Wpływ akcesji Polski do strefy euro na przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych

Transkrypt

1 Warszawa, dn. 29 grudnia 2008 roku Mgr Rafał Jarosz Wpływ akcesji Polski do strefy euro na przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych 1. Geneza wspólnej waluty w ramach funkcjonowania Unii Europejskiej Idea stworzenia unii walutowej w ramach funkcjonowania Unii Europejskiej dojrzewała powoli. Pierwszymi inicjatywami nawołującymi do ściślejszej koordynacji polityki monetarnej były raporty Barre a 1 z lutego 1969 roku oraz plan Schillera 2 z tego samego roku. W marcu 1970 roku, Rada Unii Europejskiej zleciła ówczesnemu premierowi i ministrowi finansów Luksemburga Pierre Wernerowi przygotowanie raportu w sprawie stopniowego urzeczywistnienia unii gospodarczo-walutowej. Zakładał on wprowadzenie unii ekonomicznej i monetarnej w ciągu kolejnych 10 lat. Unia ta miała się charakteryzować scentralizowaną polityką budżetową, a także jednolitą polityką pieniężną, którą miał realizować powołany do tego bank centralny. Bank ten miałby wyłączne prawo do emisji waluty Unii, będącej jedynym środkiem płatniczym na jej terytorium 3. 1 Plan Raymonda Barre a o możliwościach koordynacji polityk gospodarczych z uwzględnieniem uzgadniania średniookresowych celów polityki gospodarczej państw członkowskich i metod ich osiągania, reformy procedur uzgadniania polityk gospodarczych, ustanowienia narzędzi krótko i średniookresowej pomocy dla państwa, które ma problemy z równowagą bilansu płatniczego, pogłębiania konwergencji gospodarczej państw członkowskich; podczas szczytu w Hadze Rada Europejska potwierdziła słuszność założeń planu Barre a i zgodziła się, co do zasad budowy Unii Gospodarczo-Walutowej 2 Plan Schillera plan stworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU) opracowany przez K. Schillera w 1969, opierający się na koncepcji ekonomistów integracji walutowej. Zakładał dochodzenie do EMU w etapach: 1. koordynacja polityk gospodarczych państw członkowskich oraz przekazanie części kompetencji władz narodowych organom ponadnarodowym; 2. wyrównanie poziomów rozwoju poszczególnych państw członkowskich i ograniczenie wahań kursów walutowych; 3. utworzenie wspólnego funduszu pełniącego funkcję ponadnarodowego banku centralnego; 4. wprowadzenie wspólnej waluty zastępującej waluty narodowe oraz przekazanie prowadzenia polityki pieniężnej oraz walutowej z państw członkowskich na szczebel ponadnarodowy. Plan nigdy nie został zrealizowany. 3 Borowiec, Unia ekonomiczna i walutowa. Historia, podstawy teoretyczne i polityka, Wrocław 2001; L Oręziak, Euro. Nowy pieniądz, Warszawa 2003; A. Gawlikowska-Hueckel, A Zielińska-Głębocka, Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, Warszawa 2004; Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja europejska. Rozwój rynków, Warszawa-Łódź 2001

2 Wykonanie tego ambitnego planu napotkało, na początku lat siedemdziesiątych, wiele trudności ze względu na zakłócenia w międzynarodowym systemie walutowym, które doprowadziły do powszechnego upłynnienia kursów walutowych na świecie. Utrudniło to zakończenie pierwszego etapu Unii, w ramach którego zdecydowano skoncentrować się na stabilizowaniu kursów między walutami krajów członkowskich (tzw. wąż walutowy). Negatywny wpływ na realizację projektu dotyczącego ustanowienia Unii miał też kryzys naftowy z 1973 roku, a także pogorszenie się koniunktury gospodarczej na świecie. Idea odżyła w 1979, kiedy to za namową Francji i Niemiec, utworzono Europejski System Monetarny (EMS European Monetary System), oparty na zasadzie ustalonych kursów walut 4. W czerwcu 1988 roku szczyt UE w Hanowerze zapoczątkował prace komitetu pod przewodnictwem późniejszego Przewodniczącego Komisji Europejskiej Jacques'a Delorsa. Zadaniem komitetu było stworzenie planu wprowadzenia ścisłej unii gospodarczo-walutowej. Raport Delorsa przewidywał wprowadzenie unii w trzech etapach 5. Na jego podstawie Szczyt Unijny w Madrycie zdecydował 1 czerwca 1989 o rozpoczęciu pierwszego etapu unii gospodarczo-walutowej 1 lipca 1990 roku. Przez cały ten okres, rozważania natury ekonomicznej były wspierane przez silną ideę polityczną - wizję zjednoczonej Europy, Europy bez granic, w której obywatel jednego kraju czuje się w pozostałych krajach, jak u siebie w domu. Wspólna waluta była nieodłącznym elementem tej wizji. Już sama zapowiedź wprowadzenia wspólnej waluty, zawarta w Traktacie z Maastricht, a zwłaszcza tzw. kryteria konwergencji 6, na podstawie których miano 4 Do Systemu przystąpiły wszystkie kraje członkowskie, z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa. Kursy wymiany walut opierały się na ECU, a ich zmiany musiały zawierać się w marginesie 2,25% (z wyjątkiem włoskiego lira, dla którego margines wynosił 6%). 5 Zgodnie z planem pierwszy etap rozpoczął się 1 lipca 1990 roku. Zniesiono wszelką kontrolę wymiany walut i tym samym wprowadzono pełną swobodę przepływu kapitału. Wzmocniono kooperację pomiędzy bankami centralnymi dotyczącą unii monetarnej, jak również wprowadzono zakaz uprzywilejowanego dostępu instytucji publicznych do wsparcia finansowego banku. Drugi etap rozpoczął się 1 stycznia 1994 roku. Powstał Europejski Instytut Walutowy (EMI European Monetary Institute), odpowiedzialny za pogłębienie współpracy pomiędzy niezależnymi bankami centralnymi krajów członkowskich. 16 grudnia 1995 roku ustalono nazwę nowej waluty Euro. W czerwcu 1997 roku Rada Europejska uzgodniła Pakt Stabilności i Wzrostu, oraz nowy mechanizm wymiany walut (ERM II). Ustanowiono też system TARGET system automatycznych przeliczeń walut narodowych na euro. 3 maja 1998 roku postanowiono o 11 krajach, które oficjalnie zawiążą unię gospodarczowalutową 1 stycznia 1999 roku. W czerwcu tego samego roku powstał Europejski Bank Centralny. Etap trzeci zamrażając narodowe kursy wymiany wobec euro rozpoczął się 1 stycznia 1999 roku. Powołano do życia Europejski System Banków Centralnych (ESCB the European System of Central Banks), który przejął obowiązki Europejskiego Instytutu Monetarnego i odpowiedzialność za politykę walutową Unii Europejskiej. 1 stycznia 2001 do unii gospodarczo-walutowej przyłączyła się Grecja. W styczniu 2002 do obiegu wprowadzono monety i banknoty euro. Do unii walutowej nie przystąpiły, jak dotąd, Dania, Szwecja i Wielka Brytania. 6 Kryteria pieniężne: o średnią stopę inflacji w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UGW nie wyższą niż 1,5 punktu procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczony dla trzech państw o najniższej inflacji w Unii Europejskiej,

3 kwalifikować poszczególne kraje Unii Europejskiej do członkostwa w unii walutowej, wprowadziły te kraje na drogę stabilizowania gospodarek. Rozpoczął się intensywny proces zmniejszania deficytów budżetowych i zadłużenia, stabilizacji kursu waluty i redukcji inflacji. W latach dokonano ogromnego wysiłku dostosowawczego, zwłaszcza w krajach gospodarczo słabszych, takich jak Grecja, czy Hiszpania. Obecnie w sytuacji podobnej jest Polska - chęć zmniejszania luki rozwojowej w stosunku do wysoko rozwiniętych gospodarek państw posługujących się walutą euro jest jednym z podstawowych i realizowanych obecnie zadań w Polsce. Jednym ze sposobów realizowania tego celu jest chęć utrzymania wysokiego tempa wzrostu inwestycji bezpośrednich w naszym kraju. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) uznawane są za jedną z najważniejszych determinantów wzrostu gospodarczego, zwłaszcza w krajach zmniejszających lukę rozwojową w stosunku do wysoko rozwiniętych gospodarek. Pozytywny wpływ BIZ na gospodarkę dokonuje się poprzez związany z nimi wzrost akumulacji kapitału oraz zwiększenie wydajności czynników wytwórczych. 2. Znacznie bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla gospodarki kraju przyjmującego. Przepływy BIZ stanowią współcześnie istotną cechę gospodarki globalnej i mechanizm międzynarodowej integracji czynników produkcji. Inwestycje zagraniczne są postrzegane jako jeden z najważniejszych czynników wzrostu gospodarki. Ich obecność sprzyja transferowi nowoczesnych technologii oraz poprawia sytuację na rynku pracy kraju goszczącego. o o średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie wyższą niż 2 punkty procentowe od poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w trzech krajach o najniższej stopie inflacji w Unii Europejskiej, stabilny kurs walutowy w ciągu dwóch lat poprzedzających akcesję kraju do UGW - oznacza to udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego; dokładniej, dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań (+/- 15%) swojej waluty w ramach ogólnounijnego systemu ERM II, nie może również w tym czasie dokonać samodzielnej dewaluacji własnej waluty wobec waluty innego kraju Unii Europejskiej. Może natomiast dokonać jej rewaluacji. Kryteria fiskalne: o deficyt budżetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenę w cenach rynkowych nieprzekraczający 3% PKB danego kraju, o dług publiczny w roku poprzedzającym ocenę nieprzekraczający 60% PKB danego kraju. Kryterium jakościowe: (dodatkowe) o Warunkiem udziału w UGW jest również niezależność banku centralnego

4 Zarówno literatura jak i badania empiryczne podkreślają, że pomimo pewnych niekorzyści jakie mogą się wiązać z obecnością inwestorów zagranicznych w danej gospodarce, bilans netto jest jednak korzystny. Powszechna zgoda w tym temacie artykułuje następujące efekty związane z obecnością BIZ. Po pierwsze, BIZ postrzegane są jako najbardziej stabilne źródło napływu kapitału. Wynika to ze długoterminowego horyzontu inwestycyjnego BIZ, którym zazwyczaj towarzyszy transfer zasobów strategicznych związanych z know-how 7. Po drugie, inwestycje zagraniczne, w przypadku Polski, stanowią istotny mechanizm restrukturyzacji gospodarki, podniesienia jej wydajności i konkurencyjności, a w rezultacie zwiększenia dochodów obywateli naszego kraju. Badania empiryczne potwierdzają, że BIZ przyczyniają się do wzrostu wydajności czynników produkcji w gospodarce (Blomstrom i in. 2000). Po trzecie, obecność inwestorów zagranicznych wpływa pozytywnie na konkurencję i efektywność działalności gospodarczej jak również na podniesienie poziomu kapitału ludzkiego. Wiedza dostępna dzięki obecności BIZ, nabiera z czasem charakteru dobra publicznego. Dochodzi do wystąpienia pozytywnych efektów zewnętrznych tzw. spillovers, które sprawiają, że przedsiębiorstwa lokalne staja się bardziej efektywne i zdolne do podjęcia międzynarodowej konkurencji 8. BIZ prowadzą również do wzrostu wydajności pracy i kapitału w skali całej gospodarki. Niespotykany dotąd wysoki wzrost wydajności pracy w polskiej gospodarce w 2006 roku był prawdopodobnie efektem dużego napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych), co jest bardzo korzystną sytuacją podkreśla członek Rady Polityki Pieniężnej Andrzej Sławiński. Za potwierdzenie może służyć fakt, że przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego charakteryzują się przeciętnie większą wydajnością czynników produkcji niż cały sektor przedsiębiorstw. BIZ związane są z transferem do kraju nowoczesnych technik produkcji i zarządzania. W konsekwencji następuje rozprzestrzenianie się nowych technologii i wiedzy, które obejmuje również przedsiębiorstwa bez udziału kapitału zagranicznego. 7 Badania nad wpływem kryzysów finansowych końca lat 90-tych wskazują, iż mimo zmienności, BIZ pozostawały wówczas najbardziej stabilnym kanałem przepływu kapitału (Blonigen, 2005). 8 Wyniki badań nad obecnością spillovers wynikających z napływu BIZ w krajach transformacji są różnorodne. Przeprowadzone badania wskazują jednak na szczególne znaczenie warunków potrzebnych do tego, by pozytywne spillovers wynikające z napływu BIZ mogły się pojawić. Jednym z takich warunków jest dostateczny poziom ochrony praw własności intelektualnej w krajach, w których zagraniczne firmy lokalizują swoje inwestycje (Dyker, Radosevic, 2000). Drugim jest prowadzenie przez firmy krajowe działalności badawczorozwojowej (dostęp do niezbędnego ludzkiego, fizycznego i finansowego kapitału, który umożliwia taką działalność). Cohen i Levinthal (1989) rozróżniają dwa typy efektów działalności badawczo-rozwojowej: innowacje i uczenie się (absorpcja)

5 Jednocześnie wskazuje się na istnienie negatywnych aspektów, które mogą towarzyszyć przepływom BIZ. Najczęstszym zagrożeniem jest wzrost konkurencji, który może prowadzić do eliminacji z rynku krajowych, słabszych przedsiębiorstw. Zapotrzebowanie na siłę roboczą zgłaszane przez inwestorów zagranicznych może również pozbawić małe i średnie przedsiębiorstwa zasobu siły roboczej poprzez wzrost wynagrodzeń, któremu krajowe jednostki gospodarcze nie są w stanie sprostać. Oceniając obecność inwestorów zagranicznych należy uwzględnić fakt, iż korporacje transnarodowe prowadzą do nadmiernej eksploatacji surowców naturalnych. Korporacje transnarodowe przejmując prywatyzowane przedsiębiorstwa krajowe postrzegane są również jako czynnik niestabilności miejsc pracy. Ponadto, dzięki funkcjonowaniu tzw. cen transferowych, inwestorzy zagraniczni unikają płacenia podatków i przenoszą zyski do kraju macierzystych. Niejednokrotnie w pierwszych latach obecności BIZ ich aktywność w zakresie importu majątku produkcyjnego i know - how może prowadzić do istotnego pogorszenia salda na rachunku obrotów bieżących (co miało miejsce np. w Polsce w drugiej połowie lat 90-tych). 9 W literaturze przeważa podgląd, że korzyści z napływających BIZ przewyższają koszty związane z ich obecnością w krajach przyjmujących. Badania wskazują, że jednostkowy wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych powoduje 1,5-2,3 razy większy wzrost całkowitych nakładów inwestycyjnych w gospodarce (Borensztein 1995). Większość prac empirycznych wskazuje na istnienie pozytywnej zależności pomiędzy napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych a wzrostem gospodarczym państwa. Według badań empirycznych, w krajach rozwijających się, wzrost zagranicznych inwestycji bezpośrednich o 1 punkt procentowy w relacji do PKB prowadzi, ceteris paribus, do zwiększenia tempa wzrostu PKB per capita o 0,8 pkt. proc. (Baniak, 2002). Wyniki prac empirycznych prowadzą do wniosku, że kraje rozwijające się o stosunkowo wysokim poziomie PKB per capita (Blomstrom, 1994), do których należy Polska, mogą liczyć na korzyści z napływu BIZ Unia monetarna jako jeden z determinantów napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych 9 Lada K., Tchorek G., Przepływy Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych w Europie a utworzenie strefy euro, Warszawa, Narodowy Bank Polski, Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Warszawa, 2004

6 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne skumulowane są głównie w krajach wysokorozwiniętych, zarówno gdy chodzi o ich odpływ jak i napływ (tabela 1). Tabela 1 Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych, ich udział w poszczególnych grupach krajów Kraje o Kraje o średnich Kraje o niskich najwyższych dochodach dochodach dochodach Napływ BIZ Źródło: World Bank, World Development Indicators Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na wzrost gospodarczy danego kraju nie jest automatyczny. Ich efektywność jest wypadkową wielu innych elementów rozwoju gospodarczego: postępu technologicznego, możliwości innowacyjnych, rozwoju kapitału ludzkiego oraz istniejących uwarunkowań organizacyjnych i instytucjonalnych w danym kraju Dlatego też, ogólny poziom inwestycji uważany jest za punkt wyjścia wielu strategii rozwoju gospodarczego, a pobudzanie procesów inwestycyjnych (stymulowanie oszczędności i bezpośrednich inwestycji zagranicznych) jest jednym z głównych problemów polityki gospodarczej 11. W konsekwencji wejścia Polski do strefy euro problematyka napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych rodzi zarówno wiele nadziei jak i obaw dla przyszłej kondycji naszej gospodarki. Pojawia się pytanie: jak wpłynie polska akcesja do strefy euro oraz czy napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych nadal będzie mógł być motorem napędowym polskiego wzrostu gospodarczego? Ze względu na horyzont czasowy, w jakim mogą się ujawnić korzyści i straty z przyjęcia wspólnej waluty literatura przedmiotu rozróżnia efekty krótkookresowe i długookresowe. 11 Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Polska u progu członkostwa w Unii Europejskiej Kierunki niezbędnych reform gospodarczych, Warszawa, 2003

7 Do krótkookresowych efektów zalicza się eliminację ryzyka kursowego oraz redukcja kosztów transakcyjnych, podczas gdy o długookresowych efektach istnienia wspólnej waluty mówimy w przypadku występowania korzyści nieco bardziej złożonych tj. unia walutowa może mieć wpływ na procesy związane ze zwiększeniem konkurencji i wyższą efektywnością gospodarowania zasobami, poprawić stabilność makroekonomiczną kraju, jak również, ożywić wymianę handlową. Wszystkie powyższe korzyści mają potencjalny wpływ na wielkość, strukturę oraz kierunek przepływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Po pierwsze, wspólna waluta pozwala uniknąć kosztów zabezpieczenia przed zmianami kursów walut. Problem ten dotyczy przede wszystkim przedsiębiorstw prowadzących działalność międzynarodową, zaciągających kredyty za granicą, lub też dokonujących międzynarodowych transakcji kapitałowych. Eliminacja ryzyka kursowego ma więc dla tego rodzaju przedsiębiorstw tym większe znaczenie, w im większym stopniu gospodarka danego kraju uzależniona jest od wymiany międzynarodowej. Stabilność kursu walutowego eliminuje niepewność podmiotów gospodarczych związaną ze zmiennością przychodów wywołana bezpośrednio przez wahania kursu walutowego, a w wymiarze makroekonomicznym zwiększa stabilność cen poprzez ceny dóbr importowanych. Według szacunków Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan, to właśnie m.in. dzięki zwiększeniu przewidywalności długookresowego rachunku ekonomicznego krajowych przedsiębiorstw, polska wymiana zagraniczna wzrośnie po wprowadzeniu euro o co najmniej kilka procent 12. Rysunek 1: Korzyści przystąpienia przez Polski do strefy euro Przystąpienie Polski do strefy euro Spadek ryzyka makroekonomicznego, integracja rynku finansowego, wzrost konkurencji Zniesienie kursu walutowego Eliminacja ryzyka kursowego Ożywienie wymiany handlowej Eliminacja kosztów transakcyjnych Spadek stóp procentowych 12 Parnes J., Euro w portfelu na EURO 2012?, Raport Polska.pl z dnia

8 Wzrost stopy inwestycji Akumulacja kapitału i wzrost wydajności czynników produkcji Wzrost PKB per capita Źródło: Narodowy Bank Polski, Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Warszawa, 2004 Po drugie, wraz z wprowadzeniem wspólnego pieniądza następuje redukcja kosztów transakcyjnych tj. różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży walut, czy również, kosztów zarządzania ryzykiem i prowadzenia sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw. W ten sposób przyjęcie euro obniży koszty działalności gospodarczej polskich przedsiębiorstw, co w rezultacie przyczyni się do wzrostu ich konkurencyjności. Ta ostatnia kwestia będzie o tyle istotna, że zwiększenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw może doprowadzić, w długim okresie czasu, do zwiększenia szans na bezpośrednie inwestowanie w krajach przyjmujących inwestycje. Istnieją również korzyści, których charakter jest nieco bardziej złożony. Oznacza to, że mogą się one pojawiać w długim okresie, bądź też wymagać spełnienia dodatkowych warunków. Po pierwsze, wynikają z one z akumulacji korzyści związanych z redukcją kosztów transakcyjnych i kosztów zabezpieczenia przed zmianami kursów walut jak również z faktu, że unia walutowa może stymulować procesy związane ze zwiększeniem konkurencji i wyższą efektywnością gospodarowania zasobami. Wyrażenie cen w jednej walucie i większa ich porównywalność powinna sprzyjać sprawniejszemu funkcjonowaniu mechanizmów rynkowych za sprawa redukcji kosztów pozyskania informacji, stymulowania transgranicznego arbitrażu i efektywniejszej alokacji zasobów. Ponadto korzyści krótkookresowe powinny przyczynić się do redukcji kosztu kapitału oraz rozwoju i integracji rynków finansowych, które powinny sprzyjać transgranicznej dywersyfikacji inwestycji Lada K., Tchorek G., Przepływy Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych w Europie a utworzenie strefy euro, Warszawa, 2008, str. 12

9 Po drugie, przyjęcie wspólnej waluty wiąże się ze wzrostem stabilności makroekonomicznej i stworzeniem optymalnego obszaru walutowego 14, co również powinno wspierać sprawniejsze działania mechanizmów rynkowych. Dzięki temu producenci mogą być skłonni do poniesienia większych nakładów inwestycyjnych dla poszerzenia zakresu swojej działalności. Można zatem oczekiwać, że wzrost stabilności makroekonomicznej przyczyni się do wzrostu inwestycji w Polsce po wprowadzeniu euro. Przystąpienie Polski do strefy euro trwale wyeliminuje ryzyko kryzysu walutowego, zredukuje koszty transakcyjne, przyczyni się do wzrostu stabilności polityki makroekonomicznej, jak również, ograniczy ryzyko występowania gwałtownych przepływów kapitałowych. Wydaje się również, że wraz z przystąpieniem Polski do strefy euro, Polska, jako najbliższy sąsiad krajów wschodniej Europy, może stać się, miejscem wielu inwestycji, których celem będzie min. ograniczenie kosztów związanych z transportem i bliższy kontakt z potencjalnymi rynkami zbytu. Tabela 2: Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski w latach Rok Napływ kapitału w formie zakupów udziałów lub akcji i aportów rzeczowych Reinwestowane zyski Kredyty inwestorów Ogółem napływ kapitału a b Optymalny obszar walutowy to największy pod względem zasięgu geograficznego obszar, w którym efektywność ekonomiczna byłaby zmaksymalizowana, gdyby na tym obszarze obowiązywała jedna waluta. Za twórcę koncepcji optymalnego obszaru walutowego uważa się kanadyjskiego ekonomistę Roberta Mundella, laureata nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii z 1999 roku, który omówił ten problem w artykule opublikowanym w 1961 roku i zatytułowanym A Theory of Optimum Currency Areas. 15 W związku ze zmianami metodologicznymi w 2004 roku do inwestycji bezpośrednich oprócz pozostałych kredytów udzielonych/otrzymanych między podmiotami powiązanymi kapitałowo - zaliczono kredyty handlowe. Dla zachowania porównywalności dane za 2003 rok opracowano w dwu wersjach: a/ dane bez kredytów handlowych, b/ dane z kredytami handlowymi. 16 Według szacunków NBP w 2007 roku największymi inwestorami w 2007 roku były kraje Unii Europejskiej, skąd pochodziło 85,3% ogólnej kwoty BIZ, w tym najwięcej z Francji, Niemiec, Austrii, Włoch oraz Szwecji. Natomiast największymi inwestorami spoza Unii Europejskiej byli nierezydenci pochodzący ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Antyli Holenderskich, Korei Południowej i Japonii. W porównaniu z innymi krajami, z którymi w pewnym sensie Polska konkuruje o pozyskanie BIZ-ów, do naszego kraju napłynęło w 2007 roku najwięcej kapitału. Według wstępnych danych do Polski napłynęła kwota mln, podczas gdy do: 1. Czech ,7 mln, 2. Bułgarii ,9 mln, 3. Węgier ,0 mln. W przeliczeniu jednak wielkości BIZ na jednego mieszkańca ww. kraje prezentują się zdecydowanie lepiej niż Polska. W Polsce wartość BIZ na jednego mieszkańca wyniosła 337, podczas gdy w:

10 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z raportów Narodowego Banku Polskiego dostępnych na stronie W literaturze przedmiotu oraz niezbyt jeszcze licznych badaniach empirycznych istnieje zgoda co do pozytywnego wpływu euro na handel i inwestycje zagraniczne zarówno pomiędzy krajami członkowskimi tej strefy, jak i w relacji z krajami nie posługującymi się walutą euro. Występuje jednak spór co do skali tego efektu oraz siły potencjalnych kanałów. W przypadku inwestycji bezpośrednich pomiędzy krajami strefy euro, ich rola w PKB w 2007 r. wynosiła 1/3 podczas gdy w 1998 r. było to tylko 1/5 PKB strefy euro. Komisja Europejska wskazuje, że euro może odpowiadać za 2/3 zmian w tym zakresie. Europejski Bank Centralny sugeruje, że dzięki wspólnej walucie przepływy BIZ pomiędzy krajami są wyższe o ok. 15%, a poza strefą euro o ok. 7% 17. Kompleksowych badań empirycznych potwierdzających pozytywny wpływ na wolumen przepływów inwestycji bezpośrednich z faktu utworzenia strefy euro dokonał szwedzki ekonomista Pavlos Petroulas w 2004 roku wykorzystując dane Eurostatu dotyczące bilateralnych przepływów BIZ pomiędzy 18 krajami OECD. Autor podzielił te kraje na cztery grupy: 1. Przepływy BIZ pomiędzy krajami strefy euro (EMU 11) 2. Przepływy BIZ do krajów strefy euro z krajów nie będących członkami tej strefy (EMU 12) 3. Przepływy BIZ do krajów nie będących członkami strefy euro z krajów strefy euro (EMU 21) 4. Przepływy BIZ pomiędzy krajami nie będącymi członkami strefy euro (EMU22) Wyniki estymacji przedstawia tabela 2. Autor wykorzystał metodę najmniejszych kwadratów do estymacji zmiennej objaśnianej tj. wolumenu przepływów BIZ. Według tych danych, przepływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych pomiędzy krajami członkowskim strefy euro wzrósł w roku 1999 o 17%. Podobnie, wzrosty zostały zanotowane w przypadku przepływu BIZ pomiędzy krajami EMU 12 oraz EMU 21. Tabela Estymacja zmiennej zależnej (napływ BIZ) jako efekt stworzenia strefy euro 1. Czechach - 652, 2. Bułgarii Węgrzech Lada K., Tchorek G., Przepływy Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych w Europie a utworzenie strefy euro, Warszawa, 2008, str. 13

11 EMU (0.15) (0.86) (0.73) (0.54) 0.02 (0.48) 0.11 (2.87) 0.16 (3.75) EMU (0.86) (0.03) (0.45) (0.54) (0.12) 0.04 (1.08) 0.09 (2.13) EMU (0.29) (0.82) (0.59) (0.20) 0.03 (0.50) 0.08 (1.94) (0.11) (2.70) Źródło: Petroulas P., The effect of the Euro on Foreign Direct Investment, Stockholm University, 2004 Podobne wyniki korzystając z grawitacyjnego modelu regresji otrzymali Alejandro Micco, Ernesto Stein i Guillermo Ordoñez 18 (badanie realizowane przez Inter-American Development Bank). Według tego badania, wzrost napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych z tytułu istnienia euro jako wspólnej waluty (dla bilateralnych przepływów BIZ krajów członkowskich) wahał się pomiędzy 5% a 10%. Należy jednak pamiętać, że o skłonności podmiotów do inwestycji zagranicznych decyduje wiele różnorodnych czynników, których siła oddziaływania może zależeć od motywów inwestycji, charakteru inwestora oraz czynników lokalnych kraju przyjmującego inwestycje. Oznacza to, że ustalony za pomocą technik ekonometrycznych efekt euro pozostaje pod presja wielu innych procesów, które zachodziły równolegle z wprowadzeniem euro Podsumowanie Reasumując, jedną z najważniejszych korzyści 20 z wprowadzenia wspólnej waluty może być wzrost bezpośrednich inwestycji w Polsce, które mają podstawowe znaczenie z punktu 18 Micco, A., Stein, E., Ordonenéz, G., The currency union effect on trade: early evidence from EMU, Economic Policy, Vol. 18(37), , Do takich procesów należy min. fakt, że podmioty gospodarcze juz przed samym momentem pojawienia się euro przyjmowały założenie na temat konsekwencji tego procesu dostosowując swoje plany rozwojowe. Ponadto, okres przygotowań i wprowadzenia euro to jednocześnie czas gwałtownego rozwoju rynków kapitałowych co prowadziło w drugiej połowie lat 90-tych do zauważalnego zwiększenia roli finansowania udziałowego, aż do złamania rynku akcji w latach 2000/2001. Wzrost wartości rynkowej akcji przedsiębiorstw skłaniał przedsiębiorstwa do zwiększenia inwestycji w aparat produkcyjny. Istotny wpływ na przemiany w zakresie handlu i inwestycji wewnątrz, jak i na zewnątrz strefy euro miało również funkcjonowanie euro jako pieniądza międzynarodowego. Zwiększa to bodźce dla podmiotów zewnętrznych do ekspansji na jego obszarze, zmniejszając koszty transakcyjne dotarcia do niego. 20 Istnieją jednak argumenty przemawiające za pozytywnym wpływem wahań kursowych na wielkości inwestycji. Zwiększenie zmienności kursu walutowego może prowadzić min. do wzrostu oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji. Wynika to z faktu, że w zależności od kształtowania się kursu walutowego przedsiębiorstwo może zmieniać wielkość produkcji. W rezultacie, dodatkowy zysk wynikający ze wzrostu produkcji przy

12 widzenia rozwoju gospodarczego naszego kraju. Usuniecie niepewności, co do kształtowania się kursu walutowego prowadzi do spadku stóp procentowych. Tym samym obniża się koszt pozyskania kapitału, co pociąga za sobą wzrost stopy inwestycji krajowych. Do wzrostu inwestycji może się również przyczynić eliminacja kosztów transakcyjnych. Związana z nią poprawa wydajności czynników produkcji prowadzi do wzrostu PKB, którego część jest reinwestowana 21. Zwiększonemu napływowi długoterminowego kapitału zagranicznego powinien sprzyjać towarzyszący integracji monetarnej poprawę sytuacji makroekonomicznej Polski, a tym samym wzrost zaufania zagranicznych inwestorów do polskiej gospodarki. Kolejnym czynnikiem, który może przyczynić się do napływu BIZ po przystąpieniu Polski do strefy euro, będzie eliminacja ryzyka kursowego. Duże wahania kursu walutowego, obserwowane choćby w ostatnim czasie, zwiększają niepewność co do poziomu kosztów i przychodów osiąganych przez inwestorów jak również polskich przedsiębiorstw prowadzących swoją działalność na rynkach zagranicznych. O ile teoria opisująca zależność między ryzykiem kursowym a bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi nie prowadzi do jednoznacznych wniosków, o tyle większość badań empirycznych wskazuje, że zależność ta jest negatywna (prezentacja wyników badań znajduje się min w: Byrne, Davis 2003). Wydaje się więc być pewnym, że wraz z przystąpieniem Polski do strefy euro, bezpośrednie inwestycje zagraniczne powinny nadal pełnić rolę bardzo istotną w dalszym rozwoju polskiej gospodarki, której celem jest zmniejszanie istniejącej nadal luki rozwojowej w stosunku do wysoko rozwiniętych gospodarek państw posługujących się walutą euro. Biliografia: 1. Baniak A., Cukrowski J., Herczyƒski J., On Determinants of Foreign Direct Investment, Blomstrom M., Globerman S., Kokko A., The Determinants of Host Country Spillovers, Blonigen B., A Review of the Empirical Literature on FDI Determinants, Atlantic Economic Journal, Volume 33, Number 4, 2005 korzystnych zmianach kursowych może przewyższać stratę w sytuacji obniżenia produkcji przy niesprzyjających zmianach kursu (Hartman 1972, Abel 1983). 21 Narodowy Bank Polski, Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Warszawa, 2004, str. 48

13 4. Borensztein E., Gregorio J., Lee J., How Does Foreign Direct Investment Affect Economic, Borowiec, Unia ekonomiczna i walutowa. Historia, podstawy teoretyczne i polityka, Wrocław 2001; 6. Brzozowski M., Exchange Rate Variability and Foreign Direct Investment Consequences, Byrne J., Davis E., Panel Estimation of the Impact of Exchange Rate Uncertainty on Investment From Foreign Direct Investment, CEPR No. 2350, Gawlikowska-Hueckel A., Zielińska-Głębocka A., Integracja europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, Warszawa, Lada K., Tchorek G., Przepływy Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych w Europie a utworzenie strefy euro, Warszawa, Narodowy Bank Polski, Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Warszawa, Oręziak L, Euro. Nowy pieniądz, Warszawa, Sousa J., Lochard J., Does the single currency affect FDI?, University, Wysokińska Z., J. Witkowska, Integracja europejska. Rozwój rynków, Warszawa- Łódź, Petroulas P., The effect of the Euro on Foreign Direct Investment, Stockholm University, Micco, A., Stein, E., Ordonenéz, G., The currency union effect on trade: early evidence from EMU, Economic Policy, Vol. 18(37), , 2003