w edukacji ponadpodstawowej

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "w edukacji ponadpodstawowej"

Transkrypt

1 S. Dylak G. Barabasz D. Hejwosz-Gromkowska Metoda projektów w edukacji ponadpodstawowej (na przykładzie przedmiotów przyrodniczych) NA PRZYKŁADZIE PRZEDMIOTÓW PRZYRODNICZYCH

2 2

3 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY - podręcznik współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 3

4 Redakcja: G. Barabasz Redakcja naukowa: S. Dylak G. Barabasz D. Hejwosz Skład i łamanie: Karolina Michalak, Projekt okładki: Mateusz Leszkowicz Wydanie pierwsze, HOW HOW DESIGN, Poznań 2014 Druk i oprawa: Drukarnia Sprint Wydawnictwo: HOW HOW DESIGN howhowdesign.pl Książka wydrukowana na papierze Ecco Book Printed in Poland ISBN

5 Szanowni Państwo, zapraszam do lektury publikacji pt. Metoda projektów w edukacji ponadpodstawowej na przykładzie przedmiotów przyrodniczych. Wydawnictwo jest zwieńczeniem projektu eszkoła Moja Wielkopolska, realizowanego przez Samorząd Województwa Wielkopolskiego przy wsparciu partnerów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Ogólnopolskiej Fundacji Edukacji Komputerowej w Poznaniu. eszkoła Moja Wielkopolska to innowacyjna propozycja edukacyjna, dofinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Warto podkreślić, że wpisuje się ona w ramy Regionalnej Strategii Innowacji na lata , zakładającej m.in. tworzenie programów edukacyjnych, które promują wśród młodzieży przedsiębiorczość, samodzielność i kreatywność. Niniejsza publikacja podsumowuje projekt eszkoła Moja Wielkopolska, który realizowany był w 105 szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych województwa wielkopolskiego. Metoda projektowa zastosowana została podczas zajęć z zakresu nauk przyrodniczych i matematyki. Wydawnictwo jest efektem współpracy uczniów i nauczycieli z pracownikami naukowymi UAM, którzy wspierali uczestników projektu w realizacji zadań. Autorzy publikacji dzielą się swoimi doświadczeniami i pokazują na przykładach, jakimi cechami powinien się charakteryzować dobry uczniowski projekt. Poprzez realizację takich inicjatyw jak eszkoła Moja Wielkopolska Samorząd Województwa Wielkopolskiego zachęca do odejścia w procesie kształcenia od biernego przyswajania informacji na rzecz czynnego poszukiwania wiedzy, którego metoda projektowa jest dobrym przykładem. Jestem przekonany, że niniejsza publikacja pozwoli dotrzeć z ważnymi i przydatnymi informacjami na temat jej zastosowania w szkolnej praktyce do szerokiego grona pracowników oświaty w Wielkopolsce. Zapraszam do lektury! Marek Woźniak Marszałek Województwa Wielkopolskiego 5

6 6

7 Szanowni Państwo, Technologia od zawsze reguluje relacje interpersonalne oraz działanie człowieka, wpływając na jego potrzeby, codzienne życie, sytuacja zawodowe ale też na edukację. To właśnie technologia przyczyniła się na upowszechnienia edukacji i czyni to nadal. Spójrzmy choćby na zainteresowanie uczelni wyższych nauczaniem online, uwalnianiem swych programów i kursów dających różnorakie kwalifikacje, ale też specyficznym i ostatnio coraz bardziej popularnym nauczaniem adaptacyjnym. Z drugiej strony technologia cyfrowa przyczyniała się do akumulowania problemów wewnątrz sytemu edukacji, jak np. cyfrowa aktywność uczniów prowadząca do marginalizowania szkoły, kreując nowy kontekst dla motywacji uczenia się i realizacji indywidualnych planów edukacyjnych w strukturach poza formalnych. Technologia cyfrowa przyczyniła przede wszystkim do spłaszczenia piramidy wiedzy, ułatwiając dostęp do źródeł informacji dla wszystkich, prowokując deprofesjonalizację poznawczego działania w niektórych zawodach a tym samym do wzrostu poznawczej pewności wiedzy u amatorów, innymi słowy prowadzić może i często prowadzi do szerzenia się amatorszczyzny wśród korzystających ze specjalistycznej wiedzy. Nauczyciel zawsze był mandatariuszem wiedzy dla uczniów. I to stało się obecnie bodaj największym obciążaniem tej profesji. Przekonanie o przekazywaniu wiedzy jako głównym zadaniu nauczyciela nie przystaje już do dzisiejszych realiów, w których problemem nie jest brak informacji, tylko jej nadmiar. W takiej sytuacji przekazywanie wiedzy przestało być najważniejszym zadaniem nauczyciela. Co więcej przekazywanie wiedzy jest sprzeczne z konstruktywistyczną interpretacją samej wiedzy. Ta bowiem w ujęciu konstruktywisty-cznym rozumiana jest jako system twierdzeń o rzeczywistości zbudowany w toku własnej aktywności poznawczej z uwzględnieniem już posiadanej wiedzy, sądów, przekonań, intuicji i emocji. Taka wiedza trudna jest do przekazania. Podobnie jak doświadczenia osobiste, których nie można przekazać komuś, zaś można tylko o nich opowiadać i organizować sytuacje inicjujące określone doświadczania. Zatem nie tyle ważne jest czego uczyć, ale może nawet ważniejsze jest, jak uczyć, co robią uczniowie zdobywając określone informacje. Dziś możemy być bliscy przekonania, że 7

8 poważnym udziałowcem decydowania o tym, jak uczyć i czego uczyć, powinni być uczniowie. Uczeń przychodzi do szkoły z potoczną wiedzą psychologiczną, społeczną i przyrodniczą oraz z nastawieniem na samodzielne poznawanie. Jest ciekawy odkrywania działania świata oraz lubi tworzyć, zarówno samodzielnie jak i wespół z innymi. Przychodzi do szkoły z nadzieją nie tylko na otrzymywanie odpowiedzi na określone pytania, często po prostu przez niego niepostawione, ale przede wszystkim oczekuje na swobodne stawianie pytań i samodzielne projektowanie działań prowadzących do odpowiedzi na nie. Co więcej, przychodzi on do szkoły z nadzieją, że będzie mógł pokazać innym, co już umie i co lubi robić a czego się nauczył samodzielnie. Istnieje wiele możliwości osiągania zamierzonych edukacyjnych efektów z uwzględnieniem partnerstwa młodzieży. Taka próba została opisana w tej pracy. Do edukacyjnych celów wiedzie wiele dróg, bardziej lub mniej efektywnych. Te bardziej efektywne to sposoby uczenia się, które inspirują wysiłek intelektualny ucznia, jego zdolności społeczne oraz zaangażowanie emocjonalne. Właśnie dzięki metodzie projektów w procesie uczenia się i nauczania mamy do czynienia z koniecznym odwoływaniem się do przestrzeni cyfrowej gdzie uczniowie już są oraz do ich wiedzy potocznej. Przedstawiona praca opisuje zastosowanie technologii informacyjnych do realizacji zajęć szkolnych opartych głównie na metodzie projektów. Ufamy, że prezentowane w książce tezy oraz ich uzasadnianie przyczyni się do pogłębienia współpracy dwóch najważniejszych podmiotów praktyki szkolnej uczniów i nauczyciela. Stanisław Dylak, Kierownik naukowy Projektu 8

9 9

10 Spis treści 1. Kognitywistyczne konteksty edukacji (M. Błaszak) Człowiek jako podmiot i przedmiot poznania Archaizm neuronalnego systemu operacyjnego człowieka Kojarzeniowa architektura kory mózgowej Neuroplastyczność Realizm i idealizm poznawczy Ilość i jakość informacji poznawczej Nieświadomy mózg i świadomy umysł Inteligencja ucznia: płynna i skrystalizowana Korzyści pracy w zespole Wyzwanie edukacyjne, czyli tytułem zakończenia Konstrukcjonizm w edukacji przyrodniczej (Stanisław Dylak) Plastyczność mózgu zasada będąca podstawą dydaktyki naukowej oraz intuicyjnej Uczeń niezależnie od wieku przychodzi do szkoły z wiedzą Sensy szkolnego poznawania Doświadczanie a eksperymentowanie Kształcenie wyprzedzające dla kształtowania samodzielności poznawczej Od wiedzy potocznej do naukowej w ponadpodstawowej edukacji szkolnej (Agnieszka Cieszyńska) Wszyscy jesteśmy badaczami z ulicy i podmiotami wiedzy osobistej Od wiedzy potocznej do wiedzy naukowej Architektura wiedzy ucznia i nauczyciela Język w funkcji uczenia się w nauczaniu przedmiotowym Młodzież szkolna w przestrzeni cyfrowej (G. Barabasz, M. Leszkowicz) Społeczeństwo sieci i jego cechy Poznawcze efekty aktywnej obecności w przestrzeni cyfrowej Metoda projektów w przestrzeni cyfrowej Konteksty europejskie metody projektów (Elżbieta Leszczyńska) Wprowadzenie Analiza wyników PISA i TIMSS Polityka oświatowa Unii Europejskiej i zalecane strategie promowania uczenia się i nauczania przedmiotów ścisłych Metoda projektów dydaktyczną syntezą współczesnej wiedzy i doświadczeń w edukacji (Krzysztof Wawrzyniak, Katarzyna Banaszak) Metoda projektów kontrowersje wokół genezy i ustaleń definicyjnych 101

11 2. Pedagogiczna charakterystyka potencjału metody projektów Co wynika z badań nad skutecznością metody projektów w edukacji szkolnej? Formalna struktura realizacji metody projektów w edukacji szkolnej O czym powinien pamiętać nauczyciel? Implikacje dla praktyki edukacyjnej Uczniowskie projektowanie w edukacji biologicznej (Eliza Rybska) Naczelne cele i istota szkolnej edukacji biologicznej Potoczne pojęcia biologiczne i ich wpływ na kontekst nauczania biologii Metoda projektów jako ogólna strategia edukacji biologicznej Metoda projektów w nauczaniu chemii (Małgorzata Bartoszewicz) Główne cele i istota szkolnej edukacji chemicznej Wiedza chemiczna zdobywana w ciągu życia i jej związek z formalnym nauczaniem chemii Wyzwania dla nauczyciela i uczniów wynikające z realizacji metody projektów w nauczaniu chemii Ilustracje Praca metodą projektu w nauczaniu fizyki (Mikołaj Baranowski, Mariusz Sidowski) Naczelne cele i istota szkolnego nauczania fizyki O realizacji projektów Zastosowania sprzętu elektronicznego codziennego użycia w metodzie projektu Geografia jako dziedzina kształcenia opartego na uczniowskich projektach zintegrowanych (Iwona Piotrowska) Geografia jako dziedzina nauki i przedmiot nauczania Naczelne cele i istota szkolnego nauczania geografii; przemiany w nauczaniu geografii w ciągu XX wieku Wiedza geograficzna zdobywana w ciągu życia i jej związek z formalnym nauczaniem geografii Wyzwania dla nauczyciela i uczniów wynikające z realizacji metody projektów w nauczaniu geografii Uczniowskie projekty integrujące dyscypliny kształcenia ogólnego (Daria Hejwosz-Gromkowska) Pedagogiczne i socjologiczne przesłanki integracji międzyprzedmiotowej Zaniedbane przedmioty nauczania Metoda projektów szansą na współczasowość przedmiotową Ilustracje Pedagogiczna efektywność metody projektów w edukacji przyrodniczej i matematycznej w szkołach średnich (Radosław Stec) Wprowadzenie Bezpośrednie efekty dydaktyczne Pośrednie efekty dydaktyczne

12 Maciej Błaszak Wydział Nauk Społecznych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 1 KOGNITYWISTYCZNE KONTEKSTY EDUKACJI

13 Świadomość rozwinęła się w ogóle tylko pod naciskiem potrzeby powiadamiania się Fryderyk Nietzsche Wiedza radosna (przekład Leopolda Staffa) Jednym z największych naukowych wyzwań XXI wieku jest wyjaśnienie działania ludzkiego umysłu w kategoriach biologicznych. Dyscyplina próbująca rozwikłać zagadki biologii poznania - poznawcza neuronauka (cognitive neuroscience) pojawiła się w latach 90-siątych ubiegłego stulecia, wraz z wprowadzeniem nowych technik neuroobrazowania, postępem badań klinicznych i aplikacją myślenia ewolucyjnego w psychologii (Błaszak, Przybysz, 2009, s. 330). Redukcja złożonych fenomenów mentalnych - takich jak percepcja, pamięć, czy świadomość do względnie prostych neuronalnych funkcji, ma znaczenie nie tylko dla lepszego poznania biologii Homo sapiens, lecz prowadzi przede wszystkim do konstruktywnego dialogu między badaczami mózgu a przedstawicielami nauk, badających umysł innymi metodami i na bazie odmiennych teorii. Dzięki wspólnym, interdyscyplinarnym projektom wiedza o mózgu znalazła zastosowanie w obszarze refleksji nad nauką, sztuką, biznesem, edukacją i rozwojem osobistym. W tym sensie dialog wokół neurobiologii poznania, umożliwił nauce o człowieku stanie się częścią codziennej kultury, wywierającej wpływ na kształt szkoły, miejsc pracy i form spędzania czasu wolnego. 1. Człowiek jako podmiot i przedmiot poznania Zdroworozsądkowe rozumienie umysłu typowe dla pierwszoosobowej refleksji przejawia się we wszystkim co zwyczajowo robimy i co próbujemy racjonalnie wyjaśnić odwołując się do ludzkiej wiedzy, przekonań i pragnień. W perspektywie racjonalnej, postrzegamy samych siebie jako podmioty, a nie przedmioty działania, oceniające dostępne opcje decyzyjne i biorące odpowiedzialność za dokonane wybory. Proszeni o wyjaśnienie dlaczego zachowaliśmy się tak, a nie inaczej, przywołujemy racje, które mieliśmy i które kierowały naszym myśleniem. Za racjonalnym punktem widzenia kryje się jednak odmienna perspektywa, która daje o sobie znać wówczas, gdy popełniamy błędy decyzyjne i lapsusy językowe, oraz uruchamiamy automatyzmy działania: jedziemy samochodem do pracy, choć mieliśmy jechać do domu, mylimy imiona własnych dzieci i oceniamy inteligencję człowieka na podstawie jego lub jej atrakcyjnego wyglądu. W tych sytuacjach nie wyjaśniamy ludzkiego zachowania w kategoriach wolnego wyboru i nie przywołujemy intencji zrobienia czegoś. Zamiast tego przyznajemy, że rozumowanie ma swoje ograniczenia, a wola liczne słabości. 13

14 Ta ostatnia perspektywa racjonalności ograniczonej (bounded rationality) by posłużyć się znanym określeniem noblisty, Herberta Simona jest kluczowa dla poznawczej neuronauki, która podkreśla, iż ludzie są biologicznymi maszynami, powstałymi w procesie ewolucyjnego majsterklepkowania (bricolage). Na przestrzeni setek milionów lat, dobór naturalny kształtował przodków człowieka metodą prób i błędów, zapewniając sukces tym osobnikom, które miały choćby niewielką przewagę reprodukcyjną nad konkurentami. Rozwiązania przystosowawcze, odpowiedzialne za ewolucyjny sukces nie musiały być jednak optymalne, czego dobrym przykładem jest ludzkie oko z plamką ślepą siatkówki. Gdyby organ ten był rezultatem inżynieryjnego projektu, jego anatomia byłaby zupełnie odmienna. Analogią pozwalającą uchwycić różnicę między inżynieryjnym projektowaniem, a więc tworzeniem czegoś nowego od zera, a ewolucyjnym majsterkowaniem, polegającym na tworzeniu czegoś nowego z tego, co dobór ma pod ręką, jest hipotetyczny proces konstrukcji samolotu. Inżynier dokonuje obliczeń, buduje modele i przeprowadza symulacje wówczas, gdy samolot spoczywa bezpiecznie na ziemi. Tym samym możliwa staje się eliminacja wad konstrukcyjnych bez narażania kogokolwiek na utratę życia. Ewolucja nie znajduje się w równie komfortowym położeniu. Zmiany, które przeprowadza w konkretnej linii organizmów odpowiadają sytuacji, kiedy samolot znajduje się w powietrzu i nie może wylądować. Oznacza to, że sekwencyjne modyfikacje wprowadzone przez dobór muszą być wystarczająco funkcjonalne i konkurencyjne, aby organizm pozostawił po sobie jakikolwiek ślad w kolejnym pokoleniu. Innowacje ewolucyjne nie mogą mieć formy całościowych, logicznych projektów, lecz drobnych i doraźnych zmian, w literaturze anglojęzycznej określanych mianem kludges i dowcipnie sportretowanych w maszynach Rube Goldberga. Człowiek zatem myśli i rozumuje, żywi przekonania i snuje przypuszczenia, niemniej wszystkie te racje dla działania nie są tworzone w próżni. Ich materialnym substratem jest biologiczna maszyna ograniczana przez własną ewolucyjną przeszłość. Podejmowane przez człowieka decyzje i realizowane działania z natury nie są możliwie najlepsze, lecz wystarczająco dobre dla przeżycia i zapewnienia ciągłości swojej linii genetycznej. Żaden inny organ ludzkiego ciała nie ujawnia ewolucyjnej prowizorki (Marcus, 2009) w takim stopniu jak mózg, będący najprawdopodobniej najbardziej złożonym obiektem we wszechświecie. 2. Archaizm neuronalnego systemu operacyjnego człowieka 14 Dobrym przykładem ograniczeń przetwarzania informacji przez ludzki mózg są przypadki działania człowieka wbrew własnej woli. Prostą eksperymentalną demonstracją nieodpartego robienia czegoś, o co nie jesteśmy proszeni jest efekt Stroopa, opisany po raz pierwszy w 1935 roku. Osoba badana ma za zadanie możliwie szybkie wzrokowe przeskanowanie

15 kartki papieru i nazwanie barw wszystkiego, co na tej kartce zobaczy. W sytuacji kontrolnej, na kartce znajdują się litery X wydrukowane w różnych kolorach. W sytuacji badanej, na kartce znajdują się nazwy barw, wydrukowane w innych kolorach niż barwy, które są przez nie nazywane: zielony wydrukowany na czerwono lub żółty w kolorze niebieskim. Dla osób badanych ta drobna komplikacja nie powinna mieć znaczenia, gdyż ich zadaniem jest nazwanie widzianych barw, a nie czytanie zamieszczonych na kartce wyrazów. Jednak czas reakcji przy braku spójności między nazwą barwy a barwą jest dużo większy, niż w sytuacji, gdy na kartce wydrukowane są semantycznie neutralne litery X. Eksperyment nawiązując do problemu wolnej woli racjonalnego podmiotu pokazuje, iż ludzkie biologiczne maszyny są tak ograniczone, że nie potrafią nawet powstrzymać się od prostej czynności czytania. Poznawcza neuronauka proponuje zatem odmienną perspektywę rozumienia człowieka niż zdrowy rozsądek, oraz większość nauk humanistycznych i społecznych. Naukowe odkrycie, iż umysł jest funkcją mózgu, jest czymś, co nie wszystkie mózgi były i są w stanie zaakceptować. Jednak opór przed uznaniem fizycznej natury ludzkiego poznania nie powinien nas dziwić. Mózg człowieka nie wyewoluował po to, by dobrze rozumieć samego siebie. Niewykluczone, że mózg jak proponuje wybitny ewolucjonista Robert Trivers permanentnie oszukuje samego siebie po to, by lepiej oszukiwać mózgi innych osób (Trivers, 2014). Ostatecznie ludzka inteligencja ma społeczną genezę i makiaweliczną naturę (Byrne, Whiten, 1988). Wszystko to, co powiedzieliśmy dotychczas o ewolucyjnej genezie mózgu oznacza, że ten złożony organ obfituje w liczne osobliwości i ograniczenia: do realizacji pewnych zadań poznawczych jest doskonale przystosowany, do realizacji innych, beznadziejnie źle. Na nasze nieszczęście, jedną z jego podstawowych słabości jest brak umiejętności rozpoznania z których zadań jest dobry a z których słaby, co skutkuje tym, że notorycznie ulega rozmaitym poznawczym iluzjom (Kahneman, 2013). Ich istnienie jest rezultatem braku plastyczności wielu form ludzkiego behawioru, na trwałe zaimplementowanych w obwodach neuronalnych mózgu. Przykładowo, odczuwamy wrodzony strach przed obiektami i sytuacjami, które w ewolucyjnej przeszłości stanowiły dla nas poważne zagrożenie: wężami, zamkniętymi przestrzeniami, czy obcymi ludźmi. Ich znaczenie, w dobie wypadków samochodowych i zawałów serca, jest zaniedbywalnie małe, niemniej to one dowodzą, że neuronalny system operacyjny człowieka jest mocno przestarzały. Przywołując analogię między komputerem a mózgiem, należy pamiętać, iż w przypadku systemu nerwowego, granica między sprzętem (hardware) i oprogramowaniem (software) jest umowna. Tradycyjnie za mózgowy sprzęt uważano neurony, jako że stanowią materialną część systemu poznawczego. Jednak każdy neuron ma swój unikalny wzorzec połączeń synaptycznych, determinowany przede wszystkim jego własną aktywnością. Materialna struktura kory mózgowej zmienia się wraz z przyswajaniem nowych informacji 15

16 i zwrotnie wpływa na programy, które mózg realizuje. Innymi słowy, neurony i ich synapsy tworzą również oprogramowanie mózgu. Sensownie jest wobec tego poszukiwać odpowiednika sprzętu i systemu operacyjnego komputera w genetycznym programie zawierającym instrukcje budowy mózgu. Tak rozumiany neuronalny system operacyjny determinuje wszystko, od anatomii mózgu po reguły rządzące wpływem doświadczenia na kształt neuronów i wzorzec połączeń synaptycznych. Skoro Homo sapiens wyeliminował pozostałe homininy 3 z ewolucyjnej gry i od 25 tysięcy lat niepodzielnie panuje na naszej planecie, jego neuronalny system operacyjny można uznać za udany. Należy jednak pamiętać, iż świat w którym żyjemy byłby trudny do rozpoznania dla pierwszych przedstawicieli naszego gatunku, u których 150 tysięcy lat temu pojawił się zbiór genetycznych instrukcji tworzących podstawowy plan mózgu i definiujących reguły przetwarzania przez niego informacji. Rzeczywistość w której nie było nazw i liczb, uległa cyfryzacji. Troska o pozyskanie pożywienia, została zastąpiona światem, w którym nadmiar pożywienia jest główną przyczyną chorób cywilizacyjnych. Wierzenia w byty nadprzyrodzone zastąpiło - w znacznym stopniu - naukowe wyjaśnianie zjawisk. Choć zamieszkujemy świat do którego nie zostaliśmy zaprogramowani, nasz mózg pracuje na tym samym, starym systemie operacyjnym, dzięki któremu ostatni neandertalczycy musieli uznać wyższość naszych przodków. Niepełne dopasowanie umysłu do świata widać wyraźnie na przykładzie kompetencji arytmetycznych przeciętnego człowieka. Większość z nas szybciej rozpozna znajomą twarz w tłumie, niż przemnoży 8 przez 7. Posługujemy się biegle językiem, mając problemy ze szkolną matematyką, choć ta ostatnia jest obliczeniowo rzędy wielkości prostsza od reguł gramatyki. Przyczyna tych paradoksów została już naukowo poznana: mózg jest analogową maszyną obliczeniową, zdolną jedynie do uzyskania przybliżonych ilościowych wyników. Szkolne obliczenia natomiast są z natury cyfrowe: każda liczba całkowita odpowiada numerycznej wielkości, obojętnie czy jest nią 1 czy Ciąg dyskretnych liczb całkowitych pozostaje w ostrym kontraście wobec płynnego przejścia między barwą czerwoną a pomarańczową, choć kompetencje matematyczne mózgu przypominają bardziej percepcję barw, niż tabliczkę mnożenia. Mimo, iż wyposażeni jesteśmy w neuronalny zmysł liczby (Dehaene, 2011), pozwalający nam na intuicyjne uchwytywanie wielkości, jego natura nie jest cyfrowa. Potrafimy symbolicznie reprezentować liczby 57 i 58, choć nie posiadamy tak naprawdę mózgowego odróżnienia pięćdziesięciosiedmiowatości od pięćdziesięcioośmiowatości, tak, jak dysponujemy w formie naturalnych kategorii (Rosch, E. et al.) - bezbłędnym mózgowym odróżnieniem kotowatości od psowatości. Uwzględniając znaczenie liczb w cywilizowanym świecie, może zaskakiwać fakt, iż niektóre współczesne plemiona zbieracko-łowieckie na przykład Indianie Piraha Homininy obejmują człowieka współczesnego i wszystkie wymarłe gatunki, które poprzedzały Homo sapiens po oddzieleniu się od linii ewolucyjnej szympansów. Hominidy obejmują dodatkowo małpy człekokształtne.

17 zamieszkujący dżunglę amazońską (Everett, 2012) - nie posiadają słów dla liczb większych niż 2, nazywając ilości większe niż 2 słowem wiele. Z drugiej strony jednak, kiedy ewolucja tworzyła mózgowy system operacyjny 150 tysięcy lat temu, istniała silniejsza potrzeba rozpoznawania wzorców nić manipulowania liczbami. Przeżyli ci przodkowie, którzy potrafili rzutem oka rozpoznać węża w wysokiej trawie, niekoniecznie tracąc czas na liczenie sił wroga. W przypadku gatunku silnie jadowitego, jeden osobnik to zawsze o jeden za dużo. 3. Kojarzeniowa architektura kory mózgowej Komputery osobiste i mózgi mają zatem niewiele ze sobą wspólnego, poza faktem, że jedne i drugie są układami przetwarzającymi informację. Nawet jeśli pracują nad tym samym problemem, na przykład grą w szachy, obliczenia, które realizują są odmiennego rodzaju: Deep Blue analizował 200 milionów ruchów na sekundę, a Gary Kasparow, jak każdy ludzki ekspert, przede wszystkim rozpoznaje obrazy pionów na szachownicy. Serfując w sieci jesteśmy często proszeni o zaliczenie testu CAPTCHA, mającego odróżnić człowieka od programu naśladującego ludzkiego użytkownika (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart). Polega on na przepisaniu kilku cyfr lub ciągu nic nie znaczących liter, a więc na rozpoznaniu pewnego obrazu. Pomysłodawcą takiego testu był ojciec współczesnej informatyki, angielski geniusz matematyczny Alan Turing. Jego zdaniem maszyna skutecznie naśladująca procesy myślowe człowieka skutecznie, czyli nie do odróżnienia dla innej osoby rozmawiającej z nią na czacie zasługuje na miano myślącej. Ponieważ jakość rozpoznawania obrazów przez człowieka jest ciągle poza zasięgiem komputerów, CAPTCHA pozostaje gwarancją biologicznej natury użytkownika sieci. Jej odwróconą formą byłoby matematyczne zadanie przemnożenia dwóch liczb sześciocyfrowych w ciągu kilku milisekund: nie ma człowieka, który by tego dokonał, a dla maszyny obliczeniowej nie stanowi to żadnego problemu. Słowem, w historii naszego gatunku istniała ewolucyjna presja by rozpoznawać obrazy, czyli kojarzyć elementy w pewne całości. Kojarzeniowa natura myślenia i pamięci wynika z budowy mózgu, który jest gigantyczną siecią złożoną z 90 miliardów węzłów (neuronów) i 100 bilionów połączeń (synaps) (Herculano-Houzel, 2009). Dla porównania, światowy Internet z 2010 roku to mniej więcej 20 miliardów stron i bilion połączeń. Wiedza o świecie jest przechowywana w mózgowych systemach pamięci w sposób relacyjny: znaczenie jakiegoś pakietu informacji jest zrelatywizowane do pakietów z którymi jest powiązany. Wzór połączeń nie jest przypadkowy, i podobnie jak w przypadku sieci społecznościowych, określa wspólną historię, bądź aktywności neuronów (mózg), bądź ludzi (Facebook). Kiedy poprosimy człowieka by w pierwszym kroku nazwał kontynent na którym leży Kenia, w drugim określił dwa kolory pionów szachowych, a w trzecim podał nazwę dowolnego 17

18 zwierzęcia, 20 procent respondentów przywołuje zebrę (Buonomano, 2011). Powiązane pojęcia (zebra/afryka) wpływają na siebie w procesie ich przypominania, ponieważ są kodowane nie przez pojedyncze komórki, lecz ich populacje. Tak, jak każdy z nas przynależy do różnych grup, klubów i organizacji, tak każdy neuron koduje informację o różnych pojęciach, należąc do różnych węzłów pamięci w mózgu. Rozkład przynależności neuronów zależy od kultury i indywidualnego doświadczenia człowieka: w mózgu Argentyńczyka neurony krowy kojarzą się silnie z neuronami wołowiny, a w mózgu Hindusa, z neuronami świątyni. Ludzie zapytani co chcieliby poprawić w swoim myśleniu, przytaczają zadania z którymi ich umysł sobie kiepsko radzi. Jednym z nich jest zapamiętywanie nazwisk. Narzekanie jednak na złą pamięć do nazwisk czy liczb jest jak utyskiwanie na telefon komórkowy słabo działający pod wodą. Niepowiązane pakiety informacji, takie jak listy nazwisk i liczb, nie były priorytetem w ewolucyjnej historii człowieka i nie musiały być skrupulatnie rejestrowane przez ludzką pamięć. Wyobraźmy sobie, że odbywamy lot siedząc obok obcego człowieka, który przedstawił się i opowiedział czym się zajmuje. Czy łatwiej byłoby zapamiętać jego wykonywany zawód, czy jego nazwisko? Liczne badania pokazują, iż zdecydowanie lepiej zostałaby zapamiętana praca, a nie dane osobowe. Można by sądzić, iż przyczyną tego jest częstsze używanie nazw zawodów niż określonych nazwisk, z którymi zazwyczaj spotykamy się po raz pierwszy. Badania grupy kontrolnej pozwalają jednak odrzucić powyższe przypuszczenie: jeśli pasażer nazywa się Kowal i wykonuje zawód kowala, to i tak profesja zostanie lepiej zapamiętana niż nazwisko. Trudność słowa nie ma tu nic do rzeczy. 18 Podpowiedzią w wyjaśnieniu tej zagadki mogą być lapsusy językowe, które popełniamy na co dzień. Czasami nazywamy swojego aktualnego partnera imieniem byłej dziewczyny lub chłopaka, ewentualnie mylimy imiona swoich dzieci, nawet jeśli są odmiennej płci. Podczas kampanii prezydenckiej w Stanach Zjednoczonych w 2008 roku, wiele osób włącznie z republikańskim gubernatorem Willardem Mittem Romneyem użyło w rozmowie imienia własnego Barack Obama, komentując wydarzenia związane ze światowym terroryzmem i mając na myśli Osamę bin Ladena. Wzięcie Obamy za Osamę pokazuje, iż architektura naszego mózgu ma kojarzeniowy charakter, który pozwala rozwiązać paradoks odmiennej skuteczności zapamiętania nazwiska i nazwy zawodu, opisywanych tym samym słowem. Mimo ginącego charakteru zawodu kowala, w ciągu naszego życia kowal zbudował w naszym mózgu wiele połączeń z metalem, kutym ogrodzeniem, czy podkową, dzięki czemu pozostaje w sieci silnych relacji z innymi węzłami pamięci w mózgu. A Kowal raczej trzyma się na uboczu, chyba, że my sami nosimy takie nazwisko, lub ktoś z grona naszych bliskich. Kiedy jesteśmy w samolocie przedstawieni kowalowi, więcej neuronalnych linków zostaje uruchomionych niż wówczas, gdy dowiadujemy się, że towarzysz podróży nazywa się Kowal.

19 4. Neuroplastyczność Niektórzy z nas bywają aktywni w serwisach społecznościowych, ponieważ przyjęli zaproszenie do grona znajomych i utworzyli informacyjne łącza z innymi użytkownikami sieci. Jak jednak doszło do połączenia w naszym mózgu neuronów kodujących informację o kowalu z neuronami kodującymi informację o podkowie? Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy przyjrzeć się fizycznej naturze pamięci w mózgu. Pamięć wymaga nośnika i kodu. W przypadku pamięci genetycznej, nośnikiem jest cząstka DNA, a kodem tryplety nukleotydów tłumaczone na sekwencje aminokwasów w białku. W przypadku pamięci neuronalnej, nośnikiem jest wzmacnianie lub osłabianie połączeń synaptycznych, a kodem elektryczne potencjały czynnościowe tłumaczone na wzorce zachowania organizmu. Poznanie natury nośnika informacji neuronalnej miało kapitalne znaczenie dla zrozumienia rozwoju poznawczego człowieka i projektowania skutecznego systemu edukacyjnego. Jeszcze w latach 60. XX wieku, część badaczy mózgu było przekonanych, iż pamięć długotrwała przechowywana jest w formie sekwencji nukleotydów DNA i RNA. Sądzono nawet, iż tak zapisane ślady pamięciowe można przekazywać z organizmu do organizmu metodą przypominającą szczepienia. Tak, jak mamy dawców organów, tak uważano - można mieć dawców pamięci, przekazywanej z wykorzystaniem stabilnego nośnika chemicznego (Rosenblatt, F. et al., s ). Późniejsze badania wykazały, że uczenie jest kodowane za pomocą innego mechanizmu niż instrukcje życia, mechanizmu dodajmy znacznie bardziej plastycznego, pozwalającego dokonać istotnych poznawczych zmian od poczęcia człowieka po jego śmierć. Badaczem, który jako pierwszy już pod koniec XIX wieku - powiązał pamięć ze wzmacnianiem połączeń między neuronami był współtwórca neurobiologii, Santiago Ramony Cajal. Pół wieku później w 1949 roku Kanadyjczyk Donald Hebb zaproponował regułę uściślającą kiedy do takiego wzmocnienia może dojść: wówczas, gdy kontaktujące się ze sobą neurony są aktywne w tym samym czasie (neurons that fire together, wire together). Dopiero w 1973 roku Tim Bliss i Terje Lomo potwierdzili empirycznie pojawienie się trwałych śladów pamięciowych w hipokampie, wówczas, gdy jego neurony pre- i postsynaptyczne uległy silnej synchronicznej aktywacji. Zjawisko to, nazwane długotrwałym wzmocnieniem synaptycznym jest mózgowym odpowiednikiem wypalania płyt DVD lub tradycyjnego zapisywania na kartce papieru. Skąd synapsa wie, że obydwa neurony są aktywne w tym samym czasie i że należy zwiększyć informacyjną przepustowość łącza? Neurobiologom udało się zidentyfikować cząstkę pełniącą funkcję białka kojarzeniowego, rozpoznającego jednoczesną aktywność komórek nerwowych. Jest nim receptor glutaminianu, neuroprzekaźnika pobudzającego kory mózgowej, noszący nazwę receptora NMDA (N-metylo-D-asparaginowego). Białko to działa jak logiczna bramka 19

20 koniunkcji, otwierająca się tylko wówczas, gdy obydwa czynniki pre- i postsynaptyczny są aktywne. Gdyby według tych samych reguł działał Facebook, znajomymi zostawałyby osoby logujące się w tym samym czasie: kryterium stanowiłyby zsynchronizowane rozkłady dnia. Mechanizm reguły Hebba oznacza, iż informacja zawarta w kojarzeniowej architekturze mózgu podlega ciągłemu redagowaniu. Nowe pakiety są dodawane, usuwane i scalane, w zależności od tego, jak wygląda zsynchronizowana aktywność sąsiadujących neuronów. Wrodzoną i ciągłą potrzebę mózgu do tworzenia nowych połączeń i eliminacji starych, już niepotrzebnych obrazuje iluzja, zwana efektem McGurka. W typowym wariancie, osoba badana obserwuje na ekranie człowieka, który coś mówi. Gdy badany koncentruje się na ustach osoby mówiącej, widzi, że jej wargi się poruszają, ale nie dotykają, oraz słyszy sylaby dada dada. Kiedy jednak badany zamyka oczy, słyszy sylaby baba baba. Treść postrzeżenia słuchowego zależy zatem od tego, czy osoba badana widzi mówiącego, czy nie. Iluzja McGurka powstaje z nałożenia na siebie sygnału słuchowego baba baba i sygnału wzrokowego gaga gaga. Dlaczego zatem osoba badana słyszy dada dada? Efekt słuchowy przy włączonym kanale wzrokowym powstaje z kojarzeniowej aktywności mózgu, poszukującego korelacji między słyszanym dźwiękiem a widzianym ruchem warg. Choć system słuchowy odbiera dźwięk baba baba, który osoba na ekranie naprawdę wypowiada, system wzrokowy badanego nie widzi dotykających się warg i jego mózg po prostu odmawia usłyszenia baba baba. Zamiast tego, świadome postrzeżenie jest kompromisem między słyszanym baba baba, a widzianym gaga gaga, czyli czymś na kształt dada dada. Konflikt między tym co badany słyszy, a tym co widzi jest rozwiązany na poziomie mózgu nieświadomego, przez połączenie dwóch różnych, ale synchronizowanych w czasie pakietów informacji sensorycznej. 5. Realizm i idealizm poznawczy Słuchowa iluzja McGurka pokazuje jak czasowo opóźnione i silnie zrekonstruowane jest każde świadome przeżycie. Człowiek nie słyszy fal docierających do jego uszu i nie widzi fotonów absorbowanych przez siatkówkę jego oczu. To, do czego uzyskujemy poznawczy dostęp nie jest zbiorem surowych wrażeń, ale wyrafinowaną rekonstrukcją świata na zewnątrz nas. Subiektywnie, nie odczuwamy, aby cokolwiek było rezultatem interpretacji: po prostu w iluzji McGurka słyszymy dada dada. Niemniej ów dźwięk, w równym stopniu pochodzi z informacji zasłyszanej, jak i zobaczonej. Można powiedzieć, iż osoba badana w powyższym eksperymencie nie tylko słyszy głos, lecz również go widzi. 20 Już w XIX wieku, dzięki badaniom Hermanna von Helmholtza, wiadomo było, że poznanie ma rekonstrukcyjny charakter. Helmholtz współtwórca psychofizjologii widzenia - odkrył, iż statyczny, dwuwymiarowy obraz siatkówkowy zawiera niepełną informację kiepskiej jakości. Aby zrekonstruować dynamiczny, trójwymiarowy świat z obrazu siatkówkowego,

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ Jak określa się inteligencję naturalną? Jak określa się inteligencję naturalną? Inteligencja wg psychologów to: Przyrodzona, choć rozwijana w toku dojrzewania i uczenia

Bardziej szczegółowo

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ Wykład 7. O badaniach nad sztuczną inteligencją Co nazywamy SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ? szczególny rodzaj programów komputerowych, a niekiedy maszyn. SI szczególną własność

Bardziej szczegółowo

Festiwal Myśli Abstrakcyjnej, Warszawa, Czy SZTUCZNA INTELIGENCJA potrzebuje FILOZOFII?

Festiwal Myśli Abstrakcyjnej, Warszawa, Czy SZTUCZNA INTELIGENCJA potrzebuje FILOZOFII? Festiwal Myśli Abstrakcyjnej, Warszawa, 22.10.2017 Czy SZTUCZNA INTELIGENCJA potrzebuje FILOZOFII? Dwa kluczowe terminy Co nazywamy sztuczną inteligencją? zaawansowane systemy informatyczne (np. uczące

Bardziej szczegółowo

JAKIEGO RODZAJU NAUKĄ JEST

JAKIEGO RODZAJU NAUKĄ JEST JAKIEGO RODZAJU NAUKĄ JEST INFORMATYKA? Computer Science czy Informatyka? Computer Science czy Informatyka? RACZEJ COMPUTER SCIENCE bo: dziedzina ta zaistniała na dobre wraz z wynalezieniem komputerów

Bardziej szczegółowo

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA (nie tyko w informatyce) kod znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA (nie tyko w informatyce) kod znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz WIEDZA prawda komunikat symbol DANE fałsz kod INFORMACJA (nie tyko w informatyce) liczba znak forma ENTROPIA przekaz wiadomość Czy żyjemy w erze informacji? TAK Bo używamy nowego rodzaju maszyn maszyn

Bardziej szczegółowo

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ

O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ O badaniach nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ SZTUCZNA INTELIGENCJA dwa podstawowe znaczenia Co nazywamy sztuczną inteligencją? zaawansowane systemy informatyczne (np. uczące się), pewną dyscyplinę badawczą (dział

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego obowiązujący od roku szkolnego 2009/2010 (nowa podstawa programowa)

Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego obowiązujący od roku szkolnego 2009/2010 (nowa podstawa programowa) Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego obowiązujący od roku szkolnego 2009/2010 (nowa podstawa programowa) Co i jak oceniamy na lekcjach języka angielskiego? kompetencje ucznia w zakresie

Bardziej szczegółowo

Koncepcja pracy MSPEI

Koncepcja pracy MSPEI Międzynarodowa Szkoła Podstawowa Edukacji Innowacyjnej w Łodzi to Szkoła Kompetencji Kluczowych posiadająca i rozwijająca nowatorskie spojrzenie na kształtowanie postaw i umiejętności zgodnie z Europejskimi

Bardziej szczegółowo

FIZYKA II STOPNIA. TABELA ODNIESIENIA EFEKTÓW KIERUNKOWYCH DO EFEKTÓW PRK POZIOM 7 Symbol Efekty kształcenia dla kierunku studiów FIZYKA.

FIZYKA II STOPNIA. TABELA ODNIESIENIA EFEKTÓW KIERUNKOWYCH DO EFEKTÓW PRK POZIOM 7 Symbol Efekty kształcenia dla kierunku studiów FIZYKA. Załącznik nr 2 do uchwały nr 421 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 29 maja 2019 r. Opis zakładanych efektów uczenia się z przyporządkowaniem kierunku studiów do dziedzin nauki i dyscyplin naukowych

Bardziej szczegółowo

MIND-BODY PROBLEM. i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii

MIND-BODY PROBLEM. i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii MIND-BODY PROBLEM i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii CZŁOWIEK JEST MASZYNĄ (THOMAS HOBBES) Rozumienie człowieka znacząco zmienia się wraz z nastaniem epoki nowożytnej. Starożytne i średniowieczne

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS IV - VI

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS IV - VI PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS IV - VI I. OBSZARY AKTYWNOŚCI UCZNIA PODLEGAJĄCE OCENIE l. Mówienie. 2. Czytanie. 3. Pisanie. 4. Rozumienie ze słuchu. II. SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA

Bardziej szczegółowo

Z matematyką i programowaniem za pan brat. Szkoła Podstawowa im. A. Fiedlera w Połajewie

Z matematyką i programowaniem za pan brat. Szkoła Podstawowa im. A. Fiedlera w Połajewie INNOWACJA PEDAGOGICZNA Z matematyką i programowaniem za pan brat Szkoła Podstawowa im. A. Fiedlera w Połajewie Termin realizacji: 1 października 2018 r. 20 czerwca 2018 r. Opracowały: Ewa Magdziarz Aleksandra

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie do teorii systemów ekspertowych

Wprowadzenie do teorii systemów ekspertowych Myślące komputery przyszłość czy utopia? Wprowadzenie do teorii systemów ekspertowych Roman Simiński siminski@us.edu.pl Wizja inteligentnych maszyn jest od wielu lat obecna w literaturze oraz filmach z

Bardziej szczegółowo

Konstrukcja odcinków niewymiernych z wykorzystaniem. Twierdzenia Pitagorasa.

Konstrukcja odcinków niewymiernych z wykorzystaniem. Twierdzenia Pitagorasa. 1 Konstrukcja odcinków niewymiernych z wykorzystaniem Twierdzenia Pitagorasa. Czas trwania zajęć: ok. 40 minut + 5 minut na wykład Kontekst w jakim wprowadzono doświadczenie: Doświadczenie warto zrealizować

Bardziej szczegółowo

zna metody matematyczne w zakresie niezbędnym do formalnego i ilościowego opisu, zrozumienia i modelowania problemów z różnych

zna metody matematyczne w zakresie niezbędnym do formalnego i ilościowego opisu, zrozumienia i modelowania problemów z różnych Grupa efektów kierunkowych: Matematyka stosowana I stopnia - profil praktyczny (od 17 października 2014) Matematyka Stosowana I stopień spec. Matematyka nowoczesnych technologii stacjonarne 2015/2016Z

Bardziej szczegółowo

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Wykład 1. Wprowadzenie. Filozofia, metodologia, informatyka Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się

Bardziej szczegółowo

Inteligentne Multimedialne Systemy Uczące

Inteligentne Multimedialne Systemy Uczące Działanie realizowane w ramach projektu Absolwent informatyki lub matematyki specjalistą na rynku pracy Matematyka i informatyka może i trudne, ale nie nudne Inteligentne Multimedialne Systemy Uczące dr

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Rafał Lejman, Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Henryka Sienkiewicza w Piszu PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA KLASY IV, V, VI - SZKOŁA PODSTAWOWA ROK SZKOLNY 2016/2017 1 Przedmiotowy system oceniania: informatyka

Bardziej szczegółowo

zna podstawową terminologię w języku obcym umożliwiającą komunikację w środowisku zawodowym

zna podstawową terminologię w języku obcym umożliwiającą komunikację w środowisku zawodowym Wykaz kierunkowych efektów kształcenia PROGRAM KSZTAŁCENIA: Kierunek Edukacja techniczno-informatyczna POZIOM KSZTAŁCENIA: studia pierwszego stopnia PROFIL KSZTAŁCENIA: praktyczny Przyporządkowanie kierunku

Bardziej szczegółowo

J. angielski Przedmiotowe zasady oceniania Kryteria oceniania z języka angielskiego klasy I, II, III

J. angielski Przedmiotowe zasady oceniania Kryteria oceniania z języka angielskiego klasy I, II, III J. angielski Przedmiotowe zasady oceniania oceniania z języka angielskiego klasy I, II, III I. Priorytety oceniania w języku angielskim: SŁOWNICTWO : - umiejętność radzenia sobie w codziennych sytuacjach

Bardziej szczegółowo

Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl

Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA malyska.edu.pl Proces dydaktyczny= U + N + materiał nauczania Uczeń główny podmiot procesu dydaktycznego Najwyższe dobro i prawo dziecka, to możliwość

Bardziej szczegółowo

Danuta Sterna: Strategie dobrego nauczania

Danuta Sterna: Strategie dobrego nauczania : Strategie dobrego nauczania Strategie dobrego nauczania Strategie oceniania kształtującego I. Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu. II. Organizowanie w klasie dyskusji,

Bardziej szczegółowo

6 godz. (edukacja polonistyczna, edukacja matematyczna, plastyczna) 2 godz. (prezentacja projektu i jego ocena)

6 godz. (edukacja polonistyczna, edukacja matematyczna, plastyczna) 2 godz. (prezentacja projektu i jego ocena) SCENARIUSZ PROJEKTU EDUKACYJNEGO NR 1/II Tytuł: Klasa: Kształtowane kompetencje: Efekty kształcenia: Szkoła dawniej i dziś druga - społeczne, - językowe, - matematyczne. Uczeń: - podaje temat projektu

Bardziej szczegółowo

Wystawa MÓZG. Wystawa zaskakuje, bawi i ilustruje najnowsze osiągnięcia neuronauk.

Wystawa MÓZG. Wystawa zaskakuje, bawi i ilustruje najnowsze osiągnięcia neuronauk. Wystawa MÓZG Wystawa MÓZG Interaktywne, multimedialne laboratorium, w którym młodzież i dorośli zdobywają wiedzę na temat własnego umysłu, uczestnicząc w zaskakująych grach i testach. Realizuje wybrane

Bardziej szczegółowo

Opracowanie: Iwona Remik, Małgorzata Budaj, Elżbieta Idziak, Katarzyna Łysiak, Elżbieta Łukomska

Opracowanie: Iwona Remik, Małgorzata Budaj, Elżbieta Idziak, Katarzyna Łysiak, Elżbieta Łukomska Opracowanie: Iwona Remik, Małgorzata Budaj, Elżbieta Idziak, Katarzyna Łysiak, Elżbieta Łukomska I. WSTĘP Spis treści II. KONTRAKT Z UCZNIAMI III. OBSZARY AKTYWNOŚCI UCZNIÓW IV. ANALIZA PODSTAW PROGRAMOWYCH

Bardziej szczegółowo

"Edukacyjne ferie z CENem"

Edukacyjne ferie z CENem Umiejętność sprawnego posługiwania się TIK jako kompetencja kluczowa XXI wieku SEMINARIUM "Edukacyjne ferie z CENem" Zdzisław Babicz Białystok, 28.01.2014 Plan wystąpienia Jak uczymy? Kogo uczymy? Czego

Bardziej szczegółowo

Wymagania na poszczególne oceny z języka niemieckiego dla uczniów Technikum Zawodowego poziom IV.O i IV.1, zakres podstawowy.

Wymagania na poszczególne oceny z języka niemieckiego dla uczniów Technikum Zawodowego poziom IV.O i IV.1, zakres podstawowy. Wymagania na poszczególne oceny z języka niemieckiego dla uczniów Technikum Zawodowego poziom IV.O i IV.1, zakres podstawowy. SŁUCHANEGO/ CZYTANEGO - uczeń rozumie wszystkie polecenia, instrukcje i wypowiedzi

Bardziej szczegółowo

Do czego chcemy przygotować nasze dzieci i naszych uczniów: do testów czy do życia i pracy? Gdańsk, 16 maja 2009 roku

Do czego chcemy przygotować nasze dzieci i naszych uczniów: do testów czy do życia i pracy? Gdańsk, 16 maja 2009 roku Do czego chcemy przygotować nasze dzieci i naszych uczniów: do testów czy do życia i pracy? 1 Prawdziwe wartości edukacji Europejskie ramy odniesienia Polskie ramy odniesienia Badania PISA 2 Jeżeli nie

Bardziej szczegółowo

Innowacja pedagogiczna na zajęciach komputerowych w klasach 4e, 4f, 4g. Nazwa innowacji Programowy Zawrót Głowy

Innowacja pedagogiczna na zajęciach komputerowych w klasach 4e, 4f, 4g. Nazwa innowacji Programowy Zawrót Głowy Szkoła Podstawowa nr 13 im. Arkadego Fiedlera w Gorzowie Wlkp. rok szkolny 2016-2017 Innowacja pedagogiczna na zajęciach komputerowych w klasach 4e, 4f, 4g Nazwa innowacji Programowy Zawrót Głowy Autor

Bardziej szczegółowo

Realizacja podstawy programowej w klasach IV VI szkoły podstawowej poprzez różne formy aktywności

Realizacja podstawy programowej w klasach IV VI szkoły podstawowej poprzez różne formy aktywności Realizacja podstawy programowej w klasach IV VI szkoły podstawowej poprzez różne formy aktywności Małgorzata Tubielewicz tubielewicz@womczest.edu.pl Co to są metody aktywizujące? Metody aktywizujące to

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019

PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019 PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019 Opracowany w oparciu o Wewnętrzne Zasady Oceniania Szkoły Podstawowej w Ratowicach Anna Bala zswilhelm Przedmiotowy

Bardziej szczegółowo

M T E O T D O ZI Z E E A LG L O G R O Y R TM

M T E O T D O ZI Z E E A LG L O G R O Y R TM O ALGORYTMACH I METODZIE ALGORYTMICZNEJ Czym jest algorytm? Czym jest algorytm? przepis schemat zestaw reguł [ ] program ALGORYTM (objaśnienie ogólne) Algorytm Pojęcie o rodowodzie matematycznym, oznaczające

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania języka angielskiego w Szkole Podstawowej nr 16 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 1 w Gliwicach

Kryteria oceniania języka angielskiego w Szkole Podstawowej nr 16 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 1 w Gliwicach Kryteria oceniania języka angielskiego w Szkole Podstawowej nr 16 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 1 w Gliwicach Gramatyka i słownictwo Potrafi poprawnie posługiwać się w wysokim stopniu zakresem środków

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa nr 247 wwarszawie klasy IV-VIII. Zasady ogólne

Szkoła Podstawowa nr 247 wwarszawie klasy IV-VIII. Zasady ogólne PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO Szkoła Podstawowa nr 247 wwarszawie klasy IV-VIII Zasady ogólne 1. Od uczniów będą wymagane różne formy aktywności na lekcji odpowiedzi ustne, prace

Bardziej szczegółowo

Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz

Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz Einstein nie prowadził eksperymentów. Był fizykiem teoretycznym. Zestawiał znane fakty i szczegółowe zasady i budował z nich teorie, które

Bardziej szczegółowo

OGÓLNOAKADEMICKI. Kierunek studiów ASTRONOMIA o profilu ogólnoakademickim należy do obszaru kształcenia w zakresie nauk ścisłych.

OGÓLNOAKADEMICKI. Kierunek studiów ASTRONOMIA o profilu ogólnoakademickim należy do obszaru kształcenia w zakresie nauk ścisłych. Załącznik do uchwały nr 243 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 28 lutego 2018 r. I. EFEKTY KSZTAŁCENIA 1. Tabela odniesień efektów kierunkowych do efektów obszarowych z komentarzami EFEKTY KSZTAŁCENIA

Bardziej szczegółowo

Alan M. TURING. Matematyk u progu współczesnej informatyki

Alan M. TURING. Matematyk u progu współczesnej informatyki Alan M. TURING n=0 1 n! Matematyk u progu współczesnej informatyki Wykład 5. Alan Turing u progu współczesnej informatyki O co pytał Alan TURING? Czym jest algorytm? Czy wszystkie problemy da się rozwiązać

Bardziej szczegółowo

Program Coachingu dla młodych osób

Program Coachingu dla młodych osób Program Coachingu dla młodych osób "Dziecku nie wlewaj wiedzy, ale zainspiruj je do działania " Przed rozpoczęciem modułu I wysyłamy do uczestników zajęć kwestionariusz 360 Moduł 1: Samoznanie jako część

Bardziej szczegółowo

PG im. Tadeusza Kościuszki w Kościerzycach nadzór pedagogiczny nauczanie problemowe

PG im. Tadeusza Kościuszki w Kościerzycach nadzór pedagogiczny nauczanie problemowe Problem badawczy: to pewna trudność (praktyczna lub teoretyczna), która rozwiązywana jest na drodze aktywności badawczej; jest to trudna i niepewna sytuacja, zawierająca niepełne dane; stanowi pewien rodzaj

Bardziej szczegółowo

9. ILE TO KOSZTUJE CZYLI OD ZAGADKI DO ZADANIA TEKSTOWEGO, CZ. III

9. ILE TO KOSZTUJE CZYLI OD ZAGADKI DO ZADANIA TEKSTOWEGO, CZ. III 46 Mirosław Dąbrowski 9. ILE TO KOSZTUJE CZYLI OD ZAGADKI DO ZADANIA TEKSTOWEGO, CZ. III Cele ogólne w szkole podstawowej: zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości podczas

Bardziej szczegółowo

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Czytanie - oto najlepszy sposób uczenia się. Aleksander Puszkin Sukces jednostek i społeczeństw zależy od ich wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie.

Bardziej szczegółowo

Wstęp do kognitywistyki. Wykład 3: Logiczny neuron. Rachunek sieci neuronowych

Wstęp do kognitywistyki. Wykład 3: Logiczny neuron. Rachunek sieci neuronowych Wstęp do kognitywistyki Wykład 3: Logiczny neuron. Rachunek sieci neuronowych Epistemologia eksperymentalna W. McCulloch: Wszystko, czego dowiadujemy się o organizmach wiedzie nas do wniosku, iż nie są

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO.

SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO. SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3.

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania w Publicznej Szkole Podstawowej nr 52 Fundacji Familijny Poznań w Poznaniu z przedmiotu j.niemiecki w klasie IV-VI

Przedmiotowy system oceniania w Publicznej Szkole Podstawowej nr 52 Fundacji Familijny Poznań w Poznaniu z przedmiotu j.niemiecki w klasie IV-VI Przedmiotowy system oceniania w Publicznej Szkole Podstawowej nr 52 Fundacji Familijny Poznań w Poznaniu z przedmiotu j.niemiecki w klasie IV-VI opracowanie: Krzysztof Maliszewski 1 PRZEDMIOT: JĘZYK NIEMIECKI

Bardziej szczegółowo

BUCKIACADEMY FISZKI JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? (KOD NA PRZEDOSTATNIEJ KARCIE) TEORIA ĆWICZENIA

BUCKIACADEMY FISZKI JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? (KOD NA PRZEDOSTATNIEJ KARCIE) TEORIA ĆWICZENIA BUCKIACADEMY JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? Z FISZKAMI to proste. Teoria jest tylko po to, by zrozumieć praktykę. Tę zaś podajemy w formie prostych ćwiczeń, które wykonywane systematycznie rozwijają umiejętności.

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016)

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) Ocena dopuszczająca: Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności określone

Bardziej szczegółowo

IDEALNA PREZENTACJA. 40BaIP17 GRATISY ONLINE. Piotr Bucki WEJDŹ NA I WPISZ KOD:

IDEALNA PREZENTACJA. 40BaIP17 GRATISY ONLINE. Piotr Bucki WEJDŹ NA  I WPISZ KOD: IDEALNA A PREZENTACJA E A KROK K PO KROKU K Piotr Bucki GRATISY ONLINE WEJDŹ NA WWW.FISZKI.PL/GRATISY I WPISZ KOD: 40BaIP17 SPIS TREŚCI Cel prezentacji... 1 Struktura prezentacji... 3 Najważniejsze elementy...

Bardziej szczegółowo

Niniejszy ebook jest własnością prywatną.

Niniejszy ebook jest własnością prywatną. Niniejszy ebook jest własnością prywatną. Niniejsza publikacja ani żadna jej część, nie może być kopiowana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana, powielana ani odczytywana w środkach publicznego

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z języka angielskiego, obejmujące zakres umiejętności ucznia na poszczególne oceny:

Kryteria oceniania z języka angielskiego, obejmujące zakres umiejętności ucznia na poszczególne oceny: Kryteria oceniania z języka angielskiego, obejmujące zakres umiejętności ucznia na poszczególne oceny: W każdym semestrze uczeń uzyskuje oceny cząstkowe za poszczególne umiejętności. Ocenianie ucznia przyjmuje

Bardziej szczegółowo

Wiedza indywidualna i wiedza w organizacji

Wiedza indywidualna i wiedza w organizacji Wiedza indywidualna i wiedza w organizacji Zarządzanie wiedzą i style uczenia się Tomasz Poskrobko Wiedza Wiedza personalna WIEDZA Wiedza organizacyjna Wiedza Wiedza personalna WIEDZA Wiedza organizacyjna

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z realizacji programu Kodowanie z klasą dla uczniów klasy II i IV Szkoły Podstawowej nr 7

Sprawozdanie z realizacji programu Kodowanie z klasą dla uczniów klasy II i IV Szkoły Podstawowej nr 7 Sprawozdanie z realizacji programu Kodowanie z klasą dla uczniów klasy II i IV Szkoły Podstawowej nr 7 Program skierowany był do uczniów klasy II i IV zainteresowanych nauką programowania w języku Scratch.

Bardziej szczegółowo

NAUKA JAK UCZYĆ SIĘ SKUTECZNIE (A2 / B1)

NAUKA JAK UCZYĆ SIĘ SKUTECZNIE (A2 / B1) NAUKA JAK UCZYĆ SIĘ SKUTECZNIE (A2 / B1) CZYTANIE A. Mówi się, że człowiek uczy się całe życie. I jest to bez wątpienia prawda. Bo przecież wiedzę zdobywamy nie tylko w szkole, ale również w pracy, albo

Bardziej szczegółowo

dr hab. Przemysław E. Gębal UW/UJ Język niemiecki w gimnazjum zalecenia dydaktyczne Warszawa,

dr hab. Przemysław E. Gębal UW/UJ Język niemiecki w gimnazjum zalecenia dydaktyczne Warszawa, dr hab. Przemysław E. Gębal UW/UJ Język niemiecki w gimnazjum zalecenia dydaktyczne Warszawa, 28.11.2014 Szkolne zajęcia językowe Neurobiologia Specyfika języka Zainteresowania uczniów Nauczyciel Ukryte

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z języka angielskiego dla uczniów gimnazjum klasy I - III

Wymagania edukacyjne z języka angielskiego dla uczniów gimnazjum klasy I - III Wymagania edukacyjne z języka angielskiego dla uczniów gimnazjum klasy I - III Odpowiedzi ustne, prace klasowe i sprawdziany są oceniane punktowo, a punkty są przeliczane następująco zgodnie z Szkolnym

Bardziej szczegółowo

Wymagania na oceny gimnazjum

Wymagania na oceny gimnazjum Wymagania na oceny gimnazjum Zanim zaczniemy oceniać ucznia, należy zapoznać go z kryteriami oceniania. Na początku roku szkolnego nauczyciel informuje uczniów o wymaganiach i kryteriach oceniania. Uczeń

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie neurodydaktyki w praktyce szkolnej

Wykorzystanie neurodydaktyki w praktyce szkolnej Wykorzystanie neurodydaktyki w praktyce szkolnej mgr Aneta Żurek zurek@womczest.edu.pl Naurodydaktyka Dlaczego nauczyciele powinni interesować się wnioskami płynącymi z badań nad mózgiem? 2 Marzena Żylińska

Bardziej szczegółowo

Podstawowe zagadnienia. Mgr Monika Mazurek Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński

Podstawowe zagadnienia. Mgr Monika Mazurek Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński Podstawowe zagadnienia Mgr Monika Mazurek Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński NEUROPLASTYCZNOŚĆ - zdolność neuronów do ulegania trwałym zmianom w procesie uczenia się (Konorski,, 1948) Główne

Bardziej szczegółowo

Problem Based Learning - - Nauczanie problemowe

Problem Based Learning - - Nauczanie problemowe Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Skalmierzycach Problem Based Learning - - Nauczanie problemowe Czym jest PBL? mgr Alina Stryjak Nauczanie problemowe (Problem Based Learning, PBL) To nauczanie

Bardziej szczegółowo

Zestawienie bibliograficzne do wystawy pt. Szkoła ćwiczeń zestawy materiałów edukacyjnych dla nauczycieli

Zestawienie bibliograficzne do wystawy pt. Szkoła ćwiczeń zestawy materiałów edukacyjnych dla nauczycieli Zestawienie bibliograficzne do wystawy pt. Szkoła ćwiczeń zestawy materiałów edukacyjnych dla nauczycieli PRZEDMIOTY PRZYRODNICZE (ORE) 1. Myślenie naukowe uczniów w edukacji przyrodniczej 1.1 Kształcenie

Bardziej szczegółowo

ROZWIĄZANIA NAJWIĘKSZYCH ŚWIATOWYCH WYZWAŃ SPOŁECZNYCH, ŚRODOWISKOWYCH I EKONOMICZNYCH. MOŻLWOŚĆ BYCIA LIDEREM OD WCZESNEGO WIEKU

ROZWIĄZANIA NAJWIĘKSZYCH ŚWIATOWYCH WYZWAŃ SPOŁECZNYCH, ŚRODOWISKOWYCH I EKONOMICZNYCH. MOŻLWOŚĆ BYCIA LIDEREM OD WCZESNEGO WIEKU Szkoły z mocą zmieniania świata, nowy program mający na celu identyfikowanie, łączenie oraz wspieranie zespołów szkół, szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich w Polsce, które pomagają dzieciom stawać

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO. Romana Dudzic

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO. Romana Dudzic WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO Romana Dudzic Obszary podlegające ocenianiu: 1. Testy ( po ukończeniu 1 lub 2 rozdziałów ) - ocena czerwona. 2. Kartkówka ze słówek ( obejmująca max. 3 jednostki

Bardziej szczegółowo

Program edukacyjny wspierający nauczanie matematyki w klasach III - VII

Program edukacyjny wspierający nauczanie matematyki w klasach III - VII Program edukacyjny wspierający nauczanie matematyki w klasach III - VII Teresa Świrska Aleksandra Jakubowska Małgorzata Niedziela Wrocław 2019 I. W S T Ę P Intencją autorów programu Z kalkulatorem, kartami

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z języka obcego nowożytnego dla klas IV-VIII Szkoły Podstawowej w Goleszowie

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z języka obcego nowożytnego dla klas IV-VIII Szkoły Podstawowej w Goleszowie Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z języka obcego nowożytnego dla klas IV-VIII Szkoły Podstawowej w Goleszowie WYMOGI OSIĄGNIĘĆ Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO: I NIEMIECKIEGO Program nauczania zakłada

Bardziej szczegółowo

RECENZJA PROGRAMU NAUCZANIA DLA III ETAPU EDUKACYJNEGO

RECENZJA PROGRAMU NAUCZANIA DLA III ETAPU EDUKACYJNEGO RECENZJA PROGRAMU NAUCZANIA DLA III ETAPU EDUKACYJNEGO Recenzent: Jolanta Lazar doradca metodyczny Wrocławskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli Akt prawny, w oparciu o który sporządzono recenzję programu:

Bardziej szczegółowo

Naukowiec NASA zasugerował, że żyjemy w sztucznej rzeczywistości stworzonej przez zaawansowaną obcą cywilizację

Naukowiec NASA zasugerował, że żyjemy w sztucznej rzeczywistości stworzonej przez zaawansowaną obcą cywilizację Naukowiec NASA zasugerował, że żyjemy w sztucznej rzeczywistości stworzonej przez zaawansowaną obcą cywilizację Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że nasza rzeczywistość nie jest tak realna jak wydaje

Bardziej szczegółowo

OPRACOWANE PRZEZ Makerbot Education OPRACOWANE PRZEZ MakerBot Education

OPRACOWANE PRZEZ Makerbot Education OPRACOWANE PRZEZ MakerBot Education w OPRACOWANE PRZEZ Makerbot Education OPRACOWANE PRZEZ MakerBot Education Copyright 2015 by MakerBot www.makerbot.com Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być powielana,

Bardziej szczegółowo

UMIEJĘTNOŚCI JĘZYKOWE

UMIEJĘTNOŚCI JĘZYKOWE Raport z Ogólnopolskiego Sprawdzianu Kompetencji Trzecioklasisty OPERON 2016 w Szkole Podstawowej nr 6 im. Henryka Sienkiewicza w Pruszkowie Ogólnopolski Sprawdzian Kompetencji Trzecioklasisty odbył się

Bardziej szczegółowo

Dydaktyka matematyki (II etap edukacyjny) II rok matematyki Semestr letni 2018/2019 Ćwiczenia nr 5

Dydaktyka matematyki (II etap edukacyjny) II rok matematyki Semestr letni 2018/2019 Ćwiczenia nr 5 Dydaktyka matematyki (II etap edukacyjny) II rok matematyki Semestr letni 2018/2019 Ćwiczenia nr 5 Zadanie domowe Kolokwium: przeczytaj z [U] o błędach w stosowaniu zasady poglądowości w nauczaniu matematyki

Bardziej szczegółowo

Nauczanie problemowe w toku zajęć praktycznych

Nauczanie problemowe w toku zajęć praktycznych Nauczanie problemowe w toku zajęć praktycznych Ewa Piotrowska Wykład oparty na podręczniku: Praktyczna nauka zawodu Ornatowski, J. Figurski Nauczanie problemowe znajduje zastosowanie: w nauczaniu teoretycznych

Bardziej szczegółowo

OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA POSZCZEGÓLNYCH SPRAWNOŚCI JĘZYKOWYCH

OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA POSZCZEGÓLNYCH SPRAWNOŚCI JĘZYKOWYCH OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA POSZCZEGÓLNYCH SPRAWNOŚCI JĘZYKOWYCH Poziom oczekiwanych osiągnięć uczniów w zakresie sprawności rozumienia ze słuchu (listening comprehension) czasem zrozumieć ogólny sens wypowiedzi

Bardziej szczegółowo

ZARYS WYTYCZNYCH/REKOMENDACJI

ZARYS WYTYCZNYCH/REKOMENDACJI ZARYS WYTYCZNYCH/REKOMENDACJI dotyczących realizacji działania: Budowanie kompetencji w zakresie matematyki, informatyki i nauk przyrodniczych jako podstawy do uczenia się przez cale życie (w tym wspieranie

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z języka angielskiego w klasie 4 szkoły podstawowej

Kryteria oceniania z języka angielskiego w klasie 4 szkoły podstawowej Kryteria oceniania z języka angielskiego w klasie 4 szkoły podstawowej I Kryteria ogólne System oceniania wiedzy i umiejętności uczniów jest dwojaki: formalny i nieformalny: system formalny: na podstawie

Bardziej szczegółowo

Mówienie. Rozumienie ze słuchu

Mówienie. Rozumienie ze słuchu Kryteria oceniania z języka angielskiego Ocena celująca Stopień CELUJĄCY otrzymuje uczeń, który spełnia wszystkie kryteria potrzebne na ocenę bardzo dobrą, ponadto opanował wiadomości i umiejętności wykraczające

Bardziej szczegółowo

Od szczegółu do ogółu, praktyczne refleksje o nauczaniu informatyki wg nowej podstawy programowej

Od szczegółu do ogółu, praktyczne refleksje o nauczaniu informatyki wg nowej podstawy programowej Od szczegółu do ogółu, praktyczne refleksje o nauczaniu informatyki wg nowej podstawy programowej Konferencja w ramach XII edycji Akademii TIK Nowa podstawa programowa z informatyki w świetle reformy oświaty

Bardziej szczegółowo

Czym jest nauczanie dwujęzyczne?

Czym jest nauczanie dwujęzyczne? Języka obcego nauczymy się lepiej kiedy będzie nam on służył do przyswojenia sobie czegoś więcej niż tylko jego samego Jean Duverger Czym jest nauczanie dwujęzyczne? Od pewnego czasu można zauważyć wzrost

Bardziej szczegółowo

Szwedzki dla imigrantów

Szwedzki dla imigrantów Szwedzki dla imigrantów Cel kształcenia Celem kształcenia w ramach kursu Szwedzki dla imigrantów (sfi) jest zapewnienie osobom dorosłym, które nie posiadają podstawowej znajomości języka szwedzkiego, możliwości

Bardziej szczegółowo

Ogólne wymagania na poszczególne oceny z języka niemieckiego

Ogólne wymagania na poszczególne oceny z języka niemieckiego Ogólne wymagania na poszczególne oceny z języka niemieckiego Celujący: - uczeń posiada wiadomości i umiejętności określone programem nauczania oraz wiedzę wykraczającą poza program nauczania języka na

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA JĘZYK ANGIELSKI Klasy 4-6 1. Na lekcję uczeń zawsze powinien przynieść podręcznik, zeszyt ćwiczeń i zeszyt do języka angielskiego oraz pomoce wskazane przez nauczyciela. 2.

Bardziej szczegółowo

SESJA NAUKOWA ODKRYWANIE UMYSŁU: LUDZKIE POZNANIE, EMOCJE, TWÓRCZOŚĆ I KOMUNIKACJA

SESJA NAUKOWA ODKRYWANIE UMYSŁU: LUDZKIE POZNANIE, EMOCJE, TWÓRCZOŚĆ I KOMUNIKACJA 16 października 2008 SESJA NAUKOWA ODKRYWANIE UMYSŁU: LUDZKIE POZNANIE, EMOCJE, TWÓRCZOŚĆ I KOMUNIKACJA Umysł ludzki jako produkt ewolucji godz. 10.00-10.30 prof. dr hab. Krzysztof Łastowski, Umysł ludzki

Bardziej szczegółowo

7. ILE TO KOSZTUJE CZYLI OD ZAGADKI DO ZADANIA TEKSTOWEGO, CZ. I

7. ILE TO KOSZTUJE CZYLI OD ZAGADKI DO ZADANIA TEKSTOWEGO, CZ. I 7. ILE TO KOSZTUJE CZYLI OD ZAGADKI DO ZADANIA TEKSTOWEGO, CZ. I 37 Mirosław Dąbrowski 7. ILE TO KOSZTUJE CZYLI OD ZAGADKI DO ZADANIA TEKSTOWEGO, CZ. I Cele ogólne w szkole podstawowej: zdobycie przez

Bardziej szczegółowo

Danuta Kosior ZS CKR w Gołotczyźnie doradca metodyczny

Danuta Kosior ZS CKR w Gołotczyźnie doradca metodyczny Danuta Kosior ZS CKR w Gołotczyźnie doradca metodyczny 1. Definicja oceniania kształtującego 2. Podstawa prawna oceniania kształtującego 3. Ocenianie kształtujące a ocenianie tradycyjne (sumujące) 4. Dziesięć

Bardziej szczegółowo

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA kod (pojęcie interdyscyplinarne) znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA kod (pojęcie interdyscyplinarne) znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz WIEDZA prawda komunikat symbol DANE fałsz kod INFORMACJA (pojęcie interdyscyplinarne) liczba znak forma ENTROPIA przekaz wiadomość Czy żyjemy w erze informacji? Czy żyjemy w erze informacji? RACZEJ TAK:

Bardziej szczegółowo

Zakładane efekty kształcenia dla kierunku Wydział Telekomunikacji, Informatyki i Elektrotechniki

Zakładane efekty kształcenia dla kierunku Wydział Telekomunikacji, Informatyki i Elektrotechniki Jednostka prowadząca kierunek studiów Nazwa kierunku studiów Specjalności Obszar kształcenia Profil kształcenia Poziom kształcenia Forma kształcenia Tytuł zawodowy uzyskiwany przez absolwenta Dziedziny

Bardziej szczegółowo

ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Szanowny Studencie, ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA bardzo prosimy o anonimową ocenę osiągnięcia kierunkowych efektów kształcenia w trakcie Twoich studiów. Twój głos pozwoli

Bardziej szczegółowo

PEANO. Innowacja pedagogiczna dotycząca wprowadzenia nauki programowania. w Zespole Szkół Nr 6 im. Mikołaja Reja w Szczecinie

PEANO. Innowacja pedagogiczna dotycząca wprowadzenia nauki programowania. w Zespole Szkół Nr 6 im. Mikołaja Reja w Szczecinie Koło Informatyczne PEANO Innowacja pedagogiczna dotycząca wprowadzenia nauki programowania w Zespole Szkół Nr 6 im. Mikołaja Reja w Szczecinie Programowanie rozwija kompetencje zawodowe Technikum Gastronomiczne

Bardziej szczegółowo

,,Doświadczam, myślę, jestem kreatywny

,,Doświadczam, myślę, jestem kreatywny OPIS INNOWACJI PEDAGOGICZNEJ,,Doświadczam, myślę, jestem kreatywny... Dla uczniów klas I-III Szkoły Podstawowej Specjalnej im. ks. Jana Twardowskiego z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim,

Bardziej szczegółowo

Formy i sposoby sprawdzania i oceniania wiedzy i umiejętności uczniów:

Formy i sposoby sprawdzania i oceniania wiedzy i umiejętności uczniów: Sposoby sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów, wymagania edukacyjne, warunki i tryb uzyskiwania wyższej niż przewidywana roczna (śródroczna ) ocena klasyfikacyjna z historii klas I III Publicznego

Bardziej szczegółowo

REALIZACJA PROCESU DYDAKTYCZNEGO W NAUCZANIU BEZPODRĘCZNIKOWYM. Krystyna Dąbek PSP nr 15 w Opolu, MODN w Opolu

REALIZACJA PROCESU DYDAKTYCZNEGO W NAUCZANIU BEZPODRĘCZNIKOWYM. Krystyna Dąbek PSP nr 15 w Opolu, MODN w Opolu REALIZACJA PROCESU DYDAKTYCZNEGO W NAUCZANIU BEZPODRĘCZNIKOWYM Krystyna Dąbek PSP nr 15 w Opolu, MODN w Opolu Praca z dziećmi w klasach młodszych obciąża nauczyciela dużą odpowiedzialnością za stworzenie

Bardziej szczegółowo

Wstęp. Przedmowa. 2o Psychologia rozwoju człowieka 63

Wstęp. Przedmowa. 2o Psychologia rozwoju człowieka 63 Wstęp Przedmowa n 1. Cele, założenia i zastosowanie psychologii 13 1.1. Analiza zachowania i doznawania jako zadanie psychologii 14 1.2. Psychologia jako dziedzina badań 16 1.2.1. Cele badań naukowych

Bardziej szczegółowo

Innowacja pedagogiczna

Innowacja pedagogiczna Załacznik 4 PILOTAŻ PROGRAMOWANIA Innowacja pedagogiczna Programowanie kluczem do lepszej przyszłość Opis innowacji Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2015 r.,

Bardziej szczegółowo

INFORMATYKA a FILOZOFIA

INFORMATYKA a FILOZOFIA INFORMATYKA a FILOZOFIA (Pytania i odpowiedzi) Pytanie 1: Czy potrafisz wymienić pięciu filozofów, którzy zajmowali się także matematyką, logiką lub informatyką? Ewentualnie na odwrót: Matematyków, logików

Bardziej szczegółowo

MARATON UMYSŁU ETAP 4 MARATON UMYSŁU

MARATON UMYSŁU ETAP 4 MARATON UMYSŁU MARATON UMYSŁU Dziś dowiesz się o: Jak rozwijać u dziecka inteligencję matematyczno-logiczną Jak wspierać i zachęcać maluchy do intelektualnych wyzwań Jak obudzić małego geniusza nie odbierając zabawy

Bardziej szczegółowo

Neurodydaktyka - rewolucja czy rozsądek? Dr n.med.tomasz Srebnicki

Neurodydaktyka - rewolucja czy rozsądek? Dr n.med.tomasz Srebnicki Neurodydaktyka - rewolucja czy rozsądek? Dr n.med.tomasz Srebnicki Jak świat światem, nikt nikogo niczego nie nauczył. Można tylko się nauczyć. Nikt z nas nie został nauczony chodzenia, my nauczyliśmy

Bardziej szczegółowo

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze.

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze. Przedmowa Kiedy byłem mały, nawet nie wiedziałem, że jestem dzieckiem specjalnej troski. Jak się o tym dowiedziałem? Ludzie powiedzieli mi, że jestem inny niż wszyscy i że to jest problem. To była prawda.

Bardziej szczegółowo

Wstęp. Historia Fizyki. dr Ewa Pawelec

Wstęp. Historia Fizyki. dr Ewa Pawelec Wstęp Historia Fizyki dr Ewa Pawelec 1 Co to jest historia, a co fizyka? Po czym odróżnić fizykę od reszty nauk przyrodniczych, nauki przyrodnicze od humanistycznych a to wszystko od magii? Szkolne przedstawienie

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH IM. JANA MATEJKI W KRAKOWIE WYDZIAŁ ARCHITEKTURY WNĘTRZ

AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH IM. JANA MATEJKI W KRAKOWIE WYDZIAŁ ARCHITEKTURY WNĘTRZ EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU ARCHITEKTURA WNĘTRZ STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA profil ogólnoakademicki w obszarze w zakresie sztuki WIEDZA u obszarowego 1. Wiedza o realizacji prac artystycznych K1_W01

Bardziej szczegółowo

W badaniach 2008 trzecioklasiści mieli kilkakrotnie za zadanie wyjaśnić wymyśloną przez siebie strategię postępowania.

W badaniach 2008 trzecioklasiści mieli kilkakrotnie za zadanie wyjaśnić wymyśloną przez siebie strategię postępowania. Alina Kalinowska Jak to powiedzieć? Każdy z nas doświadczał z pewnością sytuacji, w której wiedział, ale nie wiedział, jak to powiedzieć. Uczniowie na lekcjach matematyki często w ten sposób przekonują

Bardziej szczegółowo

Nauczanie matematyki uczniów ze specyficznymi potrzebami. semestr letni, 2016/2017 wykład nr 1

Nauczanie matematyki uczniów ze specyficznymi potrzebami. semestr letni, 2016/2017 wykład nr 1 Nauczanie matematyki uczniów ze specyficznymi potrzebami semestr letni, 2016/2017 wykład nr 1 Warunki nieobecności jedna jeśli więcej nieobecności, wtedy mniejsza liczba pytań na kolokwium do wyboru (np.

Bardziej szczegółowo

PUBLIKACJA PODSUMOWUJACA ZAJĘCIA DODATKOWE Z MATEMATYKI. realizowane w ramach projektu Stąd do przyszłości. nr. POKL.09.01.

PUBLIKACJA PODSUMOWUJACA ZAJĘCIA DODATKOWE Z MATEMATYKI. realizowane w ramach projektu Stąd do przyszłości. nr. POKL.09.01. Mołodiatycze, 22.06.2012 PUBLIKACJA PODSUMOWUJACA ZAJĘCIA DODATKOWE Z MATEMATYKI realizowane w ramach projektu Stąd do przyszłości nr. POKL.09.01.02-06-090/11 Opracował: Zygmunt Krawiec 1 W ramach projektu

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZYRODY

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZYRODY PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZYRODY Przedmiotem oceny są: 1. Wiadomości: Uczeń: a) zapamięta: pojęcia, fakty, zjawiska, określenia; b) rozumie: pojęcia, istotę faktów, zjawisk, zależności zachodzące

Bardziej szczegółowo