Wybrane aspekty dotyczące zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej przez lekarza weterynarii

Transkrypt

1 lek. wet. Rafał Ciągarlak Wybrane aspekty dotyczące zakazu prowadzenia przez lekarza weterynarii W artykule omówiono podstawy prawne i zasady zawierania umów o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej przez lekarza weterynarii. Przedstawiono definicję, omówiono zasady zawierania umowy o zakazie konkurencji i następstwa prawne jej naruszenia. Zawód lekarza weterynarii jest zawodem zaufania publicznego, którego nadrzędnym celem jest zawsze dobro człowieka w myśl dewizy Sanitas animalium pro salute homini. Wykonywanie zawodu lekarza weterynarii polega na ochronie zdrowia zwierząt oraz weterynaryjnej ochronie zdrowia publicznego i środowiska. Świadczenie usług lekarsko-weterynaryjnych w dużej mierze oparte jest na konkurencji (współzawodnictwie) pomiędzy zakładami leczniczymi dla zwierząt, które walczą o pacjentów i zasoby finansowe ich właścicieli. Rosnąca konkurencja na rynku usług lekarsko-weterynaryjnych powoduje, że zakłady lecznicze dla zwierząt muszą dostosowywać swój model prowadzenia biznesu do zmieniających się warunków otoczenia. Receptą na sukces jest efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów rzeczowych, personalnych i finansowych. Zgodnie z art. 34 Kodeksu Etyki Lekarza Weterynarii stosunki pomiędzy członkami społeczności zawodowej powinny opierać się na wzajemnej życzliwości, gotowości w okazywaniu koleżeńskiej pomocy i solidarności zawodowej. Obowiązkiem lekarza weterynarii jest także przestrzeganie zasad uczciwej konkurencji, a niedopuszczalne jest pozyskiwanie klientów oraz dochodów w sposób niezgodny z zasadami etyki i deontologii weterynaryjnej. Właściciele zakładów leczniczych dla zwierząt są zainteresowani posiadaniem wysoko wykwalifikowanego i doświadczonego personelu, który zapewni profesjonalną obsługę klientów, a także przyciągnie (ze względu na opinię, nazwisko ) nowych pacjentów i ich właścicieli. Właściciel zakładu leczniczego dla zwierząt zatrudniający lekarza weterynarii ma prawo oczekiwać od niego lojalności, czyli powstrzymywania się od czynności naruszających interes pracodawcy. Część lekarzy weterynarii pracując na stałe (na podstawie umowy o pracę) w jednym zakładzie leczniczym dla zwierząt, dyżuruje (pracuje dodatkowo) w innych placówkach tego typu. Zdarza się, że lekarze weterynarii pracujący na etacie lub na podstawie umowy cywilnoprawnej w jednym zakładzie leczniczym dla zwierząt dodatkowo są właścicielami lub wspólnikami innych zakładów leczniczych dla zwierząt bądź świadczą usługi lekarsko-weterynaryjne na rzecz innych podmiotów, przez co mogą naruszyć przepisy prawa pracy i interesy pracodawcy. Aby zapobiec takim sytuacjom 10

2 POLECAMY czy ich uniknąć, pracodawca może zawrzeć z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji, dzięki której zostaną skonkretyzowane działania, które będą przez pracodawcę rozumiane jako działalność konkurencyjna, a tym samym ustanowią jasne i przejrzyste zasady wzajemnej współpracy. Pamiętać jednak należy, że zasady, które mają chronić interes pracodawcy, nie mogą naruszać obowiązujących przepisów prawa, a jedynie go zabezpieczać. Podstawa prawna Zgodnie z art. 65 ust. 1 Konstytucji RP każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz miejsca pracy. Wyjątki od powyższego określa ustawa. Do takich wyjątków należą przepisy rozdziału IIa (Zakaz konkurencji) ustawy Kodeks pracy. Według artykułu w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji). W praktyce treść tego przepisu umożliwia pracodawcy zawarcie umowy o zakazie konkurencji z każdym pracownikiem zakładu leczniczego dla zwierząt, niezależnie od sprawowanej funkcji czy zajmowanego stanowiska. Ponadto działalność konkurencyjną można wyprowadzić z obowiązku pracownika o dbanie o dobro zakładu pracy (art pkt 4). Tak więc, niezależnie od zawartej na podstawie artykułu umowy o zakazie konkurencji, jak i sytuacji, w której pracodawca i pracownik nie zawarli takiej umowy (na podstawie art. art pkt 4), podjęcie przez pracownika może naruszać przepisy prawa pracy i rodzi po stronie pracownika odpowiedzialność prawną. Tyle, jeśli chodzi o Kodeks pracy i zatrudnienie na podstawie przepisów prawa pracy. A co w przypadku lekarza weterynarii świadczącego usługi weterynaryjne na podstawie umowy cywilnoprawnej? Czy w takim stosunku prawnym także można zastosować klauzulę o zakazie konkurencji? Tak, w ramach umowy cywilnoprawnej także można zastosować klauzulę o zakazie konkurencji. Wynika to z określonej w art. 353 Kodeksu cywilnego zasady dowolnego kształtowania stosunku prawnego: strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Czyli strony umowy cywilnoprawnej mogą wspólnie i zgodnie ustalić, że lekarz weterynarii świadczący na rzecz zakładu leczniczego dla zwierząt usługi lekarsko-weterynaryjne nie może podejmować wobec tego zakładu leczniczego. Jeżeli lekarz weterynarii naruszy to zobowiązanie, będzie podlegał odpowiedzialności cywilnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Pojęcie Podstawową kwestią do wyjaśnienia przy analizie tematu jest zdefiniowanie pojęcia. Przepisy Kodeksu pracy, które regulują omawiane w niniejszym artykule zagadnienie, nie definiują pojęcia konkurencyjności i działalności konkurencyjnej, ale powszechnie za działalność konkurencyjną przyjmuje się prowadzenie działalności o takim samym profilu co pracodawca. Według słownika języka polskiego określenie konkurencyjny oznacza: konkurujący z innymi firmami, towarami. Z kolei konkurencja jest definiowana jako rywalizacja pomiędzy osobami lub grupami zainteresowanymi w osiągnięciu tego samego celu. Podobną, lecz nieco rozszerzoną definicję zjawiska konkurencji proponuje Stankiewicz konkurencją nazwane będzie zjawisko, którego uczestnicy rywalizują między sobą w dążeniach do analogicznych celów, co oznacza, że działania podejmowane przez jednych dla określonych celów utrudniają (a niekiedy uniemożliwiają) osiąganie takich samych celów przez innych. Działalność taka może być świadczona na podstawie kolejnej umowy o pracę, na podstawie umowy cywilnoprawnej lub w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Działalnością konkurencyjną będzie także bycie wspólnikiem spółki osobowej lub kapitałowej, których działalność choćby częściowo pokrywa się z działalnością pracodawcy. Z punktu widzenia niniejszego opracowania jako działalność konkurencyjną będziemy rozumieć podejmowanie czynności przez pracownika, które pokrywają się przynajmniej częściowo z zakresem działalności pracodawcy i szkodzą jego interesom. Działalność konr e k l a m a 11

3 Odpowiedzialność prawna Prawo pracy W trakcie zatrudnienia Prawo karne Po ustaniu zatrudnienia Prawo cywilne Schem. 1. Odpowiedzialność prawna kurencyjną wyprowadza się również z obowiązku pracownika o dbałość o dobro pracodawcy. Podjęcie przez pracownika działalności konkurencyjnej godzi w dobro pracodawcy, naruszając art pkt 4 Kodeksu pracy: pracownik jest obowiązany w szczególności dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Powinność dbania o dobro pracodawcy należy rozumieć jako zakaz podejmowania działań mogących wywołać szkodę u pracodawcy. Podjęcie działalności przez lekarza weterynarii, która jest tożsama z działalnością pracodawcy, narusza ten obowiązek. Tak więc lekarz weterynarii zatrudniony w zakładzie leczniczym dla zwierząt prowadzący na własny rachunek inny zakład leczniczy dla zwierząt w tej samej miejscowości narusza obowiązek określony w przytoczonym powyżej przepisie prawa. W związku z powyższym lekarz weterynarii zatrudniony w zakładzie leczniczym dla zwierząt na podstawie umowy o pracę, świadcząc usługi lekarsko-weterynaryjne w tej samej miejscowości lub okolicach, niezależnie od formy, w jakiej to czyni, będzie traktowany jako osoba naruszająca zakaz konkurencji, ponieważ jego działania będą miały wpływ na pozycję rynkową zakładu leczniczego dla zwierząt, w którym jest zatrudniony. Umowa o zakazie konkurencji Zawarty w Kodeksie pracy przepis dotyczący możliwości podpisania umowy o zakazie konkurencji nie obowiązuje z mocy samego prawa, lecz z woli stron. Jedno ze źródeł zakazu działalności konkurencyjnej stanowi umowa o zakazie konkurencji zawarta pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Możemy wyróżnić trzy rodzaje umów o zakazie konkurencji: obowiązujące w trakcie trwania stosunku pracy, po zakończeniu stosunku pracy oraz obowiązujące zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu stosunku pracy. Przepisy prawa pracy nie regulują szczegółowo formy zawarcia takiej umowy, ale musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Strony umowy muszą mieć świadomość, że niezachowanie formy pisemnej nie wywoła żadnych skutków prawnych. Opierając się na przepisie art Kodeksu cywilnego do zachowania formy pisemnej czynności prawnej niezbędne jest złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie zawierającym oświadczenie woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany. Istotnym elementem umowy o zakazie konkurencji jest określenie w niej zakresu wzbronionej, tzn. ustalenie, jakiego katalogu czynności nie może wykonywać pracownik. Umowa może przewidywać również formę, w jakiej pracownik nie może świadczyć działalności konkurencyjnej (inna umowa o pracę, umowa zlecenie, udział lub współwłasność w innym zakładzie leczniczym dla zwierząt itp.). Precyzyjne określenie zakresu czynności w umowie o zakazie konkurencji pozwala na uniknięcie w przyszłości wątpliwości, czy dana działalność pracownika stanowi zagrożenie interesów pracodawcy i czy jest w jego rozumieniu działalnością konkurencyjną. Ustanawiając zasady i zakres działalności konkurencyjnej, warto także określić precyzyjnie zasięg terytorialny zakazu, np. określić, że zakaz podejmowania dotyczy terenu miasta X, powiatu Y lub województwa Z. W umowie może być także podany precyzyjnie czas powstrzymywania się od, np. tylko w czasie obowiązywania umowy o pracę lub w określonym okresie jej trwania lub ściśle określonym czasie po jej zakończeniu. Umowa o zakazie konkurencji obowiązująca w trakcie zatrudnienia co do zasady jest umową nieodpłatną. Nie oznacza to jednak, że umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy nie może być odpłatna. Ustalenie tego warunku zależy od woli stron. Ważne jest jednak, aby kwota otrzymywana 12

4 POLECAMY JuŻ od przez pracownika w trakcie trwania stosunku pracy nie stanowiła elementu wynagrodzenia zasadniczego. Kodeks pracy nie reguluje ściśle, kiedy umowa o zakazie konkurencji powinna być zawarta. Wszystko zależy od porozumienia stron. Potencjalny pracodawca może uzależnić zawarcie umowy o pracę od jednoczesnego podpisania umowy o zakazie konkurencji (jeżeli pracownik nie wyrazi na to zgody, umowa o pracę nie zostanie zawarta). Pracodawca może również zaproponować pracownikowi zawarcie takiej umowy w trakcie trwania stosunku pracy. Jeżeli pracownik nie zgodzi się podpisać umowy o zakazie konkurencji w trakcie istniejącego stosunku pracy, może to być podstawą uzasadnienia wypowiedzenia umowy o pracę. Odmowa podpisania umowy o zakazie konkurencji stanowi uzasadnioną przyczynę rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem. Właściciel zakładu leczniczego dla zwierząt ma w takim przypadku prawo powołać się na argument utraty zaufania do pracownika, gdyż brak zgody podpisania umowy o zakazie konkurencji przez pracownika może być pośrednim dowodem braku lojalności pracownika. Niepodpisanie przez pracownika umowy o zakazie konkurencji nie będzie skutkowało negatywnymi dla niego konsekwencjami (wypowiedzenie umowy o pracę) w przypadku, gdy dowiedzie, że zapisy proponowanej umowy są niezgodne z przepisami prawa. Szczególnym przypadkiem uregulowanym przepisami prawa pracy jest zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy. O ile w opisanych powyżej przypadkach umowa o zakazie konkurencji może dotyczyć każdego pracownika (niezależnie od zajmowanego stanowiska i wykształcenia), o tyle umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może być zawarta jedynie z pracownikiem, który ma dostęp do szczególnie ważnych i cennych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. W takiej umowie konieczne jest wówczas określenie okresu obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokości odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy. Określenie terminu obowiązywania jest bardzo istotne, ponieważ od długości umowy zależy wysokość odszkodowania dla pracownika. Wysokość odszkodowania jest regulowana przez strony. Kodeks pracy przewiduje jedynie granicę minimalnego odszkodowania kwota odszkodowania nie może być niższa od 25% wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Odszkodowanie może być wypłacone jednorazowo lub w ratach (kwartalnych, miesięcznych lub innych). W Kodeksie pracy nie zostało zdefiniowane pojęcie szczególnie ważne informacje, dlatego w każdym przypadku pracodawca powinien określić je oddzielnie. Prawne konsekwencje naruszenia zakazu Niezależnie od zawarcia lub niezawarcia umowy o zakazie konkurencji lekarz weterynarii jako pracownik zakładu leczniczego dla zwierząt może r e k l a m a 25lat troszczymy się o Twoje zwierzęta Z okazji jubileuszu 25 lecia firmy, wszystkim klientom oraz partnerom PFO Vetos-Farma składamy najserdeczniejsze podziękowania za dotychczasową współpracę. Wierzymy, że bez Państwa wsparcia i zaangażowania nie osiągnęlibyśmy tak wspaniałego sukcesu. Zarząd i Pracownicy PFO Vetos-Farma

5 Zapamiętaj: Umowa o zakazie konkurencji wymaga formy pisemnej. Nie można podpisać umowy o zakazie konkurencji na czas nieokreślony. Umowa o zakazie konkurencji powinna szczegółowo wskazywać rodzaj i formę. Odmowa podpisania umowy o zakazie konkurencji może być przesłanką do wypowiedzenia umowy o pracę. Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może być odpłatna. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy musi być odpłatna. ponieść prawne konsekwencje prowadzenia. Jeżeli lekarz weterynarii naruszy obowiązek dbania o dobro pracodawcy lub postanowienia umowy o zakazie konkurencji, pracodawca ma prawo zastosować w stosunku do niego sankcje prawne. Lekarz weterynarii, który nie zastosuje się do zakazu podejmowania, może podlegać odpowiedzialności karnej, cywilnej i pracowniczej. W przypadku braku podpisania umowy o zakazie konkurencji konsekwencje prawne mogą wynikać z pracowniczego obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy. W przypadku podpisania przez pracownika umowy o zakazie konkurencji skutki prawne będą wynikały z naruszenia umowy o zakazie konkurencji. Właściciel zakładu leczniczego dla zwierząt, który poniósł szkodę w wyniku pracownika, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody na podstawie przepisów prawa pracy o odpowiedzialności materialnej. Przesłanki odpowiedzialności zostały unormowane w art. 114 k.p. pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego rozdziału (szerzej patrz Weterynaria w Praktyce, nr 10/2014). Do przesłanek odpowiedzialności materialnej pracownika należą: istnienie umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy, naruszenie obowiązku wynikającego z tej umowy, wina pracownika, powstała po stronie pracodawcy szkoda oraz związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem umowy a stratą powstałą po stronie pracodawcy. Właściciel zakładu leczniczego dla zwierząt może rozwiązać umowę o pracę w trybie normalnym za wypowiedzeniem (art Kodeksu pracy) albo w trybie nadzwyczajnym bez wypowiedzenia, w przypadku ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych (art pkt 1 Kodeksu pracy). Jednakże w przypadku, gdy nie zawarto umowy o zakazie konkurencji i jeżeli nie zostało wykazane, iż działalność dodatkowa pracownika powoduje niewywiązywanie się z obowiązków pracowniczych i nie ma negatywnego wpływu dla interesów pracodawcy, nie ma w zasadzie podstaw do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Zgodnie z art Kodeksu pracy roszczenia pracodawcy wobec pracownika wynikające ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Ponadto roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Pracownik zakładu leczniczego dla zwierząt za ujawnienie lub wykorzystanie we własnej działalności gospodarczej informacji będących tajemnicą przedsiębiorstwa, czym doprowadza do powstania szkody po stronie pracodawcy, może ponieść odpowiedzialność karną podlegać karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch. Za szkodę wyrządzoną właścicielowi zakładu leczniczego dla zwierząt wskutek nieprzestrzegania postanowień umowy o zakazie konkurencji obowiązującej po ustaniu zatrudnienia były pracownik ponosi odpowiedzialność cywilną. Obowiązek dowodowy spoczywa na byłym pracodawcy, który musi wykazać naruszenie umowy, powstanie szkody po jego stronie i związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem umowy przez pracownika a szkodą, którą poniósł. W przypadku odpowiedzialności cywilnej lekarz weterynarii może zostać zobowiązany do zaniechania niedozwolonej, naprawienia wyrządzonej byłemu pracodawcy szkody, zapłaty zasądzonej kwoty pieniężnej na wybrany cel społeczny. Były pracownik może zostać zobowiązany do naprawienia pracodawcy szkody spowodowanej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania konkurencyjnego w pełnej wysokości, chyba, że wykaże, że wykonanie lub nienależyte wykonanie umowy jest spowodowane czynnikami lub okolicznościami, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Podsumowanie Pracownik nie musi podpisać umowy o zakazie konkurencji, ale też pracodawca nie może tolerować sytuacji, gdy pracownik prowadzi wobec niego działalność konkurencyjną. Pracownik, który nie zgadza się na podpisanie umowy o zakazie konkurencji, musi liczyć się z tym, że pracodawca może w sposób uzasadniony wypowiedzieć mu umowę o pracę. To, czy działalność lekarza weterynarii świadczącego dodatkowo usługi lekarsko-weterynaryjne zagraża lub szkodzi interesom jego pracodawcy, zależy od indywidualnych okoliczności każdego przypadku. Niezależnie jednak od prawno-etycznej oceny omawianego zagadnienia warto pamiętać, że Nic tak firmy nie rozkręca, jak rosnąca konkurencja. q Piśmiennictwo dostępne u autora. lek. wet. Rafał Ciągarlak Warszawa 14