Studium interoperacyjności na szczeblu lokalnym i regionalnym

Transkrypt

1 Studium interoperacyjności na szczeblu lokalnym i regionalnym MODINIS Projekt IANIS był współfinansowany ze środków Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej Opracowanie wersji polskiej: Stowarzyszenie Miasta w Internecie

2

3 Studium interoperacyjności na szczeblu lokalnym i regionalnym MODINIS Wydanie polskie Opracowanie polskie podręcznika zrealizowano w ramach projektu SIRMA Sieć dla Innowacyjnego e-rozwoju Mazowsza Projekt SIRMA jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ze środków budżetu państwa Tarnów 2007

4 Opinie wyrażone w niniejszym studium są opiniami jego autorów i nie muszą być tożsame z poglądami Komisji Europejskiej. Przedruk części lub fragmentów niniejszego opracowania jest dozwolony pod warunkiem wskazania źródła (Wydział egovernment, DG ds. Społeczeństwa Informacyjnego, Komisja Europejska), o ile nie zaznaczono inaczej. Opracowanie wersji polskiej: Stowarzyszenie Miasta w Internecie, Tarnów, ul. Krakowska 11a Tel , fax biuro@mwi.pl Tłumaczenie: ISC s.c. Redakcja techniczna: Agnieszka Stępniewska Projekt graficzny/skład i łamanie: Studio Pirus MTL

5 Spis treści 1. Wprowadzenie Tło egovernment i interoperacyjność Zakres studium Interoperacyjność w zakresie egovernment Typy interoperacyjności Zarządzanie interoperacyjnością (governance of interoperability) Interoperacyjność organizacyjna Interoperacyjność semantyczna Interoperacyjność techniczna Podsumowanie Status interoperacyjności w państwach członkowskich Unii Europejskiej Istotne wyniki badań Wstęp Wyniki analizy literatury technicznej Wyniki analizy potrzeb informacyjnych interesariuszy Wyniki analizy przykładów dobrych praktyk interoperacyjności z zakresu egovernment Wyniki konsultacji z interesariuszami Kluczowe czynniki powodzenia i bariery Wstęp Kluczowe czynniki interoperacyjności technicznej Kluczowe czynniki rdzennej interoperacyjności technicznej Kluczowe czynniki wspierającej interoperacyjności technicznej Kluczowe czynniki interoperacyjności semantycznej Opracowywanie/uzgadnianie wspólnych definicji/słownictwa/metadanych, itd Wykorzystanie/stosowanie wspólnych definicji Utrzymanie/rozwój wspólnych definicji Kluczowe czynniki interoperacyjności organizacyjnej Wyraźny związek między procesami/usługami międzyinstytucjonalnymi a strategiami administracyjnymi większych instytucji Modelowanie i wizualizacja usług/procesów administracji publicznej Zaangażowanie użytkowników poprzez tworzenie wspólnot wymiany doświadczeń (communities of practice) w proces projektowania nowej usługi Ponowne wykorzystanie wiedzy i doświadczenia związanego z realizacją wewnętrznych i międzyinstytucjonalnych procesów/usług biznesowych z sektora prywatnego Identyfikacja i dokumentacja funkcjonalności i cech wspólnych usług w instytucjach administracji publicznej Wsparcie wielokanałowego dostarczania usług Konsensus w sprawie własności, zarządzania i odpowiedzialności za międzyinstytucjonalne procesy/usługi Kluczowe czynniki zarządzania interoperacyjnością...55

6 5.5.1 Kluczowe czynniki polityczne Promocja federalizmu organizacyjnego jako modelu organizacji zróżnico- wanej przestrzeni administracyjnej we współpracujące środowisko Znaczenie międzynarodowych aspektów interoperacyjności Kluczowe czynniki natury prawnej Harmonizacja prawna (legal alignment) w celu sprostania nowym wymaga- niom narzuconym przez intensywną współpracę instytucji administracji publicznej Ochrona własności intelektualnej w projektach i pracach z udziałem wielu partnerów Upowszechnianie podpisu elektronicznego i tożsamości elektronicznej (eid) Ochrona prywatności i danych obywateli Kluczowe czynniki zarządzania Wyraźne przywództwo/własność/finansowanie/zarządzanie w obszarze interoperacyjności Elastyczność/możliwość przekazania/rekonfiguracji rozwiązań w zakresie interoperacyjności Przyjęcie wszelkich dostępnych odpowiednich standardów i propozycji standardów w obszarach, gdzie brak standaryzacji Zaangażowanie, uczestnictwo i komunikacja na szeroką skalę Wola wszystkich partnerów wprowadzenia zmian kulturowych Szkolenie pracowników związane z projektami w zakresie interoperacyjności Kluczowe czynniki ekonomiczne Koszty wdrażania/zmiany rozwiązań w zakresie interoperacyjności Polityka zamówień publicznych i finansowanie projektów z zakresu interoperacyjności Partnerstwo z sektorem prywatnym w projektach z zakresu interoperacyjności Podsumowanie wszystkich kluczowych czynników interoperacyjności Rekomendacje Rekomendacje dotyczące legislacji Rekomendacje dla władz lokalnych Rekomendacje dla władz krajowych Rekomendacje dla UE Rekomendacje dotyczące funduszy/kwestii finansowych Rekomendacje dla władz lokalnych Rekomendacje dla władz krajowych Rekomendacje dla UE Rekomendacje dotyczące kwestii polityki i zarządzania Rekomendacje dla władz lokalnych Rekomendacje dla władz krajowych Rekomendacje dla UE Rekomendacje dotyczące kwestii technicznych Rekomendacje dla władz lokalnych Rekomendacje dla władz krajowych Rekomendacje dla UE Konsultacje: Państwa komentarze, rekomendacje i uwagi Wnioski i przyszłe działania... 83

7 Metodologia A.1 Wstęp A.2 Cele studium i zastosowane metodologie A.2.1 Metodologia raportowania statusu interoperacyjności w wybranych państwach członkowskich 84 A.2.2 Metodologia wskazania kluczowych czynników powodzenia/barier i opracowania rekomendacji 87 A.3 Metody zastosowane w przypadku źródeł informacji A.3.1 Metoda zastosowana w gromadzeniu i wykorzystaniu bibliografii A.3.2 Metoda zastosowana w analizie przykładów dobrych praktyk interoperacyjności A.3.3 Metoda zastosowana w analizie potrzeb interesariuszy A.3.4 Metody zastosowane do zgromadzenia i oceny informacji zwrotnych od interesariuszy Krótkie profile 18 przykładów dobrych praktyk B.1 Wstęp B.2 Przypadek 1: Interoperacyjność elektronicznego systemu świadczeń na dzieci w Irlandii (e-enabled Child Benefit) B.3 Przypadek 2: Rejestracja obywateli w Austrii B.4 Przypadek 3: Rejestracja obywateli w regionach niemieckich B.5 Przypadek 4: Świadczenia społeczne dla obywateli belgijskich B.6 Przypadek 5: Wymiana zestandaryzowanych eformularzy poprzez EDIAKT II w Austrii B.7 Przypadek 6: Projekt automatyzacji zarządzania ruchem drogowym i wypadkami w Wielkiej Brytanii 100 B.8 Przypadek 7:...Regionalne zintegrowane usługi opieki zdrowotnej dla zachowania ciągłości leczenia w Friuli Venezia Giulia B.9 Przypadek 8: e-usługa rejestracji przedsiębiorstwa w Szwecji B.10 Przypadek 9: Kataster-on-line: bezpośredni dostęp do rejestru gruntów przez Internet w Holandii 103 B.11 Przypadek 10: Duński projekt XML B.12 Przypadek 11: ICAR: System elektronicznej współpracy między instytucjami administracji... publicznej we Włoszech B.13. Przypadek 12: e-bourgogne Regionalny współdzielony egovernment w Burgundii/ Francja. Przykład regionalnej współdzielonej platformy ezamówień B.14 Przypadek 13: Elektroniczny dowód tożsamości (eid) w Estonii B.15 Przypadek 14: efaktura (einvoicing) w Finlandii przykład regionu Południowej Karelii 109 B.16 Przypadek 15: efaktura (einvoicing) w Danii B.17 Przypadek 16: Fiński system adresowy B.18 Przypadek 17: Platforma interoperacyjności dla systemu integralnych i wielokanałowych usług samorządu regionalnego Walencji dla obywateli B.19 Przypadek 18: Wrota/portal Hamburg Status interoperacyjności w państwach członkowskich UE 116 C.1 Wstęp C.2 Raport 1: Austria C.2.1 Zarys sytuacji C.2.2 DLACZEGO strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności C.2.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 119 C.2.4 JAK Wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 120

8 C.2.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność na szczeblu lokalnym C.2.6 Bibliografia austriackiego raportu dotyczącego statusu interoperacyjności C.3 Raport 2:Belgia C.4 Raport 3: Cypr C.4.1 Zarys sytuacji C.4.2 DLACZEGO Strategie w zakresie egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 128 C.4.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 128 C.4.4 JAK Wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 129 C.4.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność na szczeblu lokalnym C.5 Raport 4: Republika Czeska C.5.1 Zarys sytuacji C.5.2 DLACZEGO Strategie na rzecz egovernment,... samorządu lokalnego i interoperacyjności 132 C.5.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 134 C.5.4 JAK Wdrażanie strategii w zakresie interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 135 C.5.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność na szczeblu lokalnym C.5.6 Bibliografia czeskiego raportu dotyczącego statusu interoperacyjności C.6 Raport 5: Dania C.7 Raport 6: Estonia C.7.1 Zarys sytuacji C.7.2 DLACZEGO strategie w zakresie egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 143 C.7.3 Kluczowe zasady interoperacyjności państwowych technologii informacyjnych C.7.4 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 145 C.7.5 JAK Wdrażanie strategii w zakresie interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 146 C.7.6 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność na szczeblu lokalnym C.7.6 Bibliografia estońskiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.8 Raport 7: Finlandia C.9 Raport 8: Francja C.9.1 Zarys sytuacji C.9.2 DLACZEGO strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego... i interoperacyjności 156 C.9.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 156 C.9.4 JAK wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 157 C Francuskie Ramy Interoperacyjności - RGI/RGS C Protokół PRESTO: formalizacja interoperacyjności administracji (lokalnej i centralnej) C.9.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność na szczeblu lokalnym C.9.6 Bibliografia francuskiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.10 Raport 9: Niemcy C.10.1 Zarys sytuacji C DLACZEGO strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 165 C.10.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 167

9 C.10.4 JAK Wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 170 C.10.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność... na szczeblu lokalnym 174 C.10.7 Bibliografia niemieckiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.11 Raport 10: Grecja C.12 Raport 11: Węgry C.12.1 Zarys sytuacji C.12.2 DLACZEGO Strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego.. i interoperacyjności 184 C.12.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 185 C.12.4 JAK wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez szerokie programy C.12.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność na szczeblu lokalnym C.12.6 Bibliografia węgierskiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.13 Raport 12: Irlandia C.14 Raport 13: Włochy C.15 Raport 14: Łotwa C.15.1 Zarys sytuacji C.15.2 DLACZEGO Strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego.. i interoperacyjności 197 C.15.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 198 C.15.4 JAK Wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 199 C.15.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność... na szczeblu lokalnym 200 C.15.6 Bibliografia łotewskiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.16 Raport 15: Litwa C.16.1 Zarys sytuacji C.16.2 DLACZEGO Strategie w zakresie egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 202 C.16.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 202 C.16.4 JAK Wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 203 C.16.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność... na szczeblu lokalnym 203 C.16.6 Bibliografia litewskiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.17 Raport 16: Luksemburg C.18 Raport 17: Malta C.19 Raport 18: Holandia C.19.1 Zarys sytuacji C.19.2 DLACZEGO Strategie w zakresie egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 207 C.19.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 208 C.19.4 JAK Wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 209 C.19.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność... na szczeblu lokalnym 209 C.19.6 Bibliografia holenderskiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.20 Raport 19: Polska C.21 Raport 20: Portugalia C.21.1 Zarys sytuacji

10 C.21.2 DLACZEGO Strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego. i interoperacyjności 212 C.21.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 215 C.21.4 JAK wdrażanie strategii w zakresie interoperacyjności poprzez szerokie programy C.21.5 CO przykłady projektów promujących interoperacyjność... na szczeblu lokalnym 216 C.21.6 Bibliografia portugalskiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.22 Raport 21: Słowacja C.23 Raport 22: Słowenia C.23.1 Zarys sytuacji C.23.2 DLACZEGO Strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 219 C.23.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 221 C.23.4 JAK wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 221 C.23.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność... na szczeblu lokalnym 221 C.23.6 Bibliografia słoweńskiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.24 Raport 23: Hiszpania C.24.1 Zarys sytuacji C.24.2 DLACZEGO Strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego. i interoperacyjności 224 C.24.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 225 C.24.4 JAK Wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 227 C.24.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność... na szczeblu lokalnym 229 C Bibliografia hiszpańskiego raportu na temat statusu interoperacyjności 237 C.25 Raport 24: Szwecja C.25.1 Zarys sytuacji C.25.2 DLACZEGO strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego. i interoperacyjności 239 C.25.3 KTO główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 240 C.25.4 JAK Wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 241 C.25.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność... na szczeblu lokalnym 242 C.25.6 Bibliografia szwedzkiego raportu na temat statusu interoperacyjności C.26 Raport 25: Wielka Brytania C.26.1 Zarys sytuacji C.26.2 DLACZEGO strategie na rzecz egovernment, samorządu lokalnego. i interoperacyjności 244 C.26.3 KTO Główne podmioty w obszarze egovernment, samorządu lokalnego i interoperacyjności 245 C.26.4 JAK Wdrażanie strategii na rzecz interoperacyjności poprzez programy o szerokim zasięgu 247 C.26.5 CO Przykłady projektów promujących interoperacyjność na szczeblu lokalnym C.26.6 Bibliografia brytyjskiego raportu na temat statusu interoperacyjności Aneks D: Lista dokumentów krajowych na temat egovernment i interoperacyjności

11 1. Wprowadzenie Głównym celem niniejszego studium interoperacyjności jest przedstawienie następujących zagadnień: Statusu interoperacyjności w państwach członkowskich Najistotniejszych czynników powodzenia wdrażania interoperacyjności na szczeblu lokalnym i regionalnym Głównych przeszkód we wdrażaniu interoperacyjności na szczeblu lokalnym i regionalnym Rekomendacji dla interesariuszy Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących trzech zadań ujętych w programie prac: Zadanie 2.1: Przygotowanie studium Zadanie 2.2: Zebranie i organizacja materiałów Zadanie 2.3: Przeprowadzenie analizy Wyniki realizacji Zadania 2.1 zawiera Rezultat (Deliverable) D2.1, który cytuje odpowiednią bibliografię, np. standardy interoperacyjności, projekty w tym zakresie, itp. Zadania 2.2 i 2.3 były realizowane w sposób iteratywny począwszy od trzeciego miesiąca projektu, a ich wynikiem było sześć wersji niniejszego studium. Niniejsza wersja studium (Rezultat D2.7) zawiera sprawozdanie z wyników szóstej i ostatniej iteracji i jest wersją ostateczną. Studium interoperacyjności oparte jest na analizie potrzeb interesariuszy, europejskich dobrych praktyk oraz odpowiednich materiałów zebranych w tym celu, a także informacji zwrotnych od interesariuszy. Główną część niniejszego raportu otwiera wstęp do zagadnień związanych z egovernment i interoperacyjnością (rozdział 2), po którym następuje przedstawienie statusu interoperacyjności w krajach Dwudziestki Piątki (rozdział 3). Rozdział 4 prezentuje istotne wyniki badań stanowiące podstawę opracowania rezultatów niniejszego Studium. W rozdziale 5 wymienione zostały najważniejsze czynniki powodzenia wdrażania interoperacyjności oraz napotykane bariery, a w rozdziale 6 zawarto końcowe rekomendacje.

12 Informacje dla Czytelnika na temat tego, w jaki sposób może przekazać informacje zwrotne dotyczące niniejszego studium znajdują się w rozdziale 7, natomiast rozdział 8 stanowi podsumowanie głównej części raportu oraz prezentuje propozycje przyszłych działań. Opis metodologii zastosowanej do realizacji studium znajduje się w załączniku A, zaś załącznik B przedstawia zwięzły opis osiemnastu studiów przypadków dobrych praktyk poddanych dogłębnej analizie w ramach projektu MODINIS Lot 2. Załącznik C zawiera szczegółowe raporty na temat statusu interoperacyjności i profile państw członkowskich Unii Europejskiej. Bibliografia i odniesienia do dokumentów strategicznych na temat egovernment i interoperacyjności zebrane podczas badań przeprowadzonych w państwach członkowskich UE zamieszczone zostały w załączniku D. 10

13 2. egovernment i interoperacyjność 2.1 Tło W Europie koncepcja egovernment jest już mocno zakorzeniona w politykach i planach administracji wszystkich szczebli: lokalnego, regionalnego, krajowego i paneuropejskiego. Na poziomie europejskim plany działań eeuropa 2005, a obecnie i2010, podkreślają wagę egovernment i wzywają do szybkich działań. Na szczeblu krajowym w planach działań egovernment postuluje się świadczenie usług publicznych on-line odpowiadających potrzebom obywateli. Koncepcje kompleksowej obsługi (one-stop government) i wspólnego sprawowania rządów (joined-up government) zostały wzmocnione dzięki stosowaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), a zwłaszcza dzięki wykorzystaniu Internetu. Jednakże o realizacji koncepcji one-stop government i joined-up government łatwiej dyskutować niż je wdrażać. Świadczenie obywatelom usług odpowiadających ich potrzebom wymaga współpracy władz publicznych, a w konsekwencji zmiany modus operandi sektora publicznego. W rzeczy samej potrzeby obywateli w wielu przypadkach można zaspokoić jedynie poprzez agregację informacji i/lub usług dostarczanych tradycyjnie przez różne instytucje publiczne. Ponadto świadczenie usług zorientowane na klienta oznacza dostarczenie mu wielu kanałów komunikacyjnych dla tej samej usługi. Ten wielki wysiłek na rzecz modernizacji e-usług publicznych szybko uzmysłowił, jak znaczącą rolę odegra interoperacyjność. Na pierwszy rzut oka widać, że pokonanie wszystkich przeszkód we wdrażaniu interoperacyjności nie będzie łatwym zadaniem. W niektórych przypadkach chociażby władze publiczne nie udostępniają sobie wzajemnie danych ze względu na ograniczenia prawne w tym zakresie dlatego, że nie istnieją przepisy prawne nakazujące współpracę bądź obowiązują przepisy o ochronie danych osobowych i prywatności, które zabraniają władzom wymiany danych. Nawet, gdy istnieją odpowiednie ramy prawne, właściwe pokierowanie przepływami pracy (ang. workflow strumieniami pracy) wewnątrz i między instytucjami nie jest łatwe. Nawet, jeśli uda się rozwiązać ten problem, wszystkie współpracujące władze muszą zajmować takie samo stanowisko w sprawie danych podlegających wymianie. I w końcu, automatyczna wymiana danych powinna być technicznie wykonalna, również w przypadkach, gdy władze publiczne uczestniczące w wymianie danych używają różnych systemów informacyjnych. 11

14 Projekty w zakresie egovernment często muszą być przygotowane, wdrożone i zakończone w krótkim czasie, aby sprostać bieżącym potrzebom politycznym. Skutkiem tego, podobne projekty i programy często opracowywano jednocześnie w różnych częściach Europy, ponosząc znaczne koszty. Szczególnie często dzieje się tak w przypadku inicjatyw lokalnych i regionalnych, gdy nie bierze się pod uwagę przykładów dobrych praktyk stosowanych już gdzie indziej, które można wykorzystać po dostosowaniu do lokalnych warunków. Celem niniejszego studium jest pogłębienie zrozumienia i poszerzenie wiedzy na temat interoperacyjności w ramach egovernment poprzez popularyzację dobrych praktyk europejskich w tym zakresie. 2.2 Zakres studium Jak wspomniano powyżej, celem niniejszego studium jest pogłębienie zrozumienia zagadnień związanych z interoperacyjnością u interesariuszy na szczeblu lokalnym i regionalnym poprzez popularyzację dobrych praktyk europejskich w tym zakresie, przy szczególnym uwzględnieniu następujących kwestii: Interesariusze to władze publiczne zainteresowane współpracą z innymi władzami w dostarczaniu zagregowanych informacji i/lub usług; władze krajowe i europejskie zainteresowane poznaniem osiągnięć w zakresie interoperacyjności na poziomie lokalnym i regionalnym; oraz ogólnie rzecz biorąc każdy zainteresowany poznaniem dobrych praktyk w tym zakresie Do celów niniejszego studium przyjmujemy, że dobre praktyki to usługi egovernment na szczeblu lokalnym i regionalnym, w których interoperacyjność odgrywa główną rolę. Przyjmujemy, że głównym przedmiotem zainteresowania w niniejszym studium są usługi egovernment, w przypadku których istnieje współpraca między władzami w celu dostarczania zagregowanych informacji czy usług. Usługi te mają dwie charakterystyczne cechy: Są to usługi egovernment a zatem cała istniejąca wiedza na temat usług egovernment ma zastosowanie również do niniejszego studium Istnieje współpraca między dwiema lub większą liczbą instytucji, z których co najmniej jedna jest władzą publiczną a zatem cała istniejąca wiedza z zakresu współpracy, integracji, procesów wewnątrz- i międzyinstytucjonalnych, itd. ma zastosowanie również do niniejszego studium. Jednym z istotnych założeń jest ograniczenie, tam, gdzie to możliwe, zakresu niniejszego studium do kwestii związanych z interoperacyjnością. Dlatego pomijamy obszary, które mogą mieć znaczenie dla usług egovernment, ale w których interoperacyjność nie odgrywa głównej roli. Przykładowo, odpowiednie środki finansowe są ważnym czynnikiem powodzenia każdego projektu z zakresu egovernment, nie będziemy jednak koncentrować się na tego typu czynnikach nie dlatego, że nie są ważne, ale dlatego, że główny nacisk kładziemy na czynniki ściśle związane z interoperacyjnością. 12

15 2.3 Interoperacyjność w zakresie egovernment W niniejszym studium stosujemy definicje egovernment i interoperacyjności stworzone przez Komisję Europejską, według których: egovernment definiuje się jako 1 : Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w administracji publicznej połączone ze zmianami organizacyjnymi i nowymi umiejętnościami w celu poprawy jakości usług publicznych i procesów demokratycznych oraz zwiększenia wsparcia dla polityk publicznych. Wprawdzie w niektórych pozycjach literatury dla tej szerokiej definicji preferowany jest termin egovernance, niemniej jednak chcąc pozostać w zgodzie z nazewnictwem unijnym używamy terminu egovernment. Interoperacyjność definiowana jest jako 2 : Zdolność systemów technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) i wspieranych przez nie procesów biznesowych do wymiany danych i umożliwienia dzielenia się informacjami i wiedzą. Więcej definicji i odpowiednie materiały źródłowe zawarte są w Rezultacie D2.1 Raport na temat bibliografii, właściwych standardów interoperacyjności, norm, projektów, itd. 2.4 Typy interoperacyjności Analiza interoperacyjności w zakresie egovernment wymaga zastosowania odpowiedniej typologii. Do tej pory powstało kilka typologii interoperacyjności 3 (przegląd tych typologii znajduje się w rozdziale 4.2). Dla celów niniejszego studium, ustalenia typologii interoperacyjności dokonano w oparciu o dwa główne kryteria: 1. zgodności z istniejącym dorobkiem Wspólnoty Europejskiej 2. odpowiedniości dla celów niniejszego studium (np. potrzeby systematyzacji głównych czynników powodzenia /barier i rekomendacji). W oparciu o te kryteria przyjmujemy typologię interoperacyjności wprowadzoną przez EIF (European Interoperability Framework Europejskie Standardy Interoperacyjności) 4. Rozróżniamy zatem: Techniczne aspekty interoperacyjności. Interoperacyjność techniczna (...) obejmuje kwestie techniczne połączenia systemów komputerowych i usług. Semantyczne aspekty interoperacyjności. Interoperacyjność semantyczna gwarantuje, że ( ) dokładne znaczenie informacji podlegającej wymianie jest zrozumiałe przez każdą inną aplikację, która nie została pierwotnie opracowana do tego celu. Interoperacyjność semantyczna umożliwia systemom połączenie otrzymanych informacji z innymi zasobami informacji i ich rozumienie umożliwiające przetwarzanie. Organizacyjne aspekty interoperacyjności. Interoperacyjność organizacyjna dotyczy definiowania procesów biznesowych i inicjowania współpracy jednostek administracji, które chcą wymieniać informacje, a mogą charakteryzować się różnymi strukturami wewnętrznymi i procesami oraz aspektów związanych z wymaganiami społeczności użytkowników. Ponadto wyróżniamy: Zarządzanie (governance) interoperacyjnością, pojęcie wprowadzone przez Grupę Roboczą ds. eadministracji Europejskiej Sieci Administracji Publicznej 5 European Public Administration Network (EPAN), stanowiące kolejną ważną kwestię do przeanalizowania. 13

16 Schemat 1. Typologia interoperacyjności Zarządzanie interoperacyjnością dotyczy warunków politycznych, prawnych i strukturalnych, które odnoszą się do opracowania i korzystania z interoperacyjnych aplikacji. ramy organizacyjne wspierane przez ramy semantyczne zarządzanie wspierane przez ramy techniczne Typologię interoperacyjności, z której korzystamy przedstawia schemat 1. Każdy z tych elementów został pokrótce omówiony poniżej Zarządzanie interoperacyjnością (governance of interoperability) Według Europejskiej Sieci Administracji Publicznej zarządzanie interoperacyjnością dotyczy koordynacji i uzgadniania (alignment) procesów administracyjnych i architektury informacji, które rozciągają się ponad granicami wewnątrz- i międzyinstytucjonalnymi. Jego celem jest identyfikacja i likwidacja wszelkich możliwych barier, w tym prawnych, kulturowych i innych, w celu agregacji usług i wymiany informacji. Według typowego scenariusza kilka instytucji władz publicznych wyraża wolę współpracy w celu agregacji usług egovernment, aby lepiej zaspokajać potrzeby obywateli (np. wdrażając procedury dotyczące zdarzeń życiowych, tzw. life-event). Do pytań zadawanych na tym poziomie należą następujące pytania: Czy istnieją jakieś ograniczenia natury prawnej i jak można je usunąć? Która władza jest odpowiedzialna za ustalanie i utrzymywanie odpowiednich standardów interoperacyjności? Czy dysponujemy odpowiednimi umiejętnościami? Jak wypracować kulturę współpracy? Jak będzie realizowane zarządzanie zmianą? Kto decyduje o formie współpracy? Punkt wyjścia dla badań odnosi się do literatury na temat przedsiębiorstw wirtualnych. Według tego źródła koordynacja opierać się może na wielu modelach 6, np.: Model hierarchiczny, w którym jedna z instytucji inicjuje proces i decyduje o organizacji przepływu pracy. W przypadku tego modelu można wyodrębnić następujące podkategorie, w zależności od wzorca przepływu pracy uzgodnionego przez inicjatora procesu: scentralizowany, w którym jedna dominująca lub wyznaczona instytucja arbitralnie decyduje o całym wzorcu partycypatywny, w którym konsultacje w sprawie wzorca przepływu pracy prowadzone są ze wszystkimi instytucjami zaangażowanymi w proces 14

17 zdecentralizowany, w którym różne instytucje niezależnie decydują o swoim udziale w całym przepływie pracy Model rynkowy, w którym brak umowy formalnej, ale instytucja inicjująca proces może wybrać dostawców usług, w tym interfejs wymiany danych, jaki oferują i przepływ pracy Model ad hoc, w którym brak wcześniej ustalonego wzorca przepływu pracy, a proces przebiega zgodnie z aktualną wolą instytucji uczestniczących w procesie. Jeżeli chodzi o rolę przepisów prawnych, znaczących wyników w tym zakresie może dostarczyć analiza dobrych praktyk (np. tych, które przedstawiono w załączniku B). I tak, przypadek Irlandii wskazuje nie tylko na konieczność określenia nowych przepisów prawnych, które należy wprowadzić, ale i na konieczność dokonania tego w krótkim czasie, aby uniknąć poważnych konfliktów między obowiązującymi przepisami a stosowaną praktyką. Tego samego dowodzi przykład dobrych praktyk w Szwecji, gdzie na skutek powolnych prac nad zmianami legislacyjnymi nastąpiło poważne opóźnienie w realizacji projektu (ponad rok straconego czasu) Interoperacyjność organizacyjna Interoperacyjność organizacyjna odnosi się do współpracy instytucji, które chcą dokonywać wymiany informacji, mając różne struktury i procesy wewnętrzne. Celem osiągnięcia interoperacyjności organizacyjnej jest pokonanie wszelkich przeszkód natury organizacyjnej, co umożliwi ustanowienie odpowiednich wewnątrz- i międzyinstystucjonalnych przepływów pracy. Jeżeli chodzi o rozwiązania organizacyjne dotyczące interoperacyjności, EIF po zbadaniu stosowania dwustronnych ustaleń odrzuca je na rzecz stosowania ustaleń wielostronnych. W przypadku tych ostatnich każdy z partnerów przyjmuje ten sam zestaw ustaleń dotyczących rozwiązań w zakresie interoperacyjności. W ten sposób jedno rozwiązanie wdrażane jest tylko jednokrotnie i odpowiada potrzebom wszystkich. Ponadto, zgodnie z sugestią EIF, zasada subsydiarności zaleca odpowiedzialność zdecentralizowaną. Oprócz tego, EIF proponuje wprowadzenie tzw. business interoperability interfaces (BII) interfejsów interoperacyjności administracji, dzięki którym administracje różnych państw członkowskich będą w stanie współdziałać na poziomie paneuropejskim na rzecz danej usługi egovernment. W zakresie rozwiązań organizacyjnych dotyczących interoperacyjności, EPAN proponuje identyfikację usługi pośredniczącej zapewniającej wspólne funkcjonalności wielu instytucjom, na zasadach współdzielenia, zgodnie z wynegocjowanymi umowami w sprawie jakości świadczonych usług (Service Level Agreements) i wytycznymi dotyczących korzystania z usług. Na przykład w Szwecji założenie nowej firmy wymagało od przedsiębiorców wizyty w dwóch instytucjach: w jednej w celu rejestracji działalności gospodarczej, a w drugiej w celu załatwienia spraw podatkowych. Przykład dobrych praktyk zastosowanych w Szwecji pokazuje zmianę odpowiednich procesów administracyjnych i wprowadzenie wspólnej eusługi świadczonej przez Bolagsverket (instytucję odpowiedzialną za sprawy związane z rejestracją działalności gospodarczej) i Skatteverket (instytucję odpowiedzialną za kwestie podatkowe). Obecnie cała procedura związana z rejestracją firm prowadzona jest w jednym miejscu: foretagsregistrering.se pozwala to oszczędzić czas i pieniądze klientom i instytucjom. 15

18 2.4.3 Interoperacyjność semantyczna Semantyka rozumiana jest jako znaczenie i wykorzystanie danych 7. Zatem interoperacyjność semantyczna staje się szczególnie ważna, gdy chodzi o wymianę danych między instytucjami publicznymi. Główne konflikty semantyczne związane są ze strukturą i znaczeniem danych. Według innej kategoryzacji konflikty semantyczne mogą się pojawić na poziomie danych i ich struktur 8. Konflikty na poziomie danych to różnice w domenach danych spowodowane wieloma reprezentacjami i interpretacjami podobnych danych. Możliwe są następujące konflikty na poziomie danych: Konflikty wartości danych, np. wartość obcokrajowiec w jednej bazie danych może oznaczać, że dana osoba nie jest obywatelem danego kraju, a w innej bazie danych że dana osoba nie jest obywatelem Unii Europejskiej Konflikty reprezentacji danych, np. data może być reprezentowana w jednej bazie danych jako , w drugiej jako , a w trzeciej jako 30 czerwca 2005 Konflikty jednostek danych, np. wysokość budynków może być w jednej bazie danych wyrażona w centymetrach, a w innej w calach Konflikty precyzji danych, np. wysokość budynków może być oznaczana jako wysoka, średnia, niska w jednej bazie danych, a w innej według skali A, B, C lub D. Konflikty języków danych, np. gdy informacje przechowywane są w różnych językach. Konflikty na poziomie struktury charakteryzują się różnicami w strukturach logicznych i lub niespójnościami metadanych. Możliwe są następujące konflikty na poziomie struktury: Konflikty nazewnictwa, np. termin obywatel używany jest w jednej bazie danych do oznaczenia tej samej informacji, którą w innej bazie danych oznacza termin beneficjent. Konflikty generalizacji, np. gdy w jednej bazie danych istnieje reprezentacja obywatele, a w innej bazie danych istnieją dwie osobne reprezentacje mężczyźni i kobiety. Możliwe są również inne konflikty na poziomie schematu, np. konflikty identyfikatorów jednostek (entity-identifier conflicts), konflikty strukturalno-izomorficzne (schema-isomorphism conflicts), konflikty agregacji (aggregation conflicts), niespójności struktury (schematic discrepancies), itd. Rozwiązania w zakresie interoperacyjności semantycznej i inne związane z tym badania często dzieli się na trzy szerokie kategorie 96 : podejście oparte na mapowaniu, z wykorzystaniem systemu pośredniczącego oraz oparte na zapytaniach. Podejście oparte na mapowaniu jest zwykle realizowane przez stworzenie zintegrowanej (federated) lub globalnej struktury oraz przez wprowadzenie mapowania między zintegrowaną (federated) lub globalną strukturą a obsługiwanymi strukturami lokalnymi. Podejście z wykorzystaniem systemu pośredniczącego zakłada wykorzystanie systemu, który jest dopasowany do określonej domeny, posiada zdolność mapowania lub reguły stworzone specjalnie do celów koordynacji różnych autonomicznych źródeł informacji. Jest to rozwiązanie zbliżone do wzorca rozwiązania wielostronnego proponowanego przez EIF w celu zapewnienia interoperacyjności na poziomie europejskim. Podejście oparte na zapytaniach zakłada użycie interoperacyjnych języków, zdolnych do formułowania zapytań obsługujących kilka baz danych. W przypadku egovernment jest to prawdopodobnie najmniej właściwe podejście, ponieważ może być sprzeczne z zasadą subsydiarności. 16

19 Ostatecznym celem niniejszych badań w zakresie interoperacyjności semantycznej jest zarządzanie wszystkimi konfliktami semantycznymi między różnymi systemami w sposób w pełni zautomatyzowany. Ponadto przyjmujemy, że środowisko jako takie zmienia się i nowe systemy mogą być dodawane lub usuwane w dowolnym momencie. Należy jednak zaznaczyć, że odwrotnie niż w przypadku innych dziedzin (np. ehandlu), lista wymagań interoperacyjności semantycznej w dziedzinie egovernment jest krótsza, ponieważ zwykle nie ma konkurencji między instytucjami świadczącymi te same usługi. W przypadku Belgii główną rolę odegrało uzgodnienie zawartości schematów XML oraz interpretacji danych w różnych instytucjach i różnych usługach. Każda z instytucji wypracowała własny schemat i strukturę danych w oparciu o tradycję ich wykorzystania do świadczenia usług publicznych. Instytucje musiały dojść do porozumienia, co oznacza, że musiały osiągnąć kompromis nawet za cenę zmian w podstawowych bazach danych. Prowadzono zatem negocjacje, np. w sprawie interpretacji tego, czym jest nazwisko, czym jest adres, itp. zakończone porozumieniem. Takie uzgodnione rządowe reprezentacje danych powinny być powszechnie przyjęte w instytucjach rządowych. Podobnie w przypadku Austrii uzgodnienia dotyczące powszechnie stosowanej gramatyki i standardów uznano za jedno z czterech głównych wyzwań umożliwiających prowadzenie wymiany zestandaryzowanych dokumentów elektronicznych. Należy zaznaczyć, że proces definiowania standardów okazał się problematyczny w realizacji pod różnymi względami. Doświadczenia duńskie (OIOXML) pokazują żmudne wypracowywanie standardów danych, napotkane problemy językowe (w tym przypadku chodziło o wybór między duńskim a angielskim), niechęć do standaryzowania oraz brak zrozumienia i zaangażowania. Studium interoperacyjności Interoperacyjność techniczna Interoperacyjność techniczna dotyczy wszystkich kwestii technicznych (technologii, standardów, polityk) i ma na celu zagwarantowanie, że wszystkie komponenty techniczne systemów informacyjnych współpracujących instytucji będą w stanie wspólnie funkcjonować. Należy zaznaczyć, że interoperacyjność techniczna dotyczy nie tylko technologii warstwy połączeń fizycznych (np. protokołów sieci), ale również technologii, które wspierają warstwę organizacyjną i semantyczną. Istnieje wiele różnych sposobów kategoryzacji interoperacyjności technicznej. Np. brytyjskie e-gif (egovernment Interoperability Framework Ramy Interoperacyjności w zakresie egovernment) obejmują polityki i specyfikacje techniczne związane z połączeniami (interconnection), integracją danych, metadanymi do zarządzania treścią, i dostępem do eusług. Inny przykład: German Interoperability Framework (Niemieckie Ramy Interoperacyjności, SAGA ver. 2.1) proponują standardy techniczne wsparcia proponowanej architektury w obszarach modelowania procesów, modelowania danych, architektury aplikacji, klienta, prezentacji, komunikacji, połączenia z głębokim zapleczem (connection to the back end) i bezpieczeństwa. Rozwój techniczny następuje szybko, zwłaszcza w przypadku Internetu, a wytyczne w zakresie interoperacyjności technicznej na ogół zalecają wykorzystanie Internetu we wszystkich usługach egovernment. Internet sprawił, że interoperacyjność techniczna stała się łatwa do osiągnięcia 9. Często rekomendowanym sposobem osiągnięcia interoperacyjności technicznej jest wykorzystanie standardów internetowych. Przykładowo, w warstwie sieci zaleca się standard TCP/IP jako szeroko rozpowszechniony standard sieciowy umożliwiający połączenie z Internetem; w warstwie prezentacji zaleca się HTML; w warstwie wymiany danych najczęściej stosuje się XML, itd. 17

20 Jak już wspomniano, niniejsze studium zawiera informacje na temat technologii wspierających interoperacyjność semantyczną i organizacyjną w sferze interoperacyjności technicznej. W przypadku interoperacyjności semantycznej należy odnotować istotną rolę XML, standardu de facto reprezentowania informacji. XML często uważany jest za odpowiedź na wiele zagadnień związanych z interoperacyjnością. Sam XML jednakże wystarcza tylko do ustanowienia wspólnych standardów reprezentacji hierarchii danych. Konieczne są zatem dodatkowe specyfikacje w celu zdefiniowania i walidacji bardziej złożonych logicznych struktur i typów danych 10, szczególnie w przypadkach, w których potrzeba czegoś więcej niż zwykłej reprezentacji hierarchii lub prostych taksonomii. Do technologii, które można zastosować w takich przypadkach zaliczyć można mapy pojęć (topic maps) pozwalające na reprezentację pojęć (topics), ich występowania w dokumentach i asocjacji między pojęciami. Obejmują one również RDF (Resource Description Framework), który definiuje model i składnię XML do reprezentacji i transportu metadanych. Specyfikacje RDF tworzą system bazowej ontologii (lightweight ontology system) wspierania wymiany wiedzy w sieci. Jest on wykorzystywany do opisania dowolnych zasobów Internetu, takich jak witryna i jej zawartość. Ponadto OWL jest semantycznym językiem znaczników dla zasobów sieci 11, który pozwala na współdzielenie ontologii poprzez sieć. W kontekście usług sieciowych, OWL doprowadził do zdefiniowania innego ważnego standardu będącego odpowiedzią na wymagania usług sieciowych, a mianowicie OWL-S. OWL-S to ontologia do opisu usług sieciowych za pomocą informacji semantycznej. OWL-S umożliwia deklaratywne ogłoszenia (advertisements) właściwości usług i możliwości, co pozwala na automatyczne wyszukiwanie, wywoływanie (invocation) i opis usług 12. W przypadku interoperacyjności organizacyjnej istnieje duża liczba standardów w wielu obszarach, takich jak modelowanie i reorganizacja procesu. Np. w przypadku międzyinstytucjonalnych procesów administracyjnych do odpowiednich standardów specyfikacji procesów należy BPEL4WS (do orkiestracji usług sieciowych, przepływu pracy i choreografii). BPEL4WS lub BPEL (Business Process Execution Language for Web Services) pozwalają na zarządzanie wymianą informacji w formacie XML zgodnie ze zdefiniowanymi schematami XML. Ponadto, inne standardy specyfikacji procesów obejmują BPML (Business Process Modelling Language), BPMN (Business Process Modelling Notation), BPSS (Business Process Specification Schema jest częścią OASIS, oparty na ebxml (Electronic Business using extensible Mark-up Language)), WSCI (W3C Web Services Choreography Interface), WSCL (Web Service Choreography Language), XPDL (XML Process Definition Language), itd Podsumowanie Interoperacyjność jest ważna we wszystkich przypadkach, w których różne władze lub instytucje publiczne muszą współpracować w celu dostarczania obywatelom zagregowanych usług i/lub informacji (np. związanych ze zdarzeniem życiowym (life-event) lub sytuacją biznesową). A zatem interoperacyjność odgrywa szczególnie ważną rolę w realizacji korzyści płynących z egovernment oraz jest niezbędnym warunkiem realizacji koncepcji joined-up government i one-stop government. Niniejsze studium zawiera analizę interoperacyjności opartą na przykładach dobrych praktyk w krajach Europy. Analizie poddane zostanie zarządzanie interoperacyjnością oraz jej aspekty organizacyjne, semantyczne i techniczne. 18