PROBLEMY ZWIĄZANE Z ROZWOJEM ELEKTRONICZNEJ ADMINISTRACJI I MOśLIWE KIERUNKI ROZWIĄZAŃ

Transkrypt

1 PROBLEMY ZWIĄZANE Z ROZWOJEM ELEKTRONICZNEJ ADMINISTRACJI I MOśLIWE KIERUNKI ROZWIĄZAŃ Karolina Muszyńska Wprowadzenie Z postępującą informatyzacją róŝnych sfer Ŝycia gospodarczego wiąŝe się równieŝ informatyzacja administracji publicznej. UmoŜliwienie obywatelowi elektronicznego kontaktu z jednostkami administracji lokalnej i państwowej wynika nie tylko z chęci pójścia z duchem czasu i dorównania krajom wyŝej rozwiniętym ale jest takŝe wymogiem nałoŝonym na nasz kraj jako członka Unii Europejskiej, na spełnienie którego urzędy mają ograniczony czas. Polskie urzędy muszą dostosować standardy współpracy z obywatelami i organizacjami do tych, które obowiązują w Unii Europejskiej. Na szczycie europejskim w Sewilli przyjęto plan e-europe 2005, który zakłada szybki rozwój rządowych usług elektronicznych i stworzenie stabilnych ram prawnych dla zbudowania społeczeństwa informacyjnego w Europie. Zgodnie z postanowieniami unijnymi, do końca 2004 r. kraje członkowskie, w tym oczywiście Polska, powinny zapewnić elektroniczny dostęp do podstawowych usług administracji publicznej i samorządowej, co oznacza, Ŝe osoby z zewnątrz mają mieć moŝliwość zgłaszania do urzędu spraw, podań, zaŝaleń i pytań oraz powinny mieć udostępnione narzędzia, które przez Internet pozwolą im śledzić, jaki jest stan sprawy wniesionej przez nich do urzędu. Spełnienie tych postulatów musi wiązać się z modernizacją narzędzi informatycznych urzędów lub nawet z koniecznością wdroŝenia infrastruktury informatycznej od podstaw. Mamy juŝ rok 2005 a jest jeszcze duŝo do zrobienia, bo jak wynika z badań Unii Europejskiej, tylko 2% usług publicznych moŝna w Polsce załatwić przez Internet, co jest jednym z najgorszych rezultatów w Unii [WWW]. JednakŜe z osiągnięciem celu jakim jest elektroniczna administracja wiąŝe się szereg problemów, na które naleŝy zwrócić uwagę i które wymagają rozwiązania. Ogólnie moŝna podzielić je na dwie grupy: jedną z nich stanowią problemy leŝące po stronie administracji, drugą - problemy leŝące po stronie społeczeństwa. Problemy te, jak równieŝ propozycje dotyczące moŝliwości ich rozwiązania, omówione zostaną w kolejnych punktach niniejszej pracy. 499

2 ROZDZIAŁ V Problemy po stronie jednostek administracji publicznej Informatyzacja usług administracji publicznej wiąŝe się, między innymi, z koniecznością obsługi przez pracowników jednostek administracyjnych elektronicznej komunikacji, umiejętnością obsługi róŝnego rodzaju programów i systemów z zakresu szeroko rozumianej technologii informacyjnej i telekomunikacyjnej (ICT, od ang. Information & Communication Technology). Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji jedynie ok. 15% pracowników jednostek administracyjnych zostało przeszkolonych w zakresie ICT. [MNiI04a] Tu moŝliwym rozwiązaniem jest korzystanie ze szkoleń przez Internet. Wiele przedsiębiorstw w Polsce stosuje tę metodę szkolenia swoich pracowników i w tym względzie jesteśmy nawet w czołówce krajów Unii Europejskiej (według danych GUS 36% polskich firm stosowało w 2004 r. szkolenia internetowe). [GUS04] Kolejnym problemem jest niewystarczająca ilość środków finansowych przeznaczana na informatyzację urzędów. Z Raportu [MNiI04a] wynika, Ŝe w ¾ urzędów przeznaczono na ten cel ok. 1% budŝetu, w tym ponad 17% nie poniosło w związku z tym Ŝadnych wydatków. Rozwiązaniem tego problemu jest przeznaczenie większej części budŝetu jednostek administracyjnych na informatyzację, przy ewentualnym dodatkowym wsparciu ze strony sektora prywatnego w realizacji wspólnych projektów. Szczególnej uwagi wymaga równieŝ opracowywanie projektów w ramach działania 1.5 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Projekty realizowane w ramach tego Programu dotyczą wdraŝania polityki strukturalnej w zakresie inwestycji w budowę infrastruktury społeczeństwa informacyjnego na poziomie regionalnym. Pomimo, Ŝe projekty te przygotowują przede wszystkim urzędy gmin oraz urzędy na prawach powiatu, zainteresowanie z ich strony jest niewielkie, szczególnie wśród urzędów gminnych, gdzie tylko 17,3% przygotowało taki projekt. [MNiI04a]. Największa liczba zaakceptowanych projektów dotyczyła stworzenia infrastruktury szerokopasmowego dostępu do Internetu (ponad 45% budŝetu wszystkich zaakceptowanych projektów), ponad 21% przeznaczono na stoworzenie systemów informatycznych w urzędach administracji regionalnej i lokalnej oraz zaledwie 2% na stworzenie sieci publicznych punktów dostępu do Internetu. W celu zintensyfikowania prac w tym obszarze niezbędne jest stworzenie spójnego systemu aktów prawnych oraz standardów interoperacyjności, które zapewnią prawidłową komunikację między systemami informatycznymi tworzonymi w projektach działania 1.5 ZPORR. [GGM05] Patrząc od strony technicznej zauwaŝalny jest problem niskiego poziomu korzystania z elektronicznego obiegu dokumentów pomiędzy jednostkami administacji publicznej. Według Raportu [MNiI04a] jest on obecny w 10% urzędów. 500

3 REALIZACJA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA ORGANIZACJI I ROZWIĄZANIA... Pocieszający jest fakt, Ŝe większość urzędów planuje w najbliŝszym czasie wprowadzenie elektroniczej wymiany dokumentów w swoich placówkach. śeby jednak moŝliwa była wzajemna wymiana dokumentów wewnątrz administracji jak równieŝ z obywatelami, podmiotami gospodarczymi i w dalszej perspektywie takŝe administracjami innych państw niezbędne jest wyznaczenie standardów interoperacyjności, czyli jednolitego interfejsu wykorzystywanego do realizacji zadań publicznych. Trzeba jednocześnie podkreślić, Ŝe problem interoperacyjności nie dotyczy jedynie warstwy technologicznej, związanej z oprogramowaniem czy wykorzystywanymi formatami wymiany danych, ale równieŝ warstwy organizacyjnej i semantycznej (polegającej np. na sporządzeniu i udostępnieniu wzorcowych schematów opisu danych). [Bo05] Odpowiedzią na te dylematy ma być ustawa o informatyzacji, która jest juŝ uchwalona i która, za wyjątkiem kilku artykułów, wejdzie w Ŝycie w lipcu 2005 roku. Z problemem interoperacyjności i elektronicznym obiegiem dokumentów wewnątrz administracji wiąŝe się natomiast kwestia zintegrowania usług elektronicznych, oferowanych on-line obywatelom i podmiotom gospodarczym (tzw. front-office ) z systemami wsparcia procesów administracji na zapleczu (tzw. back-office ). Bez integracji danych gromadzonych w wielu zasobach jak równieŝ niezbędnego przekonstruowania procesów administracji nie będzie moŝliwe osiągnięcie efektywnej i skutecznej e-administracji. [MNiI04c]. W celu rozwiązania tego problemu konieczne jest stworzenie modelu referencyjnego, który określałby ramy dla zasad i procedur, które powinny być wprowadzone w urzędach. Problemem jest równieŝ brak publicznych punktów dostępu do Internetu (PIAP od ang. Public Internet Access Point) dla obywateli. Punktów takich nie ma w prawie ¾ starostw powiatowych, miast powiatowych oraz gmin [MNiI04a]. Stworzenie PIAPów moŝe być przedmiotem projektu w ramach wspomnianego wcześniej działania 1.5 ZPORR. Są przykłady województw np. małopolskie, gdzie w ramach programu informatyzacji województwa tworzony jest system publicznych punktów dostępu do Internetu, szczególnie na terenie gmin wiejskich. [Sa05] Pozostaje jeszcze problem tego co oferowane jest przez urzędy administracji publicznej za pośrednictwem stron internetowych. W 95% są to tylko informacje, w 50% jest moŝliwość pobrania określonych formularzy, natomiast bardziej zaawansowane usługi, jak np. moŝliwość złoŝenia wypełnionego formularza drogą elektroniczną, naleŝą do rzadkości [MNiI04a]. Rozwiązanie tego problemu zaleŝy w duŝej mierze od rozwiązania kilku wcześniej omówionych spraw, m.in. przeszkolenia pracowników, wprowadzenia elektronicznej wymiany dokumentów, wewnętrznej integracji usług i systemów wspierających, jak równieŝ opracowania i zaimplementowania odpowiednich systemów bezpieczeństwa i powszechnego posługiwania się podpisem elektronicznym. 501

4 ROZDZIAŁ V NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe informatyzacja administacji to nie tylko informatyzacja usług administracyjnych, czyli usług związanych ze składaniem róŝnego rodzaju podań, wniosków, deklaracji i rozliczeń, ale równieŝ informatyzacja kontaktu obywatela z władzami miasta czy gminy, w celu umoŝliwienia mu wpływania na podejmowane na szczeblu regionalnym jak i ogólnokrajowym decyzje. Ten drugi aspekt informatyzacji administracji publicznej zdaje się być całkiem niezauwaŝany lub marginalizowany, a w dobie społeczeństwa informacyjnego jest równie istotny. Dlatego od samego początku naleŝy brać pod uwagę oba aspekty. Wydaje się, Ŝe tu problem jest duŝo powaŝniejszy, gdyŝ jeśli dzięki Internetowi obywatele uzyskaliby moŝliwość bezpośredniego wpływu na zbiorowe decyzje dotychczas zarezerowowane dla polityków oraz członków administracji rządowej i samorządowej, to rola władz państwowych i lokalnych znacznie by się zmieniła. [Bo02] Problemy po stronie społeczeństwa Nawet wzorowo zinformatyzowana administracja publiczna moŝe nie wystarczyć do osiągnięcia sukcesu, jeŝeli nie będzie chętnych do korzystania z nowoczesnego dostępu do usług. Istnieje bowiem szereg problemów po stronie społeczeństwa jeszcze nie do końca informacyjnego. Według danych GUS połowa populacji w wieku lat nie ma w domu komputera a ponad 60% nie miało Ŝadnych doświadczeń związanych z Internetem. Jednocześnie jedynie połowa populacji korzystająca z komputera potrafi przesyłać z załączonymi plikami. [GUS04] Rozwiązaniem tego problemu jest przede wszystkim edukacja społeczeństwa i to nie tylko dzieci i młodzieŝy w szkole, ale równieŝ dorosłych za pośrednictwem telewizji (programy edukacyjne) czy prasy. Jednocześnie naleŝy połoŝyć nacisk na tworzenie bezpłatnych punktów dostępu do Internetu, które umoŝliwią szerszej rzeszy obywateli kontakt z komputerem i Internetem. Istotną inicjatywę w tym względzie podjęto w województwie małopolskim, gdzie w ramach programu Informatyzacja Województwa Małopolskiego w latach przewidziano m.in. projekt powszechnej edukacji na rzecz społeczeństwa informacyjnego, który ma przygotować mieszkańców regionu do korzystania z zasobów informacji on-line i elektronicznych usług publicznych oraz projekt tworzenia pracowni informatycznych w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. [Sa05] Jak zwykle w przypadku nowości i zaawansowanych technologii, są problemy związane z niechęcią do Internetu, lub brakiem odpowiednich umiejętności deklarowanych przez odpowiednio 44% i 56% populacji nieposiadającej dostępu do Internetu w domu, szczególnie w starszym wieku. [GUS04] W tym przypadku jedynym rozwiązaniem jest kampania reklamowo-edukacyjna promująca bezpieczne korzystanie z Internetu i stron administracji publicznej. 502

5 REALIZACJA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA ORGANIZACJI I ROZWIĄZANIA... Wśród osób nieposiadających dostępu do Internetu w domu ok. ¾ jako główny powód podało zbyt wysokie koszty sprzętu i dostępu do Internetu. [GUS04] Nadzieją na rozwiązanie tego problemu jest wzrastająca konkurencja na rynku producentów sprzętu jak równieŝ firm oferujących dostęp do Internetu. Istotnym problemem jest równieŝ obawa obywateli o bezpieczeństwo korzystania z Internetu, a w szczególności o bezpieczeństwo dokonywania transakcji i płatności drogą elektroniczną. Kwestia bezpieczeństwa jest szczególnie istotna i dlatego konieczna jest szeroka edukacja w zakresie bezpieczeństwa i upowszechnienie podpisu elektronicznego. W kwestii tego ostatniego główną barierą jest brak tanich, ogólnie dostępnych instrumentów do jego składania dla odbiorcy masowego, czyli kaŝdego obywatela. Cena zestawu do składania kwalifikowanego podpisu elektronicznego waha się w granicach zł plus ponad 100 zł coroczne odnawianie certyfikatu. Rozwiązaniem tego problemu moŝe okazać się system mobilnego podpisu elektronicznego, który do składania e-podpisu wykorzystuje telefon komórkowy i teoretycznie zapewnia taki sam poziom bezpieczeństwa jak podpis składany za pomocą innych urządzeń [Kr05]. Rozpatrując drugą stronę informatyzacji administracji związaną z elektronicznym uczestniczeniem obywatela w procesie demokratycznym, równieŝ zauwaŝyć moŝna potencjalne problemy. Rozpowszechnienie się np. głosowania przez Internet lub telefon komórkowy stworzy bowiem obywatelom duŝe moŝliwości uczestniczenia w procesie politycznym i będzie wymagało przygotowania ich do odpowiedzialności za podejmowane drogą elektroniczną decyzje, co nałoŝy większe obowiązki na systemy edukacyjne. [Bo02] PoniŜsze zestawienie problemów związanych z informatyzacją administracji publicznej (Tab. 1) stanowi porównanie zakresu tych problemów po stronie jednostek administracji i po stronie społeczeństwa. MoŜna odnieść wraŝenie, Ŝe po stronie społeczeństwa problemów jest znacznie mniej i w związku z tym szybciej będzie moŝna je rozwiązać. Trzeba jednak pamiętać, Ŝe problemy te dotyczą bardzo duŝej części społeczeństwa, szczególnie tej mieszkającej poza terenami miejskimi oraz będącej w średnim i starszym wieku. 503

6 ROZDZIAŁ V Tab. 1 Porównanie problemów związanych z informatyzacją administracji publicznej Problemy po stronie administracji Problemy po stronie społeczeństwa niski poziom wiedzy pracowników niski poziom wiedzy społeczeństwa z administracyjnych z zakresu ITC zakresu ITC zbyt małe środki finansowe przeznaczane na informatyzację Internetu wysokie koszty sprzętu i dostępu do zbyt małe zainteresowanie i zaangaŝowanie jednostek regionalnych w przy- obawa o bezpieczeństwo niechęć do nowości gotowanie i realizację projektów w ramach działania 1.5 ZPORR niski poziom korzystania z elektronicznego obiegu dokumentów wewnątrz jednostek administracji brak standardów interoperacyjności problem integracji usług front-office z systemami back-office brak ogólnodostępnych PIAPów niski poziom usług oferowanych za pośrednictwem stron internetowych marginalizacja aspektu e-demokracji Zakończenie Jak widać jest jeszcze wiele problemów, leŝących zarówno w po stronie jednostek administracji publicznej, jak równieŝ związanych z sytuacją społeczeństwa polskiego. KaŜdy z opisanych aspektów moŝe przyczynić się do powodzenia lub poraŝki tak waŝnego dla naszego kraju przedsięwzięcia, jakim jest informatyzacja administracji publicznej. NaleŜałoby zatem stworzyć model referencyjny informatyzacji administracji publicznej, który stanowiłby wzór, według którego przebiegałby proces informatyzacji. Warto przy tym skorzystać z doświadczeń innych państw, w których proces ten jest juŝ o wiele bardziej zaawansowany, takich jak: Szwecja, Irlandia czy Stany Zjednoczne, jak równieŝ z tzw. dobrych praktyk, czyli zrealizowanych juŝ z powodzeniem przedsięwzięć w tym obszarze. Niezbędny jest równieŝ stały przegląd realizowanych projektów oraz pomiar efektów juŝ wdroŝonych za pomocą odpowiednich wskaźników, takich jak np. wskaźnik wartości publicznej technologii informacyjnych, ale równieŝ poprzez weryfikację tego z jakich usług korzystają obywatele i podmioty gospodarcze. 504

7 REALIZACJA SYSTEMÓW WSPOMAGANIA ORGANIZACJI I ROZWIĄZANIA... Literatura [Bo02] Bobiński K.: e-demokracja - szansa, czy zagroŝenie dla polityków?, Unia&Polska, nr 14, 2002 [Bo05] Bogucki D.: Ustawa o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, Kraków, luty 2005, [GGM05] Głomb Krzysztof., Głomb Konrad, Musiejewski W.: Stan wdra- Ŝania polityki strukturalnej w Polsce w zakresie rozbudowy infrastruktury społeczeństwa informacyjnego [działanie 1.5 ZPORR], Stowarzyszenie Miasta w Internecie, Tarnów- Warszawa, styczeń 2005 [GUS04] Główny Urząd Statystyczny: Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach i gospodarstwach domowych w 2004 r., dane_spol-gosp/spoleczenstwo_informacyjne/2004/index.htm [Kr05] Krawczyk P.: Podpis do kieszeni, Computerworld, 2005, nr 14 [MNiI04a] Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, ARC Rynek i Opinia: Stopień informatyzacji urzędów w Polsce. Raport generalny z badań ilościowych dla Ministerstwa Nauki i Informatyzacji, Warszawa, wrzesień 2004, 39/18/3918.pdf [MNiI04b] Ministerstwo Nauki i Informatyzacji: Plan działań na rzecz rozwoju elektronicznej administracji (egovernment) na lata , wrzesień 2004, 45/23/4523.pdf [MNiI04c] Ministerstwo Nauki i Informatyzacji: Proponowane kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do 2020 r., Warszawa, wrzesień 2004, 45/06/4506.pdf [Sa05] Sasuła A.: Małopolskie Inicjatywy w e-administracji. Realizacja Programu Informatyzacja Województwa Małopolskiego w latach , Kraków, luty 2005, _gallery/79/80/7980.pdf [WWW] egospodarka, 505