Dostosowanie miejsca pracy do potrzeb ucznia z dysfunkcją wzroku

Transkrypt

1 Anita Kujawińska Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych im. Z. Książek- Z. Bregułowej w Dąbrowie Górniczej Edytor: dr Aldona Fojkis Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Słabo Widzących i Niewidomych im. Z. Książek- Z. Bregułowej w Dąbrowie Górniczej Dostosowanie miejsca pracy do potrzeb ucznia z dysfunkcją wzroku Wprowadzenie Problem słabowzroczności uczniów oraz stwarzania im równych szans w dostępie do edukacji stanowi trudne wyzwanie dla rodziców, nauczycieli, tyflopedagogów oraz innych specjalistów. Szkoły masowe, integracyjne czy specjalne prześcigają się w pomysłach, aby pozyskać ucznia. Przyjęcie dziecka niepełnosprawnego wzrokowo do szkoły innej, niż specjalnie do tego przeznaczonej tj. ośrodka dla dzieci oraz młodzieży niewidomej i słabowidzącej, to wielkie wyzwanie, a także odpowiedzialność. Zobowiązania, jakie tym samym bierze na siebie placówka, okazują się nierzadko przekraczać jej możliwości organizacyjne, kadrowe czy zwyczajnie finansowe. Praca z dzieckiem słabowidzącym wymaga m.in. zatrudnienia wykwalifikowanej kadry tyflopedagogicznej, specjalistycznego sprzętu, oprogramowania, odpowiedniego oprzyrządowania czy zaplecza. Spełnienie tych warunków powinno determinować przyjęcie dziecka do danej jednostki oświatowej. Niniejszy artykuł systematyzuje wiedzę na temat niezbędnych dostosowań i adaptacji otoczenia na potrzeby osoby słabowidzącej. Mogą się one okazać kluczowe w przygotowaniu dziecka do pełnoprawnego uczestnictwa w społeczeństwie XXI wieku. Treść artykułu akcentuje problem indywidualizacji w procesie kształcenia osoby niepełnosprawnej wzrokowo. Zasada, wydawałoby się powszechna, jednak nie zawsze przestrzegana przez pedagogów.

2 W kwestii wyjaśnienia, w artykule uwzględniono dwojaką pisownię słowa słabowidzący. Łączna odnosi się do powszechnego rozumienia osoby, która ma ubytki w widzeniu, utrudniające jej wykonywanie różnych czynności ( ) za mało widzenia, żeby zrobić to, co trzeba zrobić [4]. Pisownia rozłączna odnosi się do nazwy placówki w Dąbrowie Górniczej, kształcącej dzieci i młodzież z dysfunkcją wzroku. Jest także zgodna z definicją pisowni imiesłowów, zawartą w słowniku ortograficznym języka polskiego. Definicje W literaturze tyflologicznej można znaleźć różnorodne opisy definiujące osobę słabowidzącą i niewidomą. Na potrzeby rehabilitacji wzroku przyjmuje się następującą definicję. Osoba słabowidząca pomimo okularów korekcyjnych ma trudności z wykonywaniem czynności wzrokowych, ale może poprawić swoją zdolność wykonywania tych czynności poprzez wykorzystanie wzrokowych metod kompensacyjnych, pomocy ułatwiających widzenie i innych pomocy rehabilitacyjnych oraz poprzez dostosowanie środowiska fizycznego [5]. Dla porównania definicja techniczna, mówi, że za osobę słabowidzącą uznajemy taką, u której, w lepszym oku po leczeniu i/lub po korekcji wady refrakcji soczewkami, ostrość wzroku mieści się między 5/16 (0.3) a poczuciem światła lub której pole widzenia w lepszym oku we wszystkich kierunkach od centrum wynosi mniej niż 10 stopni (czyli że średnica pola widzenia wynosi mniej niż 20 stopni), ale która posługuje się lub jest potencjalnie w stanie posługiwać się wzrokiem do planowania i/lub wykonywania czynność [3]. Upraszczając osoba słabowidząca to taka, która nie jest, ani całkowicie niewidoma, ani prawidłowo widząca [4]. Optymalne wykorzystanie wzroku Dla ucznia słabowidzącego nie ma większego znaczenia, jaką definicją będziemy się posługiwać. Ważne jest jak optymalnie będzie mógł wykorzystać swój wzrok, a dla tyflopedagogów jak go wspomóc w tym procesie? Bywa tak, że wzrok nie jest ani najskuteczniejszym, ani preferowanym zmysłem przy wykonywaniu pewnych czynności. Może wręcz utrudniać ich wykonanie lub powodować napięcia emocjonalne. Należy wówczas

3 dokonać wyboru między rozwijaniem umiejętności posługiwania się wzrokiem w danej sytuacji, zrezygnowaniem ze wzroku jako nieskutecznego medium i łączeniem wykorzystywania wzroku z innymi zmysłami [2]. Przytoczona definicja stanowi nadrzędny cel rehabilitacji - widzenia osób słabowidzących i innych oddziaływań terapeutycznych. Powinna być odniesieniem dla rodziców i pedagogów, pracujących z dziećmi z deficytem wzroku. Czynniki wspierające proces uczenia osoby słabowidzącej Na proces uczenia dziecka słabowidzącego wpływają określone czynniki. Warunkują jakość całego cyklu oraz efektywność podejmowanych działań. Poniższe założenia mogą okazać się przydatne dla nauczycieli, wspierających proces rozwojowy i poznawczy uczniów, ale także dla rodziców i pracodawców, organizujących przestrzeń i stanowisko pracy osoby słabowidzącej. Określają gotowość do podejmowania nowych wyzwań: zawodowych i osobistych oraz przygotowują osobę niepełnosprawną do niezależnych działań w społeczeństwie. Powyższe rozważania warto rozpocząć od wyjaśnienia zagadnienia procesu widzenia, który, aby przebiegał prawidłowo, musi spełniać następujące kryteria: prawidłowa budowa anatomiczna narządu wzroku prawidłowe czynności gałek ocznych i dróg wzrokowych zdolność mózgu do interpretowania otrzymywanych informacji obecność obiektów wzrokowych dostateczna ilość światła Na dwa spośród tych czynników można bezpośrednio wpłynąć np. dostarczając odpowiednich bodźców wzrokowych, adekwatnych do możliwości percepcyjnych uczniów, dostosowując rodzaj i ilość światła. Przez pojęcie odpowiednie bodźce wzrokowe należy rozumieć takie, które będą:

4 łagodzić negatywne następstwa słabowzroczności być dostosowane do osiągniętego przez dziecko etapu rozwoju widzenia być atrakcyjne wzrokowo bezpieczne i trwałe Znajomość schorzenia i następstw funkcjonalnego widzenia Podejmując oddziaływania terapeutyczne względem osoby z dysfunkcją wzroku, warto uświadomić sobie fakt, że problemem osób słabowidzących i ich bliskich nie jest jednostka chorobowa, ale funkcjonalne następstwa schorzenia. To one mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie dziecka w środowisku szkolnym, rodzinnym, społecznym i to im należy przeciwdziałać. Oto kilka z nich: obniżona ostrość wzroku ubytki w polu widzenia zmienna wrażliwość na światło i odblaski trudności z dostosowaniem się do zmian oświetlenia zaburzenia widzenia barw zaburzenia widzenia przestrzennego, spostrzegania głębi oceny odległości, wysokości obiektów podwójne widzenie zniekształcenie obrazu zmienność widzenia zmęczenie ból halucynacje nagłe zaniewidzenie poczucie straty, zagubienia i strach przed pogarszaniem się i całkowitą utratą widzenia [12]

5 Znajomość rodzaju schorzenia oraz towarzyszących mu następstw funkcjonalnych, pozwalają na wdrożenie zindywidualizowanego programu oddziaływań dydaktycznych i rewalidacyjnych. To właśnie one determinują w głównej mierze odpowiednią organizację przestrzeni w klasie. Sugerują jak należy przygotować stanowisko pracy dla dziecka z dysfunkcją wzroku. Wiedza ta pozwoli zorganizować miejsce dla dziecka w części bardziej lub mniej nasłonecznionej, w ławce pierwszej bądź ostatniej, w centralnej ewentualnie obwodowej części sali. Kwestia funkcjonalnych następstw widzenia wydaje się być nadrzędnym czynnikiem w organizowaniu przestrzeni słabowidzącego. Dlatego, rozważając każdy kolejny aspekt wspierający proces dydaktyczny i rewalidacyjny dziecka słabowidzącego, należy się odnieść do tej właśnie wiedzy. Adaptacja otoczenia Adaptacja otoczenia opisuje proces wykorzystywania informacji uzyskanych w trakcie systematycznej oceny w celu wprowadzenia zmian lub modyfikacji w otoczeniu miejsca pracy [6]. Wprowadzane modyfikacje powinny być funkcjonalne, dostępne i przyjazne dla słabowidzącego. Aby prawidłowo przeprowadzić cały proces należy dokonać oceny otoczenia czyli analizy miejsca i środowiska pracy, w którym ma funkcjonować osoba z uszkodzeniem wzroku [6]. Skuteczna ocena otoczenia winna obejmować dwa obszary: ogólne otoczenie w miejscu, w którym przebywa słabowidzący czy niewidomy konkretne zadania, które będą w tym otoczeniu wykonywane Do przeprowadzenia oceny otoczenia może posłużyć następujący arkusz [4]: Obiekty i miejsca podlegające ocenie Elementy pozytywne Co wymaga modyfikacji? Propozycje modyfikacji

6 Oświetlenie Dla osób słabowidzących niezwykle ważnym elementem wnętrza jest oświetlenie. Odpowiednio dobrane może uwydatniać poszczególne elementy wyposażenia, ułatwiać czytanie, a także wykonywanie innych czynności. Źle rozwiązane oświetlenie może sprawić, że otaczająca przestrzeń stanie się mało czytelna, słabowidzący będzie narażony na tzw. olśnienia i oślepianie, a wykonanie niektórych czynności może okazać się znacznie utrudnione [9]. Rodzaje oświetlenia: Światło słoneczne naturalne. Składa się z równych ilości wszystkich widzialnych kolorów (czerwonego, pomarańczowego, żółtego, zielonego, niebieskiego, fioletowego), inaczej mówiąc, ma pełne spektrum widma światła. To najlepszy rodzaj oświetlenia i to właśnie z jego udziałem należy pracować. Nadaje się do wszystkich czynności wzrokowych, wykonywanych zarówno na zewnątrz jak i we wnętrzach. Niestety w przypadku osób słabowidzących nie zawsze jest wystarczającym źródłem oświetlenia. Zdarza się też, że może bardziej przeszkadzać, gdy potęguje efekt olśnienia bądź światłowstręt. Słabowidzący odczuwa wtedy znaczny dyskomfort utrudniający bądź czasami całkowicie uniemożliwiający wykonywanie czynności wzrokowych. W takich sytuacjach ilość wpadającego do oka światła można regulować. W przestrzeni zewnętrznej można zastosować okulary przeciwsłoneczne, czapki z daszkiem, kapelusze z szerokim rondem, parasole. W pomieszczeniach, powszechnie stosuje się zasłony, rolety czy żaluzje. Te ostatnie punktu widzenia możliwości regulacji ilości wpadającego światła do wnętrza, wydają się być najodpowiedniejsze. Światło sztuczne Budowa anatomiczna i fizjologiczna oka przystosowana jest do patrzenia na dalsze odległości w naturalnym oświetleniu. Codzienne funkcjonowanie wzrokowe człowieka (długotrwała i ciągła obserwacja z bliskich odległości) wydaje się być w całkowitej sprzeczności z tą zasadą. Przeciętny człowiek ma otwarte oczy średnio 6 tys. godzin rocznie. Niestety przez większość tego czasu ludzki wzrok jest narażony na działanie sztucznego oświetlenia. W przypadku osób z deficytami widzenia, korzystanie ze sztucznego oświetlenia to najczęściej

7 konieczność, a nie wybór. Włączenie dodatkowej lampki, latarki warunkuje często wykonanie danej czynności. W związku z wagą problemu warto usystematyzować rodzaje oświetlenia sztucznego, dostępnego na naszym rynku. Każde z nich ma swoje wady i zalety. a) Żarówki światło żarowe. Dostępne o różnorakiej mocy: 25W, 40W, 60W, 75W, 100W, 150W i 200W. Wybór odpowiedniej żarówki jest uzależniony od indywidualnych potrzeb oraz zamontowanych opraw oświetleniowych. Większość dostępnych opraw pozwala na stosowanie żarówek o mocy do 75 watów. Żarówki emitują dużą ilość ciepła, im większa moc, tym wyższa temperatura. Nieosłonięte żarówki mogą powodować olśnienia oraz powstawanie ostrych cieni zmniejszających czytelność przestrzeni [9]. Istotnym okazuje się również dobór odpowiedniego abażuru, który powinien całkowicie zasłonić żarówkę przed wzrokiem. Pozwala tym samym uniknąć wysuszania gałki ocznej i związanych z tym stanów zapalnych oka. b) Świetlówki światło jarzeniowe. Świetlówki oświetlają większy obszar niż żarówki. Emitują światło rozproszone, które nie powoduje cieni i nie stwarza ryzyka powstawania olśnień. Dlatego nie trzeba osłaniać ich przed wzrokiem. Mają jednak mankamenty. Są mało stabilne i mają tendencje do migotania. Nie powinny być stosowane u osób chorych na epilepsję. Niemożliwe jest również ich podłączenie do włączników ze ściemniaczami, więc trudno przy ich zastosowaniu regulować natężenie światła. Dotyczy to również świetlówek kompaktowych (energooszczędnych). Jest równomierne i rozproszone, a trwałość przy odpowiednim użytkowaniu znacznie przewyższa trwałość żarówek. Po włączeniu światła potrzebują jednak czasu, żeby się rozgrzać i nie świecą od razu pełną jasnością [9]. c) Światło halogenowe. Zużywa mniej energii niż światło żarowe. Ze względu na dużą jasność nadaje się do stosowania np. w miejscu pracy. Jest jednak cieplejsze i bardziej skupione niż światło żarowe, dlatego przy jego stosowaniu zawsze konieczne są osłony. Ze względu na wysoką temperaturę, światło to nie nadaje się do długiej pracy z bliska, a przy dłuższym kontakcie z łatwopalnymi materiałami może być źródłem pożaru [9].

8 d) Lampy LED Do ich podstawowych zalet należy dłuższa żywotność (niż w przypadku lamp żarowych) oraz niskie koszty eksploatacyjne. Ma jednak również minusy, które poza samą ceną, mają ponoć degeneracyjny wpływ na nabłonek barwnikowy siatkówki. Dotyczy to sytuacji, gdy patrzy się bezpośrednio na światło emitowane z lamp LED. Warto zaznaczyć, że prowadzone w tym kierunku badania przez uczonych z Uniwersytetu Complutense w Madrycie, dotyczyły długotrwałego patrzenia na ekrany telewizorów, telefonów komórkowych, komputerów wyposażonych w monitory LED itp. a nie samego oświetlenia LED. Dobór lampy Lampy służące do czytania lub pracy powinny mieć elastyczne ramię lub inne rozwiązanie pozwalające na ukierunkowanie światła oraz regulację jego natężenia, poprzez zmianę odległości źródła światła i kierunku jego padania. Wybierając odpowiednią lampę, należy zwrócić uwagę, żeby była stabilna, o dociążonej podstawie lub na stałe mocowana do biurka lub ściany. Dzięki temu ryzyko jej zrzucenia na podłogę lub wywrócenia będzie znacznie mniejsze. Warto wybierać lampy, których obudowa nie nagrzewa się. Niestety, większość dostępnych na rynku lamp do pracy nie spełnia tego warunku. Dodatkowe oświetlenie powinno być umieszczone bezpośrednio nad miejscem pracy. W ten sposób uniknie się cieni rzucanych przez ustawione na biurku przedmioty, które mogą zakłócać właściwe ich postrzeganie. Oświetlenie umieszczone z boku będzie powodować, że przedmioty stojące na meblu będą rzucały cienie, co utrudnia efektywną pracę. Ustawienie biurka Ustawienie biurka przodem do okna, sprawi, że światło słoneczne będzie oślepiać. Dlatego warto ustawić je bokiem do okna. Gdy uczeń jest, praworęczny, najlepiej ustawić je lewą stroną do okna, jeżeli leworęczny, odwrotnie. Odpowiednie usytuowanie miejsca pracy względem okien będzie miało znaczący wpływ na komfort pracy. Należy zadbać, aby biurko było ustawione bokiem, a nie przodem do światła naturalnego. Jeżeli uczeń jest praworęczny okno powinien mieć z lewej strony biurka, jeżeli leworęczny z prawej [9].

9 Zgodnie z tą samą zasadą należy umieścić światło sztuczne. Dzięki temu słabowidzący nie będzie zasłaniał światła ręką, którą pisze lub rysuje. Możliwe, że rodzaj pracy, którą uczeń wykonuje, wymaga innego sposobu umieszczenia źródła światła. Wtedy należy ustawić je w sposób optymalny do wykonywanej czynności. Inaczej będzie w przypadku osób z dużą różnicą widzenia w każdym oku dla nich oświetlenie powinno być zainstalowane od strony sprawniejszego oka. Pisząc o czynnikach usprawniających proces edukacyjny ucznia, nie sposób pominąć kwestii wysokości ławki. Należy pamiętać o dostosowaniu stolika i krzesła do wzrostu ucznia, co gwarantuje komfort oraz prawidłową pracę jego mięśni. Inną kwestią jest powierzchnia biurka/ławki. Powinna być matowa i jednolita, aby w niekontrolowany sposób nie odbijała światła. Istnieją sposoby zapobiegania efektom olśnienia tj. odbijania się światła od błyszczącej powierzchni. Zastosowanie matowej podkładki to rozwiązanie niezwykle skuteczne, a dodatkowo nie wymaga dużych nakładów finansowych. Odległość od oczu oglądanego przedmiotu. Pracując z uczniem z dysfunkcją wzroku, należy zwrócić uwagę na fakt z jakiej odległości dostrzeże możliwie najlepiej prezentowany mu przedmiot? Ale co to znaczy możliwie najlepiej? Dla jednych to określenie będzie odnosić się do ostrości widzenia, dla innych (np. dla osoby z ubytkami w obwodowym polu widzenia)będzie to najlepszy obraz, obejmujący szerokie pole widzenia. Ważne zatem, aby obiekt obserwacji był w zasięgu pola widzenia słabowidzącego. Odległość prezentowanego obiektu od oczu, to również kwestia indywidualna. Nie będzie ona jednakowa dla osób z różną wadą refrakcji. Odległość cm nie będzie idealna zarówno dla krótkowidza jak i dalekowidza. Na szczęście w przypadku pracy do bliskich odległości pomocni mogą okazać się sami słabowidzący. To oni zazwyczaj samoczynnie ustalają odległość od materiału edukacyjnego czy innego obiektu wzrokowego. Co więcej stosują techniki kompensujące ubytki widzenia np. nastawczo ustawiają głowę lub wykonują wzmożone ruchy głową (odruch charakterystyczny np. dla osób z mroczkami rozsianymi).

10 Aby zapewnić lepszy komfort pracy wzrokowej uczniowi z dysfunkcją wzroku, trzeba zadbać jeszcze o kilka innych czynników. Wielu spośród słabowidzących, poza samym schorzeniem okulistycznym, boryka się z dodatkowym utrudnieniem tj. wadą refrakcji. Tę przypadłość można korygować okularami bądź soczewkami kontaktowymi. Niestety fakt ich noszenia nie zawsze wpływa na jakość odbieranego obrazu. Bywa, że zniechęca to słabowidzącego do korzystania z tego rodzaju oprzyrządowania. Pozornie wydaje mu się, że nie widzi różnicy, patrząc na otaczającą go przestrzeń w bądź bez okularów. To jednak tylko pozorny brak różnicy. Należy zachęcać uczniów do korzystania z zaleconych korekcji oraz do systematycznych konsultacji okulistycznych, w celu określania stopnia pogłębiania bądź zmniejszania się wady wzroku. Kontrast i kolor Kolejnym elementem traktującym o funkcjonalnym dostosowania wnętrza do potrzeb osób z dysfunkcją wzroku jest kolor i kontrast. Pomagają orientować się w przestrzeni, bezpiecznie poruszać. Odpowiednio zastosowane mogą skrócić czas wykonywanej czynności, albo uczynić ją w ogóle możliwą do wykonania. K. Kowalewski w opracowanej przez siebie broszurze pt. Mieszkanie dostępne dla osób z dysfunkcjami wzroku publikuje tzw. koło barw, które może okazać się pomocne w doborze barw odpowiednio kontrastujących ze sobą. Zwraca również uwagę na cechy koloru: odcień, jasność oraz nasycenie, przy czym podkreśla, że zawsze powinniśmy pamiętać, że zmiana tylko jednej cechy może mieć wpływ na pozostałe[9]. Kontrast, zdaniem autora opracowania, to postrzeganie różnic pomiędzy dwoma zestawionymi ze sobą kolorami. Uzyskamy go poprzez zmianę jednej lub kilku cech koloru. Kontrast może być niewielki, prawie niezauważalny, jak i bardzo wyraźny [9]. Pomoce nieoptyczne W literaturze z zakresu rehabilitacji wzroku słabowidzących określa się tym mianem pomoce ułatwiające widzenie, ale w odróżnieniu od pomocy optycznych nie zwierające typowych elementów optycznych, takich jak soczewki czy pryzmaty. W przypadku materiałów edukacyjnych do najczęściej stosowanych pomocy nieoptycznych należą pomoce i urządzenia

11 regulujące kontrast, ilość światła, w tym efekt olśnienia rażącym światłem, i umożliwiające stabilizację materiału [1]. Do najpopularniejszych i szeroko stosowanych pomocy nieoptycznych należą latarki i lampki: wiszące, stojące czy biurkowe, które służą jako oświetlenie i doświetlenie obiektów wzrokowych. Inne łagodzą negatywne skutki wpadającego światła. Zaliczymy tu: filtry okularowe, osłonki skroniowe do okularów, barwne filtry z włókna octanowego (superżele), okienka (ramki, typoskopy), daszki, czapki z daszkiem, kapelusze z rondem, parasole, rolety, żaluzje, okiennice, zasłony czy nawet odpowiednio dostosowane fryzury osłaniające oczy. Jeszcze inne będą nieocenioną pomocą w technikach szkolnych. Zachęcając ucznia do korzystania z deski z klipsem, pulpitu do czytania, szablonów do pisania czy podpisywania się, odpowiedniego papieru z pogrubioną liniaturą, użycia czarnej podkładki pod kartkę, jeśli przebija druk, można przyspieszyć tempo jego pracy. Można tym samym wydłużyć czas pracy wzrokowej oraz opóźnić proces męczliwości wzroku, która w przypadku osób słabowidzących jest przypadłością bardzo charakterystyczną. Dobierając odpowiednie pomoce nieoptyczne, w tym także właściwe narzędzie piśmiennicze można sprawić, że sporządzenie notatki oraz jej samodzielne odczytanie przez ucznia nie będzie złem koniecznym, a dla sprawdzającego udręką i sztuką rozszyfrowywania zakodowanego materiału. Za najodpowiedniejsze narzędzie do pisania może posłużyć zarówno czarny pisak jak i zwykły cienkopis, pióro żelowe czy długopis. To kolejny z tych elementów, który ma wpływ na indywidualizację procesu kształcenia ucznia z niepełnosprawnością wzrokową. Innego rodzaju pomoce nieoptyczne mogą okazać się bardzo przydatne podczas wykonywania czynności samoobsługowych i innych czynności dnia codziennego. Telefony z powiększonymi cyframi, termometry z powiększonymi cyframi, dozowniki na leki z oznaczeniami, kontrastowe naczynia itd. to tylko niektóre z nich, które mogą wpłynąć na jakość życia osoby z niepełnosprawnością wzrokową. Tego rodzaju pomoce nie stanowią jednak podstawy rozważań niniejszego artykułu. Pomoce optyczne i optyczno elektroniczne Trudności wzrokowe ucznia, wynikające z rodzaju schorzenia, mogą czasami wymuszać zastosowanie dodatkowego oprzyrządowania. Gdy pomoce nieoptyczne

12 okazującą się być niewystarczające do wykonania pracy wzrokowej, przydatne mogą być pomoce optyczne. Są to urządzenia ułatwiające widzenie, zawierające w swojej strukturze takie elementy optyczne jak soczewki i pryzmaty [1]. Wszelkie pomoce optyczne i optyczno elektroniczne służą do obserwacji obiektów z bliskich, średnich bądź dalekich odległości. Czasami okazują się przydatne w sytuacjach wymagających poszerzenia pola widzenia. W zależności od indywidualnych potrzeb i wykonywanej czynności, uczeń słabowidzący może korzystać z lup, lunet, powiększalników TV, powiększalników komputerowych, lup elektronicznych. Zakres powiększenia lup waha się od kilku do kilkudziesięciu razy. Część z nich może mieć postać lup trzymanych w ręku, lup na podstawce lub przymocowywanych do oprawek okularowych, montowanych w oprawach lamp, w oprawach okularowych. Te ostatnie, to tzw. okulary lupowe. [ ] Dają użytkownikowi większe pole widzenia w porównaniu do innych rodzajów lup i pozostawiają wolne ręce [8]. Ze względu na stopień stabilizowania rozróżniamy następujące typy lup: pomoce trzymane w ręce pomoce zamontowane w oprawkach okularowych pomoce zamontowane na głowie pomoce podwieszane pomoce na podstawkach, nóżkach, statywach [4] Warto powiedzieć w tym miejscu o nietypowym wykorzystaniu lup, które stosowane zazwyczaj do pracy z bliskiej odległości mogą czasami służyć do obserwacji obiektów z dalszych odległości. Są to tzw. lunety ze skróconą ogniskową (extra short focus), które pozwalają na zachowanie zaledwie 30 centymetrowej odległości obserwacji. Zamontowanie tego rodzaju lunety w oprawie okularowej zapewnia swobodę rąk, co przekłada się większą wygodę podczas pracy np. przy komputerze. Zamontowanie nakładki do bliży na lunetę daje jeszcze jedną możliwość obserwacji z bliska. Dobór odpowiedniej pomocy jest procesem długim i trudnym. Bywa, że dobrana pomoc nie spełnia oczekiwań potrzebującego. Odkłada on wówczas pomoc, wykonując niepoprawnie lub niedokładnie powierzone mu zadania. Zdarza się, że całkowicie z nich

13 rezygnuje. Sytuacja taka może być wynikiem nieodpowiedniego doboru pomocy, niesprzyjających warunków zewnętrznych, widzenia zmiennego, braku umiejętności posługiwania się pomocami, nieopanowanymi sprawnościami wzrokowymi. Wdrażanie słabowidzącego do korzystania z dodatkowego oprzyrządowania wymaga czasu, zastosowania odpowiednich strategii radzenia sobie z lupami i lunetami oraz dostępności sprzętu o zróżnicowanej mocy powiększenia. Proponując uczniowi pracę z pomocą optyczną, nauczyciel powinien dysponować wiedzą na temat: czynności, do jakich przeznaczona jest dana pomoc stosowania pomocy razem z okularami korekcyjnymi czy bez nich warunków zewnętrznych i pomocy nieoptycznych sprzyjających optymalnemu wykorzystaniu danej pomocy optyczne sprawności intelektualnej i manualnej umożliwiającej dziecku skuteczne korzystanie z pomocy [1]. Powiększenie 20X wzwyż zapewnią słabowidzącemu lupy i powiększalniki elektroniczne. Mają możliwość: regulacji kontrastu i jasności obrazu regulacji kolorów znaków i tła (oczywiście tylko w monitorach kolorowych) zmiany obrazu na negatywowy (białe znaki na czarnym tle) możliwość wyodrębnienia akapitu, wiersza, wyrazu w tzw. okienku [1]. Urządzenia te są jednak, stacjonarne, wymagają zewnętrznego źródła zasilania, a ze względu na cenę nie zawsze są dostępne dla słabowidzącego. Przygotowując stanowisko pracy, dostosowuje się również inne specjalistyczne oprzyrządowanie tj. komputer, autolektor, skaner. Organizując je należy pamiętać o zapewnieniu dziecku dodatkowej powierzchni do pracy i miejsca do przechowywania swoich materiałów podręczników, zeszytów, segregatorów podstawki do czytania, pomocy optycznych.

14 Podsumowanie Nie bez przyczyny używa się określenia: uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w odniesieniu do ucznia niepełnosprawnego. Wymienione w artykule czynniki świadczą o złożoności problemu oraz potrzebie realizacji dodatkowych zadań związanych z przyjęciem dziecka z dysfunkcją wzroku do szkoły. Czy wszystkie szkoły podejmujące to wyzwanie sprostają stawianym im oczekiwaniom? Pytanie zostawmy pod rozwagę czytelnikowi. Na zakończenie warto zaznaczyć, że niniejszy artykuł nie wyczerpuje w pełni podjętych zagadnień. Ma na celu przybliżyć problem słabowidzącego ucznia oraz wskazać kierunki oddziaływań, służące jego wsparciu w procesie dydaktycznym, rewalidacyjnym i wychowawczym. Każdy z analizowanych czynników mógłby stanowić materiał na odrębną publikację. Z perspektywy rehabilitanta widzenia osób słabowidzących stwierdzam, że szczególny wpływ na właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie ma indywidualne podejście do ucznia. Za równie istotne uważam problemy psychologiczne słabowzroczności, które często nierozwiązane i bagatelizowane, uniemożliwiają dziecku osiąganie sukcesów szkolnych i osobistych. Aspekty te dotyczą dzieci niepełnosprawnych wzrokowo, jak i ich rodzin. Wpływają na podejmowanie decyzji dotyczących przyszłości dziecka i ich kształcenia w wybranej placówce. Wskazane argumenty wymagają od nauczycieli pogłębiania wiedzy, w celu efektywnego kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami. Bibliografia 1. Adamowicz-Hummel A., Posługiwanie się wzrokiem przez dzieci słabo widzące. (w:) Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, Jakubowski S., (red.), Warszawa Adamowicz-Hummel A., Rehabilitacja osób słabowidzących w Polsce Wystąpienie na konferencji lekarzy okulistów i terapeutów widzenia (zaktualizowane), OSW dla Dzieci Słabowidzących, Łódź 2007.

15 3. Adamowicz-Hummel A., Toward a Reduction in the Global Impact of Low Vision, The Oslo Workshop, October 2004 (March 2005). The International Society for Lowvision Research and Rehabilitation, New York, USA 4. Adamowicz-Hummel A., Metody oceny i usprawniania widzenia u dzieci starszych i dorosłych (notatki z zajęć, studia podyplomowe: Rehabilitacja Wzroku Słabowidzących na Akademii Pedagogiki Specjalnej), Warszawa Corn A., Koenig A., Perspectives on Low Vision, w: Foundations of Low Vision: Clinical and Functional Perspectives, New York Corn A., Model funkcjonowania wzrokowego słabo widzących. Materiały Tyflologiczne nr 7, Warszawa Duffy M., Maj W., Ocena i adaptacja miejsca pracy dla osób niewidomych i słabo widzących. Rozdział 3 (w:) Poradnik pracodawcy osób niewidomych i słabo widzących, Warszawa Jakubowski S., Adamowicz-Hummel A., Wykorzystanie urządzeń technicznych w tworzeniu stanowisk pracy dla osób z dysfunkcją wzroku, (w:) Poradnik pracodawcy osób niewidomych i słabo widzących, Warszawa Kowalski K., Mieszkanie dostępne dla osób z dysfunkcjami wzroku, Warszawa Majewski T., Poradnik metodyczny dla nauczycieli pracujących z dziećmi z uszkodzonym wzrokiem w systemie integracyjnym, Warszawa Źródło: Żarówki LED niszczą wzrok! Przerażające wyniki badań, (dostęp ). 12. Żródło: materiały opracowane na zajęciach: Metody oceny i usprawniania widzenia u dzieci starszych i dorosłych, prowadzonych przez dr A. Adamowicz-Hummel, Warszawa 2014.