowe zamknięcie Rynku, tak by odzyskał utracone po wojnie pierzeje. Jak sami architekci piszą w opisie autorskim: Brama wydziela widokowo Forum Silesia z otoczenia urbanistycznego oraz tworzy symboliczną granicę ścisłego centrum miasta. Portyki uporządkowują przestrzeń opracowania tworząc nową pierzeję Forum, podkreślając kierunek północ-południe. Owszem, projektanci nie wykluczają umieszczenia w portykach funkcji pawilonów gastronomicznych, organizowania tam wystaw, jednak w oczy rzuca się dekoracyjność i poprof. Andrzej Grzybowski: jeśli architektom źle postawiono pytanie, to nie można było dostać dobrej odpowiedzi Aż prezydent pewnego razu powiedział, że będzie konkurs i że miasto się do niego przygotowuje. Zadeklarowaliśmy jako Stowarzyszenie chęć współpracy, na co prezydent odpowiedział: Może jakaś inna korporacja zawodowa będzie robiła z nami ten konkurs. No i potem okazało się, że przygotowania trwają. Dowiedzieliśmy się o tym z prasy opisuje Gorgoń. Oficjalnie miasto zorganizowało konkurs samodzielnie, nieoficjalnie mówi się, że dużą rolę w konkursie odegrała Śląska Okręgowa Izba Architektów. Przemawia za tym kilka faktów: przewodniczącym sądu konkursowego był Michał Buszek, Doradca Prezydenta ds. Architektury i Urbanistyki Architekt Miasta, ale zarazem Przewodniczący Rady śoia. Sekretarzem sądu była również osoba z Izby. Kontrowersyjne było też to, że osoba zamawiająca czyli miasto reprezentowane przez Architekta Miasta, była też osobą rozpisującą warunki, sędziującą i kierującą pracami jury. Nie tylko fakt zorganizowania konkursu poza Stowarzyszeniem wywołał w Katowicach niesmak, ale i sposób wyboru jurorów. Architekt Miasta zgłosił się do Kolegium Sędziów Konkursowych sarp z prośbą o rekomendację sędziów. Gdy otrzymał nazwiska, to bez czekania na oficjalną decyzję zarządu Stowarzyszenia podał je do oficjalnej wiadomości, cała procedura odbyła się więc poza ustalonym protokołem. Miasto zrezygnowało również z sędziów spoza regionu, a naszą dobrą praktyką od lat było zapraszanie sędziów z sąsiednich oddziałów lub nawet architektów zza granicy, jeśli konkurs miał duże znaczenie i prestiż. Choć wybór sędziów został dokonany, to jednak nie został jako procedura oficjalnie zakończony. To był falstart organizacyjny mówi Gorgoń. tu fontanna, tam placyk Czarę goryczy przelały źle rozpisane warunki konkursowe, z fatalnie uszczegółowionym programem. Okazało się, że to konkurs na wystrój Rynku, gdzie z góry założono, co gdzie ma być, w jakim miejscu, że tutaj ma być kwietnik, tam taki placyk, tutaj tyle fontann. Właściwie wszystko zostało powiedziane. Tak nie robi się konkursu na najważniejsze miejsce w aglomeracji. W ten sposób związano ręce startującym w konkursie zespołom. To przekonało nas, jako sarp, by nie rekomendować tego konkursu przekonuje prezes Gorgoń. Architekt Miasta nie zgadza się z taką oceną konkursu. Czy koledzy czytali warunki konkursowe? Jedyne wytyczne w tym konkursie były następujące: należy zaznaczyć ślad rzeki Rawy, należy pozostawić torowiska tramwajowe i należy pozostawić przebieg ulicy Moniuszki. Reszta to jest wolny plac. Jeżeli to są ograniczenia, no to życzę powodzenia i projektowania tylko na pustyni. Place tematyczne to była sugestia, propozycja. Jeżeli ktoś oglądał te 16 prac to zauważyłby, że wiele prac w ogóle tego nie uwzględnia. Jedna z takich prac dostała nawet wyróżnienie. Jest mi trochę przykro, że koledzy, którzy się nie zgadzali z warunkami, nie wzięli w nim udziału i teraz utyskują odpowiada Buszek. Jednak warunki konkursowe w punkcie o uwarunkowaniach funkcjonalnych wyraźnie mówiły: w pracach konkursowych m.in. należy przewidzieć place tematyczne: Kwiatowy z salonem stanowiącym przedpole sali obsługi mieszkańców Urzędu Miasta; Wody, sztucznego koryta, fontanny lub zespołu fontann; Teatralny z przedpolem teatru na świeżym powietrzu; Muzealny na osi siedziby Muzeum Śląskiego; Ogólnomiejski, wielofunkcyjny, otwarty; Zabaw, gier i rekreacji. W wielu tych założeniach można dopatrzyć się echa pracy Tomasza Koniora z 2006 roku. Jednak wówczas place tematyczne były tylko dodatkiem do nowej zabudowy i przebudowy układu komunikacyjnego nie stanowiły istoty projektu. Po sześciu latach miasto postanowiło jednak wyciągnąć z zarzuconej koncepcji elementy najbardziej dekoracyjne, by nie rzec jarmarczne. bez pierwszej nagrody

9 22 23 kontrowersje kontrowersje Krzysztof Gorgoń: konkurs na Rynek to produkt zastępczy, dostaliśmy projekty w formie wystroju przestrzeni mnikowość całego założenia. Ta scenografia jednak w żaden sposób nie odwołuje się do architektonicznych tradycji Katowic, wydaje się obcym elementem wrzuconym w środek miasta. Grzech ten zresztą powtórzyło większość startujących pracowni. Pompatyczny nastrój wykreowali też projektanci z pracowni air Jurkowscy- -Architekci, którzy otrzymali równorzędne wyróżnienie. Jak sami napisali w projekcie: Najważniejszy plac katowicki Rynek o wymiarach 115 x 60 metrów, zdecydowanie definiuje dla stworzenia jego podniosłej rangi 9-metrowej wysokości kolumnada na siatce modułowej 6 x 6 m. Główne wejście na Rynek zlokalizowano na osi deptaka spacerowego alei Korfantego od strony północnej, przez tzw. Bramę Północną, którą tworzą 4 masywne kolumny o wysokości 9 metrów z masztami flagowymi. Nic dziwnego, że specjaliści nie pozostawili suchej nitki na nagrodzonych i wyróżnionych pracach. Byłam rozczarowana pracami architektów. Za mało było w tym wszystkim myśli. Wiem, że nasz Rynek to trudny temat, ale chodzi nam o miejsce, gdzie ludzie będą się chcieli spotykać, do którego będzie się chciało wracać. A my dostaliśmy projekty miejsca, przez które się przechodzi. Uważam, że wizja zdobywców drugiego miejsca nie powinna być realizowana. Za mało w niej myślenia o ludziach. To nie jest serce miasta. Niepokoi mnie też pomysł portyku. On się szybko znudzi i będzie stał, żeby stać. Potrzebujemy jeszcze jednej dyskusji w tej sprawie. Zastanówmy się, ale na spokojnie i bez paniki 5 mówiła po ogłoszeniu wyników prof. Katarzyna Popiołek, psycholog społeczny i członek konkursowego jury. Jeszcze dobitniej o samym konkursie wypowiadał się architekt i urbanista prof. Andrzej Grzybowski, rektor Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach: Prawda jest taka, że jeśli architektom źle postawiono pytanie, to nie można było dostać dobrej odpowiedzi. Zbyt wcześnie zdecydowano np. o tym, jak mają jeździć tramwaje. To wiązało ręce architektom. Większość prac przypomina odpust na placu niewielkiego miasteczka. W oczy rzuca się chaos i bałagan. Chciano zrobić plac, który będzie miał wszelkie atrakcje. Stąd taki efekt 6. Pominięcie szerszego spojrzenia na problemy centrum krytykuje również Tomasz Studniarek: Skupiono się na torowisku a zapomniano na przykład o rzece, płynącej przez serce miasta, którą wstydliwa niemoc kazała zabetonować i ukryć przed mieszkańcami. Niestety warunki i organizacja tegorocznego konkursu pogłębiły marazm, jaki panuje w Katowicach i nie dały miastu kolejnej szansy. co dalej z rynkiem? Konkurs, który miał przełamać impas w zagospodarowaniu centrum Katowic, wydaje się go pogłębiać. Pytanie co dalej z Rynkiem stało się jeszcze bardziej dramatyczne. Architekt Miasta na ogłoszeniu wyników zapowiedział, że jest szansa na realizację pracy zespołu, który otrzymał drugą nagrodę, o ile spełni zalecenia jury. Początkowo nikt nie wierzył w taki obrót sprawy, ale kilka tygodni po ogłoszeniu wyników miasto przedstawiło publicznie swoje stanowisko. Realizowana będzie wizja krakowskich pracowni stanie się ona podstawą do kolejnego przetargu na projekt budowlany przebudowy Rynku. Architekt Miasta przekonuje, że nie będzie to przetarg z wyłącznie jedynym kryterium ceny. To będzie przetarg ograniczony. Nie dałbym zgody tylko na kryterium cenowe. Drugie kryterium będzie stanowiła koncepcja, której podstawą będzie praca nagrodzona w konkursie drugą nagrodą zmodyfikowana o zalecenia sądu konkursowego. Czyli to kryterium architektoniczne zadecyduje o wyborze pracowni przekonuje Buszek. Pierwsza faza przetargu to zbadanie podmiotu czy ma wymagane doświadczenie, podobne realizacje itp. Będą się mogły zgłosić firmy z całej Europy, bo będzie to przetarg na poziomie europejskim. Komisja składająca się m.in. z architektów wybierze prawdopodobnie 5 zespołów finałowych, które będą brały udział w dogrywce to w niej przedstawią swoje koncepcje Rynku. Miasto zapowiedziało też szczegółowy harmonogram. Przetarg ma być ogłoszony 15 sierpnia, potem we wrześniu odbędzie się pierwszy etap, podmiotowy, tak by pod koniec roku wybrać już ostatecznie projektanta Rynku. Zwycięska firma będzie musiała w bardzo szybkim czasie, bo w pierwszym półroczu 2013 roku, wykonać projekt pierwszego placu, wysuniętego najbardziej na południe (pomiędzy dh Zenit a dawnym Domem Prasy ), czyli tzw. salonu kwiatowego. W tym czasie będą już gotowe tory tramwajowe. Do końca 2013 roku ma natomiast powstać projekt całego Rynku oraz zakończony ma być pierwszy etap inwestycji czyli salon kwiatowy. Równolegle przebudowane zostaną okoliczne ulice św. Jana, Pocztowa oraz 3 Maja (były poza obszarem konkursowym, realizowane są według koncepcji z innych przetargów). W 2014 roku ruszy przebudowa dalszej części Rynku. Nagłe przyspieszenie prac projektowych, mimo braku jednoznacznej wizji przebudowy oraz ukończenie na siłę prac budowlanych w 2014 roku dla wielu osób w Katowicach, to aż zbyt oczywisty przejaw robienia Rynku pod kalendarz wyborczy. Prezydent Katowic Piotr Uszok, urzędujący na tym stanowisku już czwartą kadencję (nieprzerwanie od 1998 roku) zdaje sobie sprawę, że sprawa Rynku to największa porażka jego dotychczasowej polityki. Obiecywał mieszkańcom przebudowę placu już wiele lat temu, miał być gotowy najpóźniej na Euro Szybkie rozwiązanie sprawy Rynku to próba zadowolenia opinii publicznej przed zbliżającymi się wyborami samorządowymi. Wszystko więc wskazuje na to, że Katowice będą miały swój upragniony Rynek. Może nie taki jak w Krakowie, choć sygnowany przez krakowskie pracownie. Może niekoniecznie pełen życia, z naturalnie wykreowanymi ii nagroda gpp grupa projektowa sp. z o.o., agencja projektowa architektury ekspo s.c., kraków pierzejami pełnymi różnorodnych funkcji będzie to bardziej pomnik ambicji tutejszych władz; a jak to zwykle z pomnikami bywa szybko przemijają wraz z odchodzącą władzą. Nie innego zdania jest prezes Gorgoń: Cały konkurs na Rynek to produkt zastępczy, dostaliśmy projekty w formie wystroju przestrzeni. Jeżeli nawet obecna władza będzie chciała je zrealizować, wyda na to pieniądze, jak dla mnie założone 40 milionów złotych to za mało na tak ważny plac, to i tak temat powróci po jakimś czasie. Nie chcę być złym prorokiem, ale ta przestrzeń sformułowana bez sensownego programu, projektowana w oderwaniu od reszty miasta nie ma szans dobrze zafunkcjonować. Będzie martwa. I trzeba będzie za parę lat podejść do sprawy z głową. Może wtedy odbędzie się konkurs z prawdziwego zdarzenia przypisy: 1. Tomasz Konior: Mamy problem z rynkiem, ale jeszcze się nie poddawajmy artykuł Przemysława Jedleckiego, Gazeta Wyborcza, Katowice, wydanie internetowe Komunikat sarp, listopad / grudzień Konkurs na katowicki rynek to porażka? artykuł Przemysława Jedleckiego, Gazeta Wyborcza, Katowice, wydanie internetowe tamże 5. Specjaliści: Rynek? Dostaliśmy towar zastępczy artykuł Przemysława Jedleckiego, Gazeta Wyborcza, Katowice, wydanie internetowe tamże

10 24 Osłony przeciwsłoneczne, a energooszczędność Działalność Selt Sun Protection Systems Stosowanie systemów przeciwsłonecznych wpływa na parametry energetyczne budynku, zapewniając spełnienie wymagań dotyczących oszczędności energii i odpowiedniej izolacji termicznej przegród, a także przyczynia się do uzyskania systemów oceny ekologicznej: certyfikatu LEED lub BREEAM. Selt Sun Protection Systems to firma w pełni z Polskim kapitałem. Rozwija swoją działalność jako producent zewnętrznych i wewnętrznych systemów ochrony przeciwsłonecznej, współpracując z architektami i inwestorami z całej Europy na etapie doradztwa, planowania-projektu i kompleksowej realizacji inwestycji. Szeroka gama kolorystyczna tkanin i pełna paleta RAL i VSR daje możliwość swobodnego dopasowania systemów do niemal każdego wnętrza lub elewacji. Komfort pracy i życia W myśl obowiązujących europejskich norm pracy natężenie światła przy pracy biurowej powinno być nie mniejsze niż 500 lux i nie większe niż 800 lux, a przy pracach wymagających precyzyji może dochodzić do 1000 lux. Systemy zaciemnień wnętrz pozwalają płynnie regulować natężenie światła w zależności od warunków panujących na zewnątrz i preferencji użytkownika. Praca w odpowiednich warunkach Bardziej komfortowe jest przebywanie w pomieszczeniu, które naturalnie utrzymuje niską temperaturę, a niżeli w takim gdzie duże zyski ciepła z fasady są redukowane w nienaturalny sposób za pomocą klimatyzacji. Klimatyzatory nie są w stanie płynnie rozprowadzić powietrza po pomieszczeniu, przez co występują strefy chłodniejsze i cieplejsze, jak i zarówno miejsca gdzie użytkownik odczuwa bezpośredni nawiew chłodnego powietrza. # 13 lipiec wrzesień wydarzenia wydarzenia Realizacje Dynamiczny rozwój firmy w połączeniu z innowacyjnymi rozwiązaniami znajduje swoje odbicie w zrealizowanych inwestycjach, takich jak: - Centrum Nauki Kopernik - Telewizja RTBF w Charleroi - Ratusz Miejski w Oslo - Ambasada Rosji we Wiedniu - Stadion PGE Arena w Gdańsku - Opera Leśna w Sopocie - Urząd Skarbowy w Oslo - Górnośląski Park Przemysłowy w Katowicach - Stadion Narodowy - Jachty Galeon - Osiedle Książęce w Katowicach # 13 lipiec wrzesień 2012

11 konkursy 35 gminny zespół szkół w kazimierzu dolnym info pl ¾ en nazwa konkursu / konkurs na opracowanie koncepcji architektonicznej gminnego zespołu szkół w kazimierzu dolnym ¾ architectural competition for the municipal school complex in kazimierz dolny organizator / organizer gmina kazimierz dolny ¾ municipality of kazimierz dolny cel konkursu / celem konkursu jest wyłonienie najlepszej pracy-koncepcji architektonicznej gminnego competition goal zespołu szkół w kazimierzu dolnym, woj. lubelskie. autor najlepszej pracy konkursowej zostanie zaproszony do negocjacji w trybie zamówienia z wolnej ręki. ¾ to select the best work architectural design for the municipal chool complex in kazimierz dolny. the creator of the winning design will be invited to negotiate a sole-source contract. jury / jury composition arch. ewa kuryłowicz przewodnicząca sarp warszawa ¾ jury chairman sarp warsaw arch. stanisław stefanowicz sarp warszawa arch. grzegorz chodkowski sarp warszawa arch. bolesław stelmach sarp warszawa jerzy arbuz dyrektor gminnego zespołu szkół w kazimierzu dolnym arch. stanisław lichota sarp lublin arch. zbigniew maćków sarp wrocław arch. marek szeniawski sekretarz organizacyjny sarp warszawa i nagroda / first award archistudio s.c. tomasz studniarek, małgorzata pilinkiewicz, katowice / arch. arch. tomasz studniarek, małgorzata pilinkiewicz, współpraca: arch. arch. magdalena sikora, paweł dadok, st. w.a. pol. śl. justyna jagiela, st. w.a. pol. śl. łukasz chmiel, st. w.a. pol. śl. krzysztof czech ii nagroda / second award mus architects adam zwierzyński, żory; anna porębska, katowice / arch. arch. adam zwierzyński, anna porębska, przemysław kowalkowski, marcin kuszyński. iii nagroda / third award aim ireneusz maksymiuk, białystok wyróżnienie honorowe / arpa architektoniczna pracownia autorska jerzego gurawskiego, poznań / arch. arch. jerzy gurawski, honorable distinction michał ciesielski, tomasz mor, andrzej majcher, bartosz gurawski, krzysztof łuczak, marek szapiel, łukasz janiak wyróżnienie honorowe / kkm kozień architekci s.c. marek kozień, magdalena kozień-woźniak, katarzyna kozień-kornecka, kraków / honorable distinction arch. arch. marek kozień, magdalena kozień-woźniak, katarzyna kozień-kornecka, współpraca: joanna filipek, magdalena habrat-rączka, jakub kornecki, ewelina michalik-krok, michał raczka, małgorzata szewczyk, beata tokarska wyróżnienie honorowe / archigraf michał brutkowski, warszawa / arch. arch. michał brutkowski, honorable distinction tomasz marciniewicz, paweł wolanin Wybuch gazu niszczący budynek istniejącej historycznej szkoły wymusił budowę nowego obiektu. Konkurs podjął problematykę projektowania współczesnej szkoły w cennym kulturowo i przyrodniczo krajobrazie małego miasteczka. opinie jury archistudio 1. nagroda Nagroda została przyznana za zachowanie charakterystycznego układu urbanistycznego, w tym bryły i materiału istniejącej szkoły autorstwa arch. Karola Sicińskiego, specyficznego elementu krajobrazu Kazimierza, jako wyraz szacunku dla tradycji miejsca i ciągłości historycznej. W projekcie pomimo powiększenia programu funkcjonalnego budynku, dzięki umiejętnym zabiegom przestrzennym wskazującym jednocześnie na współczesne interwencje, udało się w zasadzie zachować profil dawnej szkoły. Umieszczenie w obiekcie dawnej szkoły zarówno programu szkoły podstawowej, jak i gimnazjum (bez części sportowej) z możliwością łatwego etapowania co stanowi poważny walor inwestycyjny. Dwa pierwsze etapy

12 36 konkursy konkursy 37 mogą być wykonywane rozdzielnie, jak i jednocześnie. Trzeci etap jest autonomicznym pejzażowym zespołem wpisanym w teren i łączy się kompozycyjnie z obiektem szkoły i gimnazjum tworząc dla nich zielone tło. Bardzo dobry układ funkcjonalny i dyspozycję programu z konsekwentnie przeprowadzonym podziałem na: a. Szkołę podstawową część dzieci starszych, b. Szkołę podstawową część dzieci młodszych, c. Gimnazjum d. Część środowiskową. W etapie i i ii: e. Część sportową w etapie iii. Pomysł uniesienia dachów skrzydeł na przeszklonej kondygnacji budynku szkoły i gimnazjum, przy czym jedynie skrzydło zachodnie zostało podwyższone w stosunku do gabarytów historycznej bryły. Słusznie wtopiony w teren, poprawnie funkcjonalnie rozwiązany i efektowny przestrzennie i krajobrazowo zespół sportowy. wytyczne pokonkursowe układ urbanistyczny Zmiana lokalizacji parkingu umieszczonego zbyt centralnie w całości układu zespołu w najbardziej wyeksponowanym miejscu za kapliczką. szkoła i gimnazjum 1. Wyeliminowanie klasy dzieci młodszych z północnym oświetleniem poprzez przegrupowanie sal klasy, szatni, świetlicy. 2. Przeanalizowanie celowości i możliwości przeprojektowania: detalu elewacji kondygnacji najwyższej, przeszklonej; poprawienie oświetlenia czytelni; przywrócenie (w miarę możliwości) tradycyjnego / historycznego lub opartego na zasadzie historycznej rozmieszczenia otworów okiennych w skrzydłach budynku szkoły i gimnazjum. zespół sportowy Przeanalizowanie możliwości: zamiany położenia sal sportowej i pływalni (wzajemnego) odizolowania trybuny w hali basenu od basenu; zmiany lokalizacji położenia pomieszczeń w głębi hali basenu; ograniczenia brutalności formy konstrukcji nośnej hal wymieszanej ze ślusarką ścian kurtynowych. mus architects 2. nagroda Decyzją Jury, pracy konkursowej nr 30 przyznano nagrodę za bardzo wysokiej jakości rozwiązania funkcjonalne i przestrzenne. W opinii Sądu na szczególną uwagę zasługuje bardzo dobrze rozdysponowana maszyna funkcjonalna szkoły podstawowej oraz świeżość pomysłów zaprezentowana w bloku rekreacyjno-sportowym. Jury bardzo pozytywnie ocenia także rozwiązania przestrzenne zastosowane w pracy, jak choćby: zbudowanie reprezentacyjnej strefy wejściowej do Szkoły Podstawowej; sposób lokalizacji budynku Gimnazjum oraz zespołu sportowo-rekreacyjnego. Doceniono także subtelną aranżację całej sekwencji przestrzeni publicznych, uzyskaną za pomocą dokładnie wystudiowanej lokalizacji poszczególnych bloków funkcjonalnych zespołu. Jury konkursu ujął także umiar zastosowanych środków wyrazu, który w połączeniu z niezwykle prostą, a jednocześnie wymowną kompozycją poszczególnych brył, zaowocował pracą bardzo dobrze korespondującą z lokalnym klimatem i kolorytem architektury. Wątpliwości od strony eksploatacyjnej budzą jedynie szczegółowe rozwiązania zastosowane na fasadach obiektów. aim ireneusz maksymiuk 3. nagroda Nagroda została przyznana za interesującą próbę zaproponowania nowej architektury w miejscu starej szkoły oraz na terenie lokalizacji, z wyraźnym odwołaniem do cech charakterystycznych i tradycji lokalnego budownictwa. Jednolity materiał łamany kamień wapienny zastosowany na elewacjach w obrębie wszystkich elementów zespołu wraz ze szkłem, nie daje wyraźnej możliwości identyfikacji różnych w swej istocie elementów funkcjonalnych zespołu. Prawidłową i czytelną dyspozycję funkcjonalną Zespołu z podziałem na trzy etapy racjonalne realizacyjnie, z właściwą artykulacją poszczególnych elementów w dobrej skali odpowiedniej do skali miasteczka. Interesującą propozycje rozwiązania strefy pamięci z niezależnym wejściem od ul. Lubelskiej. arpa wyróżnienie honorowe Wyróżnienie przyznano za interesującą koncepcję przestrzenną całego zespołu oraz w szczególności za pomysł zaznaczenia miejsca strefy pamięci dawnego cmentarza żydowskiego, za pomocą koncepcji grającego ogrodzenia od strony ulicy Lubelskiej. kkm kozień wyróżnienie honorowe Wyróżnienie zostało przyznane za: wyjątkowo czytelny i spójny układ urbanistyczny; wyróżniający się, dojrzały warsztat opracowania konkursowego, w tym badanie i pokazanie relacji przestrzennych obiektów na makiecie; trafny, lapidarny język form architektonicznych. o konkursie Na konkurs architektoniczny na opracowanie koncepcji architektonicznej Gminnego Zespołu Szkół w Kazimierzu Dolnym, wpłynęło w terminie 35 prac. Jury pracowało ze świadomością wagi tego konkursu optymalnej formy współzawodnictwa projektantów w celu otrzymania najlepszego rozwiązania problemu, stworzonego zarówno przez splot nieszczęśliwego wydarzenia, jakim był wybuch gazu niszczący budynek istniejącej szkoły, jak i nieustającej potrzeby definiowania genius loci unikalnego w swym charakterze miasteczka Kazimierza Dolnego. Pragniemy podziękować władzom Miasta Kazimierz Dolny za przyjęcie trybu konkursowego przy wyłanianiu projektu i za zaufanie jakim obdarzył Stowarzyszenie Architektów Polskich powierzając mu współorganizację konkursu. Prace nadesłane na konkurs reprezentowały zróżnicowany, ogólnie dość wysoki poziom, zarówno w sposobie, jak i zakresie ich opracowania, mieszcząc się w zasadzie w wymogach regulaminowych. Szczególna problematyka projektowania obiektu współczesnej szkoły w krajobrazie historycznym tak przyrodniczo, jak i architektonicznie, w skali małego miasteczka, sprowokowała całą gamę propozycji, które Jury oglądało z uwagą i szacunkiem oraz świadomością skomplikowanej materii postawionego zadania. Obejmowało ono nie tylko zaproponowanie konkretnego projektu zespołu szkół, ale też jego niełatwe, w warunkach rozdzielonych działek miejsca lokalizacji, etapowanie. archigraf wyróżnienie honorowe Wyróżnienie zostało przyznane za: wyjątkowo ciekawą i dobrze uzasadnioną zasadę kształtowania dużych kubatur w wymagającym krajobrazowo otoczeniu; oryginalne, operujące właściwą skalą wnętrza urbanistyczne wioski edukacyjnej ; wrażliwe, poetyckie komponowanie form. opis autorski 1. nagrody archistudio Główną ideą kształtowania zabudowy dla Zespołu Szkół w Kazimierzu Dolnym jest stworzenie nowoczesnej, przyjaznej naturze szkoły, dla której inspiracją stały się elementy krajobrazu, kultury i architektury miejsca, w którym powstają. Charakterystyczny układ urbanistyczny istniejącej, zabytkowej szkoły, autorstwa architekta Karola Sicińskiego, dominujący w krajobrazie, powinien zostać utrzymany jako dominanta tego obszaru, podporządkowując sobie pozostałe obiekty kubaturowe. Szkoła i pozostała zabudowa Zespołu Sportowego podążają za nowoczesnymi nurtami edukacji dzieci i młodzieży, są elementami filozofii xxi w., Wymogi konkursu zakładające porównywalne widoki proponowanej architektury oraz jej dokumentację w formie zadanych rzutów i przekrojów oraz rysunków sytuacji, ułatwiały zestawienie nadesłanych propozycji. Wiedza oraz doświadczenie jurorów z różnych rejonów Polski, wraz ze szczegółową analizą programu zadania konkursowego, dały w efekcie konkretny werdykt, do którego, pomimo ścierających się opinii, nikt nie zgłosił zdania odrębnego. Prezentujemy go zatem opinii publicznej ze świadomością wyboru z konkretnego nie idealnego zestawu propozycji, z których najlepsza wygrała zastosowaną strategią podejścia do realizacji zadanego programu funkcjonalnego i taktyki etapowania zespołu, wraz z określonym architektonicznym podejściem do utraconego, a swoistego w krajobrazie, budynku starej szkoły projektowanej przez arch. Karola Sicińskiego. Marzenia, jak się wydaje ulokowano tu w drugim etapie obiektu, proponując go w formie zespołu sportowego wpisanego i uzupełniającego topografię terenu, dostępnego ze zróżnicowanych poziomów zielonego placu; dawniej parkingu obecnie miejsca lokalizacji tymczasowej szkoły w kontenerach. Jury wierzy, że Zamawiający dołoży starań, by zrealizować pełen program obiektu. Ci, którzy zwyciężyli, są widziani na tle tych, o których Jury nie wspomina. Ale to oni wyznaczają poziom i do nich, jak i do zwycięzców, kierujemy słowa uznania i podziękowań. Chwała laureatom ale i Gloria Victis! prof. nzw dr hab. arch. Ewa Kuryłowicz przewodnicząca jury w którym spojrzenie na spuściznę kulturową, otaczającą przyrodę, ekosystemy, zachowanie równowagi pomiędzy ingerencją człowieka, a krajobrazem, postrzeganiem natury, ochroną przyrody, jest równoznaczne z nowoczesnym, humanistycznym podejściem do rozumienia wartości architektury. Zestawienie i współistnienie elementów współczesnych i zabytkowych staje się kanonem dla dalszych rozwiązań projektowych. Odbudowany zespół szkolny tworzą Szkoła Podstawowa i Gimnazjum. Szkołę Podstawową zaprojektowano w ramach obrysu budynku istniejącego, obejmującego skrzydło zachodnie i centralne. Skrzydło wschodnie zajmuje Gimnazjum. Wejścia do obu szkół zlokalizowano w segmencie centralnym, w strefie odtworzonych przypór i podcieni wejściowych, z przestrzeni dziedzińca wewnętrznego. Szkołę Podstawową uzupełniają pomieszczenia przeznaczone na cele bloku żywieniowego, auli szkolnej, małej sali gimnastycznej oraz biblioteki. Rozwiązania architektoniczno-przestrzenne budynku, wraz z pogrupowaniem pomieszczeń w zespoły funkcjonalne, pozwoliły na oddzielenie strefy dydaktycznej dla uczniów klas i iii i uczniów klas iv vi, jako zlokalizowanych na kolejnych kondygnacjach budynku oraz strefy zespołu żywieniowego, auli szkolnej, sali gimnastycznej z zapleczem, w części centralnej budynku. Działka zlokalizowana przy ulicy Lubelskiej, przeznaczona została na parking oraz ciąg pieszy, łączący Zespół Szkolny z terenami sportowymi.

13 38 konkursy konkursy 39 Teren przeznaczony pod Zespół Sportowy podzielono urbanistycznie na pasma funkcjonalne, przebiegające wzdłuż ulicy Góry Kwaskowej i doliny rzeczki Grodarz. Od strony południowej, wzdłuż ulicy, zlokalizowano pas obsługi komunikacyjnej obiektu, w tym parkingi i główny plac wejściowy wraz z elementami małej architektury oraz wody - sadzawki. Kolejne pasmo zajmuje budynek hali sportowej i krytej pływalni. Następujące po nim pasmo, zbliżające się w kierunku rzeczki, tworzą otwarte tereny sportowe oraz biegnąca wzdłuż dolinki rzeki ścieżka spacerowa, wraz z adaptowanym na cele ekspozycyjne i małej gastronomii budynkiem istniejącego, zabytkowego Młyna. Poprzez zastosowane rozwiązania i środki architektoniczne, kubaturę obiektów sportowych ukształtowano w formie transparentnej pływalni i hali sportowej z dachem, łagodnie wznoszącym się nad istniejący teren, do wysokości dostosowanej do istniejącej zabudowy, występującej w obszarze ul. Góry Kwaskowej. Lewitujący nad terenem dach z zielenią, nie zaburza harmonii krajobrazu doliny, a stanowi jej uzupełnienie. Na dachu obiektu zlokalizowano program tzw. zielonej szkoły z ogródkami warzywnymi i zielenią zorganizowaną sytuacja 1. nagroda, proj. archistudio tomasz studniarek, małgorzata pilinkiewicz

14 40 konkursy konkursy m rzut szkoły poziom 0 przekrój szkoły przekrój hali sportowej 1. nagroda, proj. archistudio tomasz studniarek, małgorzata pilinkiewicz m rzut hali sportowej poziom 0! "! #! $!%

15 42 konkursy konkursy 43 przekrój szkoły podstawowej rzut szkoły podstawowej poziom m przekrój gimnazjum rzut gimnazjum poziom 0 opis autorski 2. nagrody mus architects Ideą kompozycji projektu są kawałki surowego drewna na kamiennych postumentach luźno rozrzucone w krajobrazie o bujnej zieleni i dynamicznej topografii. Szkołę podstawową ulokowano na działce, na której znajdował się obiekt starej i przeznaczonej do wyburzenia szkoły. Nowy budynek powiela zarys urbanistyczny poprzednika dwa bliźniacze skrzydła połączone są w głębi działki centralną dominantą zachowanego fragmentu elewacji południowej dawnego budynku. Gimnazjum zaplanowano na najmniejszej działce centralnej, natomiast działkę przy ulicy Góra Kwaskowa wykorzystano pod Centrum sportowe jest to jednokondygnacyjna baza częściowo zagłębiona w ziemi, mimo swojej skali tworzy rodzaj muru w krajobrazie. Wystającymi ponad bazę elementami są drewniane bryły hali sportowej i basenu sytuacja

16 44 konkursy konkursy 45 sytuacja rzut szkoły poziom 0 rzut hali sportowej poziom m opis autorski 3. nagrody aim ireneusz maksymiuk! "! #! $!% Główne założenia: utworzenie pierzei wzdłuż ul. Góra Kwaskowa i ul. Lubelskiej oraz rozbicie bryły na możliwie niewielkie i niskie kubatury; kompozycja brył wykorzystuje spadek terenu wzdłuż doliny rzeki Grodarz, lokalizując obiekty najwyższe w miejscach położonych najniżej; otwarcie terenów zielonych na dolinę rzeki Grodarz, poprzez ukształtowanie boisk oraz wprowadzenie tarasów zielonych na dachach, od strony doliny; nawiązanie do lokalnej architektury poprzez wykorzystanie wapienia murowanego; forma architektoniczna inspirowana ruinami zamku w Kazimierzu Dolnym oraz naturalnymi formami wapiennymi występującymi lokalnie; maksymalne wyeksponowanie zachowanych elementów zabytkowych tj.: kaplicy, attyki starej szkoły oraz budynku młyna, poprzez wprowadzenie placów i osi widokowych

17 46 konkursy konkursy 47 opis autorski wyróżnienia honorowego arpa Aby maksymalnie uhonorować walory przestrzenne otoczenia oraz wykazać się dbałością o istniejącą architekturę, proponujemy wykorzystanie zmodernizowanego i rozbudowanego obiektu Starej Szkoły na funkcję tymczasowej szkoły podstawowej. Następnie realizację gimnazjum wraz z częścią sportową i kontynuację nowego obiektu szkoły podstawowej. Finalnie wykorzystanie, po minimalnych korektach Starej Szkoły na Centrum Oświatowo-Kulturalne z m.in. pełnym programem sali teatralnej, przestrzeniami rekreacyjno-sportowymi, ekspozycyjnymi pracowniami artystycznymi. Taka kolejność realizacji spowoduje, iż istniejący budynek szkoły zostanie odremontowany oraz uzupełniony o zniszczone skrzydło. Zakłada się użycie współczesnych materiałów transparentnej, refleksyjnej elewacji odbijającej otoczenie opis autorski wyróżnienia honorowego kkm kozień Ideą projektu było stworzenia układu przestrzennego, który nawiązywać będzie do skali i charakteru Kazimierza Dolnego. Zaproponowano zespół złożony od strony zachodniej z przełamanej i przesuniętej formy o zmiennej wysokości opadającej zgodnie z układem formy wzgórza, a dzięki temu odsłonięcie od strony miasta dachu i szczytu ściany frontowej elementu centralnego. Skrzydło wschodnie (na miejscu skrzydła zawalonego) stanowi most przerzucony ponad ulicą łączący formalnie i funkcjonalnie sąsiadujące budynki szkolne tworząc wyraźnie określony zespół funkcji środowiskowych. Kierunki zabudowy w układzie swobodnym nawiązują do układu pierwotnego i stwarzają malowniczy zespół wnętrza placowego z wejściami do obu szkół z otwarciami lub wglądami w dalekie plany krajobrazowe

18 48 49 konkursy opis autorski wyróżnienia honorowego archigraf W Kazimierzu rola dominant przypada obiektom szczególnym wskazującym ważne miejsca lub wydarzenia (kościół farny, kościół św. Anny, spichlerze czy ruiny zamku z basztą). Rozbudowany program funkcjonalny projektowanego obiektu mógł wytworzyć ogromną kubaturę dominującą nad zastanym otoczeniem. Kompleks szkolny z obiektami sportowymi stałby się kolejną dominantą obniżającą rangę obiektów historycznych. Świadomie odrzucono tę drogę aby jak najlepiej wkomponować się w okolicę podjęto próbę rozbicia całego założenia na mniejsze kubatury, gabarytem przypominające pobliskie domy. Propozycja wizualnego podzielenia obiektu podyktowana była chęcią stworzenia miejsca przypominającego wioskę swoistą wioskę edukacyjną gościnną, tworzącą niesamowity klimat zarówno do nauki jak i relaksu # 13 lipiec wrzesień 2012 # 13 lipiec wrzesień 2012

19 50 prezentacje prezentacje 51 MŁODZI ARCHITEKCI: JAN STRUMIŁŁO rozmawiał: tomasz malkowski tomasz malkowski: Kawiarnia Towarzyska na Saskiej Kępie, Twoja ostatnia realizacja, powstała w typowym pawilonie handlowym z lat 50. Zamiast zakrywać wstydliwie przeszłość obiektu, wydobyłeś na wierzch wszystkie jego smaczki. Nawet logo kawiarni i neon Twojego projektu są w klimacie tamtych lat. Skąd taka chęć do wydobywania wartości z przeszłości? jan strumiłło: Lubię stare rzeczy. W starych obiektach możemy doszukać się cech, które są trwałe i się sprawdziły. Skoro się zachowały to znaczy, że zdały egzamin. Ale moje zamiłowanie do staroci, to też sposób na wyróżnienie. Trudno jest wymyśleć coś zupełnie nowego starając się tak uczynić siłą rzeczy skazujesz się na porównanie, ryzykujesz, że ktoś już coś podobnego zrobił. Podczas gdy wykorzystanie kontekstu, elementów zastanych, daje gwarancję, że na pewno w jakimś stopniu to, co zrobisz, będzie wyjątkowe. Pawilon, w którym powstała Towarzyska to żadne cudo architektury. Ale loggia przed witryną z kamienną obudową, białe kafelki na ścianach we wnętrzu, podłoga z lastriko to były rzeczy według mnie warte zachowania. Architektura powojenna jest dla Ciebie ważną inspiracją? Mimo, że moje dwie realizacje Towarzyska i bistro Recto Verso mogą za tym przemawiać, to tak nie jest. Trudno jest szukać mistrzów w latach epoki komunizmu. To był czas, w którym chcieliśmy być nowocześni, ale nie byliśmy. Jeżeli się czyta o warunkach bytowych, jakie mieli ówcześni architekci, czy z jakimi problemami natury politycznej się borykali to jest mieszanina komedii i tragedii dobry materiał na anegdotę, ale Sylwetką Jana Strumiłło warszawskiego architekta, autora wnętrz publicznych, m.in. Bistro Recto Verso, rozpoczynamy nowy cykl prezentacji młodych polskich biur architektonicznych nie na popychanie architektonicznego wózka do przodu. Jeżeli chcemy nadrobić straty kilkudziesięciu lat rozwoju i przerwanej ciągłości to moim zdaniem powinniśmy raczej odnieść się do tego, co było frontem robót w latach 30. Czyli to międzywojenna moderna jest dla Ciebie punktem odniesienia? To największe źródło inspiracji, może nie estetycznej, ale pod względem postawy artystycznej, oparcia w teorii, sposobu poszukiwania form. Architekci tuż przed wojną i w trakcie jej trwania byli na granicy stwo- bistro recto verso w budynku biblioteki narodowej w warszawie, proj. jan strumiłło, 2011; foto: jakub certowicz rzenia zupełnie nowego stylu. On nie został dobrze opisany, bo nie zdążył się narodzić. Nowicki, Bogusławski, Żórawski, Pniewski rysowali i planowali, jak na lata 40. niesamowite budynki, wieżowce, gmachy publiczne. Pokazową realizacją nowej architektury miała być dzielnica ministerstw na Polu Mokotowskim. Te budynki integrowały osiągnięcia funkcjonalizmu, stylu międzynarodowego z motywami klasycznymi i prostym, użytkowym barokiem, którym był nasycony polski krajobraz przedwojenny. Jednym z najlepszych obiektów tego okresu jest dla mnie dom wczasowy w Augustowie projektu Nowickiego z 1939 roku, z fantastycznie zaprojektowanym krajobrazem w postaci tarasów schodzących do Niegocina. Ciekawe, że tyle podróżując i pracując za granicą odwołujesz się do polskiej historii. Może właśnie dlatego, że widziałem jak wygląda życie gdzie indziej, uzmysłowiłem sobie, ile jest w Polsce bezcennych i wspaniałych rzeczy. One są zupełnie odmienne i to nadaje im wartość. Mój promotor Andrzej Miklaszewski zwracał uwagę na międzywojenną architekturę, co nie było takie oczywiste w latach 90., kiedy studiowałem wówczas zachłysnęliśmy się zachodem, spoglądaliśmy ku niemu z poczuciem niższości. Także w stołówce Recto Verso starałeś się zachować najważniejsze cechy architektury Biblioteki Narodowej. Ten budynek ma niesamowity charakter, w momencie kiedy powstawał to było non plus ultra najdroższe wówczas dostępne materiały, Mount Everest myśli techniczno-estetycznej. Biblioteka to opus magnum profesora Stanisława Fijałkowskiego. Ta architektura ma zalety, których wydobycie nie było trudne. Jedyne, czego być może jej brakowało to trochę bardziej ludzkiego i przyjaznego klimatu, komfortu przebywania. Niewielkimi działaniami starałem się to poprawić projektem wnętrz bistro, nie tracąc przy tym cech, które stanowią o jakości biblioteki czyli prostoty konstrukcji, przejrzystości, wrażenia porządku. Jak zaczęła się Twoja praca jako czynnego zawodowo architekta? Bardzo długo praktykowałem. Już w trakcie studiów robiłem dużo konkursów i po prostu kreśliłem w różnych biurach warszawskich. Znalazłem się w pierwszym, założycielskim składzie Centrali. Zrobiliśmy razem, w różnych zespołach kilka projektów m.in. konkurs na mdm, czy kwartał Foksal. Jeszcze na studiach wygraliśmy projekt hali sportowej w Bieruniu, wspólnie z Krzysiem Banaszewskim, Kubą Szczęsnym i jego

20 52 prezentacje prezentacje 53 ojcem, Ryszardem Szczęsnym. Wspólnie doprowadziliśmy ten projekt do realizacji. Byłem wówczas na rozdrożu albo wchodzę w pracę architekta na pełnych obrotach kosztem nauki, albo wracam na uczelnię. Wybrałem szkołę i dobrze, bo inaczej pewnie do dziś bym nie zrobił dyplomu. Po studiach trafiłem do jems. W zasadzie pracowałem tam od początku do końca nad jednym, dużym projektem mieszkaniowym osiedlem przy ul. Kochanowskiego. Dużo się przy nim nauczyłem, odbyłem praktykę na budowie. Moim przełożonym był Olgierd Jagiełło, któremu wiele zawdzięczam. Później pracowałem w Szwajcarii w biurze Baumschlager Eberle, gdzie również zajmowałem się głównie dużymi projektami konkursowymi. Ale w 2009 roku stwierdziłem, że nadszedł moment, żeby zacząć coś swojego w Warszawie. Od razu udało Ci się wystartować? Nie było łatwo, ale od powrotu ze Szwajcarii działam sam i pracuję na swoje nazwisko. Na samym początku robiłem właściwie wszystko, co tylko mi wpadło w ręce. Radością było, że coś rysowałem, że ktoś do mnie przychodził i coś zlecał. Ale dopiero ten rok przyniósł mi realizację większych rzeczy. Właściwie od marca dysponuję realizacjami, które wzbudzają zainteresowanie i które ludzie mogą obejrzeć. Długo na to pracowałem, robiąc mniejsze rzeczy, a Recto Verso i Towarzyska to są pierwsze porządne owoce tej pracy, które mogą zamienić się w kolejne zlecenia. Jesteś z rodziny architektów, Twój dziadek Władysław Strumiłło zasłynął jako współautor gmachu Akademii Muzycznej w Warszawie. Nie jestem klasycznym przypadkiem kogoś, kogo do zawodu wprowadzają rodzice. Właściwie wszystko zaczynam od zera. Mój ojciec studiował architekturę, ale jej nie ukończył. Osoba dziadka zaważyła na moim wyborze zawodu, ale nie mogłem przejąć po nim dosłownie pałeczki, bo zaraz po wybudowaniu Akademii wyjechał do usa, gdzie skupił się na pracy dydaktycznej i pracował przez lata na Stanowym Uniwersytecie w Pensylwanii. Ale swoją karierę zaczął mocno zaraz po ukończeniu warszawskiego wydziału wygrał konkurs na gmach am wspólnie z Witoldem Benedekiem i Stanisławem Niewiadomskim. Jednak na tej jednej dużej realizacji zakończył działalność projektową. Na swojej stronie internetowej chwalisz się projektem rodzinnym systemem informacji wizualnej w Siekierkach. Ten projekt to rodzaj informacyjnych tablic opowiadających historię Siekierek. Mają formę betonowych prostopadłościanów z bogato rzeźbionym, falistym profilem, którego forma inspirowana jest brzegami starych fotografii. Ten projekt zrobiliśmy wspólnie z moją siostrą, Zofią Strumiłło-Sukiennik i moim szwagrem architektem Jankiem Sukiennikiem. Zosia zajmuje się wzornictwem przemysłowym, ukończyła warszawską asp, gdzie pracuje jako asystentka, a oprócz t ego prowadzi z przyjaciółką biuro Beza Projekt. Janek ma z kolei pracownię 137kilo. Mamy stały kontakt, bo wszyscy dzielimy ze sobą biuro przy Górnośląskiej. Prowadzi to okazjonalnie do komicznych pomyłek, mylenia projektów, ale mamy do tego dystans, a w zamian zyskujemy twórczy ferment. Razem taniej prowadzić biuro? Raczej zaważyły inne powody. Zawody twórcze są tak absorbujące, że niewiele czasu zostaje na życie rodzinne. A my jesteśmy zżyci, więc bistro recto verso w budynku biblioteki narodowej w warszawie, proj. jan strumiłło, 2011; foto: jakub certowicz pracę razem uznaliśmy za dobrą okazję, żeby być ze sobą. Najważniejsza jest atmosfera wspólnie rozmawiamy, dyskutujemy, podziwiamy się nawzajem i przeżywamy swoje sukcesy i porażki. Studiowałeś w prestiżowej eth Zürich, pracowałeś potem w Szwajcarii. Dlaczego chciałeś wrócić do Warszawy? Mimo, że nie jestem Warszawiakiem z dziada pradziada, to jednak jest to miasto, w którym nie tylko się urodziłem i wychowałem, ale które sobie wybrałem. Stwierdziłem, że wrócę, bo tutaj są ludzie, których rozumiem i którzy najlepiej mogą zrozumieć mnie. To dla nich chcę robić architekturę. To brzmi może nieco górnolotnie. Ale jeżeli coś tworzysz, to chcesz, by trafiło to do tych, którzy to zrozumieją. Dostrzegam największą szansę zrobienia czegoś wartościowego, co byłoby dla mnie satysfakcjonujące, właśnie w Warszawie. Może to też kwestia lokalnego patriotyzmu? Powołujesz się na przecież na mistrzów, głównie warszawskich. klubokawiarnia towarzyska na saskiej kępie, proj. jan strumiłło, 2011; foto: jakub certowicz Moi dziadkowie walczyli w Powstaniu Warszawskim, więc w jakimś sensie to, co robię, stanowi część rodzinnej misji. Chcę być tutaj, bo było to wywalczone z dużym trudem przez moich przodków. A poza tym jest tu wspaniale. Warszawa to piękne miejsce na świecie, może mniej przez to jak wygląda, a bardziej przez to, kogo tutaj można spotkać, przez swoją przeszłość i warunki naturalne. Warszawa jest przede wszystkim miejscem niezwykłych ludzi, wybitnych indywidualności, których jest tutaj ogromna obfitość. Poza tym uwielbiam ten polski, mazowiecki krajobraz, sosnowe lasy na piasku, szaro-zielone zarośla wzdłuż Wisły. Lubię tutejszy koloryt. To mnie tutaj trzyma. Zadziwiające, że tak mało mówisz o architekturze. Warszawa pod względem architektonicznym jest miejscem dosyć nieciekawym. Najbardziej bolesne jest oglądanie, w jaki sposób zaniedbujemy architektoniczne dziedzictwo. Wystarczy pojechać na Pragę, żeby się człowiekowi nóż w kieszeni otworzył na widok tego, jak się rozpadają