PRZEDSIĘBIORSTW BRANŻY MOTORYZACYJNEJ ORAZ DOLNY ŚLĄSK, POLSKA SIERPIEŃ 2012

Transkrypt

1 RAPORT Z BADANIA PRZEPROWADZONEGO WŚRÓD PRZEDSIĘBIORSTW BRANŻY MOTORYZACYJNEJ ORAZ INSTYTUCJI OTOCZENIA BIZNESU Z DOLNEGO ŚLĄSKA DOLNY ŚLĄSK, POLSKA SIERPIEŃ 0 Autorzy: Prof. Janusz Zaleski Zbigniew Mogiła Paweł Tomaszewski Tomasz Korf Małgorzata Wysocka Niniejszy dokument został przygotowany w ramach projektu Improved Definition and Profiling for Sustainable Technology Park STEP, który realizowany jest jako podprojekt współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) projektu DISTRICT+. Realizacja STEP przebiega zgodnie z umową o partnerstwie podpisaną pomiędzy Innovations- und Grunderzentrum Magdeburg GmbH (IGZ), Coventry University i Wrocławską Agencją Rozwoju Regionalnego oraz zgodnie z umową o dofinansowanie na realizację programu INTERREG IVC DISTRICT+ z dnia 9 marca 0.

2 Spis treści. Wprowadzenie.... Cele badania oraz zastosowana metodologia Wyniki badania wśród firm motoryzacyjnych..... Informacje ogólne..... Współpraca biznesowa oraz usługi dla firm motoryzacyjnych Skala, formy i efekty działalności klastrów motoryzacyjnych, relacje między instytucjami naukowymi i biznesem oraz transfer technologii Handel i inwestycje zagraniczne Potrzeby i kluczowe problem branży motoryzacyjnej..... Potrzeby edukacyjne Technologie niskoemisyjne oraz dywersyfikacja produktowa Wyniki badania wśród IOB Informacje ogólne Współpraca biznesowa oraz usługi dla firm motoryzacyjnych Inwestycje zagraniczne Potrzeby i wyzwania dla przemysłu motoryzacyjnego Podsumowanie i wnioski... 47

3 . Wprowadzenie Przedstawiony raport jest drugim z kolei - po raporcie Regional Mapping - opracowaniem Wrocławskiej Agencji Rozwoju Regionalnego przygotowanym w ramach realizacji projektu pn. Improved Definition and Profiling for Sustainable Technology Parks (STEP). W celu stworzenia wspólnej podstawy prac w ramach projektu, wprowadzono podział na 4 etapów zawartych w pakietach roboczych, które zostały szczegółowo opisane we wniosku projektowym. Niniejszy raport został przygotowany w ramach pakietu roboczego "Questioning" i odnosi się do następujących 4 etapów projektu:. Opracowanie narzędzi badawczych zadanie zostało zrealizowane pod koniec marca 0 roku, a przygotowana ankieta stała się podstawą procesu ankietyzacji;. Proces ankietyzacji - na zlecenie Wrocławskiej Agencji Rozwoju Regionalnego Korporacja Badawcza PRETENDENT w kwietniu i maju 0 roku przeprowadziła badania ankietowe wśród przedsiębiorstw z branży motoryzacyjnej oraz wśród Instytucji Otoczenia Biznesu (IOB) zlokalizowanych na Dolnym Śląsku;. Analiza danych - prace w ramach trzeciego etapu odbywały się w miesiącach od czerwca do sierpnia 0 roku; 4. Rozpowszechnianie wyników badań (raport z badań ankietowych) - realizacja ostatniego elementu planowana jest na październik i listopad 0 roku. Przygotowany raport z wynikami przeprowadzonych ankiet, rekomendacjami i wnioskami zostanie przedstawiony podczas planowanego we Wrocławiu seminarium, w którym oprócz partnerów projektu STEP, udział wezmą również przedstawiciele firm motoryzacyjnych i instytucji wsparcia z Dolnego Śląska. Liderem pakietu roboczego WP projektu STEP jest Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, która jest również odpowiedzialna za przygotowanie raportu podsumowującego z badań i analiz przeprowadzonych we wszystkich regionach partnerskich.

4 . Cele badania oraz zastosowana metodologia Celem badania było udoskonalenie definicji profilu zrównoważonych parków technologicznych oraz znalezienie odpowiedzi na szereg pytań, w tym m.in.: W jaki sposób powiązania pomiędzy uczelniami wyższymi, instytucjami badawczymi, władzami publicznymi mogą zostać zintensyfikowane i wzmocnione? W jaki sposób współpraca pomiędzy firmami motoryzacyjnymi może zostać wzmocniona? W jaki sposób parki technologiczne mogą lepiej przyczyniać się do wzrostu innowacyjności gospodarki regionu i jej zrównoważonego rozwoju? Jakie usługi okołobiznesowe są istotne dla rozwoju i funkcjonowania branży motoryzacyjnej? W badaniu wykorzystano techniki badań socjologicznych o wysokim stopniu standaryzacji oparte na ankiecie. Ze względu na specyfikę grupy badawczej zastosowano różne sposoby - techniki badania, opierające się na bezpośredniej komunikacji ankieterów z respondentami, przy wykorzystaniu ustrukturyzowanego narzędzia badawczego, jakim był kwestionariusz ankietowy, składający się z pytań do firm motoryzacyjnych oraz z 7 pytań skierowanych do Instytucji Otoczenia Biznesu (IOB). W przeważającej części pytania były zamknięte z określoną kafeterią odpowiedzi mających na celu późniejsze scharakteryzowanie badanej zbiorowości. Wśród wykorzystanych sposobów były takie sposoby jak: technika CATI (wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo), CAWI (ankieta internetowa nadzorowana przez system komputerowy), a także bezpośrednie kierowanie kwestionariuszy do respondentów faksem. Badanie zostało zrealizowane na celowo wybranej grupie 7 firm oraz 7 IOB z województwa dolnośląskiego. Operatem doboru respondentów była lista firm opracowana wspólnie z firmą Pretendent z wykorzystaniem bazy danych Głównego Urzędu Statystycznego we Wrocławiu, zawierającą 9 rekordów. Kwestionariusz kierowany był w większości przypadków do kadry bezpośrednio zarządzającej firmą/instytucją. Znaczna część potencjalnych respondentów odmówiła udziału w badaniu ze względu na politykę firmy, natomiast firm z branży motoryzacyjnej w trakcie realizacji badania było w stanie upadłości. 4

5 . Wyniki badania wśród firm motoryzacyjnych.. Informacje ogólne Wśród wszystkich badanych firm 7% działa, jako samodzielne firmy, natomiast 4% wchodzi w skład międzynarodowej korporacji motoryzacyjnej, jako jej oddział lub filia. Respondenci, którzy wskazali przynależność do międzynarodowej korporacji, zostali poproszeni o podanie jej nazwy. Wśród wymienianych znalazły się głównie korporacje o kapitale niemieckim, ale również przedsiębiorstwa pochodzące ze Stanów Zjednoczonych, Hiszpanii, czy Japonii: AAM International Poznań, Antolin i Alegre, Autocam Corporation, Fischer & Kaufmann GmbH & Co. KG, Gates Corporation, Multi Truck Center GmbH, Toyota, Voestalpine, Weber-Hydraulik GmbH. Respondenci zostali zapytani, jak długo ich firma działa w regionie. Największy odsetek, bo aż, wskazało na okres powyżej 0 lat, w dalszej kolejności od do 0 lat (%) i w przedziale -0 lat (). Najmniej badanych firm (jedynie ) to nowe inwestycje i działalności, które zostały zlokalizowane na Dolnym Śląsku w okresie krótszym niż lat (po 007 roku). Dane te pokazują, że większość firm motoryzacyjnych na Dolnym Śląsku to firmy prowadzące działalność od dłuższego czasu, jak również potwierdzają duże tradycje regionu związane z przemysłem motoryzacyjnym, sięgające lat 0-tych ubiegłego wieku (krokiem milowym w rozwoju przemysłu motoryzacyjnego w regionie było rozpoczęcie budowy nadwozi i naprawy samochodów w 9 roku w Jelczańskich Zakładach Samochodowych w Jelczu - Laskowicach).

6 Rysunek Jak długo Państwa firma działa w regionie? (przedział w latach) >0 % % 4% Badanie pozwoliło również na określenie rocznych obrotów firmy, które na poziomie mniejszym niż 0, mln euro zadeklarowało 4% badanych. Obroty na poziomie 0, do mln euro wskazało firm, na poziomie - mln euro 9%, na poziomie -0 mln euro, na poziomie -0 mln euro %, oraz na poziomie powyżej 00 mln euro. Większość firm sektora motoryzacyjnego to firmy mikro, małe lub średnie (MŚP), których roczne obroty wynoszą poniżej 0 mln euro. Przeważnie są to firmy będące poddostawcami części, komponentów, podzespołów dla dużych odbiorców w innych regionach lub z zagranicy (głównie Niemcy). Jedynie wszystkich badanych firm stanowią duże przedsiębiorstwa motoryzacyjne. Żadna z badanych firm nie posiadała rocznych obrotów w przedziale 0- mln euro oraz 0-00 mln euro. Rysunek Roczne obroty firmy w mln euro. < < % 4% 9% Kolejnym wskaźnikiem pokazującym przewagę MŚP wśród dolnośląskiego sektora motoryzacyjnego jest liczba zatrudnionych. Co trzecia badana firma zatrudnia do 9 osób. Po 4% badanych wskazało na liczbę zatrudnionych w przedsiębiorstwie 0-49 oraz 0-49 osób. 4% wskazało na zatrudnianie osób, natomiast na więcej niż 000 osób.

7 Rysunek Liczba zatrudnionych >000 4% 4% 4% Wśród badanych firm, które wskazały przynależność do międzyregionalnej lub międzynarodowej korporacji, znalazło się przedsiębiorstwo, którego udział pracowników na Dolnym Śląsku w całkowitym zatrudnieniu korporacji międzyregionalnej/międzynarodowej wynosił aż 90%. Drugie odległe miejsce pod tym względem zajmowała firma, w której jedynie pracowników w ogólnej liczbie zatrudnionych w korporacji, stanowiły osoby zatrudnione w filii lub oddziale na Dolnym Śląsku. Oprócz dwóch wymienionych wskazań dodatkowo cztery przedsiębiorstwa wskazały na minimalny udział w całkowitym zatrudnieniu w korporacji (odpowiednio 8, 4, i 0,0). Dane te pokazują, że tak naprawdę tylko w przypadku jednego z dolnośląskich przedsiębiorstw będących oddziałem lub filią korporacji międzyregionalnej/międzynarodowej, mamy do czynienia z przeważającym udziałem zasobów siły roboczej z regionu w całości zatrudnienia korporacji. Biorąc pod uwagę strukturę zatrudnienia większość zapytanych respondentów wskazała, że największy odsetek pracowników, to osoby będące mieszkańcami Dolnego Śląska. W przypadku kadry zarządzającej oraz kadry inżynierskiej jedynie w jednym przypadku wskazano, że wszyscy pracownicy pochodzą z poza regionu. Schodząc niżej w hierarchii grup zawodowych, widoczny jest malejący udział zatrudnienia osób z zagranicy bądź z innych województw. Przykładem mogą być tutaj pracownicy sprzedaży i obsługi klienta, czy pracownicy przy pracach prostych, w przypadku których nie ma osób zatrudnionych spoza Dolnego Śląska. Pokazuje to korzystny dla regionu układ zatrudnienia, tj. większość firm motoryzacyjnych prowadzących działalność w regionie zatrudnia mieszkańców Dolnego Śląska praktycznie we wszystkich grupach zawodowych. Jest to sytuacja zupełnie odwrotna niż w przypadku niektórych dużych przedsiębiorstw dolnośląskiego sektora IT, w których kadra zarządzająca zostaje specjalnie sprowadzana z kraju pochodzenia firmy-matki (Korea LG Electronics, Japonia - Toshiba), natomiast siłę roboczą (pracownicy niższych szczebli) stanowią mieszkańcy Dolnego Śląska. 7

8 Tabela Jaka jest struktura zatrudnienia w Państwa firmie? Grupy zawodów Przykłady stanowisk Z regionu Pochodzenie pracowników [%] Liczba wskazań Spoza regionu Liczba wskazań Zarząd, kadra zarządzająca Prezes, Dyrektor, Kierownik Produkcji 0% % 80% 90% 99% 00% 4 0% % % 4% 9% 0% 0% 00% 9 0% 4 % 0% Kadra inżynierska Inżynier: mechanik/ elektryk/ elektronik % 0% 0% 90% 0% 9 00% 00% 4 % Wykwalifikowa na kadra techniczna Technik (m.in.: elektryk/ elektronik/ kontroli jakości/ planowanie/procesów produkcji), pracownicy zajmujący się serwisem maszyn obróbki metali, monterzy, technicy samochodowi, mechanicy, elektrycy % % 90% 99% 0% % % 0% 00% 7 0% % Pracownicy administracji i sekretariatu Kontrola zapasów, asystenci, pracownicy księgowości, pracownicy działu płac % 4% 0% 0% % % 99% 00% 9 8

9 0% Obsługa techniczna firmy Nadzorcy pracowników obsługi technicznej % % 99% 0% % 00% 8 Pracownicy sprzedaży i obsługi klienta Pracownicy call center, operatorzy telekomunikacyjni, ankieterzy badania rynku 0% % 4% 00% 8 0% 7 0% % Operatorzy maszyn Operatorzy maszyn/procesów w zakresie obróbki metali, produkcji części gumowych, plastikowych, montażyści 7% 40% 4 7% 0% % % 99% 00% 9 Pracownicy przy pracach prostych Pracownicy porządkowi, pracownicy ochrony 0% % 4 00% 9 0% 7 0% 9 Pozostałe Brak wskazań jakie % 0% 7 00% 7.. Współpraca biznesowa oraz usługi dla firm motoryzacyjnych 4% firm z branży motoryzacyjnej regionu Dolnego Śląska wskazało, iż w wysokim stopniu współpracują z innymi firmami w regionie w zakresie dostaw dla innych firm. W ogólnym ujęciu ukazującym jakąkolwiek współpracę, najczęściej firmy wskazywały na to, iż są odbiorcami od innych firm (łącznie 84% wskazań w tej kategorii na stopień wysoki, średni i niewielki, przy czym najwięcej respondentów wskazało na stopień średni). Przedsiębiorcy w najmniejszym stopniu wskazywali na współpracę w zakresie wspólnych zakupów oraz wspólnego marketingu. Rzadko wskazywano na współpracę w obszarze sieci i stowarzyszeń. Jak widać, większość firm z Dolnego Śląska prowadzi raczej prosty model współpracy w relacji klient dostawca. Prawdopodobnie, ze względu na pewne ryzyko jakie niesie ze sobą otwartość na innych partnerów i niechęć dzielenia się swoją własnością intelektualną oraz w niektórych przypadkach ze względu na dużą samodzielność firmy lub brak odpowiednich partnerów, istnieje słabe 9

10 zainteresowanie otwartymi formami współpracy, w tym w ramach działalności B+R, wspólnych zakupów i marketingu lub w ramach sieci i stowarzyszeń. Rysunek 4 W jakim stopniu współpracują Państwo z innymi firmami w regionie? Proszę określić stopień współpracy? Wysoki Średni Niewielki Brak Jesteśmy dostawcą dla innych firm z regionu 4% 4% % Inne firmy z regionu są dla nas dostawcami % 4% % Współpraca w ramach działalności B+R 7% Wspólny marketing (np. dystrybucja, promocja) 7 Wspólne zakupy 89% Sieci i stowarzyszenia 4% 7% Pozostałe 4% % % 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% 70% 80% 90% 00% Rysunek Jak oceniają Państwo współpracę z innymi firmami z regionu? Bardzo dobrze Dobrze Umiarkowanie Słabo Z firmami, dla których jesteśmy dostawcami 0% 4% 7% Z firmami, które są dla nas dostawcami 7% 49% 9% Z firmami, z którymi współpracujemy w projektach B+R % % 70% Z firmami, z którymi współpracujemy w zakresie marketingu (dystrybucja, promocja) 9% 7 Z firmami, z którymi dokonujemy wspólnych zakupów % 7 Z firmami, z którymi współpracujemy w ramach sieci i stowarzyszeń % Pozostałe 4% 49% 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% 70% 80% 90%00% 0

11 Współpracę z innymi firmami z regionu w zakresie dostaw, 0% respondentów oceniła jako bardzo dobrą, podobnie jak w przypadku oceny współpracy z firmami, które dostarczają produkty i usługi (7% wskazań na kategorię bardzo dobra). Te dwie kategorie również uzyskały najlepsza ocenę w ogólnym ujęciu (odpowiednio 74% i ). Pozostałe kategorie przedstawione na rysunku wypadły znacznie gorzej, co potwierdza fakt, że pomiędzy dolnośląskimi firmami w zakresie B+R, marketingu, wspólnych zakupów oraz wspólnych działań w ramach sieci i stowarzyszeń brakuje współpracy lub jest ona umiarkowana, bądź słaba. Jedna trzecia respondentów, jako główne bariery uniemożliwiające współpracę z innymi firmami w regionie lub uniemożliwiające współpracę w większym stopniu niż dotychczas, wymieniła zarówno samodzielność, jak i brak odpowiednich partnerów. % wskazało na brak zainteresowania ze strony partnerów, a jedynie na brak zaufania. Rysunek Jakie są główne bariery uniemożliwiające współpracę z innymi firmami w regionie lub uniemożliwiające współpracę w większym stopniu niż dotychczas? 0% 0% 0% 0% 40% 4 0% Brak zaufania Samodzielność 0% Brak zainteresowania ze strony partnerów % Brak odpowiednich partnerów 0% Pozostałe 4 Do grupy pozostałych barier, które wymienili respondenci jako uniemożliwiające współpracę z innymi firmami w regionie lub uniemożliwiające współpracę w większym stopniu niż dotychczas zalicza się: bariery finansowe, brak kapitału u innych firm na ewentualne inwestycje, brak podaży - partnerzy nie mają klientów, brak popytu na rynku, brak potrzeby współpracy, kwestia cen i konkurencji, niewłaściwe kwalifikacje, niewystarczająca jakość proponowanych produktów i nieodpowiednie zaawansowanie technologiczne, ograniczenia fizyczne - jednoosobowa firma, brak czasu, specyfika produkcji, sprawy płatnicze - przedłużające się płatności, zamknięty rynek, produkcja ukierunkowana bezpośrednio na odbiorcę,

12 Kolejna kwestia, o którą zapytano respondentów, dotyczyła ich oceny wsparcia uzyskanego od Instytucji Otoczenia Biznesu (IOB). Z definicji Instytucje Otoczenia Biznesu prowadzą działalność służącą tworzeniu korzystnych warunków dla rozwoju przedsiębiorczości. Ich działalność polega w szczególności na doradztwie i szkoleniach, pomocy w transferze i komercjalizacji nowych technologii, pomocy w tworzeniu nowych przedsiębiorstw w otoczeniu instytucji naukowych i szkół wyższych, pomocy dla nowo powstałych przedsiębiorców oraz tworzeniu skupisk przedsiębiorców w ramach parków technologicznych, stref biznesu, parków przemysłowych oraz klastrów. Innymi słowy IOB to instytucje oferujące przedsiębiorcom, w tym firmom z sektora motoryzacyjnego, różnego rodzaju usługi wspierające prowadzenie działalności gospodarczej. Grupę IOB w kolejnych pytaniach uzupełniono o banki i inne instytucje finansowe, które zgodnie z definicją Ministerstwa Rozwoju Regionalnego nie zostały zaliczone do grupy IOB, a które, jak widać na rysunku 7 i 8, mają największy udział we wsparciu firm motoryzacyjnych. W pytaniu, jak oceniacie wielkość wsparcia otrzymanego od regionalnych dostawców usług okołobiznesowych najwięcej badanych firm odpowiedziało, że duże wsparcie otrzymują od prawników (9% wskazań), banków (4% wskazań) oraz firm konsultingowych i ubezpieczeniowych (po ). W kategorii umiarkowane wsparcie, najlepiej oceniane są banki (4%) a w dalszej kolejności firmy ubezpieczeniowe () oraz prawnicy (4%). Interesujący jest fakt, iż znaczący odsetek badanych przedsiębiorców wskazuje na brak wsparcia od dostawców usług m.in. takich, jak Inkubatory Przedsiębiorczości, Centra Transferu Technologii oraz Centra Innowacji. W minimalnym stopniu przedsiębiorstwa korzystają również z funduszy (pożyczkowe, venture capital, kredytowe) oraz usług Agencji Rozwoju Regionalnego, SSE, parków technologicznych i przemysłowych, izb gospodarczych, inkubatorów przedsiębiorczości, których działalność ukierunkowana jest często na wsparcie tego typu firm Przyczyną tego może być niechęć do biurokracji, ponieważ wsparcie udzielane przez IOB zawsze związane jest z wypełnianiem formularzy i pozyskiwaniem zaświadczeń. Bardzo często decyzje o niekorzystaniu z usług IOB podejmowane są przez centralę firmy, która znajduje się w innym województwie lub państwie. Ostateczną przyczyną niekorzystania z usług IOB, jest najczęściej brak wiedzy o tym, że takie usługi są oferowane. Przyczyny tej sytuacji mogą również leżeć po stronie IOB, które nie informują w sposób dostateczny o swoich usługach. Rozporządzenie ministra rozwoju regionalnego z dnia 0 maja 009 r. w sprawie udzielania pomocy na wzmacnianie potencjału instytucji otoczenia biznesu w ramach regionalnych programów operacyjnych, Dz. U. nr 8, poz. 79.

13 Rysunek 7 Jak oceniłbyś wielkość wsparcia otrzymanego od regionalnych dostawców usług okołobiznesowych? Duże wsparcie Wsparcie umiarkowane Wsparcie niewielkie Brak wsparcia 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% 70% 80% 90% 00% Specjalne Strefy Ekonomiczne % 74% Parki technologiczne i przemysłowe 4% Związki zawodowe 8% Agencje Rozwoju Regionalnego 4% 7 Uczelnie wyższe % % Izby gospodarcze 4% 7 Inkubatory przedsiębiorczości Centra Transferu Technologii Centra Innowacji 97% 9% 9 Banki 4% 4% 4% Fundusze typu venture capital 97% Fundusze pożyczkowe 89% Fundusze poręczeń kredytowych 9% Firmy ubezpieczeniowe 49% Firmy konsultingowe % 4% % Prawnicy 9% 4% % 4% Pozostałe 4% 7 W przypadku oceny jakości tego wsparcia, największy odsetek badanych na ocenę bardzo dobrą wskazało prawników (4%), oraz Specjalne Strefy Ekonomiczne (%). Najgorzej ocenione zostały Centra Innowacji, w przypadku których 00% badanych oceniło jakość wsparcia jako słabą i niewystarczającą. W związku z faktem, iż duża większość badanych firm nie współpracuje z tego typu regionalnymi dostawcami usług około biznesowych (Rysunek 7), dlatego też trudno jest im ocenić jakość płynącego od tych dostawców wsparcia.

14 Rysunek 8 Jak oceniłbyś jakość wsparcia otrzymanego od regionalnych dostawców usług okołobiznesowych? Bardzo dobra Dobra Umiarkowana Słaba/ niewystarczająca 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% 70% 80% 90% 00% Specjalne Strefy Ekonomiczne % 4% 7 Parki technologiczne i przemysłowe 89% Związki zawodowe 9% Agencje Rozwoju Regionalnego % Uczelnie wyższe 4% 7% Izby gospodarcze % 8% Inkubatory przedsiębiorczości Centra Transferu Technologii Centra Innowacji 97% 94% 00% Banki 4% 4% 47% Fundusze typu venture capital 89% Fundusze pożyczkowe Fundusze poręczeń kredytowych 9% 9% Firmy ubezpieczeniowe 4% % % Firmy konsultingowe % 7% Prawnicy 4% % % 4 Pozostałe.. Skala, formy i efekty działalności klastrów motoryzacyjnych Kolejny blok pytań skierowany do respondentów dotyczył właśnie klastrów i sieci motoryzacyjnych. Podstawę działania i rozwoju klastra stanowią istniejące tradycje przemysłowe oraz zakorzeniona przedsiębiorczość i wiedza o danej działalności. Struktura klastra skupia zazwyczaj nie tylko firmy prowadzące działalność w danej branży, ale także jednostki badawczo-rozwojowe, doradcze i szkoleniowe, jednostki samorządu terytorialnego, instytucje pozarządowe i otoczenia biznesu. Ponadto, Klaster to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (na przykład uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale również współpracujących (źródło: Kowalak B., :Znaczenie klastrów dla rozwoju gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 007. W literaturze przedmiotu funkcjonuje jednocześnie wiele definicji klastra, dlatego warto wskazać kilka cech charakterystycznych występujących w większości definicji, takich jak: koncentracja przestrzenna, interakcyjność, powiązania, wspólna trajektoria rozwoju, konkurencja i kooperacja. (źródło: 4

15 głównymi cechami klastra są: sieć powiązań, innowacyjność, mobilność pracowników (związana z transferem wiedzy ukrytej), firmy o kluczowym znaczeniu w danej branży oraz dostępność do wymagającego rynku zbytu. W literaturze przedmiotu Dolny Śląsk przedstawiany jest często jako jeden duży klaster motoryzacyjny charakteryzujący się strukturą niesformalizowaną, powstającą w wyniku koncentracji działalności gospodarczej, a nie wskutek ukonstytuowania go przez koordynatora, w skład której wchodzi wiele zagranicznych fabryk i wielu mniejszych poddostawców. Początki tej koncentracji sięgają roku 99, kiedy to w województwie zainwestowały takie koncerny, jak Volvo, Faurecia oraz Takata Petri, zaś w 99 roku Bosch. Klaster motoryzacyjny na Dolnym Śląsku jest więc nieformalnym skupiskiem przedsiębiorstw branży motoryzacyjnej, które ze sobą konkurują. Współpraca nawiązana jest przede wszystkim w formie związków pionowych, tj. między poddostawcami, dostawcami i producentami produktów finalnych. Obecnie istnieje kilkanaście fabryk zagranicznych koncernów samochodowych w regionie, produkujących elementy do samochodów marki własnej lub na potrzeby innych firm zewnętrznych. Na Dolnym Śląsku istnieją już kilkudziesięcioletnie tradycje związane z motoryzacją od 9 r. działały w Jelczu Zakłady Samochodowe Jelcz S.A, produkujące autobusy dla komunikacji miejskiej (w 99 r. konkurencją dla autobusów z Jelcza stały się autobusy produkcji szwedzkiego koncernu Volvo, który zlokalizował swoją fabrykę we Wrocławiu). Do większych inwestorów z branży motoryzacyjnej zaliczyć należy japońską Toyota, która w województwie dolnośląskim posiada kilka zakładów i funkcjonuje od 999 r. (Żarów, Jelcz Laskowice, Wałbrzych), czy Volkswagen Motor Polska, który otworzył swoja fabrykę w 998 roku w Polkowicach. W regionie funkcjonuje też sieć kilku innych producentów części samochodowych o znanych markach (jak wcześniej wspomniany Bosch, WABCO, Takata-Petri, czy Faurecia), ale również wiele mniejszych firm, polskich i zagranicznych, które funkcjonują jako poddostawcy wymienionych wyżej zakładów wielkich koncernów. Pomimo, że Dolny Śląsk przedstawiany jest często jako jeden duży klaster motoryzacyjny, którego kontakty oraz konkurencja wykraczają poza granice kraju i Europy, widoczna jest koncentracja firm motoryzacyjnych w kilku obszarach regionu (Rysunek 9), takich jak Wrocław i jego okolice, okolice Wałbrzycha, okolice Legnicko Głogowskiego Okręgu Miedziowego. Identyfikacja istniejących i potencjalnych klastrów w regionie dolnośląskim raport z badania 009, Ecorys Research and Consulting, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław.

16 Rysunek 9 Lokalizacja najważniejszych firm motoryzacyjnych na Dolnym Śląsku Source: Zaleski J., Korf T., Lisowiec G., Mogiła Z., Tomaszewski P., Wysocka M., Regional Mapping, Lower Silesia, Poland 0, report prepared as part of the project Improved Definition and Profiling for Sustainable Technology Park STEP, Wrocław. Sieć współpracy (networking) firm, w przeciwieństwie do założeń klastra, nie musi opierać się na warunku przestrzennej bliskości przestrzennych. Firmy specjalizują się w produkcji konkretnego elementu łańcucha tworzenia wartości i współpracują z innymi firmami w tym zakresie, także z tymi zlokalizowanymi na innym obszarze geograficznym. Zdecydowana większość (90%) wskazała na brak prowadzenia współpracy w formie klastrów i sieci. Tylko 4 firmy z 7 wskazały na przynależność do klastra formalnego/nieformalnego lub sieci współpracy. Może sugerować to, że co najmniej 0% wszystkich firm motoryzacyjnych zlokalizowanych na Dolnym Śląsku nie rozpoznaje głównych cech klastrów i sieci. Może wskazywać to także na brak formalnej wiedzy w tym zakresie przy jednoczesnym korzystaniu z wszystkich zalet jakie płyną z powyższych sposobów kooperacji. I tak jest najprawdopodobniej wśród średnich i dużych przedsiębiorstw. Powyższe rezultaty mogą jednak także wskazywać na problem braku znajomości szerokiego wachlarza korzyści związanych z działalnością w skupiskach geograficznych firm albo w sieciach (z dużym prawdopodobieństwem taka sytuacja może być udziałem wielu małych firm).

17 Do korzyści związanych z prowadzeniem działalności w ramach klastrów zaliczyć należy przede wszystkim wartość dodaną, powstająca w wyniku efektu synergii, która jest o wiele większa niż miałoby to miejsce w przypadku działań oddzielnych. Na wartość dodaną składa się transfer wiedzy i technologii, sprzyjający powstawaniu innowacji, jak również współpraca i bliskość podmiotów klastra wpływająca na dyfuzję innowacji poprzez intensyfikację procesu uczenia się, niwelująca ryzyko i koszty transakcyjne oraz umożliwiająca specjalizację, a przez to budowę pozycji konkurencyjnej. Ponadto do ważnych charakterystyk klastrów zaliczyć można specyficzny klimat przedsiębiorczości, rozlewanie się wiedzy między firmami, dostęp do specjalistycznego sprzętu i badań, dostęp do odpowiedniej infrastruktury, duże zasoby wysoko wykwalifikowanych pracowników. Czynniki te w dużym stopniu wpływają na wzrost koniunktury gospodarczej regionu i innowacyjności, co z kolei pociąga za sobą wzrost atrakcyjności inwestycyjnej, a następnie eksportu, oraz poprawę lokalnego i regionalnego rynku pracy 4. Taka reakcja łańcuchowa powoduje to, że rozwijający się klaster generuje korzyści bezpośrednie dla regionu, w którym powstaje. Uzyskane w ramach badania odpowiedzi wskazują ponadto, że firmy mogą również nie kwalifikować swojej lokalizacji jako części klastra. Mały udział firm współpracujących w ramach klastra/sieci współpracy wskazywać może również z jednej strony na dużą samodzielność w prowadzeniu działalności i brak potrzeb wchodzenia w tego typu współpracę, natomiast z drugiej strony może być powodem niechęci do podejmowania ryzyka takiej współpracy. Ze względu na brak sformalizowanych struktur klastrowych w regionie dogłębna analiza działalności klastrów motoryzacyjnych na Dolnym Śląsku, nie była możliwa. Otrzymane w ramach badania odpowiedzi nie pozwoliły scharakteryzować i ocenić usług świadczonych przez klastry, przedstawić głównych powodów wstąpienia w strukturę klastrową, czy scharakteryzować wad i zalet bycia członkiem klastra. Pomimo, ze nieformalny klaster motoryzacyjny na Dolnym Śląsku jest na początku drogi swojego rozwoju (i nieznane są jej dalsze kierunki), województwo posiada znaczny potencjał przedsiębiorczy i innowacyjny, aby stać się znaczącym środkowoeuropejskim klastrem motoryzacyjnym. Aby tak się stało potrzebna jest formalizacja działalności klastra motoryzacyjnego na Dolnym Śląsku, poprzez wyłonienie jego koordynatora (członka klastra przedsiębiorstwa, jednostki badawczo-rozwojowej lub instytucji otoczenia biznesu), jak również skuteczna działalność informacyjna wśród firm z branży motoryzacyjnej, dostarczająca im odpowiedniej wiedzy na temat możliwości i korzyści płynących z działalności w tego typu strukturze kooperacyjnej. 4 Identyfikacja istniejących i potencjalnych klastrów w regionie dolnośląskim raport z badania 009, Ecorys Research and Consulting, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław. 7

18 .4. Relacje między instytucjami naukowymi i biznesem oraz transfer technologii badanych firm uczestniczy w procesie transferu technologii z jednostek B+R lub uczelni wyższych. Pozostałe 9 wskazało na brak uczestnictwa w takich procesach. Wynik ten wskazywać może na brak świadomości co do ważności zwiększania zasobów wiedzy oraz znalezienia dla niej nowych zastosowań w firmach, jak również na słaby stopień współpracy pomiędzy jednostkami B+R a przedsiębiorstwami na Dolnym Śląsku. Wymieniane rodzaje transferu to: Dostawa części dla działu B+R fabryki Volkswagena ; Wspólne aplikowanie o fundusze unijne, udział w programach badawczych, współpraca w zakresie technicznego rozwoju (konstruktorzy), prace patentowe, zlecanie pomiarów. Prawie połowa badanych (4) na pytanie, jakie są źródła innowacji w ich firmie, wskazało własne przedsiębiorstwo, natomiast na zewnętrzne instytucje B+R. Żadna z firm nie wskazała w tym pytaniu uczelni wyższej. Wśród pozostałych odpowiedzi (49%) znalazły się następujące: Brak źródeł innowacji 7 wskazań; Matka firma - wskazania; nasze przedsiębiorstwo ; Korzystamy z innowacji, np. nowych urządzeń alarmowych, wprowadza te systemy pośrednik ; Korzystamy ze sprawdzonych dostawców ; Korzystamy z zasobów innowacyjnych Toyoty z Japonii ; My nie zmieniamy technologii produkcji, ewentualnie przywozimy je z targów, na które jeździmy. Nie wprowadzamy zmian, raczej wykorzystujemy te innowacje, które wymyślili już konstruktorzy samochodów a następnie w takiej postaci je wykorzystujemy ; Nasze przedsiębiorstwo tworzy innowacje poprzez sugestie i pomysły klientów i pracowników... Handel i inwestycje zagraniczne Badane przedsiębiorstwa zapytane o procent własnej produkcji, jaki jest przez nie eksportowany, najczęściej wskazywali poziom 0-0% (4 wskazań). Dane te pokazują, że w większości przypadków działalność firm ukierunkowana jest na lokalny rynek, na którym znajdują swoich odbiorców. Co piąty respondent wskazał na poziom 90-00%, natomiast badanych, na poziom 80-90% oraz 0-0%. Duży udział eksportu w przypadku dolnośląskiego sektora, ma miejsce raczej w przypadku dużych 8

19 przedsiębiorstw, jak np. Volkswagen Motor Polska Sp. z o.o. w Polkowicach, czy Toyota Motor Industries Poland Sp. z o.o. w Jelczu-Laskowicach. Rysunek 0 Jaki procent produkcji Państwa firmy jest eksportowany? 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0-0% 0-0% 0-0% 0-40% 40-0% 0-0% 0-70% 70-80% 80-90% 90-00% % 4 Zgodnie z poniższymi danymi, większość przedsiębiorstw korzysta z własnych nakładów produkcyjno materiałowych, pieniężnych, siły roboczej oraz środków trwałych. W pytaniach o procent nakładów produkcyjnych importowanych przez firmę, największy odsetek wskazało na poziom 0-0% (% firm). Pozostałe odpowiedzi rozbiły się na poszczególne przedziały i wynosiły ok. 8 % na każdy z nich. Rysunek Jaki procent nakładów produkcyjnych jest importowany przez Państwa firmę? 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% 70% 0-0% 0-0% 0-0% 0-40% 40-0% 0-0% 0-70% 70-80% 80-90% 90-00% 9% % Zdecydowana wiekszość firm z branży motoryzacyjnej na Dolnym Śląsku (84%) uważa, iż bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) mają istotny wpływ na rozwój tej branży w regionie. Przeciwnego zdania jest % respondentów. Jak zauważają badani, rozwój branży w regionie poprzez inwestycje zagraniczne wpływa na innowacyjność i konkurencyjność tego sektora oraz stymuluje rozwój technologii. 9

20 Powody dla których BIZ mają istotny wpływ na rozwój branży w regionie Dolnego Śląska to przede wszystkim: brak motoryzacji w Polsce, BIZ pozwala na rozwój tego sektora ; do regionu wpływa duży kapitał zagraniczny, nowe technologie i można czerpać z doświadczenia zagranicznych inwestorów ; inwestycje w dużym stopniu są powiązane z branżą motoryzacyjną i duża część produkcji jest związana z tymi inwestycjami ; kreują zwiększenie się popytu na wyroby polskich firm ; motor postępu w regionie, polscy przedsiębiorcy nie mają takiego kapitału jak korporacje międzynarodowe. ; nowe innowacje oraz pomysły z innych krajów, dodatkowa wiedza ; nowe miejsca pracy, nowe firmy,które zaczynają częściej współpracować z innymi przedsiębiorstwami w sektorze motoryzacyjnym ; poprawiają infrastrukturę, stwarzają miejsca pracy, poprawiają konsumpcję ; powiększa się rynek zbytu ; przyczyniają się do rozwoju regionu poprzez kooperacyjne stosunki ; rynek chiński jako ogromna konkurencja dla firm polskich - wchodzą gorszej jakości i tańsze towary, firmy chińskie mają takie ceny jak koszty materiałowe firm polskich ; BIZ są przede wszystkim konkurencją dla polskich firm ; inwestycje zagraniczne, kapitał zagraniczny, zawsze w jakiś stopniu wpływają na rozwój branży motoryzacyjnej a ona jest motorem całej gospodarki i dzięki temu staje się czynnikiem który czyni samo państwo mocnym ; tylko inwestycje zagraniczne w dużym stopniu wpływają na rozwój branży motoryzacyjnej, natomiast brak jest zupełny krajowego przemysłu, który mógłby w większym stopniu wpływać na rozwój branży motoryzacyjnej ; w Polsce brak branży motoryzacyjnej ; poprzez rozwój dróg i infrastruktury ; wdrażają nowe technologie i stwarzają na rynku zapotrzebowanie na specjalistów ; dzięki inwestycjom, które są lokowane w Polsce powstają inne firmy i rośnie zatrudnienie ; tworzą nowe miejsca pracy, jest transfer technologii, który przyczynia się do rozwoju przemysłu. Rozwija się współpraca z kooperantami, więcej fachowców związanych z branża, zwiększają się możliwości współpracy z innymi jednostkamikooperacja ; wysoki poziom zatrudnienia, wdrożenie nowoczesnej technologii, wprowadzenie innowacyjnych praktyk, systemów i standardów, przeniesienie dobrych wzorców i europejskiej kultury zarządzania ; za inwestycjami przychodzą kolejne inwestycje oraz nowi dostawcy i kooperanci zaangażowanie bardziej skomplikowanej myśli technicznej, zaangażowanie sprawdzonych rozwiązań zażądania i nowych środków finansowych. 0

21 Z powyższych wypowiedzi wynika, że większość respondentów zauważa znaczny wpływ Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych na rozwój przemysłu motoryzacyjnego na Dolnym Śląsku. W mniejszym stopniu przedsiębiorstwa zauważają negatywny wpływ w postaci dużej konkurencji dla polskich producentów, jaką niesie ze sobą np. rynek chiński, wprowadzający gorszej jakości i tańsze towary. Jednak większość firm widzi pozytywne aspekty związane z rozwojem BIZ, które mogą stać się motorem napędowym dla sektora motoryzacyjnego w regionie, głównie poprzez rozwój i transfer nowych technologii, zwiększanie zatrudnienia, wprowadzanie innowacyjnych praktyk, systemów i standardów, przenoszenie dobrych wzorców i europejskiej kultury zarządzania, czy zwiększanie rynków zbytu. Rysunek Jakie są główne powody dla których Państwa firma zainwestowała na Dolnym Śląsku? (zaznacz maksymalnie 4 odpowiedzi). 0% 0% 0% 0% 40% 4 0% Dostęp do klientów Klimat społeczny % 0% Łatwość prowadzenia biznesu Jakość infrastruktury i usług komunalnych Możliwość zatrudniania wykwalifikowanych pracowników % 4% % Niskie koszty pracy 0% Niska przestępczość Niskie podatki Niskie koszty eksploatacyjne Dostęp do zasobów Dostępność i jakość uczelni wyższych Dostępność gruntów Dostęp do dostawców % 4% Pozostałe 4 Najczęściej wymieniane powody, dla których badana firma zainwestowała na Dolnym Śląsku to: dostęp do klientów (%), niskie koszty pracy i klimat społeczny (po 0%), jakość infrastruktury i usług komunalnych (4%), możliwość zatrudniania wykwalifikowanych pracowników oraz łatwość prowadzenia biznesu (po %), dostępność gruntów (4%), a także dostępność dostawców (%). Powody te świadczą o sprzyjających warunkach społeczno ekonomicznych na Dolnym Śląsku dla

22 przedsiębiorców, niezbędnych do rozwoju ich działalności. Warto również zwrócić uwagę na kategorie pozostałe, na którą wskazało 4 respondentów, a w której odpowiedziach znalazły się takie, jak: dostęp do wykwalifikowanych kadr, do dobrze wykształconych pracowników wskazania; Wrocław, jako dobre miejsce do zamieszkania - 0 wskazań; otrzymanie firmy w spadku - rodzinny interes - wskazania; ulgi z tytułu działalności w strefach oraz tańsza siła robocza niż w krajach Unii Europejskiej - wskazanie. Respondenci zapytani o powody, dla których firma w dalszym ciągu prowadzi działalność na Dolnym Śląsku, wskazywali najczęściej (podobnie jak w poprzednim pytaniu) na dostęp do klientów (%), niskie koszty pracy oraz klimat społeczny (po 0%). W przypadku pozostałych wymienianych powodów kontynuacji prowadzenia działalności na Dolnym Śląsku widoczne są różnice w porównaniu ze wskazaniami powodów dla których dana firma zainwestowała w regionie (Rysunek ): łatwość prowadzenia biznesu (4% wskazań - o p.p. więcej niż w poprzednim pytaniu), jakość infrastruktury i usług komunalnych (% - o 8 p.p. mniej niż w poprzednim pytaniu), możliwość zatrudniania wykwalifikowanych pracowników (% - o p.p. mniej niż w poprzednim pytaniu), dostępność gruntów ( - niżej niż w poprzednim pytaniu o p.p.). Wyniki takie świadczą o tym, iż przedsiębiorcy z perspektywy czasu działania na lokalnym rynku zauważają potencjał Dolnego Śląska wyrażający się w łatwości prowadzenia biznesu oraz niskich kosztach eksploatacyjnych. W kategorii pozostałe, przedsiębiorcy wymieniali miejsce zamieszkania i nieopłacalność przenoszenia firmy w inne miejsce, a także ulgi z tytułu działalność w strefach oraz tańsza siła robocza, niż w krajach Unii Europejskiej.

23 Rysunek Jakie są główne powody, dla których Państwa firma w dalszym ciągu prowadzi działalność na Dolnym Śląsku (zaznacz maksymalnie 4 odpowiedzi) 0% 0% 0% 0% 40% 4 Dostęp do klientów % Klimat społeczny 0% Łatwość prowadzenia biznesu 4% Jakość infrastruktury i usług komunalnych Możliwość zatrudniania wykwalifikowanych pracowników % % Niskie koszty pracy 0% Niska przestępczość Niskie podatki Niskie koszty eksploatacyjne Dostęp do zasobów Dostępność i jakość uczelni wyższych Dostępność gruntów Dostęp do dostawców Pozostałe 4% Biorąc pod uwagę uczestnictwo przedsiębiorstw dolnośląskich w działaniach marketingowych o zasięgu międzynarodowym, najczęstszą odpowiedzią było uczestnictwo w targach (0%) oraz spotkaniach z pośrednikami handlowymi i wystawach (po 4%). % badanych wskazało na uczestnictwo w warsztatach transferu wiedzy oraz warsztatach eksperckich, które również wymieniło najwięcej respondentów jako plany na przyszłość (%). Ogólny wynik wskazuje, iż niewiele firm angażuje się w międzynarodowe działania marketingowe. Sytuacja taka może być spowodowana brakiem wypracowanych standardów współpracy z firmami międzynarodowymi.

24 Rysunek 7 Czy Państwa firma obecnie bierze udział w międzynarodowych działaniach marketingowych lub posiada takie plany na przyszłość? Tak Nie Nie jest zaangażowana, ale planuje wzięcie udziału w przyszłości 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% 70% 80% 90% 00% Misje handlowe 84% Targi 0% % Warsztaty transferu wiedzy/ warsztaty eksperckie % 7 % Wystawy 4% Spotkania z pośrednikami handlowymi 4% Pozostałe 4% Prawie co trzecia badana firma (7%) planuje kolejne inwestycje na Dolnym Śląsku. Pozostałe wskazały na brak planów inwestycyjnych, nawet poza regionem. Powodem tego może być ogólnoświatowy kryzys, który nie ominął również regionu Dolnego Śląska. Części i komponenty do spółki matki lub spółek siostrzanych eksportuje % badanych firm z Dolnego Śląska. Firmy eksportujące komponenty zostały spytane o ich rodzaj i procent w ogólnym eksporcie firmy. Uzyskane odpowiedzi ( wskazań) przedstawia poniższa tabela. Tabela Eksport- jakie to elementy? Udział w eksporcie ogółem [%] Rodzaj komponentu %, pręty stalowe, części samochodowe 00% metalowe elementy 0% koła aluminiowe 80% części głęboko tłoczone najczęściej uszlachetniane przez zespawanie, zgrzewanie -0% elementy wyposażenia samochodów, wnętrza pojazdów Z kolei w pytaniu o import części i komponentów od firm matek/córek na takie działania wskazało 4% badanych firm. Rodzaje komponentów oraz ich udział procentowy w imporcie ogółem przedstawia poniższa tabela ( wskazania). 4

25 Tabela Import- jakie to elementy? Udział w imporcieogółem [%] Rodzaj komponentu 0%, narzędzia 0%- felgi, narzędzia % podzespoły Ponad połowa badanych firm (7%) deklaruje współpracę z filiami lub oddziałami innych przedsiębiorstw międzynarodowych. Współpraca taka oceniana jest przez nie pozytywnie najczęściej dobrze i wyśmienicie (łącznie 49% firm). 4 wskazało, iż ciężko im ją ocenić, natomiast oceniło ją umiarkowanie. Jest to wynik o wiele lepszy w porównaniu z poziomem współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a Instytucjami Otoczenia Biznesu (z wyłączeniem firm ubezpieczeniowych, prawników i banków). Rysunek Jak oceniają Państwo współpracę z filiami lub oddziałami przedsiębiorstw międzynarodowych? Wyśmienicie Dobrze Umiarkowanie Słabo Ciężko powiedzieć 4 % 4% 0% Badane przedsiębiorstwa zapytane o udział procentowy kapitału zagranicznego w ich firmie wskazywały najczęściej jego brak wskazań. 4% wskazało na 00% pochodzenie kapitału zagranicznego (w tym holenderski i niemiecki), firma wskazała na 90% udziału oraz firma na udziału. Rozkład kapitału zagranicznego w firmach, ze względu na jego strukturę, przedstawia poniższy wykres.

26 Rysunek Jaka jest struktura kapitału zagranicznego w Państwa firmie? Akcje Reinwestowane zyski Pożyczki Dywidendy Pozostałe 4% % W kategorii pozostałe znalazły się odpowiedzi mówiące o braku kapitału zagranicznego oraz odpowiedzi udzielane przez respondentów, którzy nie byli w stanie określić jego struktury... Potrzeby i kluczowe problem branży motoryzacyjnej Zdaniem badanych najważniejszym obszarem wymagającym poprawy są działania władz (4% wskazań) i instytucji wsparcia (). Co trzeci respondent zauważył również konieczność poprawy w obszarze infrastruktury komunikacyjnej i transportowej. Najmniej istotny okazał się obszar infrastruktury komunalnej (0%), a także możliwości rekreacyjne i kulturalne (4%). Rysunek 7 Proszę ocenić obszary, które wymagają poprawy. Proszę również ocenić potrzebę tej poprawy dla Państwa firmy. najważniejsze 4 najmniej ważne 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% 70% 80% 90% 00% Infrastruktura komunikacyjna i transportowa 0% % % % Infrastruktura komunalna (np. zapotrzebowanie na wodę, energię, itp.) 4% 9% 7% % 9% Działania instytucji wsparcia 4% 9% Działania władz 4% 4% 9% Możliwości rekreacyjne i kulturalne 4% % Pozostałe 0% % % 4%

27 Przedstawiciele badanych firm od władz publicznych najczęściej oczekują wsparcia finansowego (49%), doradztwa () oraz wsparcia w promocji (%). Co piąty badany oczekuje wsparcia w obsłudze poinwestycyjnej, która w dużym stopniu decyduje o działalności danej firmy w regionie w przyszłych latach. Rysunek 8 Czego Państwo oczekujecie od władz publicznych? 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% Wsparcie finansowe 49% Doradztwo (np. Centrum Obsługi Inwestora, itp.) Promocja % Lokalizacje inwestycyjne (greenfield, brownfield) % Obsługa poinwestycyjna % Pozostałe % W odpowiedzi pozostałe respondenci przede wszystkim zwracali uwagę na oczekiwania związane z uregulowaniem polityki podatkowej oraz związaną z tym potrzebą stabilizacji, a także uproszczenia przepisów i nieprzeszkadzania w prowadzeniu działalności. Tabela 4 Czego Państwo oczekujecie od władz publicznych- pozostałe Czego Państwo oczekujecie od władz publicznych- pozostałe stworzenia przepisów i wdrożenie możliwości samocertyfikacji przez producentów części, wyposażenia oraz elementów dodatkowych (haki holownicze, bagażniki, dodatkowe oświetlenia stop, itd.) oraz rozszerzenie listy ministra kwalifikowanych instytucji do przeprowadzania badań części motoryzacyjnych pomocy w obniżaniu kosztów i obciążeń firm (obecnie koszty stałe prowadzenia firmy są zbyt wysokie) Liczba wskazań nie mamy oczekiwań w stosunku do władz publicznych obniżenia podatków, by nie były podnoszone 4 odpowiednich ludzi na stanowiskach jeśli chodzi o władze społeczne. Potrzeba odpowiedzialności za podejmowane decyzje by nie przeszkadzali w prowadzeniu działalności ulgi w podatkach gruntowych lepszego wsparcia w dalszych inwestycjach i zaangażowania w rozwój zakładu 7

28 Wśród barier rozwoju sektora motoryzacyjnego w regionie najczęściej wskazywano niskie zyski (4%), silną konkurencję wpływającą na charakter działalności (9%), problemy z płynnością finansową () oraz trudności z pozyskaniem kredytu (4%). Rysunek 9 Jakie są najważniejsze problemy mające wpływ na sektor motoryzacyjny w regionie w tej chwili? 0% 0% 0% 0% 40% 0% Niskie zyski 4% Trudności z pozyskaniem kredytu 4% Silna konkurencja wpływająca na charakter działalności 9% Problemy z płynnością Pozostałe 4% Pozostałe problemy mające wpływ na sektor motoryzacyjny w regionie, z którymi borykają się również respondenci, to przede wszystkim: brak klientów, zmniejszony popyt, wysoka konkurencja i kryzys gospodarczy (Tabela ). Tabela Pozostałe problemy mające wpływ na sektor motoryzacyjny w regionie Pozostałe problemy mające wpływ na sektor motoryzacyjny w regionie Liczba wskazań brak klienta brak odpowiedniej infrastruktury i sieci dostawców, wysokie koszty produkcji (koszty pracy, media) konkurencja, w tym ze strony chińskiej, zbyt duży napływ tani części z Chin, których jakość pozostawia wiele do życzenia a cena jest niska proporcjonalna do jakości 4 kryzys gospodarczy mała sprzedaż, zmniejszony popyt obniżenie sprzedaży przez klienta końcowego rozdrobnienie transportu samochodowego, każdy sam sobie naprawia samochód lub czyni to w dużych zakładach, a małe zakłady upadają słaba infrastruktura, wysokie ceny większa liczba odbiorców, która na ten moment jest niewystarczającą wysokie ceny badań wytrzymałościowych w kwalifikowanych instytutach, nie 8

29 dopuszczanie konkurencji w tym zakresie, pomimo iż posiada stosowne laboratoria i jest często znacznie tańsza za mała promocja regionu jeżeli chodzi o sektor motoryzacyjny Mimo rosnących kosztów pracy na Dolnym Śląsku (podobna sytuacja ma miejsce w całym kraju), tylko % badanych firm rozważa przeniesienie inwestycji do innego regionu bądź kraju. W przypadku likwidacji Specjalnych Stref Ekonomicznych jedynie ze wszystkich przebadanych firm nie zamierza prowadzić działalności gospodarczej na Dolnym Śląsku. Odpowiedzi te również mogą sugerować, iż miejsce zamieszkania respondenta determinuje wybór miejsca prowadzenia działalności..7. Potrzeby edukacyjne Na największe braki kwalifikacyjne respondenci zwracają uwagę w następujących obszarach zawodowych: wykwalifikowana kadra techniczna (4%), operatorzy maszyn (4%) oraz kadra inżynierska (%). Największe zaspokojenie odpowiednich kwalifikacji respondenci wskazywali w takich obszarach zawodowych, jak: pracownicy administracji i sekretariatu, zarząd i kadra zarządzająca oraz pracownicy sprzedaży i obsługi klienta. Taki rozkład odpowiedzi potwierdza ogólnopolskie tendencje wskazujące na znaczne zasoby ludzkie i kadrowe w tych obszarach zawodowych, z drugiej strony na niedobór kadry inżynierskiej i absolwentów kierunków technicznych. Rysunek 0 W których z wymienionych obszarów zawodowych Państwa firma doświadcza braku odpowiednich kwalifikacji? Proszę zaznaczyć kategorię, która dotyczy Państwa firmy? Poważne niedobory Pewne niedobory Brak niedoborów 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% 70% 80% 90% 00% Pracownicy przy pracach prostych % 9% 7 Operatorzy maszyn 4% 7% Pracownicy sprzedaży i obsługi klienta 7% Obsługa techniczna firmy 0% % 4 Pracownicy administracji i sekretariatu % % 7 Wykwalifikowana kadra techniczna 4% 9% Kadra inżynierska % % Zarząd, kadra zarządzająca % % 9

30 U osób ubiegających się o zatrudnienie w dolnośląskich firmach, pracodawcy zwracają uwagę przede wszystkim na prawidłowe wykonywanie obowiązków (7), umiejętności i wiedzę techniczną (7%), umiejętność logicznego myślenia oraz przestrzeganie zasad i etyki zawodowej (po 9%). Najmniej istotne okazały się umiejętności miękkie, jak komunikacja i umiejętności interpersonalne (%) oraz odpowiednia motywacja do nauki i rozwoju osobistego (). Rysunek Na jakie cechy i umiejętności osób ubiegających się o zatrudnienie w Państwa firmie zwracają Państwo uwagę? Bardzo istotne Istotne Umiarkowanie istotne Mało istotne 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% 70% 80% 90% 00% Przestrzeganie zasad etyki zawodowej 9% 4% 7% Umiejętności komunikacyjne i interpersonalne % % % Umiejętności i wiedza techniczna 7% 0% Zachowanie 4% 4 % Cechy osobowe 4% 4 Prawidłowe wykonywanie obowiązków 7 4% Chęć zdobywania wiedzy i samokształcenia 4 4% Odpowiednia motywacja do nauki i rozwoju osobistego 49% Umiejętność myślenia logicznego 9% % Umiejętności manualne 4% 40% Zaangażowanie 4% 4 Pozostałe % 9% 4% Posiadanie wykształcenia kierunkowego przez osoby ubiegające się o pracę w firmach na Dolnym Śląsku jest bardzo ważne dla co piątego badanego. W ujęciu ogólnym ponad połowa badanych wskazała na istotność tego kryterium. 0

31 Rysunek Czy posiadanie wykształcenia kierunkowego (zgodnego z oferowanym przez Państwa stanowiskiem) przez osoby ubiegające się o pracę w Państwa firmie jest dla Państwa istotne? Proszę wskazać skale ważności od (nieważna) do 0 (bardzo ważna). % 0% 4% % 4 7 % Co trzecia badana firma (%) prowadzi współpracę ze szkołami zawodowymi i uczelniami wyższymi z Dolnego Śląska. Najczęściej wymienianą formą współpracy są praktyki zawodowe (0%), następnie udostępnianie przestrzeni dla przeprowadzenia praktyk (%) oraz zatrudnianie absolwentów do pracy (4%). Rysunek W jakiej formie? 0% 0% 0% 0% Przyjmowanie studentów do praktyki zawodowej 0% Zatrudnianie absolwentów szkół zawodowych i uczelni wyższych Informowanie szkół o potrzebach i oczekiwaniach dotyczących przyszłych pracowników % 4% Organizowanie spotkań ze studentami w celu przedstawienia oczekiwań wobec przyszłych pracowników Udostępnianie przestrzeni dla przeprowadzania praktyk % Uczestnictwo w badaniach i studiach dotyczących oczekiwań wobec absolwentów Pozostałe

32 Tylko co piąty badany (9% firm) przyznaje, iż szkoły zawodowe i uczelnie wyższe z Dolnego Śląska kontaktowały się z ich firmą w celu poznania oczekiwań, co do poszukiwanych przez firmy zawodów. Ten obszar współpracy wymaga poprawy, gdyż jak wynika z wcześniejszych odpowiedzi badanych przedsiębiorców, brakuje współpracy z dolnośląskimi uczelniami. Respondenci zapytani o działania, które mogłyby usprawnić proces kształcenia zawodowego w szkołach zawodowych, wskazywali najczęściej na skuteczne i praktyczne nauczanie (7%), organizacje współpracy między szkołami a pracodawcami (4%), zwiększenie liczby godzin szkoleń praktycznych (4) oraz zatrudnianie w szkołach nauczycieli z doświadczeniem praktycznym (). Rysunek 4 Jakie działania mogą usprawnić proces kształcenia zawodowego w szkołach zawodowych? Proszę zaznaczyć maksymalnie 4 odpowiedzi, które wydają się dla Państwa najbardziej istotne. 0% 0% 0% 0% 40% 0% 0% Zatrudnianie w szkołach nauczycieli z doświadczeniem praktycznym Szkolenia dla nauczycieli Poprawa bazy lokalowej i wyposażenia szkół Eliminacja niepożądanych programów nauczania (odnośnie wiedzy teoretycznej) 4% 4% % Zwiększanie liczby godzin szkoleń praktycznych 4 Skuteczne i praktyczne nauczanie Organizacja współpracy między szkołami a pracodawcami Kształtowanie wśród uczniów postaw oczekiwanych na rynku pracy Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych studentów 4% 7% 4% Pozostałe 4%

33 .8. Technologie niskoemisyjne oraz dywersyfikacja produktowa 0 badanych firm odpowiedziało, że 00% ich produkcji wytwarzana jest dla sektora motoryzacyjnego, 4 badane firmy wskazały, że 90-99% produktów przeznaczona jest dla sektora motoryzacyjnego. Tabela Jaka część państwa produkcji dostarczana jest dla: Sektor motoryzacyjny Liczba wskazań Pozostałe sektory Liczba wskazań 0% 0% 0 00% 0 0% -0% 00% 0% % 0% 0% 4 40% 0% 0% 0% % 80% 70% 90% 80% % 9 9 Porównując obecne przeznaczenie produkcji do sytuacji sprzed pięciu lat, nie widać znaczących zmian (tabela 7).

34 Tabela 7 Jak wyglądało to pięć lat temu? Sektor motoryzacyjny Liczba wskazań Pozostałe sektory Liczba wskazań 00% 0 0% 7 0% 0% -0% 00% 0% 0% 4 4 0% 0% 80% 4 % 90% 70% % 80% W pytaniu o zaangażowanie w rozwój produktów lub dostarczanie produktów wykorzystujących technologie niskoemisyjne w sektorze motoryzacyjnym, najwyższy odsetek badanych firm wskazał na brak takiego zaangażowania (4%). Mocne zaangażowanie wskazało badanych. Rysunek W jakim stopniu Państwa firma zaangażowana jest w rozwój produktów/ dostarczanie produktów wykorzystujących technologie niskoemisyjne w sektorze motoryzacyjnym? Proszę wskazać w skali od (wcale) do 0 (mocno zaangażowana). 4% 4 % 7 %

35 4. Wyniki badania wśród IOB Ze względu na małą liczebność badanej próby, wyniki badań spośród Instytucji Otoczenia Biznesu zostały przedstawione na wykresach z ukazaniem częstości wskazań na poszczególne kategorie odpowiedzi a nie w ujęciu procentowym. 4.. Informacje ogólne Wśród wszystkich badanych Instytucji Otoczenia Biznesu (7 instytucji) najwięcej z nich zajmuje się wynajmem powierzchni biurowych ( wskazań), następnie szkoleniami (0 wskazań), usługami informacyjnymi (9 wskazań), doradztwem w zakresie innowacji oraz doradztwem ogólnym (po 8 wskazań), przygotowywaniem aplikacji do programów europejskich i wsparciem inwestycji (po 7 wskazań). Rysunek Profil/cel działalności Promocja przedsiębiorczości Sprzedaż nieruchomości 4 Pośrednictwo pracy Wynajem powierzchni biurowych Badania i technologie 4 Przygotowywanie aplikacji do programów unijnych Wsparcie inwestycji 7 7 Usługi finansowe Usługi informacyjne 9 Szkolenia 0 Doradztwo w zakresie innowacji Doradztwo ogólne 8 8 Powyżej 0 lat na rynku regionalnym funkcjonuje 7 Instytucji Otoczenia Biznesu. IOB wskazało na funkcjonowanie na rynku od - lat, instytucje do lat i po jednej pomiędzy a 0 lat oraz -0 lat.

36 Rysunek 7 Od kiedy Państwa instytucja funkcjonuje w regionie. (Proszę oznaczyć przedział czasowy) >0 7 Badane IOB zatrudniają przeważnie 0-49 osób (0 instytucji) lub 0-9 osób ( IOB). Po jednym wskazaniu przypadło na przedział oraz 0-49 osób oraz powyżej 000 zatrudnionych osób. Rysunek 8 Jak dużo pracowników Państwa instytucja zatrudnia? > Współpraca biznesowa oraz usługi dla firm motoryzacyjnych Jak wynika z zebranych informacji, najczęściej inicjację współpracy z firmami motoryzacyjnymi rozpoczynają same IOB ( wskazań), następnie firmy motoryzacyjne (7 wskazań) oraz pozostali partnerzy ( wskazań). 4.. Inwestycje zagraniczne W opinii badanych instytucji największe znaczenie dla potencjalnych korzyści generowanych przez BIZ w sektorze motoryzacyjnym na Dolnym Śląsku ma aktywizacja nowych miejsc pracy (9 wskazań) oraz pobudzanie inwestycji publicznych w infrastrukturę (8 wskazań). Odpowiedzi te w dużym stopniu podzielają pogląd przedsiębiorstw motoryzacyjnych, które w rozwoju BIZ widzą takie korzyści jak rozwój i