USŁUGI FINANSOWE: WAŻNE PROJEKTY USTAWODAWCZE

Transkrypt

1 USŁUGI FINANSOWE: WAŻNE PROJEKTY USTAWODAWCZE W 1999 r. Komisja przedstawiła plan działania w zakresie usług finansowych (Financial Services Action Plan, FSAP) obejmujący 42 środki na rzecz utworzenia zdolnego do funkcjonowania wspólnego rynku finansowego. Podjęte środki przyczyniły się do harmonizacji przepisów państw członkowskich w dziedzinie bankowości, handlu papierami wartościowymi, ubezpieczeń, emerytur i innych usług finansowych. Plan działania w zakresie usług finansowych jest integralnym elementem agendy lizbońskiej, której następczynią jest strategia Europa 2020, również obejmująca sektor finansowy. PODSTAWA PRAWNA Za podstawę prawną większości dyrektyw i rozporządzeń dotyczących usług finansowych uznaje się art. 49 i 56 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), odnoszące się do swobody przedsiębiorczości i swobodnego świadczenia usług. 11 maja 1999 r.: przyjęcie przez Komisję planu działania w zakresie usług finansowych (COM(1999)0232) 5 grudnia 2005 r.: biała księga w sprawie polityki w dziedzinie usług finansowych na lata czerwca 2010 r.: komunikat Komisji pt. Regulacja usług finansowych dla zapewnienia zrównoważonego wzrostu (COM(2010)0301) Opis najważniejszych dyrektyw oraz informacje o ich aktualnym stanie można znaleźć na stronie internetowej Komisji Europejskiej, DG ds. Stabilności Finansowej, Usług Finansowych i Unii Rynków Kapitałowych (DG FISMA) ( topics/index_de.htm). BANKOWOŚĆ I OBRÓT PŁATNICZY A. Dyrektywa bankowa 2013/36/UE (Capital Requirements Directive dyrektywa w sprawie wymogów kapitałowych, CRD, oraz rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w sprawie wymogów kapitałowych (CRR, razem jako pakiet CRD IV) Celem dyrektywy i rozporządzenia jest wprowadzenie nowoczesnych, uwzględniających ryzyko ram prawnych dla instytucji kredytowych, które odpowiadałyby postanowieniom ramowym Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego (Basel Committee on Banking Supervision) w sprawie wymogów kapitałowych w instytucjach kredytowych (Bazylea III). Przepisy, które wcześniej były ujęte w dwóch dyrektywach, mają służyć zarówno gospodarce UE, jak i stabilności finansowej oraz przynieść korzyści przedsiębiorstwom i konsumentom. W dyrektywach aktualizuje się przepisy dotyczące udzielania zezwoleń i prowadzenia Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

2 działalności oraz ramy kapitałowe w celu ukształtowania ich w sposób bardziej szczegółowy i w większym stopniu uwzględniający ryzyko. I tak na przykład w dyrektywie CRD wyraźnie przewidziano pomiar ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej, ponadto dyrektywa ta umożliwia poprawę zarządzania ryzykiem, dopuszczając wewnętrzne systemy oceny ryzyka (ratingi). Poprzez późniejsze poprawki (CRD II IV) wprowadzono np. przepisy w zakresie resekurytyzacji i procedur dotyczących wynagrodzeń oraz surowsze wymogi kapitałowe. Rozporządzenie CRR miałoby zapewnić jednolite zasady stosowania (jednolity zbiór przepisów). Dyrektywa CRD IV jest wyrazem wdrożenia bazylejskich postanowień ramowych w formie dostosowanej do europejskiego sektora usług finansowych oraz uwzględnia priorytety Parlamentu Europejskiego z 2010 r. (poprawa bazy kapitałowej, normy dotyczące płynności, środki antycykliczne, tzw. wskaźnik dźwigni oraz pokrycie ryzyka kredytowego kontrahenta). Kontrola tak licznych szczegółowych przepisów wykonawczych (które mają zostać przyjęte) stanowi jednak wyzwanie. B. Dyrektywa w sprawie usług płatniczych 2007/64/WE (Payment Services Directive) Celem dyrektywy w sprawie usług płatniczych jest ułatwienie bezgotówkowego obrotu płatniczego na terenie całej UE i utorowanie drogi dla jednolitego obszaru płatności w euro (Single European Payment Area, SEPA). Dalsze cele to ochrona konsumentów poprzez obowiązek powiadamiania oraz wspieranie konkurencji poprzez otwarcie rynków i wdrożenie zharmonizowanych zasad dostępu do rynków. Powyższe działania mają zapewnić spójne i technologicznie neutralne otoczenie prawne dla oferowanych w UE usług płatniczych i przyczynić się do modernizacji infrastruktury. Dyrektywę w sprawie usług płatniczych uzupełnia rozporządzenie (WE) nr 924/2009 w sprawie płatności transgranicznych we Wspólnocie oraz rozporządzenie (UE) nr 260/2012 ustanawiające wymogi techniczne i biznesowe dla poleceń przelewu i poleceń zapłaty w euro. Niektóre z zasad dyrektywy w sprawie usług płatniczych zostały poddane krytyce, np. brak sprawdzenia zgodności między (bardzo istotnym) numerem IBAN a nazwiskiem posiadacza rachunku, co umożliwia wykonanie przelewu nawet przy braku takiej zgodności. Ponadto upoważnienia do pobrania należności nie mogą być ograniczone co do wysokości kwoty oraz wykluczona jest możliwość anulowania usługi po przyjęciu przelewu. Co prawda pod koniec 2010 r. w całej UE wprowadzono instrumenty SEPA, lecz są one rzadko wykorzystywane. Z tego też powodu przyjęto rozporządzenie (UE) nr 260/2012 w sprawie wycofania krajowych systemów poleceń przelewu i zapłaty. W rozporządzeniu tym określono terminy przejścia z krajowych instrumentów płatniczych na instrumenty europejskie. RYNEK PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH A. Dyrektywa 2014/65/UE i rozporządzenie (UE) nr 600/2014 (Markets in Financial Instruments Directive, dyrektywa w sprawie rynków instrumentów finansowych, MiFID) Od 2004 r. na mocy dyrektywy MiFID I (uchylonej w międzyczasie dyrektywy 2004/39/ WE) wprowadzono w całej Europie jednolite normy handlu papierami wartościowymi, które spowodowały poprawę konkurencji i poprawę ochrony inwestorów, m.in. dzięki nowym Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

3 przepisom służącym ochronie inwestorów, poprawie przejrzystości w przypadku prowizji od doradztwa inwestycyjnego oraz bardziej zintegrowanej ofercie dostawców usług finansowych. Inwestorzy muszą zostać poinformowani o wszystkich opłatach, a przed zawarciem umowy także o produkcie i związanym z nim ryzyku. Oczekuje się, że takie ramy regulacyjne umożliwią poprawę zaufania inwestorów, co powinno zwiększyć międzynarodowy przypływ środków do Europy. Rozpoczęty w 2011 r. przegląd przyjęto w formie przeredagowanej wersji dyrektywy (MiFID II) i rozporządzenia (MiFIR). Zwolennicy ochrony inwestorów zwracają uwagę na braki, na przykład na to, że ciężar dowodu w przypadku złego lub niekompletnego doradztwa banku spoczywa na inwestorze, mimo że obowiązek dokumentacji leży po stronie doradcy. Złamanie przepisów prawa nadzorczego nie ma także skutków cywilnoprawnych, więc inwestor nie może wystąpić o odszkodowanie. Ponieważ chodzi o tzw. dyrektywę Lamfalussy ego, wdrożenie wymaga przyjęcia licznych, zaplanowanych już przepisów wykonawczych. Dotyczy to również nowej dyrektywy lub nowego rozporządzenia. B. Dyrektywa w sprawie funduszy inwestycyjnych 2009/65/WE (Undertakings for Collective Investments in Transferable Securities przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe, UCITS) Od 1985 r. na mocy dyrektywy w sprawie UCITS zharmonizowanym udziałom w funduszach inwestycyjnych przyznaje się europejski paszport, na podstawie którego po dopuszczeniu w jednym z państw członkowskich w drodze procedury zgłoszenia udziały mogą być sprzedawane we wszystkich innych państwach członkowskich. Rozszerzono przy tym paletę produktów objętych dyrektywą oraz uwzględniono aspekty dotyczące ochrony inwestorów. W wersji przekształconej dyrektywy sprecyzowano również kwestię paszportu UE dla spółek zarządzających, usunięto przeszkody biurokratyczne utrudniające transgraniczną dystrybucję i opracowano przepisy dotyczące fuzji funduszy, tzw. struktur funduszu podstawowego z funduszami powiązanymi, wymogów w stosunku do banków depozytowych, polityki wynagrodzeń, zasad odpowiedzialności i sankcji. Usprawniono także proces informowania inwestorów oraz współpracę między krajowymi organami nadzoru. W odrębnych rozporządzeniach uregulowano kwestie dotyczące europejskich długoterminowych funduszy inwestycyjnych (ELTIF, 2015/760), funduszy venture capital (345/2013) oraz funduszy na rzecz przedsiębiorczości społecznej (346/2013), a dyrektywa 2011/61/UE dotyczy zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. Również w przypadku dyrektywy w sprawie UCITS konieczne jest przyjęcie wielu środków wykonawczych, np. w odniesieniu do łączenia funduszy (pooling), procedury zgłaszania, paszportu dla spółek zarządzających lub kluczowych informacji dla inwestorów. Nie przyjęto jeszcze wniosku dotyczącego rozporządzenia w sprawie funduszy rynku pieniężnego (COM(2013)0615). Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

4 UBEZPIECZENIA A. Dyrektywa w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej 2009/138/WE ( Wypłacalność II ) Celem dyrektywy jest gruntowna reforma nadzoru finansowego nad firmami ubezpieczeniowymi. Stanowi ona przejście od dotychczasowego statycznego modelu nadzorczego do podejścia dynamicznego, opartego na ryzyku, w celu poprawy ochrony konsumentów i przedsiębiorstw. Należy pogłębić integrację unijnego rynku ubezpieczeń oraz poprawić ochronę ubezpieczających i osób uprawnionych do świadczeń. Ostatecznie ma to doprowadzić do poprawy międzynarodowej konkurencyjności europejskich firm ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych. Adekwatność ryzyka i zarządzanie kapitałem to ważne kwestie. Wcześniejsze dyrektywy wprowadzały statyczny schemat obliczeniowy dla marginesu wypłacalności, którego wysokość uzależniona była od całego zakresu transakcji, a w obliczeniach uwzględniano czysto bilansowe wartości. W dyrektywie Wypłacalność II w większym stopniu uwzględnia się natomiast rzeczywiste rodzaje ryzyka i kładzie nacisk na indywidualne ryzyko konkretnego przedsiębiorstwa. Po zmianach konieczne będzie uwzględnianie wszystkich istotnych i dających się ilościowo określić rodzajów ryzyka (co najmniej ryzyko rynkowe, kredytowe, techniczno-ubezpieczeniowe i operacyjne). Dzięki temu skutkiem nowego systemu nadzoru będzie adekwatność kapitałowa firm ubezpieczeniowych. Dodatkowo ważną rolę odgrywa tutaj minimalny wymóg kapitałowy (minimum capital requirement, MCR), który w żadnym wypadku nie może być niższy. Zgodnie z dyrektywą Wypłacalność II zarząd firmy ubezpieczeniowej będzie odpowiedzialny za opracowanie i wdrożenie strategii inwestycyjnej firmy. Celem jest tak ostrożne zarządzanie kapitałem, aby w każdej chwili były spełniane zobowiązania takie jak wymogi wypłacalności lub narzucony profil ryzyka/przychodu. Dyrektywa Wypłacalność II daje ubezpieczycielom możliwość dysponowania większymi kwotami na inwestycje i tym samym konkurowania na coraz bardziej zglobalizowanych rynkach. Organy nadzoru obawiają się jednak, że wzrost konkurencji może spowodować większą liczbę upadłości i obniżenie zaufania konsumentów oraz zwiększyć presję na małych i średnich ubezpieczycieli. Krótkoterminowo mogłoby to doprowadzić do obniżenia poziomu ochrony ubezpieczeniowej sektora ubezpieczeń zabezpieczających wysokie długoterminowe ryzyko (w związku z wyższymi wymogami kapitałowymi), a ubezpieczyciele mogliby ograniczyć wewnętrzne subwencjonowanie, co mogłoby doprowadzić do wzrostu cen niektórych ubezpieczeń. Procedura ustawodawcza dotycząca Wypłacalności II jest znakomitym przykładem pokazującym trudności związane z dwustopniową procedurą ustawodawczą, w przypadku której niezbędne są środki wykonawcze, aby możliwe było wdrożenie i stosowanie dyrektywy ramowej. Dopiero w roku 2011 Komisja przedstawiła wniosek w sprawie dyrektywy zbiorczej Omnibus II (dyrektywa zbiorcza Omnibus I dostosowała odpowiednio dyrektywę bankową i dyrektywę w sprawie papierów wartościowych) uwzględniającej nową strukturę nadzoru, a zwłaszcza utworzenie na początku 2011 r. Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA). Wniosek zawierał również przepisy dotyczące przedłużenia odpowiednich terminów: wdrożenia, zniesienia i stosowania. Wiosną 2012 r. można już Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

5 było jednak przewidzieć, że dyrektywa zbiorcza II nie zostanie opublikowana i nie wejdzie w życie przed upływem terminu transpozycji dyrektywy Wypłacalność II, wyznaczonego na dzień 31 października 2012 r., przez co dyrektywa ramowa musiałaby zostać wdrożona bez postanowień przejściowych. W związku z tym w maju 2012 r. zaproponowano przedłużenie terminu wdrożenia do dnia 30 czerwca 2013 r. oraz wyznaczenie początku stosowania przepisów przez przedsiębiorstwa na dzień 1 stycznia 2014 r. Dyrektywa 2012/23/UE była konieczna w celu uniknięcia próżni prawnej, jaka mogłaby powstać po dniu 31 października 2012 r. Jako że dyrektywa zbiorcza Omnibus II wciąż stanowiła przedmiot konsultacji, zaproponowano ponowne przesunięcie terminu wdrożenia na dzień 31 stycznia 2015 r., a początek stosowania na dzień 1 stycznia 2016 r. (COM(2013)0680. W międzyczasie dyrektywę zbiorczą Omnibus II przyjęto jako dyrektywę 2014/51/UE. ROLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Parlament Europejski jest szczególnie zaangażowany w związku z przepisami prawnymi w zakresie usług finansowych. Odgrywał on nie tylko rolę współprawodawcy, lecz jednocześnie stale wspierał prace Komisji, skłaniał wielokrotnie do dyskusji i przedstawiał własne inicjatywy (np. na rzecz ograniczenia systemów wynagrodzeń w bankach i przedsiębiorstwach inwestycyjnych) w celu wyraźnego zaprezentowania swojego stanowiska. Dzięki swojej aktywnej postawie Parlament Europejski zajmuje pierwszoplanową pozycję w toczącej się obecnie na forum Komisji, Rady i instytucji międzynarodowych dyskusji na temat rozwoju struktury nadzoru rynku finansowego na szczeblu UE oraz w związku z poszukiwaniem możliwości zapobiegania ryzyku systemowemu. Doris Kolassa 09/2015 Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej