HOLANDIA (Królestwo Niderlandów)

Transkrypt

1

2 (Królestwo Niderlandów) Podstawowe informacje o państwie Holandia monarchia konstytucyjna. Powierzchnia kraju wynosi km 2, a liczba mieszkańców - 16,4 mln. Stolicą Holandii jest Amsterdam, siedziba rządu znajduje się w Hadze. Holandia sąsiaduje z Belgią i Niemcami. Języki oficjalne to: niderlandzki i fryzyjski. Holandia była krajem współtworzącym Unię Europejską (25 marca 1957 roku). Flaga Godło Waluta Od 1 stycznia 2002 roku Holendrzy posługują się euro. Hymn Wilhelmus van Nassouwe ("Wilhelm z Nassau") to hymn holenderski. 1

3 2

4 Sztuka Holandii Dla spragnionych malowniczych widoków oraz obcowania z historią zaklętą w kamieniu Holandia będzie rajem. Należy przypomnieć, że w czasie Cesarstwa Rzymskiego na terenie dzisiejszego Utrechtu przebiegała granica Imperium, zaś Rzymianie wznieśli tam swoje castellum - twierdzę. Tereny dzisiejszej Holandii wchodziły w średniowieczu w skład Niderlandów, które tworząc liczne księstwa i hrabstwa były we władaniu Francji i cesarstwa niemieckiego, tym samym ówczesna sztuka kształtowała się w powiązaniu ze sztuką francuską i niemiecką. Z okresu merowińskiego, przypadającego na średniowiecze, zachowały się ślady budownictwa sakralnego. W architekturze romańskiej charakterystyczny był typ bazylikowy, często z rozbudowaną częścią Utrecht zabudowa zachodnią (Maastricht); wśród zabytków tego okresu wyróżnia się Utrecht, z kompleksem katedralnym i rozmieszczoną wokół niego grupą kościołów. W rejonie Mozy rozwinęło się odlewnictwo w brązie (chrzcielnice), rzeźba w kości słoniowej i złotnictwo. Należy zauważyć, że sztuka jubilerska w Holandii od zawsze stała na wysokim poziomie, a amsterdamskie szlifiernie diamentów znane są wszędzie na świecie. W sztuce gotyckiej zaznaczyły się wpływy francuskie (chór katedry w Utrechcie, druga połowa XIII w.). W XIV w. rozwinęła się lokalna odmiana stylowa, zwana gotykiem brabanckim (kościół św. Jana w Hertogenbosch). Z innych zabytków gotyckich należy wymienić kościoły: Oude i Nieuwe Kerk w Haarlemie i Amsterdamie, Sint Pieterskerk w Lejdzie, Mariacki w Dordrechcie. Prawdziwy rozkwit architektury świeckiej nastąpił w XV w., w związku ze wzrostem znaczenia bogatych miast niderlandzkich. Wówczas na czołowe miejsce wysunęło się malarstwo, które wywarło ogromny wpływ na sztukę wielu krajów europejskich. Głównym centrum malarstwa tablicowego na północy stał się Haarlem (A. von Ouwater, Geertgen tot Sint Jans, J. Mostaert). W XIV w. do głosu Kościół Oude, Amsterdam Dom katedralny - Utrecht doszły także środowiska malarskie Amsterdamu (P. Aersten) i Lejdy, gdzie działał wybitny malarz i grafik L. van Leyden. Po utworzeniu Republiki Zjednoczonych Prowincji Niderlandów (1588) nastąpił intensywny rozwój sztuki holenderskiej, na której odrębność wpłynęły względy religijne (przewaga protestantyzmu), społeczno-polityczne (republika mieszczańska) i gospodarcze (handel zamorski). Głównymi ośrodkami sztuki stały się bogate miasta Amsterdam, Haarlem, Lejda, Delft, Utrecht, w których głównie zamieszkiwali 3

5 Amsterdam bogaci mieszczanie. W architekturze mieszczańskiej XVII w. dominował nurt renesansowo-manierystyczny ceglane budowle szczytowe z kamienną dekoracją (ratusz w Lejdzie, hale rzeźnicze w Haarlemie, L. de Key); w drugiej połowie stulecia rozwinął się również nurt baroku klasycyzującego (ratusz w Amsterdamie, J. van Campen, Mauritshuis w Hadze, P. Post). Najważniejsze miejsce w sztuce holenderskiej XVII w. zajęło malarstwo. Dzięki mecenatowi mieszczańskiemu i rozkwitowi handlu wzrosło zapotrzebowanie na obrazy, których tematyka wskazywała na silny związek z życiem ówczesnej Holandii. Malowano pejzaże, sceny rodzajowe, martwe natury i portrety. Najwybitniejszym twórcą holenderskim i jednym z największych w dziejach sztuki był Rembrandt van Rijn. Ważną rolę w rozwoju portretu odegrał Frans Hals (portrety zbiorowe). Wybitnymi pejzażystami byli M. Hobbema, J. van Ruisdael, kameralne sceny rodzajowe we wnętrzach tworzył Jan Vermeer van Delft. Odnotować należy również rozkwit malarstwa przedstawiającego martwą naturę (W. Claesz Heda), której często nadawano treści symboliczno-moralizatorskie. Warto zwrócić uwagę na często powtarzający się motyw czaszek i tulipanów. Te piękne kwiaty symbolizujące niszczącą namiętność uwieczniane były na obrazach holenderskich artystów mających w pamięci tzw. tulipanowe szaleństwo, ogarniające ludzi wydających astronomiczne kwoty za jedną cebulkę tego kwiatu. W malarstwie holenderskim tego okresu zaznaczył się również nurt caravaggionizmu (inspirujący się malarstwem włoskiego artysty Caravaggia), jego przedstawiciele działali głównie w Utrechcie (G. van Honthorst, H. Terbrugghen). Rozwijała się również grafika (technika akwaforty i akwatinty), a także rzemiosło artystyczne (zwłaszcza malarstwo i ceramika, np. słynne fajanse z Delft). Do tej pory bardzo pożądanym prezentem z Holandii jest ceramika z Delft. W XVIII w. sztuka holenderska uległa wpływom francuskim i angielskim, a pod koniec stulecia niemieckim, w malarstwie jednak nawiązywano często do tradycji XVII złotego wieku (J. de Wit obrazy religijne, J. Kobell pejzaże. J. van Huysum martwe natury). W XIX w. zaznaczyły się wpływy neoklasycyzmu i historyzmu operującego rodzimymi formami renesansowo-manierystycznymi (Rijksmuseum w Amsterdamie, P.J.H. Cuypers). Na przełomie XIX i XX w. reprezentantem architektury modernizmu, tzw. Nieuwe Kunst, był H.P. Berlage (giełda w Amsterdamie). W malarstwie po okresie klasycyzmu i romantyzmu (A. Scheffer, W.J.J. Nuijen) w drugiej połowie stulecia nastąpił nawrót do realistycznych tradycji malarstwa XVII w., który znalazł odbicie zwłaszcza w pejzażach (J.B. Jonkind, uważany za prekursora impresjonizmu, artyści z tzw. szkoły haskiej), pod koniec XIX w. zaznaczył się nurt symbolizmu (J. Toorop) i secesji. Wyjątkowe miejsce w sztuce europejskiej zajęła twórczość wybitnego 4

6 malarza Vincenta van Gogha. W XX w. Holandia odegrała ważną rolę w kształtowaniu się sztuki nowoczesnej. Wymienić należy przede wszystkim Pieta Mondriana, twórcę neoplastycyzmu (geometrycznej odmiany abstrakcjonizmu) i działalność grupy de Stijl (architekci J.J. P. Oud, G. Th. Rietveld; malarze B. van der Leck, C. Domela; rzeźbiarz G. Vantongerloo). Nurt abstrakcji ekspresyjnej, niegeometrycznej był realizowany przez Grupę Eksperymentalną i grupę Cobra (K. Appel). W latach wpływ na sztukę holenderską miały pop-art, międzynarodowy ruch Fluxus, sztuka konceptualna, a także rozwijające sie się formy performance i sztuki wideo. Wynalazki: mikroskop, luneta. Kuchnia holenderska Czy jedliście kiedyś płonący piorun, gorzkie kulki, wojenne frytki lub ryżowy stół? Nie? To trzeba wybrać się do Holandii, bo dania te właśnie stamtąd pochodzą. Płonący piorun (hete bliksem) to piure z ziemniaków i jabłek, danie z tradycyjnej kuchni niderlandzkiej doskonale pasuje do ulubionych w Holandii kiełbasek i rozmaitych kotlecików z mielonego mięsa. Holendrzy chętnie jedzą wszelkie odmiany piure to zwykłe, z samych ziemniaków, mocno przyprawiają gałką muszkatołową; z kolei stampot lub hutspot to ziemniaki ugotowane z innymi warzywami (np. marchewką lub szpinakiem) i rozgniecione na piure. Miska takich warzyw, z dodatkiem gotowanego mięsa lub właśnie kiełbaski, była niegdyś głównym posiłkiem ciężko pracujących wieśniaków. Gorzkie kulki (bitterballen) to malutkie krokieciki z mięsnym nadzieniem, smażone na chrupko w oleju. Podaje się je jako przekąskę, z musztardą lub ketchupem, można jeteż kupić w ulicznych automatach. Bywają w nich również kotleciki z mielonego mięsa (frikandel), krokiety z mięsa w chrupkiej panierce (kroket) oraz inne zakąski. Ryżowy stół (rijsttafel) i wojenne frytki (patatje oorlog),to pamiątki po niderlandzkiej kolonii w Indonezji. Tradycyjna kuchnia holenderska była solidna, wiejska i mało urozmaicona: jeśli warzywa, to ziemniaki lub różne postacie kapusty; jeśli owoce, to jabłka lub gruszki (spójrzcie na przepis); jeśli mięso to smażone albo w sosie. Egzotyczna i różnorodna kuchnia indonezyjska tak oczarowała Holendrów, że aby nie musieć decydować się tylko na jedno danie podawali jednocześnie małe porcje rozmaitych dań, ciepłych i zimnych, z dodatkiem ryżu. Tak powstał ryżowy stół (rijsttafel), w którym specjalizują się liczne indonezyjskie restauracje w Holandii. Zaś wojenne frytki, to niezwykła mieszanka dwu kulinarnych tradycji frytki podaje się z 5

7 sosem z orzeszków ziemnych, majonezu i ketchupu. Nazwa pochodzi od kłócących się ze sobą składników Cóż jeszcze jedzą dziś Holendrzy? Narodowym daniem jest zupa grochowa z wędzonką (snert), która choć podawana zazwyczaj na początku obiadu może by też jedynym daniem, bo jest tak sycąca. W Holandii produkuje się doskonałe sery, z których najsłynniejsze to edamski i gouda.wizyta w sklepie serowarskim może przyprawić o zawrót głowy. Nie pogardzą Holendrzy i rybą - zaś szczególnie są dumni z dużych, lekko solonych śledzi (maatjes), które po prostu posypuje się cebulką. No i oczywiście słodkości - bardzo popularne są rozmaite pączki smażone na oleju. Małe placuszki w formie latających talerzy (poffertjes) podaje się z masłem i cukrem pudrem można kupić je na ulicznych straganach, na każdym targu czy festynie. Z kolei większe, okrągłe pączki drożdżowe, często z jabłkami lub rodzynkami nazywają się oliebollen i występują w niezliczonych wersjach. Na Nowy Rok smaży się jabłka w cieście (appel beignets), a popularnym daniem śniadaniowym są smażone grzanki z jakimś słodkim dodatkiem (wentelteefjes). Uwaga na słodycze (snoep) w tradycyjnych holenderskich cukierkach bardzo często jest lukrecja, która nie każdemu smakuje! Jeśli będziecie chcieli przywieźć z Holandii coś naprawdę oryginalnego kupcie czekoladową posypkę, może być mleczna, czarna lub biało-czarna którąposypuje się posmarowany masłem biały chleb. Taka posypka nazywa się po niderlandzku hagelslag czyli grad, no a czy jedliście kiedyś kanapkę z gradem na śniadanie? 6

8 Kalendarz świąt 1 Nowy Rok Styczeń wielkanoc Marzec/Kwiecień 30 Urodziny Królowej Beatrix Maj 1 Święto Pracy Maj 5 Dzień Wyzwolenia Maj Zielone Świątki Maj/Czerwiec W. N.M.P. Boże Narodzenie Boże Narodzenie Sierpień Grudzień Grudzień 1 stycznia: Nowy Rok. Marzec/kwiecień: Wielkanoc oraz Poniedziałek Wielkanocny. 30 kwietnia: Urodziny Królowej Beatrix. 1 maja: Międzynarodowe Święto Pracy. 5 maja: Dzień Wyzwolenia. Maj/czerwiec: Zielone Świątki oraz Poniedziałek po Zielonych Świątkach. 15 sierpnia: Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. 25 i 26 grudnia: Boże Narodzenie. Boże Narodzenie w Holandii Świętowanie Zalig Kerstfeest, czyli Bożego Narodzenia zaczyna się w Holandii już 5 grudnia, kiedy małych Holendrów odwiedza Sinter Klaus, wraz ze swoim pomocnikiem Czarnym Piotrusiem Zwarte Peiten. Kładąc się spać tego dnia nie można zapomnieć o tym, aby wieczorem wystawić koło łóżeczka drewniane chodaczki wypełnione marchewką i sianem dla reniferów. Dzieci w Holandii wierzą, że Sinter Klaus razem z Czarnym Piotrusiem mieszkają w Madrycie, w Hiszpanii. Każda gospodyni w czasie Adwentu wywiesza w oknie światełko w kształcie gwiazdy, które świeci się co wieczór, zaś na same święta piecze oryginalne ciastka, zwane speculaas. Speculas to zniekształcenie łacińskiego słowa speculum, które oznacza lustro. Dlaczego więc ciasteczka nazywa się lustrzakami? Ponieważ ciasto wgniata się w formy z 7

9 drewna, na których wyryte są kunsztowne wzory, które odbijają się na upieczonych łakociach. Same foremki z kolei mogą stanowić przepiękną ozdobę świąteczną. Święta obchodzone są w gronie rodzinnym i przyjaciół. Słowniczek holenderski Hallo, ik heet Pieter. Hoe heet jij? An. Van waar ben jij? Bruxelles. En jij? Antwerpen. Hoe oud ben jij? Veertien. Daag! Tot ziens! Ja. Nee. Ik begrijp het niet. Ik hou van jou! Bedankt! Sorry! Kan ik een ijsje krijgen? polski Cześć, nazywam się Piotr. A ty? Anna. Skąd jesteś? Z Brukseli, a ty? Z Antwerpii. Ile masz lat? Czternaście. Do widzenia. Cześć. Tak. Nie. Nie rozumiem. Kocham Cię. Dziękuję. Przepraszam. Poproszę o lody. 8