Prawna problematyka ochrony przyrody cz. III

Transkrypt

1 dr Mariusz Baran Prawna problematyka ochrony przyrody cz. III STUDIA PODYPLOMOWE 21 luty 2015 r. Powszechna ochrona przyrody ochrona przyrody realizowana w prawnych formach ochrony wyszczególnionych w ustawie o ochronie przyrody tzw. ochrona specjalna; nie oznacza to jednak, iż zasoby, twory i składniki przyrody nieobjęte prawnymi formami ochrony pozbawione są wszelkie formy ochrony zgodnie art. 125 u.o.p. niszczenie (zabijanie) wszelkich roślin i grzybów (oraz zwierząt), a także ich siedlisk, nieobjętych formami ochrony specjalnej, może mieć miejsce jedynie w związku z: 1) realizacją zadań uzasadnionych potrzebami ochrony przyrody; 2) prowadzeniem badań naukowych, edukacją; 3) racjonalną gospodarką; 4) amatorskim połowem ryb; 5) zbiorem na własne potrzeby; 6) prowadzeniem akcji ratowniczej; 7) bezpieczeństwem powszechnym, sanitarnymi weterynaryjnym; 8) ochroną życia i zdrowia łudzi oraz 9) zapobieganiem skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniem. 2 1

2 oznacza to, iż w każdym innym przypadku niszczenie roślin lub grzybów oraz, zabijanie zwierząt należy uznać za nieuzasadnione i stanowiące, w myśl art. 131 pkt 13 u.o.p. wykroczenie zagrożone karą grzywny albo aresztu; proklamacja zasady powszechności ochrony przyrody, która współgra z zasadą kompleksowości ochrony; zasada powszechności ochrony przyrody na gruncie ustawy o ochronie przyrody znajduje odzwierciedla w przepisach dotyczących: gospodarowania zasobami i składnikami przyrody; ochrony terenów zieleni i zadrzewień gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody: ustawodawca warunkuje gospodarowanie zasobami dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów przestrzeganiem regulacji ochronnych wskazanych w art. 117 ust. 1 u.o.p., które w ogólnym ujęciu mają zapewniać ich trwałość, optymalną liczebność oraz ochronę różnorodności genetycznej; motywy ochronne akcentowane są również w odniesieniu do gospodarowania zasobami przyrody nieożywionej w art. 121 u.o.p., w którym wskazuje się, że gospodarowanie nimi powinno być prowadzone w sposób zapewniający ochronę innych zasobów, tworów i składników przyrody, oszczędne użytkowanie przestrzeni oraz zachowanie szczególnie cennych tworów i składników przyrody nieożywionej; celem zapewnienia prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody ustawodawca ustanowił w art u.o.p. system nakazów i ograniczeń odnoszących się do prowadzenia określonych działań mogących mieć wpływ na stan zasobów czy składników przyrody; 3 zgodnie z art. 118 u.o.p. prowadzenie robót związanych m.in. z regulacją wód, wznoszeniem wałów przeciwpowodziowych, z melioracją czy innych wymienionych W tym przepisie, na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych, wymaga uzyskania zgody na ich prowadzenie, która ma formę decyzji i regionalnego dyrektora ochrony środowiska; dodatkowo prowadzenie tych robót nie może przebiegać w sposób dowolny, lecz zgodnie z warunkami określonymi w tym akcie; nie jest natomiast dopuszczalne, o czym stanowi art. 119 u.o.p., wznoszenie w pobliżu wskazanych w przepisie wód stojących i płynących obiektów budowlanych uniemożliwiających lub utrudniających dostęp do wody nie tylko ludziom, ale także dziko żyjącym zwierzętom, za wyjątkiem obiektów służących gospodarce wodnej lub rybackiej, turystyce wodnej oraz obiektów związanych z obronnością kraju i bezpieczeństwem powszechnym; zakazane jest również; na mocy art. 120 ust. 1 u.o.p. - wprowadzanie do środowiska przyrodniczego oraz przemieszczanie w nim roślin, zwierząt łub grzybów gatunków obcych; na mocy art. 124 u.o.p. - wypalanie łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, szlaków kolejowych oraz trzcinowisk i szuwarów; na mocy art. 125 u.o.p. - niszczenie lub zabijanie - odpowiednio - roślin, zwierząt lub grzybów, a także ich siedlisk, nieobjętych formami ochrony przyrody w przypadkach innych niż te, które na gruncie tego przepisu wskazane zostały jako uzasadnione; 4 2

3 reglamentacji w formie zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska poddane zostało odpowiednio na mocy art. 119a ust. 1 oraz art. 120 ust. 2 u.o.p.: rozmnażanie zwierząt uzyskanych w wyniku krzyżowania; krzyżowanie zwierząt objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową, zwierząt gatunków obcych i zwierząt łownych ze zwierzętami z innych gatunków oraz z form i odmian hodowlanych; sprowadzanie do kraju, przetrzymywanie, prowadzenie hodowli, rozmnażanie i sprzedaż na terenie kraju roślin, zwierząt i grzybów gatunków obcych, które uwolnione do środowiska przyrodniczego mogłyby zagrozić rodzimym gatunkom siedliskom przyrodniczym zezwolenie w każdym przypadku jest wydawane na wniosek, którego niezbędne elementy określa ustawa o ochronie przyrody; zezwolenie określa: wnioskodawcę, działania (czynności) w jakim miejscu, czasie i celu oraz w stosunku do jakiej liczby zwierząt danego gatunku mogą być podejmowane na podstawie danej decyzji, jak również określenie terminu do złożenia informacji o wykorzystaniu zezwolenia; z kolei reglamentacji w formie zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska poddany został wywóz za granicę meteorytów i kopalnych szczątków roślin i zwierząt (art. 121 ust. 2 u.o.p.) oraz sprowadzanie do kraju, z pewnymi wyjątkami (art. 120 ust. 4 u.o.p.) - roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym 5 Zakres ochrony terenów zieleni i zadrzewień tereny zieleni w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody to tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym (art. 5 pkt 21 u.o.p.); cechą charakterystyczną tak rozumianych terenów zieleni jest więc po pierwsze położenie ich w granicach miast lub zwartej zabudowy wsi (to ostatnie pojęcie jest jednak nieostre) oraz pełnienie przez zieleń określonej, wskazanej funkcji; zadrzewienia natomiast to drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego, pojedyncze "drzewa lub krzewy albo ich skupiska niebędące lasem w rozumieniu art. 3 u.l., wraz z terenem, na którym występują, i pozostałymi składnikami szaty roślinnej tego terenu, "spełniające cele ochronne, produkcyjne lub społecznokulturowe (art. 5 pkt 27 u.o,p.); wyłączenie dotyczące drzew stanowiących las w rozumieniu ustawy o lasach jest faktycznie, co do ochrony takich zadrzewień, odesłaniem do przepisów tej ustawy; i w tej definicji znaczenie ma funkcja pełniona przez grupy drzew i krzewów, natomiast nie jest juz istotne ich położenie (na terenie miasta czy zwartej zabudowy wsi), pod tym względem ochrona jest szersza; w określonych sytuacjach dany teren może mieć cechy i terenu zieleni, i zadrzewienia, nie ma to jednak istotnego znaczenia z punktu widzenia skutków zaliczenia do jednego, czy drugiego typu terenu, bowiem ogólne zasady ochrony są jednakowe 6 3

4 zapewnieniu ochrony terenom zieleni i zadrzewieniom służyć ma wskazywana przez ustawodawcę ogólna zasada - szkodzić w jak najmniejszym stopniu, która musi być respektowana i uwzględniana w trakcie prowadzenia w ich obrębie określonych działań, które mogą negatywnie oddziaływać na stan tych terenów; działaniami tymi, w myśl art. 82 ust. 1 u.o.p., są prace ziemne oraz inne prace związane z wykorzystaniem sprzętu mechanicznego lub urządzeń technicznych, prowadzone w obrębie bryły korzeniowej drzew lub krzewów na terenach zielem lub zadrzewieniach oraz wskazywane w art. 82 ust. 2 u.o.p. stosowanie środków chemicznych na drogach publicznych oraz ulic placach; przestrzeganie wyżej wymienionych wymagań w zakresie ochrony terenów zieleni ma zagwarantować również wskazanie przez ustawodawcę w art. 131 pkt 6-8 u.o.p. ich naruszenie jest wykroczeniem zagrożonym karą aresztu albo grzywny 7 Reglamentacja usuwania drzew i krzewów obowiązek jest powiązany z koniecznością poniesienia opłaty z tytułu usunięcia, zaś usunięcie bez zezwolenia co do zasady skutkować powinno nałożeniem administracyjnej kary pieniężnej; ustawa o ochronie przyrody przewiduje jednak w pewnych przypadkach zwolnienia zarówno z obowiązku uzyskania zezwolenia, jak i z poniesienia opłaty; nadzór związany z tymi zagadnieniami, wraz z wydawaniem odpowiednich decyzji administracyjnych (zgoda na usunięcie, wymiar opłaty, nakładanie kar) sprawują organy gminy, jednak w odniesieniu do nieruchomości będących własnością gminy zadania takie wykonuje starosta; zgodnie z art. 83 ust. 1 u.o.p. usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości może nastąpić po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta; w odniesieniu natomiast do drzew lub krzewów położonych na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków zezwolenie na usunięcie wydaje wojewódzki konserwator zabytków; wydanie zezwolenia może być uzależniona od przesadzenia drzew lub krzewów w miejsce wskazane przez wydającego zezwolenie albo zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami, w liczbie nie mniejszej niż liczna usuwanych drzew lub krzewów; wydanie zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów na obszarach objętych ochroną krajobrazową w granicach parku narodowego albo rezerwatu przyrody wymaga uzyskania zgody odpowiednio dyrektora parku narodowego albo regionalnego dyrektora ochrony środowiska; wydanie odpowiedniej decyzji może nastąpić na wniosek posiadacza nieruchomości, jeżeli zaś posiadacz nieruchomości nie jest jej właścicielem, powinien do wniosku dołączyć zgodę właściciela; obowiązek uzyskania zezwolenia na usunięcie nie dotyczy drzew i krzewów wskazanych w zamkniętym wyliczeniu dokonanym w art. 83 ust. 6 u.o.p 8 4

5 wyliczenie wskazuje drzewa i krzewy, wobec których ze względu na ich rodzaj, wiek, a także ze względu na ich usytuowanie uniemożliwiające lub utrudniające prowadzenie określonych działań lub funkcjonowanie określonych jednostek nie jest wymagane uzyskanie zezwolenia na ich usunięcie; wyliczenie to obejmuje obecnie następujące drzewa lub krzewy: w lasach; owocowe, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru aby zabytków oraz w granicach parku narodowego lub rezerwatu przyrody - na obszarach nieobjętych ochroną krajobrazową; na plantacjach drzew i krzewów; których wiek nie przekracza 10 lat; usuwane w związku z funkcjonowaniem ogrodów botanicznych lub zoologicznych; usuwane na podstawie decyzji właściwego organu z obszarów położonych między linią brzegu a walem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, z walów przeciwpowodziowych i terenów w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału; które utrudniają widoczność sygnalizatorów i pociągów, a także utrudniają eksploatację urządzeń kolejowych albo powodują tworzenie na torowiskach zasp śnieżnych, usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu; stanowiące przeszkody lotnicze, usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu; usuwane na podstawie decyzji właściwego organu ze względu na potrzeby związane z utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych szczegółowych. za usunięcie drzew lub krzewów posiadacz nieruchomości ponosi opłaty naliczane pobierane przez organ właściwy do wydania zezwolenia (art. 84 ust. 1 u.o.p.); wysokość należnych opłat i termin ich usunięcia ustalane są w zezwoleniu 9 z tytułu natomiast naruszenia niektórych obowiązków dotyczących ochrony terenów zielonych i zadrzewień ustawa o ochronie przyrody przewiduje odpowiedzialność administracyjną w postaci wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej; co do zasady kara pieniężna ustalana jest w wysokości trzykrotnej opłaty za usunięcie drzew lub krzewów ustawodawca w art. 82 u. o.p. zawarł dwie normy prawne: pierwsza, zawiera rozwiązania określające warunki wykonywania prac prowadzonych w obrębie bryły korzeniowej; drugą reguluje warunki stosowania środków chemicznych na drogach publicznych, ulicach, placach; jeżeli chodzi o działania mogące mieć wpływ na drzewa lub krzewy, w zasadzie w zakresie przedmiotowym tego przepisu mieszczą się wszelkie zachowania oddziałujące na ten konkretny element środowiska z punktu widzenia praktyki bardzo duże znaczenie mają postanowienia art. 82 ust. 1a u.o.p. - zniszczenie drzew lub krzewów na skutek niewłaściwego wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych stanowi natomiast delikt administracyjny określony w art. 88 ust. 1 pkt 3 u.o.p. (w dotychczasowych rozwiązaniach prawnych nigdzie nie było unormowane, co należy rozumieć przez właściwą pielęgnację) zgodnie z art. 82 ust. 1a pkt 1 u.o.p. w zakresie tym będzie się mieściło "usuwanie gałęzi obumarłych, nadłamanych lub wchodzących w kolizje z obiektami budowlanymi lub urządzeniami technicznymi - oprócz klasycznych prac pielęgnacyjnych polegających na usunięciu gałęzi obumarłych lub nadłamanych będą się mieścić w nim również prace, które trudno zakwalifikować do grupy zabiegów pielęgnacyjnych mających poprawić stan konkretnego drzewa, gdyż ich celem jest raczej usunięcie zagrożenia powodowanego przez drzewa (niestety zakres ich został ograniczony tylko i wyłącznie do pewnej grupy zagrożeń). 10 5

6 ustawodawca nie przewiduje możliwości przeprowadzania zabiegów pielęgnacyjnych w obrębie pnia drzewa, a rozwiązania wynikające z art. 82 ust. 1a u.o.p. odnoszą się tylko do korony drzewa wśród przesłanek wymienionych w art. 82 ust. 1a pkt 1 u.o.p. uzasadniających poddanie drzew zabiegom korygującym nie znalazły się względy bezpieczeństwa lub zdrowia ludzi przebywających w obiektach budowlanych lub funkcjonowaniu urządzeń, o których mowa w art k.c. (o czym jest np. mowa w art. 86 ust. 1 pkt 4 u.o.p.) - oznacza to, że jeżeli drzewa będą stwarzały zagrożenie dla obiektów budowlanych lub urządzeń technicznych, to będą mogły być poddane korekcji; w aktualnym stanie prawnym bardzo poważnego znaczenia nabiera wykonywanie w odpowiednim momencie zabiegów pielęgnacyjnych drzew, o których mowa w art. 82 ust. 1a pkt 2 i 3 u.o.p.; w pierwszym z tych przepisów zezwolono bowiem na kształtowanie korony drzew w wieku do 10 lat, w drugim natomiast uznano za dopuszczalne wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych w koronie drzewa zmierzających do utrzymania formowanego kształtu korony drzewa zakres dozwolonych prac pielęgnacyjnych, że rozwiązania wynikające z art. 82 ust. 1a u.o.p. odnoszą się wyłącznie do drzew; nie mogą być one rozciągane na pielęgnację krzewów; w odniesieniu do nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków wykonanie wszystkich zabiegów pielęgnacyjnych drzew i krzewów jako mogących wpływać na zmianę substancji lub wygląd zabytku (nawet tych wymienionych w art. 82 ust. 1a u.o.p.) może nastąpić dopiero po uzyskaniu pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zbytków przyrody (art. 36 ust. 1 pkt 11 u.o.z.o.z.) dopiero, jeżeli w konsekwencji zabiegów pielęgnacyjnych (lub z przekroczeniem ich dozwolonego w myśl ustawy zakresu) drzewo zostanie zniszczone, czyn będzie deliktem administracyjnym (art. 88 ust. 1 u.o.p.) tak W. Radecki 11 Zakres przedmiotowy obowiązku uzyskania zezwolenia zgodnie z postanowieniami art. 83 ust. 1 u.o.p. jednym z podstawowych instrumentów służących ochronie drzew i krzewów rosnących na terenach miast i wsi (poza wyjątkami wynikającymi z ust. 6 tego przepisu) jest obowiązek uzyskania zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów, którego brak skutkuje wymierzeniem kar pieniężnych na podstawie art. 88 ust. 1 pkt 2 u.o.p. za usunięcie drzew bez wymaganego zezwolenia; z punktu widzenia obowiązujących przepisów charakteru tego nie tracą jednak obiekty przyrodnicze, które na skutek zjawisk naturalnych (np. wichura) lub celowej działalności człowieka utraciły pień lub koronę; istotne jest bowiem tylko to, czy konkretny obiekt posiadał kiedykolwiek niezbędne składniki drzewa, a nie czy ma je w chwili usuwania; ocena w tym zakresie powinna być bowiem dokonywana przez organ administracji z punktu widzenia przyrodniczego o drzewach lub krzewach możemy mówić do momentu, gdy zachowują one swoją żywotność; dla prawa nie jest to jednak takie oczywiste, gdyż polski ustawodawca w art. 86 ust. 1 pkt 9 u.o.p. zwolnił usunięcie drzew obumarłych lub które nie rokują szans na przeżycie z obowiązku ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska, ale nie z obowiązku uzyskania zezwolenia (por. wyrok NSA z dnia 22 stycznia 2008 r., II OSK 1896/06) 12 6

7 w art. 83 ust. 4 u.o.p. wskazano, jakie elementy powinien zawierać wniosek o wydanie zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów; elementy składowe wniosku: a) imię, nazwisko i adres albo nazwa i siedziba posiadacza i właściciela nieruchomości albo właściciela urządzeń przesyłowych będących częścią składową przedsiębiorstwa, b) tytuł prawny władania nieruchomością, z wyjątkiem właściciela urządzeń przesyłowych będących częścią składową przedsiębiorstwa, c) nazwa gatunku drzewa, d) obwód pnia drzewa mierzony na wysokości 130 cm, e) przeznaczenie terenu, na którym rośnie drzewo, f) przyczyna i termin usunięcia drzewa, g) wielkość powierzchni, z której zostaną usunięte krzewy, h) rysunek lub mapa określająca usytuowanie drzewa lub krzewu w stosunku do granic nieruchomości i obiektów budowlanych istniejących lub budowanych na tej nieruchomości zgodnie postanowieniami art. 83 ust. 2c u.o.p. obowiązkiem przeprowadzenia oględzin objęte jest usunięcie drzew rosnących tylko w zadrzewieniach (art. 5 pkt 27 u.o.p. należy przez nie rozumieć "drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego, pojedyncze drzewa lub krzewy albo ich skupiska niebędące lasem w rozumieniu art. 3 ustawy o lasach (...) wraz z terenem, na którym występują, i pozostałymi składnikami szaty roślinnej tego terenu, spełniające cele ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe ) ustalając zakres przedmiotowy obowiązku współdziałania z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska, należy zauważyć, że w każdym przypadku wydawania zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów organ prowadzący postępowanie będzie musiał w pierwszej kolejności wyjaśnić, czy nie znajdują się one w pasie drogowym, gdyż tylko wówczas obowiązek ten będzie występował. (art. 4 pkt 1 u.d.p. należy przez nie rozumieć "wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą". 13 Właściwość organów administracji do wydania zezwolenia ustawodawca w art. 83 ust. 1 u.o.p. określił generalnie, że w tej kategorii spraw organem właściwym do wydania zezwolenia jest wójt, burmistrz albo prezydent miasta; natomiast w art. 83 ust. 2 u.o.p. wprowadzono wyjątek od tej reguły, przyznający uprawnienia do wydania zezwolenia na usuwanie drzew i krzewów wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków, w przypadku gdy przedmiotem postępowania są drzewa lub krzewy rosnące na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków; w związku z tym podstawowym ustaleniem, którego powinien dokonać zarówno podmiot zainteresowany usunięciem drzew i krzewów, jak i organ administracji, do którego wpłynie wniosek o wydanie zezwolenia, jest ustalenie, czy konkretna nieruchomość nie jest wpisana do rejestru zabytków prowadzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na podstawie art. 8 u.o.z.o.z. "sam fakt wpisania nieruchomości do rejestru zabytków, a nie uznanie składnika przyrody, to jest drzewa lub krzewu za zabytek, przesądza o właściwości rzeczowej Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do wydania zezwolenia na usunięcie drzew i krzewów" (postanowienie NSA z dnia 5 stycznia 2007 r., II OW 52/06, LEX nr ). kolejnym zagadnieniem wiążącym się z organami właściwymi do wydania zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów rosnących na obszarach objętych ochroną krajobrazową w granicach parku narodowego albo rezerwatu przyrody jest uzyskanie na podstawie art. 83 ust. 5 u.o.p. zgody odpowiednio dyrektora parku narodowego albo regionalnego dyrektora ochrony środowiska 14 7

8 Zezwolenia na usunięcie drzew i krzewów "1. Orzeczenie w przedmiocie usunięcia drzew ma charakter uznaniowy. Organ orzekający musi kierować się w pierwszym rzędzie zasadami ogólnymi wskazanymi w k.p.a. a więc dążyć do załatwienia sprawy uwzględniając interes publiczny oraz słuszny interes strony (art. 7). Określając ramy interesu publicznego trzeba mieć na względzie, iż w świetle regulacji normatywnych rośliny nie objęte formami ochrony przyrody mogą być niszczone m.in. jedynie w związku z racjonalną gospodarką (art. 125 pkt 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). We wskazanym przepisie prawodawca posłużył się określeniem "niszczenie". W kontekście wymienionych w przepisie enumeratywnie przypadków, gdy dopuszcza się niszczenie roślin, trzeba stwierdzić, iż pojęcie to występuje w znaczeniu; odnoszącym się do wszystkich przypadków unicestwienia, czy przetwarzania zasobów przyrodniczych, także w związku z ich prawidłową eksploatacją, w tym usuwaniem drzew. 2. Brak jest podstaw do twierdzenia, iż istnieje generalny prymat swobodnego dostępu światła do nowo realizowanych budynków nad względami ochrony zasobów przyrody, w tym drzew. 3. Względy estetyczne nie zostały zaliczone do przesłanek ingerencji w zasoby przyrodnicze wskazanych w art. 125 ustawy o ochronie przyrody. Nie uzasadniają one także wykorzystywania czy przekształcania elementów przyrodniczych w procesie budowlanym (art. 75 ust. 2 ustawy - Prawo ochrony środowiska z dnia 21 kwietnia 2001 r." (wyrok WSA w Warszawie z dnia 14 marca 2006 r., IV SA/Wa 2237/05, LEX nr ). 15 "Decyzja w przedmiocie zezwolenia na usunięcie drzew zależy od uznania organu, którego obowiązkiem jest dbałość o przyrodę, ochrona składników przyrody, w tym zieleni w miastach i wsiach. W ramach wykonywania tego obowiązku organ miał prawo uznać, iż sporne drzewa nie kwalifikują się do wycięcia. Zaś wskazując na kwestię właściwej pielęgnacji drzew, której - mając na względzie wielkość drzew - można dokonać tylko przy pomocy odpowiednich służb, zrealizował kolejny cel ochrony przyrody w zakresie kształtowania właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informację. W żadnej zaś mierze o wydaniu zezwolenia na usunięcie klonów pospolitych nie mogła zadecydować argumentacja strony co do braku zgody ubezpieczyciela na ubezpieczenie budynku będącego w posiadaniu strony, który rzekomo twierdził, iż drzewa te grożą przewróceniem się, zwłaszcza w sytuacji gdy przeprowadzone oględziny dowiodły, iż drzewa są obiektami żywymi, okazałymi, nie mają wyniesionego systemu korzeniowego, posiadają zdrowe pnie i korony, poza kilkoma suchymi gałęziami powstałymi na skutek zaniedbań w ich pielęgnacji" (wyrok WSA w Warszawie z dnia 16 lutego 2007 r., IV SA/Wa 2017/06, LEX nr ). z punktu widzenia praktyki najwięcej wątpliwości może rodzić określenie sytuacji upoważniających organ administracji do nałożenia obowiązku przesadzenia drzew lub krzewów - podstawowym warunkiem uzasadniającym nałożenie tego obowiązku jest jego wykonalność, gdyż nie można nakładać obowiązków, które nie mogą być wykonane analogicznie przedstawia się sytuacja w przypadku uzależnienia zgody na usunięcie drzew lub krzewów od zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami - ilość drzew lub krzewów posadzonych nie może być mniejsza od usuwanych; w przypadku bowiem, gdy usunięcie drzew lub krzewów podlega obowiązkowi opłatowemu (a taka jest reguła), to uszczerbek w środowisku jest obiektywnie potwierdzony; gdy zaś usunięciu mają podlegać drzewa lub krzewy, w warunkach określonych w art. 86 ust. 1 u.o.p., gdy nie pobiera się opłat za ich usunięcie, to nałożenie obowiązku dokonania nowych nasadzeń jest bardziej uzasadnione, gdyż jest to wówczas jedyna forma wyrównania uszczerbku w środowisku, poza tym okoliczność ta może mieć wpływ również na wielkość nowych nasadzeń 16 8

9 szczególny charakter prawny uzależnienia wydania zezwolenia od przesadzenia drzew lub krzewów albo zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami; w przypadku niewykonania warunku lub zalecenia zastosowanie powinny znajdować postanowienia art. 162 k.p.a. regulującego wygaśnięcie decyzji administracyjnej oraz wynikające z tego tytułu następstwa prawne art. 83 ust. 1 u.o.p. zwalnia z obowiązku dołączenia do wniosku o wydanie zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów zgody właściciela w przypadku, gdy wnioskodawcą jest właściciel urządzeń, o których mowa w art k.c. - jeżeli drzewa lub krzewy zagrażają funkcjonowaniu tych urządzeń w wielu przypadkach w sprawach związanych z usuwaniem drzew lub krzewów stwarzających zagrożenie będą prowadzone dwa postępowania administracyjne, kończące się wydaniem dwóch różnych decyzji administracyjnych: pierwsza z nich będzie zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów, drugą będzie orzeczenie ustalające odszkodowanie za usuwane drzewa lub krzewy oraz ich usunięcie (art. 83 ust. 9 u.o.p.) Zwolnienia przedmiotowe z obowiązku uzyskania zezwolenia w art. 83 ust. 6 u.o.p. wskazano kategorie drzew lub krzewów drzew z obowiązku uzyskania zezwolenia usunięcia określonych konsekwencją braku konieczności uzyskania zezwolenia na usunięcie tych rodzajów drzew lub krzewów jest również nieponoszenie opłat za ich usuwanie; jak w przypadku wszystkich wyjątków od ogólnej reguły, tak i w stosunku do nich będzie znajdowała zastosowanie zasadaexceptiones non sunt extendae 17 wbrew gramatycznej wykładni postanowień art. 83 ust. 6 u.o.p. katalog zwolnień z obowiązku uzyskania zezwolenia ma charakter otwarty, a wyjątki zwalniające z obowiązku uzyskania zezwolenia mogą wynikać również z innych przepisów prawa niż art. 83 ust. 6 u.o.p. bezpośrednio wyartykułowane w ustawie to: drzewa i krzewy w lasach uzyskanie zezwolenia na wyłączenie gruntu z produkcji leśnej mieści w swoim zakresie również zgodę na usunięcie drzew drzewa i krzewy owocowe z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków oraz w granicach parku narodowego nieobjętych ochroną krajobrazową. w przypadkach wątpliwych, gdy w sposób oczywisty nie wiadomo, czy w konkretnym przypadku drzewo ma charakter owocowy czy ozdobny, decydować powinien cel, w którym konkretne drzewo posadzono, lub miejsce, gdzie rośnie - drzewa i krzewy na plantacjach drzew i krzewów przez plantację rozumie się celowe prowadzenie upraw określonych roślin w celach gospodarczych "Plantacja, w przeciwieństwie do lasu, który pełni funkcje produkcyjne, ochronne i społeczne i odznacza się trwałością, ma charakter jednofunkcyjny, nastawiony na jak największą produkcję i krótkotrwałe użytkowanie" (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 21 maja 2008 r., II SA/Gd 130/08, LEX nr ) - drzewa i krzewy, których wiek nie przekracza 10 lat - drzewa i krzewy usuwane w związku z funkcjonowaniem ogrodów botanicznych lub zoologicznych - drzewa i krzewy usuwane na podstawie decyzji właściwego organu z wałów przeciwpowodziowych i terenów w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału - drzewa i krzewy utrudniające widoczność sygnalizatorów i pociągów, a także utrudniające eksploatację urządzeń kolejowych albo powodujące tworzenie na torowiskach zasp śnieżnych usuwane na podstawie decyzji właściwego organu - drzewa i krzewy usuwane na podstawie decyzji właściwego organu ze względu na potrzeby związane z utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych szczegółowych 18 9

10 zgodnie z art. 84 ust. 3 u.o.p. opłatę za usunięcie drzew ustala się w zezwoleniu na usunięcie drzew lub krzewów w obecnym stanie prawnym upływ terminu usunięcia drzew i krzewów w przypadku niewykonania uprawnień wynikających z zezwolenia powinien stanowić podstawę stwierdzenia wygaśnięcia zezwolenia na podstawie art pkt 1 k.p.a., gdyż zezwolenie stało się bezprzedmiotowe (z tego powodu, że nie może być wykonane), a jego wygaśnięcie leży w interesie społecznym odroczenie opłaty za usunięcie drzew lub krzewów przewidziane w art. 84 ust. 4 u.o.p. będzie występowało w tych przypadkach, gdy organ administracji w zezwoleniu na usunięcie drzew lub krzewów nałożył na posiadacza nieruchomości obowiązek przesadzenia drzew lub krzewów we wskazane przez siebie miejsce lub zastąpienie ich innymi; w takiej sytuacji organ administracji ma obowiązek odroczenia terminu płatności opłaty na wskazany w tym przepisie okres; termin ten nie może ulegać modyfikacji i ustalony został przez ustawodawcę w sposób sztywny, a organy administracji nie mogą w tym zakresie wprowadzać żadnych modyfikacji polegających np. na jego skróceniu konsekwencją odroczenia terminu płatności opłat za usunięcie drzew lub krzewów jest konieczność powrotu do sprawy po upływie terminu odroczenia lub w przypadku stwierdzenia przed upływem tego terminu, że przesadzone lub posadzone drzewa lub krzewy nie zachowały żywotności (art. 84 ust. 5a u.o.p.); zgodnie z art. 84 ust. 5 u.o.p. organ administracji właściwy do wydania zezwolenia powinien umorzyć opłaty za usunięcie drzew lub krzewów, jeżeli te podlegające przesadzeniu lub nowo nasadzone zachowały swoją żywotność. postępowanie w sprawie umorzenia opłaty będzie postępowaniem w nowej sprawie administracyjnej z punktu widzenia procesowego; rozstrzygnięcie w sprawie obowiązku zapłaty opłat za usunięcie drzew lub krzewów, których termin płatności został odroczony następuje w drodze decyzji administracyjnej, zarówno wtedy, gdy występują podstawy do ich umorzenia, jak i wówczas, gdy brakuje do tego przesłanek 19 Decyzja o wymagalności opłaty w przypadku odroczenia jej płatności? raz przyjmuje się, że: "Konsekwencją prawną odroczenia terminu płatności opłat za usunięcie drzew lub krzewów jest, poza sytuacją określoną w art. 84 ust. 5a u.o.p., konieczność powrotu do sprawy po upływie terminu odroczenia. Niewątpliwie musi być przeprowadzone w sensie procesowym (a nie materialnym) odrębne postępowanie w przedmiocie odroczonej opłaty za wycięcie drzew, które - w zależności od poczynionych ustaleń - kończy decyzja o umorzeniu lub pobraniu tejże opłaty. Pierwsze z rozstrzygnięć winno być wydane w sytuacji wykonania przez stronę nałożonego decyzją warunkową obowiązku, gdy jednocześnie dojdzie do stwierdzenia, że przesadzone albo posadzone drzewa lub krzewy zachowały żywotność, uwzględnienie niezachowanie przez nie żywotności nastąpiło z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości. W innym przypadku niezachowanie żywotności skutkuje orzeczeniem o pobraniu opłaty (art. 84 ust. 5 i 5a u.o.p.)" (wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 6 stycznia 2010 r., II SA/Bd 990/09, LEX nr ) innym razem przyjmuje się, że: "Jeżeli w sprawie zostanie spełniona jedna z przesłanek wynikających z art. 84 ust. 5 u.o.p. organ wszczęte postępowanie kończy decyzją umarzającą należność z tytułu ustalonej opłaty za usunięcie drzew lub krzewów. W sytuacji, gdy nie zostanie spełniona żadna z przesłanek wynikających z powyższego przepisu, organ realizuje postanowienia wynikające z art. 84 ust. 5a u.o.p., tj. jeżeli przesadzone albo posadzone inne drzewa lub krzewy nie zachowały żywotności w okresie do 3 lat od dnia przesadzenia lub posadzenia, posiadacz nieruchomości jest obowiązany niezwłocznie do uiszczenia opłaty za usunięcia drzew" (wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 9 grudnia 2009 r., II SA/Bd 970/09, LEX nr )

11 Ustalenie momentu, w jakim ma być przeprowadzona weryfikacja prawidłowości wykonania decyzji? czym innym jest bowiem wydanie zezwolenia, o którym mowa w art. 84 ust. 4 u.o.p., a czym innym termin badania przesłanek pozwalających na umorzenie opłat, o którym mowa w art. 84 ust. 5 u.o.p. - nasadzenia zastępcze będą bowiem dokonywane w innym terminie niż data wydania zezwolenia można wyobrazić sobie dwa schematy znajdujące zastosowanie w sytuacji, gdy termin odroczenia nie jest tożsamy z terminem badania przyjęcia się nowych nasadzeń: organ administracji po upływie terminu odroczenia płatności powinien powstrzymać się z windykacją opłat do czasu potwierdzenia przyjęcia się (lub nie) nowych drzew lub krzewów pojęcie przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości ma znacznie szerszy zakres przedmiotowy niż siła wyższa problemem wysokość umorzenia w przypadku częściowego przyjęcia się nowych nasadzeń mówiąc o skuteczności dokonania nasadzeń zamiennych, należy zauważyć, że obowiązujące rozwiązania art. 84 u.o.p. nie przewidują możliwości dokonywania nasadzeń uzupełniających w okresie odroczenia płatności za usunięcie drzew i krzewów w art. 84 ust. 6 u.o.p. ustawodawca wprowadził szczególną instytucję pomniejszenia opłat za usunięcie drzew lub krzewów usuwanych w związku z budową dróg publicznych o koszty poniesione na tworzenie zadrzewień w miejsce usuniętych drzew lub krzewów, w granicach pasa drogowego. 21 Opłaty zgodnie z art. 85 ust. 1 u.o.p. ich wysokość uzależniona została od obwodu pnia na wysokości 130 cm oraz rodzaju i gatunku drzewa (rozwiązanie mieszane): z jednej strony w art. 85 ust. 2 u.o.p. ustalono stawki opłat w określonych przedziałach obwodów drzewa; z drugiej natomiast w art. 85 ust. 4 na ministra właściwego do spraw ochrony środowiska nałożono obowiązek określenia w drodze rozporządzenia stawek dla poszczególnych gatunków i rodzajów drzew oraz współczynników różnicujących stawki w zależności od obwodu pnia przy uwzględnieniu kosztów produkcji poszczególnych rodzajów gatunków drzew oraz wielkości przyrostu obwodu pnia drzewa "Zapis art. 85 ust. 3 u.o.p., iż w przypadku jeżeli drzewo rozwidla się na wysokości poniżej 130 cm, każdy pień traktuje się jako odrębne drzewo, dotyczy zarówno sposobu ustalenia opłaty jak i obowiązku uzyskania zezwolenia na wycięcie drzewa. Instytucja kary pieniężnej za wycięcie drzewa bez zezwolenia, pozostaje w bezpośrednim związku z obowiązkiem uzyskania tego zezwolenia. Istnienie obowiązku uzyskania zezwolenia na wycięcie drzewa, przesądza o wymierzeniu kary za samowolne wycięcie drzewa" (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 20 maja 2010 r., II SA/Gd 154/10, LEX nr ). Wyrok NSA z dnia 5 marca 2013 r. II OSK 2076/11, LEX nr Nie może być naliczona i wymierzona administracyjna kar pieniężna za drzewa i krzewy objęte uprzednim zezwoleniem skierowanym do poprzedniego właściciela, które zostały przez niego usunięte lub nie zachowały swojej żywotności, jak i których wiek nie przekracza obecnie 10 lat. Wyrok NSA z dnia 15 stycznia 2013 r.ii OSK 1676/11, LEX nr Karze podlega usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia, a nie ich części

12 Nie pobiera się opłat za usunięcie drzew: 1) na których usunięcie nie jest wymagane zezwolenie; 2) na których usunięcie osoba fizyczna uzyskała zezwolenie na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej; 3) jeżeli usunięcie jest związane z odnową i pielęgnacją drzew rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków; 4) które zagrażają bezpieczeństwu ludzi lub mienia w istniejących obiektach budowlanych lub funkcjonowaniu urządzeń, o których mowa w art Kodeksu cywilnego; 5) które zagrażają bezpieczeństwu ruchu drogowego oraz kolejowego albo bezpieczeństwu żeglugi; 6) w związku z przebudową dróg publicznych i linii kolejowych; 7) które posadzono lub wyrosły na nieruchomości po zakwalifikowaniu jej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele budowlane; 8) z terenów zieleni komunalnej, z parków gminnych, z ogrodów działkowych i z zadrzewień, w związku z zabiegami pielęgnacyjnymi drzew i krzewów; 9) które obumarły lub nie rokują szansy na przeżycie, z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości; 10) topoli o obwodzie pnia powyżej 100 cm, mierzonego na wysokości 130 cm, nienależących do gatunków rodzimych, jeżeli zostaną zastąpione w najbliższym sezonie wegetacyjnym drzewami innych gatunków; 11) jeżeli usunięcie wynika z potrzeb ochrony roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową lub ochrony siedlisk przyrodniczych; 12) z grobli stawów rybnych; 13) jeżeli usunięcie było związane z regulacją i utrzymaniem koryt cieków naturalnych, wykonywaniem i utrzymaniem urządzeń wodnych służących kształtowaniu zasobów wodnych oraz ochronie przeciwpowodziowej w zakresie niezbędnym do wykonania i utrzymania tych urządzeń. 23 wyrok WSA w Krakowie z dnia 17 grudnia 2013 r., II SA/Kr 1329/13 Nie ma znaczenia czy przeznaczenie terenu na cele budowlane zostało zapisane w przeznaczeniu podstawowym, czy uzupełniającym, gdyż dopuszczenie jakiejkolwiek zabudowy, powoduje zakwalifikowanie nieruchomości na cele budowlane. wyrok NSA z dnia 15 listopada 2011 r., II OSK 1050/11, LEX nr Art. 86 ust. 1 pkt 7 u.o.p. należy rozumieć w ten sposób, że istotne jest to, jakie było przeznaczenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego nieruchomości, na której znajdują się drzewa lub krzewy w dacie ich posadzenia lub zasiania. Wobec tego bez znaczenia jest późniejsza utrata mocy przez miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wyrok NSA z dnia 1 grudnia 2009 r., II OSK 1860/08, LEX nr Przepis art. 86 ust. 1 pkt 7 u.o.p. nie używa terminu "obiekt budowlany", lecz szerokiego pojęcia "cel budowlany". Celem budowlanym będzie więc to wszystko, co wiąże się z budowaniem w powszechnie uznanym znaczeniu tego wyrazu. Przygotowanie wyrobiska kopalni odkrywkowej do eksploatacji wymaga podjęcia szeregu czynności uznawanych za roboty budowlane, jak przygotowanie dróg, usunięcie wierzchniej warstwy gruntu, instalacji urządzeń takich jak taśmociągi itp. 2. Wycinka drzew wyrosłych już po przeznaczeniu terenu w planie zagospodarowania przestrzennego na cele eksploatacji kopalni odkrywkowej nie uzasadnia nałożenia na posiadacza tego terenu opłat przewidzianych w art. 84 i 85 u.o.p. Przeznaczenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gruntu na teren eksploatacji kopalni odkrywkowej jest bowiem przeznaczeniem tego gruntu na cele budowlane i zgodnie z art. 86 ust. 1 pkt 7 u.o.p. powoduje zwolnienie od opłat za usunięcie drzew, które zostały posadzone lub wyrosły po takim przeznaczeniu gruntu 24 12

13 uiszczenie opłaty następuje w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja ustalająca wysokość opłaty stała się ostateczna; w art. 87 ust. 6 u.o.p. wprowadzono instrumenty prawne pozwalające organowi administracji wydającemu decyzję na rozłożenie należności na raty lub odroczenie terminu płatności; aby jednak instytucje te mogły być zastosowane w praktyce, powinny być spełnione następujące warunki formalne: a) wniosek powinien być złożony w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna, b) podane zostały informacje opisujące sytuację materialną wnioskodawcy, c) określono, czy wnosi się o odroczenie terminu płatności, czy rozłożenie jej na raty w art. 87 ust. 8 u.o.p. określono, że jeżeli zaległość w płatności przekracza równowartość trzech kolejnych rat, uiszczenie opłaty staje się wymagalne w całości. 25 Administracyjne kary pieniężne decyzje w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej za usunięcie drzew bez zezwolenia mają charakter decyzji związanych, co oznacza, że uznanie organu ograniczone jest jedynie do etapu ustalenia wniosków z określonego stanu faktycznego sprawy;w przypadku wystąpienia przesłanek do wymierzenia kary, wydanie przez organ decyzji staje się obligatoryjne" (wyrok NSA z dnia 13 stycznia 2012 r., II OSK 2052/10, LEX nr ); oznacza to, że stwierdziwszy wystąpienie okoliczności faktycznych uzasadniających wymierzenia kary, organ administracji nie ma żadnej możliwości odstąpienia od tego. Nie ma również możliwości miarkowania wymierzanej kary; w przypadku odpowiedzialności z art. 88 ust. 1 pkt 1 u.o.p. ponosić ją będą wszystkie podmioty korzystające z wymienionych środków bez względu na to, w jakim miejscu drzewa lub krzewy rosną oraz bez względu na ich gatunek; będzie ponosił każdy za zniszczenie wszystkich kategorii drzew, bez względu na to, czy na ich usunięcie wymagane było zezwolenie, czy też nie

14 z tytułu naruszenia niektórych obowiązków związanych z ochroną terenów zielonych i zadrzewień ustawa o ochronie przyrody przewiduje odpowiedzialność administracyjną w postaci wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej; zgodnie z art. 88 ust. 1 u.o.p. wójt (burmistrz, prezydent miasta) wymierza administracyjną karę pieniężną za: zniszczenie terenów zieleni albo drzew lub krzewów spowodowane niewłaściwym wykonywaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprzętu mechanicznego albo urządzeń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla roślinności; usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia; zniszczenie drzew, krzewów lub terenów zieleni spowodowane niewłaściwym wykonaniem zabiegów pielęgnacyjnych. wysokość kary ustalana jest w wysokości trzykrotnej opłaty za usunięcie drzew lub krzewów ustalonej na podstawie stawek wynikających z rozporządzenia (dla drzew) lub ustawy (dla krzewów), natomiast stawki kar za zniszczenie jednego metra kwadratowego terenu zieleni wynoszą dla trawników - 46 zł, dla kwietników zł (art. 89 ust. 5 u.o.p.); wskazane stawki kar podlegają z dniem 1 stycznia każdego roku waloryzacji o prognozowany średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, przyjęty w ustawie budżetowej; 27 nie zawsze w praktyce da się ustalić podstawę dla wyliczenia wysokości kar; w takich sytuacjach należy stosować pewne zasady wskazane w ustawie; i tak, jeżeli ustalenie obwodu zniszczonego lub usuniętego bez zezwolenia drzewa jest niemożliwe z powodu braku kłody, obwód do wyliczenia administracyjnej kary pieniężnej ustala się przyjmując najmniejszy promień pnia i pomniejszając wyliczony obwód o 10%; natomiast jeżeli ustalenie obwodu lub gatunku zniszczonego lub usuniętego bez zezwolenia drzewa jest niemożliwe z powodu wykarczowania pnia i braku kłody bądź też ustalenie wielkości powierzchni zniszczonych lub usuniętych bez zezwolenia krzewów nie jest możliwe z powodu usunięcia gałęzi i korzeni, dane do wyliczenia administracyjnej kary pieniężnej ustala się na podstawie informacji zebranych w toku postępowania administracyjnego, powiększając ją o 50%; kary ustalone, a nieuiszczone w wyznaczonym terminie podlegają wraz z odsetkami za zwłokę przymusowemu ściągnięciu w trybie określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji; kary nie uiszcza się po upływie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin jej wniesienia; kary przedstawione w poprzednich punktach ze względu na sposób ich naliczania można byłoby nazwać taryfowymi ; nałożenie ich jest obowiązkowe, wysokość zaś jest wyliczana na podstawie stopnia przekroczenia przepisów według odpowiednich wskaźników bądź tabel zawartych w ustawach lub aktach wykonawczych; 28 14

15 Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 16 lipca 2014 r., II SA/Gl 168/14, LEX nr Kara pieniężna, o której mowa w art. 81 ust. 1 pkt 1 u.o.p. jest nakładana na faktycznego sprawcę zniszczenia terenów zieleni albo drzew lub krzewów spowodowanego niewłaściwym wykonywaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprzętu mechanicznego albo urządzeń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla roślinności. Bez znaczenia w tym przypadku jest to, czy sprawca jest posiadaczem nieruchomości. Wyrok WSA w Krakowie z dnia 6 września 2013 r.,ii SA/Kr 627/13, LEX nr Przepis art. 89 ust. 2 u.o.p. daje organom możliwość wyliczenia kary pieniężnej na podstawie wszelkich informacji, jeżeli ustalenie obwodu lub gatunku usuniętego drzewa jest niemożliwe z powodu wykarczowania pnia i braku kłód. Konstrukcja powyższego przepisu jest konsekwencją przewidywania przez ustawodawcę sytuacji, w której pozostałości po nielegalnie wyciętym drzewie zostaną z terenu nieruchomości usunięte. Gdyby zasady tej do u.o.p. nie wprowadzono, to praktycznie ochrona zadrzewień, którą przewiduje u.o.p. również poprzez nakładanie kar administracyjnych za nielegalne wycięcie drzew - stałaby się fikcją. Dokonywanie ustaleń na podstawie wszelkich dostępnych informacji zebranych w sprawie a nie na podstawie zastanych w terenie pozostałości po wyciętym drzewie jest konsekwencja tego, że nakładana kara jest kara za delikt administracyjny. 29 przypadku kar pieniężnych za usunięcie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia odpowiedzialność została ograniczona do usunięcia drzew lub krzewów bez zezwolenia; w związku z tym w pierwszej kolejności organ administracji powinien dokonać ustaleń, czy podmiot, który usunął drzewa lub krzewy, mógłby uzyskać zezwolenie na ich usunięcie, a zatem, czy jest posiadaczem nieruchomości, na której one rosły; karę pieniężną za usunięcie drzew lub krzewów bez zezwolenia, o jakiej mowa w art. 88 ust. 1 pkt 2 u.o.p., można wymierzyć jedynie tym podmiotom, które są uprawnione do uzyskania zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów z terenu danej nieruchomości. Nie ma podstaw do wymierzenia kary pieniężnej osobie trzeciej, gdyż osoba taka nie jest zobowiązana do utrzymywania we właściwym stanie drzew i krzewów rosnących na cudzej nieruchomości, a tym samym nie jest uprawniona (brak przymiotu strony) do uzyskania zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów z terenu takich nieruchomości" (wyrok NSA z dnia 21 lutego 2012 r., II OSK 2320/10, LEX nr )

16 W sprawie kary pieniężnej za wycięcie drzew organ administracji stosuje przepis prawa mający charakter represyjny. Na stronę ma być nałożona sankcja administracyjna w postaci kary pieniężnej w znacznej wysokości. Stronie, wobec której sankcja ta jest stosowana, należy zapewnić prawo do obrony i możliwość udowodnienia wskazywanych przez nią okoliczności, mających z punktu widzenia nałożenia kary zasadnicze znaczenie. Strona, która sama nie posiada wiedzy specjalistycznej, ma prawo do żądania weryfikacji ustaleń organu wymagających wiadomości specjalnych przez niezależnego biegłego, a waloru takiej opinii nie będzie miała sporządzona na jej indywidualne zlecenie opinia prywatna" (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 21 maja 2008 r., II SA/Gd 130/08, LEX nr ). wyrok TK z dnia 1 lipca 2014 r., SK 6/12 Art. 88 ust. 1 pkt 2 i art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627, 628 i 842) przez to, że przewidują obowiązek nałożenia przez właściwy organ samorządu terytorialnego administracyjnej kary pieniężnej za usunięcie bez wymaganego zezwolenia lub zniszczenie przez posiadacza nieruchomości drzewa lub krzewu, w sztywno określonej wysokości, bez względu na okoliczności tego czynu, są niezgodne z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 31 Oceniane z tego punktu widzenia art. 88 ust. 1 pkt 2 i art. 89 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, zdaniem Trybunału, wskazanego wymogu proporcjonalności sensu strico nie spełniają. Dzieje się tak nie tylko z uwagi na sposób ukształtowania w nich zasady odpowiedzialności za naruszenie ustawowego obowiązku, jako odpowiedzialności czysto obiektywnej, lecz również z uwagi na skalę represyjności w określaniu wysokości administracyjnej kary pieniężnej, mającej w dużej części swoje źródło w znacznej wysokości opłat warunkujących w części przypadków uzyskanie zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu ( ) nawet stan wyższej konieczności, uregulowany przepisami prawa cywilnego oraz karnego, nie został przewidziany jako przesłanka wyłączająca obowiązek uzyskania zezwolenia na usunięcie drzewa i odpowiedzialność z tytułu jego usunięcia bez zezwolenia. Nie można też tej przesłanki egzoneracyjnej wyinterpretować z jakichś ogólnych zasad odpowiedzialności administracyjnej, gdyż takich zasad prawo administracyjne wprost nie formułuje. Zaskarżone przepisy przewidują więc za usunięcie z nieruchomości drzewa lub krzewu bez zezwolenia czysto obiektywną odpowiedzialność, oderwaną od indywidualnych okoliczności dokonania tego deliktu. Posiadacz nieruchomości, z której zostało usunięte, przez niego lub za jego przyzwoleniem, bez zezwolenia właściwego organu, drzewo lub krzew, nie ma prawnej możliwości zwolnienia się od odpowiedzialności przez wykazanie, że doszło do tego z przyczyn, za które on nie odpowiada. Wysokość kary, określona sztywno, nie pozwala uwzględnić stopnia uszczerbku w przyrodzie (w skrajnym przypadku może nie być żadnego uszczerbku), ciężkości naruszenia obowiązku ustawowego, ani sytuacji majątkowej sprawcy deliktu. W niektórych przypadkach obowiązek zapłacenia kilkudziesięciu lub kilkuset tysięcy zł kary może doprowadzić sprawcę deliktu do ruiny finansowej i odjęcia mu prawa własności tak wyrok TK z dnia 1 lipca 2014 r., SK 6/

17 Wyrok WSA w Krakowie z dnia 6 września 2013 r., II SA/Kr 627/13, LEX nr Przepis art. 89 ust. 2 u.o.p. daje organom możliwość wyliczenia kary pieniężnej na podstawie wszelkich informacji, jeżeli ustalenie obwodu lub gatunku usuniętego drzewa jest niemożliwe z powodu wykarczowania pnia i braku kłód. Konstrukcja powyższego przepisu jest konsekwencją przewidywania przez ustawodawcę sytuacji, w której pozostałości po nielegalnie wyciętym drzewie zostaną z terenu nieruchomości usunięte. Gdyby zasady tej do u.o.p. nie wprowadzono, to praktycznie ochrona zadrzewień, którą przewiduje u.o.p. również poprzez nakładanie kar administracyjnych za nielegalne wycięcie drzew - stałaby się fikcją. Dokonywanie ustaleń na podstawie wszelkich dostępnych informacji zebranych w sprawie a nie na podstawie zastanych w terenie pozostałości po wyciętym drzewie jest konsekwencja tego, że nakładana kara jest kara za delikt administracyjny. Wyrok NSA z dnia 24 stycznia 2012 r., II OSK 2157/10, LEX nr Administracyjna kara pieniężna za usunięcie drzewa bez wymaganego zezwolenia nie ma charakteru odszkodowawczego. Jest to odpowiedzialność za delikt administracyjny, przy której wartość przyrodnicza usuwanego drzewa nie ma znaczenia, ponieważ jest to odpowiedzialność za działanie bez zezwolenia. 33 Wyrok NSA z dnia 12 marca 2010 r. II OSK 543/09, LEX nr Do obliczenia kary za wycięcie drzew bez zezwolenia nie powinny mieć zastosowanie stawki określone przepisami obowiązującymi w dacie orzekania. 2. Działanie jeżeli jest karalne to jest zagrożone dokładnie określoną karą. Późniejsza zmiana przepisów, w tym dotyczących kary, ma taki wpływ na jej wymiar, że nowe przepisy mogą mieć zastosowanie o ile są dla sprawcy względniejsze. Wyrok WSA w Krakowie z dnia 23 kwietnia 2008 r. II SA/Kr 116/08, LEX nr Podstawą naliczenia administracyjnej kary pieniężnej jest zawsze prawidłowo ustalona opłata za legalne usunięcie drzew którą następnie zwiększa się trzykrotnie oraz ewentualnie powiększa w przypadkach przewidzianych w cyt. ustawie

18 Wyrok TK z 1 lipca 2014 r. (odroczenie utraty mocy o 18 miesięcy) a orzecznictwo NSA: wyrok NSA z dnia 4 grudnia 2014 r., II OSK 2697/14, LEX nr W indywidualnie określonych sytuacjach, mimo odroczenia w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 lipca 2014 r. (sygn. akt SK 6/12) utraty mocy obowiązującej przepisów art. 88 ust. 1 pkt 2 i art. 89 ust. 1 u.o.p., przy uwzględnieniu celu tego odroczenia, fakt stwierdzenia niezgodności z Konstytucją RP wyżej wymienionych norm, jak również funkcja i ustrojowe zadania sądów administracyjnych oraz ich autonomia orzecznicza pozwalają na odmowę zastosowania przez sąd wyżej wymienionych przepisów. W konsekwencji, skarga kasacyjna w sprawie na decyzje wydane na podstawie art. 88 ust. 1 pkt 2 i art. 89 tej ustawy podlegać będzie w określonych sytuacjach uwzględnieniu niezależnie od wymienionych w niej podstaw (art. 190 ust. 1 i 4 Konstytucji). wyrok WSA w Białymstoku z dnia 28 sierpnia 2014 r., II SA/Bk 653/14 Nie można do stanów faktycznych zaistniałych przed datą wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny stosować przepisów, których niezgodność z Konstytucją Trybunał ten przesądził. 35 Instrumenty ochrony powierzchni ziemi (grunty rolne i leśne) podstawowym sposobem pogrupowania instrumentów prawnych ochrony powierzchni ziemi jest podział na instrumenty prewencyjne i represyjne, dokonany ze względu na spełniane przez nie funkcje oddziałują na powierzchnię ziemi w sposób zabezpieczający, nie dopuszczając do jej degradacji. Do tego rodzaju instrumentów można zaliczyć m.in. instrumenty typu planistycznego, a wśród nich miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego oraz plan gospodarowania na zdegradowanych gruntach, a także środki reglamentacyjne ograniczające dostępność korzystania z powierzchni ziemi jak np. standardy jakości gleby, decyzję rekultywacyjną, zgodę na zmianę przeznaczenia gruntów, a także zezwolenie na wyłączenie gruntów z produkcji; środkami represyjnymi są natomiast różnego rodzaju sankcje wymierzone w ramach odpowiedzialności karnej i cywilnej oraz sankcje administracyjne, szczególnie w postaci instytucji opłat podwyższonych i kar pieniężnych stosowanych m.in. za naruszenie ustalonych norm zanieczyszczeń, wstrzymania działalności przedsiębiorstwa czy cofnięcia uprawnień oraz nałożenia decyzji zobowiązującej, o których mowa w rozdziale dotyczącym odpowiedzialności prawnej w ochronie środowiska; szczególne miejsce wśród ogółu instrumentów ochrony powierzchni ziemi zajmują instrumenty ekonomiczne; w zakresie ochrony gruntów do najważniejszych instrumentów o tym charakterze należy zaliczyć opłaty z tytułu przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na inne cele oraz opłaty za działalność regulowaną prawem geologicznym i górniczym

19 u ustawie - Prawo ochrony środowiska jedynie przykładowo zostały wskazane działania, które mają prowadzić do zapewnienia jak najlepszej jakości powierzchni ziemi; konkretne instrumenty prawne zmierzające do tej ochrony wynikają z wielu ustaw szczegółowych; zasadniczą i regulacją dotyczącą omawianej problematyki w zakresie ochrony zasobów i jakości gruntów jest ustawa z 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych; celem jej jest zachowanie jak największego obszaru gruntów, poprawa ich wartości oraz pełne wykorzystanie dla potrzeb produkcji rolnej i leśnej; cel ten ma charakter wprawdzie gospodarczy, jednakże łączą się z nim także cele środowiskowe, bowiem grunty rolne i leśne należycie zagospodarowane są też pozytywnym elementem środowiska, podnoszącym jego wartość. ustawodawca w znowelizowanym art. 3 u.o.g.r.l. określił sześć grup zadań i wynikających z nich obowiązków z zakresu ochrony gruntów, adresowanych także do organów administracji publicznej sprawujących nadzór i kontrolę nad ich realizacją; zadania te polegają na: ograniczaniu przeznaczania gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, tzn. ograniczaniu innego niż rolniczy sposobu użytkowania gruntów rolnych oraz innego niż leśny sposobu użytkowania gruntów leśnych; zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych, szkodom w produkcji rolniczej i leśnej oraz w drzewostanach i produkcji leśnej, powstających wskutek działalności nierolniczej i nieleśnej oraz ruchów masowych ziemi; poprawianiu wartości użytkowej gruntów leśnych oraz zapobieganiu obniżania ich produkcyjności; przywracaniu gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym ich wartości użytkowych lub przyrodniczych (rekultywacja); zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych ograniczaniu zmian naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi; dwa podstawowe kierunków ochrony gruntów: ochrony ilościowej (pierwsza grupa zadań) i ochrony jakościowej (pozostałe grupy zadań); 37 w art. 3 pkt 25 ustawy Prawo ochrony środowiska zostało wprowadzone pojęcie powierzchnia ziemi, zgodnie z definicją legalną zawartą w p.o.ś. powierzchnią ziemi" - rozumie się przez to ukształtowanie terenu, glebę, ziemię oraz wody gruntowe, z tym że: a) gleba - oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody glebowej, powietrza glebowego i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie, b) ziemia - oznacza górną warstwę litosfery, znajdującą się poniżej gleby, do głębokości oddziaływania człowieka, c) wody gruntowe - oznaczają wody podziemne w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 22 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.), które znajdują się w strefie nasycenia i pozostają w bezpośredniej styczności z gruntem lub podglebiem; art. 101 p.o.ś. zakłada, że ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności poprzez: racjonalne gospodarowanie, zachowanie wartości przyrodniczych, zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów, doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są one dotrzymane, zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem zabytków archeologicznych, a także na zapobieganiu ruchom masowym ziemi i ich skutkom - według definicji zawartej w art. 3 pkt 32a p.o.ś. przez to pojęcie należy rozumieć powstające naturalnie lub na skutek działalności człowieka osuwanie, spełzywanie lub obrywanie powierzchniowych warstw skał, zwietrzeliny i gleby 38 19

20 zgoda na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych w zakresie ochrony ilościowej gruntów ustawodawca przyznał organom administracji publicznej uprawnienie do wydawania zgody na przeznaczenie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolne i nieleśne, mających postać decyzji administracyjnych - w świetle art. 7 ust. 1 u.o.g.r.l. przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne dokonuje się na podstawie planu zagospodarowania przestrzennego sporządzonego przez organy gminy w trybie przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. zgodnie z art. 7 ust. 2 u.o.g.r.l. przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne: gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha - wymaga uzyskania zgody ministra właściwego do spraw rolnictwa i rozwoju wsi gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga uzyskania zgody ministra właściwego do spraw środowiska łub upoważnionej przez niego osoby, natomiast przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne: gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha, gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego i torfowisk, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha, oraz pozostałych gruntów leśnych wymaga uzyskania zgody marszałka województwa wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej zwrócić jednak uwagę należy, że od 1 stycznia 2009 r. przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych nie stosuje się do gruntów rolnych stanowiących użytki rolne położonych w granicach administracyjnych miast (art. 5b) 39 stosownie do u.o.g.r.l. w przypadku przeznaczenia gruntów leśnych na cele nieleśne, bez względu na cel czy powierzchnię gruntu leśnego, zawsze wymagane jest uzyskanie zgody właściwego organu; decyzję o przeznaczeniu gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa na cele nierolnicze i nieleśne podejmuje minister właściwy do spraw środowiska lub upoważniony przez niego podmiot (art. 7 ust. 2 pkt 2 u.o.g.r.l.), w odniesieniu zaś do pozostałych gruntów leśnych - marszałek województwa (art. 7 ust. 2 pkt 5 u.o.g.r.l.) - obowiązek uzyskania zgody nie zależy od powierzchni i jakości gruntów leśnych, natomiast kryterium podziału kompetencji pomiędzy ministra (naczelny organ administracji rządowej) i marszałka województwa stanowi tytuł własności gruntów leśnych inaczej rzecz się przedstawia z ustaleniem organu właściwego do wyrażenia zgody na przeznaczenie na cele nierolne i nieleśne gruntów rolnych, bowiem tu ma znaczenie powierzchnia i klasa bonitacyjna tych gruntów; sam fakt, iż użytek rolny ma być przeznaczony na cele nierolnicze, nie powoduje jeszcze obowiązku uzyskania zgody odpowiedniego organu - zgoda taka jest potrzebna wówczas, gdy spełnione są przesłanki wymienione w ustawie, takie jak powierzchnia użytków rolnych przeznaczonych do wyłączenia, ich klasa bądź cel, na który mają być przeznaczone użytki rolne; zgody takiej udzielają - minister właściwy do spraw rolnictwa i rozwoju wsi (użytki rolne klas I - III o obszarze przekraczającym 0,5 ha), minister właściwy do spraw środowiska (grunty leśne stanowiące własność Skarbu Państwa) i marszałek województwa (pozostałe grunty leśne) - art. 7 ust. 2 pkt 1,5 u.o.g.r.l. w przepisach ustawy o lasach, która koresponduje z zasadami zawartymi w ustawie o ochronie gruntów, przewidziano możliwość przeznaczania, w sytuacjach szczególnie uzasadnionych potrzebami właścicieli lasów, gruntów leśnych na cele rolne (art. 13 ust. 2 i 3 u.o.g.r.l.); zezwolenie wydają: w odniesieniu do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa - dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych na wniosek nadleśniczego, w odniesieniu do lasów niepaństwowych starosta na wniosek właściciela lasu; w sytuacji odwrotnej, o przeznaczeniu gruntu rolnego na cele leśne (tzw. zalesienie) decydują organy gminy w ramach planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, zaś sam obowiązek zalesienia spoczywa na nadleśniczych (lasy będące własnością Skarbu Państwa) oraz na właścicielach gruntów (lasy będące własnością osób fizycznych, prawnych, gminy itd.) - art. 14 u.l