Metody badań naukowych w zarządzaniu. Część 2. Prof. dr hab. Stanisław Nowosielski

Transkrypt

1 Metody badań naukowych w zarządzaniu. Część 2 Prof. dr hab. Stanisław Nowosielski

2 Podejścia metodologiczne W badaniach przyjmuje się sekwencję: Podejście procedura metoda techniki. Podejścia badawcze są następujące: Idiograficzne Nomotetyczne Kompleksowe (hybrydowe) Żadne z nich nie jest uniwersalne, jedynie słuszne i poprawne. Wybór konkretnej zależy od teorii przyjmowanej przez badacza oraz celów badawczych. Procedura sposób organizowania procesu pozyskiwania, przetwarzania i integrowania informacji. Metody badań podejmowane czynności badawcze dla pozyskania niezbędnych informacji. Techniki badań uszczegółowione metody, konkretne narzędzia. Źródło: S. Chełpa, Metody badań problematyki kadrowej, w: T. Listwan (red.), Zarządzanie kadrami, C.H.Beck, Warszawa 2002, s. 350, 359.

3 Podejście idiograficzne Ma zastosowanie wówczas, gdy przedmiotem badania mają być zjawiska, które ze swej natury niełatwo poddają się uogólnianiu. Badacz nastawia się na wyczerpujący opis pojedynczych zjawisk, ich niepowtarzalność i wyjątkowość ( od 4 do 10), wraz z próbą uchwycenia tych zdarzeń zewnętrznych, które mogłyby te zjawiska kształtować, zmieniać jakościowo. Prowadzone badania ma charakter indywidualny. Badaniu mogą zostać poddane także liczne przypadki, z tym że są one traktowane jako fenomeny. Dlatego też podlegają oddzielnej, pogłębionej analizie, która może tworzyć podwaliny uogólnień, ale formułowanych z dużą ostrożnością. Typową procedurą dla badań idiograficznych jest studium przypadku. Możliwe metody i techniki przedstawia tabela. Źródło: S. Chełpa, Metody badan problematyki kadrowej, w: T. Listwan (red.), Zarządzanie kadrami, C.H.Beck, Warszawa 2002, s. 350 i n.

4 Podejście Procedura Metoda Techniki Idiografi czne Studium przypadku Analiza dokumentacji Analiza wygłoszonych przemówień Analiza sprawozdań z zebrań, narad Obserwacja jawna, ukryta, fotograficzna Wywiad biograficzny (eksplorujący drogę życiową) zogniskowany wywiad grupowy Świadectwo innych osób Testy projekcyjne analiza opinii służbowych, referencje, analiza opinii klientów obrazkowy test frustracji Saula Rosenzweiga (rozpoznanie stylu reagowania w stresie) grafologia (diagnoza osobowości) Źródło: S. Chełpa, Metody badan problematyki kadrowej, op cit. s. 359 i n.

5 Podejście nomotetyczne Zmierza do ustalenia uniwersalnych reguł i prawidłowości rządzących badanymi zjawiskami. Ważny jest tu charakter próby badawczej. Są one losowe i nielosowe Próba losowa to zachowanie właściwości populacji. Uzyskane rezultaty badań można uogólnić na całą populację. Próba celowa dobór uczestników badań na podstawie arbitralnie, subiektywnie wyznaczonych kryteriów. Wnioski z badań są prawomocne tylko dla populacji zbliżonej pod kątem znaczących własności do próby poddanej badaniu. Inaczej nazywana próba ekspercka. Próba okolicznościowa tworzą ją osoby (podmioty) łatwo dostępne (np. studenci jako reprezentanci firm, w których pracują). Próba kwotowa tu chce się uzyskać maksymalne podobieństwo do populacji wyjściowej przyjmując np. procentowe udziały poszczególnych grup w próbce, takie jakie są w całej populacji. 1. S. Chełpa, Metody badan problematyki kadrowej, op.cit. s. 352, Chava Frankfort Nachmias, David Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych. Wydawnictwo Zysk i S ka, Poznań 2001

6 Podejście Procedura Metoda Techniki Nomotety Lustracja Arkusze Analiza zachowań w sytuacjach czne samoobserwacji trudnych Arkusze samooceny kwalifikacji i zachowań zawodowych Obserwacja Obserwacja ukryta i uczestnicząca Wywiad Wywiad ustrukturyzowany (przygotowane zawczasu i powtarzane pytania) Eksperyment Eksperyment laboratoryjny Eksperyment terenowy Całkowicie regulowane przez badacza tworzenie warunków w jakich występuje zjawisko Przebiega w warunkach naturalnych Źródło: S. Chełpa, Metody badan problematyki kadrowej, op cit. s. 360

7 Podejście kompleksowe Dla zachowania relatywizmu badawczego zaleca się podejście mieszane. Kombinacja podejścia idiograficznego i nomotetycznego. Pozyskiwanie danych w sposób idiograficzny i nomotetyczny, a następnie ich integrowanie (przeliczanie) w sposób typowy dla procedury nomotetycznej, z wykorzystaniem narzędzi statystycznych. Inne mieszane podejście to triangulacja. Do opisania danego obiektu używa się więcej niż jednego punktu odniesienia. Wyróżniamy triangulację źródeł danych, teoretyczną i badawczą, oraz triangulację metod i technik badawczych. Źródło: S. Chełpa, Metody badan problematyki kadrowej, op cit., s

8 Metody badań wymagania Metody badawcze dobieramy tak, aby: umożliwiły skuteczne rozwiązanie podjętego problemu naukowego; nadawały się do zastosowania na wybranym terenie badań; zapewniały jednoznaczną weryfikację hipotez roboczych. Wybrane metody powinny zapewnić: obiektywność (niezależność od okoliczności oraz osoby badacza); rzetelność (powtarzalność podobny wynik w podobnych warunkach); trafność (mierzą to co my chcemy wyniki nie budzą wątpliwości). Więcej: S. Chełpa, Metody badan problematyki kadrowej, op cit. s. 363 i n.

9 Podział metod badawczych Metody badawcze do zbierania danych Ilościowe, Jakościowe. Metody badawcze do analizy danych metody analizy niezależności, metody analizy zależności (asocjacji), metody analizy współzależności.

10 Metody ilościowe i jakościowe Metody ilościowe służą przede wszystkim mierzeniu zjawisk, procesów (zakresu występowania). Dostarczają odpowiedzi na pytania o to: ile, jak często, w jakiej proporcji, jakiej wielkości itp. zachodzą badane zjawiska czy przebiegają procesy? Są to m.in. ankiety, sondaże, analiza korelacji (badanie siły i kierunku związków pomiędzy badanymi wielkościami) Metody jakościowe metody badawcze, w których nie określa się parametrów liczbowych (określanych za to w metodach ilościowych), charakteryzujących badane zjawisko lub obiekt badań. Występują w socjologii, teorii organizacji, psychologii. Są to m.in. : wywiady, obserwacje, eksperymenty, badania terenowe. Metody jakościowe (czyli nie ilościowe) odpowiadają na pytanie "dlaczego" w większym stopniu niż na pytanie "ile".

11 Metody ilościowe i jakościowe Metody ilościowe zaleca się do badań z podejściem nomotetycznym. Metody jakościowe opierają się na założeniu, że do badania niektórych problemów lepiej nadają się pogłębione analizy mniejszej liczby przypadków, niż powierzchowne dużej (są one głównie na użytek podejścia idiograficznego). Niekiedy badania metodami ilościowymi poprzedzane są przez badania metodami jakościowymi. Dobrym przykładem na metodę jakościową jest chemiczna analiza jakościowa, w której określa się jedynie występowanie (w granicach mierzalności danej metody badań) lub brak jakiegoś składnika w mieszaninie. Zasadniczo różni się ona od chemicznej analizy ilościowej, w której określana jest liczbowo zawartość tego składnika (metoda ilościowa). ( )

12 Metody i techniki zbierania danych pierwotnych Obserwacja: bezpośrednia, pośrednia, jawna, ukryta, uczestnicząca, nieuczestnicząca Wywiady : bezpośredni ( osobisty, telefoniczny, pogłębiony, zogniskowany ) Ankieta (anonimowe i jawne, czyli imienne), Metody projekcyjne: test skojarzeń słownych, test uzupełnień zdań, test rysunkowy, test akceptacji produktów, test akceptacji ceny, test koniunktury, Metody heurystyczne (twórczego myślenia): burza mózgów, metoda delficka, metoda ocen ekspertów.

13 Metody analizy danych (wtórnych) Analiza treści polega na badaniu zapisanych w książkach, dokumentach, raportach itp. różnych myśli, przekazów, komunikatów. Analizy statystyczne danych wtórnych (metody statystyczne, wykorzystywane przy porządkowaniu danych naukowych dotyczących określonego procesu: ustalanie średnich lub odchyleń w uporządkowanej liczbie przypadków oraz określanie korelacji (współzależności) dwu lub więcej zmiennych) Analizy opisowe danych wtórnych (metoda badania dokumentów, metoda analizy i krytyki piśmiennictwa).

14 Obserwacja Obserwacja (od łac. observatio oglądanie czegoś) to celowa czynność, polegająca na planowym i systematycznym postrzeganiu badanego obiektu, zdarzenia, procesów oraz zjawisk, a także gromadzeniu i interpretowaniu spostrzeżeń. Obserwacja wchodzi w skład wielu metod badawczych. Są różne formy obserwacji: uczestnicząca i bierna (aktywny i bierny udział obserwatora w procesie, który jest przedmiotem obserwacji), ukryta i jawna (obserwowany obiekt nie zdaje lub zdaje sobie sprawe z tego, że jest obserwowany) fotograficzna (w sposób ciągły) i wyrywkowa (okresowo). Więcej: S. Chełpa, Metody badan problematyki kadrowej, op. cit. s

15 Metoda eksperymentalna Odmiana obserwacji czynnej Celowe wprowadzenie do procesu poznania czynnika eksperymentalnego (zmienna niezależna) i obserwowanie zmian. Konieczne jest wyodrębnienie badanego zjawiska, obiektu od niekontrolowanych czynników ubocznych Jest stosowana przy badaniu zjawisk powtarzających, się w warunkach podobnych Nie ma możliwości prowadzenia eksperymentu nad zjawiskami indywidualnymi i niepowtarzalnymi. Eksperymenty naukowe dzieli się na: naturalne terenowe (obserwacja procesu w warunkach rzeczywistych) laboratoryjne (w warunkach sztucznych, umożliwiają one swobodne manipulowanie zmiennymi biorącymi udział w badaniu)

16 Wywiad Wywiad jest rozmową, ukierunkowaną na ściśle określony cele badawczy, dla uzyskania określonego zestawu informacji. Różne są formy wywiadu: Wywiad bezpośredni ( osobisty, indywidualny), Wywiad telefoniczny Wywiad swobodny lub ustrukturyzowany (wg listy pytań) Wywiad zogniskowany ( focus group) forma rejestrowanej dyskusji 8 12 osób pod kierunkiem moderatora na podstawie przygotowanego scenariusza. Wywiad interwencyjny i diagnostyczny Więcej: S. Chełpa, Metody badan problematyki kadrowej, op. cit. s. 366 i n.

17 Metoda ankietowa Ankieta jest metodą, w której zadawanie pytań i udzielanie odpowiedzi odbywa się w formie pisemnej. Nie ma zazwyczaj bezpośredniego kontaktu między badającym a respondentem. Ważne jest aby respondent udzielał samodzielnie odpowiedzi, bez sugestii tzw. osób trzecich. Różne są techniki ankiet: środowiskowa, pocztowa, prasowa, radiowo telewizyjna, internetowa. Wybór konkretnej zależy od postawionego celu badawczego. Każda technika ma swoje zalety i wady. Bardzo ważne jest, aby poprawnie skonstruować ankietę. Więcej: S. Chełpa, Metody badan problematyki kadrowej, op. cit. s

18 Ankieta środowiskowa Najbardziej przydatna i najczęściej stosowana w badaniach naukowych. Polega na rozprowadzeniu przez ankietera kwestionariuszy wśród respondentów znajdujących się w jednym miejscu z prośbą o doraźne wypełnienie i bezpośredni ich zwrot. Ankiety służą do gromadzenia materiałów o charakterze ilościowym. Cechy: pozwalają poznać w krótkim czasie opinii dużej liczby osób, wymagają małego nakładu pracy, są tanie i szybkie, wątpliwości budzi wiarygodność opinii.

19 Badania terenowe Wszelkiego rodzaju badania z zakresu nauk społecznych, w których badacz "rusza zza biurka" i przeprowadza swój projekt w analizowanej społeczności. Badania terenowe teoretycznie mogą obejmować także metody ilościowe, w praktyce są pojęciem używanym przede wszystkim przez naukowców stosujących metody jakościowe. W badaniach terenowych powszechnie używa się takich metod badawczych jak: Obserwacja, w szczególności obserwacja uczestnicząca Wywiad swobodny

20 Metoda badania dokumentów Analizuje się dokumenty opracowywane i przechowywane przez przedsiębiorstwa czy instytucje. Dokumenty (np. schematy organizacyjne, regulaminy, instrukcje, raporty i sprawozdania) odzwierciedlają rzeczywistą działalność i efekty danej jednostki. W ten sposób można dotrzeć do przyczyn, skutków i warunków leżących u podstaw różnych decyzji i działań czy też zachowań ludzkich. Ze względu na ograniczoną niekiedy wiarygodność danych zawartych w dokumentach, metodę należy uzupełniać innymi technikami badawczymi.

21 Metoda sondażu diagnostycznego Statystyczne gromadzenie faktów i informacji o zjawiskach, procesach i obiektach badanych oraz dynamice ich rozwoju. Umożliwia statystyczny opis i sprzyja wyjaśnieniu pewnych zjawisk masowych. Liczebność badanej (reprezentatywnej) grupy zależy od możliwości badającego, stosowanych technik oraz założonego stopnia dokładności. W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to: wywiad, ankieta i analiza dokumentów.

22 Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa (źródłowej) Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa albo analiza krytyczna jako metoda jest stosowana do prac naukowych i badań innych naukowców 1]. Jest metodą stosowaną powszechnie w nauce. Powstają dzięki niej publikacje oparte nie na badaniach własnych, lecz na pracach i badaniach cudzych. Elementy tej metody są stosowane również w innych badaniach; istotą metody jest przystosowanie nowego problemu do wiedzy dotychczasowej, a więc niezbędnym etapem jest analiza i krytyka literatury przedmiotu. Józef Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław Źródło

23 Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa Metodę tą praktycznie musi zastosować każdy, kto chce napisać pracę naukową. Jej istota polega na wyłonieniu i przystosowaniu nowego problemu do wiedzy już istniejącej (dotychczasowej). Dokonuje się tego za pomocą analizy i krytyki literatury badanego przedmiotu (tematu). Chodzi o wykazanie na ile nowy problem jest inny (oryginalny) od dotychczasowego stanu wiedzy na ten temat. Jakie są różnice, podobieństwa, związki, zależności, istotne cechy w znanych teoriach naukowych, w hipotezach, założeniach badawczych, ideach działania, w przekonaniach, w poglądach na wartości i w ogóle na wiarygodność badanej rzeczywistości do aktualnej wiedzy i praktyki działania.

24 Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa Rezultaty badań oparte na tej metodzie prowadzą do ważnych odkryć dotyczących działalności i dzieł twórczych. Niejednokrotnie wnoszą całkiem nowe rozwiązania lub też korygują funkcjonujące błędnie poglądy i teorie. Jest to metoda specyficzna dla każdej nauki, a w naukach humanistycznych i ekonomicznych zajmuje szczególne miejsce i w badaniach odgrywa wiodącą rolę. Pochodną tej metody jest tak zwana metoda porównawcza. Jej celem jest stwierdzenie zależności jednych zjawisk, procesów, obiektów od drugich. Można za jej pomocą ustalić wpływ jednego rozwiązania na drugie, na przykład jednej koncepcji organizacyjnej na inną, lub też jednej teorii na drugą. Można mierzyć związki zachodzące między zjawiskami ekonomicznymi oraz wykrywania prawidłowości w zachowaniu się podmiotów gospodarczych (analiza ekonomiczna)

25 Literatura wykorzystana Adamkiewicz DrwiłłoH.G., Współczesna metodologia nauk ekonomicznych, Dom Organizatora, Toruń Chava Frankfort Nachmias, David Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych. Wydawnictwo Zysk i S ka, Poznań 2001 Chełpa S., Metody badań problematyki kadrowej [w:] Listwan T. (red.), Zarządzanie kadrami, C.H.Beck. Warszawa Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice Pocztowski A., Miś A., Analiza zasobów ludzkich w organizacji, Kraków Mynarski S., Metody ilościowe i jakościowe badań rynkowych i marketingowych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, ( )