Badanie zrealizowane na zlecenie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Kraków, sierpień 2013

Transkrypt

1 Badanie i ocena działań aktywizacyjnych, adresowanych do osób wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym w projektach realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim, w kontekście wpływu udzielonego wsparcia na funkcjonowanie uczestników projektów w życiu zawodowym - RAPORT KOŃCOWY Badanie zrealizowane na zlecenie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy Kraków, sierpień 2013 Wykonawca badania: Centrum Doradztwa Strategicznego s. c. D. Bieńkowska, C. Ulasiński, J. Szymańska ul. Włóczków 22/ Kraków,

2 Wykaz używanych skrótów CATI wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (ang. Computer Assisted Telephone Interview) CAWI wspomagany komputerowo wywiad Interview) CIS Centrum Integracji Społecznej EFS Europejski Fundusz Społeczny EFZ Elastyczne Formy Zatrudnienia FGI zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview) IDI indywidualny wywiad pogłębiony (ang. In-depth Interview) IP Instytucja Pośrednicząca IPD Indywidualny Plan Działania IW (IP2) - Instytucja Wdrażająca (Instytucja Pośrednicząca II stopnia) IZ Instytucja Zarządzająca MOPS Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej OPS Ośrodek Pomocy Społecznej PCPR Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki PUP Powiatowy Urząd Pracy internetowy (ang. Computer Assisted Web RPO WD - Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego SWOT Analiza strategiczna Słabych, Mocnych stron oraz Szans i Zagrożeń TDI telefoniczny wywiad pogłębiony str. 2

3 Spis treści Podsumowanie... 5 Streszczenie... 7 Summary Wprowadzenie Dolnośląski rynek pracy z perspektywy osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem zawodowym lub społecznym Skala zjawiska wykluczenia społecznego i zawodowego przedstawiona w projektach realizowanych w ramach PO KL na Dolnym Śląsku Postrzeganie osób wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym lub zawodowym przez dolnośląskich pracodawców Kwalifikacje poszukiwane przez pracodawców na dolnośląskim rynku pracy Zainteresowanie pracodawców stosowaniem elastycznych form zatrudnienia Charakterystyka projektodawców Typologia beneficjentów i ich potencjał do realizacji projektów Logika przygotowania i realizacji projektu Wybór grupy docelowej i pozyskiwanie wiedzy o jej potrzebach Wybór form wsparcia i diagnoza potrzeb uczestników Współpraca Powiatowych Urzędów Pracy i Ośrodków Pomocy Społecznej i jej wpływ na skuteczność oferowanego wsparcia Charakterystyka projektów Rodzaje oferowanego wsparcia i kompleksowość form Natężenie wsparcia i osiąganie rezultatów Obszary wymagające zmian w opinii beneficjentów Charakterystyka uczestników projektów Struktura i cechy społeczno-demograficzne uczestników projektów Sytuacja zawodowa uczestników projektów Wpływ udziału w projekcie na sytuację zawodową uczestników Motywacja uczestników do wzięcia udziału w projekcie oraz stopień zaspokojenia ich potrzeb Kwalifikacje i umiejętności nabyte przez uczestników Ocena działań aktywizacyjnych realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim Ocena poszczególnych form wsparcia Rezultaty działań aktywizacyjnych osiągnięte w projektach str. 3

4 5.3 Wsparcie udzielane w projektach konkursowych i systemowych Ocena skuteczności i trwałości działań aktywizacyjnych Wizja działań aktywizacyjnych realizowanych w przyszłej perspektywie finansowej Analiza SWOT Tabela rekomendacji Spis wykresów str. 4

5 Podsumowanie Najważniejszym i kluczowym wnioskiem z przeprowadzonego badania, którym można podsumować cały proces badawczy jest duża różnica w potrzebach i oczekiwaniach osób wykluczonych społecznie i wykluczonych zawodowo, co w konsekwencji przekłada się na różnice w rodzaju podejmowanych działań celem aktywizacji tych osób, co z kolei stanowi wyzwanie dla instytucji planujących wsparcie oraz projektodawców, aby oferowane tym osobom wsparcie było możliwie jak najbardziej dopasowane do ich potrzeb i możliwości. Należy również podkreślić duże znaczenie procesu identyfikacji potrzeb uczestników projektów oraz bezpośredniej relacji pomiędzy potrzebą a środkami, które mają ją zaspokoić. Mimo iż potrzeby uczestników były eksponowane przez dokumentacje konkursowe i Plany działania jako priorytetowe, w praktyce zaobserwowano niepełne dostosowanie wsparcia do potrzeb uczestników. Jest to wynikiem faktu, iż w logice projektowej beneficjent w pierwszej kolejności definiuje potrzeby grupy docelowej, a następnie rekrutuje uczestników do projektu. Na etapie rekrutacji może zatem dochodzić do błędnego zdiagnozowania potrzeb uczestników. Zjawisko to nie dotyczy jednak projektów systemowych realizowanych przez Ośrodki Pomocy Społecznej, które cechowały się wysoką elastycznością, indywidualizacją form wsparcia, kompleksowością i orientacją na rzeczywisty efekt, a nie tylko ten mierzony wskaźnikami. W kolejnym okresie programowania należy dążyć do realizacji projektów z zakresu aktywizacji społeczno-zawodowej, tak aby zaktywizowany społecznie uczestnik projektu miał szansę na wzięcie udziału w szkoleniach, stażach i innych formach wsparcia z zakresu aktywizacji zawodowej. Należy jednak pamiętać, aby działania z zakresu aktywizacji społecznej poprzedzały aktywizację zawodową, tak aby mogła być ona efektywnie wykorzystana przez uczestnika. W przyszłości warto także zmierzać do oddzielenia kompetencji Ośrodków Pomocy Społecznej oraz Powiatowych Urzędów Pracy przy jednoczesnej ścisłej i wielopłaszczyznowej współpracy w realizacji działań. Jasno sprecyzowane kompetencje tych instytucji pozwolą na bardziej efektywne wydatkowanie funduszy unijnych oraz bardziej skuteczną i efektywną aktywizację najtrudniejszych grup. Należy także wykorzystać chęć obu instytucji do podejmowania i rozszerzania płaszczyzny współpracy. Wyniki badania wskazują na otwartość pracowników PUP i OPS na zacieśnianie współpracy. Obecnie współpraca ta realizowana jest w oparciu o wypracowane przez konkretne instytucje schematy (głównie kontakty nieformalne), jednak w przyszłości warto dążyć do stworzenia standardów takiej współpracy. Badanie pozwoliło również na zidentyfikowanie przyczyn, dla których pracodawcy obawiają się zatrudniać osoby wykluczone/zagrożone wykluczeniem społecznym/i lub zawodowym. Mimo dostrzegania przez przedsiębiorców licznych korzyści z zatrudniania tych osób (np. osoby w wieku 50+ postrzeganie są jako doświadczone i zaangażowane w wykonywane obowiązki) wciąż dość stereotypowo postrzegają te osoby. W przyszłości warto zmierzać więc do promowania korzyści wynikających z zatrudniania osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem społecznym i/lub zawodowym tak, aby przełamywać negatywne stereotypy. Podsumowując przeprowadzone badanie należy również zwrócić uwagę na dużą użyteczność realizowanych projektów. Mimo zauważalnego oderwania działań w projekcie od realiów lokalnego rynku pracy oraz faktu, że co trzeci uczestnik projektu w chwili badania był bezrobotny, nie wolno zapomnieć o roli jaką odegrały projekty w życiu ich uczestników. Obok znalezienia zatrudnienia ważną wartością projektu jest jego wpływ na motywację str. 5

6 i zaangażowanie jego uczestników, który w badanych projektach był stosunkowo duży. Zadowolenie uczestników z projektów, w których brali udział, zwiększenie ich motywacji do poszukiwania zatrudnienia lub nawet chwilowe wyrwanie z monotonii codziennego życia poprzez wyjście z domu, poznanie nowych ludzi i przełamanie własnych barier należy uznać za duży sukces. str. 6

7 Streszczenie Główne wyniki przeprowadzonych analiz przedstawiają się następująco: Analiza wniosków o dofinansowanie projektu, składanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim, pokazuje dość zróżnicowany obraz wykluczenia, społecznego i/lub zawodowego, które dotyka różnych grup osób w nierównomiernym stopniu. Za grupę priorytetową uznaje się kobiety (wskazywało na to 37% analizowanych wniosków); następną grupą są osoby bezrobotne i niepełnosprawni 15% wniosków wskazywało każdą z tych grup, osoby młode i starsze 8% badanych wniosków określało grupę osób do 25 roku życia, natomiast 7% podkreślało trudną sytuację osób powyżej 45 roku życia. Zarówno beneficjenci, jak i eksperci wskazywali, że osobami znajdującymi się w szczególnie trudnej sytuacji na dolnośląskim rynku pracy, są osoby długotrwale bezrobotne. Większość pracodawców biorących udział w badaniu, deklaruje, że nie widzi przeciwwskazań do zatrudniania osób wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym/zawodowym. Dwie trzecie badanych pracodawców przy rekrutacji zwraca uwagę na posiadane przez pracownika uprawnienia. Mniej istotne są dla pracodawców certyfikaty, na które zwraca uwagę 47% badanych. Badani pracodawcy za najbardziej istotne kwalifikacje uznali umiejętność pracy w zespole oraz zdolności interpersonalne kandydata (odpowiednio 93% i 88% pracodawców). Pracodawcy deklarują gotowość do zatrudnienia osób, które nie posiadają doświadczenia, ale ukończyły szkolenie w danym zawodzie (59% deklaruje, że rozważałoby zatrudnienie takiej osoby). Dwie trzecie badanych pracodawców (68%) wzięłoby pod uwagę zatrudnienie osoby, która dotychczas pracowała w innym zawodzie, ale się przekwalifikowała. Elastyczne formy zatrudnienia mogą być jedną z form aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i zawodowym. Jedynie 5% badanych pracodawców zadeklarowało, że nie stosuje żadnych elastycznych form zatrudnienia. Projekty realizowane dla osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym lub zawodowym najczęściej realizowały podmioty publiczne (56% projektów), w następnej kolejności podmioty prywatne (24% projektów), zaś najrzadziej organizacje pozarządowe (20% projektów). Motywacje podmiotów prywatnych realizujących projekty różnią się od beneficjentów działań systemowych realizacja projektu jest traktowana jako działalność mająca przynieść firmie określone korzyści finansowe. Analizując motywacje, którymi kierują się beneficjenci przy wyborze grupy docelowej zdecydowana większość deklaruje, że zdecydowała się na wybór grupy docelowej ze względu na fakt, iż dysponują dużą wiedzą na temat tej grupy (94%), mają doświadczenie w pracy z tą grupą (91%) oraz przeprowadzona analiza wskazała na zapotrzebowanie na realizację projektu dla tej grupy (90%). Diagnoza potrzeb uczestników projektów dokonywana była za pomocą ankiety rekrutacyjnej (67%) oraz rozmowy rekrutacyjnej (60%). Jedynie co piąty beneficjent str. 7

8 deklarował, że w projekcie przeprowadzona była diagnoza na podstawie rozmowy z psychologiem. Nie wszyscy badani beneficjenci widzieli sens przeprowadzania diagnozy potrzeb uczestników. Brak diagnozy w projekcie, chociażby w formie dobrze skonstruowanej ankiety rekrutacyjnej, może prowadzić do obniżenia użyteczności i skuteczności projektu. Właściwie przeprowadzona diagnoza potrzeb powinna być punktem wyjścia do zaoferowania uczestnikowi danej formy wsparcia. Obecny system współpracy pomiędzy PUP i OPS w niewystarczającym stopniu zapewnia współpracę obu instytucji przy aktywizacji wspólnych klientów. W opinii przedstawicieli badanych instytucji (PUP i OPS) w ciągu ostatnich lat nastąpiła poprawa w zakresie nawiązywania współpracy pomiędzy Powiatowymi Urzędami Pracy a Ośrodkami Pomocy Społecznej współpraca nawiązywana jest częściej i chętniej. Do głównych korzyści wynikających ze współpracy PUP i OPS, w opinii PUP należą: zwiększanie skuteczności usług zatrudnienia (69%) i efektywne gospodarowanie środkami finansowymi na realizację zadań z zakresu aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych (69%); w opinii OPS: upowszechnianie informacji o wolnych wakatach stażowych i szkoleniach, ofertach pracy i usługach poradnictwa zawodowego (69%). Najczęściej dostrzeganą barierą, która może utrudniać lub uniemożliwiać współpracę, zarówno wśród przedstawicieli PUP jak i OPS, jest brak wspólnych baz danych dla potrzeb aktywizacji społeczno-zawodowej. Pozostałe popularne bariery dotyczą braku uregulowań prawnych oraz braku wspólnego systemu informacyjnego. Zdarza się, że współpraca PUP i OPS przybiera formę wspólnego realizowania projektów adresowanych do klientów obu instytucji, co pozwala na bardziej efektywne projekty i możliwość zaproponowania uczestnikom bardziej zintegrowanych działań. Jedną z najpopularniejszych form wsparcia oferowanych w projektach są staże, kursy lub warsztaty. Kolejną, co do popularności formą wsparcia okazało się poradnictwo zawodowe, oferowane często jako wsparcie uzupełniające inne formy. Wyniki analizy wskazują, że IPD, jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej oraz pośrednictwo pracy, były mniej popularnymi formami. Analiza potwierdza, że wsparcie oferowane przez beneficjentów w projektach można uznać za kompleksowe. Stosowanie wsparcia towarzyszącego zadeklarowało 84% badanych beneficjentów projektów. Najczęściej wybieraną przez beneficjentów formą wsparcia towarzyszącego był zwrot kosztów dojazdu lub zapewnienie dojazdu formę tę wskazało 65% beneficjentów. Często stosowane było także zapewnienie uczestnikom wyżywienia (45%) oraz opieka nad dzieckiem lub inną osobą zależną (35%). W opinii uczestników projektów wsparcie towarzyszące jest bardzo ważne i znacznie ułatwia udział w projekcie. Dotyczy to zwłaszcza refundacji kosztów dojazdów. Z badań wynika, że rekrutowanie do projektu osób zmotywowanych do zmiany swojej sytuacji znacznie zwiększa szanse na osiągnięcie zaplanowanych rezultatów. Najlepiej ocenione przez beneficjentów zostały zajęcia aktywizacyjne oraz doradztwo zawodowe. Forma wsparcia, która nie zaspokoiła w pełni potrzeb uczestników to staże zwrócono uwagę na zbyt krótki czas ich trwania, tj. krótszy niż 6 miesięcy. W opinii beneficjentów obecne formy wsparcia są wystarczające i w odpowiedni sposób zaspakajają potrzeby grup docelowych. str. 8

9 Wybierając grupy docelowe należy głównie zwrócić uwagę na osoby młode, osoby powyżej 50 roku życia i kobiety w tych grupach zauważa się najwyższy poziom bezrobocia. Instytucje publiczne realizowały projekty z największą liczbą uczestników średnio w projekcie brało udział ponad 400 osób. Najmniejsze były projekty realizowane przez organizacje pozarządowe średnio w projekcie brało udział 88 osób. Trochę więcej uczestników miały projekty realizowane przez podmioty prywatne średnio 109 uczestników. Zdecydowanie lepiej na rynku pracy radzą sobie uczestnicy projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI 41% stanowią osoby, które znalazły zatrudnienie. Natomiast jedynie 26% uczestników projektów realizowanych w ramach Priorytetu VII obecnie pracuje. Grupą, którą najtrudniej jest zaktywizować zawodowo są osoby długotrwale bezrobotne. W ich przypadku aż 41% stanowią osoby, które w momencie przeprowadzania badania były bezrobotne. Badani bezrobotni deklarowali dosyć aktywne poszukiwanie pracy: jedna trzecia codziennie poświęca czas na poszukiwanie zatrudnienia. Osoby bezrobotne za najważniejsze przyczyny pozostawania bez pracy uważają: wiek dyskwalifikujący na rynku pracy, sytuację osobistą (m.in. konieczność opieki nad osobą zależną) oraz problemy zdrowotne. Jedną z cech determinujących szanse na rynku pracy jest wiek problemy na rynku pracy mają zarówno osoby bardzo młode, jak i te najstarsze. Uczestnicy projektów doceniają zarówno umiejętności i kompetencje zawodowe, jak również kompetencje miękkie, które nabyli poprzez udział w projekcie. W opinii większości beneficjentów natężenie, czyli liczba godzin, liczba form wsparcia) realizowanych form wsparcia dla osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy jest wystarczające dla osiągnięcia zakładanych rezultatów. Najczęściej wskazywane powody wzięcia udziału w projekcie, to chęć poprawy swojej sytuacji na rynku pracy oraz chęć nabycia nowych kwalifikacji deklarowane przez odpowiednio 37% i 36% uczestników. Szkolenia miękkie oferowane większości uczestnikom okazywały się z perspektywy czasu bardzo przydatne dla uczestników, którzy doceniali nabycie pewności siebie oraz umiejętności poruszania się po rynku pracy Analiza wniosków o dofinansowanie oraz wniosków o płatność pokazuje, że tylko część projektów zawierających szkolenia zawodowe była zakończona zdobyciem przez uczestników uprawnień zawodowych. Badania wykazały, że jednym z warunków lepszego dopasowania oferty szkoleń i staży do rynku pracy jest wzmocnienie współpracy z pracodawcami. Uczestnicy projektów wyżej oceniają przydatność oferowanych form wsparcia na rynku pracy niż ich dostosowanie do potrzeb. W praktyce oznacza to, iż uczestnicy mają świadomość, że formy wsparcia, z których korzystali mogą im pomóc zmienić swoją sytuację na rynku pracy natomiast ich ocena dostosowania tej formy do ich potrzeb jest niższa niż ocena przydatności na rynku pracy. Pracodawcy, którzy przyjmowali uczestników projektów na staże zwracali uwagę, że aby taki staż przyniósł korzyści uczestnikowi, musi mieć odpowiednią długość i sugerowali str. 9

10 6 miesięcy jako okres, który pozwala na nabycie doświadczenia i daje czas na zapoznanie się ze specyfiką stanowiska/zawodu. Większość analizowanych projektów przebiegała bezproblemowo, także w większości z nich udało się zrealizować zaplanowany stopień wykonania budżetu. Przykładowe problemy, które wystąpiły to m.in. finansowe - pojawiły się częściej w projektach systemowych (24%), niż w konkursowych (10%), problemy związane ze zmianą harmonogramu (7% w projektach konkursowych w stosunku do 2% w projektach systemowych) oraz ogólne problemy na etapie rekrutacji (8% w stosunku do 4%). Osoby długotrwale bezrobotne, nieaktywne zawodowo coraz częściej wykazują duży opór i nie chcą uczestniczyć w projektach aktywizacyjnych. Beneficjenci stosują więc różne metody i techniki, by zachęcić te osoby do udziału w projektach. Badani beneficjenci projektów systemowych wspominali o sytuacjach, w których informowali osoby objęte wsparciem, że projekt jest obowiązkowy w przeciwnym wypadku mieliby problem ze znalezieniem osób do projektów. Z rozmów z beneficjentami wynika, że nie monitorują losów uczestników po zakończeniu projektów, gdyż nie mają takiej możliwości. Jedynie Ośrodki Pomocy Społecznej i Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie mają szerszą informację o losach uczestników projektów, zbieraną przez pracowników socjalnych (nie jest to jednak wiedza pełna i systematyczna, zatem nie można tego sposoby zbierania informacji nazwać monitoringiem). Aby poprawić skuteczność i efektywność realizowanych projektów należałoby stworzyć platformę informacyjną na temat ogólnej sytuacji osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem społecznym i /lub zawodowym w regionie. Chodzi tu przede wszystkim o bazę opracowań, raportów, analiz i aktualnych statystyk. Badania jakościowe z udziałem ekspertami potwierdziły, że działania realizowane w ramach Priorytetu VI i VII POKL poprawiły sytuację osób bezrobotnych, nieaktywnych zawodowo, czy wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem społecznym i zawodowym. Różnica pomiędzy realizowanymi celami Priorytetów VI i VII coraz bardziej się zaciera, co skutkuje tym, że stosowane formy wsparcia zaczynają się ujednolicać. Eksperci stwierdzili, że beneficjenci bardzo często patrzą na swoich klientów stereotypowo i nie doceniają potencjału, jaki w nich drzemie. Z góry zakłada się, że jeżeli osoba jest bezrobotna to jest nieprzystosowana i nieporadna. Dlatego oferuje się wsparcie kompleksowe, jednak jest bardzo dużo osób, które potrzebują jedynie kwalifikacji zawodowych. Skuteczne i użyteczne działania, które według ekspertów warte są uwzględnienia w przyszłej perspektywie finansowej na lata to: zatrudnienie wspierane, indywidualna ścieżka kariery/integracji, tzw. zaangażowany zawód uczestnik, czy większa współpraca beneficjentów z pracodawcami. str. 10

11 Summary The main results of the analyses are as follows: Analysis of applications for funding for the project, submitted under Priority VI and VII of the Human Capital in Lower Silesia, shows quite a varied picture of exclusion social and/or professional which affects different groups unevenly. The priority group is considered to be women (as indicated in 37% of the analyzed applications); the next group are the unemployed and the disabled 15% of the applications point to each of these groups, young people and the elderly 8% of the applications pointed to the group of people under 25 years of age, while 7% highlighted the plight of those over 45 years of age. Both the beneficiaries and the experts pointed out that those in a particularly difficult situation in the Lower Silesian labour market are people affected by long-term unemployment. Most of the employers involved in the study declared that they saw no reason why people who are excluded and threatened by social/professional exclusion should not be hired. When recruiting, two-thirds of the employers in the survey pay attention to the employee s qualifications. Less important to employers are certificates, which 47% of those polled pay attention to. Qualifications the employers surveyed found the most important were the ability to work in a team and interpersonal skills of the candidate (93% and 88% of employers, respectively. Employers are willing to employ people who have no experience but have completed training in their profession (59% said they would consider employing such a person). Two-thirds of employers surveyed (68%) would consider employing a person who had worked in a different profession previously but retrained. Flexible work arrangements can be a form of occupational activation of people at risk of social and professional exclusion. Only 5% of employers surveyed said they did not use any flexible forms of employment. Projects for people excluded or at risk of social or professional exclusion were typically implemented by public entities (56% of the projects), followed by private entities (24% of the projects), and least frequently by NGOs (20% of the projects). The motivations of private entities carrying out the projects differ from those of system action beneficiaries a project can be perceived as an activity which can bring the company certain financial benefits. When analyzing the motivations that guide the beneficiaries in the selection of the target group, the vast majority declare that they decided to choose a certain target group due to the fact that they have a large knowledge of this group (94%), have experience of working with this group (91% ) and that the analysis carried out indicated the need for a project for this group (90%). A diagnosis of the needs of project participants was carried out using recruitment survey (67%) and recruitment interview (60%). Only one in five beneficiaries declared that the project involved a diagnosis based on conversation with a psychologist. str. 11

12 Not all beneficiaries surveyed thought it made sense to diagnose the needs of the participants. The lack of a diagnosis, even in the form of a well-constructed recruitment survey, may lead to reduced utility and effectiveness of the project. A properly executed needs diagnosis should be the starting point for offering the participant a form of support. The current system of cooperation between the district employment agencies and the social welfare centres does not sufficiently ensure cooperation between the two institutions in the activation of the customers they share. In the opinion of the representatives of the institutions surveyed (employment agencies and social welfare centres), in the recent years there has been an improvement in terms of establishing cooperation between the district employment agencies and the social welfare centres the cooperation is established more often and more readily. In the opinion of the employment agencies, the main benefits of the cooperation between the employment agencies and the social welfare centres are as follows: Improvement of the effectiveness of employment services (69%) and effective management of financial resources for the implementation of the tasks of occupational activation of the unemployed (69%), in the opinion of the social welfare centres: Dissemination of information on available internship vacancies and trainings, job opportunities and career counselling services (69%). The most commonly perceived barrier that may hinder or prevent cooperation among representatives of employment agencies and social welfare centres is that there are no shared databases for social and occupational activation. Other typical barriers include the lack of regulation and the lack of a shared information system. It happens that cooperation between employment agencies and social welfare centres takes the form of joint implementation of projects aimed at customers of the two institutions, thus enabling more efficient projects and the opportunity to offer participants a more integrated response. One of the most popular forms of support offered in projects is internships, courses or workshops. The second most popular form of support has proved to be career counselling, often offered as complementary support to other forms. The results of the analysis indicate that IPDs (individual action plans), one-off subsidies for starting a business and job counselling, were less popular forms. The analysis confirms that the support offered by the beneficiaries of the projects can be considered comprehensive. 84% of the project beneficiaries declared using accompanying support. The chief accompanying form of support among the beneficiaries was reimbursement of travel expenses or providing transport this form was indicated by 65% of the beneficiaries. Providing participants with meals (45%) and care for a child or other dependent (35%) was also used frequently. According to participants in the projects, accompanying support is very important and makes it much easier to participate in a project. This applies in particular to the reimbursement of commuting expenses. Studies suggest that recruiting people motivated to change their situation for the project greatly increases the chances of achieving the planned results. str. 12

13 Top ratings from beneficiaries were given to activation and career counselling. The form of support which did not fully satisfy the needs of the participants was internships too little attention was paid to their duration, i.e. less than six months. In the opinion of the beneficiaries, the current forms of support are sufficient and adequately meet the needs of the target groups. When selecting target groups, attention should be paid mainly to young people, adults over 50 years of age and women it is in these groups that the highest level of unemployment is observed. Public institutions carried out projects with the highest number of participants an average project involving more than 400 people. The smallest ones were projects implemented by non-governmental organizations with 88 project participants on average. A little more participants were involved in projects implemented by private entities with an average of 109 participants. Doing much better in the labour market are participants in projects under Priority VI. 41% are people who have found employment. However, only 26% of participants in projects under Priority VII are currently working. A group that is the most difficult to activate professionally are people affected by longterm unemployment. As many as 41% of them are people who were unemployed at the time of the survey. The unemployed respondents were quite active searching for employment: One-third took the time to look for employment every day. The most important causes of unemployment as seen by the unemployed are: An age disqualifying on the labour market, personal circumstances (such as the need to care for a dependent) and health problems. One of the factors that determine the chances on the labour market is age problems in the labour market are shared by the very young and the elderly alike. Project participants appreciate both the skills and competences, as well as the soft skills they have acquired through participation in the project. In the opinion of the majority of the beneficiaries, the intensity, i.e. the number of hours, the number of forms of support) implemented forms of support for people who are in a particularly difficult situation on the labour market is sufficient to achieve the intended results. The reasons for taking part in a project cited most often are the desire to improve one s own situation in the labour market and the desire to acquire new skills declared by 37% and 36% of the participants, respectively. In retrospect, soft training offered to most participants proved to be very useful for participants, who appreciated the acquisition of self-confidence and skills to navigate the job market Analysis of grant applications and requests for payment shows that only part of the vocational training projects concluded with the participants gaining professional qualifications. Studies have shown that one of the conditions for a better match between the training and internships offers and the labour market is strengthening the cooperation with employers. str. 13

14 The participants in the above projects rate the usefulness of the forms of support offered on the labour market higher than the adaptation of the forms to the needs. In practice, this means that participants are aware that the types of support that were used can help them change their situation on the labour market, however their rating of the adaptation of this form to their needs is lower than the rating of the suitability on the labour market. Employers who accepted participants for placements pointed out that in order for such a training to benefit the participant, it must be of adequate length. They also suggested six months as a period which enables the acquisition of experience and gives time to become familiar with a specific position/occupation. Most of the analyzed projects proceeded smoothly; most of them succeeded in completing the planned level of budget execution. Examples of problems that have occurred include financial ones they appeared in system projects more frequently (24%) than in competitive ones (10%), problems related to changing schedules (7% in competitive projects compared to 2% in system projects), and general problems at the recruitment stage (8% compared to 4%). The long-term unemployed, professionally inactive people tend to exhibit high resistance more often and do not want to participate in activation projects. Therefore, beneficiaries resort to different methods and techniques to encourage them to participate in the projects. The system project beneficiaries surveyed mentioned situations in which they informed people covered by the support that the project was mandatory otherwise they would have had trouble finding people for the projects. Interviews with the beneficiaries indicate that they do not monitor their participants after the projects are completed, as they do not have that option. Only the social welfare centres and district family support centres have more extensive information on the fate of the project participants, collected by social workers (but it is not complete and consistent knowledge, and therefore this method of gathering information cannot be referred to as monitoring). To improve the efficiency and effectiveness of the projects would require an information platform for the overall situation of the excluded/at risk of social and/or occupational exclusion in the region. This would primarily mean a database of studies, reports, analyses and up-to-date statistics. Qualitative research with the participation of experts confirmed that the measures under Priority VI and VII of the Operational Programme Human Capital improved the situation of the unemployed, inactive or excluded/at risk of social and professional exclusion. The difference between the objectives pursued under Priorities VI and VII is becoming increasingly blurred, with the result that the forms of support used become more and more uniform. The experts concluded that the beneficiaries often stereotype their customers and do not appreciate their latent potential. It is taken for granted that if a person is unemployed, they must be misfit and inadequate too. Therefore, comprehensive support is offered, but there are a lot of people who only need professional qualifications. Effective and useful measures that the experts find worth considering in future financial perspectives are: Supported employment, individual career/integration path, str. 14

15 occupation involved participant or greater cooperation between beneficiaries and employers. str. 15

16 Wprowadzenie Cel badania Celem badania ewaluacyjnego pt.: Badanie i ocena działań aktywizacyjnych, adresowanych do osób wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym w projektach realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim, w kontekście wpływu udzielonego wsparcia na funkcjonowanie uczestników projektów w życiu zawodowym była kompleksowa analiza i ocena działań aktywizacyjnych podejmowanych w ramach wsparcia kierowanego do uczestników projektów (osób wykluczonych, zagrożonych wykluczeniem społecznym i/lub zawodowym oraz znajdujących się w trudnej sytuacji społeczno zawodowej) z województwa dolnośląskiego, w kontekście wpływu udzielonego wsparcia na funkcjonowanie uczestników projektów w życiu zawodowym. Ewaluacja prowadzona była pod kątem oceny adekwatności, użyteczności, efektywności, skuteczności i trwałości wsparcia kierowanego do uczestników projektów wraz z pogłębioną oceną wpływu realizowanych projektów na sytuację zawodową ich uczestników z perspektywy minimum 6 miesięcy od chwili otrzymania wsparcia. Kluczowym było również rozpoznanie wpływu realizowanych inicjatyw w zakresie aktywizacji zawodowej z punktu widzenia różnych poziomów dostrzegania problemu, tj.: przez uczestników projektów, beneficjentów, pracowników instytucji zaangażowanych w realizację PO KL, pracodawców, ekspertów z zakresu rynku pracy i polityki społecznej. Szczegółowe cele badania koncentrowały się na następujących obszarach: Analiza wsparcia oferowanego osobom wykluczonym lub zagrożonym wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym w ramach projektów objętych badaniem i ocena wpływu tych działań na sytuację zawodową uczestników projektów, zwłaszcza na ich zdolność do zatrudnienia z perspektywy minimum 6 miesięcy od otrzymania wsparcia; Analiza i ocena użyteczności oraz adekwatności zastosowanych działań aktywizacyjnych do realnych potrzeb tych osób i możliwości wykorzystania na regionalnym rynku pracy nabytych, w wyniku udziału w projekcie, umiejętności i kwalifikacji; Ocena i porównanie skuteczności i efektywności projektów realizowanych w trybie konkursowym i systemowym, w kontekście nakładów poniesionych na działania - w stosunku do otrzymanych rezultatów; Ocena stopnia, w jakim projekty realizowane w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim przyczyniły się do ograniczenia zjawiska wykluczenia zawodowego i/lub społecznego wśród osób nim zagrożonych, z uwzględnieniem roli, jaką odegrały w tym procesie poszczególne podmioty realizujące projekty; Ocena efektywności, skuteczności i trwałości wsparcia udzielonego osobom z grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym uczestnikom projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL na Dolnym Śląsku, w kontekście aktywizacji zawodowej uczestników projektów. str. 16

17 Badanie ewaluacyjne realizowane było w oparciu o następujące kryteria ewaluacyjne: Trafność rozumiana jako ocena stopnia, w jakim przyjęte cele projektów realizowanych w ramach Priorytetów VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim odpowiadają zidentyfikowanym w projektach problemom i realnym potrzebom uczestników, w świetle celów PO KL w obszarze aktywizacji zawodowej i integracji społecznej; Użyteczność rozumiana jako ocena stopnia, w jakim efekty i rezultaty zrealizowanych działań w ramach projektów odpowiadały na potrzeby uczestników projektów oraz dolnośląskiego rynku pracy; Skuteczność rozumiana jako ocena stopnia, w jakim udzielone wsparcie ograniczyło poziom wykluczenia zawodowego i/lub społecznego, zwiększyło dostęp do zatrudnienia i przyczyniło się do aktywizacji zawodowej i/lub społecznej uczestników projektów, a także jak wpłynęło na ofertę wsparcia na rzecz osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym, świadczoną przez podmioty realizujące projekty w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim; Efektywność rozumiana jako stosunek nakładów poniesionych na działania do otrzymanych rezultatów, w kontekście wpływu na poziom aktywności zawodowej uczestników projektów oraz stopnia w jakim wpłynęły one na ograniczenie poziomu wykluczenia zawodowego i/lub społecznego w regionie (nakłady poniesione rozumiane jako zasoby finansowe, ludzkie i poświęcony czas); Trwałość rozumiana jako ocena stopnia, w jakim podjęte działania przyczyniły się do trwałej zmiany sytuacji zawodowej osób objętych wsparciem; pozwalająca również określić, w jakim stopniu uzyskane pozytywne efekty zrealizowanych działań w ramach projektów mają szanse i możliwości na utrzymanie osiągniętego stanu po zakończeniu finansowania zewnętrznego, a także czy możliwe jest utrzymanie, w dłuższym okresie czasu, tego pozytywnego wpływu na poziomie regionu. str. 17

18 Koncepcja badania Badanie zostało zrealizowane w oparciu o szereg metod i technik badawczych, zarówno ilościowych jak i jakościowych, które zostały ze sobą powiązane w sposób logiczny, tzn. wyniki badań ilościowych wykorzystane zostały do przeprowadzenia, a następnie analizy badań jakościowych. Dzięki temu możliwe było osiągnięcie założonych celów badania ewaluacyjnego. Zrealizowana przez Wykonawcę koncepcja badawcza zakładała kompleksowe podejście dzięki zastosowaniu zasady triangulacji, w rozumieniu: triangulacji danych stosowanie danych z różnych źródeł (dane zastane zarówno dane statystyczne, jak akty prawne, dokumenty, analizy oraz publikacje i raporty z zakresu tematycznego badania oraz dane wywołane, pochodzące z badań reaktywnych, przy czym badaniem objęte zostały różne grupy: uczestnicy projektów, beneficjenci, przedstawiciele PUP i OPS/PCPR, pracodawcy, eksperci z zakresu rynku pracy i polityki społecznej); triangulacji metodologicznej stosowanie różnorodnych metod i technik badawczych (metoda ilościowa wywiad telefoniczny CATI, elektroniczna ankieta CAWI; metody jakościowe wywiady telefoniczne TDI, wywiady w diadzie, indywidualne wywiady pogłębione IDI, zogniskowane wywiady grupowe FGI, wywiady eksperckie, panel ekspercki); triangulacji badacza prowadzenie działań badawczych przez zespół badaczy porównujących ze sobą wnioski, do których dochodzą na etapie analizy materiału badawczego, co maksymalizuje wiarygodność wyników badania. Na potrzeby badania wyodrębnionych zostało pięć grup badanych, które zidentyfikowano jako kluczowych interesariuszy. Zbadanie ich pozwoliło na uzyskanie pełnej odpowiedzi na pytanie o wpływ projektów realizowanych w ramach PO KL na aktywizację społeczno zawodową osób znajdujących się w trudnej sytuacji na dolnośląskim rynku pracy. Rysunek 1 Schemat badanych grup Uczestnicy projektów PO KL Pracodawcy Metody: CATI, FGI Beneficjenci Metody: CATI, IDI Metody: CATI, TDI Eksperci Metody: wywiady eksperckie, panel ekspertów Przedstawiciele PUP i OPS/PCPR Metody: CAWI, diady str. 18

19 Jak wspominano powyżej, w toku procesu badawczego zostały wykorzystane różne techniki i metody gromadzenia i analizy danych. Punktem wyjściowym dla opracowania trafnej oceny przedmiotu badania były wyniki badań ilościowych, dlatego Wykonawca poświęcił im szczególną uwagę (w ramach działań badawczych przeprowadzone zostały wywiady telefoniczne oraz wywiady internetowe). Wyniki uzyskane w badaniach ankietowych, zostały pogłębione dzięki wykorzystaniu badań jakościowych (wywiady indywidualne i grupowe). W przypadku badań jakościowych szczególny nacisk położony został na dobór do badania odpowiednich respondentów. Metody i techniki badawcze Analiza danych zastanych (Desk Research) Analiza danych zastanych (analiza dokumentów, ang. desk research) to metoda wykorzystywana zarówno w badaniach społecznych, jak i marketingowych. Zakłada ona szczegółową analizę istniejących już i dostępnych danych. Realizacja badania typu desk research służy przede wszystkim do przetwarzania, scalania i analizy informacji rozproszonych w rozmaitych źródłach i bazach danych. Istotą tego elementu procesu badawczego jest wskazanie ważnych charakterystyk badanych obszarów, które są niezwykle przydatne na dalszych etapach procesu badawczego pozwalają zrozumieć zastałą sytuację, dzięki czemu możliwe staje się trafne ukierunkowanie pytań badawczych. Badanie to ma charakter eksploracyjny i pozwala identyfikować ważne problemy związane z obszarami badania. W ramach opisywanego badania analiza objęła dwa typy źródeł: - dane zastane pochodzące z raportów, opracowań, sprawozdań, analiz 1 - wnioski o dofinansowanie oraz wnioski o płatność projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim. Analiza wniosków o dofinansowanie projektu dobór próby Próba została dobrana w sposób losowy warstwowy z uwzględnieniem różnych typów projektów (konkursowe i systemowe) oraz różnych Działań/Poddziałań PO KL. Badanie wniosków o dofinansowanie zostało przeprowadzone na łącznej próbie n=300. Spośród 300 wniosków n=157 stanowiły wnioski o dofinansowanie projektów konkursowych, a n=143 wnioski o dofinansowanie projektów systemowych. Wykonawca zróżnicował próbę ze względu na typ Działania/Poddziałania. Dla projektów konkursowych dobór próby był warstwowy proporcjonalny tj.: Poddziałanie zostało przeanalizowanych 66 wniosków; Działanie 6.2 zostało przeanalizowanych 41 wniosków; Poddziałanie zostało przeanalizowanych 47 wniosków. Działanie 7.4 zostały przeanalizowane 3 wnioski. Dla projektów systemowych przyjęto nieproporcjonalny dobór próby w warstwach: Poddziałanie wniosków (po jednym z każdego Powiatowego Urzędu Pracy, który złożył wniosek); 1 Ich szczegółowa lista jest przedstawiona w aneksie do niniejszego raportu. str. 19

20 Poddziałanie zostało przeanalizowanych 87 wniosków (zostaną one wylosowane spośród OPS, które złożyły wnioski o dofinansowanie) Poddziałanie zostało przeanalizowanych 29 wniosków (po jednym z każdego PCPR, które złożyło wniosek); Dobrana w ten sposób próba zapewniła reprezentatywność uzyskanych wyników. Dodatkowo, Wykonawca zdecydował się na losowanie warstwowe, które pozwoliło na uzyskanie bardziej miarodajnych wyników oraz zagwarantowało znalezienie się w próbie reprezentacji wszystkich analizowanych Działań/Poddziałań. Analiza wniosków o płatność dobór próby Dobór próby w badaniu opierał się na losowaniu przeprowadzonym w ramach badania wniosków o dofinansowanie projektu. Wykonawca przeanalizował wnioski o płatność z 300 wybranych do analizy projektów (były to te same projekty, w stosunku do których analizowane były wnioski o dofinansowanie). Ze względu na sposób doboru próby (powiązany z doborem do analizy wniosków o dofinansowanie) struktura projektów, dla których analizowane były wnioski o płatność, powielała strukturę opisaną dla wniosków o dofinansowanie. 2 Wykonawca przeanalizował przede wszystkim końcowe wnioski o płatność. W miarę kompletności i dostępności cząstkowych wniosków o płatność zostały one uwzględnione w analizie. Analiza wniosków o płatność tylko w stosunku do projektów, które zostały wybrane do analizy wniosków o dofinansowanie, dzięki łączeniu informacji zawartych we wnioskach o płatność oraz wnioskach o dofinansowanie, pozwoliła na uzyskanie kompleksowej odpowiedzi na pytania badawcze. Metody ilościowe: CATI - czyli wspomagane komputerowo wywiady telefoniczne (ang. Computer Assisted Telephone Interview) to technika, która polega na zrealizowaniu ankiety przez telefon. Ankieter dzwoni bezpośrednio do respondenta, odczytuje pytania i zapisuje odpowiedzi. Technika ta jest bardzo podobna do tradycyjnych papierowych ankiet, jednak różni się sposobem dotarcia do respondenta. Proces przeprowadzania wywiadu/realizacji ankiety jest wygodny dla ankietera, gdyż odbywa się najczęściej przy pomocy programu komputerowego, który minimalizuje ryzyko pomyłki ankieterskiej. Próba do badania CATI została dobrana w sposób losowy i obejmowała następujące grupy respondentów: uczestnicy projektów zostali wylosowani spośród wszystkich uczestników projektów wskazanych w podmiotowym zakresie badania (losowani byli jedynie ci uczestnicy, którzy ukończyli udział w projekcie); beneficjenci realizujący projekty wskazane w podmiotowym zakresie badania zostali dobrani w sposób celowy, odpowiadający na założenia i cele badania; pracodawcy z terenu województwa dolnośląskiego zostali dobrani w sposób losowy, umożliwiający uzyskanie reprezentatywnych wyników. 2 W przypadku projektów, które nie są jeszcze zakończone i wnioski końcowe nie zostały jeszcze złożone, Wykonawca analizował ostatni dostępny wniosek o płatność. str. 20

21 Łączna próba w badaniu wyniosła n=1821. Dla poszczególnych grup ukształtowała się ona następująco: próba w badaniu uczestników wyniosła n=1620; Próba tej wielkości (n=1620) była reprezentatywna dla całej populacji uczestników projektów wymienionych w podmiotowym zakresie badania (przy założonym 2,3% błędzie oszacowania). Jej dalsze powarstwowanie ze względu na typ Działania/Poddziałania w jakim uczestnicy brali udział gwarantowało uzyskanie bardziej rzetelnych i trafnych wyników; próba w badaniu beneficjentów wyniosła n=101; Wykonawca zdecydował się na liczebność próby (n=101), która pozwoliła na dokonywanie analiz i wyciąganie na ich podstawie wniosków. Dodatkowo warstwowanie próby ze względu na typ podmiotu oraz realizowany projekt pozwoliło na uzyskanie bardziej rzetelnych i trafnych wyników próba w badaniu pracodawców wyniosła n=100. Przyjęta liczebność próby (n=100) pozwoliła na uzyskanie miarodajnych wyników dla całej populacji przedsiębiorstw/ pracodawców z województwa dolnośląskiego. Zdaniem Wykonawcy, w oparciu o doświadczenia wyniesione z realizacji podobnych projektów, jest to próba wystarczająca do uzyskania przydatnych dla celów badania wyników. Szczegółowa struktura próby różniła się w zależności od grupy badanych: uczestnicy projektów zostali dobrani w sposób losowy warstwowy nieproporcjonalny, co oznacza, że liczebność uczestników poszczególnych typów projektów (Działań/Poddziałań) w próbie była dla każdego działania jednakowa i wyniosła 270. Wykonawca nie uwzględnił w próbie uczestników projektów realizowanych w ramach Działania 7.4, ponieważ realizacja projektów jeszcze się nie zakończyła; beneficjenci realizujący projekty objęte badaniem zostali dobrani w sposób proporcjonalny, z uwzględnieniem typu Działania/Poddziałania, a także typu beneficjenta (próba została podzielona ze względu na trzy typy podmiotów realizujących projekty: PUP, OPS/PCPR oraz podmioty prywatne); pracodawcy do udziału w badaniu zostali dobrani w sposób prosty losowy. CAWI - (Computer Assisted Web Interview) to technika badawcza polegająca na realizowaniu badania z wykorzystaniem wystandaryzowanego kwestionariusza ankiety, zamieszczonego na serwerze w sieci, który zostaje podpięty pod odpowiednią stronę internetową. Technika ta przypomina tradycyjne badanie PAPI, z tym, że papierowy kwestionariusz został zastąpiony narzędziem internetowym. Badanie to pozwoliło na określenie stopnia współpracy PUP i OPS/PCPR w działaniach na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym. Zebrane dane miały charakter ilościowy, zatem pozwoliły na analizę zjawiska współpracy/obszarów współpracy pomiędzy tymi instytucjami. CAWI dobór próby Ankiety zostały rozesłane do wszystkich PUP i OPS/PCPR w województwie dolnośląskim. Badanie zostało zrealizowane na próbie efektywnej n=95 respondentów, co oznacza przekroczenie minimalnego zakładanego poziomu zwrotu (w badaniu wzięło udział 44% respondentów do których wysłano zaproszenie, przy minimalnym założonym poziomie zwrotu 25%). str. 21

22 Metody jakościowe Wywiady eksperckie Wywiady eksperckie, to metoda jakościowa, która przypomina indywidualny wywiad pogłębiony. Jednak w tym przypadku kluczową rolę odgrywają specjaliści z danych branż i dziedzin, z którymi odbywają się rozmowy. Dlatego wywiady eksperckie przybierają formę wywiadów pogłębionych, nie zaś mini fokusów grupowych. Wywiady eksperckie dobór próby Wywiady zostały przeprowadzone z ekspertami w zakresie wsparcia w ramach PO KL dla osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym. Wykonawca przeprowadził n=3 wywiady eksperckie. Wywiady zostały przeprowadzone z pracownikami Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Dolnośląskiego Ośrodka Pomocy Społecznej oraz Centrum Integracji Społecznej z Wrocławia. Dobór ekspertów w sposób celowy, spośród osób dysponujących wiedzą i doświadczeniem w temacie badania, pozwolił na uzyskanie rzetelnych i trafnych odpowiedzi na pytania badawcze. TDI TDI to technika badawcza polegająca na przeprowadzenie wywiadu pogłębionego przez telefon. Łączy w sobie zalety IDI z badaniami telefonicznymi (ponieważ badanie przeprowadzane jest przez telefon jest wygodniejsze i mniej inwazyjne dla respondenta od zwykłego IDI). Telefoniczne wywiady pogłębione posłużyły poszerzeniu wyników badań CATI z beneficjentami. TDI dobór próby Badanie zostało przeprowadzone wśród beneficjentów realizujących projekty PO KL. Próba w badaniu TDI była celowa, tzn. że do udziału w wywiadzie byli zapraszani beneficjenci, którzy realizowali projekty dedykowane (lub zakładające duży udział/dodatkowe punkty w rekrutacji) osobom w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy 3, co było możliwe na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie. Wykonawca zadbał o zróżnicowanie beneficjentów ze względu na: projekt konkursowy/systemowy, instytucja/ngo/podmiot prywatny, subregion. Wykonawca przeprowadził w sumie 15 wywiadów: 6 wywiadów z beneficjentami projektów systemowych (2 z PUP, 2 z PCPR, 2 z OPS), 9 wywiadów z beneficjentami projektów konkursowych (3 z beneficjentami w ramach Poddziałania 6.1.1, 3 z beneficjentami w ramach Działania 6.2 oraz 3 z beneficjentami w ramach Poddziałania 7.2.1) 4 Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) Metoda indywidualnego wywiadu pogłębionego (ang. In-Depth Interview IDI) jest jedną z najpopularniejszych metod badań jakościowych i polega na szczegółowej, wnikliwej rozmowie z informatorem/respondentem. Jej celem jest dotarcie do precyzyjnych informacji i poszerzenie wiedzy związanej z tematem badania. Pogłębione rozmowy z przedstawicielami podmiotów dobranych do badania prowadzone były przez ankieterów posiadających doświadczenie w prowadzeniu badań metodą wywiadu indywidualnego. IDI dobór próby 3 Osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy rozumiane zgodnie z definicją zawartą w Ustawie o promocji zatrudnienia, art. 49 (Dz.U Nr 99 poz. 1001). 4 Beneficjenci projektów w ramach Działania 7.4 nie zostali objęci badaniem, gdyż zgodnie z informacjami uzyskanymi od Zamawiającego projekty te jeszcze się nie zakończyły. str. 22

23 IDI zostały przeprowadzone z pracodawcami z województwa dolnośląskiego, którzy zatrudniali bądź przyjmowali osoby wykluczone lub zagrożone wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym na staże/praktyki lub w inny sposób włączali się realizację projektów. Wykonawca przeprowadził n=5 wywiadów pogłębionych z przedstawicielami pracodawców z województwa dolnośląskiego. Wywiady zostały przeprowadzone z pracodawcami, którzy przyjmowali na staż lub praktykę osoby bezrobotne w ramach projektów PO KL. Przedsiębiorstwa do udziału w badaniu zostały dobrane na podstawie informacji uzyskanych z Powiatowego Urzędu Pracy we Wrocławiu. Do rozmowy zapraszana była osoba dysponująca wiedzą na temat stażysty, najczęściej był to opiekun stażu. Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) Zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview FGI) to stosunkowo szybka metoda jakościowa, która pozwala uzyskać efekt synergii. Konfrontacja, kooperacja i wzajemna kontrola wypowiedzi uczestników pozwalają zebrać materiał bogaty w treść i wyczerpujący. Sytuacja konwersacji stymuluje wzajemnie uczestników do wypowiedzi, co pozwala uzyskać informacje, które niekoniecznie pojawiłyby się w trakcie wywiadów indywidualnych. FGI dobór próby FGI zostały przeprowadzone z uczestnikami projektów, którzy do udziału w badaniu zostali dobrani w sposób celowy, spośród osób spełniających przyjęte założenia (dla każdego spotkania Wykonawca przyjął inne założenia). Wykonawca przeprowadził n=2 FGI. Łącznie w zogniskowanych wywiadach grupowych wzięło udział 15 osób. Wykonawca zróżnicował uczestników dwóch spotkań FGI w oparciu o formy wsparcia, z których korzystali i rezultaty uczestnictwa w projekcie: 1 FGI zostało zorganizowane z osobami, których udział w projekcie nie zakończył się podjęciem zatrudnienia; 1 FGI zostało zorganizowane z osobami, których udział w projekcie PO KL zaowocował aktywizacją zawodową. Wywiady w diadzie Wywiady w diadzie to technika badawcza polegająca na przeprowadzeniu wywiadu z dwoma respondentami jednocześnie. Dzięki temu możliwe jest skonfrontowanie dwóch opinii i uzyskanie pełniejszego obrazu sytuacji, niż byłoby to możliwe przy wykorzystaniu zwykłego IDI. Wywiady w diadach zostały przeprowadzone w celu zidentyfikowania logiki prowadzenia projektów przez PUP i OPS, wykorzystywanych formach współpracy i możliwości nowych aspektów współpracy w przyszłości. Skonfrontowanie opinii przedstawicieli tych dwóch instytucji pozwoliło również na wnikliwą diagnozę szerokiego spektrum problemów z jakimi spotykają się osoby wykluczone/zagrożone wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym. Wywiady w diadzie dobór próby Na podstawie badania CAWI zidentyfikowane zostały PUP oraz OPS, które ze sobą współpracują oraz takie, które nie wykazują przejawów współpracy. Przeprowadzonych zostało n=5 diad z PUP/OPS cechującymi się różnym poziomem współpracy. Panel ekspertów Panel ekspertów jest techniką, która pozwala na wykorzystanie wiedzy eksperckiej przy równoczesnym wystąpieniu efektu synergii (wzajemnego stymulowania się uczestników str. 23

24 dyskusji od pogłębiania wypowiedzi). W efekcie możliwe jest zebranie w sposób szybki i niedrogi bogatego w treść materiału badawczego oraz uzyskanie nowego spojrzenia na analizowaną tematykę. Panel ekspertów posłużył opracowaniu rekomendacji w oparciu o wnioski z pozostałych metod badawczych. Panel ekspertów dobór próby W panelu ekspertów wzięło udział 7 osób reprezentujących różne strony zaangażowane w realizację projektów w ramach PO KL w województwie dolnośląskim : beneficjenci (1 przedstawiciel OPS, 1 przedstawiciel PUP, 2 przedstawicieli ngo, 1 przedstawiciel CIS), DWUP (2 przedstawicieli), SWOT Analiza SWOT jest jedną z podstawowych metod analizy strategicznej, która opiera się na koncepcji 4 pól sił, czyli zdiagnozowaniu mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń wszystkich czynników, które mogą mieć negatywny lub pozytywny wpływ na postawiony problem badawczy. W przypadku niniejszego badania ewaluacyjnego ocenie podlegały działania aktywizacyjne, adresowane do osób wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem zawodowym i/lub społecznym w projektach realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim. Analiza SWOT została przeprowadzona na końcu procesu badawczego, czyli po zrealizowaniu wszystkich badań i zebraniu całości materiału do analizy. str. 24

25 1 Dolnośląski rynek pracy z perspektywy osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem zawodowym lub społecznym Rozdział poświęcony jest analizie dolnośląskiego rynku pracy z perspektywy osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym i zawodowym. Pierwsza część skupia się na pokazaniu skali zjawiska wykluczenia społecznego i zawodowego w województwie i próbie odpowiedzi na pytanie kim są osoby wykluczone/zagrożone wykluczeniem społecznym. Następnie prezentowana jest opinia pracodawców na temat tych osób oraz ich oczekiwania i zapotrzebowanie na pracowników. Na koniec rozważana jest rola elastycznych form zatrudnienia w aktywizacji zawodowej i społecznej osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem. 1.1 Skala zjawiska wykluczenia społecznego i zawodowego przedstawiona w projektach realizowanych w ramach PO KL na Dolnym Śląsku Badanie skuteczności działań, skierowanych do osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym i zawodowym, należy zacząć od postawienia kluczowego pytania kim są te osoby na Dolnym Śląsku? Jakie grupy znajdują się w szczególnie trudnym położeniu, a do jakich grup kierowana była pomoc? Informacji o skali zjawiska wykluczenia społecznego i zawodowego dostarcza analiza wniosków o dofinansowanie projektu, składanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim. Pokazuje ona dość zróżnicowany obraz wykluczenia, które dotyka różnych grup osób w nierównomiernym stopniu. Widać wyraźnie, że określając do kogo kierowane będzie wsparcie beneficjenci kierują się dokumentacją konkursową (która często określa grupę docelową) oraz, że grupy te wyróżniane są ze względu na cechę społeczno-demograficzną lub sytuację życiową, która pogarsza ich sytuację na rynku pracy. W tym sensie można mówić o tych osobach, jako znajdujących się w trudnej sytuacji na dolnośląskim rynku pracy. 5 Co bardzo charakterystyczne, i nie bez znaczenia dla efektywności i skuteczności realizowanych projektów, wiele z nich adresowanych jest równocześnie do kilku różnych grup. Co więcej grupy te często zakreślane są dosyć szeroko, co umożliwia objęcie wsparciem znaczącej grupy osób, ale równocześnie utrudnia zaoferowanie wsparcia zgodnego z indywidualnym potrzebami uczestników. Najczęściej wskazywaną, w badanych wnioskach, grupą były kobiety aż w 37% analizowanych wniosków określano tę grupę jako priorytetową. Przy czym należy zaznaczyć, że w niektórych 5 Zgodnie z definicją ustawową do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy zalicza się: bezrobotnych do 25 roku życia; kobiety które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka; bezrobotnych w starszym wieku (45+,50+); bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego; bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko; bezrobotnych niepełnosprawnych; bezrobotnych po zakończeniu odbywania kary pozbawienia wolności, osoby (rodziny) zagrożone ubóstwem, osoby uzależnione, więźniów i byłych więźniów, migrantów, mniejszości narodowe i etniczne, usamodzielniających się wychowanków ośrodków opiekuńczo-wychowawczych i rodzin zastępczych, bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. (Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 20 kwietnia 2004 r.) str. 25

26 projektach grupa była trochę bardziej doprecyzowana, np. młode kobiety, kobiety, które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka. Następną w kolejności grupą zagrożoną wykluczeniem, na podstawie analizy wniosków, są osoby bezrobotne co jest bardzo szerokim terminem mogącym pomieścić opis osób o bardzo różnych potrzebach i deficytach na rynku pracy. Tylko w przypadku około połowy projektów skierowanych do bezrobotnych podjęto próbę ukierunkowania wsparcia poprzez wskazanie jako docelowej grupy długotrwale bezrobotnych. Co ciekawe jednak, w przypadku części projektów beneficjenci dostrzegali, że problem wykluczenia dotyczy nie tylko osób bezrobotnych, ale także ich rodzin stąd projekty adresowane równocześnie do osób bezrobotnych i ich rodzin. Wykres 1 Dominująca grupa do której skierowane było wsparcie w projekcie 8% 7% 37% 15% 5% 15% 13% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wiek do 25 roku życia wiek 45+ kobiety bezrobotni osoby bez kwalifikacji zawodowych niepełnosprawni inne Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie n=300 W trudnej sytuacji na rynku pracy są również osoby niepełnosprawne w 15% badanych projektów wskazano tą grupę jako docelową. Beneficjenci dostrzegali również problemy jakie na rynku pracy mają osoby młode i starsze: w 8% projektów określono jako grupę docelową osoby do 25 roku życia, kolejne 7% dedykowano osobom starszym (projektodawcy różnie określali wiek, który utrudnia znalezienie pracy: 45+, 50+). Warto na koniec podkreślić, że wiele projektów miało kilka różnych grup docelowych (na potrzeby analizy wybierano najliczniejszą), co było prawdopodobnie wynikiem obaw beneficjentów o zrekrutowanie założonej liczby uczestników (w przypadku szeroko zakreślonych grup docelowych jest to łatwiejsze niż w przypadku wąskiej grupy docelowej jak np. osoby niepełnosprawne). Znaczący odsetek projektów (13%) skierowany był do innych grup, które czasami były określone niezwykle szeroko, np. jako mieszkańcy określonego powiatu lub mieszkańcy terenów wiejskich, co budzi wątpliwości dotyczące adekwatności wsparcia do potrzeb uczestników tych projektów. Równocześnie jednak zdarzały się projekty skierowane do wąskich, ściśle określonych grup, np. osób uzależnionych, bezdomnych, dzieci z rodzin zastępczych, byłych sportowców, Romów itp. Na koniec trzeba wspomnieć, że wyróżniane w projektach grupy docelowe nie mają charakteru rozłącznego, ponieważ problemy tych osób często nakładają się na siebie (np. osoby długotrwale bezrobotne często mają niskie kwalifikacje itp.). str. 26

27 Jak wspominano wcześniej, taki obraz wykluczenia prezentowany we wnioskach, jest po części wynikiem dokumentacji konkursowej, w której często sugeruje się do kogo przede wszystkim powinno być adresowane wsparcie (oczywiście dokumentacja konkursowa determinuje grupy, do których kierowane jest wsparcie w projektach konkursowych, projekty systemowe są organizowane według innych zasad). W przypadku projektów systemowych pewnym wskaźnikiem skali wykluczenia społecznego w województwie dolnośląskim mogą być Plany działania, które wskazują typy projektów, które mogą być realizowane oraz kryteria dostępu, mogące być pewnym wyznacznikiem skali wykluczenia. Plany działania opierają swoje założenia o przeprowadzone badania, analizy statystyk rynku pracy oraz ewaluacje. Kryteria strategiczne zawarte w Planach działania odzwierciedlają więc w pewnym stopniu bieżącą sytuację społeczno-gospodarczą regionu i umożliwiają wskazanie grup, do których wsparcie należy kierować w pierwszej kolejności ze względu na ryzyko zagrożenia wykluczeniem społecznym lub zawodowym danych grup. Analizując Plany działania dla badanych projektów systemowych tj. w ramach Poddziałania 6.1.3, Poddziałania oraz Poddziałania można wskazać kilka grup wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym i/lub zawodowym: osoby w wieku lat, bezrobotni w wieku 50+, osoby niepełnosprawne oraz osoby o niskim wykształceniu. Projekty systemowe są ukierunkowane na te grupy z uwagi na zidentyfikowanie ich niekorzystnej sytuacji społecznej i zawodowej. W przypadku projektów systemowych realizowanych w ramach Priorytetu VII część kryteriów dostępu odnosi się również do otoczenia osoby wykluczonej/zagrożonej wykluczeniem i podejmowaniu działań środowiskowych skierowanych do całej rodziny. O ile osób bezrobotnych oraz osób niepełnosprawnych pojawia się także w dokumentacjach konkursowych, o tyle niezwykle ważne wydaje się uwzględnienie osób o niskim wykształceniu w Planach działania dla projektów systemowych realizowanych w Priorytecie VII. Jak pokazują wyniki badania niskie wykształcenie oraz brak kwalifikacji zawodowych są poważną barierą w znalezieniu zatrudnienia. Dostrzegają to również pracodawcy, którzy deklarują, że raczej nie zdecydowaliby się na zatrudnienie takiej osoby. Kierowanie wsparcia w ramach projektów systemowych do klientów OPS w wieku lat może wskazywać na duże ryzyko zagrożenia wykluczeniem tej grupy osób. Jak pokazują badania z przedstawicielami OPS oraz ekspertami rynku pracy pozostawanie pod opieką OPS może przerodzić się w długotrwałe uzależnienie od otrzymywanej pomocy i świadczeń dlatego warto aktywizację społeczną zaczynać w jak najwcześniejszym momencie zdiagnozowania zagrożenia wykluczeniem społecznym. W przypadku projektów konkursowych w dokumentacji konkursowej Instytucja Pośrednicząca II stopnia określa do kogo wsparcie ma zostać skierowane poprzez opisanie grupy docelowej (oczywiście wybór grupy docelowej wynika z Planów działania oraz prowadzonych analiz i badań w regionie). Najczęściej wskazywaną w ramach Priorytetu VI grupą wymagającą wsparcia są osoby bezrobotne ponad 12 miesięcy, wymienione w ponad połowie konkursów ogłoszonych w ramach Priorytetu VI. Porównując to z grupą docelową, wskazywaną przez beneficjentów, widać wyraźnie mniejsze zainteresowanie beneficjentów realizowaniem projektów adresowanych do tej grupy. Być może jest to wynikiem faktu, że jest to trudniejsza w osiąganiu założonych rezultatów grupa. Beneficjenci dużo chętniej realizowali projekty skierowane do kobiet, które zostały wymienione jako grupa docelowa w 41% konkursów. str. 27

28 Analiza dokumentacji konkursowej pokazuje również, że w 30% konkursów jako grupa docelowa zostały wskazane osoby niepełnosprawne. Jednak tylko 15% projektów wymieniało tę grupę jako docelową. Taki sam odsetek konkursów wymieniał jako grupę docelową osoby do 25 roku życia oraz osoby po 45 roku życia (przy czym trzeba zauważyć, że granica wiekowa się tutaj zmieniała najpierw były to osoby 50+, poszerzone następnie do wieku 45 lat). Wykres 2 Grupy docelowe wymienione w dokumentacji konkursowej w Priorytecie VI osoby po 45 roku życia 30% osoby niepełnosprawne 30% osoby do 25 roku życia 30% kobiety (w tym zwłaszcza powracające lub wchodzące po raz pierwszy na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dzieci) 41% osoby pozostające bez zatrudnienia przez okres co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich dwóch lat 54% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji konkursowej Co ciekawe w przypadku Priorytetu VII grupy docelowe były bardziej zróżnicowane i ciężko jest wskazać jedną dominującą kategorię. Na podstawie analizy dokumentacji konkursowej można stwierdzić, że ponad 40% konkursów wskazywało jako grupę docelową osoby niezatrudnione i zagrożone wykluczeniem społecznym. Co ciekawe, podobny odsetek konkursów wymieniał jako grupę docelową również otoczenie osób wykluczonych. W jednej piątej konkursów jako grupa docelowa wskazani zostali niepełnosprawni oraz osoby zamieszkujące gminy miejsko-wiejskie oraz małe miasta. Tabela 1 Kategorie osób do których kierowane było wsparcie w ramach Priorytetu VII PO KL w woj. dolnośląskim Kategoria osób liczba konkursów w których pojawia się grupa (na podstawie dokumentacji konkursowej) osoby niezatrudnione, zagrożone wykluczeniem 12 44% społecznym otoczenia osób wykluczonych społecznie 11 41% osoby niepełnosprawne 5 19% osoby fizyczne (w zakresie doradztwa i szkoleń) 5 19% mieszkańcy gmin miejsko-wiejskich oraz miast 5 19% do 25 tys. mieszkańców osoby w wieku % % konkursów str. 28

29 osoby w wieku % osoby trwale bezrobotne 1 4% osoby niezatrudnione, korzystające ze 1 4% świadczeń pomocy społecznej osoby nieaktywne zawodowo ze względu na 1 4% opiekę nad dziećmi lub innymi osobami zależnymi osoby powracające na rynek pracy po urlopie 1 4% wychowawczym i macierzyńskim bezdomni 1 4% uchodźcy, cudzoziemcy posiadający zgodę na 1 4% pobyt tolerowany członkowie mniejszości etnicznych i 1 4% zawodowych osoby uzależnione od alkoholu i innych środków 1 4% odurzających, poddające się procesowi leczenia lub w okresie 1 roku od jego zakończenia kobiety (w tym zwłaszcza powracające oraz wchodzące po raz pierwszy na rynek pracy po 1 4% przerwie związanej z urodzeniem i wychowywaniem dzieci) Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji konkursowej Charakterystyczne dla tego Priorytetu jest większe doprecyzowanie grupy docelowej pojawiały się konkursy wymieniające jako grupę docelową bezdomnych, członków mniejszości etnicznych, osoby uzależnione itp. Porównanie zainteresowania beneficjentów oferowaniem wsparcia różnym grupom (mierzonym jej wyborem jako dominującej grupy na podstawie realizowanych projektów) z dokumentacją konkursową pokazuje, że osobami znajdującymi się w szczególnie trudnej sytuacji na Dolnym Śląsku, którymi najmniej interesują się beneficjenci, są osoby długotrwale bezrobotne. Podobnego zdania byli eksperci, którzy najczęściej wymieniali tę kategorię osób, jako znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy. Moim zdaniem są w trudniejszej sytuacji, jeśli chodzi o rynek pracy, niż inne osoby. Co przekłada się później na ich gorszą sytuację ogólnie, życiową, osobistą. Ale po prostu mają trudniej na tym rynku pracy. Na pewno są to osoby z kategorii tzw. zagrożonych wykluczeniem społecznym. Czyli przede wszystkim: te osoby, które są długotrwale bezrobotne. Te, które miały jakieś kłopoty osobiste i wpadły w uzależnienie i wychodzą z tego uzależnienia. Osoby po pobytach w zakładach karnych. Osoby niepełnosprawne również. Także to moim zdaniem się kategorie osób, którym trudniej znaleźć pracę. Ekspert rynku pracy ( ) jakimś problemem jest jednak długotrwałe bezrobocie i chęć podjęcia pracy dla tych ludzi, dziedziczenie tego długotrwałego bezrobocia. Im po prostu jest dobrze. Ja z własnego str. 29

30 doświadczenia powiem, że jest im po prostu dobrze na bezrobociu. Nie chcą podejmować pracy, mimo że proponuje się im pracę. Bo w ramach swoich kompetencji też proponujemy różne możliwości podjęcia pracy. Ale bardzo mało osób chęć wyraża do podjęcia pracy. Po prostu nie chcą. Pracownik Ośrodka Pomocy Społecznej Eksperci za najważniejszy problem tych osób uznali utratę kontaktu z rynkiem pracy. Równie poważną przeszkodą w skutecznej aktywizacji tych osób jest ich częsty brak motywacji do podjęcia pracy, przyzwyczajenie do korzystania z pomocy społecznej skutkujące postawą, którą można streścić jako nie opłaca mi się pracować. Wspominany wcześniej problem utraty kontaktu z rynkiem pracy, występuje również w przypadku kobiet, które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka. W ich przypadku na brak kontaktu z rynkiem pracy nakłada się dodatkowo także problem z zapewnieniem opieki nad dzieckiem (brak możliwości skorzystania z opieki nad dzieckiem szczególnie na obszarach wiejskich). Myślę, że one (matki) mogą być w gorszej sytuacji. Dlatego, że ich sytuacja jest trochę zbliżona do osób, które z jakichś powodów utraciły ten kontakt z rynkiem pracy, czyli długotrwale bezrobotnych. Ponieważ zawsze osobom, które mają dłuższą przerwę, spowodowaną różnymi względami, w tym wypadku urodzeniem i wychowywaniem dziecka, powoduje, że trudniej odnaleźć się w sytuacji takiej pracowniczej. Zawsze najtrudniej jest dokonać jakiejś zmiany w swoim życiu i wrócić na rynek pracy. Czyli myślę, że mogą być w gorszej. Ekspert rynku pracy Zdaniem respondentów biorących udział w badaniu o tym, czy dana osoba jest już wykluczona czy tylko zagrożona wykluczeniem społecznym decyduje podejmowanie przez niej różnych aktywności związanych z pracą (nawet jeżeli są one na czarno). Tak naprawdę wykluczeni są ci, którzy w żaden sposób sobie nie radzą, są od kogoś zależni. Czy od instytucji, czy od członków rodziny, bliższej, dalszej. A zagrożeni wykluczeniem są ci, którzy jakoś sobie tam radzą, czasem pracują, czasem w szarej strefie, czasem gdzieś indziej, ale jakoś tam funkcjonują, role społeczne swojej pełnią, natomiast ta ich sytuacja jest taka na granicy, ze względu na często brak stałego zatrudnienia. I niskie kwalifikacje. Ale jakoś tam funkcjonują. I w moim przekonaniu, jeżeli jakoś pracują, nawet nieoficjalnie i swoje role pełnią, to nie są wykluczeni. Ale są zagrożeni właśnie. Pracownik OPS Podsumowując, można zauważyć, że na Dolnym Śląsku jest duże zróżnicowanie grup osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. Grupy te charakteryzuje posiadanie pewnych charakterystycznych deficytów (jak np. niskie kwalifikacje, brak doświadczenia zawodowego) oraz znajdowanie się w sytuacji, która niezwykle utrudnia podjęcie przez nich zatrudnienia (np. niepełnosprawność, wiek). Odpowiedzią na problemy tych osób były projekty realizowane w ramach Priorytetów VI i VII PO KL. Wyniki analizy, w jakim stopniu realizacja projektów zmieniła sytuację zawodową tych osób, zostaną przedstawione w kolejnych rozdziałach. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że projekty realizowane w ramach str. 30

31 badanych Priorytetów przyczyniły się do zmniejszania 6 skali wykluczenia społecznego, poprzez kierowanie wsparcia do osób, które najbardziej tego potrzebują (szczególnie projekty Priorytetu VII). 1.2 Postrzeganie osób wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym lub zawodowym przez dolnośląskich pracodawców Powodzenie osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym i zawodowym na rynku pracy, zależy w dużej mierze od pracodawców i ich skłonności do zatrudniania takich osób. Większość pracodawców biorących udział w badaniu nie była uprzedzona do zatrudniania osób wykluczonych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym/zawodowym, chociaż można zauważyć pewne stereotypowe postrzeganie poszczególnych grup. W przypadku matek powracających na rynek pracy po urodzeniu dziecka oraz osób samotnie wychowujących dziecko, głównym problemem dostrzeganym przez pracodawców była dyspozycyjność takich osób (pracodawcy obawiali się głównie częstych nieobecności). W przypadku osób niepełnosprawnych problemem była ograniczona sprawność tych osób oraz niedostosowanie miejsca pracy do potrzeb takich osób. W przypadku osób młodych, pracodawcy obawiali się przede wszystkim braku doświadczenia tych osób oraz ich nieodpowiedzialnego stosunku do pracy. Z kolei osoby starsze w oczach pracodawców mogą mieć problemy z wydajnością, sprawnością oraz z adaptacją nowych rozwiązań (w szczególności komputery). W stosunku do osób nieposiadających wykształcenia średniego/ kwalifikacji/ doświadczenia zawodowego pracodawcy uczestniczący w badaniu zgłaszali przede wszystkim obawy o brak kwalifikacji takich osób. Wreszcie osoby długotrwale bezrobotne budzą u pracodawców obawy związane z brakiem chęci do pracy, odzwyczajeniem się od rytmu pracy. Wielu z pracodawców deklarowało, że nie widzi przeciwwskazań dla zatrudnienia poszczególnych kategorii osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Co więcej, badani byli w stanie wskazać cechy, które potencjalnie mogłyby pomagać tym grupom na rynku pracy. W przypadku osób samotnie wychowujących dziecko i matek powracających na rynek pracy była to przede wszystkim ich wysoka motywacja do pracy oraz zaangażowanie w to co robią. Podobną zaletę pracodawcy dostrzegają w przypadku osób niepełnosprawnych tutaj dochodzą jeszcze dodatkowe korzyści związane z możliwością uzyskania ulg/odpisów przy zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej. Osoby młode w oczach badanych pracodawców cechuje chęć rozwijania się i zdobywania doświadczenia, a także otwartość na nowe rozwiązania. Z kolei osoby starsze wyróżniają się posiadanym doświadczeniem oraz pracowitością. Większość pracodawców nie była w stanie wskazać zalet osób pozbawionych kwalifikacji/doświadczenia oraz osób długotrwale bezrobotnych. 6 Na podstawie przytoczonych w tym rozdziale danych nie można jednoznacznie stwierdzić o ile (procentowo) zmniejszyło się wykluczenie społeczne w województwie. Wynika to przede wszystkim z braku danych dotyczących skali wykluczenia społecznego w momencie rozpoczynania projektów (nie została przeprowadzona ewaluacja ex ante mierząca skalę wykluczenia). Nie jest zatem możliwe określenie o ile dokładnie zmniejszyło się wykluczenie społeczne. str. 31

32 1.3 Kwalifikacje poszukiwane przez pracodawców na dolnośląskim rynku pracy Pracodawcy biorący udział w badaniu poszukiwali bardzo zróżnicowanych pracowników. Zapytani o to jakich pracowników poszukiwali w ostatnich 3 latach najczęściej wskazywali na specjalistów i fachowców o kwalifikacjach zawodowych (m.in. dekarz, tynkarz, tokarz) - 23% spośród wymienianych stanowisk 7. Na drugim miejscu pod względem zainteresowania pracodawców byli pracownicy usług: najczęściej były to usługi osobiste: fryzjer, kosmetyczka oraz sprzedawcy 14% wspominanych stanowisk. Wykres 3 Pracownicy poszukiwani w ciągu ostatnich 3 lat przez pracodawców specjaliści, fachowcy 23% pracownicy usług biuro i administracja gastronomia inne praca na budowie i pracownicy fizyczni 14% 11% 11% 10% 9% pracownicy umysłowi, wyższe wykształcenie 7% kierowcy, kurierzy operatorzy maszyn pracownicy niewykwalifikowani pracownicy ochrony edukacja, szkolenia 4% 4% 3% 2% 2% 0% 10% 20% 30% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania pracodawców n=100. Pracodawcy poszukiwali również pracowników usług związanych z branżą gastronomiczną (kelnerzy, kucharze -11%) oraz pracowników administracyjnych i biurowych, którzy stanowili 11% poszukiwanych stanowisk. Warto zwrócić uwagę, że jedynie 7% spośród wymienianych stanowisk to pracownicy umysłowi od których oczekuje się wykształcenia wyższego. Widać 7 Ze względu na specyfikę badania pytanie o poszukiwanie pracowników zostało zadane w sposób otwarty, a następnie odpowiedzi pracodawców zakodowano do mniejszej liczby kategorii. Pracodawcy podawali jedynie typy stanowisk na jakie poszukiwali pracowników, nie zaś ich liczbę, dlatego nie można mówić o odsetku poszukiwanych pracowników, a jedynie o odsetku wymienianych stanowisk. str. 32

33 również, że pracodawcy poszukują pracowników, którzy już dysponują potrzebnymi im kwalifikacjami i umiejętnościami gotowych do przyjęcia pracownika bez kwalifikacji i przeszkolenia go jest niewielu. W świetle przedstawionych wyników, nie dziwi fakt, że pracodawcy dużą wagę przykładali do posiadanych przez pracowników uprawnień. Dwie trzecie badanych pracodawców zwraca przy rekrutacji uwagę na posiadane przez pracownika uprawnienia. Mniej istotne są dla pracodawców certyfikaty, na które zwraca uwagę 47% badanych. Badani pracodawcy za najbardziej istotne kwalifikacje, na które zwracają uwagę poszukując pracowników uznali umiejętność pracy w zespole oraz zdolności interpersonalne kandydata (odpowiednio 93% i 88% pracodawców). Okazuje się więc, że pracodawcy bardzo cenią sobie tzw. kompetencje miękkie i oczekują od przyszłych pracowników posiadanie ich. Wysoko oceniona została również umiejętność analitycznego myślenia taką cechę za istotną uważa 81% badanych pracodawców. Wykres 4 Postrzegana przez pracodawców istotność kwalifikacji u potencjalnych pracowników Umiejętność pracy w zespole Zdolności interpersonalne (komunikacyjne) Umiejętność analitycznego myślenia Umiejętność obsługi komputera i programów biurowych Prawo jazdy kat. B Umiejętność obsługi specjalistycznych programów branżowych Znajomość języka obcego % 20% 40% 60% 80% 100% nieistotna ani nieistotna ani istotna istotna Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania pracodawców n=100. Postrzegana istotność kwalifikacji, u potencjalnych kandydatów do pracy, zależy również od specyfiki branży/profilu działalności firmy. Świadczy o tym duży rozdźwięk pomiędzy pracodawcami w ocenie takich kwalifikacji, jak z jednej strony umiejętność obsługi komputera i specjalistycznych programów branżowych a z drugiej strony posiadanie prawa jazdy. Duża część pracodawców uznaje je za ważne, równie duża grupa pracodawców za nieistotne. W najmniejszym stopniu istotna była dla badanych pracodawców znajomość języka obcego, chociaż ponownie należy podkreślić, że w niektórych branżach jest to istotna umiejętność. str. 33

34 Dodatkowo dla pracodawców ważna jest motywacja pracownika do pracy oraz gotowość do podjęcia nauki. W sferze deklaracji pracodawcy są otwarci na zatrudnianie osób, które nie posiadają doświadczenia ale ukończyły szkolenie w danym zawodzie (59% deklaruje, że rozważałoby zatrudnienie takiej osoby chociaż można się zastanawiać na ile te deklaracje znajdują potwierdzenie w rzeczywistości). Dwie trzecie badanych pracodawców (68%) wzięłoby pod uwagę zatrudnienie osoby, która dotychczas pracowała w innym zawodzie, ale się przekwalifikowała. Jest to wynik zgodny z opisywanymi wcześniej oczekiwaniami co do kompetencji miękkich, jakie powinien posiadać pracownik pracodawcy prawdopodobnie zakładali, że osoba, która już gdzieś pracowała w mniejszym lub większym stopniu nabyła te kompetencje i łatwiej będzie jej podjąć pracę w nowym zawodzie. Wykres 5 Gotowość pracodawców do zatrudniania osób: 72% 70% 68% 66% 64% 62% 60% 58% 56% 54% 52% Czy poszukując pracownika bierze Pan/i pod uwagę zatrudnienie: 59% Osoby, która ukończyła szkolenie lecz nie posiada doświadczenia w danym zawodzie. 68% Osoby, która dotychczas pracowała w innym zawodzie jednak przekwalifikowała się. 70% Osoby młodej, której jedynym doświadczeniem zawodowym jest staż u pracodawcy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania pracodawców n=100. Największą gotowość do rozważenia w procesie rekrutacji, pracodawcy deklarowali w przypadku osób młodych, które odbyły staż u pracodawcy. Do opisywanych wcześniej zalet takiej osoby, dochodzi jeszcze fakt, że jest młoda i łatwo można ją przysposobić do pracy. 1.4 Zainteresowanie pracodawców stosowaniem elastycznych form zatrudnienia Badani pracodawcy z województwa dolnośląskiego stosują elastyczne formy zatrudnia, chociaż w ograniczonym wymiarze. Najpopularniejszą formą są terminowe umowy o pracę. W drugiej kolejności pracodawcy stosują umowy cywilnoprawne. Dosyć popularne jest również zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy. Jedynie 5% badanych pracodawców zadeklarowało, że nie stosuje żadnych elastycznych form zatrudnienia. Tabela 2 Stosowanie przez pracodawców elastycznych form zatrudnienia Elastyczne formy zatrudnienia % pracodawców, którzy je stosują terminowe umowy o pracę 82% umowy cywilnoprawne 58% str. 34

35 kobiety powracające na rynek pracy po urodzeniu dziecka Osoby samotnie wychowujące dziecko Osoby niepełnosprawne Osoby młode do 25 roku życia Osoby starsze (50+) Osoby bez kwalifikacji /doświadczenia/wyk ształcenia średniego Długotrwale bezrobotni Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu 40% pracy zatrudnienie w elastycznych godzinach czasu 27% pracy prace interwencyjne i roboty publiczne 9% leasing pracowniczy 5% żadne 5% telepraca 1% jobsharing lub worksharing lub jobrotation 1% zatrudnienie socjalne i zatrudnienie 1% wspierane praca nakładcza 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania pracodawców n=100. Analizując odpowiedzi pracodawców można zaryzykować wniosek, że elastyczne formy zatrudnienia mogą być jedną z form aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i zawodowym. Mimo opisywanych wcześniej obaw, jakie pracodawcy zgłaszają względem poszczególnych grup osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym lub zawodowym, byli oni skłonni rozważać zatrudnienie pracownika należącego do jednej z tych grup właśnie na elastycznych zasadach. Wydaje się, że pracodawcy nie chcą ryzykować przyjęcia do pracy pracownika, wobec którego mają wiele zastrzeżeń (opisywane wcześniej obawy pracodawców wobec poszczególnych grup osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym) na podstawie umowy o pracę, natomiast elastyczne formy zatrudnienia pozwalają im na sprawdzenie kompetencji i chęci takiej osoby do podjęcia zatrudnienia. Pracodawcy uznali, że EFZ mogą skłaniać pracodawców do zatrudniania osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy. W największym stopniu ma to zastosowanie w przypadku grup, których trudna sytuacja na rynku pracy związana jest z wiekiem. Ponad 2/3 badanych pracodawców byłoby skłonnych zatrudnić osoby młode w ramach EFZ. W przypadku osób starszych skłonność do zatrudnienia deklaruje 58% badanych przedsiębiorców. Wykres 6 Skłonność pracodawców do zatrudniania poszczególnych grup osób, w ramach EFZ 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 47% 51% 40% 69% 58% 34% 40% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania pracodawców n=100. str. 35

36 [w przypadku osób młodych sprawdziłby się EFZ] dlatego, że te osoby często jeszcze kontynuują naukę i dla nich jest to faktycznie dobra forma zatrudnienia, bo nie potrzebują się wiązać z pracodawcą na stałe. Czyli umową o pracę. Takie osoby często podejmują prace krótkoterminowe, wakacyjne i może w tej grupie jest to dobra forma zatrudnienia. Z perspektywy młodego człowieka jest to możliwość uzupełnienia wynagrodzenia, w tym sensie to na pewno. Albo pogodzenia tego, często, ze studiami. To zależy od danych warunków, czy ona musi być wykonywana stricte w biurze, przeważnie nie, więc można to pogodzić jeśli chodzi o matki wychowujące dziecko czy chcące powrócić na rynek pracy to można takie zlecenia, umowy o dzieło wykonywać w domu. Jeżeli chodzi o projekt jest to plus również dla niepełnosprawnych, myślę, że można to śmiało uznać za dobry punkt. Pracodawcy przyjmujący bezrobotnych na staże Pracodawcy w najmniejszy stopniu byliby skłonni zatrudnić z wykorzystanie EFZ osoby nieposiadające doświadczenia/kwalifikacji lub wykształcenia średniego. Równocześnie warto podkreślić, że wśród osób, które ukończyły udział w projekcie znajdują się osoby, które pracują w niepełnym wymiarze czasu pracy/dorywczo/w oparciu o umowy cywilnoprawne (odpowiednio 3%, 2% oraz 6%). Łącznie stanowią one 11% uczestników co pokazuje, że EFZ mogą być sposobem na aktywizację zawodową uczestników. Sami uczestnicy projektów określając powody, dzięki którym udało im się znaleźć pracę, dosyć często wskazywali na zwiększenie swojej elastyczności wobec miejsca/czasu pracy. Jedna trzecia badanych zadeklarowała, że zgodziła się na inny wymiar czasu pracy. Podobny odsetek wskazał jako powód znalezienia zatrudnienia zgodę na elastyczne formy zatrudnienia. Również eksperci biorący udział w badaniu zgadzali się, że elastyczne formy zatrudnienia mogą być skutecznym narzędziem aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem, w szczególności osób niepełnosprawnych, w stosunku do których jedną z obaw pracodawców była konieczność dostosowania miejsca pracy do potrzeb takiej osoby. W przypadku osób pracujących z domu, taka konieczność już nie ma miejsca: Bardzo często osoby niepełnosprawne są w tych formach zatrudniane, to tak naprawdę pozwala tej osobie nie wciągać do siebie do zakładu pracy, nie trzeba ponosić kosztów z dostosowaniem zakładu pracy do osób niepełnosprawnych, wyposaża się te stanowiska pracy w domu takiej osoby. To jest jeszcze bardziej korzystne z punktu widzenia ekonomicznego dla pracodawcy. Ekspert rynku pracy str. 36

37 2 Charakterystyka projektodawców W tej części raportu poruszone zostaną zagadnienia związane z projektodawcami, czyli podmiotami, które realizują/realizowały projekty skierowane od osób wykluczonych/ zagrożonych wykluczeniem społecznym i/lub zawodowym na terenie województwa dolnośląskiego. Przedstawiona zostanie charakterystyka poszczególnych typów beneficjentów podmiotów publicznych, podmiotów prywatnych oraz organizacji pozarządowych. Omówione zostaną ponadto potencjały tych typów podmiotów do realizacji projektów skierowanych do osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem. W dalszej kolejności omówiona zostanie logika przygotowania się do projektu w kontekście pozyskiwania informacji o grupach docelowych oraz wybierania form wsparcia, które zaspokajają potrzeby tych grup. Informacje to pozwolą odpowiedzieć na pytanie o potencjał beneficjentów do trafnego identyfikowania potrzeb grup docelowych i ich zaspakajania. W tej części zostanie również poruszona problematyka współpracy i rywalizacji pomiędzy Powiatowymi Urzędami Pracy oraz Ośrodkami Pomocy Społecznej oraz wpływie tej współpracy bądź rywalizacji na klientów obu tych instytucji, a także efektywność realizowanych przez te podmioty projektów. 2.1 Typologia beneficjentów i ich potencjał do realizacji projektów Na podstawie przeprowadzonej analizy wniosków o dofinansowanie projektu oraz analizy wniosków o płatność możliwe było uzyskanie danych dotyczących typów podmiotów realizujących projekty skierowane do osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem społecznym i/lub zawodowym. W badanej próbie 300 wniosków dominowały podmioty publiczne, które stanowiły ponad połowę beneficjentów. Wykres 7 Struktura beneficjentów projektów 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 56% 24% 20% podmiot publiczny podmiot prywatny ngo Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie, n=300. Taka struktura beneficjentów realizujących projekty skierowane do osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem wynika przede wszystkim z faktu, iż w próbie wniosków do analizy znalazło się wiele projektów systemowych realizowanych przez OPS, PCPR oraz PUP. str. 37

38 Poszczególne typy podmiotów realizujących projekty skierowane do osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem różnią się podejściem do przygotowania projektu oraz dysponują odmiennym potencjałem do jego realizacji. Na podstawie przeprowadzonych badań jakościowych można dokonać następującej charakterystyki tych podmiotów: Instytucje wśród instytucji realizujących projekty skierowanych do osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem widoczne jest zróżnicowanie ze względu na wiedzę na temat potrzeb grup docelowych. Wynika to w dużej mierze z faktu, iż Powiatowe Urzędy Pracy w swoich działaniach mają styczność ze znacznie większą (ze względu na zasięg powiat) oraz bardziej zróżnicowaną grupą osób, przez co dogłębne i wnikliwe zdiagnozowanie ich potrzeb jest niemal niemożliwe. Ośrodki Pomocy Społecznej działając na mniejszym obszarze (gminy) oraz dysponując pracownikami socjalnymi mają możliwość zebrania bardziej szczegółowych informacji na temat swoich klientów. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż klienci OPS są mniej zróżnicowani niż bezrobotni korzystający ze wsparcia PUP. Różnice pomiędzy OPS i PUP sprawiają, że Ośrodki Pomocy Społecznej mają większy potencjał do diagnozowania specyficznych potrzeb swoich klientów, a tym samym oferowania im wsparcia, jakiego potrzebują. W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż Powiatowe Urzędy Pracy zajmują się głównie aktywizacją zawodową, dlatego ich mniejszy potencjał do diagnozowania potrzeb nie wpływa negatywnie na jakość realizowanych przez te podmioty projektów. Podmioty prywatne wśród firm komercyjnych, realizujących projekty skierowane do osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem, można wyróżnić podmioty posiadające wiedzę w dziedzinie, w której przeprowadzają szkolenia, staże (są to z reguły mocno wyspecjalizowane szkolenia związane ze zdobyciem uprawnień). Ten typ podmiotów komercyjnych niekoniecznie posiada doświadczenie we współpracy z wymienionymi w dokumentacji grupami docelowymi, jednak ze względu na dobrą znajomość branży posiadają duży potencjał w zakresie podnoszenia kompetencji uczestników projektów w konkretnych dziedzinach wiedzy. Wśród podmiotów komercyjnych widoczne są także duże firmy wyspecjalizowane w realizacji projektów PO KL. Ich potencjał budowany jest przez bardzo duże zdolności organizacyjne firmy te często posiadają filie w różnych miastach i mają doświadczenie w realizacji dużych projektów. Organizacje pozarządowe cechują się wysokim stopniem znajomości potrzeb grupy docelowej. Organizacje pozarządowe najczęściej charakteryzują się wysokim wyspecjalizowaniem w zakresie pracy z konkretną grupą docelową, np. osobami niepełnosprawnymi, kobietami, osobami młodymi. Ich wiedza oraz doświadczenie w realizacji projektów sprawiają, że mają duży potencjał w zakresie aktywizacji wąskich grup o specyficznych potrzebach. Motywacja beneficjentów projektów systemowych do realizacji projektów skierowanych do osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem wynika w dużej mierze z uzupełniania prowadzonych na co dzień działań. Wcześniej, bez środków z projektów, nie mieliśmy w ogóle możliwości podejmowania tego typu działań, które są podejmowane w projektach. Generalnie nie było to w naszych kompetencjach i nie str. 38

39 mieliśmy na to środków. Aktywizacja, szkolenia, przeciwdziałania. Środki szły na redystrybucję, na zaspokojenie potrzeb tych osób, którymi się zajmujemy. [TDI beneficjent 7.1.2] Beneficjenci planują, w ramach projektów, działania, które uzupełniają ich dotychczasową ofertę i są odpowiedzią, na zdiagnozowane przez nich, problemy swoich klientów/lokalnego rynku pracy: To są uczestnicy, osoby, z którymi od lat nasza instytucja się zajmuje, jest to jakby naszym statutowym zadaniem aktywizacja osób niepełnosprawnych i opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze. To nie jest jakaś grupa nowych, których nie znamy i wcześniej nie współpracowaliśmy. To jest grupa osób, z którymi zawsze współpracowaliśmy ( ) [TDI beneficjent 7.1.2] W przypadku projektów systemowych, realizowane projekty są, więc przedłużeniem prowadzonej przez nie z mocy ustawy aktywizacji. Badani beneficjenci projektów traktują, więc realizację projektu, jako kontynuowanie swojego obowiązku, jakim jest aktywizacja społeczna i/lub zawodowa. Podmioty prywatne realizujące projekty mają nieco odmienne motywacje. W ramach prowadzonych telefonicznych wywiadów indywidualnych firmy prywatne były znacznie bardziej zdystansowane wobec tematyki wywiadu, niż instytucje czy organizacje pozarządowe. Z rozmów z przedstawicielami firm realizujących projekty można wywnioskować, że realizacja projektu jest traktowana jako działalność mająca przynieść firmie określone korzyści finansowe. Co więcej, osoby reprezentujące firmy realizujące projekty cechowały się mniejszą wiedzą na temat grup docelowych, adekwatności działań w projekcie i dostosowywaniu form wsparcia do grup docelowych, co wynika w dużej mierze ze specyfiki projektów konkursowych firmy poszukują atrakcyjnych dla potencjalnych beneficjentów tematów szkoleń. Oczywiście przeglądając dokumentację konkursową wpadamy na inny pomysł i jak mówiłam wcześniej, rozszerzamy naszą ofertę o to, co akurat jest potrzebne na rynku pracy. [TDI beneficjent 6.1.1] Grupa docelowa jest narzucana przez konkurs, więc jeżeli jest konkurs w WUP to my na niego odpowiadamy i składamy dokumentację konkursową. Nic innego pani nie wymyśli, bo to WUP narzuca bezpośrednio w konkursie, jaka grupa jest objęta wsparciem. My nie prowadzimy wolnych projektów, że chcemy, np. osoby w tym i w tym przedziale wiekowym niepełnosprawnych, tylko narzuca to z góry WUP i firma szkoleniowo-doradcza składa projekt, w którym proponuje określone szkolenia dla danej grupy, którą wybiera WUP. [TDI beneficjent 6.1.1] Wnioski z badania jakościowego znajdują potwierdzenie w wynikach badania CATI z beneficjentami projektów. Jak się okazuje, dla zaledwie 5% badanych beneficjentów realizacja projektu nie zmieniła dotychczasowej oferty. Dla zdecydowanej większości podmiotów realizowany projekt zwiększył zakres dotychczasowych usług (60%). Dla co czwartego beneficjenta działania realizowane w projekcie stanowiły natomiast uzupełnienie lub str. 39

40 poszerzenie dotychczasowej oferty. Szczegółowy rozkład odpowiedzi na pytanie o zmianę oferty w wyniku realizacji projektu ilustruje poniższy wykres. Wykres 8 Wpływ realizacji projektów na ofertę beneficjenta Jaki wpływ na ofertę Pana/i formy/instytucji/organizacji miało realizowanie projektu/ów? Realizowany projekt nie zmienił naszej oferty 5% Realizowany projekt nie był związany z głównym obszarem działalności, poszerzył naszą działalność o dodatkowy obszar 24% Realizowany projekt stanowił uzupełnienie oferty 25% Realizowany projekt zwiększył zakres dotychczas oferowanych usług 60% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z beneficjentami projektów, n= 101. Zwiększenie zakresu usług jest szczególnie widoczne w przypadku firm prywatnych, które gdyby nie realizacja projektów, nie mogłyby realizować niektórych działań. Projekty skierowane do osób bezrobotnych są ponadto dla niektórych firm istotnym filarem działalności: To nie jest nasza podstawowa działalność, natomiast jest to dość znaczna nasza działalność od 2009 roku. ( ) Na pewno tak, na pewno wpłynęła, co prawda my cały czas krążymy wokół osób bezrobotnych, szkoleń dla bezrobotnych i szkoleń zawodowych dla osób już zatrudnionych, ale nie wszystkie tematy, które realizujemy w ramach środków europejskich, mieliśmy wcześniej w ofercie [TDI beneficjent 6.1.1] Jednak PUP również podkreśla, że możliwość realizowania projektów, skierowanych do osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem zawodowym lub społecznym, rozszerzyła zakres prowadzonej działalności. Poszerzyła się. Daje nam możliwości objęcia różnymi formami większą liczbę naszych klientów. Są udzielane dotacje, większą ilość kierujemy do odbycia stażu, no i szkolenia. Większa liczba osób może być objęta tymi formami. [Przedstawiciel PUP] 2.2 Logika przygotowania i realizacji projektu Mimo wspomnianych różnic pomiędzy typami podmiotów realizujących projekty, ich podejście do przygotowania i realizacji projektu jest w dużej mierze podobne. W tej części przedstawione str. 40

41 zostaną sposoby przygotowywania się przez beneficjentów do projektu pod kątem wyboru grupy docelowej i form wsparcia Wybór grupy docelowej i pozyskiwanie wiedzy o jej potrzebach Zdecydowana większość beneficjentów deklaruje, że zdecydowała się na wybór grupy docelowej ze względu na fakt, iż dysponują dużą wiedzą na temat tej grupy (94%), mają doświadczenie w pracy z tą grupą (91%) oraz przeprowadzona analiza wskazała na zapotrzebowanie na realizację projektu dla tej grupy (90%). Beneficjenci wskazują również na fakt, iż dana grupa docelowa wskazana była w dokumentacji konkursowej (58%) bądź była premiowana poprzez kryteria strategiczne (51%). Realizatorzy projektów stosunkowo rzadziej przyznają, że wybrali grupę docelową, ze względu na fakt, że w przypadku wybranej grupy można łatwo osiągnąć założone rezultaty (35%). Szczegółowy rozkład odpowiedzi na to pytanie ilustruje poniższy wykres. Wykres 9 Motywacje do wyboru grupy docelowej przez beneficjentów W jaki sposób zdecydowali się Państwo na wybór grupy docelowej? można łatwo osiągnąć założone rezultaty 35% grupa była premiowana w kryteriach strategicznych 51% taka grupa docelowa wskazana była w dokumentacji konkursowej 58% przeprowadzone przez nas badanie/analiza lokalnego rynku wskazywało na zapotrzebowanie na projekt dla tej grupy docelowej nasza firma / instytucja ma doświadczenie w pracy z tą grupą 90% 91% nasza firma/instytucja dysponuje dużą wiedzą na temat tej grupy 94% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z beneficjentami, n= 101. Procenty nie sumują się do 100, gdyż beneficjenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Dysponowanie rozległą wiedzą, na temat potrzeb grupy docelowej, jest szczególnie widoczne w przypadku Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz organizacji pozarządowych. NGO sy często specjalizują się w pracy z bardzo wąsko zdefiniowaną grupą osób i właśnie to wyspecjalizowanie sprawia, że mają duża wiedzę na temat deficytów i potrzeb tych osób, co ułatwia przygotowanie projektu odpowiadającego tym potrzebom: To są uczestnicy, osoby, z którymi od lat nasza instytucja się zajmuje, jest to jakby naszym statutowym zadaniem aktywizacja osób niepełnosprawnych i opuszczających placówki str. 41

42 opiekuńczo-wychowawcze. To nie jest jakaś grupa nowych, których nie znamy i wcześniej nie współpracowaliśmy. To jest grupa osób, z którymi zawsze współpracowaliśmy, ale osoby generalnie, są, że jest to znaczna grupa osób, więc są osoby nowe, którym zdiagnozowano potrzeby. [TDI beneficjent 7.1.2] W przypadku podmiotów komercyjnych do deklaracji związanych z dysponowaniem wiedzą na temat grupy docelowej należy podchodzić jednak z pewnym dystansem, pamiętając, że projekty realizowane przez te podmioty oferują wsparcie znacznie szerzej zdefiniowanej grupie docelowej, np. młodym osobom bezrobotnym, bezrobotnym w wieku 50+ czy bezrobotnym kobietom Wybór form wsparcia i diagnoza potrzeb uczestników Znając już powody, dla których beneficjenci wybrali określone grupy docelowe warto przyjrzeć się powodom, dla których wybierali określone formy wsparcia dla tej grupy. Beneficjenci najczęściej deklarowali, że dysponowali wiedzą i potencjałem do realizowania wybranych form wsparcia (86% zgodziło się z tym stwierdzeniem), przeprowadzili badanie/analizę potrzeb, z której wynikało zapotrzebowanie na te formy wsparcia (83% zgodziło się z tym stwierdzeniem) a także, że analiza wykazała, że jest to najlepsza forma wsparcia tej grupy docelowej (83% zgodziło się z tym stwierdzeniem). Wykres 10 Motywy wyboru form wsparcia przez beneficjentów Dysponowaliśmy wiedzą i potencjałem do zrealizowanie właśnie takich form wsparcia 4% 1% 9% 22% 64% Przeprowadziliśmy badanie/analizę potrzeb grupy 5% docelowej, z której wynikało, że na wybrane formy 2% 9% wsparcia jest największe zapotrzebowanie 20% 63% Przeprowadzona przez nas analiza wykazała, że są to najlepsze formy wsparcia w stosunku do wybranej grupy docelowej 3% 4% 10% 18% 65% Mieliśmy wcześniejsze pozytywne doświadczenia w wykorzystywaniu tych form wsparcia w pracy z wybraną grupą docelową 11% 6% 10% 17% 56% Takie formy wsparcia zostały określone w dokumentacji konkursowej 10% 4% 17% 26% 44% Na podstawie opinii ekspertów uznaliśmy że są to najlepsze formy wsparcia wybranej grupy docelowej 28% 7% 15% 19% 30% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie się nie zgadzam Raczej się nie zgadzam Ani się zgadzam, ani nie zgadzam Raczej się zgadzam Zdecydowanie się zgadzam str. 42

43 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z beneficjentami, n= 101 Beneficjenci mają ponadto pozytywne doświadczenia związane ze stosowaniem danej formy wsparcia w odniesieniu do wybranej grupy docelowej. Stosunkowo niewielki odsetek korzystał z opinii ekspertów dobierając formy wsparcia do wybranej grupy docelowej. Szczegółowy rozkład odpowiedzi, na pytania o motywy wyboru określonych form wsparcia, ilustruje powyższy wykres. W trakcie wywiadów telefonicznych beneficjenci przyznawali, że często do wyboru form wsparcia przyczynia się zdiagnozowana przez nich sytuacja na rynku pracy: Analiza rynku, analiza trendów, analiza badań jakiś raportów, co przedsiębiorcy, jakie mają problemy, z czym się borykają. Od tej strony patrzymy i chcemy pomóc przedsiębiorcom realizując projekt. Zapisy dokumentacji konkursowej na pewno mają znaczenie, kogo się rekrutuje do projektu, żeby wziąć udział w projekcie, złożyć dokumenty to musimy być zgodni z dokumentacją konkursową. Więc to dopasowywane jest, projekt, znaczy te problemy do projektu. [TDI beneficjent 6.1.1] W praktyce oznacza to, że beneficjenci oceniają swój potencjał do realizacji projektów z określonymi formami wsparcia, np. szkoleniami, a następnie poszukują tematyki zgodnej z zapotrzebowaniem rynku pracy oraz oczekiwaniami potencjalnych uczestników szkoleń. Takie podejście może korzystanie wpływać na dopasowanie form wsparcia do potrzeb zarówno rynku pracy jak uczestników, co może niwelować potencjalne problemy występujące w projektach. Część beneficjentów dostrzega, że atrakcyjność oferowanych form wsparcia jest niezwykle istotna z punktu widzenia osiągania zaplanowanych rezultatów i planując formy wsparcia poszukują tych, które w ich opinii będą atrakcyjne dla potencjalnych uczestników. Dobrą praktyką, związaną z wyborem form wsparcia odpowiadającym na potrzeby grup docelowych, może być realizacja projektu w partnerstwie oraz angażowanie w projekt innych podmiotów posiadających wiedzę i doświadczenie w zakresie form wsparcia, potrzeb uczestników bądź zapotrzebowania rynkowego na dane umiejętności. Planując projekt w ten sposób beneficjent zwiększa szansę na powodzenie swojego projektu, gdyż oferowane w nim wsparcie będzie lepiej dopasowane do potrzeb uczestników. Nie bez znaczenia jest również proces uczenia się beneficjenta realizując projekt w partnerstwie, angażując w projekt pracodawców czy instytucje branżowe beneficjent zdobywa cenną wiedzę, która zwiększa jego potencjał do realizowania skutecznych i użytecznych projektów w przyszłości. Dokonując diagnozy potrzeb uczestników projektów beneficjenci korzystali przede wszystkim z ankiety rekrutacyjnej (67%) oraz rozmowy rekrutacyjnej (60%). Jedynie co piąty beneficjent deklarował, że w projekcie przeprowadzona była diagnoza na podstawie rozmowy z psychologiem. Szczegółowy rozkład odpowiedzi na pytanie o sposoby przeprowadzania diagnozy potrzeb uczestników ilustruje poniższy wykres. str. 43

44 Wykres 11 Sposoby przeprowadzania diagnozy potrzeb uczestników wskazane przez beneficjentów diagnoza na podstawie rozmowy z psychologiem na początku realizacji projektu 20% inne formy diagnozy uczestników 34% diagnoza na podstawie rozmowy rekrutacyjnej 60% diagnoza na podstawie ankiety rekrutacyjnej 67% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z beneficjentami, n=101. Odpowiedzi nie sumują się do 100, gdyż beneficjenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Pośród stosowanych sposobów diagnozy potrzeb uczestników projektu wskazanych na wykresie, jako inne formy diagnozy, beneficjenci wymieniali: własne badania, ewaluację projektów i dane statystyczne, rozpoznanie potrzeb przez doradcę zawodowego lub terapeutę uzależnień, własne doświadczenie w pracy z daną grupą (np. opinie pracowników socjalnych). Część beneficjentów nie do końca rozumiała ideę diagnozy potrzeb odpowiadając na to pytanie wymijająco np. określono kryteria formalne i przyjmowano zgłoszenia, nie było takiej diagnozy, ilość wpływających wniosków i wpływających kart kandydatów, jest to projekt systemowy - są podawane ogłoszenia w prasie i na stronie internetowej i zgłaszają się osoby, które czują takie potrzeby, a korzystają z GOSP-u, co może wskazywać na niezrozumienie roli właściwej diagnozy potrzeb uczestników w projekcie. Brak diagnozy w projekcie, chociażby w formie dobrze skonstruowanej ankiety rekrutacyjnej, może prowadzić do obniżenia użyteczności i skuteczności projektu. Jak pokazały badania fokusowe z uczestnikami projektów istnieje zjawisko nałogowego uczestnictwa w projektach osoby bezrobotne kończąc jeden projekt zaczynają kolejny, gdyż w ich opinii zwiększa to ich szanse na znalezienie zatrudnienia. Zjawisko to jest szczególnie niebezpieczne w przypadku wsparcia, jakim jest przyznanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, gdyż uzyskanie wsparcia przez osobę nieposiadająca predyspozycji do przedsiębiorczości znacznie obniża skuteczność otrzymanego wsparcia finansowego. To narzucała dokumentacja konkursowa, więc my nie diagnozowałyśmy uczestniczek w trakcie, bo one przechodząc do projektu wiedziały, jakie dostaną od nas, jakie będą działania w projekcie. Oni się bardzo cieszyli, że dostana dotację i tyle. [TDI beneficjent 6.2] str. 44

45 Właściwie przeprowadzona diagnoza potrzeb powinna być punktem wyjścia do zaoferowania uczestnikowi danej formy wsparcia. Niektórzy beneficjenci doceniają rolę dobrze przeprowadzonej diagnozy i mają świadomość, że jej właściwe przeprowadzenie i wykorzystanie jest ważne z punktu widzenia sukcesu projektu. 2.3 Współpraca Powiatowych Urzędów Pracy i Ośrodków Pomocy Społecznej i jej wpływ na skuteczność oferowanego wsparcia Zagadnienia związane ze współpracą pomiędzy Powiatowymi Urzędami Pracy a Ośrodkami Pomocy Społecznej są niezwykle istotne z punktu widzenia skuteczności realizowanych przez te instytucje projektów. Ma to związek ze zjawiskiem rywalizacji pomiędzy tymi instytucjami, opisanym m.in. w raporcie "Siła i niemoc. O roli współpracy i przyczynach niewydolności aktualnych rozwiązań systemowych w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej" 8. Autorzy raportu opisując obecny system współpracy pomiędzy tymi instytucjami, zwracają uwagę na fakt, że jest on bardzo formalny i jednostronny: Kontakt między instytucjami ( ) opiera się na wysoce sformalizowanych procedurach wynikających z przepisów prawa. Do tego też się bardzo często ogranicza wymiana informacji jest traktowana, jako priorytetowy i najważniejszy obszar współpracy. Zgodnie z raportem badawczym ma on ukośny charakter to ośrodki pomocy społecznej pozyskują dane z urzędów pracy o wiele częściej, niż w przeciwnym kierunku 9. Co więcej wyniki tego badania wskazują na podwójną rzeczywistość funkcjonowania współpracy pomiędzy tymi instytucjami z jednej strony kierownictwo PUP i OPS deklaruje, że współpraca przebiega modelowo, jednak bardziej wnikliwe badania jakościowe pokazują, że owa współpraca ma charakter fasadowy i na poziomie operacyjnym niemal nie istnieje lub ogranicza się do wymiany informacji 10. W ramach przeprowadzonego badania ewaluacyjnego zastosowana została metoda ankiety elektronicznej (CAWI), dzięki czemu zebrane zostały opinie wielu przedstawicieli PUP i OPS 11. W opinii przedstawicieli obydwu instytucji współpraca przebiega pozytywnie. Co ciekawe, znacznie bardziej zadowoleni ze współpracy są przedstawiciele Ośrodków Pomocy Społecznej raczej pozytywnie lub zdecydowanie pozytywnie współpracę z PUP oceniło w sumie 83% OPS, podczas gdy w przypadku przedstawicieli PUP odsetek ten jest nieco niższy i wynosi 69%. Szczegółowy rozkład odpowiedzi na pytanie o ocenę współpracy ilustruje poniższy wykres. 8Raport z badań przeprowadzonych w ramach projektu Bliźniaki i rywale. Współpraca PUP i OPS w powiatach grodzkich w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej, Rybnik Tamże s Tamże s Ankieta została rozesłana do wszystkich PUP i OPS z województwa dolnośląskiego. W sumie zebrano 95 odpowiedzi 16 ze strony PUP i 69 ze strony OPS. W próbie znalazło się również 10 PCPR. Ze względu na cel badania PCPR zostały wyłączone z analizy. str. 45

46 Wykres 12 Ocena współpracy pomiędzy PUP i OPS OPS 15% 43% 40% raczej negatywnie trudno powiedzieć PUP 31% 46% 23% raczej pozytywnie zdecydowanie pozytywnie 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI, n=78. Pytanie zostało zadane jedynie podmiotom, które w innym pytaniu wskazały, że współpracują z PUP/OPS. Ciekawym odnotowania jest fakt, że w opinii przedstawicieli obu instytucji w ciągu ostatnich lat nastąpiła poprawa w zakresie nawiązywania współpracy pomiędzy Powiatowymi Urzędami Pracy a Ośrodkami Pomocy Społeczne, którą dostrzega 81% przedstawicieli PUP i 71% przedstawicieli OPS, co ilustruje poniższy wykres. Wykres 13 Zmiany w zakresie nawiązywania współpracy PUP i OPS Czy Pana/i zdaniem w latach nastąpiła jakaś zmiana w zakresie zawiązywania współpracy Pana instytucji z innymi instytucjami? OPS 71% 1% 12% 16% Tak, sytuacja uległa poprawie (współpraca nawiązywana jest częściej i chętniej) Tak, sytuacja uległa pogorszeniu (współpraca nawiązywana jest rzadziej) PUP 81% 13% 6% Nie 0% 20% 40% 60% 80% 100% Nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI, n=78. Do najpopularniejszych form współpracy pomiędzy Powiatowymi Urzędami Pracy a Ośrodkami Pomocy Społecznej, z punktu widzenia przedstawicieli OPS można zaliczyć pozyskiwanie lub udostępnianie ofert pracy, staży i praktyk (57%), wymianę wiedzy i doświadczeń (57%), pomoc w poszukiwaniu miejsc pracy i doradztwo zawodowe (54%) oraz wsparcie oferowane wspólnemu klientowi (52%). Z punktu widzenia Powiatowych Urzędów Pracy te formy są również uwzględniane we współpracy, jednak odsetek PUP, który deklaruje te formy nieco się różni. Powiatowe Urzędy Pracy najczęściej deklarują wsparcie oferowane wspólnemu klientowi (50%), wymianę wiedzy i doświadczeń (44%) oraz wspólne działania informacyjno-promocyjne (44%). Warto również zauważyć, że istnieją formy współpracy rzadko praktykowane przez oba typy instytucji. Należą do nich wspólne szkolenia dla bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem, wspólna realizacja projektów, wspólna realizacja diagnoz i analiz dotyczących lokalnego rynku pracy, prowadzenie zintegrowanych baz danych, wspólne szkolenia dla pracowników obu str. 46

47 instytucji oraz wspólne aplikowanie o projekty. Szczegółowy rozkład odpowiedzi na pytanie o obszary współpracy ilustruje poniższy wykres. Wykres 14 Obszary współpracy PUP i OPS Pozyskiwanie/udostępnianie ofert pracy, staży i praktyk Wymiana wiedzy i doświadczeń Pomoc w poszukiwaniu miejsc pracy i doradztwo Wsparcie oferowane wspólnemu klientowi Wspólne działania informacyjno promocyjne Udzielanie informacji o działalności innych instytucji Monitorowanie lokalnego rynku pracy Wspólne szkolenia dla bezrobotnych i zagrożonych Wspólna realizacja projektów Wspólna realizacja diagnoz i analiz dotyczących Prowadzenie zintegrowanych baz danych Wspólne szkolenia pracowników instytucji rynku pracy Wspólne aplikowanie o projekty 0% 0% 0% 0% 6% 19% 6% 14% 13% 9% 13% 4% 4% 25% 44% 31% 42% 44% 38% 31% 35% 57% 57% 54% 52% 50% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% OPS PUP Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI, n=78. Przedstawiciele PUP i OPS dostrzegają wiele korzyści ze współpracy. Do najważniejszych z nich w opinii PUP należą: zwiększanie skuteczności usług zatrudnienia (69%) i efektywne gospodarowanie środkami finansowymi na realizację zadań z zakresu aktywizacji lokalnego rynku pracy (69%). W opinii OPS natomiast najczęstsze korzyści to upowszechnianie informacji o wolnych wakatach stażowych i szkoleniach, ofertach pracy i usługach poradnictwa zawodowego (69%). Mimo dostrzegania tych korzyści niepokojący jest fakt, że stosunkowo niewielki odsetek przedstawicieli tych instytucji dostrzega takie korzyści, jak zwiększenie dostępności świadczonych usług, rozwijanie partnerstwa, wzrost liczby realizowanych programów w obszarze aktywizacji czy wzrost, jakości i innowacyjności usług. Może to oznaczać, że współpraca pomiędzy instytucjami pozwala jedynie na bardziej efektywne realizowanie działań każdej z instytucji, lecz niekoniecznie wpływa na rozwój tych działań w kierunku budowania partnerstwa, rozwoju i wzrostu innowacyjności usług. Szczegółowy rozkład odpowiedzi na pytanie o dostrzegane korzyści we współpracy PUP i OPS ilustruje poniższy wykres. str. 47

48 Wykres 15 Dostrzegane korzyści we współpracy PUP i OPS Zwiększenie skuteczności usług zatrudnienia wobec grup wykluczonych, defaworyzowanych oraz marginalizowanych w systemie usług rynku pracy Efektywne gospodarowanie środkami finansowymi na realizację zadań z zakresu aktywizacji lokalnego rynku pracy Upowszechnienie informacji o wolnych wakatach stażowych, szkoleniowych, ofertach pracy, usługach poradnictwa zawodowego Zwiększenie dostępności świadczonych usług większej liczbie podmiotów 23% 25% 23% 25% 43% 51% 69% 69% Promocja dobrych praktyk w zakresie rozwijania partnerstwa lokalnego 13% 25% Wzrost liczby realizowanych programów wspierających osoby w trudnej sytuacji społeczno zawodowej 6% 29% Klarowne procedury postępowania z klientami instytucji rynku pracy 6% 25% Wzrost jakości i innowacyjności realizowanych programów wpierających (wysoki standard usług) 0% 12% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% OPS PUP Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI, n=78 Mimo ogólnego zadowolenia ze współpracy oraz wskazywania wielu obszarów tej współpracy przedstawiciele PUP i OPS dostrzegają wiele barier, które mogą utrudniać lub uniemożliwiać współpracę. Najczęściej dostrzeganą barierą, zarówno wśród przedstawicieli PUP, jak i OPS jest brak wspólnych baz danych dla potrzeb aktywizacji społeczno-zawodowej. Pozostałe popularne bariery również związane są z uwarunkowaniami zewnętrznymi dotyczą braku uregulowań prawnych oraz braku wspólnego systemu informacyjnego. Część badanych przedstawicieli PUP i OPS szczerze przyznała, że barierą we wzajemnej współpracy jest brak zrozumienia pomiędzy instytucjami oraz rywalizacja i konkurencja o klienta. Wartym uwagi jest również fakt, że Ośrodki Pomocy Społecznej oraz Powiatowe Urzędy Pracy dostrzegają wartość współpracy jedynie niewielki odsetek OPS wskazał, że barierą współpracy może być brak potrzeby bądź niechęć do wzajemnej współpracy. Szczegółowy rozkład odpowiedzi na pytanie o bariery we współpracy pomiędzy PUP a OPS ilustruje poniższy wykres. str. 48

49 Wykres 16 Bariery we współpracy PUP i OPS Brak wspólnych baz danych dla potrzeb aktywizacji społeczno zawodowej (np. wymiana informacji na temat poszczególnych klientów) Brak kompleksowych uregulowań prawnych na szczeblu regionalnym i centralnym nakazujących współpracę z instytucjami 35% 45% 44% 63% Brak wspólnego systemu informacyjnego (utrudniony przepływ informacji między instytucjami) 30% 31% Brak zrozumienia przez drugą instytucję istoty świadczonych usług Brak zespołów koordynujących na poziomie regionalnym Rywalizacja i konkurencja instytucji w zakresie świadczonych usług dla osób w trudnej sytuacji społeczno zawodowej Brak doświadczenia we wzajemnej współpracy z obszarów pracy i polityki społecznej 19% 19% 17% 19% 9% 13% 6% 28% Brak dobrych wzorów współpracy Brak potrzeby wzajemnej współpracy Niechęć do wzajemnej współpracy 0% 3% 0% 1% 0% 22% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% OPS PUP Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI, n=78 Aby mieć pełny obraz potencjalnych barier we współpracy między PUP i OPS warto przyjrzeć się odpowiedziom przedstawicieli tych instytucji na pytanie o obszary, które należy poprawić w celu ułatwienia współpracy. Jak się okazuje przedstawiciele PUP i OPS mają nieco odmienne podejście do obszarów, które należy zmienić. Zdaniem pracowników PUP należałoby przede wszystkim poprawić wymiar czasowy i organizacyjny (po 56%). W praktyce dane te wskazują, że pracownicy Powiatowych Urzędów Pracy nie mają wystarczająco dużo czasu na ścisłą współpracę z OPS, a problem ten jest dodatkowo pogłębiany przez brak narzędzi współpracy, np. w formie zintegrowanej bazy danych. W opinii pracowników OPS główne obszary wymagające poprawy dotyczą aspektu prawnego (54%) i mentalnościowego (43%), co w praktyce może przekładać się na brak wystarczających uregulowań prawnych w zakresie współpracy oraz niechęć do współpracy, która jest dostrzegana również przez przedstawicieli PUP (38%). Szczegółowy rozkład odpowiedzi na pytanie o obszary wymagające poprawy we współpracy PUP i OPS ilustruje poniższy wykres. str. 49

50 Wykres 17 Obszary do poprawy we współpracy PUP i OPS czasowy finansowy 30% 33% 38% 56% mentalnościowy (podejście, nastawienie) 38% 43% kadrowo-kompetencyjny (umiejętności) 14% 25% organizacyjny (technologie, narzędzia) prawny (formy współpracy, zakres współpracy, regulacje) 38% 41% 54% 56% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% OPS PUP Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI, n=78 W opinii badanych przedstawicieli PUP i OPS najlepszą metodą na intensyfikację współpracy pomiędzy tymi instytucjami jest inicjowanie wspólnych przedsięwzięć w zakresie wspierania bezrobotnych tego zdania jest 71% przedstawicieli OPS i 63% przedstawicieli PUP. Badani często wskazywali także na możliwość organizacji spotkań informacyjno-konsultacyjnych obejmujących wspólne obszary. Takie spotkania mogłyby być punktem wyjścia do dyskusji na temat możliwości i obszarów współpracy pomiędzy tymi podmiotami. Szczegółowy rozkład odpowiedzi na pytanie o sposoby, za pomocą, których można intensyfikować współpracę pomiędzy PUP a OPS ilustruje poniższy wykres. Wykres 18 Możliwości intensyfikacji współpracy pomiędzy PUP i OPS Inicjowanie wspólnych przedsięwzięć w zakresie wspierania bezrobotnych 63% 71% Spotkania informacyjno konsultacyjne obejmujące obszary współpracy powiatów 61% 56% Tworzenie i wdrażanie wspólnych strategii działań na szczeblu lokalnym/centralnym 41% 38% Zwiększenie roli partnerstwa lokalnego 30% 31% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% OPS PUP Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI, n=78 str. 50

51 W opinii badanych za pomocą diad przedstawicieli OPS i PUP współpraca tych dwóch instytucji utrzymuje się na bardzo dobrym poziomie i nie mają do niej większych zastrzeżeń. W razie drobnych problemów starają się je rozwiązywać w trybie natychmiastowym. Oczywiście największym obszarem współpracy pomiędzy tymi instytucjami jest wymiana informacji na temat wspólnych klientów, które już obecnie w niektórych instytucjach przebiega bez zarzutu. Badani przedstawiciele liczą, że w przyszłości to współdziałanie będzie na jeszcze wyższym poziomie dzięki platformie zindywidualizowanej obsługi klienta - z korzyścią dla klientów, jak również dla pracowników instytucji. Należy również podkreślić, że czasem współpraca przybiera formę wspólnego realizowania projektów adresowanych do klientów obu instytucji, co pozwala na bardziej efektywne projekty i możliwość zaproponowania uczestnikom bardziej zintegrowanych działań. Wiadomo, że klienci OPS-ów i UP, to w pewnym procencie to są te same osoby i my często pracujemy w aktywizacji tych osób. Są porozumienia podpisane o współpracy, wydajemy skierowania do kontraktów socjalnych, czasami wspólnie działamy. Nawet te 50 + to były takie warsztaty, gdzie wspólnie opracowane były warsztaty do tego projektu. W tej chwili będzie bardziej zacieśniona współpraca o wymianie danych. Będzie podpisane takie porozumienie o platformie zindywidualizowanej obsługi klienta, gdzie po zalogowaniu pracownicy OPS i UP będą mieli dostęp do niektórych danych, zgodnie z ochroną danych osobowych, ale to jest krok do przodu, że będziemy mogli wspólnie wiedzieć więcej. ( ) [Przedstawiciel OPS] str. 51

52 3 Charakterystyka projektów W trzecim rozdziale raportu omówione zostaną kwestie związane z różnymi formami wsparcia stosowanymi przez beneficjentów przy realizacji projektów. Zostanie również przedstawiona popularność ich zastosowania i współwystępowanie, która przyczynia się do kompleksowości oferowanego wsparcia. Następnie zostanie poruszona kwestia wsparcia towarzyszącego, którego głównym celem jest ułatwienie możliwości wzięcia udziału w projekcie grupom docelowym. Zostaną omówione formy tego wsparcia, a także częstotliwość jego występowania. Przedstawione zostaną również wyniki badań dotyczące poziomu poinformowania osób biorących udział w projektach o możliwości skorzystania z tego rodzaju wsparcia. A także zostanie rozstrzygnięta kwestia, jaki wpływ na wzięcie udziału w projektach ma możliwość skorzystania z wsparcia towarzyszącego oraz na ile jest ono skuteczne. W dalszej kolejności zostaną przedstawione wyniki badań, a także opinie osób biorących udział w projektach, dotyczące ich poziomu zadowolenia z otrzymanych form wsparcia, na ile ich potrzeby zostały zaspokojone. Na końcu przybliżona zostanie perspektywa beneficjentów na temat zmian zmierzających do poprawy skuteczności i efektywności projektów aktywizacyjnych. 3.1 Rodzaje oferowanego wsparcia i kompleksowość form Do najpopularniejszych form wsparcia oferowanych w projektach należały staże, kursy lub warsztaty. Ww. formy podnoszenia lub uzupełniania kwalifikacji były obecne w niemal wszystkich badanych projektach. Warto jednak zwrócić uwagę, że pod tymi formami kryją się zarówno szkolenia zawodowe, jak i szkolenia miękkie, językowe, prawo jazdy czy szkolenia z zakresu przedsiębiorczości, odbywające się w projektach oferujących swoim uczestnikom jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej. Kolejną, co do popularności formą wsparcia okazało się poradnictwo zawodowe, oferowane często jako wsparcie uzupełniające inne formy. Popularne były również staże, praktyki czy przygotowanie zawodowe ta forma nabywania, niezbędnego na rynku pracy, doświadczenia zawodowego była obecna w co drugim badanym projekcie. Wyniki analizy wskazują, że IPD, jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej oraz pośrednictwo pracy, były mniej popularnymi formami. Szczegółowy rozkład procentowy wsparcia oferowanego w projektach ilustruje poniższa tabela. Szkolenia/ warsztaty/kursy Tabela 3 Odsetek projektów, w których występowały poszczególne formy wsparcia Poradnictwo zawodowe Staże/praktyki/ przygotowanie zawodowe Doradztwo Indywidualne Plany Działań Jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej Pośrednictwo pracy 96% 54% 50% 47% 35% 26% 16% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów. str. 52

53 Wsparcie oferowane przez beneficjentów w projektach można uznać za kompleksowe, co potwierdzają wyniki analizy projektów. Najczęściej w badanych projektach uczestnicy mogli skorzystać z trzech (28%), czterech (27%) lub pięciu (23%) form wsparcia. Zaledwie w 5% badanych projektach obecna była tylko jedna forma wsparcia, co może świadczyć o wysokim stopniu kompleksowości projektów. Mimo, iż w większości projektów istniało wsparcie dominujące, np. w formie stażu lub szkolenia, było ono uzupełniane dodatkowym wsparciem, np. w postaci poradnictwa zawodowego lub doradztwa. Szczegółowy rozkład ilości form wsparcia obecnych w projektach przedstawia poniższy wykres. Wykres 19 Liczba form wsparcia w projektach jedna 5% dwie 11% trzy cztery 27% 28% pięć 23% sześć 4% siedem 0% osiem 1% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów. Mówiąc o kompleksowości oferowanego wsparcia należy wspomnieć również o wsparciu towarzyszącym, rozumianym jako działania o charakterze dodatkowym wobec głównych działań w projekcie, ułatwiające dostęp grup docelowych do projektu np. poprzez zapewnienie opieki nad dziećmi lub innymi osobami zależnymi na czas realizacji zajęć w projekcie. Jak pokazują wyniki badań ilościowych wsparcie to jest niezwykle ważne w przypadku aktywizacji osób bezrobotnych, gdyż osoby te często nie dysponują nawet środkami na zakup biletu komunikacji miejskiej. Wsparcie towarzyszące było obecne w większości projektów jego stosowanie zadeklarowało 84% badanych beneficjentów projektów. Pozostałe 16% badanych beneficjentów, którzy nie stosowali wsparcia towarzyszącego w realizowanych projektach uzasadniało ten fakt brakiem takiej potrzeby. W świetle wyników badań jakościowych, które zostaną omówione w dalszej części należałoby się jednak zastanowić, czy takiej potrzeby faktycznie nie było czy jedynie nie została dostrzeżona, przez co wsparcie towarzyszące nie było oferowane w projekcie. str. 53

54 Wykres 20 Oferowanie wsparcia towarzyszącego w projektach Czy w ramach projektu oferowali Pań stwo wsparcie towarzyszące: refundacja kosztów opieki nad dzieckiem lub zwrot kosztów dojazdu/wyżywienia? 16% Tak Nie 84% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z beneficjentami projektów. Najczęściej wybieraną przez beneficjentów formą wsparcia towarzyszącego był zwrot kosztów dojazdu lub zapewnienie dojazdu formę tę wskazało 65% spośród beneficjentów, którzy stosowali w projektach wsparcie towarzyszące. Często stosowane było także zapewnienie uczestnikom wyżywienia (45%) oraz opieka nad dzieckiem lub inną osobą zależną (35%). Pozostałe formy wsparcia towarzyszącego były nieco rzadziej obecne w projektach, co ilustruje poniższy wykres. Wykres 21 Typy wsparcia towarzyszącego w projektach zakwaterowanie stypendium szkoleniowe zasiłki 7% 7% 9% opieka nad dzieckiem lub osobą zależną 35% wyżywienie 45% zwrot kosztów dojazdu/zapewnienie dojazdu 65% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z beneficjentami projektów. O obecność wsparcia towarzyszącego w projektach zostali zapytani również uczestnicy. Niemal połowa badanych uczestników (47%) wskazała, że w projekcie, w którym brali udział oferowany był zwrot kosztów dojazdu i/lub zakwaterowania, a 15%, że w projekcie zagwarantowane było zapewnienie opieki nad dziećmi lub innymi osobami zależnymi. str. 54

55 Wykres 22 Obecność wsparcia towarzyszącego w projektach Czy w projekcie, w którym brał(a) Pan(i) udział było zapewnione wsparcie towarzyszące? Tak; zapewnienie opieki nad dziećmi i/lub innymi osobami zależnymi Nie wiem 15% 16% Nie 35% Tak; zwrot kosztów dojazdu i/lub zakwaterowania 47% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z uczestnikami projektów. Największym zainteresowaniem uczestników projektów cieszyło się wsparcie towarzyszące w postaci zwrotu kosztów dojazdów i/lub zakwaterowania z tej formy skorzystał co trzeci uczestnik. Jednocześnie jedynie 4,2%, czyli stosunkowo niewielki odsetek, skorzystał ze wsparcia w postaci zapewnienia opieki nad dziećmi lub innymi osobami zależnymi. Tabela 4 Odsetek uczestników projektów korzystających ze wsparcia towarzyszącego Typ wsparcia towarzyszącego zapewnienie opieki nad dziećmi i/lub innymi osobami zależnymi Odsetek osób, które skorzystały z tej formy wsparcia 4,2% zwrot kosztów dojazdu i/lub zakwaterowania 33,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z uczestnikami projektów. W opinii uczestników projektów wsparcie towarzyszące jest bardzo ważne i znacznie ułatwia branie udziału w projekcie. Dotyczy to zwłaszcza refundacji kosztów dojazdów na zajęcia w projekcie. W przypadku osób bezrobotnych o ograniczonych środkach finansowych zapewnienie biletu znacznie zwiększa atrakcyjność projektu. Co więcej, osoby te przyznają, że zakup biletów jest dla nich dużym wydatkiem, na który nie wszyscy mogą sobie pozwolić, zwłaszcza w przypadku projektów trwających kilka miesięcy. Zapewnienie opieki nad dziećmi także okazało się bardzo ważne dla uczestników projektów, nawet tych, którzy z tego wsparcia nie skorzystali. W ich opinii opieka nad dzieckiem na czas trwania projektu może być bardzo pomocna dla matek, gdyż odciąża je z obowiązku znalezienia opieki dla dziecka na czas trwania projektu. W trakcie rozmów z uczestnikami projektów poruszona została również tematyka wparcia towarzyszącego w postaci psychologa. Jak się okazuje ta forma jest niezwykle cenna zwłaszcza w przypadku osób, mających dodatkowe problemy niż te związane z brakiem zatrudnienia: ( ) ja nawet pół roku chodziłam do psychologa, ale takiego osobistego, indywidualnego, nawet mogłam z rodziną przychodzić, bo różne były problemy w rodzinie i ja sobie to bardzo cenię, bo nie str. 55

56 byłoby mnie stać na to, żeby chodzić do psychologa i wydawać tyle pieniędzy, czy rodzinnie się spotykać i rozmawiać z psychologiem. Jestem wdzięczna za takie wsparcie. [FGI pracujący] Uczestnicy biorący udział w projektach, w których nie było oferowane wsparcie towarzyszące, lub nie wiedzieli o takiej możliwości, byli umiarkowanie zainteresowani tą formą. Niemal połowa z nich nie skorzystałaby ze wsparcia towarzyszącego, gdyby było oferowane w projekcie, w którym brali udział. Jednocześnie 43% chętnie skorzystałoby ze zwrotu kosztów dojazdów lub dofinansowania, a niemal, co piąty uczestnik, chciałby, aby w projekcie zapewniona była opieka nad dziećmi lub innymi osobami zależnymi. Wykres 23 Skłonność do skorzystania ze wsparcia towarzyszącego Czy gdyby w projekcie była możliwość otrzymania wsparcia towarzyszącego skorzystałby/aby Pan/i z tej formy? Nie wiem Tak ; zapewnienie opieki nad dziećmi i/lub innymi osobami zależnymi Tak ; zwrot kosztów dojazdu i/lub zakwaterowania 3% 18% 43% Nie 49% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z uczestnikami projektów. W tym miejscu warto dodać, że analiza danych z badania CATI z uczestnikami projektu wskazała, że spośród rozmaitych grup uczestników, ze względu na ich cechy społecznodemograficzne, największe zainteresowanie wsparciem w postaci opieki nad dziećmi lub innymi osobami zależnymi deklarowały osoby, które w momencie rozpoczęcia projektu samotnie wychowywały dziecko oraz kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka. Wsparcie w postaci zwrotu kosztów dojazdów było natomiast postrzegane, jako najbardziej atrakcyjne wśród osób niepełnosprawnych oraz kobiet, które nie powróciły do pracy po urodzeniu dziecka. Beneficjenci, którzy w swoich projektach stosowali wsparcie towarzyszące w większości są zdania, że brak wsparcia towarzyszącego w projekcie wcale nie uniemożliwiłby uczestnikom wzięcia udziału w projekcie tego zdania jest 64% beneficjentów, którzy stosowali wsparcie towarzyszące. Odmiennego zdania jest 36% beneficjentów w ich opinii, gdyby nieotrzymane przez uczestników wsparcie towarzyszące nie mogliby wziąć udziału w projekcie. str. 56

57 Wykres 24 Wpływ otrzymanego wsparcia towarzyszącego na możliwość udziału w projekcie w opinii beneficjentów Czy w Pana/Pani opinii gdyby te osoby nie otrzymały wsparcia towarzyszącego mogłyby mimo to wziąć udział w projekcie? 64% 36% Tak Nie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z uczestnikami projektów. Wyniki badania CATI z uczestnikami projektów pokazują jednak, że odsetek osób, które nie mogłyby wziąć udziału w projekcie bez otrzymanego wsparcia towarzyszącego jest wyższy. W sumie 66% uczestników projektów zgodziło się ze stwierdzeniem, że gdyby nieotrzymane w projekcie wsparcie towarzyszące nie mogliby wziąć w nim udziału. Jedynie 11% z nich zdecydowanie wykluczyło taki związek pomiędzy wsparciem towarzyszącym a możliwością udziału w projekcie, co ilustruje poniższy wykres. Wykres 25 Wpływ otrzymanego wsparcia towarzyszącego na możliwość udziału w projekcie w opinii uczestników Czy gdyby nie otrzymane wsparcie towarzyszące mógłby/aby Pan/i wziąć udział w projekcie? 39% 27% 22% 11% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI z uczestnikami projektów. Aby móc mówić o skuteczności wsparcia towarzyszącego w aktywizowaniu osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem należy przeanalizować dane związane z korzystaniem z danej formy wsparcia towarzyszącego oraz z obecną sytuacją na rynku pracy uczestników projektów. Jak pokazują wyniki badania CATI z uczestnikami projektów, nie można mówić o zależności pomiędzy otrzymanym wsparciem towarzyszącym, a sytuacją na rynku pracy. Wśród osób, które skorzystały z refundacji kosztów dojazdu lub zakwaterowania, na pełny etat na podstawie umowy o pracę pracuje 24,2% osób. W przypadku osób korzystających z opieki nad dzieckiem lub innymi osobami zależnymi odsetek ten wynosi 20,4%, natomiast w przypadku osób, które nie korzystały ze wsparcia towarzyszącego 22,6% ma pracę na pełny str. 57

58 etat. W przypadku pozostałych form aktywności zawodowej, tj. niepełnego wymiaru godzin czy pracy dorywczej te różnice także są niewielkie. Nieco większe różnice widoczne są natomiast w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą, jednak wynika to z faktu, iż w tego typu projektach wsparcie towarzyszące było oferowane znacznie rzadziej. Uczestnicy badań jakościowych wypowiadając się o wsparciu towarzyszącym podkreślali przede wszystkim dużą rolę wsparcia finansowego 12, które jest najbardziej istotne w projektach skierowanych do osób bezrobotnych, które często nie mają wystarczająco dużo pieniędzy, aby we własnym zakresie zakupić bilet komunikacji miejskiej. Wsparcie to nie przekłada się bezpośrednio na zwiększenie szans znalezieni zatrudnienia w przyszłości, ale zwiększa możliwości uczestnictwa w projekcie. Wsparcie w postaci opieki nad dziećmi czy osobami zależnymi także powinno być uwzględniane na etapie projektowania, tak aby brak tej formy wsparcia nie był czynnikiem ograniczającym uczestnictwo w projektach kobiet powracających na rynek pracy lub innych osób, które sprawują opiekę nad osobą zależną. Wsparcie psychologiczne natomiast powinno być oferowane szczególnie w projektach zakładających udział grup docelowych z dodatkowymi problemami, wykraczającymi poza rynek pracy. W tej sytuacji dobrą praktyką jest oferowanie wsparcia psychologicznego także otoczeniu uczestnika projektu. 3.2 Natężenie wsparcia i osiąganie rezultatów W opinii uczestników projektów otrzymane przez nich wsparcie można uznać za wystarczające. Z uwagi na wielość form wsparcia oferowanych w projektach należy jednak analizować dane w podziale na typ wsparcia, jakie otrzymali uczestnicy. Pod względem zaspokojenia większości potrzeb najlepiej ocenione zostały zajęcia aktywizacyjne oraz doradztwo zawodowe. W opinii 93% uczestników wsparcie to było wystarczające. Forma wsparcia, która niekoniecznie zaspokoiła wszystkie potrzeby uczestników to staże. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż w opinii osób, które brały udział w tej formie, staże były za krótkie. 12 W badaniu ilościowym uwzględniono jedynie formy wsparcia skierowane bezpośrednio do uczestników projektów. Otoczenie uczestników projektów nie zostało uwzględnione w badaniu zatem nie ma informacji na ten temat znaczenia wsparcia towarzyszącego obejmującego rodzinę uczestnika. Większość uczestników badań jakościowych wskazywała na dużą rolę wsparcia finansowego. Pozostałe typy wsparcia towarzyszącego nie były szeroko komentowane przez beneficjentów gdyż były mniej popularne i przeznaczone dla grup o specyficznych potrzebach. str. 58

59 Wykres 26 Czy wymiar był wystarczający w ocenie beneficjentów staże 41% 33% 4% 22% wsparcie psychologiczne 72% 17% 5% 6% szkolenia zawodowe 64% 24% 5% 6% porady prawne 67% 24% 6% 3% szkolenia miękkie 64% 27% 4% 4% doradztwo zawodowe 58% 35% 3% 2% zajęcia aktywizacyjne 57% 36% 2% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Ani tak, ani nie Raczej nie Zdecydowanie nie Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI z uczestnikami projektów. Staże n=27, wsparcie psychologiczne n=78, szkolenia zawodowe n=86, porady prawne n=33, szkolenia miękkie n=70, doradztwo zawodowe n=88, zajęcia aktywizacyjne n=47. Zdaniem uczestników, którzy wskazali, że dana forma nie zaspokoiła w pełni ich potrzeb, formy te miały zbyt krótki czas trwania (krótszy niż 6 miesięcy) dotyczy to nie tylko staży, ale również doradztwa zawodowego. Warty podkreślenia jest także fakt, że część badanych zwracała dużą uwagę na kompleksowość wsparcia, podkreślając, że samo szkolenie czy staż to za mało, a wsparcie powinno być kompleksowe. Z punktu widzenia beneficjentów realizujących projekty natężenie wsparcia, jakie oferowali w projektach było wystarczające, aby zaspokoić wszystkie potrzeby uczestników. Beneficjenci często tak planowali wsparcie, aby utrzymać zainteresowanie uczestników udziałem w projekcie, dzięki czemu możliwe było osiągnięcie uprzednio zaplanowanych rezultatów. Takie podejście jest szczególnie wskazane w przypadku, gdy grupą docelową w projekcie są osoby pozostające długo poza rynkiem pracy (długotrwale bezrobotni) lub osoby młode, które nie mają jeszcze wyrobionego nawyku pracy. W przypadku takich osób długotrwałe szkolenia, poprzedzające możliwość uzyskania doświadczenia zawodowego, pozwalają na wyrobienie nawyku wychodzenia z domu i pracy, co przekłada się na bardziej efektywne skorzystanie z pozostałych form wsparcia w projekcie, np. stażu. Podejście to pozwala na stopniowe przyzwyczajanie uczestników do aktywności zawodowej, ale także utrzymuje zainteresowanie uczestników projektem, gdyż najbardziej interesująca forma wsparcia, jaką jest staż odbywa się po ukończeniu szkolenia. W rezultacie taka logika udzielanego wsparcia znacznie zwiększa szanse na osiągnięcie zaplanowanych rezultatów przy jednoczesnej wysokiej intensywności wsparcia. W kontekście osiągania zaplanowanych w projekcie rezultatów nie bez znaczenia jest także właściwa rekrutacja oraz przeprowadzenie diagnozy potrzeb. Jak pokazują wyniki badań jakościowych kluczem do osiągania rezultatów jest odpowiedni dobór uczestników projektów: str. 59

60 To znaczy, największym problemem w osiągnięciu rezultatów są sami uczestnicy, bo prawda jest taka, że osoby bezrobotne, zwłaszcza długotrwale, mają problemy z motywacją, i często mają taki słomiany zapał, oczywiście nie generalizując, bo nie wszystkie takie są, ale jeżeli to już długo trwa, jeżeli temat jest związany w rynkiem pracy, jeżeli uczestnicy chcą, a przy tego typu projektów jest bardzo dużo zgłoszeń, natomiast jest problem później, najpierw rezygnacje zaraz na początku, a w miarę rozwoju, to jest kwestia tego jak długo projekt trwa. Tutaj dodatkowe wsparcie, jak wsparcie finansowe, wsparcie opieki nad dzieckiem, jeżeli projekt jest skierowany do rodziców małych dzieci, takie wsparcie dodatkowe jest często potrzebne żeby osoba bezrobotna przyzwyczaiła się do trybu i do takiej hmm. obowiązków. Bo bardzo często jest tak, że osoby rezygnują nawet bez podania przyczyny, a my nie mamy środków na to żeby taką osobę związać ze sobą. [TDI beneficjent 6.1.1] Zrekrutowanie do projektu osób zmotywowanych do zmiany swojej sytuacji znacznie zwiększa szanse na osiągnięcie zaplanowanych rezultatów. Nie można jednak zapomnieć, że grupy docelowe analizowanych w ramach badania ewaluacyjnego Działań i Poddziałań to nie tylko osoby zmotywowane. Odbiorcami działań, zwłaszcza w Priorytecie VII, są również osoby posiadające mniejszą motywację do zmiany swojej sytuacji, np. osoby długotrwale bezrobotne, osoby uzależnione czy osoby korzystające ze świadczeń pieniężnych OPS. W przypadku tych grup docelowych aktywizacja społeczno-zawodowa jest bardziej utrudniona, przez co osiąganie rezultatów może odbywać się nieco wolniej niż w przypadku osób bezrobotnych. Niezależnie od grupy docelowej beneficjenci radzą sobie z osiąganiem rezultatów poprzez monitorowanie zaangażowania uczestników oraz rekrutowanie nowych osób, w przypadku rezygnacji z uczestnictwa w projekcie: Generalnie, jeżeli osoby, które uczestniczyły miały motywacje i chęć do udziału w projekcie to nie było z tym nigdy większych problemów i wszystkie wcześniej opisane rezultaty zostawały osiągane. No teoretycznie zawsze uczestnik może w pewnym momencie z różnych przyczyn zrezygnować i później na etapie realizacji projektu mogą być problemy żeby dorekrutować inne osoby. No tu mogłyby wtedy być problemy z osiąganiem, ale my na szczęście nie mieliśmy tu problemów. [TDI beneficjent 7.1.1] W kontekście osiągania rezultatów istotna jest również efektywność kosztowa projektów, rozumiana jako stosunek nakładów (zasobów finansowych, ludzkich i poświęconego czasu) poniesionych na działania do otrzymanych efektów. W ramach analizy projektów pozyskane zostały dane dotyczące wartości zrealizowanego budżetu oraz liczby uczestników danego projektu. Dzięki temu możliwe było wyliczenie kosztu przypadającego na jednego uczestnika. Poniższa tabela przedstawia średnią efektywność kosztową projektów 13 (koszt na jednego uczestnika) w rozbiciu na Działania i Poddziałania, typ beneficjenta oraz typ projektu (systemowy/konkursowy). 13 Średnia wartość została wyliczona w następujący sposób: wyliczona została dla każdego projektu wartość przypadająca na jednego uczestnika (całego projektu, z uwzględnieniem kosztów obsługi projektu), następie została wyliczona średnia arytmetyczna dla projektów ze względu na Poddziałanie, typ projektu i podmiot realizujący projekt. str. 60

61 Tabela 5 Efektywność kosztowa projektów Średni koszt w zł na jednego uczestnika (średnia arytmetyczna) Działanie/Poddziałanie , , , , , ,31 Beneficjent ngo ,56 podmiot prywatny ,69 podmiot publiczny ,71 Typ projektu systemowy 6 730,921 konkursowy ,33 Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów. Zaprezentowane powyżej dane wskazują że najwyższą efektywnością (najniższym nakładem finansowym na jednego uczestnika) charakteryzują się projekty w ramach Poddziałania 6.1.3, w których koszt ten wyniósł średnio zł. Najwyższym kosztem na jednego uczestnika charakteryzowały się natomiast projekty w ramach Działania 6.2 (45 285zł) jednak nie można zapomnieć, że specyfika tych projektów była odmienna od pozostałych badanych Działań i Poddziałań. Wysoką efektywnością charakteryzują się również projekty realizowane przez instytucje publiczne oraz projekty realizowane w trybie systemowym. Średni koszt na uczestnika w projektach realizowanych przez podmioty publiczne wyniósł zł podczas gdy w projektach realizowanych przez podmioty prywatne był niemal dwukrotnie wyższy. Koszt na uczestnika w projektach systemowych wynosił średnio zł czyli był czterokrotnie niższy niż w przypadku projektów konkursowych. Średni koszt na uczestnika ogółem, we wszystkich projektach wyniósł ,96 zł. Dokonując porównania różnych projektów z zakresu aktywizacji społeczno-zawodowej należy mieć na uwadze duże różnice pomiędzy projektami realizowanymi w ramach priorytetu VI i VII. Z uwagi na odmienny typ tych projektów nie można przekładać wniosków dotyczących efektywności kosztowej na rekomendowanie realizacji jedynie efektywnych kosztowo działań. Mimo, iż projekty realizowane w ramach Priorytetu VI cechowały się większą skutecznością w obszarze zatrudnienia należy mieć na uwadze, że projekty realizowane w ramach Priorytetu VII str. 61

62 miały nieco inną specyfikę i były ukierunkowane na aktywizację i integrację społeczną a nie stricte zawodową. *** Podsumowując uczestnicy pozytywnie ocenili proponowane im formy wsparcia. Za szczególnie przydatne uznano zajęcia aktywizacyjne oraz doradztwo zawodowe. Forma wsparcia, która nie spełniła oczekiwań badanych to staże - zwracano uwagę na zbyt krótki czas ich trwania, tzn. krótszy niż pół roku. Natomiast, jako najważniejszą cechę wsparcia wskazano jej kompleksowość. Z przytoczonych wypowiedzi beneficjentów można wywnioskować, że metodą na uzyskanie zamierzonych rezultatów jest przeprowadzenie właściwej rekrutacji i skrupulatne zdiagnozowanie potrzeb grupy docelowej tak, aby formy wsparcia były z nimi kompatybilne. 3.3 Obszary wymagające zmian w opinii beneficjentów W opinii większości beneficjentów projektów najważniejszym kierunkiem zmian w projektach powinno być dążenie do zapewnienia kompleksowości wsparcia, które powinno opierać się przede wszystkim na zaspakajaniu wielu potrzeb uczestników w jednym projekcie. Przykładem takiej kompleksowości wsparcia może być zapewnienie uczestnikom możliwości zdobycia kwalifikacji poprzez kurs zawodowy oraz doświadczenia zawodowego poprzez staż czy praktykę, przy jednoczesnym oferowaniu usług doradztwa, pośrednictwa, poradnictwa i różnorakiego wsparcia miękkiego dla osób, które takiego wsparcia potrzebują: Na pewno jest taka tendencja żeby kłaść duży nacisk na tą część twardą w szkoleniach. Konkretne szkolenia, konkretna wiedza, która jest oczywiście bardzo ważna. Ale mam nadzieje, że komuś nie przyjdzie do głowy żeby ograniczać tą część miękką, bo z naszych doświadczeń wynika, że ona jest bardzo ważna. Dla takiego budowania osób, żeby oni byli gotowi na przyjęcie tej twardej. Na pewno można by zaproponować zajęcia bardziej integracyjne czy z psychologiem, to jest po prostu ważne. Typy działań to, to, co mi przychodzi do głowy. Na pewno nie zabrakło miejsca na kompetencje miękkie, to jest takie mniej konkretne, ale potrzebne. [TDI Beneficjent] Obok kompleksowości oferowanego wsparcia oraz ścisłym dopasowaniu do potrzeb należy również pamiętać o lepszym powiązaniu projektów z gospodarką i systemem szkolnictwa. Tego typu powiązanie powinno być punktem wyjścia do realizacji projektów: Wydaje mi się, że potrzeba pójścia w kompleksowość, trzeba związania biznesu ze szkolnictwem i ze szkoleniami. To wyniki z potrzeby spotykania się tych dwóch sfer już na etapie projektowania. [TDI Beneficjent] W kontekście działań oraz grup docelowych beneficjenci nie mieli wielu uwag odnośnie doświadczeń możliwych do wykorzystania w przyszłym okresie programowania. W ich opinii obecne formy wsparcia są wystarczające i w odpowiedni sposób zaspakajają potrzeby grup docelowych. Mimo to należałoby ograniczyć kwestie formalne i administracyjne związane str. 62

63 z organizacją obecnie dostępnych form wsparcia, gdyż to w opinii beneficjentów jest dużym utrudnieniem dla realizatora projektu: Jeśli chodzi o formy to myślę, że te, które były, nie były złe. Być może jest kwestia ich dopracowania, osiągnięcia tez złotego środka pomiędzy też kwestia administracji, żeby nie przytłoczyć uczestników tą administracją. Np. że szkolenie kosztuje na uczestnika np. 700 zł, a obciążone jest tak wielką papirologią, że jest ciężko znaleźć uczestników nawet, jeśli potrzebują to administracyjnie jest to dla nich nie do przejścia. [TDI beneficjent] W kontekście grup, które wymagają wsparcia warto wspomnieć o dwóch perspektywach beneficjentów tych, którzy realizują projekty ukierunkowane na aktywizację społeczną, oraz tych, którzy realizują projekty ukierunkowane na aktywizację zawodową. Podmioty, które realizują projekty ukierunkowane niemal wyłącznie związane z wejściem uczestników na rynek pracy są zdania, że większym wsparciem należy obejmować przede wszystkim osoby młode, osoby 50+ oraz kobiety, gdyż te grupy są w największym stopniu zagrożone bezrobociem. Z drugiej jednak strony, perspektywa beneficjentów realizujących projekty ukierunkowane na aktywizację społeczną, wskazuje na potrzebę wyraźnego oddzielenia aktywizacji społecznej od zawodowej z uwagi na odmienne potrzeby oraz deficyty tych osób. W projektach kierowanych do osób wykluczonych społecznie uczestnicy mają często bardzo duże trudności w wychodzeniu z wykluczenia, a ich problemy są wielopłaszczyznowe, przez co potrzebują kompleksowego i bardzo zindywidualizowanego wsparcia. W opinii beneficjentów realizujących projekty skierowane do tych grup obecne zasady realizacji projektów nie do końca umożliwiają skuteczną aktywizację społeczną: ( ) tak jak próbujemy teraz w projekcie i muszę pani powiedzieć, że trzeba było troszeczkę przebrnąć oporów żeby nam taki wniosek zatwierdzili, naprawdę dużo, bo jak poszło takie nastawienie, że aktywizacja bezrobotnych, to musimy pchać bezrobotnych i naprawdę jak ja napisałam projekt i teraz nie będzie żadnego kursu zawodowego, to na pierwszy rzut w Urzędzie Wojewódzkim kazali mi to udowodnić, że to jest źle, że to jest niedobrze, że my mamy aktywizować bezrobotnych i ja zaczęłam tłumaczyć, że przeczytałam wytyczne i wcale nie jest powiedziane, że mają być kursy, że można skierować projekt do osób właśnie, gdzie wykluczenie społeczne jest spowodowane innymi rzeczami, a nie tylko bezrobociem, a poprawa funkcjonowanie rodzin też pośrednio wpływa na to, że jak osoby mają długotrwały kontakt z terapeutą, bo u nas terapeuta od maja do grudnia będzie jeździł i asystent też, to jest długotrwałe oddziaływanie, to przecież wpływa na całość funkcjonowania rodziny i też na to, żeby tatuś czy mamusia byli bierni, nie? Ale takie to są zmiany uważam. Istnieje taka możliwość wywołania takich dłuższych zmian u tych osób i w takim kierunku bym poszła, a ja musiałam pewne opory po prostu walczyć z tymi oporami i do końca i tak nie wywalczyłam, bo powiem pani, że teraz jest okres na 2 lata ten projekt i to jest 2013, 2014 a ponieważ jak pani porozmawia, no nie wiem, kim pani jest z wykształcenia, ale terapia psychologiczne, która trwa pół roku to wcale nie jest dużo, więc terapia nawet dwuletnia, jeżeli mamy rodzinę z jakimiś głębokimi deficytami. [TDI beneficjent] *** str. 63

64 Reasumując kompleksowość wsparcia powinna być głównym priorytetem w projektach. Ponadto przy tworzeniu projektów należy precyzyjnie określać potrzeby grupy docelowej i brać pod uwagę sytuację gospodarczą i rynku pracy. Na chwilę obecną formy wsparcia są spójne z potrzebami adresatów projektów. Natomiast, jeżeli chodzi o grupy docelowe należy większy nacisk położyć na aktywizację osób młodych, osób powyżej 50 roku życia i kobiet w tych grupach zauważa się najwyższy poziom bezrobocia. str. 64

65 4 Charakterystyka uczestników projektów 4.1 Struktura i cechy społeczno-demograficzne uczestników projektów Z informacji zawartych w sprawozdaniach rocznych z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki wynika, że od początku realizacji programu do końca roku 2012 w projektach realizowanych w ramach PO KL w województwie dolnośląskim udział zakończyło osób (w tym osób w Priorytecie VI oraz osób w Priorytecie VII). Prezentowane dane wyraźnie pokazują, przewagę kobiet wśród uczestników projektów w przypadku projektów realizowanych w ramach Priorytetu VII aż dwie trzecie uczestników (68%) stanowiły kobiety. W przypadku Priorytetu VI kobiety stanowiły 64% uczestników projektów. Wykres 27 Liczba uczestników, którzy zakończyli udział w projektach w podziale na Priorytet i płeć Priorytet VI Kobiety Mężczyźni Priorytet VII Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych DWUP 14 Analizując dane, pochodzące ze sprawozdań z realizowanych Działań w ramach PO KL, można zauważyć odmienną specyfikę obydwu badanych Priorytetów. Uczestnicy projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI to przede wszystkim osoby bezrobotne, w tym w dużej mierze osoby długotrwale bezrobotne. Z kolei w projektach realizowanych w ramach Priorytetu VII więcej jest osób, nieaktywnych zawodowo, które wypadły z rynku pracy lub nigdy na niego nie weszły. Silniej również niż w priorytecie VI, obecne są osoby bez wykształcenia średniego, które należą do kategorii osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy 15. Jeszcze wyraźniej koncentrację na osobach w trudnej sytuacji na rynku pracy w Priorytecie VII widać w przypadku osób niepełnosprawnych, które stanowiły prawie jedną piątą uczestników projektów realizowanych w ramach tego priorytetu. Przytaczane dane pokazują również, że spośród osób znajdujących się w trudnej sytuacji ze względu na wiek (poniżej 25 roku życia oraz po ukończeniu 50 roku życia) pomoc częściej kierowana jest do osób młodych. 14 Dane pochodzą ze sprawozdań rocznych z realizacji Działań PO KL za rok W raporcie wykorzystywane były wartości wskaźników od początku realizacji Programu. 15 Termin stosowany zgodnie z definicją przyjętą w Ustawie o promocji zatrudnienia z 20 kwietnia str. 65

66 Wykres 28 Odsetek uczestników należących do różnych grup osób wśród uczestników projektów w poszczególnych priorytetach osoby niepełnosprawne osoby bez wykształcenia średniego osoby w wieku lata osoby młode (15-24 lata) nieaktywni zawodowo długotrwale bezrobotni bezrobotni 18% 5% 34% 15% 12% 7% 25% 34% 36% 15% 20% 27% 42% 83% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Priorytet VII Priorytet VI Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych DWUP Analiza wniosków o dofinansowanie oraz o płatność pozwala na wskazanie bardziej szczegółowych danych dotyczących osób biorących udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII. Wykres 29 Średnia liczba uczestników w projekcie należących do poszczególnych grup l. os. w wieku l. os. w wieku l. os. z wyk wyższym 48 l. os. z wyk pomaturalnym 28 l. os. z wyk ponadgim. 140 l. os. z wyk podst 60 liczba kobiet 172 l. os. z terenów wiejskich 81 liczba uczestników ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie i wniosków o płatność 300 projektów Średnio w jednym projekcie realizowanym w ramach analizowanych Priorytetów brało udział 272 osoby. Wśród uczestników przeważały kobiety - średnio w projekcie brało ich udział 172. W takim uśrednionym projekcie widać również silną reprezentację osób z wykształceniem ponadgimnazjalnym średnio 140 osób na 272 uczestników. W projektach średnio brało udział str. 66

67 więcej osób młodych do 25 roku życia, niż starszych powyżej 55 roku życia. Dokładne dane przedstawia wykres nr 30. Oczywiście struktura społeczno-demograficzna uczestników różni się w zależności od Działania/Poddziałania, w ramach którego realizowany był projekt. Okazuje się, że w projektach realizowanych w ramach Poddziałania brało udział średnio więcej kobiet niż w pozostałych projektach. Stosunkowo dużo (34%) było również osób z wyższym wykształceniem. Projekty realizowane w ramach Poddziałania wyróżnia stosunkowo wysoki odsetek osób z wykształceniem ponadgimnazjalnym (59%). W projektach realizowanych w ramach Działania 6.2 natomiast, średnio częściej niż w pozostałych brały udział osoby legitymujące się wykształceniem wyższym oraz osoby z terenów wiejskich. Z kolei w projektach realizowanych w ramach Poddziałania brało udział średnio więcej osób z wykształceniem podstawowym niż w pozostałych grupach. W projektach z Poddziałania w stosunku do pozostałych Działań/Poddziałań, średnio częściej brały udział osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym oraz osoby w wieku do 25 roku życia. Wreszcie w projektach z Poddziałania częściej niż w innych projektach brały udział osoby w wieku do 25 roku życia oraz osoby, które ukończyły 55 lat. str. 67

68 Wykres 30 Średnia liczba uczestników z poszczególnych grup w różnych Działaniach/Poddziałaniach l. os. w wieku l. os. w wieku % 12% 10% 7% 6% 10% 20% 24% 44% 37% 35% 33% l. os. z wyk wyższym 3% 2% 10% 20% 34% 50% l. os. z wyk pomaturalnym 13% 8% 5% 20% 8% 27% l. os. z wyk ponadgim. 28% 29% 39% 50% 46% 59% l. os. z wyk podst 2% 9% 16% 37% 39% 47% liczba kobiet 62% 58% 70% 67% 59% 87% l. os. z terenów wiejskich 13% 21% 29% 30% 39% 34% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie i wniosków o płatność 300 projektów str. 68

69 Struktura społeczno demograficzna uczestników projektów jest również zróżnicowana ze względu na typ instytucji, która realizowała projekt. Nawet powierzchowna analiza pokazuje, że instytucje publiczne realizowały projekty z największą liczbą uczestników średnio w projekcie brało udział ponad 400 osób (na taki wyniki wpływ mają oczywiście projekty systemowe, realizowane przez podmioty publiczne przez kilka lat z rzędu obejmujące bardzo duże grupy osób). Najmniejsze są projekty realizowane przez organizacje pozarządowe średnio w projekcie brało udział 88 osób. Trochę więcej uczestników miały projekty realizowane przez podmioty prywatne średnio 109 uczestników. Wykres 31 Średnia liczba uczestników z poszczególnych grup ze względu na typ instytucji realizującej projekt l. os. w wieku l. os. w wieku l. os. z wyk wyższym l. os. z wyk pomaturalnym l. os. z wyk ponadgim. l. os. z wyk podst liczba kobiet l. os. z terenów wiejskich liczba uczestników ogółem l. os. w wieku l. os. w wieku l. os. z wyk wyższym l. os. z wyk pomaturalnym l. os. z wyk ponadgim. l. os. z wyk podst liczba kobiet l. os. z terenów wiejskich liczba uczestników ogółem l. os. w wieku l. os. w wieku l. os. z wyk wyższym l. os. z wyk pomaturalnym l. os. z wyk ponadgim. l. os. z wyk podst liczba kobiet l. os. z terenów wiejskich liczba uczestników ogółem Organizacje pozarządowe Podmioty prywatne Podmioty publiczne 88 Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie i wniosków o płatność 300 projektów Uśredniony rozkład struktury społeczno-demograficznej w projektach realizowanych przez poszczególne typy instytucji przedstawia wykres powyżej. Analiza uśrednionej liczby str. 69

70 uczestników ujawnia pewne zależności. W projektach realizowanych przez podmioty prywatne średnio więcej jest osób młodych i osób z wykształceniem wyższym a więc takich, w stosunku do których łatwiejsze jest osiągnięcie założonych rezultatów. Tymczasem w projektach realizowanych przez organizacje pozarządowe brało udział średnio więcej osób posiadających tylko wykształcenie podstawowe oraz osób najstarszych (wiek 55+), a więc grup, w których osiągnięcie założonych w projekcie rezultatów może być trudniejsze. W projektach realizowanych przez podmioty publiczne średnio częściej niż w innych brały udział osoby o wykształceniu ponadgimnazjalnym oraz osoby w wieku do 25 roku życia. 4.2 Sytuacja zawodowa uczestników projektów Analizując sytuację zawodową osób biorących udział w projektach, widać bardzo różnorodne losy uczestników po zakończeniu projektu. W momencie rozpoczynania udziału w projekcie zdecydowana większość badanych była bezrobotna 76% (z czego ponad jedna czwarta badanych to osoby długotrwale bezrobotne). Prawie jedna piąta badanych była nieaktywna zawodowo (24%) (osoby nieaktywne zawodowo to osoby, które nie mają zatrudnienia i nie poszukują go a więc są bierne zawodowo, w przeciwieństwie do osób bezrobotnych, które nie mają zatrudnienia ale go poszukują i w związku z tym klasyfikuje się je jako aktywne zawodowo). W momencie przeprowadzania badania ta statystyka wyglądała zupełnie inaczej. Widać tutaj wyraźną poprawę sytuacji zawodowej aż połowa uczestników projektów podejmowała aktywność zarobkową. Jedna piąta uczestników znalazła zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin na podstawie umowy o pracę. Dalsze 6% deklarowało podejmowanie pracy na podstawie umowy cywilno-prawnej, a kolejne 3% podejmowało pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy lub dorywczo (2%). Dosyć wysoki był również odsetek osób prowadzących własną działalność gospodarczą aż 14% osób, które wcześniej były bezrobotne/nieaktywne zawodowo. str. 70

71 Wykres 32 Sytuacja zawodowa uczestników w momencie przeprowadzania badania Jestem bezrobotny/a (tj. nie mam pracy i jej szukam) Pracuję w pełnym wymiarze godzin na podstawie umowy o pracę Prowadzę własną działalność gospodarczą Nie pracuję zawodowo i nie poszukuję pracy (np. gospodyni domowa) Jestem rencistą/emerytem Pracuję na podstawie umowy cywilnoprawnej (umowa zlecenie/dzieło) Inne Pracuję w niepełnym wymiarze godzin na podstawie umowy o pracę Pracuję dorywczo 8% 7% 6% 4% 3% 2% 14% 26% 31% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Niestety, dosyć liczną grupę stanowią osoby bezrobotne trzech na dziesięciu uczestników zakończonych projektów nie ma pracy i jej poszukuje. Stosunkowo wysoki (8%) jest odsetek osób nieaktywnych zawodowo, tj. takich, które nie mają pracy i jej nie poszukują. 4% badanych określiło swoją sytuację zawodową jako inną. Są to m.in. osoby, które obecnie odbywają staż zawodowy lub przebywają na urlopie macierzyńskim. W porównaniu jednak do sytuacji wyjściowej (24% osób nieaktywnych zawodowo) można zauważyć znaczącą poprawę u większości uczestników projektów. Analizując sytuację zawodową uczestników projektów, warto sprawdzić, jak różni się ona w zależności od Priorytetu, w ramach którego realizowany był projekt. Okazuje się, że zdecydowanie lepiej na rynku pracy radzą sobie uczestnicy projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI. Wśród nich aż 41% stanowią osoby, które pracują, a kolejne 19% to osoby prowadzące własną działalność gospodarczą. W opisywanej grupie trochę ponad jedną czwartą stanowią osoby bezrobotne (27%). str. 71

72 Wykres 33 Sytuacja zawodowa uczestników a Priorytet w ramach, którego realizowany był projekt, w którym brali udział 45% 40% 42% 41% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 27% 26% 19% 7% 11% VI VII 5% 0% jestem bezrobotny/a pracuję 1% prowadzę własną działalność nie pracuję i nie poszukuję pracy Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Z kolei wśród uczestników projektów realizowanych w ramach Priorytetu VII ponad dwie piąte stanowią osoby bezrobotne. Jedynie, co czwarty uczestnik projektów realizowanych w ramach tego Priorytetu obecnie pracuje (26%). Jeszcze mniej bo jedynie 1% uczestników zadeklarował prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Równocześnie trzeba w tym miejscu przypomnieć, że oba analizowane Priorytety mają różne cele (VI aktywizacja zawodowa, VII integracja społeczna), stąd obserwowana zależność pomiędzy Priorytetem a sytuacją zawodową uczestników nie jest zaskakująca i można powiedzieć, że odzwierciedla założenia PO KL. Wydaje się, że warto tutaj poruszyć inny problem, sygnalizowany przez uczestników panelu ekspertów, a mianowicie stopniowego zacierania się różnic pomiędzy Priorytetami VI i VII. Eksperci zwracali uwagę na potrzebę jasnego rozdzielenia dwóch, wcale ze sobą nietożsamych celów: aktywizacji społecznej oraz aktywizacji zawodowej. str. 72

73 Wykres 34 Sytuacja zawodowa uczestników w momencie przystępowania do projektu oraz po jego ukończeniu 45% 40% 41% 43% 35% 30% 29% 32% 29% 25% 24% 20% 15% 18% 10% 5% 10% 8% 12% 10% 5% 0% jestem bezrobotny/a pracuję prowadzą własną działalność nie pracuję i nie poszukuję pracy Bezrobotny przed projektem Długtrwale bezrobotny przed projektem Nieaktywny zawodowo przed projektem Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Innym czynnikiem, który w oczywisty sposób wpływa na sytuację zawodową uczestników po zakończeniu realizacji projektu, jest sytuacja zawodowa w momencie przystąpienia do projektu. Okazuje się, że grupą, którą najtrudniej jest zaktywizować zawodowo są osoby długotrwale bezrobotne. W ich przypadku aż 41% stanowią osoby, które w momencie przeprowadzania badania były bezrobotne. Największy jest również wśród nich odsetek osób nieaktywnych zawodowo w momencie przeprowadzania badania. Równocześnie należy zaznaczyć, że także w przypadku tej grupy możliwa jest skuteczna aktywizacja, o czym świadczy odsetek osób pracujących oraz prowadzących własną działalności gospodarczą. Osoby bezrobotne zdecydowanie najlepiej radzą sobie na rynku pracy aż 43% z nich podjęło zatrudnienie, a kolejne 18% prowadzi własną działalność gospodarczą. Oczywiście nie wszystkim w tej grupie udało się znaleźć zatrudnienie, ale osób bezrobotnych jest jedynie 29% (mniej niż jedna trzecia). Jedynie 5% osób z tej grupy deklaruje bycie osobą nieaktywną zawodowo. Godna uwagi jest grupa osób nieaktywnych zawodowo, wśród których pracę znalazł podobny odsetek jak wśród osób długotrwale bezrobotnych (32%), dużo mniejszy jest natomiast odsetek osób określających się jako poszukujące pracy (24%). Niestety wśród osób nieaktywnych zawodowo aż 20% osób deklaruje obecnie przebywanie na rencie/emeryturze co oznacza, że nie tyle nie poradziły sobie na rynku pracy, co po prostu z niego wypadły. Opisywana powyżej zależność przekłada się w konsekwencji na skuteczność projektów realizowanych w poszczególnych Priorytetach, o czym już wcześniej wspominano. str. 73

74 Opisując w pierwszym rozdziale skalę wykluczenia społecznego w województwie dolnośląskim wspominano, że są grupy, które ze względu na swoje cechy społeczno-demograficzne znajdują się w trudniejszej niż pozostałe grupy sytuacji zawodowej. Jedną z takich cech determinujących szanse na rynku pracy jest wiek problemy na rynku pracy mają zarówno osoby bardzo młode, jak i te najstarsze co znajdowało odzwierciedlenie w grupach docelowych wskazywanych w dokumentacji konkursowej oraz wybieranych przez beneficjentów. Niestety okazuje się, że sytuacja zawodowa po ukończeniu udziału w projekcie jest zdecydowanie gorsza w przypadku osób, które ukończyły 55 rok życia tylko jedna piąta z nich znalazła zatrudnienie po zakończeniu udziału w projekcie. Wykres 35 Sytuacja zawodowa uczestników po zakończeniu udziału w projekcie ze względu na wiek. 55 i więcej lat 28% 20% 7% 12% 27% 6% 40 do 54 lat 40% 28% 11% 8% 10% 3% 25 do 39 lat 27% 40% 19% 8% 2% 4% do 25 roku życia 29% 48% 11% 7% 1% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Jestem osobą bezrobotną Prowadzę własną działalność gospodarczą Renta/emerytura Pracuję Jestem niekatywny zawodowo Inna sytuacja Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Najlepiej, po zakończeniu udziału w projekcie, radzą sobie osoby młode (do 25 roku życia), z których zatrudnienie podjęła prawie połowa. Wydaje się więc, że największą skuteczność mają działania aktywizujące oferowane w projektach wobec tej właśnie grupy docelowej. str. 74

75 Wykres 36 Sytuacja zawodowa uczestników po zakończeniu udziału w projekcie ze względu na płeć. bezrobotny pracujący własna działalność gosp. nieaktywny zawodowo renta/emerytrura inna sytuacja 5% 7% 3% 6% 2% 31% 11% 33% 23% kobiety 9% 33% 38% mężczyźni Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Nie tylko wiek, ale również płeć ma wpływ na sytuację zawodową uczestników projektów. Okazuje się, że chociaż odsetek bezrobotnych kobiet i mężczyzn jest podobny to jednak kobiety znajdują się w trudniejszej sytuacji na rynku pracy aż co dziesiąta z nich deklarowała się jako osoba nieaktywna zawodowo i to pomimo udziału w projekcie. Co więcej, okazuje się również, że mężczyźni zdecydowanie częściej niż kobiety podejmują własną działalność gospodarczą. Kolejnym czynnikiem, który ma wpływ na sytuację zawodową uczestników projektów jest posiadane przez nich wykształcenie. Nie jest zaskakujące, że najsłabiej na rynku pracy radzą sobie osoby posiadające jedynie wykształcenie podstawowe/gimnazjalne aż 44% z nich pozostały po zakończeniu udziału w projekcie osobami bezrobotnymi. Najlepiej na rynku pracy radziły sobie osoby legitymujące się wykształceniem wyższym, z których po zakończeniu udziału w projekcie tylko jedna piąta to osoby bezrobotne. str. 75

76 Wykres 37 Sytuacja zawodowa uczestników po zakończeniu udziału w projekcie ze względu na wykształcenie. 100% 80% 6% 4% 4% 3% 3% 6% 9% 7% 4% 8% 10% 9% 24% 7% 12% 11% 60% 27% 31% 40% 51% 47% 20% 44% 36% 19% 19% 0% podstawowe/gimnazjalne ponadgimnazjalne pomaturalne wyższe bezrobotny pracujący własna działalność gosp. nieaktywny zawodowo renta/emerytrura inna sytuacja Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Analizując sytuację zawodową uczestników, po zakończeniu udziału w projekcie, warto również sprawdzić, jak zmieniała się ona w czasie i czy aktywizacja zawodowa uczestników powiodła się chociaż w krótkiej perspektywie czasowej. Innymi słowy warto sprawdzić, czy osoby bezrobotne cały czas były bezrobotne, czy też może udało im się znaleźć zatrudnienie na jakiś okres po ukończeniu projektu i czy był to wpływ projektu. Analiza zmian w sytuacji zawodowej uczestników pokazuje, że aktywizacja zawodowa powiodła się chociaż na chwilę w przypadku aż 65% uczestników, którym udało się chociaż raz po zakończeniu udziału w projekcie znaleźć zatrudnienie/zajęcie. Warto w szczególności zwrócić uwagę, że wśród osób, które obecnie są bezrobotne, są takie, które przez jakiś czas pracowały (11%) - dzięki temu miały zapewniony kontakt z rynkiem pracy i zdobywały potrzebne na rynku pracy doświadczenie. Nawet, jeżeli obecnie nie pracują, nie można więc w ich przypadku mówić o całkowitej porażce udziału w projekcie. Równie ciekawą grupą są osoby deklarujące, że w czasie od ukończenia projektu udało im się zmienić pracę (również 11%), co sugeruje, że nabyły one kompetencje pozwalające im na lepsze poruszanie się po rynku pracy. Potwierdza to fakt, że efektów udziału w projekcie nie można str. 76

77 sprowadzić do prostego wskaźnika zatrudnienia, ponieważ uczestnicy projektów często nabywają umiejętności i kompetencje, które pozwalają im lepiej odnaleźć się na rynku pracy. Wykres 38 Zmiany sytuacji zawodowej uczestników po zakończeniu udziału w projekcie Znalazłem/am pracę, w której pracuję do dziś 23% Cały czas jestem osobą bezrobotną 18% Założyłem/am firmę i prowadzę ją do dziś Znalazłem/am pracę, ale ją straciłem (stałem się bezrobotny) Znalazłem pracę, choć nie jest to miejsce, w którym pracuję obecnie Inne Przez jakiś czas szukałem/am pracy, ale w końcu zrezygnowałem/am (jestem osobą Założyłem/am firmę, ale już zrezygnowałem/am z jej prowadzenia Znalazłem/am pracę, potem przeszedłem/am na rentę/emeryturę Znalazłem/am pracę, potem założyłem/am firmę 1% 1% 4% 13% 11% 11% 10% 8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Wartą wspomnienia grupą są również osoby, które prowadzą własną działalność od momentu ukończenia uczestnictwa w projekcie do momentu przeprowadzenia badania 13% uczestników. Jedynie 4% uczestników, to osoby, które założyły własną firmę, ale już zrezygnowały z jej prowadzenia, pozostali przedsiębiorcy cały czas prowadzą swoją działalność. Sugeruje to wysoką skuteczność i trwałość formy wsparcia, jaką jest dotacja na założenie własnej działalności. Równocześnie niepokojąca jest grupa osób, które deklarują, że nie udało im się znaleźć pracy po zakończeniu projektu i cały czas są osobami bezrobotnymi stanowią one prawie jedną piątą uczestników projektów. O jeszcze większym niepowodzeniu udziału w projekcie można mówić w przypadku osób deklarujących, że po okresie bezskutecznego poszukiwania pracy zrezygnowały z dalszych wysiłków i są obecnie nieaktywne zawodowo (8%). Kolejne 8% to osoby, których losy od czasu udziału w projekcie układały się jeszcze inaczej. Są to m.in. osoby, które pobierały rentę/emeryturę i nie zmieniły swojej sytuacji zawodowej, osoby, które ukończyły udział w stażu ale są obecnie bezrobotne, osoby które podejmowały zatrudnienie w szarej strefie. str. 77

78 Przytoczone powyżej dane w dużej mierze sugerują, że udział w projekcie miał wpływ na sytuację zawodową uczestników w większości przypadków (62% uczestników) był to wpływ pozytywny i odczuwany nawet kilka lat po zakończeniu udziału w nim. 4.3 Wpływ udziału w projekcie na sytuację zawodową uczestników Osoby bezrobotne pytane o najważniejsze przyczyny pozostawania bez pracy wskazywały przede wszystkim na powody związane z ich sytuacją osobistą najczęściej wymieniając czynniki, na które nie mają wpływu lub nad którymi nie mają kontroli, tj. wiek dyskwalifikujący na rynku pracy, sytuację osobistą (m.in. konieczność opieki nad osobą zależną) oraz problemy zdrowotne. Wykres 39 Powody pozostawania osobą bezrobotną przez uczestników projektów 20% 17% 17% 16% 14% 14% 12% 12% 8% 8% 9% 4% 0% 1% 2% 3% 4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Drugim, równie często wskazywanym powodem był brak ofert pracy w okolicy. Przy czym nie chodzi tutaj o brak ofert pracy związanych z posiadanymi przez uczestników projektów kompetencjami i wykształceniem, ponieważ taki powód wskazało jedynie 12% badanych (9% brak ofert pracy w zawodzie, 3% brak odpowiedniego wykształcenia/doświadczenia), tylko o kiepską sytuację na rynku pracy, przejawiającą się małą liczbą ofert pracy. Na poziomie deklaracji widać również, że bezrobotni po zakończeniu udziału w projektach nie są wybredni jedynie 4% wskazało na nieatrakcyjność ofert pracy, jako główne źródło problemów ze znalezieniem zatrudnienia. str. 78

79 Część badanych (12%) wskazywała na jeszcze inne powody dla których nie mogą znaleźć zatrudnienia, m.in. brak znajomości oraz kontynuowanie nauki (studia), które ogranicza dyspozycyjność. Badani bezrobotni deklarowali dosyć aktywne poszukiwanie pracy: jedna trzecia codziennie poświęca czas na poszukiwanie zatrudnienia. Kolejne 20% robi to kilka razy w tygodniu. Jednak niecała jedna czwarta bezrobotnych uczestników to osoby, które niebezpiecznie zbliżają się do kategorii osób nieaktywnych zawodowo ponieważ poszukują zatrudnienia 1-2 razy w miesiącu. Wykres 40 Jak często poszukuje Pan/i pracy? 40,0 35,0 33% 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 20% 24% 23% Codziennie szukam pracy 3-4 razy w tygodniu 1-2 razy w tygodniu 1-2 razy w miesiącu 0,0 Codziennie szukam pracy 3-4 razy w tygodniu 1-2 razy w tygodniu 1-2 razy w miesiącu Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Najbardziej popularnym sposobem poszukiwania pracy przez byłych uczestników projektów jest Internet, który do poszukiwania ogłoszeń o pracę wykorzystuje ponad 60% bezrobotnych uczestników projektów. Dużym zaufaniem bezrobotnych cieszą się również Urzędy Pracy, z usług których korzysta 37% poszukujących pracy. Dosyć istotnym kanałem wykorzystywanym do poszukiwania zatrudnienia są również znajomości, które wymieniła jedna piąta badanych. str. 79

80 Wykres 41 W jaki, sposób poszukuje Pan/i zatrudnienia? Agencje pracy/ Biura Karier 80% Przez Internet 62% 60% 40% Inne 20% 3% 6% Z pomocą PUP 37% 0% 25% 16% 17% Ogłoszenia w prasie Znajomości Bezpośrednio u pracodawcy Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Ze zogniskowanych wywiadów grupowych z uczestnikami projektów wynika, że po zakończeniu projektów osoby te najpierw szukały zatrudnienia w swoim zawodzie. Jednak po nieudanych próbach znalezienia zatrudnienia w swoim fachu i dłuższym okresie pozostawania bez pracy, zaczęły szukać jakiejkolwiek pracy, która dała im choćby krótkotrwałą możliwość zabezpieczenia finansowego. Niemniej jednak, wśród osób badanych zdarzały się także pozytywne przypadki tych badanych, którzy dostali pracę zgodną z kwalifikacjami i przebytymi kursami w ramach projektów. Świadczy o tym wypowiedź jednego z uczestników dyskusji grupowej: ( ) ja uczestniczyłem w kursie organizowanym przez UP, który trwał 3miesiące i to był kurs komputerowy z elementami projektowania stron internetowych i z nauką programów graficznych, obecnie pracuję, jako grafik komputerowy, tak naprawdę od razu po tym kursie, później była zmiana pracy jeszcze, ale do tej pory pracuję właśnie na tym stanowisku. [Mężczyzna, uczestnik projektu] Jednak większość badanych w trakcie wywiadów grupowych przyznała, że po zakończeniu projektów udało im się znaleźć pracę jedynie na chwilę, gdyż później ponownie pozostali oni poza rynkiem pracy. Przyczyny takiej sytuacji, o jakich wspominali badani są bardzo różne. Począwszy od wieku, który na starcie ich dyskwalifikuje w oczach pracodawców, po zbyt niskie kwalifikacje zawodowe i brak doświadczenia, czy trudną sytuację osobistą, która uniemożliwiła im podjęcie pracy. Oto niektóre z wypowiedzi badanych, które obrazują powody pozostawania przez dłuższy czas bez pracy: str. 80

81 W międzyczasie gdzieś tam pracowałam w salonie sukien ślubnych, potem urodziłam dziecko drugie, więc od tego czasu praktycznie 4 lata nie pracuje, udało mi się znaleźć staż, jako grafik, bo robiłam kurs i przy tym kursie był też taki staż 3miesięczny, także popracowałam, również podziękowano mi no i w tej chwili pół roku jestem bez pracy. [Kobieta, uczestniczka projektu] ( ) najczęściej to jest tak, że kiedy składam CV jest wszystko pięknie do momentu dopóki nie wyczytają daty urodzenia no i wtedy się zaczynają oczywiście, no tak dziękujemy Panu, oddzwonimy. [Mężczyzna, uczestnik projektu] [Niskie kwalifikacje] to jest taką główną przeszkodą, mało tego, w moim przypadku, ponieważ mam średnie wykształcenie dosyć często jest wymagane wyższe wykształcenie. [Kobieta, uczestniczka projektu] ( ) pracodawcy teraz chcą grafików, chcą żeby był grafik, projektant, właśnie pozycjonowanie i tysiące, właściwie wszystkie, jakie tylko są programy do tego do tworzenia to ja powinnam znać, powinnam mieć w małym palcu i nie wiem, mieć doświadczenia, co najmniej 5 lat. Nie mam tyle doświadczenia ( ) [Kobieta, uczestniczka projektu] Z kolei osoby obecnie pracujące, zapytane o najważniejsze czynniki, które zadecydowały o tym, że udało im się znaleźć pracę wskazywały na nabycie odpowiednich kompetencji/kwalifikacji oraz na szczęście. Wytłumaczeniem tego dosyć ciekawego wyniku, może być fakt, że uczestnicy w odpowiedzi na to pytanie mogli zaznaczyć dowolną liczbę odpowiedzi. Aż dwie trzecie uczestników, którym udało się znaleźć pracę wskazało jako powód nabycie doświadczenia zawodowego. Prawie sześciu na dziesięciu pracujących respondentów, jako czynnik, który pomógł im w znalezieniu zatrudnienia wymieniło nabycie odpowiednich kwalifikacji. Prawie połowa respondentów zadeklarowała, że czynnikiem, który wpłynął na zmianę ich sytuacji na rynku pracy było przekwalifikowanie się. Warto również zauważyć, że znaczący odsetek respondentów, jako jeden z powodów, dla których udało im się znaleźć zatrudnienie wymienił nabycie umiejętności skutecznego szukania pracy. Analizując więc całe spektrum odpowiedzi okazuje się, że uczestnicy doceniają zarówno umiejętności i kompetencje zawodowe, jak i tzw. umiejętności miękkie, a także rolę szczęścia w poszukiwaniu zatrudnienia. Tabela 6 Powody znalezienia pracy wskazywane przez pracujących uczestników projektów Powody znalezienia pracy % pracujących uczestników Miałem/am po prostu szczęście 74,0 Zdobyłam doświadczenie zawodowe 67,4 Nabyłem/am odpowiednie kwalifikacje (m.in. znajomość języków 59,3 str. 81

82 obcych) Nauczyłem/am się, jak skutecznie szukać pracy 56,9 Przekwalifikowałem/am się, zacząłem/am szukać pracy w innym 48,9 zawodzie Zdecydowałem/am się na dojazd do innej miejscowości 36,1 Zdecydowałem/am się na inny wymiar czasu pracy 33,1 Pojawiły się ciekawe ofert pracy (np. powstał zakład pracy) 32,9 Zdecydowałem/am się na elastyczne formy zatrudnienia 32,5 Obniżyłem/am swoje oczekiwania płacowe 30,7 Zmieniła się moja sytuacja osobista (np. dziecko poszło do szkoły) 19,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Odpowiedzi respondentów wskazują, że oferowane w ramach projektów umiejętności i wiedza są przydatne na rynku pracy. Co ważne, znaczenie mają nie tylko te formy wsparcia, które dają uczestnikom nowe kwalifikacje, ale również te, które pozwalają uczestnikom na nabycie umiejętności miękkich. Szczególnie wysoko klasyfikuje się umiejętność poruszania się po rynku pracy (wyszukiwanie ofert pracy, zachowanie się na rozmowach kwalifikacyjnych). Widać również, że w niektórych przypadkach o znalezieniu pracy zadecydowała większa elastyczność uczestników projektów, którzy decydowali się na podjęcie zatrudnienia w innej miejscowości lub w innym wymiarze czasu pracy. Dla części uczestników projektów decydujące znaczenie miała natomiast zmiana ich sytuacji życiowej, np. pójście dzieci do szkoły, co prawdopodobnie zwiększyło elastyczność uczestnika projektu i w efekcie przyczyniło się do poprawy jego sytuacji zawodowej (prawdopodobnie była to ta sama sytuacja życiowa, która pierwotnie utrudniała im podjęcie zatrudnienia). W odpowiedziach respondentów widać wyraźnie tendencję do przypisywania porażce źródeł zewnętrznych i umiejscawiania źródeł powodzenia w sobie (przyczyny związane z badaną osobą). Trend ten potwierdzają wypowiedzi osób biorących udział w wywiadzie grupowym. Pracujący uczestnicy wywiadu podkreślali przede wszystkim rolę własnej wytrwałości i wysiłku w skutecznym znalezieniu zatrudnienia. Tymczasem osoby bezrobotne wskazywały różne zewnętrzne, obiektywne przyczyny, dla których trudno jest im znaleźć pracę (wiek, sytuacja osobista). Bezpośrednia zmiana sytuacji zawodowej nie jest jednak jedyną korzyścią, jaką uczestnicy wynieśli z udziału w projekcie. Okazuje się bowiem, że uczestnicy projektów dostrzegali przede wszystkim pozazawodowe korzyści związane z ukończeniem udziału w projekcie realizowanym w ramach PO KL. Najwięcej, bo prawie trzy czwarte badanych uczestników deklarowało, że korzyścią z udziału w projekcie było podniesienie ich samooceny. W drugiej kolejności (62%) uczestnicy projektów wskazywali na zdobycie znajomości, które mogą się przydać w przyszłości. Obydwa wyniki są niezwykle ważne, ponieważ pokazują, że bardzo wielu uczestników wyszło dzięki udziałowi w projekcie z wykluczenia społecznego. Z kolei dla osób wykluczonych zawodowo lub zagrożonych wykluczeniem zawodowym bardzo ważną korzyścią z uczestnictwa w projekcie jest nabycie doświadczenia zawodowego, str. 82

83 deklarowane przez trzech na pięciu uczestników. Podobny odsetek badanych stwierdził, że udział w projekcie pozwolił na nabycie umiejętności poruszania się po rynku pracy. Wykres 42 Korzyści z udziału w projekcie zdaniem uczestników i beneficjentów Podniesienie samooceny Zdobycie znajomości, które mogą przydać się w przyszłości Wypracowanie pomysłu na własny biznes 100% 80% 72% 60% 40% 26% 28% 20% 62% 0% 36% Uzyskanie kapitału na własny biznes Zdobycie uprawnień zawodowych 60% 47% Zdobycie doświadczenia zawodowego 59% 57% Nabycie nowych kwalifikacji w swoim zawodzie Nabycie umiejętności poruszania się po rynku pracy Nabycie kwalifikacji/doświadczenia w nowym zawodzie % uczestników % beneficjentów Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 i badania CATI beneficjentów n=101. Nieco mniej osób deklarowało zmiany związane z nabyciem lub rozwinięciem kompetencji. Wyniki badania pokazują, że uczestnicy projektów częściej nabywali nowe kwalifikacje w nowym zawodzie (57%) niż rozwijali kwalifikacje w swoim zawodzie (47%). Okazuje się więc, że analizowane projekty pozwoliły dużej rzeszy osób bezrobotnych, których kwalifikacje nie były poszukiwane na rynku pracy, na przekwalifikowanie się w stronę bardziej poszukiwanych zawodów. Tylko jedna trzecia uczestników stwierdziła, że udział w projekcie pozwolił im na zdobycie uprawnień zawodowych. Wynik ten jest o tyle istotny, że jak wskazano w rozdziale 1., uprawnienia zawodowe interesują pracodawców w większym stopniu niż certyfikaty. Najmniej badanych (28%) wskazało jako korzyść z udziału w projekcie pozyskanie dotacji na własną działalność gospodarczą, co wynika z faktu, że ta forma wsparcia była oferowana tylko niektórym uczestnikom. Niezwykle ciekawe jest zestawienie korzyści z udziału widzianych oczami uczestników projektów oraz beneficjentów realizujących te projekty. Wyraźnie pokazuje ono, że z wyjątkiem uzyskania dotacji beneficjenci wyraźnie przeszacowują korzyści, jakie z udziału w projekcie odnoszą uczestnicy. str. 83

84 Biorąc pod uwagę opinie beneficjentów na temat osiągniętych w projektach rezultatów, to zdecydowana większość z nich, bo aż 87% uważa, że osiągnięte przez nich rezultaty przyczyniły się do zniwelowania problemów uczestników projektów (z czego 40% przy tym pytaniu odpowiedziało zdecydowanie tak, zaś 47,5% raczej tak). Tylko 9% nie miało przekonania, co do wpływu rezultatów projektów na zmniejszenie problemów ich uczestników, zaś jedynie 4% wyraziło negatywną opinię w tym względzie. Podobne wnioski płyną z rozmów telefonicznych z beneficjentami, podczas których podkreślali oni znaczenie monitorowania i kontroli sytuacji życiowej uczestników w trakcie trwania projektów. W ich opinii dzięki zaangażowaniu osób odpowiedzialnych za projekt oraz realizujących dane szkolenia, czy kursy można było niejednokrotnie zapobiec rezygnacji z projektów i przekonać uczestników, że wsparcie jest im potrzebne. Dotyczyło to szczególnie osób długotrwale bezrobotnych z deficytami w postaci niskiej motywacji do aktywności społecznej i zawodowej, niskiej samoocenie i przekonaniu o braku możliwości zmiany swojej sytuacji, które trzeba było nakłaniać i uświadamiać im ich własne potrzeby:,,( ) my tu ściśle kontrolujemy, mamy współpracę z każdym wykonawcą każdej formy [wsparcia], ma natychmiast nam zgłaszać absencje, natychmiast pracownik socjalny, albo ja, czyli kierownik projektu albo asystenci w projekcie wsiadają w samochód i jadą do miejsca zamieszkania klienta i bardzo często przywozimy go na zajęcia [Przedstawiciel OPS] Co więcej, w opinii większości beneficjentów natężenie realizowanych form wsparcia dla osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy jest wystarczające (por. rozdział 3 charakterystyka projektów). Można zatem, na podstawie przeprowadzonych wywiadów z beneficjentami, wysnuć wniosek, że właściwie wszystkie formy aktywizacji zawodowej i społecznej w ocenie beneficjentów wystarczyły do osiągnięcia zakładanych rezultatów w projektach. Różnice w ocenie pomiędzy uczestnikami a beneficjentami prawdopodobnie wynikają z faktu, że uczestnicy dokonywali oceny korzyści z udziału w projekcie poprzez pryzmat swoich doświadczeń na rynku pracy, już po uzyskaniu wsparcia. Wynik ten może być sygnałem pewnego oderwania beneficjentów od realiów rynku pracy, na którym muszą się odnaleźć uczestnicy po zakończeniu udziału w projekcie. Wywiady fokusowe z uczestnikami projektów także pokazują, że w trakcie projektów badani zyskali nie tylko nowe umiejętności, ale także bardziej poznali siebie i swoje predyspozycje. Bowiem w trakcie rozmów dało się zauważyć, że niezwykle ważną dla nich umiejętnością, którą nabyli po zakończeniu projektów jest umiejętność autoprezentacji własnej osoby i nabranie większej pewności siebie (także dzięki wsparciu psychologicznemu). W ich opinii jest to o tyle ważne, że w przypadku osób długotrwale bezrobotnych, czy tych, które nie mogą/mogły podjąć pracy z uwagi na sytuację osobistą, umiejętności te są kluczowe, by w ogóle myśleć o powrocie na rynek pracy. Dodatkowo, badani bardzo pozytywnie wypowiadali się o tzw. symulacji rozmowy rekrutacyjnej, którą mieli okazję przećwiczyć w ramach projektów. Ich zdaniem indywidualne ćwiczenia przed kamerą z rozmowy kwalifikacyjnej, które są nagrywane i później odtwarzane, dają im możliwość większego rozpoznania swoich mocnych i słabych stron oraz str. 84

85 kluczowych błędów, jakie popełniają, a które mogą mieć negatywny wpływ na odbiór ze strony potencjalnych pracodawców. Biorąc pod uwagę opinie beneficjentów dotyczące osiągniętych rezultatów w projektach, to jak już wspomniano, w większości są one pozytywne i w wielu przypadkach kończą się dość dobrym poziomem efektywności zawodowej już po zakończeniu projektów. Beneficjenci wspominali, że niejednokrotnie mają kontakt z uczestnikami po zakończeniu projektów i z ciekawości sprawdzają jak zmieniła się ich sytuacja zawodowa. Nie we wszystkich przypadkach zmieniła się ona na korzyść, jednak u większości osób objętych wsparciem beneficjenci dostrzegli przełomowy zwrot w ich życiu spowodowany nie zawsze znalezieniem pracy, ale także zmianą nastawienia i większej motywacji do poszukiwania pracy. 4.4 Motywacja uczestników do wzięcia udziału w projekcie oraz stopień zaspokojenia ich potrzeb Uczestnicy projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII to bardzo zróżnicowana grupa (opisywana w części pierwszej niniejszego rozdziału), którą łączy trudna sytuacja na rynku pracy. W związku z tym, nie jest zaskakujące, że powody wzięcia udziału w projekcie, jakie podawali uczestnicy były bardzo różne. Te najczęściej wskazywane to chęć poprawy swojej sytuacji na rynku pracy oraz chęć nabycia nowych kwalifikacji deklarowane przez 37% i 36% uczestników odpowiednio. Prawie jedna czwarta uczestników, jako powód udziału w projekcie podała chęć zdobycia doświadczenia zawodowego. Jednocześnie aż jedna piąta uczestników projektów, to osoby, które zostały namówione do udziału w projekcie przez pracownika PUP lub OPS. Wykres 43 Motywy udziału w projekcie wskazane przez uczestników Chciałem/am potwierdzić posiadane już kwalifikacje Namówiła mnie rodzina/znajomi Przekonały mnie korzyści finansowe (wynagrodzenie za staż, refundacja kosztów dojazdów, dodatek szkoleniowy, Chciałem wyjść z domu/poznać ludzi Namówił mnie pracownik PUP/OPS/PCPR Chciałem/am zdobyć doświadczenie zawodowe 5% 9% 12% 15% 19% 23% Chciałem/am zdobyć nowe kwalifikacje Chciałem zmienić swoją sytuację na rynku pracy (zdobyć pracę lub założyć firmę) 36% 37% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 str. 85

86 Powody związane z podniesieniem swojej atrakcyjności na rynku pracy nie są jednak jedynym motywatorem uczestników projektów. Nie można również zupełnie zignorować czynnika społecznego - aż 15% uczestników wskazuje, że ich motywacją do udziału w projekcie była chęć wyjścia z domu i poznania innych ludzi. Jeszcze innych uczestników do udziału przekonały korzyści finansowe związane z udziałem w projekcie (12%). Przy czym trzeba zauważyć, że korzyści te, to nie tylko stypendium szkoleniowe uzyskiwane w zamian za uczestnictwo w szkoleniu, ale również refundacja kosztów dojazdu, która dla niektórych uczestników może mieć decydujący wpływ na możliwość uczestnictwa w projekcie (o roli wsparcia towarzyszącego więcej w rozdziale 3). W momencie przystępowania do projektu uczestnicy mieli różne deficyty, które utrudniały bądź uniemożliwiały im znalezienie pracy. W badaniu uczestników zapytano o to, jakie ich zdaniem przyczyny decydują o ich problemach na rynku pracy. Analizując odpowiedzi uczestników daje się zauważyć, że nie zawsze potrafią oni trafnie wskazać przyczyny swoich trudności na rynku pracy. Najwięcej badanych - aż jedna czwarta - wskazało brak doświadczenia zawodowego jako powód trudności na rynku pracy. Drugim najczęściej wskazywanym problemem uczestników był ich wiek - rozumiany zarówno, jako za młody, jak i za stary. Wykres 44 Problemy na rynku pracy wskazane przez uczestników projektów Brak doświadczenia zawodowego 24% Wiek 19% Brak kwalifikacji zawodowych (np. znajomości obsługi komputera) Konieczność opieki nad dzieckiem lub inną osobą zależną 16% 15% Długi okres bezrobocia 11% Niski poziom wykształcenia Niepełnosprawność 7% 8% Chciałam wrócić do pracy po urlopie macierzyńskim/wychowawczym 2% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Uczestnicy projektów byli natomiast mniej krytyczni w ocenie swoich kwalifikacji jedynie 16% zgodziło się, że ich problemem na rynku pracy jest brak kwalifikacji zawodowych. Podobny odsetek wskazał, że podjęcie pracy utrudnia im konieczność opieki nad dzieckiem lub osobą zależną. Co dziesiąty uczestnik projektu uznał długi okres bezrobocia za największą przeszkodę str. 86

87 utrudniającą podjęcie pracy. Dla 8% badanych problemem był niski poziom wykształcenia, a kolejne 7% wskazało na niepełnosprawność. Analizując wskazane problemy uczestników można zauważyć, że projekty, w których brali udział w dużej mierze odpowiadały na wynikające z tych problemów potrzeby - przede wszystkim zdobycie doświadczenia zawodowego oraz nabycie kwalifikacji. Wykres 45 Zaspokojenie potrzeb uczestników w projektach realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII 16% 26% 3% 2% 53% Projekt zaspokoił wszystkie moje potrzeby Projekt zaspokoił większość moich potrzeb Projekt zaspokoił jedynie niektóre potrzeby Projekt raczej nie zaspokoił moich potrzeb Projekt w ogóle nie zaspokoił moich potrzeb Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Potwierdza to fakt, że zdecydowana większość uczestników projektów uznała, że projekt, w którym brali udział spełnił ich potrzeby. Ponad połowa uczestników (53%) odpowiedziała, że udział w projekcie zaspokoił wszystkie ich potrzeby. Ponad jedna czwarta respondentów, stwierdziła, że udział w projekcie zaspokoił większość ich potrzeb. Tylko 5% uczestników zadeklarowało, że projekt nie zaspokoił ich potrzeb. Jeszcze bardziej optymistyczni w ocenie wpływu projektów na potrzeby uczestników byli badani beneficjenci. Ogromna większość jest przekonana o tym, że ich projekty nie tylko zaspokajają potrzeby uczestników, ale wręcz przyczyniają się do niwelowania ich problemów - aż 88% badanych beneficjentów uznało, że osiągnięte w projektach rezultaty przyczyniają się zniwelowania problemów uczestników. str. 87

88 Wykres 46 Przekonanie beneficjentów na temat skuteczności projektów w niwelowaniu problemów uczestników 1% 48% 9% 3% 40% Zdecydowanie tak Raczej tak Ani tak, ani nie Raczej nie Zdecydowanie nie Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Analiza odpowiedzi na pytanie o to, jakie potrzeby uczestników nie zostały zaspokojone pokazuje, że zastrzeżenia uczestników dotyczą wymiaru i zakresu oferowanego wsparcia, nie zaś samych form wsparcia. Najczęściej pojawiającym się zarzutem uczestników był zbyt krótki czas realizacji wsparcia oraz pominięcie (lub oferowanie w zbyt małym wymiarze) aspektu praktycznego nabywanych kwalifikacji, przez co nie udało im się w pełni zrealizować założonego celu (np. szkolenia skupiające się na wiedzy teoretycznej i niepozwalające na nabycie wiedzy praktycznej). str. 88

89 Wykres 47 Potrzeby uczestników, które nie zostały zaspokojone w ramach projektów 12% 11% 11% 10% 8% 6% 4% 2% 5% 1% 6% 3% 2% 5% 7% 2% 4% 2% 1% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 (procenty nie sumują się z uwagi na fakt, że respondenci mogli wskazać wszystkie niezaspokojone ich zdaniem potrzeby w projektach) Warto w tym miejscu poruszyć sygnalizowany wcześniej problem rozróżnienia osób, którym potrzebna jest tylko wiedza/umiejętności zawodowe i dotyczące poruszania się po rynku pracy od tych, w przypadku których konieczna jest najpierw aktywizacja społeczna. Zarówno eksperci, jak i praktycy pracujący na co dzień z takimi osobami podkreślali niewielki sens dawania szkoleń zawodowych osobom, którym najpierw potrzebne jest wsparcie motywujące do podjęcia pracy, a przede wszystkim wyjście z domu. Z drugiej strony są osoby, które potrzebują jedynie konkretnych kwalifikacji zawodowych, a oferuje im się bardzo szerokie wsparcie. Ale tak jak zmiany w ogóle są projektowane, chociażby zmiany projektowane dla urzędów pracy, będą trzy grupy osób bezrobotnych: łatwi, średnio trudni i długotrwale bezrobotni. Ja myślę, ze takiego rozróżnienia brakuje w PO KL. Wszyscy patrzą skrótowo, że jeżeli jest osoba bezrobotna to ona już na pewno jest nieporadna, nieprzystosowana, trzeba ją wesprzeć na wszystkich możliwych poziomach. Każdemu potrzeba zaoferować wsparcie psychologiczne, doradcze, szkoleniowe i tak naprawdę te pieniądze są wpompowywane tam, gdzie ich nie potrzeba. Jest masa ludzi na rynku pracy, którzy potrzebują konkretnych kwalifikacji zawodowych. Myślę, że w tym okresie programowania troszeczkę to zostało zaniedbane, a większy nacisk był kładziony na to kompleksowe wsparcie, które w wielu przypadkach było niepotrzebne. [Ekspert rynku pracy] Ja nie wyobrażam sobie tego, żeby w 7 [Priorytecie] nie było tej bazy społecznej. Przede wszystkim mamy do czynienia z osobami, które mają zwielokrotnione problemy. Często do póki nie str. 89

90 rozwiążemy tych problemów społecznych i prywatnych ta osoba nie ma szans na zatrudnienie. Bez zajęć miękkich, bez zajęć z psychologiem, konsultacji indywidualnych wręcz dopasowanych do potrzeb tego uczestnika, dana osoba nie upora się ze swoimi problemami, nie otworzy się na ludzi, nie pokona tej bariery wyjścia do innych osób. Nie wyobrażam sobie, żeby teraz oferować mu tylko szkolenia zawodowe czy komputerowe bez tej bazy, nadbudowy społecznej. [Ekspert rynku pracy] Kluczowe znaczenie w oferowaniu skutecznego wsparcia ma więc trafna diagnoza potrzeb uczestnika projektu, dokonana na etapie jego rekrutacji i określenie, jakie są kluczowe potrzeby tego uczestnika oraz jaki jest cel jego uczestnictwa w projekcie. Zdaniem badanych beneficjentów reprezentujących instytucje publiczne wsparcie oferowane w ramach projektów jest kompleksowe i odpowiada na różne potrzeby uczestników. Na szczególną uwagę zasługują tutaj projekty realizowane przez Ośrodki Pomocy Społecznej, które w ramach projektów systemowych dysponują bardzo szeroką gamą form wsparcia, które mogą dostosowywać do indywidualnych potrzeb swoich podopiecznych. Mamy wsparcie kompleksowe, bezkosztowe usługi takie jak pośrednictwo pracy zawodowe i kosztowe, to są te, które są finansowane w ramach projektu, czyli szkolenia, staże czy udzielenie wypłaty, tych środków na podjęcie działalności gospodarczej. [Przedstawiciel PUP] 4.5 Kwalifikacje i umiejętności nabyte przez uczestników Analiza wniosków o dofinansowanie oraz wniosków o płatność uwidocznia pewne trendy w projektach realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII. Widać przede wszystkim, że w ramach projektów oferowane było uczestnikom głównie wsparcie szkoleniowe przy czym dominowały dwie, uzupełniające się formy szkoleń: szkolenia zawodowe oraz szkolenia kompetencji miękkich. W największej liczbie uczestnikom oferowane były szkolenia zawodowe, które były obecne w większości analizowanych projektów. Szkolenia miękkie oferowane większości uczestnikom okazywały się z perspektywy czasu bardzo przydatne dla uczestników, którzy doceniali nabycie pewności siebie oraz umiejętności poruszania się po rynku pracy. Co więcej, jak wspominano w pierwszym rozdziale, pracodawcy w olbrzymiej większości oczekują od potencjalnych pracowników posiadania pewnych umiejętności miękkich (np. umiejętność pracy w zespole) i traktują je jako istotne w procesie rekrutacji. Natomiast ocena przydatności szkoleń zawodowych jest bardziej skomplikowana ma na nią wpływ wiele czynników: tematyka szkolenia, czy było zakończone uzyskaniem certyfikatu/uprawnień oraz czy po szkoleniu uczestnicy mieli możliwość zdobycia doświadczenia zawodowego związanego z nabytymi w trakcie szkolenia kompetencjami. Niestety analiza wniosków pokazuje, że większość szkoleń zawodowych kończyła się jedynie uzyskaniem certyfikatu, który nie był specjalnie ceniony przez pracodawców. Jedynie niewielka str. 90

91 część projektów zawierających szkolenia zawodowe, zakończone zdobyciem przez uczestników uprawnień zawodowych 16, zwiększała ich szanse na zatrudnienie. Tabela 7 Tematyka szkoleń zawodowych, w jakich brali udział uczestnicy projektów % Tematyka szkolenia uczestników szkoleń Tematyka administracyjno-biurowa 14% Dofinansowanie działalności ze środków UE 9% Handel, sprzedaż i obsługa klienta 9% Tematyka medyczna, praca socjalna, psychologia, pierwsza pomoc 9% Usługi osobiste, fryzjer, kosmetyka, opieka 8% Inne specjalistyczne zawodowe 8% Księgowość i rachunkowość 8% Gastronomia, turystyka, hotelarstwo, rekreacja, czas wolny 6% Języki obce 6% Prawo jazdy inne niż A i B, uprawnienia dla kierowców, transport 4% Prawo jazdy kategorii A i B 4% Budownictwo i przemysł 3% Zarządzanie przedsiębiorstwem 3% Kultura, sztuka, artystyczne, graficzne 3% Marketing 2% Zarządzanie finansami, kontroling, kosztorysowanie/zarządzanie jakością 1% Zarządzenie zasobami ludzkimi 1% Szkolnictwo, edukacja, pedagogika 1% Usługi finansowe, nieruchomości 1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Tematyka szkoleń, w jakich brali udział uczestnicy była bardzo zróżnicowana. Najwięcej, bo około 14% osób korzystających ze szkoleń zawodowych wzięło udział w kursach o tematyce administracyjno-biurowej. Prawie jedna dziesiąta uczestników szkoleń zdobyła wiedzę na temat prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Podobny odsetek uczestników szkoleń skorzystał z kursów związanych z obsługą klienta, sprzedażą i handlem (np. kurs sprzedawcy). Kolejne 9% uczestników szkoleń zdobyło wiedzę na temat pierwszej pomocy czy pracy socjalnej. Równie 16 Przez uprawnienia rozumiane są kwalifikacje poświadczone egzaminem cechowym lub państwowym. str. 91

92 popularne (8%) były szkolenia w zakresie oferowania usług osobistych przede wszystkim fryzjerstwo, kosmetyka. Księgowość i rachunkowość została zgłębiona w trakcie kursów przez 8% uczestników szkoleń. Taki sam odsetek skorzystał z innych szkoleń specjalistycznych, których tematyka była bardzo zróżnicowana, np. obsługa wózków widłowych, spawanie. Spośród bardziej popularnych szkoleń na uwagę zasługują jeszcze szkolenia zawodowe związane z branżą turystyczną i gastronomiczną 6% uczestników szkoleń. Tyle samo osób skorzystało ze szkoleń językowych. Szczegółowy rozkład wszystkich kursów prezentuje tabela. Porównując tematykę szkoleń oferowanych uczestnikom projektów z zapotrzebowaniem pracodawców widać częściową zbieżność: szczególnie w zakresie kursów administracyjnobiurowych, gastronomicznych, usług osobistych. Badani beneficjenci są przekonani, że oferowane przez nich kursy i szkolenia są ogólnie przydatne na rynku pracy i dobrane odpowiednio do jego potrzeb. Przy czym część beneficjentów dostrzegała poważne problemy w dopasowaniu tematyki oferty szkoleniowej do zapotrzebowania pracodawców, szczególnie w wymiarze lokalnym. Próbowaliśmy kiedyś takie potrzeby analizować, ale się okazało, że trochę mało wydajne, gdyż na lokalnym rynku pracy mamy bardzo mało lokalnych większych przedsiębiorców, którzy już na wstępie mogliby nam zagwarantować, że są w stanie kogoś zatrudnić i kogoś przeszkolić. Generalnie są to małe zakłady rzemieślnicze i małe produkcyjne i trudno tak konkretnie już mieć kogoś, kto nam zaoferuje, że na pewno gdzieś kogoś zatrudni i pod tym kątem szkolić daną osobę. Bardziej to wynika z predyspozycji tych osób i później poszukiwania już pracy na lokalnym czy szerszym rynku pracy. [Beneficjent projektów PO KL] Wydaje się, że jednym z warunków lepszego dopasowania oferty szkoleń i staży do rynku pracy jest nawiązanie w większym stopniu, niż ma to miejsce obecnie, współpracy z pracodawcami. Największą przeszkodą jest tu niechęć samych pracodawców, którzy niechętnie podejmują dialog nawet z tak dużymi jednostkami jak powiatowe urzędy pracy. Przede wszystkim [trzeba] współpracować z pracodawcą, poprzez analizy rynku pracy, poprzez stałe ankietowanie pracodawców, współpracy z nimi. Umożliwienie im opiniowania planu szkoleń na przyszły rok, co my robimy. Każdej jesieni stawiamy plan szkoleń w oparciu o wcześniejsze analizy rynku pracy, tam są m.in. badania ankietowe pracodawcą, monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych, na podstawie tego my planujemy te szkolenia. Na podstawie ofert pracy zgłaszanych do nas i brak bezrobotnych osób o danych kwalifikacjach. Przygotowujemy taki plan, przedstawiamy na stronie internetowej do opinii pracodawców, oni zgłaszają uwagi. Na podstawie tego mamy plan końcowy szkoleń, który później opiniuje Powiatowej Rada Zatrudnienia i go realizujemy. Tak to powinno wyglądać. Przede wszystkim stała współpraca z tym, kto zatrudnia, czyli z pracodawcą. Staramy się ze stanowisk kierowniczych, dyrektorskich żebyśmy próbowali rozmawiać z pracodawcami, bo faktycznie wysyłając w teren osoby merytoryczne, szeregowych pracowników, oni wracają z niczym. Owszem zostawią ankiety, ale te ankiety do nas nie wracają. Dlatego my musimy robić jakieś spotkania, robimy spotkania z większą grupą pracodawcą, ze związkami pracodawców, z zrzeszeniami pracodawców. Tam propagujemy tą możliwość udziału w kreowaniu naszych działań na przyszłe lata. W ten sposób trzeba docierać. str. 92

93 [Przedstawiciel PUP] Wykres 48 Czy pracodawcy w Pana/i regionie poszukują osób z kwalifikacjami, które nabył/a Pan/i w trakcie szkolenia. 24% 17% 27% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie 33% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Przydatność uzyskanych kompetencji na rynku pracy jest różna. Dwie na pięć osób uczestniczących w szkoleniach zawodowych deklarowało, że w ich powiecie nie ma zapotrzebowania na pracowników z kwalifikacjami, które nabyli w trakcie szkolenia. Równocześnie 60% badanych uczestników szkoleń, stwierdziło, że pracodawcy poszukują osób o kwalifikacjach, które nabyli w trakcie szkolenia. Częściowo może być to wynikiem niedopasowania tematyki szkoleń do zapotrzebowania pracodawców (por. rozdział 1), a częściowo może wynikać z faktu, że nie wszystkie szkolenia kończyły się uzyskaniem przez uczestnika dokumentu poświadczającego nabycie kwalifikacji. Z pośród szkoleń zawodowych, w których brali udział uczestnicy projektów 60% kończyło się uzyskaniem certyfikatu. Z jednej strony jest to dobry wynik ponieważ większość uczestników uzyskała potwierdzenie nabycia umiejętności/kwalifikacji, a z drugiej niestety nie, ponieważ pracodawcy zdecydowanie bardziej zainteresowani są uprawnieniami zawodowymi niż certyfikatami. Tylko 40% uczestników szkoleń zawodowych miało możliwość uzyskania uprawnień. Z wagi certyfikatów i uprawnień zdają sobie sprawę również beneficjenci, którzy starali się, aby oferowane przez nich szkolenia i kursy kończyły się przynajmniej certyfikatem lub innym dokumentem, który potwierdzi umiejętności i doświadczenia nabyte przez uczestnika. Na ocenę przydatności nabywanych kwalifikacji wpływ ma również fakt, że część szkoleń miała charakter bardzo teoretyczny i nie oferowała uczestnikom możliwości zdobycia doświadczenia zawodowego, które jest oczekiwane przez pracodawców (więcej na ten temat w rozdziale 5 ocena form wsparcia). str. 93

94 Innym problemem związanym z kwalifikacjami i umiejętnościami nabywanymi przez uczestników projektów jest fakt, że szkolenia i kursy oferowane są czasem nie tyle zgodnie z możliwościami i zainteresowaniami uczestnika, ale w oparciu o to, co jest akurat dostępne. W efekcie zdarzają się wielokrotni uczestnicy projektów, którzy w każdym z projektów nabyli inne kwalifikacje, ale żadne z nich nie są poszukiwane na rynku pracy lub też hamuje ich brak doświadczenia. [ten pierwszy kurs] z pośrednictwa to sobie wybrałam, bo mówię, może sobie założę firmę, własną, jakąś sobie wymyślę sama. Natomiast ten kurs trwał prawie pół roku i doszłam do wniosku, że to była strata czasu lekka, no, bo sama na pewno nie założyłabym własnej działalności. Ten kolejny był, no pomyślałam sobie może jestem polonistką, potrafię pisać, potrafię się wysławiać, to może będę dobrym tym gdzieś tam w biurze pracować, nie jest to chyba bardzo ciężka praca, no tak mi się wydaje, zwłaszcza, że te programy komputerowe są też tam do dopracowania, tylko to z kolei wiązało się z tym, że nie mieliśmy stażu i nie byłam w stanie wdrożyć się w ten system, a później to już wiadomo się zapomina. A grafika komputerowa to już było po tej podyplomówce z informatyki, mówię w tą grafikę to już prędzej będę chciała iść, natomiast cały czas mnie stopuje to, że pracodawcy teraz chcą grafików, chcą żeby był grafik, projektant, właśnie pozycjonowanie i tysiące, właściwie wszystkie, jakie tylko są programy do tego do tworzenia to ja powinnam znać, powinnam mieć w małym palcu i nie wiem, mieć doświadczenia, co najmniej 5 lat. [Kobieta, uczestniczka trzech projektów] str. 94

95 5 Ocena działań aktywizacyjnych realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim Aby móc ocenić rezultaty działań projektów, związanych z aktywizacją zawodową oraz społeczną, należy uwzględnić możliwie różne perspektywy widzenia i kryteria oceny. Stąd analizując wyniki badań w tym zakresie zwrócono uwagę przede wszystkim na opinie samych uczestników projektów, beneficjentów, pracodawców, ekspertów, a także instytucji (OPS i PUP) realizujących tego typu projekty. Dane z wniosków o płatność również dały możliwość na ilościowe przeanalizowanie efektywności projektów za pomocą różnych wskaźników. Ta część raportu będzie stanowiła skondensowane podsumowanie dotychczasowych części, uwzględniające ocenę poewaluacyjną poszczególnych działań i form wsparcia, które były realizowane w ramach Priorytetu VI oraz VII w okresie Ocena poszczególnych form wsparcia Uczestnicy projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII PO KL w województwie dolnośląskim mogli skorzystać z różnych form wsparcia. W trakcie badania przeprowadzanego po zakończeniu udziału w projekcie, uczestnicy proszeni byli o ocenę tych form wsparcia, w których brali udział. Uzyskane wyniki są o tyle ważne, że w przypadku większości badanych uczestników od zakończenia udziału w projekcie minęło już ponad pół roku, uczestnicy mieli szansę sprawdzić uzyskane kompetencje/kwalifikacje na rynku pracy i dokonać oceny wsparcia z perspektywy czasu. Osoby korzystające ze wsparcia oferowanego w ramach projektów PO KL oceniały przydatność wsparcia na rynku pracy oraz adekwatność wsparcia do swoich potrzeb. Analizując odpowiedzi uczestników, można zauważyć przeważająco pozytywną ocenę wsparcia otrzymanego w ramach projektów PO KL. Oceny niskie stanowią tylko niewielki odsetek odpowiedzi, rzadko przekraczający 10% respondentów. Najwięcej negatywnych ocen uzyskały: adekwatność przygotowania zawodowego oraz adekwatność szkoleń zawodowych. Najwyższym uznaniem uczestników cieszyło się dofinansowanie utworzenia miejsca pracy, które za przydatne uznało aż 98% korzystających z tej formy wsparcia. Stosunkowo najmniej ocen wysokich w kontekście przydatności uzyskały szkolenia miękkie oraz przygotowanie zawodowe - chociaż warto zauważyć, że obydwie formy wysoko oceniła zdecydowana większość badanych (70%). Natomiast, jeżeli chodzi o adekwatność oferowanego wsparcia, najwyżej oceniana była adekwatność dofinansowania utworzenia miejsca pracy (87% ocen wysokich) oraz staże/praktyki, które wysoko oceniało 76% korzystających z tej formy wsparcia. Najmniej ocen pozytywnych uzyskała adekwatność szkoleń miękkich (62% pozytywnych opinii) oraz przygotowania zawodowego (68%). Daje się więc zauważyć ogólny trend wśród uczestników, którzy wyżej oceniają przydatność oferowanych form wsparcia na rynku pracy, niż ich dostosowanie do potrzeb uczestnika projektu. Taka sytuacja jest prawdopodobnie pokłosiem opisywanego wcześniej problemu z przełożeniem diagnozy potrzeb uczestników na wsparcie oferowane w projekcie str. 95

96 i proponowanie wszystkim uczestnikom takich samych, przyjętych wcześniej w projekcie, form wsparcia. Problem ten dotyczy zwłaszcza projektów szkoleniowych, w których uczestnicy nie zawsze mogą wybrać szkolenia pokrywające się z posiadanymi przez nich kwalifikacjami czy też ich zainteresowaniami. Wykres 49 Ocena form wsparcia przez uczestników projektów Dofinansowanie utworzenia miejsca pracy - adekwatność Dofinansowanie utworzenia miejsca pracy - przydatność 13% 2% 98% 87% Przygotowanie zawodowe - adekwatność 11% 21% 68% Przygotowanie zawodowe - przydatność 1% 28% 70% Zajęcia aktywizacyjne - adekwatność 9% 19% 73% Zajęcia aktywizacyjne - przydatność 9% 5% 85% Szkolenia miękkie - adekwatność 9% 29% 62% Szkolenia miękkie - przydatność 9% 20% 70% Szkolenia zawodowe - adekwatność 9% 16% 75% Szkolenia zawodowe - przydatność 9% 15% 76% Staż/praktyka - adekwatność 7% 18% 76% Staż/praktyka - przydatność 5% 21% 74% Doradztwo zawodowe - adekwatność 9% 22% 70% Doradztwo zawodowe - przydatność 8% 17% 75% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ocena niska ocena taka sobie ocena wysoka Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Daje się tutaj zauważyć, że dwa wymiary oceny nie zawsze się pokrywają, co sprawia, że są formy wsparcia oceniane wysoko na jednym i nisko w drugim wymiarze. Porównanie postrzeganej przez uczestników adekwatności oraz przydatności najpopularniejszych form wsparcia pokazuje ciekawą zależność. str. 96

97 Okazuje się, że w przypadku form wsparcia dających uczestnikom konkretne umiejętności, takich jak staże/praktyki oraz szkolenia zawodowe, ocena adekwatności oraz przydatności jest do siebie bardzo zbliżona. Tymczasem w przypadku wsparcia oferującego uczestnikom doradztwo oraz szkolenia z zakresu poszukiwania pracy czy kompetencji miękkich przydatność na rynku pracy jest oceniana zdecydowanie lepiej niż adekwatność do potrzeb uczestników. Wykres 50 Porównanie przydatności i adekwatności najbardziej popularnych form wsparcia (% ocen wysokich) Doradztwo zawodowe 100% 80% 75% Zajęcia aktywizacyjne 73% 85% 60% 40% 20% 70% 76% 74% Staż/praktyka 0% 62% Szkolenia miękkie 70% 76% 75% Szkolenia zawodowe Przydatność Adekwatność Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Taka ocena może być efektem postrzegania tego typu wsparcia jako niepotrzebnego dodatku do tego, co naprawdę uczestników projektów interesuje, czyli kursów lub staży zawodowych. Problem ten został dostrzeżony przez ekspertów, którzy w trakcie panelu sygnalizowali, że część uczestników projektów odnosi się początkowo bardzo niechętnie do tego typu zajęć, doceniając ich wagę dopiero później. Poza tym uczestnicy doceniają te szkolenia, ale po dopiero. W momencie, kiedy przychodzi do nas osoba, kandydat do projektu i słyszy, że ma mieć zajęcia z psychologiem. To powiem wprost padają takie słowa, jak: Ja nie jestem nienormalny. Ja nie jestem chory, nie potrzebuję pomocy psychologa. Dopiero po całej ścieżce, gdzie na początku jest taka nieufność, po co ja mam mówić o sobie, po co mam się otwierać, po co mam opowiadać innym, np. co mi sprawia przyjemność, jak się dzisiaj czuję. Dopiero po tej ścieżce na koniec oni do nas przychodzą i mówią jak tak patrzę na siebie sprzed dwóch, trzech miesięcy to faktycznie jestem zupełnie inną osobą. str. 97

98 [Ekspert rynku pracy] Osobno oceniana była przez uczestników badania dotacja na założenie własnej działalności gospodarczej. W przypadku tej formy wsparcia uczestnicy proszeni byli o ocenę wysokości dotacji oraz ocenę jakości wsparcia towarzyszącego uzyskanej dotacji. Oceny wystawiane przez korzystających z tej formy wsparcia były zdecydowanie bardziej surowe niż oceny pozostałych form wsparcia. Jedynie połowa osób, które uzyskały dotację na założenie własnej działalności uznała wysokość otrzymanego wsparcia za wystarczającą, zaś co piąty korzystający z tej formy wsparcia deklarował, że była ona za niska. Niewiele lepiej ocenione zostało wsparcie towarzyszące dotacji, np. szkolenia, konsultacje biznesplanów 54% oceniły je wysoko. Ocena ta potwierdza, że szkolenia czy konsultacje nie spełniły oczekiwań, jakie wiązali z nimi uczestnicy. Wykres 51 Ocena dotacji na założenie własnej działalności gospodarczej 60% 50% 40% 50% 54% 30% 20% 21% 29% 22% 13% ocena niska ocena taka sobie ocena wysoka 10% 0% Dotacja na rozpoczęcie własnej działalności - wysokość dotacji Dotacja na rozpoczęcie własnej działalności - jakość wsparcia towarzyszącego Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Wydaje się, co warto w tym miejscu podkreślić, że dotacje na założenie działalności gospodarczej i niższe niż w przypadku pozostałych form wsparcia oceny, nie świadczą o niskiej skuteczności tego rodzaju wsparcia, ale o dużych oczekiwaniach, jakie wiążą z nim osoby uzyskujące dotacje. Wysoką skuteczność potwierdza zaś analizowana wcześniej liczba osób, które założyły własne firmy i nadal je prowadzą. W trakcie wywiadów grupowych uczestnicy projektów zauważyli nie tylko pozytywne, ale także negatywne strony oferowanego wsparcia i projektów, w których uczestniczyli. W ich odczuciu nie wszystkie formy wsparcia realizowane w ramach projektów przynoszą przełomową i długotrwałą zmianę w ich aktywizacji społecznej i zawodowej. W tabeli 8 skategoryzowano pozytywne i negatywne przykłady działań aktywizacyjnych, o jakich wspominali badani, obrazując je dodatkowo ich wypowiedziami. str. 98

99 Tabela 8 Pozytywne i negatywne działania aktywizacyjne w opinii uczestników projektów Pozytywne działania/formy wsparcia w aktywizacji zawodowej w opinii uczestników projektów 1. Wsparcie towarzyszące (opieka nad dzieckiem + stypendium szkoleniowe) Negatywne działania/formy wsparcia w aktywizacji zawodowej w opinii uczestników projektów 1. Niezgodność treści kursów/szkoleń z oczekiwaniami ( ) wiem, że mamy tam z tego jednak korzystały, bo przyjechały sobie z dziećmi, te dzieci tam były pod opieką, w razie, czego, jakby się coś działo, można było zerknąć, także to chyba jest dobry pomysł dla matek. [K FGI, bezrobotni] ( ) wielu ludzi nie stać jest nawet na bilet, żeby gdzieś dojeżdżać, jeżeli jakieś środki, chociaż drobne takie stypendium powinno być. To jest ważne, bo wtedy jest to jakaś zachęta zarazem, człowiek po prostu ma wtedy, za co przyjechać [K FGI, pracujący] 2. Kursy zawodowe ( ) cały kurs był prowadzony przez Panią psycholog i ja tam po prostu zasypiałam i nie wiem, co to miało wspólnego z uaktywnieniem zawodowym, bo na przykład była mowa ciała, np. jak człowiek na usiąść, żeby pracodawca coś tego, czy asertywność, takie jakieś rzeczy całkowicie oderwane od rzeczywistości, ludzie przychodzili głównie po to, bo tam każdy dostawał codziennie dwie takie wielkie buły, bardzo smakowite ( ). [K FGI, bezrobotni] 2. Nieodpowiednia forma zajęć (wykłady) ( ) to mogło być piękne 5 lat temu. Ten kurs, który teraz będę robił, na podwyższenie kategorii prawa jazdy powinien dać mi większą szansę patrząc chociażby na rynek pracy. [M FGI, bezrobotni] ( ) doradca zawodowy, jak miał zajęcia, miała, bo to Pani była, to wszystko miało formę wykładów, po których ewentualnie [były] pytania. Doradczyni zawodowa poradziła sobie z nami tak, że robiła nam psychotesty, takie zabawy, co można wyczytać w jakiejś tam Tinie czy innej Gopodyni Domowej, jakie można wyczytać pomiędzy przepisem na zupę ogórkową a nie wiem poradnikiem dla nieletnich mam jak się dziecko przewija ( ). [K FGI, bezrobotni] 3. Staże 3. Niedopasowanie kursu/szkolenia do potrzeb konkretnej grupy odbiorców ( ) ja też miałam staż i też mimo wszystko ta wiedza była jakaś. Zawsze jak się nie ma ( ) ja uważam, że Word i Excel czasem dla doświadczenia to można sobie wpisać staż w CV osób, które co dopiero skończyły szkołę był i dalej szukać pracy. trochę nieprzydatny, bo oni mieli to w szkole na informatyce, dla takich młodych osób. [K FGI, pracujący] [K FGI, pracujący] 4. Kursy/szkolenia miękkie na temat 4. Brak praktycznych umiejętności (stażu, str. 99

100 szukania pracy Mnie one na przykład otworzyły i mi pomogły, ja się przyznam szczerze, ze mnie się ciężko na nie chodziło i chyba bardziej z musu niż z chęci, ale bardzo mi pomogły. [K FGI, pracujący] kursu zawodowego, symulacji rozmowy kwalifikacyjnej itp.) ( ) więcej [praktyki], niż teorii. Na przykład, jeżeli jestem w temacie w zawodzie, jako spawacz, a przechodząc na inne spawanie to mi potrzebna praktyka, bo ja teorie [znam], wiem, jak się spawa i po co się spawa ja muszę nabyć praktyki ( ). [M FGI, bezrobotni] 5. Wsparcie psychologiczne 5. Brak wsparcia po zakończeniu projektu ( ) ja nawet pół roku chciałam do psychologa, ale takiego osobistego, indywidualnego, nawet mogłam z rodziną przychodzić, bo różne były problemy w rodzinie i ja sobie to bardzo cenię, bo nie było by mnie stać na to, żeby chodzić do psychologa i wydawać tyle pieniędzy, czy rodzinnie się spotykać i rozmawiać z psychologiem. Jestem wdzięczna za takie wsparcie. [K FGI, pracujący] ( ) według mnie taki projekt nie powinien trwać od do, czyli, że kończy się projekt i zostawiamy taką osobę, że albo sobie poradzi na rynku pracy, albo sobie nie poradzi. Żeby ona jak wychodzi z tego projektu, żeby ( ) ktoś jej pomagał, żeby ktoś ją kierował, że nie wiem, albo jakiś kontakt z psychologiem, albo z prawnikiem, coś w tym stylu. [K FGI, pracujący] Źródło: Opracowanie własne na podstawie n=2 zogniskowanych wywiadów grupowych z uczestnikami projektów Uczestnicy projektów, biorący udział w spotkaniach fokusowych, pozytywnie ocenili przede wszystkim wsparcie towarzyszące, bez którego chociażby matki z dziećmi, czy osoby uboższe nie mogłyby uczestniczyć w projektach z uwagi na brak opieki nad dzieckiem w czasie uczestnictwa w zajęciach, czy brak środków finansowych na pokrycie, np. dojazdu na zajęcia. Choć trzeba zaznaczyć, że respondenci nie uzależniali uczestnictwa w projektach od tego, czy było w nich oferowane wsparcie towarzyszące, czy też nie. Jednak zaznaczali, że stanowi ono dobry element projektów i jest zachętą dla osób, które nie mogłyby się bez niego obejść. Kolejną pozytywną formą wsparcia oferowanego w projektach są, w ich opinii, kursy zawodowe i staże, które dają im większą szansę na znalezienie pracy. Ponadto są, w ich odczuciu, jedną z lepszych form aktywizacji zawodowej, gdyż z założenia są nastawione na praktyczne nabywanie umiejętności w danym zawodzie. Badani równie pozytywnie wypowiadali się na temat szkoleń miękkich, związanych przede wszystkim z nabywaniem wiedzy dotyczącej np. poszukiwania pracy, podkreślali też znaczenie wsparcia psychologicznego, które jest w ich opinii podstawą każdego projektu. Problemy z działaniami aktywizacyjnymi, jakie dostrzegli uczestnicy projektów, związane są po pierwsze z niezgodnością treści kursów/szkoleń w stosunku do własnych oczekiwań. Chodzi tu przede wszystkim o nieco inne oczekiwania, co do prezentowanych na kursach treści i niemożność znalezienia z całego materiału czegoś dla siebie. Po drugie, respondenci zaznaczali też, że kursy i szkolenia nie zawsze są dopasowane do konkretnej grupy odbiorców, co w ich str. 100

101 opinii jest stratą czasu dla osób, które mają już jakąś wiedzę w danym temacie i nie poszerzają jej o nowe elementy. Kolejną negatywną formą działań aktywizacyjnych jest, według nich, nieodpowiednia forma niektórych zajęć, które z założenia nastawione są na wykłady teoretyczne. Skutkuje to tym, że w projektach za mało jest zajęć praktycznych, a za dużo teoretycznych, co stanowi następne negatywne działanie. Respondenci wspominali także o braku wsparcia bezpośrednio po zakończeniu projektów. W ich opinii może to doprowadzić do tego, że osoba, która nie znalazła zatrudnienia zostaje pozostawiona sobie samej i można powiedzieć, że wraca do punktu wyjścia. Okazuje się, że wypowiedzi uczestników wywiadów fokusowych są niemal zgodne z wynikami badań CATI z uczestnikami i ich niezaspokojonymi potrzebami w projektach. Bowiem na pierwszy rzut oka widać, że respondenci także dostrzegli zbyt mało praktyki podczas szkoleń (11%), krótki czas szkoleń (11%) oraz staży (6%). W poprzednim rozdziale opisana została waga współpracy z pracodawcami oraz konieczności zapewnienia doświadczenia zawodowego, którego od potencjalnych pracowników oczekują pracodawcy. Pracodawcy nie chcą zatrudniać osób po kursach bez doświadczenia zawodowego, osoby bezrobotne nie mają jak zdobyć tego doświadczenia więc koło się zamyka. Ja się spotkałem właśnie z tym brakiem doświadczenia, ponieważ ukończyłem kurs, miałem zbyt małe doświadczenie, tzn. generalnie to ja się nie spotkałem z taki pracodawcą, który by mnie zatrudnił w tym kierunku. (...) No a od kolegów, którzy pracują na takim sprzęcie słyszę, że żądają co najmniej 5 lat doświadczenia, i generalnie tak, więc jest pytanie kiedyś musze się tego nauczyć, to nie tylko kurs. [mężczyzna, uczestnik projektu] Warunkiem skuteczności szkoleń zawodowych oferowanych w ramach projektów jest, jak już wspominano w rozdziale 4, włączenie w nie pracodawców: począwszy od określenia tematyki szkoleń (na jakie jest zapotrzebowanie pracodawców) przez włączanie ich w sam proces szkoleniowy, aż do zapewnienia uczestnikom miejsca odbycia stażu/praktyki. Odnośnie szkoleń, ponieważ my realizujemy większość szkoleń z praktykami, od razu pracodawców. W ramach przetargów, to są instytucje, które też zapewniają konkretne miejsca praktyk. W tym roku, spawanie metodą DIK jest z praktyką 3 lub 4-tygodniową to już pracodawca potencjalny jest i może sobie sprawdzić taką osobę która wcześniej zdobyła uprawnienia i może uczyć się faktycznie na danym stanowisku pracy. W tym momencie już możemy liczyć na większą efektywność w postaci tego, że i osoba się pokarze pracodawcy lub zdobędzie praktykę podczas szkolenia co będzie odzwierciedlone w dokumencie potwierdzającym odbycie praktyk a wcześniej zdobycie uprawnień. [Beneficjent projektu] Pracodawcy, którzy przyjmowali uczestników projektów na staże zwracali uwagę, że aby taki staż przyniósł korzyści uczestnikowi, to musi mieć odpowiednią długość i sugerowali 6 miesięcy jako okres, który pozwala na nabycie doświadczenia i daje czas na zapoznanie się ze specyfiką stanowiska/zawodu. Pojawiały się również głosy sugerujące potrzebę większego doprecyzowania, w jaki sposób staż powinien się odbywać, żeby faktycznie przyniósł stażyście oczekiwane korzyści. str. 101

102 Dwa miesiące w różnych salonach... to nie ma racji bytu. Bo one tracą ten czas, żeby stać i patrzeć. A one muszą stanąć do klienta, do modela, do główki, muszą mieć osobę, która je prowadzi za rękę. Mając te trzy osoby tak żeśmy układały ten grafik, żeby każda z nich coś wyniosła dla siebie. Dla mnie powinien być stworzony program, salon powinien być dostosowany do tego programu się tego programu trzymać. Żeby nie było, że one tylko przychodzą na praktyki, patrzą i to wszystko. [pracodawca, przyjmujący bezrobotnych na staże] Równocześnie podkreślali, że dla pracodawców przyjęcie pracownika na staż nie wiąże się z dużymi korzyściami, ponieważ muszą takiemu pracownikowi poświęcić dodatkowo swój czas i zaangażowanie. Warto zwrócić uwagę także na kolejną niezaspokojoną potrzebę związaną ze zbyt małą liczbą wsparcia do wyboru, którą wskazało 5% respondentów oraz brak zapewnienia pracy po zakończeniu projektu/stażu (5%). Równie istotne wydają się opinie dotyczące zbyt niskiej kwoty dofinansowania na założenie własnej działalności gospodarczej (7%). Jest to istotne szczególnie w kontekście wcześniej omawianego wniosku, że dość duży odsetek byłych bezrobotnych prowadzi dziś własną działalność gospodarczą. Z badań CATI wynika, że większość beneficjentów pozytywnie wyrażała się na temat wymienionych wyżej form realizowanego wsparcia, stąd trudnością okazało się wskazanie najskuteczniejszej formy aktywizacji zawodowej, gdyż co szósty badany uważał, że wszystkie działania odgrywają jednakowo ważną rolę w całym procesie aktywizacyjnym. Podobne wnioski wypływają z wywiadów telefonicznych (TDI) z beneficjentami, podczas których badani podkreślali znaczenie zarówno tzw. szkoleń miękkich oraz zajęć aktywizacyjnych, jak i kursów zawodowych oraz doradztwa zawodowego. W trakcie rozmów spora część z nich przyznawała, że aktywizacja społeczna nie może być oderwana od zawodowej, gdyż są to pokrewne działania wspierające, które występują w symbiozie. Dlatego, w ich opinii, rozczłonkowanie tych działań w postaci osobnych Priorytetów, a co za tym idzie rozdzielenie wsparcia w zakresie tych działań, jest sztucznym podziałem niemającym odzwierciedlenia w rzeczywistości. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na te instrumenty i formy wsparcia, których nie wykorzystano w projektach, a które mogłyby okazać się skuteczne w aktywizacji społecznej i zawodowej. W badaniu CATI z beneficjentami połowa z nich zadeklarowała, że wykorzystano wszystkie narzędzia, które były potrzebne do osiągnięcia celu projektu. W opinii ponad jednej piątej (24%) nie do końca wykorzystano warsztaty aktywizacji zawodowej, a staże, które oferowano mogłyby być dłuższe. Ponadto 6% badanych stwierdziła, że nie wykorzystano indywidualnego wsparcia psychologicznego, zaś 5% wspomniało o braku praktyk zawodowych. Dane te sugerują, że można zintensyfikować te formy wsparcia w celu osiągnięcia większej skuteczności i trwałości działań aktywizacyjnych po zakończeniu projektów. W szczególności wskazują na potrzebę zacieśnienia współpracy z pracodawcami (problem sygnalizowany w rozdziale 4). str. 102

103 Wykres 52 Instrumenty/narzędzia/formy wsparcia, których nie wykorzystano w projekcie a mogłyby się okazać skuteczne w aktywizacji zawodowej i społecznej uczestników projektu Wszystkie narzędzia wykorzystano 50% Współpraca z pracodawcami Szkolenia Subsydiowane zatrudnienie Praktyki zawodowe Wsparcie pracowników socjalnych Indywidualne wsparcie psychologiczne Biuro porad prawnych po zakończeniu projektów 2% 3% 3% 5% 1% 6% 1% Warsztaty aktywizacji zawodowej, dłuższe staże 24% Warsztaty integracyjne dla grupy, wspólne wyjazdy Doposażenie miejsca pracy i prace interwencyjne 3% 3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI beneficjentów n=100. Niemniej jednak, z wywiadów telefonicznych z beneficjentami wynika, że dość trudno jest sprecyzować i jednoznacznie określić formy wsparcia, które powinny być udzielane w większym zakresie. Bowiem jak podkreślali beneficjenci, bardzo dużo zależy od dwóch istotnych czynników wpływających na powodzenie zaplanowanych działań aktywizacyjnych. Chodzi tu o zidentyfikowanie konkretnej grupy docelowej oraz podejście/chęci uczestników do uczestnictwa w projektach. Pierwszy czynnik wiąże się z tym, że projekty kieruje się do szerszej grupy osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, co wymaga jeszcze większego przemyślenia działań aktywizacyjnych, ich spójności, adekwatności i przydatności dla różnych kategorii osób. Bowiem w opinii badanych niejednokrotnie zdarza się tak, że wsparcie kierowane jest do osób, które nie potrzebują jego w pierwszej kolejności, bądź nie chcą. Jest to w pewnym sensie pokłosiem zapisów dokumentacji konkursowej, które beneficjenci muszą spełnić i uwzględniać przy procesie rekrutacji. Co więcej, zdarzają się też takie sytuacje, że chcąc pomóc beneficjenci w pewnym sensie przykładają się do szkody na rzecz osób objętych wsparciem. Wynika to z tego, że te chcąc wziąć udział w projektach i spełniać wymagane kryteria, co do statusu, np. osoby nieaktywnej zawodowo, wyrejestrowują się z Urzędów Pracy tracąc tym samym ubezpieczenie. Zaś po zakończeniu projektów ponownie się rejestrują, by przywrócić sobie tak ważne dla nich ubezpieczenie społeczne. Są to w opinii beneficjentów dość kuriozalne sytuacje, które pokazują, że niezwykle trudno jest pomóc osobom najbardziej potrzebującym wsparcia, przewidzieć najbardziej skuteczne dla nich formy wsparcia, a do tego trzymać się jednocześnie sztywnych ram i ograniczeń wynikających z dokumentacji konkursowej: str. 103

104 To są dwie rzeczy, które są ze sobą powiązane, bo idealnym rozwiązaniem byłoby to żeby wyszukać sobie grupę docelową, zdiagnozować, opisać i pozyskać na to środki, żeby wesprzeć tę grupę docelową. Ale w momencie, kiedy tego nie można zrobić, to trzeba patrzeć jakby z dwóch stron i my tak zazwyczaj robimy ( ). Z jednej strony, do kogo możemy skierować [wparcie], bo na to pozwala dokumentacja konkursowa i z drugiej strony patrzymy czy wyselekcjonujemy z tego, co już wcześniej wybraliśmy te osoby czy tą grupę ( ). [Jednostka publiczna, beneficjent] Kolejny czynnik, od którego zależy sukces działań aktywizacyjnych leży już po stronie uczestników projektów. Z opinii beneficjentów wynika, że uczestnicy projektów nie zawsze mają z góry określone oczekiwania związane z wiedzą, umiejętnościami praktycznymi, jakie chcieliby poszerzyć w związku z udziałem w projektach. Dlatego dużą rolę w całym procesie aktywizacyjnym odrywają specjaliści, tj.: doradcy zawodowi, psycholodzy, pedagodzy, pracownicy socjalni, gdyż to dzięki ich pomocy osoby te uświadamiają sobie swoje potrzeby, dążenia i odkrywają nieznane dotąd talenty i predyspozycje zawodowe. Na podstawie rozmów telefonicznych z beneficjentami można, choć trochę przybliżyć i określić te formy wsparcia, na które kładą największy nacisk realizując projekty aktywizacyjne i które przekładają się później na osiąganie wszystkich planowanych rezultatów w projektach. Większość z nich podkreślała znaczenie wsparcia grupowego oraz indywidualnego, gdyż grupowe pozwoliło uczestnikom bardziej się otworzyć i zintegrować, zaś indywidualne stanowiło rozwiązanie kluczowych problemów tych osób poprzez dostosowanie najbardziej adekwatnej do ich potrzeb formy wsparcia. Badani zaznaczali też, że ważne jest rozłożenie poszczególnych form wsparcia etapowo i w odpowiedniej kolejności, a więc tak, aby najpierw uczestnicy projektów przeszli przez zajęcia aktywizacyjne, żeby w następnej kolejności pojawiły się kursy i szkolenia stricte zawodowe. Równie ważny jest w ich opinii dobór odpowiedniej grupy trenerskiej oraz specjalistów, którzy pracują na co dzień z osobami w trudnej sytuacji na rynku pracy i odznaczają się pewnym stopniem empatii i wrażliwości. Co więcej w ich odczuciu niezwykle ważne jest dążenie do samoaktywizacji tych osób, a nie jedynie oferowanie im krótkotrwałego wsparcia w postaci ograniczonych terminowo staży i praktyk, czy wsparcia towarzyszącego, które jest dla nich zachętą, ale jest nietrwałe. Dlatego w ich przekonaniu formy wsparcia cieszące się największym zainteresowaniem uczestników oraz przynoszące dobre rezultaty w projektach, związane są z zajęciami aktywizacyjnymi, szkoleniami i kursami zawodowymi, doradztwem i kursami z zakresu przedsiębiorczości, biznesu, dofinansowaniem na otwarcie własnej działalności gospodarczej, czy specjalistycznymi kursami, które pomagają im dokształcić się i umożliwić ewentualne przebranżowienie. str. 104

105 5.2 Rezultaty działań aktywizacyjnych osiągnięte w projektach Ocena rezultatów działań aktywizacyjnych podejmowanych w ramach projektów realizowanych w Priorytecie VI i VII PO KL na Dolnym Śląsku jest procesem złożonym. Po pierwsze, trzeba wziąć pod uwagę różne cele, jakie mają badane Priorytety i rozdzielić projekty, których celem jest aktywizacja zawodowa uczestnika od tych, które mają na celu przede wszystkim aktywizację społeczną (postulat ten był wyraźnie sugerowany przez ekspertów uczestniczących w badaniu). Po drugie, uczestnicy posiadają różnego rodzaju problemy i deficyty, które utrudniają im funkcjonowanie na rynku pracy. Wreszcie uczestnicy brali udział w różnego typu projektach, oferujących bardzo zróżnicowane formy wsparcia: niektórzy uzyskali jedynie dotację na założenie własnej działalności gospodarczej lub wzięli udział w szkoleniu, inni skorzystali z kompleksowej pomocy obejmującej kilka różnych form wsparcia (doradztwo, szkolenia miękkie, szkolenia zawodowe). W związku z tym, zasadna wydaje się analiza rezultatów z uwzględnieniem Działania/ Poddziałania, w ramach którego realizowany był projekt (zostanie ona przeprowadzona w dalszej części rozdziału). W poprzednim rozdziale pokazany został wpływ udziału w projekcie na sytuację zawodową uczestników. Jak już wspominano, u większości uczestników można zauważyć pozytywny wpływ na sytuację zawodową aż 37% byłych uczestników projektów pracuje (26% pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy na podstawie umowy o pracę), a kolejne 14% prowadzi własną działalność gospodarczą. Oznacza to, że aż połowa osób, które wcześniej były bezrobotne lub nieaktywne zawodowo podejmuje aktywność na rynku pracy. Co więcej, rezultaty udziału w projekcie na tym się nie kończą, ponieważ tylko 26% byłych uczestników projektów to osoby, które ani razu od ukończenia projektu nie podjęły zatrudnienia co oznacza, że w przypadku większości uczestników aktywizacja zawodowa powiodła się (chociaż ten sukces mógł być krótkotrwały). Oczywiście na rezultaty działań aktywizacyjnych w dużej mierze wpływa profil społecznodemograficzny oraz wcześniejsza sytuacja zawodowa uczestników. Analiza tych zmiennych sugeruje, że wśród uczestników projektów można wskazać grupy, w stosunku do których osiąganie rezultatów jest łatwiejsze (osoby młode, wykształcone, chcące założyć własną działalność gospodarczą) oraz takie, gdzie osiąganie rezultatów jest zdecydowanie utrudnione (osoby długotrwale bezrobotne, niepełnosprawne, osoby, które utraciły kontakt z rynkiem pracy). Wpływ na taki stan rzeczy ma nie tylko projekt, w którym uczestnicy brali udział, ale również postawa pracodawców, którzy decydują o ich zatrudnieniu a jak podkreślano w rozdziale pierwszym, są oni mniej skłonni do zatrudniania niektórych grup. Należałoby w tym momencie zwrócić uwagę na fakt, że w momencie przystępowania do projektów głównymi problemami w znalezieniu pracy były przede wszystkim: brak doświadczenia zawodowego (24%), wiek (19%) oraz brak kwalifikacji zawodowych (16%). Natomiast po zakończeniu projektów oprócz wspomnianych już powodów, które ponownie okazały się przeszkodą w znalezieniu pracy (ponownie pojawiła się przeszkoda wiekowa, na którą zwróciło uwagę 17% badanych), respondenci zauważyli też, że w ich okolicy brakuje ofert str. 105

106 pracy, na które mogliby odpowiedzieć (17%). Kolejnymi najczęściej występującymi powodami braku pracy są kłopoty zdrowotne (14%) oraz sytuacja osobista tych osób (14%). Jednak podjęcie aktywności zawodowej nie jest jedynym rezultatem uczestnictwa w projekcie, ponieważ, jak wspominano w poprzednim rozdziale, uczestnicy projektów bardzo cenili tzw. wsparcie miękkie, tj. wszelkiego rodzaju szkolenia i kursy, które pomagają im nabyć pewności siebie oraz dają wiedzę i umiejętności dotyczące poruszania się na rynku pracy. Opisywane rezultaty są o tyle ważne, że w przypadku części osób, do których adresowane było wsparcie, trudno jest mówić o aktywizacji zawodowej, jeżeli nie zostaną wcześniej zniwelowane inne deficyty, które wpływają na trudną sytuację tych osób na rynku pracy (ma to zastosowanie szczególnie w przypadku uczestników projektów realizowanych w ramach Priorytetu VII). Jedną z determinant sukcesu jest więc trafna diagnoza potrzeb uczestnika i określenie czy wystarczy tylko wsparcie stricte zawodowe, czy też potrzebna jest najpierw aktywizacja społeczna. Wykres 53 Gdyby miał Pan/i raz jeszcze wybierać, czy zdecydowałby/ałaby się Pan/i ponownie na udział w projekcie? 24% 8% 5% Zdecydowanie tak 4% Raczej tak 59% Trudno powiedzieć Raczej nie Zdecydowanie nie Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Najlepszym podsumowaniem tego, jak rezultaty uczestnictwa w projekcie oceniają sami uczestnicy jest pytanie o to, czy gdyby jeszcze raz mieli wybierać, ponownie zdecydowaliby się na udział w projekcie. Dane te obrazują, że uczestnicy są w dużej mierze zadowoleni z udziału w projekcie. Bowiem oprócz nowych umiejętności, które zdobyli, stali się też bardziej aktywni i wewnętrznie zmotywowani do podjęcia pracy. I choć oferowane im wsparcie było krótkotrwałe i tymczasowe, to większości z nich pomogło w reorganizacji zawodowej. Stąd odpowiedzi badanych, dotyczące możliwości ponownego uczestnictwa w projektach aktywizacyjnych, niespecjalnie dziwią. Przeważająca większość badanych (83%) ponownie zdecydowałaby się na udział w projekcie, zaś tylko 13% nie zrobiłaby tego. Wspominana wcześniej odmienna specyfika projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII znajduje potwierdzenie w analizie sytuacji zawodowej uczestników, ze względu na Działanie/Poddziałanie, w ramach którego realizowany był projekt, w jakim brali udział. Najskuteczniejsze w aktywizacji zawodowej były projekty realizowane w ramach Priorytetu VI. str. 106

107 Najlepsze rezultaty, mierzone aktywizacją zawodową uczestników, miało Działanie 6.2 w którym łącznie ¾ uczestników pracowało lub prowadziło własną działalność (75%). Dobre wyniki przyniosły również projekty realizowane w ramach Poddziałania 6.1.3, po uczestnictwie w których dwóch na pięciu uczestników pracuje, a kolejne 20% prowadzi własną działalność gospodarczą. O dobrej skuteczności można mówić również w przypadku Poddziałania 6.1.1, gdzie prawie połowa uczestników znalazła pracę, a tylko 22% uczestników stanowią osoby bezrobotne. Wykres 54 Rezultaty projektów na rynku pracy a Poddziałanie w ramach, którego były realizowane 70% 60% 60% 50% 53% 49% 40% 40% 36% 30% 20% 10% 0% 28% 22% 13% 32% 25% 15% 20% 5% 2% 1% 14% 8% 7% 6% 5% 25% 17% 10% 5% 3% 2% 6% 6% 4% 3% 2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Niestety rezultaty na polu aktywizacji zawodowej osiągane w ramach Priorytetu VII są słabsze. Aż 53% uczestników Poddziałania to osoby bezrobotne. W przypadku Poddziałania oraz rezultaty są podobne, chociaż uwagę zwraca znaczący odsetek osób, które przeszły na rentę/emeryturę. str. 107

108 Okazuje się również, że występują różnice pomiędzy rezultatami projektów konkursowych oraz projektów systemowych. Te pierwsze mają lepsze rezultaty mierzone sytuacją zawodową uczestników (mniej osób bezrobotnych po ukończeniu projektu oraz nieaktywnych zawodowo). Z kolei w projektach systemowych więcej jest osób bezrobotnych, ale również prowadzących własną działalność gospodarczą (co na pierwszy rzut oka może być zaskakujące). Różnice w uzyskanych rezultatach należy tłumaczyć różnymi grupami docelowymi, do których skierowane były projekty (trudniejsze grupy w projektach systemowych). Wykres 55 Rezultaty projektów a typ projektu, w jakim uczestnicy brali udział systemowy 33% 36% 14% 8% 5% 4% konkursowy 26% 38% 11% 7% 12% 6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% bezrobotny pracujący własna działalność gosp. nieaktywny zawodowo renta/emerytrura inna sytuacja Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów n=1620 Warto w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, że także w przypadku części uczestników projektów realizowanych w ramach Priorytetu VII, którzy nie znaleźli zatrudnienia można mówić o osiągnięciu założonych rezultatów, ponieważ celem nie była ich aktywizacja zawodowa lecz aktywizacja społeczna. 5.3 Wsparcie udzielane w projektach konkursowych i systemowych Oceniając wsparcie udzielane w projektach konkursowych i systemowych należałoby przypomnieć i przybliżyć dotychczasowe wnioski dotyczące rodzajów oferowanego wsparcia i podmiotów, które najczęściej je realizowały. Na tej podstawie będzie możliwa całościowa ocena podejmowanych dotychczas działań aktywizacyjnych w tym zakresie, włączając w to także problemy, które pojawiały się w poszczególnych typach projektów oraz kłopoty związane z realizacją budżetu projektowego. Z przeprowadzonej analizy wniosków o dofinansowanie oraz analizy wniosków o płatność wynika, że projekty dedykowane dla osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy najczęściej realizowały podmioty publiczne (56% projektów), w następnej kolejności podmioty prywatne (24% projektów), zaś najrzadziej organizacje pozarządowe (20% projektów). Ma to swoje uzasadnienie w nieco odmiennej misji, celach, czy specyfice str. 108

109 poszczególnych podmiotów oraz wiedzy na temat osób wykluczonych/zagrożonych wykluczeniem społecznym i/lub zawodowym i możliwościach dostosowania poszczególnych form wsparcia do konkretnych grup odbiorców. Bowiem zakres wsparcia, oferowanego przez podmioty publiczne, wynika z ustawy o pomocy społecznej, czy z ustawy o aktywizacji, zaś podmioty prywatne tego typu projekty realizują głównie przez wgląd na własną korzyść finansową i zdobycie doświadczenia w pracy przy projektach PO KL oraz misję (w przypadku organizacji pozarządowych). Przyglądając się rodzajom oferowanego wsparcia trzeba zaznaczyć, że najczęściej miało ono charakter kompleksowy. Oznacza to, że w ramach projektów realizowane były różne formy wparcia z różnorakim natężeniem liczbowym/ilościowym. Najczęściej uczestnicy projektów mogli skorzystać z trzech (28%) rodzajów wsparcia w jednym projekcie, a zdarzało się też, że było ich aż pięć (23%). Najczęściej stosowaną formą wsparcia były szkolenia, warsztaty i kursy, które pojawiały się w większości projektów objętych analizą. Następną w kolejności formą wsparcia było poradnictwo zawodowe, które pojawiło się w przypadku ponad połowy analizowanych projektów (54%). Równie często występowały staże i praktyki (50%), które z założenia miały służyć nabyciu doświadczenia i przygotowaniu osób w nich uczestniczących do danego zawodu, czy doradztwo zawodowe (47%). Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że najrzadszymi formami wsparcia w ramach projektów okazały się indywidualne plany działań (35%), jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej (26%), czy pośrednictwo pracy (16%). Nie można nie wspomnieć o wsparciu towarzyszącym, które jest traktowane dodatkowo w stosunku do realizowanych działań aktywizacyjnych i jednocześnie jest jedną z bardziej atrakcyjniejszych form i pewnego rodzaju zachętą do uczestnictwa w projektach. Z badań ilościowych z beneficjentami wynika bowiem, że było ono nieodłącznym elementem większości projektów, gdyż było stosowane aż przez 84% badanych. Z czego najczęstszą formą wsparcia towarzyszącego był zwrot kosztów dojazdu lub zapewnienie dojazdu (65%), wyżywienie dla uczestników projektów (45%) oraz opieka nad dzieckiem i inną osobą zależną (35%). We wszystkich projektach skierowanych do osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy oprócz samych uczestników, którzy odgrywają tu najistotniejszą rolę, niezmiernie ważna jest też kadra osób, które je realizują. Bowiem to właśnie od zintensyfikowanych działań pracowników poszczególnych instytucji oraz ich zaangażowania w realizację projektów zależy ich sukces i powodzenie. Przyglądając się danym ilościowym dotyczącym analizy wniosków o dofinansowanie i analizy wniosków o płatność można zwrócić uwagę, że do realizacji ponad połowy (57%) projektów zostali zatrudnieni pracownicy etatowi. str. 109

110 Wykres 56 Pracownicy etatowi w projektach 57% 43% projekt nie ma etatowych pracowników w projekcie sa zatrudnieni pracownicy na etat Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy projektów. Biorąc pod uwagę problemy, jakie pojawiały się na etapie realizacji projektów w podziale na typ projektu (projekt systemowy lub konkursowy) trzeba zaznaczyć, że nie różniły się one w sposób znaczny. W zasadzie większość projektów przebiegła bezproblemowo. Jedyne większe problemy, jakie wystąpiły były natury finansowej i pojawiły się częściej w projektach systemowych (24%), niż w konkursowych (10%). Zaś w przypadku projektów konkursowych nieco częściej, niż w projektach systemowych występowały problemy związane ze zmianą harmonogramu (7% w stosunku do 2%) oraz ogólne problemy na etapie rekrutacji (8% w stosunku do 4%). Pozostałe obszary problemowe takie jak problemy administracyjne, czy rozbieżność między planowanym a rzeczywistym charakterem i liczebnością grupy docelowej w obydwu typach projektów wystąpiły w podobnym rozkładzie procentowym (po 8%) i były raczej jednostkowymi problemami poszczególnych projektów objętych analizą. Analizując wartość dodaną realizowanych projektów warto zaznaczyć, że analizowanie tej wartości w podziale na projekty konkursowe i systemowe nie oddaje w pełni zróżnicowania tej wartości. Jedyną zidentyfikowaną w trakcie badania różnicą pomiędzy projektami systemowymi a konkursowymi jest fakt, że w ramach projektów systemowych wsparcie kierowane jest do osób najbardziej zagrożonych wykluczeniem bądź wykluczonych, czyli do najtrudniejszych grup. Główną osią podziału pod tym względem powinien być jednak podział na projekty z zakresu aktywizacji zawodowej oraz projekty z zakresu aktywizacji społecznej. Dopiero ta linia podziału wskazuje na różnice w wartości dodanej. Projekty z zakresu aktywizacji zawodowej spełniły swoje cele, przyczyniły się do podniesienia kwalifikacji, zdobycia doświadczenia zawodowego lub założenia działalności gospodarczej. W przypadku osób zagrożonych bądź wykluczonych społecznie projekty te przyniosły również dodatkową korzyść w postaci zwiększenia wiary we własne możliwości i podniesienia samooceny. Jednocześnie warto zauważyć, że to co w ramach aktywizacji zawodowej można uznać za wartość dodaną (podniesienie wiary we własne możliwości nie było właściwym celem tej aktywizacji) w projektach z zakresu aktywizacji społecznej jest jednym w nadrzędnych celów. str. 110

111 problemy finansowe problemy administracyj ne Rozbieżności między planowanym a rzeczywistym charakterem i liczbnością grupy docelowej Zmiana harmonogram u Problemy rekrutacyjne Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Wykres 57 Problemy występujące w projekcie w zależności od typu projektu Tak 8% 4% Nie 92% 96% Tak 7% 2% Nie Tak Nie Tak 8% 8% 8% 8% 93% 98% 92% 92% konkursowy systemowy Nie 92% 92% Tak 10% 24% Nie 76% 90% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy projektów Ze względu na fakt, że w analizowanych projektach nie wystąpiły większe problemy w trakcie realizacji projektów, to w większości typów projektów udało się zrealizować zaplanowany stopień wykonania budżetu. Przyglądając się analizie ilościowej dotyczącej poszczególnych typów projektów (Działań/Poddziałań) wyraźnie widać, że w zasadzie projekty systemowe nie miały najmniejszego problemu z realizacją założeń budżetowych. Nieco inaczej prezentują się dane procentowe projektów konkursowych, gdyż w ich przypadku wystąpiło więcej projektów, które nie zrealizowały całości budżetu (szczególnym przypadkiem jest Działanie 7.4, w którym w momencie przeprowadzania analizy nie było zakończonych projektów). Następne w kolejności pod względem niezrealizowania założeń budżetowych jest Poddziałanie str. 111