POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA I WARUNKÓW PRACY IV etap

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA I WARUNKÓW PRACY IV etap"

Transkrypt

1 Załączniki do uchwały nr Rady Ministrów z dnia Załącznik nr 1 Program wieloletni POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA I WARUNKÓW PRACY IV etap Okres realizacji: lata Wnioskodawca: Minister Pracy i Polityki Społecznej Współpraca w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych: Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Główny Wykonawca i Koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy Warszawa, wrzesień 2015 r.

2

3 Spis treści I. CELE REALIZACJI ROGRAMU. 3 II. PODSTAWY PRAWNE III. SYNTEZA WYNIKÓW REALIZACJI I i II ETAPU PROGRAMU... 8 IV. PODSTAWY PROGRAMOWE V. SPOŁECZNO-EKONOMICZNE ASPEKTY STANU WARUNKÓW PRACY W POLSCE VI. STRUKTURA PROGRAMU VII. CHARAKTERYSTYKA ZAKRESU TEMATYCZNEGO PROGRAMU.. 56 VIII. ZAŁOŻENIA SYSTEMU REALIZACJI I MONITOROWANIA PROGRAMU IX. PRZEWIDYWANE WSKAŹNIKI REALIZACJI CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH I DZIAŁAŃ PODEJMOWANYCH DLA ICH OSIĄGNIĘCIA 113 X. ZESTAWIENIE PLANOWANYCH NAKŁADÓW NA REALIZACJĘ IV ETAPU PROGRAMU. 116 XI. XII. XIII. JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE PRZEWIDYWANE DO WSPÓŁPRACY Z GŁÓWNYM WYKONAWCĄ W REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ PROGRAMU. 119 MINISTERSTWA I INSTYTUCJE ORAZ PARTNERZY SPOŁECZNI PRZEWIDYWANI DO WSPÓŁPRACY W UPOWSZECHNIANIU I WDRAŻANIU WYNIKÓW PROGRAMU. 119 PROJEKTY MIĘDZYNARODOWE ZWIĄZANE Z PROGRAMEM I REALIZOWANE Z UDZIAŁEM CIOP-PIB. 120 XIV. WYKAZ AKTÓW PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO I UNII EUROPEJSKIEJ, KTÓRYCH WDROŻENIE DO PRAWA I PRAKTYKI KRAJOWEJ REALIZOWANE BĘDZIE Z WYKORZYSTANIEM WYNIKÓW IV ETAPU PROGRAMU

4 2

5 I. CELE REALIZACJI PROGRAMU 1. Cel główny Celem głównym Programu jest opracowanie innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych i technicznych, ukierunkowanych na rozwój zasobów ludzkich oraz nowych wyrobów, technologii, metod i systemów zarządzania, których wykorzystanie przyczyni się do znaczącego ograniczenia liczby osób zatrudnionych w warunkach narażenia na czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe oraz ograniczenia związanych z nimi wypadków przy pracy, chorób zawodowych i wynikających z tego strat ekonomicznych i społecznych. W IV etapie Programu nadal wyzwaniem w osiągnięciu celu głównego będzie wydłużenie okresu aktywności zawodowej. 2. Cele szczegółowe stworzenie możliwości spełnienia wymagań wynikających z nowych dokumentów strategicznych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz postanowień dyrektyw Unii Europejskiej, opracowywanie i doskonalenie rozwiązań umożliwiających rozwój i zachowanie zdolności do pracy w celu zapobiegania wykluczeniu z rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem osób starszych i niepełnosprawnych, rozwój metod i narzędzi do zapobiegania i ograniczania ryzyka zawodowego w środowisku pracy, z uwzględnieniem nowych oraz narastających czynników ryzyka, poszerzenie stanu wiedzy o przyczynach oraz skutkach wypadków przy pracy i chorób związanych z pracą oraz o opłacalności ekonomicznej działań prewencyjnych na poziomie państwa i przedsiębiorstwa, 3

6 kształtowanie i promocja kultury bezpieczeństwa przez doskonalenie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy oraz rozwój nowoczesnego systemu edukacji i informacji społeczeństwa w powiązaniu z całym cyklem życia. 3. Oddziaływanie Programu Osiągnięcie celów Programu wpłynie na zwiększenie zdolności do pracy dzięki: zmniejszeniu narażenia na ryzyko zawodowe, w stopniu umożliwiającym wydłużoną aktywność zawodową, poprawie jakości pracy i życia, zwiększeniu kultury bezpieczeństwa w środowisku pracy i życia, wpływającego na obniżenie liczby wypadków przy pracy i chorób związanych z pracą. W szczególności realizacja Programu pozwoli na: 1) zwiększenie skuteczności działań w zakresie prewencji zagrożeń zawodowych w przedsiębiorstwach, z uwzględnieniem potrzeby zachowania zdolności do pracy w wydłużonym okresie aktywności zawodowej, 2) podniesienie jakości zarządzania bezpieczeństwem i ochroną zdrowia w przedsiębiorstwach, z uwzględnieniem zarządzania wiekiem, 3) zapewnienie nowoczesnego ujęcia problematyki bezpieczeństwa pracy i ergonomii w programach nauczania na wszystkich jego poziomach oraz doskonalenia kompetencji służb specjalistycznych, 4) poszerzenie oferty polskiego przemysłu producentów środków ochrony indywidualnej, a w konsekwencji poprawę bezpieczeństwa stosujących je pracowników, poprzez udostępnienie nowych, znacząco lepszych wyrobów, 5) kontynuację prac legislacyjnych i normalizacyjnych w celu zapewniania zgodności prawa polskiego z prawem UE w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także w celu wdrażania do zbioru polskich norm odpowiednich norm europejskich z tej dziedziny, 4

7 6) rozwój krajowego systemu oceny zgodności wyrobów i usług, odpowiednio do wymagań dyrektyw UE, 7) zapewnienie aktywnego uczestnictwa Polski w międzynarodowej i europejskiej współpracy w zakresie badań naukowych, a także w wymianie dobrych praktyk w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, 8) zwiększanie skuteczności działań informacyjno-promocyjnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym rozwój działalności polskiego Krajowego Punktu Centralnego Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy. Kluczowe znaczenie dla osiągnięcia zakładanych celów Programu będzie miał zakres oraz sposób realizacji prac związanych z wykorzystaniem i upowszechnianiem jego wyników. Z tego względu oraz z uwagi na strukturę gospodarki, w której ponad 98% przedsiębiorstw stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), dla zapewnienia możliwie pełnego wprowadzenia wyników Programu do praktyki niezbędne jest bezpośrednie zaangażowanie organów administracji rządowej i państwowej w ich upowszechnienie. Prowadzone działania powinny mieć charakter komplementarny i być realizowane równolegle w trzech zakresach: centralnym koordynowanym przez poszczególne ministerstwa odpowiednio do zakresów ich działalności; realizowane na tym poziomie prace będą ukierunkowane przede wszystkim na wsparcie działań zmierzających do poprawy warunków pracy w priorytetowych dla rozwoju kraju obszarach gospodarki oraz w dziedzinach szczególnie wysokiego ryzyka wypadkowego; na tym poziomie będą prowadzone również prace upowszechniające skierowane, zgodnie z obowiązkami państwa, do rozproszonych odbiorców, w tym MŚP; społecznym realizowanym wspólnie z partnerami społecznymi i instytucjami kluczowymi dla polskiego systemu ochrony pracy; prowadzone będą prace ukierunkowane przede wszystkim na kształtowanie probezpiecznych postaw i edukację wybranych grup pracodawców i pracobiorców, szczególnie z sektorów wysokiego ryzyka oraz szkolenie kadr specjalistycznych; lokalnym realizowanym w przedsiębiorstwach i dla określonych grup odbiorców; prowadzone prace będą dotyczyły implementacji wyników Programu w postaci rozwiązań z zakresu ograniczania ryzyka zawodowego w określonych procesach pracy lub dostosowywania warunków pracy do specyficznych wymagań pracowników, np. wynikających z ich wieku lub niepełnosprawności. Wykorzystanie i upowszechnianie wyników Programu podejmowane będzie systematycznie, obejmując okres do 5 lat po jego zakończeniu. Zakłada się, że wykorzystanie 5

8 i upowszechnianie w tym okresie rezultatów Programu powinno przyczynić się do znacznego ograniczenia ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w miejscu pracy. Wpłynie to także na możliwości wydłużenia aktywności zawodowej z zachowaniem zdrowia. Poprawa stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, która nastąpi w wyniku realizacji Programu powinna jednocześnie spowodować zmniejszenie kosztów ponoszonych przez państwo i społeczeństwo z tytułu zagrożeń zawodowych. 6

9 II. PODSTAWY PRAWNE Program wieloletni Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy, etap IV spełnia wymagania: 1. Art. 136 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm.), według którego programy wieloletnie są ustanawiane w celu realizacji strategii przyjętych przez Radę Ministrów. Rada Ministrów, ustanawiając program, wskazuje jego wykonawcę. Realizacja programu wieloletniego może być podzielona na etapy. 2. Art. 15 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2014 r. poz. 1649, z późn. zm.), według którego polityka rozwoju może być prowadzona przy pomocy programów wieloletnich, o których mowa w przepisach o finansach publicznych. 3. Ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2014 r. poz. 1620, z późn. zm.) ust. 2 pkt 1 oraz 3 pkt 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie nadania Centralnemu Instytutowi Ochrony Pracy statusu państwowego instytutu badawczego (Dz. U. Nr 192, poz. 1606), zgodnie z którymi do zadań Instytutu należy m.in. prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych oraz realizacja innych zadań ustalonych dla Instytutu przez Radę Ministrów w programach wieloletnich, ustanawianych na podstawie przepisów o finansach publicznych. Natomiast źródłem finansowania Instytutu są środki finansowe ustalane w ustawach budżetowych na realizację zadań programów wieloletnich, których głównym wykonawcą lub koordynatorem jest Instytut, ustanawianych na podstawie przepisów o finansach publicznych; dysponentem środków budżetowych ustalanych na realizację zadań programów wieloletnich są: a) w części dotyczącej badań naukowych i prac rozwojowych minister właściwy do spraw nauki, b) w części dotyczącej zadań innych niż określone w lit. a minister właściwy do spraw pracy. 5. Art. 22 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1095) według którego do zadań państwowego instytutu badawczego należy wykonywanie m.in. zadań szczególnie ważnych dla planowania i realizacji polityki państwa, których wykonanie jest niezbędne dla zapewnienia obronności i bezpieczeństwa publicznego, działania wymiaru sprawiedliwości, ochrony dziedzictwa narodowego, rozwoju edukacji i kultury, kultury fizycznej i sportu oraz 7

10 poprawy jakości życia obywateli, dotyczących: opracowywania i opiniowania standardów w zakresie rynku pracy, ochrony pracy i zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia, ochrony środowiska, gospodarki żywnościowej, gospodarki przestrzennej, gospodarki bogactwami i zasobami naturalnymi, rozwoju społeczeństwa informacyjnego, bezpieczeństwa technicznego, energetycznego i bezpieczeństwa transportu oraz standardów produktów, procesów i usług, a także warunków przestrzegania tych standardów. Etap IV Programu stanowić będzie kontynuację programu wieloletniego Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy, którego etap I został ustanowiony uchwałą nr 117/2007 Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2007 r. do realizacji w latach , etap II uchwałą nr 154/2010 Rady Ministrów z dnia 21 września 2010 r. do realizacji w latach , a etap III uchwałą nr 126/2013 Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2013 r. do realizacji w latach III. SYNTEZA WYNIKÓW REALIZACJI I i II ETAPU PROGRAMU W wyniku realizacji etapu I i II uzyskano następujące efekty systemowe oraz wskaźniki związane z realizacją celów Programu: Cel: Stworzenie możliwości spełnienia wymagań wynikających z dokumentów strategicznych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz postanowień dyrektyw Unii Europejskiej: podstawy do wdrażania nowych dyrektyw i monitorowania implementacji dyrektyw już wdrożonych z dziedziny bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, w tym dyrektyw podstawowych (89/391/EWG; 89/654/EWG; 89/656/EWG; 98/24/WE, 2009/104/WE) oraz nowe dyrektywy (w opracowywaniu) dotyczące: zapobiegania zagrożeniom związanym z polami elektromagnetycznymi zapobiegania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym Cel: Opracowanie rozwiązań dotyczących objęcia niezbędną ochroną osób pracujących w warunkach zagrażających życiu lub zdrowiu dla zapobiegania ich wykluczeniu z rynku pracy: rozwój krajowego systemu monitorowania stanu bezpieczeństwa i warunków pracy poprzez opracowanie: projektów normatywów higienicznych (NDS, NDN, MDE) /87/ metod pomiaru środowiska, procedur analitycznych /103/ projektów norm /435/ 8

11 propozycji zmian w uregulowaniach prawnych /13/ Cel: Rozwój metod systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, ze szczególnym uwzględnieniem oceny i ograniczania ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwach (w tym małych i średnich): udoskonalenie systemu oceny zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa, higieny pracy i ergonomii wyrobów, systemów zarządzania i kompetencji personelu poprzez: budowę stanowisk i aparatury badawczej /79/ opracowanie procedur oceny zgodności /137/ wspomaganie oceny ryzyka i zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy poprzez opracowanie narzędzi, serwisów internetowych, programów komputerowych i baz danych /104/ udoskonalenie rozwiązań i środków stosowanych w przedsiębiorstwach i innych organizacjach dla poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy obejmujące: rozwiązania techniczne i organizacyjne /146/ zalecenia, wytyczne, kryteria bezpieczeństwa i higieny pracy /214/ Cel: Poszerzenie stanu wiedzy o przyczynach i skutkach wypadków przy pracy i chorób zawodowych związanych z pracą oraz o opłacalności ekonomicznej działań prewencyjnych na poziomie państwa i przedsiębiorstwa: transfer wiedzy na rzecz podniesienia świadomości w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy do przedsiębiorstw i innych organizacji obejmujący: wydawnictwa zwarte (np. monografie, poradniki) /213/ publikacje /1206/ referaty /1250/ Cel: Kształtowanie i promocja kultury bezpieczeństwa wśród pracodawców i pracobiorców przez rozwój nowoczesnego systemu edukacji i informacji społeczeństwa w powiązaniu z cyklem życia: materiały informacyjne (w tym w wersji internetowej) /326/ programy i materiały szkoleniowe /165/ Program ten spełnia od 2008 r. funkcję strategii krajowej w zakresie tworzenia odpowiednich warunków pracy chroniących życie i zdrowie zatrudnionych a realizacja etapów I i II została wysoko oceniona przez Komitet Doradczy Komisji Europejskiej ds. Bezpieczeństwa i Zdrowia w Miejscu Pracy. Realizacja Programu uzyskała również akceptację Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP na posiedzeniach w dniu 12 kwietnia 2011 r. i 28 kwietnia 2014 r. 9

12 Wyniki I i II etapu były i są nadal wykorzystywane na forum europejskim przez przedstawicieli Polski uczestniczących w pracach: Komitetu Doradczego Komisji Europejskiej ds. Bezpieczeństwa i Zdrowia w Miejscu Pracy ACSH (przy Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans), Naukowego Komitetu ds. Dopuszczalnych Norm Zawodowego Narażenia na Oddziaływanie Czynników Chemicznych w Pracy (SCOEL). Znaczący był także udział Instytutu w procesie naukowego wspierania administracji rządowej i przedsiębiorstw podczas przygotowywania i wdrażania w gospodarce narodowej wymagań dyrektyw europejskich, w tym m.in. dotyczących sztucznego promieniowania optycznego (2006/25/WE) oraz pól elektromagnetycznych (2013/35/UE). W celu ich wdrożenia opracowano, z wykorzystaniem wyników programu wieloletniego, stosowne projekty rozporządzeń oraz poradniki dotyczące oceny zagrożeń i profilaktyki zdrowotnej. Potencjał badawczy, który powstał w I i II etapie, pozwolił również na wzmocnienie pozycji międzynarodowej Polski poprzez włączenie się w realizację programów i projektów europejskich finansowanych przez Komisję Europejską oraz projektów finansowanych z funduszy strukturalnych, których wyniki pośrednio wspierają realizację III etapu programu wieloletniego. Wyniki poszczególnych etapów programu wieloletniego mają podstawowe znaczenie dla działalności powołanej przez Prezesa Rady Ministrów Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych w Środowisku Pracy, której przewodniczenie i sekretariat powierzono CIOP-PIB. Wykaz dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych jest co 2-3 lata aktualizowany lub, poszerzany na podstawie wyników badań, o kilkadziesiąt pozycji na mocy kolejnych rozporządzeń Ministra Pracy i Polityki Społecznej wydawanych w porozumieniu z Ministrem Zdrowia. Dane te są podstawą do kształtowania warunków pracy oraz ich kontroli przez organy państwowe (Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Pracy). Istotne znaczenie miało także przygotowanie, w ramach programu wieloletniego, narzędzi do wdrożenia nowej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE dotyczącej awarii przemysłowych (tzw. Dyrektywa Seveso III). Dla procesu normalizacji w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony pracy fundamentalne znaczenie mają opracowywane w ramach programu wieloletniego projekty norm zawierające kryteria, wymagania oraz metody oceny ich spełnienia. Na bieżąco prowadzone są w szerokim zakresie zróżnicowane działania upowszechniające i wdrażające wyniki Programu, mające na celu wprowadzenie do praktyki polskich przedsiębiorstw instrumentarium umożliwiającego poprawę 10

13 bezpieczeństwa i warunków pracy, m.in. przez organizację konferencji, seminariów, konkursów wiedzy i szkoleń. Przeprowadzono także ogólnopolskie informacyjne kampanie społeczne oraz kampanie dotyczące ryzyka zawodowego w poszczególnych branżach, w tym w budownictwie, górnictwie oraz przetwórstwie przemysłowym. Szeroki odbiór społeczny miały też konkursy plastyczne, w tym ogólnopolski konkurs na plakat bezpieczeństwa pracy z udziałem artystów, a także konkursy plastyczne dla dzieci. CIOP-PIB jako Koordynator ściśle współpracuje zarówno z instytucjami państwowymi, w tym organami nadzoru i kontroli, jak i z kilkuset przedsiębiorstwami z różnych branż. W realizację działań promocyjnych i upowszechniających włączeni są członkowie Forum Liderów Bezpiecznej Pracy, członkowie Sieci Ekspertów ds. BHP certyfikowanych przez CIOP-PIB oraz członkowie Sieci Regionalnych Ośrodków BHP. Portal internetowy, prezentujący wyniki programu wieloletniego upowszechnia najnowszą wiedzę z zakresu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia. W 2014 r. zajął 4. miejsce w rankingu międzynarodowym Webometrics, wśród polskich instytutów badawczych, oraz 1. miejsce w Polsce wśród portali o tematyce bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w rankingu Alexa.com. Roczna liczba wejść na portal CIOP-PIB kształtuje się na poziomie ok. 3,5 mln użytkowników zewnętrznych, a pobieranych jest ok. 14,4 mln stron. Na podstawie ankiet użytkowników produktów zakończonych już I i II etapu Programu poprawiono warunki pracy ok. 3 mln osób. Dane EU-OSHA, pochodzące z badania ESENER, potwierdzają, że z informacji o problematyce bezpieczeństwa i higieny pracy udostępnianych przez CIOP-PIB korzysta 40% pracodawców w Polsce. W trakcie realizacji IV etapu Programu wdrażane będą wyniki jego III etapu, które zgodnie z założeniami wpłyną na zmniejszenie w stosunku do roku bazowego: liczby osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia na 1000 zatrudnionych o 36% liczby śmiertelnych wypadków przy pracy o 24% liczby ciężkich wypadków przy pracy o 33% liczby stwierdzonych chorób zawodowych o 29% Przedstawiona spójność prowadzenia badań naukowych i realizacji zadań z zakresu służb państwowych z upowszechnianiem i wdrażaniem ich wyników uzasadnia kontynuację programu w ramach IV etapu Programu. 11

14 IV. PODSTAWY PROGRAMOWE Zakres tematyczny w IV etapie programu wieloletniego Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy jest zgodny z kierunkami badań naukowych i prac rozwojowych określonych w dokumentach międzynarodowych i krajowych dotyczących zadań oraz kierunków działań państwa w tej dziedzinie. W szczególności IV etap Programu uwzględnia priorytety działań, postulaty oraz wyzwania naukowe zawarte w następujących dokumentach: A) międzynarodowych 1. Strategia EUROPA 2020 na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Strategiczne ramy UE w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) na lata Raport EU-OSHA pt. Priorities for occupational safety and health research in Europe: ( Priorytety w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w Europie: ). 4. Raport sieci PEROSH (Partnership for European research in Occupational Safety and Health) pt. Sustainable workplaces of the future European research challenges for occupational safety and health ( Trwałe miejsca pracy w przyszłości wyzwania naukowe w Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy ), 2012 r Horyzont 2020 program ramowy Unii Europejskiej w zakresie badań naukowych i innowacji ( ) Raport pt. Nanosafety in Europe : Towards Safe and Sustainable Nanomaterials and Nanotechnology Innovations, NanoSafety Cluster ( Nanobezpieczeństwo w Europie w latach : W kierunku bezpiecznych i 1 Komunikat Komisji Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela, KOM(2010) 2020 wersja ostateczna. 2 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Strategic Framework on Health and Safety at Work , Bruksela COM(2014) 332 wersja ostateczna. 3 Priorities for occupational safety and health research in Europe: , European Agency for Safety and Health at Work (EU-OSHA), Bilbao, Sustainable workplaces of the future European research challenges for occupational safety and health, PEROSH, Bruksela, Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1291/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiające Horyzont program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji ( ) oraz uchylające decyzję nr 1982/2006/WE (Dz. Urz. UE L 347 z , str. 104). 12

15 trwałych nanomateriałów i innowacji w dziedzinie nanotechnologii, Unijny Klaster Nanobezpieczeństwo), 2013 r Raport pt. Factories of the future. Multi-annual roadmap for the contractual PPP under Horizon 2020 ( Fabryki przyszłości. Wieloletnia mapa drogowa partnerstwa publicznoprywatnego w ramach Horyzontu 2020 ), European Factories of the Future Research Association (EFFRA), B) krajowych 1. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska Trzecia Fala Nowoczesności - załącznik do uchwały nr 16 Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2013 r. 2. Strategia Rozwoju Kraju załącznik do uchwały nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. 3. Krajowy Program Badań. Założenia polityki naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa - załącznik do uchwały nr 164 Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 2011 r. 4. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego załącznik do uchwały nr 104 Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 2013 r. 5. Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Dynamiczna Polska załącznik do uchwały nr 7 Rady Ministrów z dnia 15 stycznia 2013 r. * * * Podkreślenia wymagają następujące szczególne przesłanki systemowe ustanowienia programu wieloletniego Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy, etap IV: opracowany Program realizuje cele przyjętej misji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej określonej jako: Tworzenie podstaw do podnoszenia jakości życia poprzez stanowienie prawa dotyczącego spraw rodziny, rynku pracy i zabezpieczenia społecznego silna rodzina, stabilna praca, aktywny senior i pewna emerytura. W ramach tej misji program wieloletni Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy zmierza do opracowania rozwiązań poprawiających stan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zatrudnionych w stopniu niezbędnym dla stabilności zatrudnienia w całym cyklu ich życia zawodowego, 6 Nanosafety in Europe : Towards Safe and Sustainable Nanomaterials and Nanotechnology innovations, NanoSafety Cluster, FIOH, Factories of the future. Multi-annual roadmap for the contractual PPP under Horizon 2020, European Factories of the Future Research Association (EFFRA), Komisja Europejska,

16 poprzednie etapy Programu oceniane były pozytywnie przez Komisję Europejską jako krajowa strategia na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy. W odpowiedzi na przekazane w maju 2015 r. oczekiwania Komisji Europejskiej sformułowane przez Dyrekcję Generalną ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, koordynator Programu podejmie rolę punktu kontaktowego ds. strategii krajowej z funkcją przekazywania informacji o osiągniętych wynikach, analizy postępów oraz wymiany dobrych praktyk w ramach stałego systemu informacyjnego UE w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Realizacja Programu pozwoli zarówno na poszerzenie wiedzy, jak i jej upowszechnianie, a więc realizację zadań państwa w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony pracy. Poniżej przedstawione zostały istotne cele przewidziane do realizacji w obszarze bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w dokumentach międzynarodowych i krajowych: A) dokumenty międzynarodowe Ad 1. EUROPA 2020: Strategia Unii Europejskiej na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu 1 Komisja Europejska w Strategii EUROPA 2020, przyjętej na lata postuluje, że działania Unii Europejskiej w tym okresie powinny być skupione wokół następujących trzech priorytetów: 1. Rozwój inteligentny rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji. 2. Rozwój zrównoważony wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej. 3. Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu wspieranie gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. W zakresie 1. priorytetu Strategia EUROPA 2020 wskazuje na potrzebę poprawy wyników działalności badawczej, wspierania transferu innowacji i wiedzy w UE, pełnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych, a także zadbania o to, by innowacyjne pomysły przeradzały się w nowe produkty i usługi, które przyczyniałyby się do zwiększenia wzrostu, tworzenia nowych miejsc pracy i rozwiązywania problemów społecznych w Europie. Wymaga to także podniesienia jakości edukacji. W szczególności Europa powinna w pełni wykorzystać potencjał oferowany przez gospodarkę cyfrową. Gospodarka cyfrowa daje ogromne możliwości małym i średnim przedsiębiorstwom w 14

17 sektorze produkcji i usług, zarówno samodzielnym firmom, jak i dostawcom większych przedsiębiorstw. Biorąc powyższe pod uwagę, zakres tematyczny IV etapu Programu obejmuje szereg zadań i projektów badawczych ukierunkowanych na opracowanie i wdrożenie innowacyjnych materiałów, technologii, urządzeń i systemów, w tym zaawansowanych technologii informatycznych, na rzecz tworzenia i szerokiego upowszechniania nowych i skutecznych rozwiązań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także ukierunkowanych na podniesienie jakości edukacji w tej dziedzinie. W zakresie 2. priorytetu Strategii EUROPA 2020 zakłada się, że Unia Europejska powinna zbudować zrównoważoną i konkurencyjną gospodarkę efektywnie korzystającą z zasobów, wykorzystując nowe procesy i technologie przyjazne środowisku, przyspieszając wprowadzanie inteligentnych sieci opartych na technologiach ICT, wzmacniając przewagę konkurencyjną europejskiego biznesu, szczególnie sektora produkcji i MŚP, oraz pomagając klientom docenić wartość efektywnego korzystania z zasobów. Zakres tematyczny IV etapu Programu dotyczy pośrednio realizacji powyższego priorytetu, obejmując wiele zadań i projektów badawczych, których wyniki pośrednio wpłyną na ograniczanie emisji szkodliwych czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych. W zakresie 3. z wymienionych wyżej priorytetów Strategii EUROPA 2020 zakłada się, że jego realizacja będzie wymagać modernizacji i wzmocnienia roli polityki w obszarze zatrudnienia, edukacji i szkolenia oraz systemów ochrony socjalnej poprzez zwiększenie współczynnika aktywności zawodowej i ograniczenie strukturalnego bezrobocia, jak również zwiększenie poczucia odpowiedzialności społecznej w sektorze biznesu. Najważniejszym elementem będzie stosowanie modelu elastycznego rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego (flexicurity) oraz umożliwienie ludziom zdobywania nowych umiejętności w celu przystosowania się do nowych warunków, w tym na wypadek ewentualnych zmian w karierze zawodowej. Dużego wysiłku wymagać będzie także walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz zmniejszenie nierówności w obszarze ochrony zdrowia, tak aby rozwój przyniósł korzyści wszystkim. Ważna będzie także promocja zdrowia i wspieranie aktywności osób starszych, aby umożliwić osiągnięcie spójności społecznej oraz wyższej wydajności. Zakres tematyczny IV etapu Programu obejmuje zadania i projekty badawcze ukierunkowane na promocję zdrowia w miejscu pracy, poprawę warunków pracy w aspekcie nowych form zatrudnienia, a także na przedłużenie okresu aktywności 15

18 zawodowej przez adaptację stanowisk i procesów pracy do zmieniających się z wiekiem potrzeb i możliwości pracowników. Z powyższego wynika, że Program ten wpisuje się w realizację priorytetów nowej Strategii Europa Ad 2. Strategiczne ramy UE w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) na lata Strategiczne ramy UE dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na lata stanowią odpowiedź na podstawowe wyzwania w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, wspólne dla wszystkich krajów UE. Określają one strategiczne cele i kierunki działań, które mają kluczowe znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy. Trzy główne wyzwania w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy przedstawione w ramach strategicznych to: 1. Uzyskanie poprawy w zakresie wdrażania istniejących zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zwłaszcza poprzez zwiększenie potencjału mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw do wprowadzania skutecznych i wydajnych strategii zapobiegania ryzyku. 2. Skuteczniejsze zapobieganie chorobom związanym z pracą poprzez zajęcie się nowymi i pojawiającymi się zagrożeniami, nie zaniedbując przy tym dotychczas występujących zagrożeń. 3. Uwzględnienie starzenia się europejskiej siły roboczej. W ramach strategicznych Komisja proponuje, by sprostać tym wyzwaniom za pomocą szeregu działań ukierunkowanych na siedem podstawowych celów strategicznych, opisanych jako: 1. Dalsza konsolidacja krajowych strategii na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym poprzez koordynację polityk w tym zakresie i wzajemne uczenie się. 2. Udzielenie praktycznego wsparcia małym przedsiębiorstwom i mikroprzedsiębiorstwom, aby pomóc im w lepszym przestrzeganiu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Przedsiębiorstwa korzystałyby z pomocy technicznej i praktycznych narzędzi, takich jak interaktywne narzędzie online do oceny ryzyka i platformy internetowe udostępniające sektorowe narzędzia do oceny ryzyka. 3. Poprawa w zakresie egzekwowania przepisów przez państwa członkowskie, na przykład poprzez ocenę skuteczności krajowych inspekcji pracy. 16

19 4. Uproszczenie istniejących przepisów, w stosownych przypadkach, aby usunąć zbędne obciążenia administracyjne, przy jednoczesnym utrzymaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. 5. Rozwiązanie problemów starzejącej się europejskiej siły roboczej i skuteczniejsze zapobieganie chorobom związanym z pracą, aby zwalczać istniejące i nowe zagrożenia, np. w sektorze nanomateriałów, eko- i biotechnologii. 6. Poprawa w zakresie gromadzenia danych statystycznych, aby dysponować lepszymi informacjami i rozwijać narzędzia monitorowania zagrożeń. 7. Wzmocnienie koordynacji z organizacjami międzynarodowymi, takimi jak Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), a także z partnerami, aby przyczynić się do ograniczenia występowania wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a tym samym do poprawy warunków pracy na całym świecie. Realizację tych działań mają umożliwiać instrumenty określone w ramach strategicznych, a mianowicie: dialog społeczny, wzrost świadomości, egzekwowanie przepisów UE, synergia z innymi obszarami polityki, np. zdrowia publicznego, edukacji) oraz fundusze UE, takie jak Europejski Fundusz Społeczny (EFS) i program na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych (EaSI). Są one dostępne w celu wspierania wdrażania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto, ramy strategiczne UE w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy nakładają szereg konkretnych zadań na Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA), Komitet Wyższych Inspektorów Pracy (SLIC), Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa, Higieny i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy (ACSH), a także na samą Komisję. Zadania te są następnie ujmowane przez te instytucje i organizacje w formie wieloletnich programów działań, które zakładają udział odpowiednich organów krajowych państw członkowskich w ich realizacji. Tym samym kontynuacja programu wieloletniego Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy wpisuje się ściśle w realizację zadań zaplanowanych w wymienionych Ramach Strategicznych UE. Ad 3. Raport EU-OSHA Priorities for occupational safety and health research in Europe: ( Priorytety w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w Europie: ) 3 Opracowany w 2013 r. raport Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy zawiera szereg priorytetów badawczych z obszaru bezpieczeństwa i higieny pracy, które uznano za najważniejsze do realizacji w perspektywie do 2020 r., a także za najbardziej 17

20 adekwatne ze względu na wsparcie realizacji Strategii EUROPA 2020 oraz programu Ramowego Horyzont Priorytety te ujęto w 4 główne dziedziny, z których każda obejmuje szereg obszarów badawczych w następujący sposób: 1. Zmiany demograficzne stała praca dla zdrowszej i wydłużonej aktywności zawodowej: starsi pracownicy, kobiety w pracy i kwestie płci w badaniach nad bezpieczeństwem i zdrowiem w pracy, pracownicy migrujący i inne najsłabsze grupy społeczne, nierówności w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy, poważne problemy zdrowotne: choroby mięśniowo-szkieletowe związane z pracą, praca osób cierpiących na choroby przewlekłe, wcześniejsze emerytury a wydłużona aktywność zawodowa zapobieganie niezdolności do pracy oraz badania nad przywróceniem zdolności do pracy, 2. Globalizacja i zmieniający się świat pracy wpływ badań nad bezpieczeństwem i zdrowiem w pracy na zrównoważony rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: zarządzanie ochroną zdrowia w restrukturyzacji przedsiębiorstw, zmiany w organizacjach, nowe formy zatrudnienia i modele pracy a zagrożenia psychospołeczne, przemoc i molestowanie w miejscu pracy, czynniki ryzyka psychospołecznego, stres związany z pracą a choroby przewlekłe i problemy zdrowotne, dobrostan w miejscu pracy podejście pozytywne, bezpieczeństwo i higiena pracy w małych przedsiębiorstwach i mikroprzedsiębiorstwach, 3. Badania w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy na rzecz bezpiecznych, nowych technologii, jako warunek zrównoważonego wzrostu: ryzyko zawodowe związane z technologiami ekologicznymi: ryzyko zawodowe w nowych technologiach energetycznych, ryzyko zawodowe w gospodarce odpadami i recyklingu, zagrożenia związane z technologiami teleinformatycznymi: zagrożenia związane ze stosowaniem nowych rozwiązań teleinformatycznych w środowisku pracy, 18

21 bezpieczeństwo i higiena pracy w projektowaniu zastosowań dla nowych technologii, zagrożenia związane z ekspozycją na pola elektromagnetyczne, ryzyko zawodowe przy stosowaniu biotechnologii, 4. Badania w obszarze nowego lub zwiększającego się narażenia na czynniki chemiczne i biologiczne w miejscu pracy na rzecz inteligentnej i zrównoważonej gospodarki: substancje rakotwórcze, mutagenne, reprotoksyczne oraz uczulające: identyfikacja i metody analityczne dla pomiaru w wyjątkowo niskich granicach wykrywalności, substancje zaburzające gospodarkę hormonalną człowieka, stosowanie nanomateriałów w społeczeństwie ukierunkowanym na innowacje: nowoczesne metody pomiarowe w miejscach pracy, ocena narażenia na ryzyko i zarządzanie nim, czynniki biologiczne w bardziej ekologicznej, lecz zglobalizowanej gospodarce: metody wykrywania mikroorganizmów, związek między narażeniem na bioaerozole a chorobami, jednoczesne narażenie na wiele czynników w złożonym środowisku pracy. Ad 4. Raport PEROSH określający potrzeby i wyzwania naukowe w Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy 4 Partnerstwo na rzecz europejskich badań nad bezpieczeństwem i higieną pracy (Partnership for European Research in Occupational Safety and Health - PEROSH) to sieć wiodących instytutów naukowych zajmujących się bezpieczeństwem i higieną pracy w krajach UE. W działaniach sieci uczestniczy obecnie 11 instytutów z 10 krajów europejskich - w tym również Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy (CIOP-PIB). Celem działania PEROSH jest współpraca i integracja badań poszczególnych instytutów dla osiągnięcia zdrowszego, dłuższego i bardziej produktywnego życia zawodowego pracowników. PEROSH współpracuje także z organami Unii Europejskiej oraz rządami krajów członkowskich w celu wspierania opracowywania i realizacji polityki UE oraz polityk krajowych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. W wyniku współpracy i wzajemnych konsultacji między pracownikami naukowymi instytutów uczestniczących w pracach PEROSH dokonano w 2011 r. pogłębionej analizy potrzeb badań naukowych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, i na tej podstawie określono główne wyzwania naukowe, które będą szczególnie istotne w perspektywie do 2020 r. Wyniki te opublikowano w 2012 r. w raporcie pt. Sustainable workplaces of the future 19

22 European research challenges for occupational safety and health (Trwałe miejsca pracy w przyszłości wyzwania naukowe w Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy), przeznaczonym do szerokiej dystrybucji w środowisku naukowym, a także wśród wszystkich potencjalnych interesariuszy, włączając w to rządy krajowe, partnerów społecznych, Komisję Europejską oraz Parlament Europejski. Wymieniony raport PEROSH wskazuje następujące siedem priorytetów badań naukowych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy: 1. Zrównoważone zatrudnienie i wydłużenie okresu aktywności zawodowej. 2. Zapobieganie niepełnosprawności oraz reintegracja pracowników niepełnosprawnych. 3. Dobrostan psychospołeczny w warunkach zrównoważonej organizacji pracy. 4. Wieloczynnikowa geneza urazów mięśniowo-szkieletowych związanych z wykonywaniem pracy. 5. Nowe technologie jako obszar działań badawczych i wdrożeniowych na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy. 6. Zagrożenia zawodowe związane ze stosowanymi i wytwarzanymi nanomateriałami. 7. Kształtowanie kultury bezpieczeństwa w celu prewencji wypadków przy pracy. Ad 5. Horyzont 2020 program ramowy UE w zakresie badań naukowych i innowacji ( ) 5 Horyzont kolejny program ramowy Unii Europejskiej w zakresie badań naukowych i innowacji, realizowany w okresie od 2014 do 2020 r. - według zamierzeń Komisji Europejskiej oraz państw członkowskich wspiera realizację Strategii EUROPA 2020 oraz inne kierunki polityki Unii, a tym samym wnosi istotny wkład w budowanie gospodarki opartej na wiedzy i innowacyjności w całej Unii poprzez pozyskanie wystarczających dodatkowych nakładów na badania i rozwój oraz innowacyjność. Ogólny cel programu ma być osiągnięty w ramach trzech wspierających się wzajemnie priorytetów strategicznych dotyczących: (a) doskonałej bazy naukowej, (b) wiodącej pozycji w przemyśle oraz (c) podejmowania wyzwań społecznych. Z punktu widzenia celów IV-go etapu programu wieloletniego Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy szczególne znaczenie ma zbieżność jego tematyki z zakresem tematycznym działań w ramach programu Horyzont 2020, ujętych w priorytetach (b) Wiodąca pozycja w przemyśle oraz (c) Wyzwania społeczne. W zakresie priorytetu Wiodąca pozycja w przemyśle działania programu będą skoncentrowane na wspieraniu badań naukowych i innowacji podporządkowanych 20

23 wykreowaniu wiodącej roli Unii Europejskiej w zakresie kluczowych technologii wspomagających. Celem priorytetu strategicznego Wiodąca pozycja w przemyśle jest przyśpieszenie rozwoju technologii i innowacji, które zapewnią podstawy działania przedsiębiorstwom przyszłości i pomogą innowacyjnym europejskim MŚP przeobrazić się w firmy wiodące na rynku światowym. Priorytet ten składa się z trzech celów szczegółowych: a) Wiodąca pozycja w zakresie technologii prorozwojowych i przemysłowych (obejmujących mikro- i nanoelektronikę, fotonikę, nanotechnologię, biotechnologię, materiały zaawansowane i zaawansowane systemy produkcyjne oraz technologie kosmiczne); b) Dostęp do finansowania ryzyka, który służy przezwyciężaniu deficytów w dostępności finansowania dłużnego i kapitałowego w przypadku działań badawczorozwojowych i innowacyjnych przedsiębiorstw i projektów na wszystkich etapach rozwoju; c) Innowacje w Małych i Średnich Przedsiębiorstwach, które zapewniają MŚP indywidualnie dostosowane wsparcie w zakresie działań badawczo-rozwojowych i innowacyjnych. Natomiast część programu ujęta w priorytecie Wyzwania społeczne jest podporządkowana bezpośrednio realizacji priorytetów polityki i wyzwań społecznych określonych w Strategii EUROPA Zakres tematyczny badań naukowych i prac rozwojowych planowanych w tej części programu ujęto w ramach 7 celów szczegółowych: 1. Zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan, 2. Bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo i leśnictwo, badania mórz i wód śródlądowych oraz biogospodarka, 3. Bezpieczna, ekologiczna i efektywna energia, 4. Inteligentny, zielony i zintegrowany transport, 5. Działania w dziedzinie klimatu, środowisko, efektywna gospodarka zasobami i surowce, 6. Europa w zmieniającym się świecie - integracyjne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa, 7. Bezpieczne społeczeństwa ochrona wolności i bezpieczeństwa Europy i jej obywateli. Praktycznie we wszystkich tych celach występują obszary badawcze związane z dziedziną bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym w szczególności z tematyką badań naukowych i prac 21

24 rozwojowych ujętych w IV etapie Programu. Poniżej przedstawiono te cele ze wskazaniem obszarów tematycznych wymagających prowadzenia badań w obszarze problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy: 1. Zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan: promocja zdrowia i zapobieganie chorobom, w tym chorobom zawodowym, oraz niepełnosprawności i ograniczonej funkcjonalności, obciążenie chorobami i niepełnosprawnością w kontekście starzejącej się populacji, czynniki warunkujące stan zdrowia, w tym czynniki związane ze środowiskiem pracy. 2. Bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo i leśnictwo, badania mórz i wód śródlądowych oraz biogospodarka: zrównoważony rozwój bioprzemysłu, w tym bezpieczne i nieszkodliwe bioprodukty, bioprocesy, rozwój bezpiecznych biorafinerii, zagospodarowanie bioodpadów. 3. Bezpieczna, ekologiczna i efektywna energia: zrównoważony rozwój energooszczędnego przemysłu oraz masowe wprowadzanie energooszczędnych rozwiązań technicznych przez przedsiębiorstwa, osoby fizyczne, społeczności i miasta, innowacyjne i bezpieczne źródła energii odnawialnej oraz technologie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, alternatywne i mobilne źródła energii, w tym bezpieczne ogniwa wodorowe i paliwowe. 4. Inteligentny, zielony i zintegrowany transport: rozwój i wdrożenie do produkcji nowej generacji elektrycznych i niskoemisyjnych pojazdów, zapewnienie bezpieczeństwa przy rozwoju inteligentnych systemów transportowych i inteligentnego wyposażenia. 5. Działania w dziedzinie klimatu, środowiska, efektywnej gospodarki zasobami i surowcami: rozwój ekoinnowacyjnych technologii, procesów usług i produktów, ze szczególnym uwzględnieniem sektora małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój innowacyjnych i bezpiecznych rozwiązań w zakresie poszukiwania, pozyskiwania, przetwarzania, recyklingu i odzysku surowców naturalnych. 6. Europa w zmieniającym się świecie - integracyjne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa: wsparcie w kształtowaniu polityki społecznej sprzyjającej zatrudnieniu, zwalczającej ubóstwo i zapobiegającej rozwojowi różnych form podziałów, konfliktów oraz wykluczenia politycznego i społecznego, dyskryminacji i nierówności, takich jak 22

25 nierówności płci i nierówności międzypokoleniowe, dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność lub pochodzenie etniczne lub nierówny dostęp do technologii cyfrowych lub innowacji. 7. Bezpieczne społeczeństwa ochrona wolności i bezpieczeństwa Europy i jej obywateli: wzmocnienie normalizacji i interoperacyjności systemów zapewniania bezpieczeństwa, w tym w zakresie zastosowań w sytuacjach kryzysowych. Ad 6. Raport pt. Nanosafety in Europe : Towards Safe and Sustainable nanomaterials and nanotechnology innovations, NanoSafety Cluster ( Nanobezpieczeństwo w Europie w latach : W kierunku bezpiecznych i trwałych nanomateriałów i innowacji w dziedzinie nanotechnologii, Unijny Klaster Nanobezpieczeństwo), Celem dokumentu opracowanego przez NanoSafety Cluster, organizację zrzeszającą europejskie instytucje naukowe i przemysłowe, jest wytyczenie kierunków europejskich badań naukowych w dziedzinie bezpieczeństwa w obszarze nanotechnologii w perspektywie do 2025 r. Priorytety badawcze w tej dziedzinie ujęto w podziale na cztery następujące obszary tematyczne: 1. Identyfikacja i klasyfikacja nanomateriałów (kryteria klasyfikacji materiałów, zasady pomiarów, uwzględnianie interakcji bio-nano, inżynieria wytworzonych nanomateriałów, pomiary wytworzonych nanomateriałów dla potrzeb oceny ryzyka). 2. Zagrożenia związane z nanomateriałami (biokinetyka i translokacja, ocena ryzyka związanego ze zidentyfikowanymi zagrożeniami, warunki podatne na występowanie zagrożeń, rozwiązania prawne oparte na podstawach naukowych). 3. Narażenia i transformacja (uwalnianie i ekspozycja nanomateriałów, transformacja nanomateriałów zależna od procesu, scenariusze ekspozycji). 4. Zarządzanie ryzykiem (metody oceny ryzyka, ochrona zdrowia, bazy danych dla potrzeb oceny ryzyka, narzędzia eliminacji i ograniczania ryzyka). Ad 7. Raport pt. Factories of the future. Multi-annual roadmap for the contractual PPP under Horizon 2020 ( Fabryki przyszłości. Wieloletnia mapa drogowa partnerstwa publiczno-prywatnego w ramach Horyzontu 2020 ), EFFRA 7 Ze względu na wynikające ze strategii Europa 2020 ukierunkowanie państw członkowskich UE na rozwój gospodarek opartych na wiedzy i innowacji (rozwój inteligentny), szczególnego znaczenia nabiera prowadzenie badań i innowacji, które prowadzą jednocześnie do rozwoju 23

26 zaawansowanych technologicznie metod i procesów produkcji przemysłowej oraz rozwoju nowoczesnych rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa pracy i ergonomii. Priorytetowe kierunki badań w tej dziedzinie wskazuje program badawczy dotyczący tzw. Fabryk Przyszłości, opracowany przez Europejskie Zrzeszenie na Rzecz Badań i Rozwoju Fabryk Przyszłości (EFFRA). Wybrane kierunki istotne w szczególności dla zapewnienia postępu w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy wymieniono poniżej: funkcje poznawcze wbudowane w procesy technologiczne w celu wspierania stosowania maszyn i systemów zrobotyzowanych w zmieniającym się otoczeniu produkcyjnym, symbiotyczna, bezpieczna i wydajna interakcja człowiek-robot, zastosowanie robotów do prac usługowych oraz multimodalna współpraca człowiek-maszyna-robot w procesie produkcji, monitorowanie, postrzeganie i podnoszenie świadomości zagrożeń w procesie produkcji intuicyjne interfejsy, mobilność i wzbogacanie doświadczenia użytkowników na zrobotyzowanych stanowiskach produkcyjnych, zapewnienie stałej oceny i ograniczania w czasie rzeczywistym ryzyka związanego z produkcją, nowe metody szkolenia w zakresie procesów produkcyjnych z zastosowaniem metod e-learningu, nowe sposoby interakcji i współpracy między pracownikami a innymi obiektami i zasobami w systemie produkcji, przyszłe narzędzia do monitorowania i analizowania aktywności człowieka w procesach pracy, nowe inicjatywy, wspomagane przez technologie informatyczno-telekomunikacyjne, na rzecz zwiększenia atrakcyjności procesów produkcji dla młodszego i starszego pokolenia, modelowanie, demonstrowanie i promowanie funkcjonowania inteligentnych fabryk wśród społeczeństwa. B) dokumenty krajowe Ad 1. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska Trzecia Fala Nowoczesności - załącznik do uchwały nr 16 Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2013 r. Celem głównym strategii długookresowej jest poprawa jakości życia Polaków, gdzie jakość życia jest rozumiana jako dobrostan w różnych obszarach życia, a w szczególności w: 24

27 długości życia w zdrowiu, co wiąże się bezpośrednio z poprawą warunków pracy, większej satysfakcji z wykonywania pracy, poczuciu satysfakcji z życia. Realizacja celów Strategii może być uzyskana przy odpowiednich warunkach, z których kluczowymi są: bezpieczny i stabilny, wysoki wzrost gospodarczy, wzrost zatrudnienia i aktywności zawodowej. Obydwa te warunki wymagają postępu w poprawie warunków pracy zatrudnionych. Jednym z obszarów strategicznych, w który wpisuje się program, jest obszar konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, cel 6 Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie workfare state, w tym kierunki interwencji: opracowanie i wdrożenie międzysektorowych rozwiązań systemowych i działań wzmacniających kształtowanie postaw prozdrowotnych zwiększających dostępność do programów zdrowotnych (profilaktycznych, rehabilitacyjnych) w celu zmniejszenia zachorowalności i umieralności w szczególności z powodu chorób cywilizacyjnych, stworzenie warunków dla wzrostu zatrudnienia na otwartym rynku pracy osób niepełnosprawnych, stworzenie modelu aktywności intelektualnej, społecznej i zawodowej osób starszych opartego na wykorzystywaniu ich potencjału i zapobieganiu wykluczeniu społecznemu. Ad 2. Strategia Rozwoju Kraju załącznik do uchwały nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. Strategia Rozwoju Kraju 2020 jest najważniejszym dokumentem określającym cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 roku w perspektywie średniookresowej. Ma ona kluczowe znaczenie dla określenia działań rozwojowych. Głównym jej celem jest wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Do głównych obszarów interwencji średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020 należy: - konkurencyjna gospodarka, - spójność społeczna i terytorialna. Zasadnicze cele do osiągnięcia w tym obszarze to: II.3. Zwiększenie innowacyjności gospodarki. II.4. Rozwój kapitału ludzkiego. II.6. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko. 25

28 Jako priorytetowe kierunki działań dla osiągnięcia swoich celów, strategia wskazuje m.in.: - rozwój badań naukowych, - zwiększenie wykorzystania rozwiązań innowacyjnych (które powinny w sposób oczywisty zapewniać bezpieczeństwo i higienę pracy), - zwiększenie aktywności zawodowej, - poprawę jakości kapitału ludzkiego, - poprawę stanu środowiska pracy i życia. Szczególną uwagę zwraca się na prowadzenie działań mających na celu opracowanie rozwiązań wspierających zatrudnienie osób starszych wiekiem oraz umożliwiających wzrost liczby osób z niepełnosprawnością zatrudnionych na otwartym rynku pracy. W zakresie działań na rzecz poprawy stanu środowiska pracy i życia strategia wskazuje na niezbędność: - rozwoju wiedzy w zakresie ochrony środowiska, - promocji stosowania innowacyjnych, bezpiecznych technologii w przemyśle, - prowadzenia długoterminowych działań na rzecz monitorowania i ograniczania emisji pyłów i innych zanieczyszczeń środowiska, - prowadzenia polityki chroniącej przed hałasem, w tym ograniczenie oddziaływania źródeł hałasu. W obszarze spójności społecznej i terytorialnej strategia kładzie nacisk na podjęcie działań polegających na tworzeniu warunków dla rozwoju oraz promocję aktywności zawodowej i społecznej osób starszych oraz niepełnosprawnych. Priorytetowe kierunki działań dla tej problematyki ujęte zostały w celu III.1 Integracja społeczna ze szczególnym podkreśleniem konieczności opracowania i wdrożenia efektywnego systemu kształcenia kierowanego na wydobywanie i wzmacnianie potencjałów (kwalifikacji) poszczególnych grup zawodowych i osób, a także pobudzanie aktywności osób niepełnosprawnych. Ważne jest tu lepsze przygotowanie pracodawców do zapewnienia uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społeczno-gospodarczym. Ad 3. Krajowy Program Badań. Założenia polityki naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa - załącznik do uchwały nr 164/2011 Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 2011 r. W Krajowym Programie Badań zostały sformułowane strategiczne kierunki badań naukowych i prac rozwojowych określające cele i założenia polityki naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa, w tym: 26

29 1) nowe technologie w zakresie energetyki, 2) choroby cywilizacyjne, nowe leki oraz medycyna regeneracyjna, 3) zaawansowane technologie informacyjne, telekomunikacyjne i mechatroniczne, 4) nowoczesne technologie materiałowe, 5) środowisko naturalne, rolnictwo i leśnictwo, 6) społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków. Ad 1) nowe technologie w zakresie energetyki Opracowanie nowych efektywnych i bezpiecznych dla środowiska technologii energetycznych oraz wdrożenie ich do eksploatacji musi odbywać się w warunkach multidyscyplinarnego współdziałania badaczy i inżynierów reprezentujących różne dziedziny i dyscypliny naukowe, przy stałym wsparciu systemu kształcenia kadr naukowych i technicznych. Realizacja założeń polityki energetycznej kraju, wypełnienie norm ochrony środowiska (w tym zobowiązań międzynarodowych) wymaga efektywnego wykorzystania wszystkich źródeł energii, także alternatywnych, oraz rozwój bezpieczniejszych dla użytkowników i środowiska technologii. Badania w zakresie energetyki odnawialnej i rozwijane technologie w tym obszarze powinny dotyczyć wszystkich rodzajów energii: geotermii, biomasy, energii wiatrowej, hydroenergii, energii słonecznej i innych. Ważne więc będą badania nad podstawowymi dla Polski źródłami energii, tradycyjną energetyką opartą o węgiel kamienny i gaz oraz nad odnawialnymi źródłami energii. Osiągnięcie założonych celów wymagać będzie również prowadzenia prac nad rozwojem bezpiecznej energetyki jądrowej. Badania wspierające taki program wymagają interdyscyplinarnych studiów monitorowania zagrożeń związanych z wdrożonymi ww. technologiami energetycznymi. Ad 2) choroby cywilizacyjne, nowe leki oraz medycyna regeneracyjna Obok starzenia się populacji główną przyczyną większości chorób cywilizacyjnych jest narażenie środowiskowe i niekorzystne zmiany w stylu życia, skutkujące zmianami w układzie krążenia i układzie mięśniowo-szkieletowym, a także narastające przeciążenie umysłowe związane z procesami decyzyjnymi oraz stres psychospołeczny i depresja. Ważne jest więc identyfikowanie markerów ekspozycji środowiskowej i markerów dawki pochłoniętej, a także wczesnych markerów uszkodzeń narządowych. Istotne jest możliwie szybkie stworzenie podstaw systemowych działań zapobiegających zaburzeniom psychospołecznym w środowisku pracy i życia. 27

30 Ad 3) zaawansowane technologie informacyjne, telekomunikacyjne i mechatroniczne Obecny rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych jest stymulowany przez naukowo-gospodarcze zastosowania, dyktujące zapotrzebowanie na ponadstandardową funkcjonalność nowych systemów oraz ich powszechną dostępność, jaką zapewniają nowe wirtualne środowiska obliczeniowe i powszechnie dostępne sieci komputerowe. W związku z koniecznością rozwoju, głównie stymulowanego poprzez potrzeby specyficznych, innowacyjnych rozwiązań, trwa wyścig o coraz to lepsze, elastyczniejsze, tańsze, łatwiejsze w obsłudze funkcjonalnie innowacyjne produkty informatyczne. Zintegrowanego i specjalistycznego podejścia z uwzględnieniem aspektów bezpieczeństwa człowieka (użytkownika) wymagają oprócz ww. technologii także rozwiązania dotyczące m.in. ich inteligentnej infrastruktury. Jest to aspekt niezwykle istotny dla osób starszych. Ad 4) nowoczesne technologie materiałowe Szansą innowacyjnych oraz doskonalonych technologii poprawiających bezpieczeństwo dla społeczeństwa, gospodarki i kraju są materiały i technologie związane z magazynowaniem i przesyłem energii oraz technologie fotoniczne wykorzystywane w długodystansowych, niezawodnych i wydajnych systemach transmisji informacji. Wymaga to rozwoju nanoelektroniki, optoelektroniki i spintroniki z wykorzystaniem nowych materiałów półprzewodnikowych (np. grafenu), monokryształów, szkieł aktywnych i ceramiki laserowej. Nieodzownym składnikiem takiego rozwoju muszą stać się technologie przetwarzania energii oparte na energoelektronice wykorzystującej klasyczne i nowe związki półprzewodnikowe, (krzem, węgiel z nowymi odmianami, półprzewodniki z szeroką przerwą energetyczną, półprzewodniki organiczne), materiały kompozytowe o silnych właściwościach magnetycznych, piezo- i termoelektrycznych, luminescencyjnych, materiały elektrodowe do nowego typu baterii, materiały wodorochłonne. Efektem takich badań mogą być opracowania nowych nanosensorów, struktur fotonicznych oraz spintronicznych nowych urządzeń wykorzystujących wspomniane właściwości, także w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (monitoring zagrożeń, środki ochrony zbiorowej i indywidualnej). Ad 5) środowisko naturalne, rolnictwo i leśnictwo Wykorzystanie wiedzy i informacji o środowisku pracy, jako efektywnego narzędzia w gospodarowaniu przestrzennym, eksploatacji zasobów naturalnych, działalności rolniczej, gospodarowaniu wodą, minimalizacji skutków zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby, ma kluczowe znaczenie dla strategicznego planowania rozwoju kraju zarówno w skali makro, jak i przedsiębiorstwa. 28

31 Ad 6) społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków Priorytetowe kierunki badań dotyczą różnych aspektów procesu umiędzynarodowienia polskiej gospodarki, w tym wpływu wymiany handlowej z zagranicą na rozwój gospodarczy, poprawę efektywności systemu transportowego, uwarunkowań rozwoju innowacyjnej przedsiębiorczości, konkurencyjności wybranych sektorów i branż polskiej gospodarki, skuteczności i efektywności instrumentów polityki gospodarczej w pobudzaniu konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, strategii wchodzenia na rynki zagraniczne, rozwoju przedsiębiorstw na bazie nowoczesnych technologii informacyjnych oraz nowych mediów, wpływu ewolucji sektora usług na społeczno-gospodarczy rozwój kraju, roli konsumpcji i konsumentów w kształtowaniu innowacyjnej gospodarki, wpływu polityki podatkowej na długoterminowe cele społeczne i gospodarcze państwa. Coraz mocniej podkreślanym aspektem ww. zmian jest wpływ stanu bezpieczeństwa i higieny pracy na konkurencyjność gospodarki. Ad 4. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 (SRKL) - załącznik do uchwały nr 104 Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 2013 r. W strategii tej, jako strategii zintegrowanej, ujęte zostały konkretne kierunki i formy działań służące osiągnięciu celu nadrzędnego, któremu podporządkowane są wszystkie programy o charakterze strategicznym, tj. zapewnieniu rozwoju Polski oraz podniesieniu jakości życia Polaków w perspektywie roku SRKL wskazuje na zjawisko ciągle dużej liczby wypadków jako jeden z głównych problemów wpływających na jakość życia, co jest szczególnie niepokojące w kontekście konieczności wydłużenia aktywności zawodowej. Strategia podkreśla konieczność prowadzenia intensywnych działań w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzących do zmniejszenia narażenia na ryzyko wypadków w pracy. Równocześnie, jako niezbędne wskazuje przygotowanie nowocześniejszych metod edukacji i szkolenia oraz organizacji pracy, a także szerokie upowszechnienie systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwach. Strategia podkreśla, że zapewnienie dobrego stanu zdrowia w pracy jest jednym z kluczowych zadań, zwłaszcza w okresie wydłużonej aktywności zawodowej Polaków. Za szczególnie ważne zagrożenie w tym aspekcie uważa się zaburzenia psychiczne i szeroko rozumiane problemy z zakresu zdrowia psychicznego, wynikające między innymi ze zwiększonego narażenia na stres, w tym związany z dynamiką przemian we współczesnym świecie. Podkreślić tu należy, że wg badań CIOP-PIB główne przyczyny stresu w pracy zidentyfikowano, jako zmieniające się dynamicznie psychospołeczne warunki pracy, w tym szczególnie: intensyfikacja pracy i wzrost wymagań wynikających z wprowadzenia nowych 29

32 technologii, niepewność zatrudnienia oraz niestabilne więzi społeczne w pracy, w tym brak autentycznego przywództwa (etyka, transparentność działań, otwartość na informację zwrotną). Polscy pracownicy zajmują jedno z czołowych miejsc w Europie pod względem nasilenia stresu. Obserwuje się systematyczny wzrost zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ok. 25% związanych ze stresem w pracy, wzrastają też związane z nimi koszty ekonomiczne, które wynikają z długiego okresu absencji chorobowej (2. miejsce po absencji z tytułu chorób nowotworowych). SRKL jednoznacznie wskazuje na ciągłą konieczność podejmowania zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. W tym celu niezbędne jest przygotowanie rozwiązań i narzędzi oraz prowadzenie konsekwentnych działań dotyczących: poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy w aspekcie ich powiązania z oceną ryzyka zawodowego, właściwym stosowaniem środków ochrony oraz efektywnością procesów pracy w wyniku ograniczania ryzyka chorób zawodowych i wypadków przy pracy oraz związanych z tym kosztów ekonomicznych i społecznych. Dotyczy to również dostosowywania warunków pracy do wyzwań związanych ze starzeniem się społeczeństwa, wzrostu świadomości w zakresie kształtowania warunków pracy przez powszechny rozwój kultury bezpieczeństwa w społeczeństwie. Niezbędne jest w tym celu podejmowanie działań edukacyjnych podnoszących świadomość społeczną w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w pracy, w tym m.in. przez prowadzenie odpowiednich kampanii społecznych, prowadzenia efektywnej kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, co pozwoli zmniejszyć liczbę wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Działania te znalazły odzwierciedlenie w celach szczegółowych Strategii poprzez przyjęcie odpowiednich kierunków interwencji. Są to w kolejności: Cel szczegółowy 1: Wzrost zatrudnienia Cel ten będzie realizowany poprzez m.in. następujące kierunki interwencji: zapewnienie powszechnego dostępu do wysokiej jakości kształcenia i szkolenia odpowiadającego na zmieniające się potrzeby rynku pracy, a także stworzenie efektywnego systemu przejścia z edukacji (kształcenia i szkolenia) do zatrudnienia, zmniejszenie liczby osób zatrudnionych w warunkach narażenia na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych oraz negatywnych skutków stresu, co będzie efektem poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy. 30

33 Cel szczegółowy 2: Wydłużenie okresu aktywności zawodowej i zapewnienie lepszej jakości funkcjonowania osób starszych Cel ten będzie realizowany poprzez m.in. następujące kierunki interwencji: rozwój i upowszechnianie wiedzy i rozwiązań wspomagających tworzenie zdrowych i bezpiecznych warunków pracy dla osób starszych. Cel szczegółowy 3: Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Cel ten będzie realizowany poprzez m.in. następujące kierunki interwencji: rozbudowa narzędzi zapewniających osobom wykluczonym dostęp do usług publicznych pozwalających na powrót na rynek pracy, wsparcie dla osób niepełnosprawnych i ich otoczenia, zapobieganie nowym typom wykluczeń społecznych, w tym wykluczeniu cyfrowemu i energetycznemu (fuel poverty). Cel szczegółowy 4: Poprawa zdrowia obywateli oraz efektywności systemu opieki zdrowotnej. Cel ten będzie realizowany poprzez m.in. następujące kierunki interwencji: zmniejszenie liczby wypadków w pracy i chorób zawodowych poprzez wzrost poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym rozwój kultury bezpieczeństwa i realizację programów profilaktycznych ukierunkowanych na zapobieganie chorobom zawodowym. Cel szczegółowy 5: Podniesienie poziomu kompetencji oraz kwalifikacji obywateli Cel ten będzie realizowany poprzez m.in. następujące kierunki interwencji: podniesienie poziomu i dostosowanie do oczekiwań pracodawców modelu szkolnictwa zawodowego, upowszechnienie uczenia się dorosłych, w tym w oparciu o kształcenie praktyczne (zwłaszcza uczenie się w pracy) oraz lepsze dopasowanie szkoleń dorosłych do potrzeb społeczno-gospodarczych, a także lepsza dostępność kształcenia ustawicznego, rozwijanie poradnictwa edukacyjno-zawodowego ułatwiającego poruszanie się wśród zindywidualizowanych ofert kształcenia i szkolenia. 31

34 Ad 5. Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Dynamiczna Polska 2020, styczeń 2013 r. - załącznik do uchwały nr 7 Rady Ministrów z dnia 15 stycznia 2013 r. Mimo postępów w polskiej gospodarce utrzymują się nadal pewne luki i bariery utrudniające wejście Polski na ścieżkę trwałego i dynamicznego wzrostu gospodarczego opartego na innowacjach. Dotyczą one praktycznie wszystkich filarów innowacyjności, tj. badań i rozwoju, wiedzy, edukacji oraz finansowania. Brak innowacyjności i efektywności polskiej gospodarki jest główną przeszkodą w jej rozwoju i osiągnięciu przewagi konkurencyjnej. Stworzenie i rozwój wysoce konkurencyjnej gospodarki (innowacyjnej i efektywnej), opartej na wiedzy i współpracy jest celem głównym Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki. Jednym z czterech celów szczegółowych wytyczonych w strategii jest Cel 2: Stymulowanie innowacyjności poprzez wzrost efektywności wiedzy i pracy. Realizacja tego celu wiąże się zarówno z badaniami na rzecz opracowywania innowacyjnych produktów, jak i programów oraz narzędzi służących doskonaleniu kwalifikacji i kompetencji wytwórców i użytkowników. Na każdym etapie procesu B + R + I oraz działań mających na celu podniesienie jakości kapitału ludzkiego obligatoryjnym warunkiem jest dostarczenie nowej wiedzy niezbędnej dla zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia osób uczestniczących w tworzeniu innowacji, jak i użytkowników wytworzonych innowacyjnych produktów. Równoległym warunkiem jest opracowanie innowacyjnych rozwiązań na rzecz stałego podnoszenia jakości środowiska oraz środowiska pracy i życia człowieka. 32

35 V. SPOŁECZNO-EKONOMICZNE ASPEKTY STANU WARUNKÓW PRACY W POLSCE Stan bezpieczeństwa i hieny pracy w Polsce uległ w ostatnim okresie znacznej poprawie, co wskazuje na słuszność działań podejmowanych w celu ograniczenia i prewencji zagrożeń w środowisku pracy, w tym również celowość realizacji, od 2008 roku, programu wieloletniego Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy. Według danych GUS w ostatnich latach zmalała liczba wypadków przy pracy i zatrudnionych w warunkach zagrożenia. W 2014 roku liczba śmiertelnych wypadków przy pracy obniżyła się w stosunku do 2008 roku o połowę (o 49,6%), a liczba wypadków ciężkich o 42% 8. W tym samym czasie liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia zmalała o niemal 20%. Zmiany te nie wynikają z redukcji liczby pracujących, o czym świadczy równoczesne obniżenie wskaźników wypadków przy pracy i stanu warunków pracy. W porównaniu do 2008 roku wskaźnik częstości śmiertelnych wypadków przy pracy na 1000 pracujących w 2014 roku zmalał o ponad 51% (z 0,045 do 0,022), a wskaźnik częstości ciężkich wypadków przy pracy o 50% (z 0,08 do 0,04) 9, natomiast wskaźnik zatrudnienia w warunkach zagrożenia na 1000 zatrudnionych badanej zbiorowości, w tym samym czasie, zmalał o ponad 20% (z 112,2 do 89,5) 10. Wciąż jednak w wypadkach przy pracy w Polsce każdego roku ginie około 300 osób (339 w 2013 roku, 267 w 2014 roku) 11, a niemal 0,5 miliona pracuje w warunkach przekroczenia dopuszczalnych wartości ekspozycji zawodowej 12. Pomimo poprawy, warunki pracy w Polsce znacznie odbiegają od tych w wysoko rozwiniętych krajach Europy Zachodniej. Według danych Eurostat na 100 tysięcy zatrudnionych w Polsce w 2013 roku średnio dochodziło do mniej niż 2 wypadków śmiertelnych (1,83), podczas gdy w 2009 roku do niemal 5 (4,64). Pomimo jednak obniżenia się tego wskaźnika o ponad połowę (61%), w przeciągu czterech ostatnich lat, w Polsce wciąż na 100 tysięcy zatrudnionych odnotowuje się więcej wypadków śmiertelnych niż w takich krajach jak Holandia (0,5), Szwecja (0,77), Wielka Brytania (0,92), Niemcy (0,99) i Węgry (1,4) 13. Jako trzy podstawowe przyczyny wypadków przy pracy w 2013 roku wymienia się nieprawidłowe zachowania pracownika (56%), niewłaściwą organizację pracy (10%) oraz niewłaściwy stan czynnika materialnego (9%). Jak wskazują dane GUS o stanie warunków pracy w Polsce, w 2014 r. w warunkach przekroczenia dopuszczalnych wartości ekspozycji zawodowej zatrudnione były osoby (dotyczy zakładów pracy zatrudniających 10 i więcej osób). Najliczniejszą grupę 8 Na podstawie danych wstępnych: Monitoring rynku pracy. Wypadki przy pracy w 2014, GUS, Warszawa, Ibidem, 10 Warunki pracy w 2008 r., GUS, Warszawa, 2009; Warunki pracy w 2014 r., GUS, Warszawa, Sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2014 roku, Warszawa, GUS, Warunki pracy 13 Eurostat database, ESAW, zapis z dnia:

36 osób pracujących w warunkach zagrożenia czynnikami środowiska pracy stanowiły osoby pracujące w warunkach zagrożenia hałasem oraz takimi szkodliwymi czynnikami, jak pyły przemysłowe, w tym w szczególności pyły zwłókniające oraz mikroklimat gorący, wibracje i substancje chemiczne (rys.1). Rys. 1. Odsetek zatrudnionych w warunkach zagrożenia poszczególnymi czynnikami środowiska pracy w stosunku do wszystkich osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami środowiska pracy (źródło: GUS stan na r.) (kategoria pozostałe czynniki środowiska pracy zawiera liczbę zatrudnionych w warunkach zagrożenia promieniowaniem [jonizującym, laserowym, nadfioletowym i podczerwonym] oraz innymi szkodliwymi czynnikami środowiska pracy) Rzeczywista skala nieprawidłowych warunków pracy w Polsce jest jednak znacznie większa. Świadczą o tym różnice między danymi przekazywanymi przez przedsiębiorstwa do GUS (rys. 2, C) w porównaniu z oceną obiektywną, dotyczącą przekroczenia obowiązujących prawnie standardów higienicznych (rys. 2, B) oraz z subiektywnym odbiorem przez pracowników nie tylko szkodliwości, lecz także uciążliwości oddziaływania tych czynników (rys. 2, A). Badania przeprowadzono na populacji ok. 10 tys. zatrudnionych w przedsiębiorstwach budowlanych, przetwórstwa drewna i gumy, odlewniach oraz transporcie miejskim (autobusy, tramwaje). Podkreślić tu należy, że prowadzone przez GUS badanie warunków pracy na narażenie na czynniki niebezpieczne i szkodliwe, nie obejmuje przedsiębiorstw zatrudniających mniej niż 10 pracowników. Stanowią one obecnie 96% polskich przedsiębiorstw. 14 Z badań Państwowej Inspekcji Pracy, a także CIOP-PIB wynika, że warunki pracy w tych przedsiębiorstwach znacznie odbiegają od przyjętych w prawie 14 Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON, 2014 r., GUS, Warszawa,

37 standardów bezpieczeństwa i higieny pracy. Rys. 2. Odsetek zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami środowiskowymi w grupie przedsiębiorstw z sekcji o wysokim ryzyku zawodowym Porównanie: - wyników badań ankietowych (A ) - pomiarów środowiskowych (przekroczenia norm higienicznych) wg badań CIOP PIB (B ) oraz - danych statystycznych zgłaszanych do GUS (C ) (źródło: Koradecka et al. (2010), JOSE 16(1)) Niekorzystny obraz warunków pracy w Polsce potwierdza raport z Europejskiego Badania Warunków Pracy, przeprowadzonego w 2010 r. (realizację kolejnego badania zaplanowano na 2015 r.), przez Europejską Fundację na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy z siedzibą w Dublinie (Eurofound), w 27 państwach UE oraz państwach kandydujących 15. W raporcie stwierdza się, że negatywny wpływ pracy na własne zdrowie odczuwa ponad 36% Polaków, przy średniej dla krajów unijnych równej 25%. Wyniki badań są równie niekorzystne, jeśli rozpatruje się narażenie na poszczególne czynniki, np. hałas. Narażenie (przez przynajmniej ¼ czasu pracy) na głośny hałas zgłasza niemal 37% Polaków, czyli dwukrotnie więcej niż Holendrów (18%) oraz znacznie więcej niż Włochów (22%) czy obywateli Wielkiej Brytanii (24%). Wyższy od średniego dla państw Unii Europejskiej jest również odsetek osób narażonych (przez przynajmniej ¼ czasu pracy) na drgania mechaniczne pochodzące od maszyn i narzędzi. Wynosi on 26% i jest znacznie wyższy niż w Wielkiej Brytanii (14%), Holandii (15%) czy Danii (16%) th European Working Conditions Survey, Eurofound

38 Według wyników badania Labour Force Survey, przeprowadzonych w 2013 roku przez Eurostat, ponad połowa (54%) pracujących Polaków stwierdziła, że w ich miejscu pracy występują czynniki fizyczne, które mogą mieć niekorzystny wpływ na samopoczucie lub zdrowie fizyczne pracowników. Jest to bardzo wysoki procent, szczególnie w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej, takimi jak: Dania (23%), Norwegia (28%), Wielka Brytania (32%), Słowacja (38%) lub Irlandia (40%). W Polsce najczęściej pracownicy zgłaszali narażenie na: wymuszoną, niewygodną pozycję lub monotonię ruchów przy pracy, wysiłek fizyczny związany z przemieszczaniem nowych ładunków oraz nadmierny hałas i wibracje (jeden z najwyższych wyników wśród krajów członkowskich Unii Europejskiej). 16 Ponadto, według danych Eurofound, Polska zalicza się do grupy państw, których obywatele pracują najdłużej. Ponad 36% badanych Polaków poświęca pracy zawodowej więcej niż 40 godzin tygodniowo, podczas gdy w państwach Unii Europejskiej wskaźnik ten obejmuje tylko 24% pracujących. Z powodu niekorzystnych warunków pracy, a także stosunkowo długiego czasu pracy, Polacy są bardziej narażeni na problemy zdrowotne związane z pracą. Pomimo wyraźnego spadku liczby stwierdzanych chorób zawodowych w ostatnich latach, w Polsce każdego roku rozpoznaje się ponad 2 tysiące ich nowych przypadków. W 2014 r. rozpoznano 2351 chorób zawodowych, czyli o ponad 6% więcej w porównaniu do roku poprzedniego, a 2% mniej niż w roku Wśród jednostek chorobowych dominowały choroby zakaźne lub pasożytnicze oraz ich następstwa (28%), pylice płuc (26%), przewlekłe choroby narządu głosu (11%), ubytek słuchu (7%) oraz przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego (7%) 17. Większość tych chorób zawodowych to choroby powstałe w wyniku wieloletniej ekspozycji na szkodliwe dla zdrowia czynniki fizyczne i chemiczne oraz uciążliwości wynikające z niespełnienia podstawowych wymagań higieny pracy i ergonomii. Jak wynika z badań Labour Force Survey (LFS), przeprowadzonych w 2007 roku 22% pracujących w Polsce zgłosiło co najmniej jeden problem zdrowotny, który został spowodowany lub pogłębiony w wyniku oddziaływania niekorzystnych czynników występujących w środowisku pracy. W najnowszym badaniu LFS, przeprowadzonym w 2013 roku, odsetek ten zmalał do 14%. Wciąż jest to jednak jeden z najwyższych wyników spośród innych krajów członkowskich Unii Europejskiej 18. Ponadto, na co wskazują dane Eurofound, nadal mniej niż połowa Polaków uważa, że będzie gotowa wykonywać obecną pracę po ukończeniu 60. roku życia (15% nie będzie chciało, a 35,4% 16 Eurostat database, LFS, zapis z dnia: Wyniki badania LFS z 2013 nie są jeszcze dostępne dla wszystkich krajów członkowskich UE (m.in. Niemiec, Holandii) 17 N. Szeszenia-Dąbrowska, U. Wilczyńska, W. Sobala, Choroby zawodowe w Polsce w 2014 r., Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, Łódź Eurostat database, LFS, zapis z dnia:

39 nie będzie mogło), między innymi ze względu na warunki pracy. Dla porównania, do twierdzenia: nie będę zdolny(a) do kontynuowania pracy, którą wykonuję, kiedy będę miał(a) 60 lat, przychylił się średnio tylko co czwarty obywatel Unii Europejskiej, a niemal 59% stwierdziło, że będzie zdolne do wykonywania swojej obecnej pracy. Na istotny wpływ warunków pracy na kontynuowanie aktywności zawodowej po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego wskazują badania Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA), zgodnie z którymi aż 67% Polaków (w porównaniu ze średnią UE: 57%) uważa, że działania na rzecz bezpieczeństwa i zdrowia w pracy są bardzo istotne w kontekście kontynuowania pracy zarobkowej przed przejściem na emeryturę 19. Poprawa stanu bezpieczeństwa i warunków pracy w Polsce jest również niezwykle istotna w odniesieniu do psychospołecznego środowiska pracy, które zgodnie z przewidywaniami Polaków może w najbliższych latach ulegać dalszym, niekorzystnym zmianom. Jak wynika z badań EU-OSHA, ponad 70% Polaków spodziewa się, że w ciągu 5 najbliższych lat wzrośnie liczba osób odczuwających stres związany z pracą (w tym 40% ankietowanych uważa, że będzie to wzrost znaczny) 20. Obecnie według badań agencji EU-OSHA ponad połowa Polaków bardzo często lub często odczuwa stres związany z pracą 21. Dane te są szczególnie niepokojące zważywszy na fakt, że jedynie 15% polskich przedsiębiorstw podejmuje działania mające na celu redukcję stresu związanego z pracą, podczas gdy w Szwecji, Wielkiej Brytanii czy Irlandii odsetek ten wynosi odpowiednio 68, 57 i 56% 22. Według badania LFS przeprowadzonego w 2013 roku około 37% pracujących w Polsce zgłasza narażenie w miejscu pracy na czynniki psychologiczne, które mogą mieć niekorzystny wpływ na samopoczucie lub zdrowie psychiczne. Najczęściej jest to presja czasu lub nadmierne obciążenie ilością pracy (45% wszystkich osobozagrożeń psychologicznych) 23. Według danych WHO do 2020 roku depresja będzie drugim głównym - po chorobach układu krążenia - powodem niezdolności do pracy na świecie. Również dane ZUS wskazują, że w Polsce zaburzenia psychiczne są już drugim z kolei (po nowotworach) powodem długotrwałej absencji chorobowej pracowników. Osoby zmagające się z epizodami depresji należą do grupy osób szczególnie zagrożonych przedwczesnym wykluczeniem społecznym, w tym zawodowym. Straty wynikające z nieodpowiednich warunków pracy są w Polsce znaczne. Można je ocenić przede wszystkim przez pryzmat świadczeń wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Według danych ZUS w 2014 r. przyznano 1247 nowych rent z tytułu 19 European Opinion Poll on Occupational Safety and Health, EU-OSHA ibidem 21 European Opinion Poll on Occupational Safety and Health, EU-OSHA European Survey of Enterprises on New and Emarging Risks, ESENER, EU-OSHA Wypadki przy pracy i problem zdrowotne związane z pracą, GUS, Warszawa, 2014 r 37

40 niezdolności do pracy spowodowanej skutkami wypadków przy pracy oraz 370 nowych rent z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej skutkami chorób zawodowych. W sumie wydatki z funduszu wypadkowego ZUS (renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne, zasiłki chorobowe, jednorazowe odszkodowania i inne) związane z wypadkami i chorobami zawodowymi wyniosły w 2014 r. 5 mld 184 mln zł. W kwocie tej nie uwzględniono wszystkich kosztów bezpośrednich (np. ponoszonych przez NFZ kosztów leczenia i rehabilitacji), które w Polsce, w odróżnieniu od innych państw UE, nie są ponoszone przez instytucje ubezpieczeniowe, oraz kosztów pośrednich związanych z wypadkami i chorobami zawodowymi, ponoszonych zarówno przez pracodawców, poszkodowanych i ich rodziny, jak i całe społeczeństwo. Z danych Międzynarodowej Organizacji Pracy wynika, że koszty pośrednie nieodpowiednich warunków pracy są 3 4-krotnie wyższe niż koszty rent i odszkodowań. Oznacza to roczną sumę kosztów spowodowanych niewłaściwymi warunkami pracy wynoszącą 15,6 20,7 mld zł, co w 2014 r. stanowiło ok.0,9 1,2% PKB. Biorąc pod uwagę przytoczone dane, można stwierdzić, że poprawa stanu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy może spowodować zmniejszenie kosztów ponoszonych przez państwo i społeczeństwo, wpływając jednocześnie na zwiększenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. Osiągnięcie tego efektu wymaga jednak konsekwentnej realizacji działań zmierzających do poprawy stanu bezpieczeństwa i warunków pracy, odpowiednio do wymagań dyrektyw UE. W wyniku poprawy stanu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy także przedsiębiorstwa mogą osiągać znaczne korzyści związane z obniżeniem składki na społeczne ubezpieczenie wypadkowe (nawet o 50%). Ponadto obniżeniu ulegają ponoszone przez nie koszty wypadków przy pracy oraz koszty absencji chorobowej, a także redukcji przestojów i braków, co wpływa na zwiększoną wydajność pracy, poprawę jakości produkcji i wizerunku firmy oraz zwiększa motywację i satysfakcję pracowników. Potwierdzają to badania przeprowadzone w 2010 r. przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Zabezpieczenia Społecznego (ISSA) w 300 przedsiębiorstwach z 15 państw Europy, Azji i Ameryki Północnej. Ich wyniki wskazują, że nakłady na poprawę stanu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy zwracają się średnio w ciągu roku ponad dwukrotnie, gdyż wskaźnik ROP (Return on Prevention) dla badanych przedsiębiorstw wyniósł 2,2 24. Największe korzyści wynikały ze: zwiększenia produkcji w wyniku poprawy wizerunku firmy i jakości produktów (1073 na pracownika), zwiększenia motywacji i satysfakcji pracowników (632 na pracownika), zmniejszenia kosztów w wyniku ograniczenia liczby przestojów (566 na pracownika) oraz redukcji braków w produkcji (414 na pracownika). 24 D. Bräunig, T. Kohstall: Calculating the International Return on Prevention for Companies: Costs and Benefits of Investment in Occupational Safety and Health. Final report. International Social Security Association, Geneva

41 Świadomość kosztów i korzyści prewencji zagrożeń zawodowych jest w Polsce wciąż bardzo niska. Ponadto słaba kondycja finansowa małych przedsiębiorstw wpływa na ograniczanie ich nakładów finansowych na bezpieczeństwo i higienę pracy, mimo że nie są to w budżetach firm koszty dominujące. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego, opartych na wynikach badania struktury kosztów pracy w gospodarce, wynika, iż udział wydatków związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, zaliczanych w ciężar kosztów jednostki organizacyjnej, jest bardzo niski i w 2008 roku wynosił średnio tylko 1% ogólnych kosztów pracy, natomiast w 2012 roku udział ten jeszcze zmalał do 0,8% kosztów pracy 25. Przyczyny tak znikomych wydatków na bezpieczeństwo i higienę pracy wynikają głównie z niepodejmowania przez wielu pracodawców działań zapewniających odpowiednie warunki pracy, zgodne z obowiązującymi przepisami z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Nowe wyzwania w zakresie organizacji pracy i poprawy jej warunków wyłaniają się w związku z postępującymi zmianami demograficznymi. Według danych Eurostatu wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lata w Unii Europejskiej systematycznie rośnie i w 2014 r. w UE-28 krajów członkowskich wyniósł 51,8%, a w Polsce tylko 42,5%. W Polsce systematycznie rośnie liczba osób w wieku poprodukcyjnym. Według prognozy GUS w następnych latach nastąpi znaczne przyspieszenie starzenia się polskiego społeczeństwa, począwszy od 2015 r., kiedy w wiek poprodukcyjny wejdą roczniki z powojennego wyżu demograficznego. 26 Przewiduje się, że w 2050 r. grupa osób w wieku poprodukcyjnym będzie liczyła niemal 10 mln, a współczynnik obciążenia demograficznego ludnością w wieku poprodukcyjnym będzie wynosił co najmniej 52 na 100 osób w wieku produkcyjnym. Zatrzymanie pracowników starszych na rynku pracy wymaga między innymi znacznej intensyfikacji działań służących kształtowaniu odpowiednich warunków pracy. Należy również zwrócić szczególną uwagę na bezpieczeństwo pracy osób starszych, gdyż według statystyk GUS osoby starsze częściej ulegają śmiertelnym wypadkom przy pracy (rys. 3) i dłużej pozostają niezdolne do pracy w wyniku wypadku przy pracy (rys. 4). 25 Główny Urząd Statystyczny, Koszty Pracy w Gospodarce Narodowej w 2012 r., Warszawa, Główny Urząd Statystyczny, Prognoza Ludności na lata , Warszawa,

42 Rys. 3. Liczba śmiertelnych wypadków przy pracy w Polsce w podziale na wiek poszkodowanych (źródło: obliczenia CIOP-PIB na podstawie danych GUS zarejestrowanych w latach ) 40

43 Rys. 4. Średnia liczba dni niezdolności do pracy w wyniku wypadku przy pracy w Polsce według wieku (źródło: obliczenia CIOP-PIB na podstawie danych GUS zarejestrowanych w latach ) Szczególnie zagrożeni śmiertelnymi wypadkami przy pracy są starsi mężczyźni, którzy znacznie częściej niż kobiety ulegają tego typu wypadkom (rys. 5). Rys. 5. Liczba śmiertelnych wypadków przy pracy w Polsce w podziale na wiek i płeć poszkodowanego (źródło: obliczenia CIOP-PIB na podstawie danych GUS zarejestrowanych w latach ) 41

44 Jednocześnie należy zwrócić uwagę na brak odpowiedniego przygotowania do pracy ludzi młodych, którzy najczęściej ulegają wypadkom przy pracy. Ponad 25% poszkodowanych w wypadkach przy pracy to osoby poniżej 30. roku życia (rys. 6), a ponad 30% poszkodowanych to osoby o stażu pracy krótszym niż 2 lata (rys. 7). Szczególnie zagrożeni lekkimi wypadkami przy pracy są młodzi mężczyźni, wśród których częściej dochodziło do tego typu wypadków niż wśród młodych kobiet (rys. 8). Brak przeciwdziałania wypadkom przy pracy wśród młodych osób mógłby prowadzić do dalszego przesunięcia ryzyka wypadku na młodsze grupy wiekowe, a tym samym spowodować eliminowanie z aktywności zawodowej, a niekiedy także życiowej, pracowników młodych. Rys. 6. Liczba wypadków przy pracy w Polsce w podziale na wiek poszkodowanego (źródło: obliczenia CIOP-PIB na podstawie danych GUS zarejestrowanych w latach ) 42

45 Rys. 7. Liczba wypadków przy pracy w Polsce w podziale na długość stażu poszkodowanego na danym stanowisku pracy (źródło: obliczenia CIOP-PIB na podstawie danych GUS zarejestrowanych w latach ) Rys. 8 Liczba wypadków przy pracy w Polsce w podziale na wiek i płeć poszkodowanego (źródło: obliczenia CIOP-PIB na podstawie danych GUS zarejestrowanych w latach ) 43

46 Zarówno wśród młodych, jak i starszych pracowników najczęściej do wypadków przy pracy dochodzi w sekcji przetwórstwa przemysłowego. Natomiast znacznie częściej do wypadków przy pracy pracowników w wieku 50 lat w porównaniu do pracowników młodszych dochodzi w sekcjach związanych z opieką zdrowotną, pomocą społeczną, administracją i usługami administrowania oraz obsługą rynku nieruchomości (rys. 9). Rys. 9. Odsetek poszkodowanych według grup wiekowych i wybranych sekcji gospodarki narodowej (źródło: obliczenia CIOP-PIB na podstawie danych GUS zarejestrowanych w latach ) Wśród starszych pracowników, znacznie częściej niż wśród młodszych, do wypadków przy pracy dochodzi podczas przemieszczania się (rys. 10). Natomiast wśród młodszych pracowników częściej dochodzi do wypadków podczas różnego rodzaju pracy z narzędziami i wykonywania czynności związanych z obsługą maszyn i transportem przedmiotów (rys. 10). 44

47 Rys. 10. Odsetek poszkodowanych według grup wiekowych i wybranych czynności fizycznych wykonywanych przez poszkodowanego w chwili wypadku (źródło: obliczenia CIOP-PIB na podstawie danych GUS zarejestrowanych w latach ) Analiza zarejestrowanych w statystykach GUS przyczyn śmiertelnych wypadków przy pracy wykazała, że młodzi pracownicy częściej ulegali wypadkom z powodu braku wiedzy oraz odpowiedniego doświadczenia na temat bezpiecznego wykonywania czynności związanych z pracą (rys. 11). Braki w wiedzy i doświadczeniu młodych ludzi często powodują brak świadomości potencjalnych skutków niebezpiecznych zachowań, na co wskazują przyczyny śmiertelnych wypadków przy pracy, które częściej występują wśród młodych pracowników, tj. zbyt szybka jazda, użycie czynnika materialnego podczas przebywania osób w strefie zagrożenia, nieużywanie przez pracownika urządzeń zabezpieczających (rys. 11). Natomiast pracownicy, których wiek przekroczył 49 lat, częściej ulegali wypadkom z powodu nagłego zachorowania, niedyspozycji fizycznej oraz zmęczenia, a także nieprzestrzegania poleceń przełożonych, zaleceń kontroli i procedur bhp (rys. 11). 45

48 Rys. 11. Wybrane przyczyny śmiertelnych wypadków przy pracy (źródło: obliczenia CIOP-PIB na podstawie danych GUS zarejestrowanych w latach ) Jedną z przeszkód w doskonaleniu warunków pracy jest niski poziom świadomości zagrożeń związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy zarówno wśród pracowników, jak i pracodawców. Jak wskazują wyniki europejskiego badania przedsiębiorstw na temat nowych i pojawiających się zagrożeń (ESENER) 27, 36% badanych kierowników i przedstawicieli pracowników w Polsce przyznało, że brak świadomości znaczenia tych zagrożeń jest jedną z głównych przeszkód w kształtowaniu zdrowych i bezpiecznych warunków pracy. Kwestią niezwykle istotną jest więc upowszechnianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy. Dane EU-OSHA, pochodzące z badania ESENER, potwierdzają, że z informacji o problematyce bezpieczeństwa i higieny pracy udostępnianych przez CIOP-PIB korzysta 40% pracodawców w Polsce. 27 European Survey of Enterprises on New and Emarging Risks, ESENER, EU-OSHA

49 Celem wsparcia niezbędnych zmian w środowisku pracy w Polsce, w przedstawionym programie zaprezentowano spójne merytorycznie projekty w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych oraz zadania w zakresie służb państwowych służące dalszej poprawie tego stanu w gospodarce krajowej. Zwraca uwagę nierówny rozkład terytorialny wskaźników zagrożeń w środowisku pracy i związanych z nimi wypadków i chorób zawodowych. W rozkładzie terytorialnym wskaźnika częstości wypadków przy pracy na 1000 pracujących zaznacza się zróżnicowanie pomiędzy północno-zachodnimi a południowowschodnimi regionami Polski. Średnia wartość tego wskaźnika w Polsce w roku 2014 wyniosła 7,53, natomiast największa liczba wypadków przy pracy w stosunku do liczby pracujących została odnotowana w województwie dolnośląskim (9,91). Wysoką wartość wskaźnika odnotowano również w województwach wielkopolskim (9,53) oraz warmińskomazurskim (9,44). Najrzadziej do wypadków przy pracy w przeliczeniu na liczbę pracowników w 2014 roku dochodziło w województwie mazowieckim (5,39) oraz małopolskim (5,86; rys. 12). 28 Źródło: GUS Rys. 12. Wskaźnik wypadków przy pracy (na 1000 pracujących) w poszczególnych województwach w Polsce w roku 2014 (dane wstępne) (źródło: Monitoring rynku pracy. Wypadki przy pracy w 2014, GUS, Warszawa, 2015) 28 Na podstawie danych wstępnych: Monitoring rynku pracy,

50 W rozkładzie terytorialnym wskaźnika zatrudnionych w warunkach zagrożenia (rys. 13) wyróżnia się województwo śląskie, dla którego w 2013 roku wskaźnik ten wynosił 180,8 na 1000 zatrudnionych. Wysokie wartości wskaźnika odnotowano również w województwach opolskim (143,3), zachodniopomorskim (122,8), lubelskim (117,2) oraz lubuskim (110,7). Najniższe wartości tego wskaźnika zarejestrowano w roku 2013 w województwach centralnych i wschodnich, między innymi w mazowieckim (39,6), podlaskim (53,8), łódzkim (64,4). Źródło: GUS Rys. 13. Wskaźnik zatrudnionych 29 w warunkach zagrożenia (na 1000 zatrudnionych) w poszczególnych województwach w Polsce w roku 2014 (źródło: Warunki pracy w 2014 r., GUS, Warszawa 2015) Rozkład terytorialny wskaźnika zapadalności na choroby zawodowe (rys. 14) wskazuje, że województwami, w których wskaźnik ten w roku 2014 przekroczył poziom ogólnokrajowy, to jest 16,5 na pracujących, były województwa śląskie (wskaźnik 42,3), podlaskie (wskaźnik 32,3), lubuskie (26,6), warmińsko-mazurskie (wskaźnik 23,3), świętokrzyskie (wskaźnik 21,0) oraz dolnośląskie (wskaźnik 20,6) Liczonych tylko jeden raz w grupie czynnika przeważającego. 30 N. Szeszenia-Dąbrowska, U. Wilczyńska, W. Sobala, Choroby zawodowe w Polsce w 2014 r., Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, Łódź

TURYSTYKI DO 2020 ROKU. Warszawa, 17 września 2015 r.

TURYSTYKI DO 2020 ROKU. Warszawa, 17 września 2015 r. PROGRAM ROZWOJU TURYSTYKI DO 2020 ROKU Warszawa, 17 września 2015 r. Strategia Europa 2020 Program Rozwoju Turystyki do 2020 roku, a dokumenty strategiczne Polski Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju

Bardziej szczegółowo

Europejska Strategia Bezpieczeństwa i Higieny Pracy

Europejska Strategia Bezpieczeństwa i Higieny Pracy Europejska Strategia Bezpieczeństwa i Higieny Pracy dr inż. Zofia Pawłowska kierownik Zakładu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy CIOP-PIB Informacja przygotowana na posiedzenie Rady Ochrony Pracy

Bardziej szczegółowo

Wsparcie przedsiębiorców w latach 2014-2020 możliwości pozyskania dofinansowania w nowej perspektywie unijnej

Wsparcie przedsiębiorców w latach 2014-2020 możliwości pozyskania dofinansowania w nowej perspektywie unijnej Wsparcie przedsiębiorców w latach 2014-2020 możliwości pozyskania dofinansowania w nowej perspektywie unijnej Iwona Wendel Podsekretarz Stanu Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Warszawa, 22 maja 2014

Bardziej szczegółowo

Działania Rządu na rzecz CSR w Polsce. Zespół do spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw

Działania Rządu na rzecz CSR w Polsce. Zespół do spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw Działania Rządu na rzecz CSR w Polsce 2 Trendy yglobalne Globalizacja Zmiany demograficzne Zmiany klimatu WYZWANIE: Konieczność budowania trwałych podstaw wzrostu umożliwiających realizację aspiracji rozwojowych

Bardziej szczegółowo

Joanna Kopczyńska Departament Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

Joanna Kopczyńska Departament Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Joanna Kopczyńska Departament Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 1 22 grudnia 2014 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie, przyjęta przez Radę

Bardziej szczegółowo

Łukasz Urbanek. Departament RPO. Kierownik Działu Programowania i Ewaluacji. Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego

Łukasz Urbanek. Departament RPO. Kierownik Działu Programowania i Ewaluacji. Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego 1 Łukasz Urbanek Kierownik Działu Programowania i Ewaluacji Departament RPO Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Strategia lizbońska 2007-2013 Strategia Europa 2020 2014-2020 Główne założenia

Bardziej szczegółowo

Nowa perspektywa finansowa założenia do nowego okresu programowania.

Nowa perspektywa finansowa założenia do nowego okresu programowania. Nowa perspektywa finansowa 2014-2020 założenia do nowego okresu programowania.. Spotkanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Podstawa prawna: - Pakiet

Bardziej szczegółowo

CEL STRATEGICZNY I. ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I STABILNEGO RYNKU PRACY. Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój na lata 2014-2020:

CEL STRATEGICZNY I. ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I STABILNEGO RYNKU PRACY. Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój na lata 2014-2020: NAZWA CELU FINANSOWANIE Cel I.1. Wspieranie aktywności i przedsiębiorczości mieszkańców CEL STRATEGICZNY I. ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I STABILNEGO RYNKU PRACY Oś I. Osoby młode na rynku pracy: 1. Poprawa

Bardziej szczegółowo

Program HORYZONT 2020 w dziedzinie transportu

Program HORYZONT 2020 w dziedzinie transportu Program HORYZONT 2020 w dziedzinie transportu Rafał Rowiński, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce Inwestycje w badania i rozwój są jednym ze sposobów wyjścia z kryzysu gospodarczego. Średni

Bardziej szczegółowo

POLITYKA EKOINNOWACYJNA UNII EUROPEJSKIEJ

POLITYKA EKOINNOWACYJNA UNII EUROPEJSKIEJ POLITYKA EKOINNOWACYJNA UNII EUROPEJSKIEJ Katowice, dnia 17 maja 2012 rok Wyzwaniem w zakresie innowacji w obecnym stuleciu będzie wydłużenie okresu wykorzystywania zasobów osiąganie więcej mniejszym kosztem

Bardziej szczegółowo

INTERREG IVC CELE I PRIORYTETY

INTERREG IVC CELE I PRIORYTETY INTERREG IVC CELE I PRIORYTETY Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament Polityki Regionalnej W prezentacji przedstawione zostaną: Cele programu Interreg IVC Priorytety programu Typy działań

Bardziej szczegółowo

POLITYKA SPÓJNOŚCI na lata

POLITYKA SPÓJNOŚCI na lata ZINTEGROWANE DZIAŁANIA NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU OBSZARÓW MIEJSKICH POLITYKA SPÓJNOŚCI na lata 2014-2020 Komisja Europejska przyjęła propozycje ustawodawcze dotyczące polityki spójności na lata 2014-2020

Bardziej szczegółowo

OCENA SKUTKÓW REGULACJI

OCENA SKUTKÓW REGULACJI Nazwa projektu Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy - IV etap, okres realizacji: lata 2017-2019 Ministerstwo wiodące

Bardziej szczegółowo

6535/15 nj/hod/gt 1 DG B 3A

6535/15 nj/hod/gt 1 DG B 3A Rada Unii Europejskiej Bruksela, 27 lutego 2015 r. 6535/15 SOC 98 EM 46 NOTA Od: Komitet Stałych Przedstawicieli (część I) Do: Rada (EPSCO) Nr poprz. dok.: 6184/15 SOC 76 EM 37 Nr wniosku 10949/14 SOC

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (IG)

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (IG) Priorytet 1 - Badania i rozwój nowoczesnych technologii Działanie1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy Identyfikacja kierunków prac B+R mających na celu zdynamizowanie rozwoju

Bardziej szczegółowo

BIOGOSPODARKA. Inteligentna specjalizacja w Województwie Zachodniopomorskim SZCZECIN 20 \06 \ 2013

BIOGOSPODARKA. Inteligentna specjalizacja w Województwie Zachodniopomorskim SZCZECIN 20 \06 \ 2013 SZCZECIN 20 \06 \ 2013 BIOGOSPODARKA Inteligentna specjalizacja w Województwie Zachodniopomorskim ul. Hoża 20 \ ul. Wspólna 1/3 \ 00-529 Warszawa \ tel. +48 (22) 529 27 18 \ fax +48 (22) 628 09 22 BIOGOSPODARKA

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 2 do Programu Rozwoju Innowacji Województwa Lubuskiego

Załącznik nr 2 do Programu Rozwoju Innowacji Województwa Lubuskiego Załącznik nr 2 do Programu Rozwoju Innowacji Województwa Lubuskiego Szczegółowe nakłady na realizację Programu Rozwoju Innowacji Województwa Lubuskiego. Dokument przedstawia w formie tabelarycznej szacunkową

Bardziej szczegółowo

Obszary wiejskie w polityce spójności - założenia na okres 2014 2020

Obszary wiejskie w polityce spójności - założenia na okres 2014 2020 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Obszary wiejskie w polityce spójności - założenia na okres 2014 2020 Konferencja Wiejska Polska 25 26 maja 2013 r. Konin/Licheń Krajowe podstawy strategiczne polityki

Bardziej szczegółowo

MAŁOPOLSKO PODKARPACKIEGO KLASTRA CZYSTEJ ENERGII. 03 czerwca 2008 r

MAŁOPOLSKO PODKARPACKIEGO KLASTRA CZYSTEJ ENERGII. 03 czerwca 2008 r Możliwości finansowania dla MAŁOPOLSKO PODKARPACKIEGO KLASTRA CZYSTEJ ENERGII 03 czerwca 2008 r OLGA WARZECHA CENTRUM TRANSFERU TECHNOLOGII AGH Dział Obsługi Funduszy Strukturalnych tel. 12 617 31 59 warzecha@agh.edu.pl

Bardziej szczegółowo

Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej 2014-2020. Warszawa, 14 października 2014 r.

Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej 2014-2020. Warszawa, 14 października 2014 r. Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej 2014-2020 Warszawa, 14 października 2014 r. 1 Cele tematyczne 2 Programy operacyjne na poziomie krajowym i regionalnym 3 Programy ramowe Unii Europejskiej Wsparcie

Bardziej szczegółowo

www.cru.uni.lodz.pl HORIZON 2020

www.cru.uni.lodz.pl HORIZON 2020 HORIZON 2020 Program Ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014-2020) CO TO JEST H2020? Największy program Komisji Europejskiej na badania i innowacje Budżet na lata 2014-2020 to prawie 80 mld

Bardziej szczegółowo

I. BADANIA I ROZWÓJ TECHNOLOGICZNY (B+RT), INNOWACJE I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

I. BADANIA I ROZWÓJ TECHNOLOGICZNY (B+RT), INNOWACJE I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Wydatki strukturalne klasyfikowane są i wykazywane w sprawozdaniu według oznaczonych cyfrą rzymską obszarów tematycznych oraz oznaczonych cyframi arabskimi Kodów interwencji funduszy strukturalnych zgodnie

Bardziej szczegółowo

KONFERENCJA Infrastruktura wiejska drogą do sukcesu gospodarczego regionów

KONFERENCJA Infrastruktura wiejska drogą do sukcesu gospodarczego regionów KONFERENCJA Infrastruktura wiejska drogą do sukcesu gospodarczego regionów Panel W zgodzie z naturą i kulturą czyli jak skutecznie wspierać rozwój infrastruktury na wsi? Warszawa, 28 października 2010

Bardziej szczegółowo

WSPARCIE WIELKOPOLSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RAMACH WRPO 2014+ 1 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu

WSPARCIE WIELKOPOLSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RAMACH WRPO 2014+ 1 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu WSPARCIE WIELKOPOLSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RAMACH WRPO 2014+ 1 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu Cel główny WRPO 2014+ POPRAWA KONKURENCYJNOŚCI I SPÓJNOŚCI WOJEWÓDZTWA Alokacja

Bardziej szczegółowo

Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój-

Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój- Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój- www.power.gov.pl 1.Oś priorytetowa I Osoby młode na rynku pracy Zwiększenie możliwości zatrudnienia osób młodych do 29 roku życia bez pracy, w tym w szczególności

Bardziej szczegółowo

Bogusław Kotarba. Współpraca transgraniczna w świetle założeń umowy partnerstwa Polska Unia Europejska

Bogusław Kotarba. Współpraca transgraniczna w świetle założeń umowy partnerstwa Polska Unia Europejska Bogusław Kotarba Współpraca transgraniczna w świetle założeń umowy partnerstwa Polska Unia Europejska 2014-2020 Europejska współpraca terytorialna (EWT) EWT stanowi jeden z dwóch celów polityki spójności

Bardziej szczegółowo

Rozwój inteligentny Rozwój zrównoważony Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu

Rozwój inteligentny Rozwój zrównoważony Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu Europa 2020 Cele Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Rozwój inteligentny Rozwój zrównoważony Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 2 do Programu Rozwoju Innowacji Województwa Lubuskiego (Załącznik do uzupełnienia)

Załącznik nr 2 do Programu Rozwoju Innowacji Województwa Lubuskiego (Załącznik do uzupełnienia) Załącznik nr 2 do Programu Rozwoju Innowacji Województwa Lubuskiego (Załącznik do uzupełnienia) Szczegółowe nakłady na realizację Programu Rozwoju Innowacji województwa lubuskiego. Dokument przedstawia

Bardziej szczegółowo

Anna Pytko. HORYZONT 2020 Ministerstwo Zdrowia 07.05.2014. Prelegent

Anna Pytko. HORYZONT 2020 Ministerstwo Zdrowia 07.05.2014. Prelegent HORYZONT 2020 Ministerstwo Zdrowia 07.05.2014 Program HORYZONT 2020 Prelegent Anna Pytko Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii

Bardziej szczegółowo

STANOWISKO RADY OCHRONY PRACY

STANOWISKO RADY OCHRONY PRACY STANOWISKO RADY OCHRONY PRACY w sprawie identyfikacji obszarów o największym ryzyku wypadku przy pracy i przestrzegania w nich przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy Na posiedzeniu 26 sierpnia 2014 r.

Bardziej szczegółowo

Innowacje i Inteligentny Rozwój. Iwona Wendel Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Szczecin, 10 czerwca 2015 r.

Innowacje i Inteligentny Rozwój. Iwona Wendel Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Szczecin, 10 czerwca 2015 r. Innowacje i Inteligentny Rozwój Iwona Wendel Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Szczecin, 10 czerwca 2015 r. Wsparcie innowacyjności w latach 2014-2020 W perspektywie 2014-2020 wsparcie

Bardziej szczegółowo

Zasady uczestnictwa w programie Horyzont 2020

Zasady uczestnictwa w programie Horyzont 2020 Zasady uczestnictwa w programie Horyzont 2020 Agnieszka, Murzec-Wojnar Regionalny Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE www.uwm.edu.pl/rpk agnieszka.murzec@uwm.edu.pl Struktura H2020 HORYZONT 2020 Czas

Bardziej szczegółowo

Finansowanie projektów partnerskich z udziałem kapitału zwrotnego oraz PPP Wybrane aspekty. MARCIN TUMANOW 29 sierpnia 2014 r.

Finansowanie projektów partnerskich z udziałem kapitału zwrotnego oraz PPP Wybrane aspekty. MARCIN TUMANOW 29 sierpnia 2014 r. Finansowanie projektów partnerskich z udziałem kapitału zwrotnego oraz PPP Wybrane aspekty. MARCIN TUMANOW 29 sierpnia 2014 r. PRZEGLĄD REGULACJI UE Zestawienie aktualnych dokumentów Strategia Europa 2020

Bardziej szczegółowo

Wydział Innowacyjności i Rozwoju Departament Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie

Wydział Innowacyjności i Rozwoju Departament Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie Informacja na temat spełnienia warunku ex ante 1.1 dla EFSI oraz procesu przedsiębiorczego odkrywania w ramach inteligentnej specjalizacji województwa mazowieckiego Wydział Innowacyjności i Rozwoju Departament

Bardziej szczegółowo

WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY

WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY WZROST KONKURENCYJNOŚCI KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW 2004-2006 Krzysztof Gulda p.o. Dyrektora Departament Innowacyjności

Bardziej szczegółowo

Oferta Horyzontu 2020 dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw

Oferta Horyzontu 2020 dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Warszawa, 25 października 2014 Oferta Horyzontu 2020 dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Prelegent: Katarzyna Walczyk-Matuszyk Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE w Instytucie Podstawowych

Bardziej szczegółowo

Koncepcja SMART SPECIALISATION a Polityka Spójności UE po 2014

Koncepcja SMART SPECIALISATION a Polityka Spójności UE po 2014 Koncepcja SMART SPECIALISATION a Polityka Spójności UE po 2014 Małgorzata Rudnicka Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie Departament Strategii i Rozwoju Regionalnego Wydział Innowacyjności

Bardziej szczegółowo

Program wieloletni pn. Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy" etap II / 2011-2013

Program wieloletni pn. Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy etap II / 2011-2013 Koordynator programu: Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy Program wieloletni Potrzeba realizacji programu wieloletniego wynikała ze stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce

Bardziej szczegółowo

Wsparcie dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej 2014-2020

Wsparcie dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 Wsparcie dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 Marcin Łata Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Katowice, 15 kwietnia 2015 r. Alokacja

Bardziej szczegółowo

PRZECIWDZIAŁANIE I ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU

PRZECIWDZIAŁANIE I ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU PRZECIWDZIAŁANIE I ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU W ŚWIETLE PROJEKTÓW ROZPORZĄDZEŃ DOTYCZĄCYCH POLITYKI SPÓJNOŚCI NA LATA 2014-2020 Piotr Żuber Dyrektor Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej Ministerstwo

Bardziej szczegółowo

Podstawy procesu programowania perspektywy finansowej 2014-2020. Konsultacje społeczne Gliwice, 24 maja 2013 r.

Podstawy procesu programowania perspektywy finansowej 2014-2020. Konsultacje społeczne Gliwice, 24 maja 2013 r. Podstawy procesu programowania perspektywy finansowej 2014-2020 Konsultacje społeczne Gliwice, 24 maja 2013 r. Uwarunkowania programowe Unia Europejska Strategia Europa 2020 Pakiet legislacyjny dla Polityki

Bardziej szczegółowo

FUNDUSZE STRUKTURALNE ĆWICZENIA SEMESTR ZIMOWY 2014/2015

FUNDUSZE STRUKTURALNE ĆWICZENIA SEMESTR ZIMOWY 2014/2015 FUNDUSZE STRUKTURALNE ĆWICZENIA SEMESTR ZIMOWY 2014/2015 Książki Małgorzata Sikora- Gaca, Urszula Kosowska (Fundusze Europejskie w teorii i praktyce, Warszawa 2014 Magdalena Krasuska, Fundusze Unijne w

Bardziej szczegółowo

Dostęp p do informacji naukowej i jej rozpowszechnianie w kontekście konkurencyjności ci oraz innowacyjności

Dostęp p do informacji naukowej i jej rozpowszechnianie w kontekście konkurencyjności ci oraz innowacyjności Dostęp p do informacji naukowej i jej rozpowszechnianie w kontekście konkurencyjności ci oraz innowacyjności ci Unii Europejskiej dr hab. Diana Pietruch-Reizes, prof. ŚWSZ w Katowicach IX Krajowe FORUM

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 3 do Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego projekt z dnia 8 kwietnia 2014 r.

Załącznik nr 3 do Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego projekt z dnia 8 kwietnia 2014 r. Obszary komplementarności oraz mechanizmy koordynacji między funduszami polityki spójności, EFRROW, EFMR oraz innymi unijnymi i krajowymi instrumentami finansowania oraz EBI Załącznik nr 3 do Regionalnego

Bardziej szczegółowo

Andrzej Miszczuk. Strategie województw - stare i nowe ujęcie

Andrzej Miszczuk. Strategie województw - stare i nowe ujęcie Andrzej Miszczuk Strategie województw - stare i nowe ujęcie (na przykładzie województwa podkarpackiego) 24.01.2013 Doświadczenia samorządów województw związane z opracowywaniem - w okresie przedakcesyjnym

Bardziej szczegółowo

Możliwości wsparcia z funduszy UE. Zbigniew Krzewiński

Możliwości wsparcia z funduszy UE. Zbigniew Krzewiński Możliwości wsparcia z funduszy UE Zbigniew Krzewiński krzew@man.poznan.pl Plan prezentacji 1. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny 2. 7. Program Ramowy 3. Program technostarterów WRPO Priorytety

Bardziej szczegółowo

STANOWISKO RZĄDU. Data przyjęcia stanowiska przez Komitet do Spraw Europejskich 20 grudnia 2012 r. 4 lutego 2013 r.

STANOWISKO RZĄDU. Data przyjęcia stanowiska przez Komitet do Spraw Europejskich 20 grudnia 2012 r. 4 lutego 2013 r. STANOWISKO RZĄDU I. METRYKA DOKUMENTU Tytuł KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW: Plan działania w dziedzinie e-zdrowia

Bardziej szczegółowo

IEE w nowej perspektywie finansowej

IEE w nowej perspektywie finansowej IEE w nowej perspektywie finansowej Wieloletnia Perspektywa Finansowa 2014-2020 Propozycje Komisji z 29 czerwca 2011 r. 1. Wzrost ( 491mld) Edukacja, Sport Zjednoczo na Europa Spójność Konkurencyjność

Bardziej szczegółowo

Bezpieczni na starcie, zdrowi na mecie" kampania informacyjna EU-OSHA 2016-2017

Bezpieczni na starcie, zdrowi na mecie kampania informacyjna EU-OSHA 2016-2017 Bezpieczni na starcie, zdrowi na mecie" kampania informacyjna EU-OSHA 2016-2017 Karolina Farin Spotkanie uczestników KSP KPC EU-OSHA Kraków, 22 czerwca 2015 r. Kampania informacyjna EU-OSHA 2016-2017 Wyzwania:

Bardziej szczegółowo

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego. Założenia perspektywy finansowej 2014-2020. www.pgie.pl

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego. Założenia perspektywy finansowej 2014-2020. www.pgie.pl Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego Założenia perspektywy finansowej 2014-2020 www.pgie.pl Perspektywa 2014-2020 W latach 2014-2020 Polska otrzyma z budżetu UE ok. 119,5 mld euro. Na

Bardziej szczegółowo

Zespół do spraw Transformacji Przemysłowej Departament Innowacji

Zespół do spraw Transformacji Przemysłowej Departament Innowacji Zespół do spraw Transformacji Przemysłowej 26.07.2016 Departament Innowacji Kierunki transformacji polskiej gospodarki 5 Filarów rozwoju gospodarczego Polski Reindustrializacja Rozwój innowacyjnych firm

Bardziej szczegółowo

ZPT ZSS ZWP. Zintegrowane Porozumienia Terytorialne Zespół Sterujący Strategią Zarząd Województwa Pomorskiego

ZPT ZSS ZWP. Zintegrowane Porozumienia Terytorialne Zespół Sterujący Strategią Zarząd Województwa Pomorskiego ZPT ZSS ZWP Zintegrowane Porozumienia Terytorialne Zespół Sterujący Strategią Zarząd Województwa Pomorskiego 281 8. ZAŁĄCZNIKI 8.1. TABELA TRANSPOZYCJI PI NA DZIAŁANIA / PODDZIAŁANIA W RAMACH OSI PRIORYTETOWYCH

Bardziej szczegółowo

Założenia Regionalnego Programu Operacyjnego na lata w kontekście wsparcia szkolnictwa wyższego oraz infrastruktury B+R

Założenia Regionalnego Programu Operacyjnego na lata w kontekście wsparcia szkolnictwa wyższego oraz infrastruktury B+R Założenia Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020 w kontekście wsparcia szkolnictwa wyższego oraz infrastruktury B+R Gorzów Wielkopolski, 4 marca 2013 r. Plan prezentacji Strategia Rozwoju

Bardziej szczegółowo

Wsparcie działalności MŚP ze środków UE. Listopad 2014 r. KPMG Tax M.Michna sp. k.

Wsparcie działalności MŚP ze środków UE. Listopad 2014 r. KPMG Tax M.Michna sp. k. Wsparcie działalności MŚP ze środków UE Listopad 2014 r. KPMG Tax M.Michna sp. k. Spis treści I. Horyzont 2020 II. COSME III. JEREMIE 1 Horyzont 2020 obszary wsparcia FILAR: Wiodąca pozycja w przemyśle:

Bardziej szczegółowo

10130/10 mik/kt/kd 1 DG C IIB

10130/10 mik/kt/kd 1 DG C IIB RADA UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 26 maja 2010 r. (27.05) (OR. en) 10130/10 TELECOM 58 COMPET 171 RECH 200 NOTA Od: COREPER Do: Rada Nr wniosku Kom.: 9981/10 TELECOM 52 AUDIO 17 COMPET 165 RECH 193 MI 168

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Cel główny: Rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa Cele szczegółowe: zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności

Bardziej szczegółowo

Rola klastrów w nowej perspektywie finansowej

Rola klastrów w nowej perspektywie finansowej 2 Rola klastrów w nowej perspektywie finansowej Umowa Partnerstwa określiła klastry jako bieguny wzrostu w skali całego kraju i poszczególnych regionów Klastry jako: skuteczny mechanizm koncentrowania

Bardziej szczegółowo

Zalecenie nr 197 dotyczące struktur promujących bezpieczeństwo i higienę pracy

Zalecenie nr 197 dotyczące struktur promujących bezpieczeństwo i higienę pracy Zalecenie nr 197 dotyczące struktur promujących bezpieczeństwo i higienę pracy Konferencja Ogólna Międzynarodowej Organizacji Pracy, zwołana do Genewy przez Radę Administracyjną Międzynarodowego Biura

Bardziej szczegółowo

Inteligentna specjalizacja w Województwie Mazowieckim. Procesy usługowe usługi B2B, w tym usługi finansowe usługi B+R

Inteligentna specjalizacja w Województwie Mazowieckim. Procesy usługowe usługi B2B, w tym usługi finansowe usługi B+R Inteligentna specjalizacja w Województwie Mazowieckim Obszary gospodarcze sektor rolno-spożywczy sektor chemiczny sektor medyczny sektor energetyczny sektor IT Technologie wiodące biotechnologia technologie

Bardziej szczegółowo

Załącznik 1 - Tabela transpozycji PI na działania/ poddziałania w poszczególnych osiach priorytetowych

Załącznik 1 - Tabela transpozycji PI na działania/ poddziałania w poszczególnych osiach priorytetowych Załącznik 1 - Tabela transpozycji PI na działania/ poddziałania w poszczególnych osiach priorytetowych Oś Priorytetowa 1.1 Działalność badawczo - rozwojowa jednostek naukowych 1a Udoskonalanie infrastruktury

Bardziej szczegółowo

FUNDUSZE EUROPEJSKIE PERSPEKTYWA FINANSOWA 2014-2020

FUNDUSZE EUROPEJSKIE PERSPEKTYWA FINANSOWA 2014-2020 FUNDUSZE EUROPEJSKIE PERSPEKTYWA FINANSOWA 2014-2020 Ewa Sobiecka Bielsko-Biała, 20.03.2014 Plan prezentacji Wprowadzenie Umowa partnerska (08.01.2014) Program Operacyjny Inteligentny Rozwój Program Operacyjny

Bardziej szczegółowo

Instrumenty wsparcia przedsiębiorstw w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego

Instrumenty wsparcia przedsiębiorstw w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Urząd d Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego Instrumenty wsparcia przedsiębiorstw w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007 - Ostrowiec Świętokrzyski,

Bardziej szczegółowo

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata Wsparcie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata Wsparcie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 Wsparcie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw Warszawa, 23 stycznia 2014 r. RPO WM 2014-2020 - obszary wsparcia OŚ PRIORYTETOWA

Bardziej szczegółowo

Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości w ramach WRPO założenia programowe

Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości w ramach WRPO założenia programowe Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości w ramach WRPO 2014+ - założenia programowe Wielkopolskiego Departament Wdrażania Programu Regionalnego Wsparcie przedsiębiorczości w ramach WRPO 2007-2013 Podział

Bardziej szczegółowo

Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego

Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego Przygotowanie: Dział Programowania Strategicznego Wydział Koordynacji Polityki Regionalnej Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego Jerzy Tutaj Członek Zarządu Województwa Dolnośląskiego

Bardziej szczegółowo

Finansowanie efektywności energetycznej w budynkach z funduszy europejskich w ramach perspektywy finansowej 2014-2020 Katowice, 11 czerwca 2015 r.

Finansowanie efektywności energetycznej w budynkach z funduszy europejskich w ramach perspektywy finansowej 2014-2020 Katowice, 11 czerwca 2015 r. Finansowanie efektywności energetycznej w budynkach z funduszy europejskich w ramach perspektywy finansowej 2014-2020 Katowice, 11 czerwca 2015 r. Dokument określający strategię interwencji funduszy europejskich

Bardziej szczegółowo

Załącznik 1 - Tabela transpozycji PI na działania/ poddziałania w poszczególnych osiach priorytetowych

Załącznik 1 - Tabela transpozycji PI na działania/ poddziałania w poszczególnych osiach priorytetowych Załącznik 1 - Tabela transpozycji PI na działania/ poddziałania w poszczególnych osiach priorytetowych Oś Priorytetowa 1.1 Działalność badawczo - rozwojowa jednostek naukowych 1a Udoskonalanie infrastruktury

Bardziej szczegółowo

Regionalna Strategia Innowacji dla Mazowsza i inteligentne specjalizacje regionu

Regionalna Strategia Innowacji dla Mazowsza i inteligentne specjalizacje regionu Regionalna Strategia Innowacji dla Mazowsza i inteligentne specjalizacje regionu Małgorzata Rudnicka Kierownik Wydziału Innowacyjności Departament Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich Urząd Marszałkowski

Bardziej szczegółowo

Finansowanie przedsiębiorstw ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w perspektywie finansowej

Finansowanie przedsiębiorstw ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w perspektywie finansowej Finansowanie przedsiębiorstw ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w perspektywie finansowej 2014-2020 Regionalny Program Operacyjny Program regionalny to jeden z programów, który umożliwi

Bardziej szczegółowo

Konkurs Dobrych Praktyk Zdrowe i bezpieczne miejsce pracy. Bezpieczni na starcie, zdrowi na mecie. Zaproszenie do składania wniosków

Konkurs Dobrych Praktyk Zdrowe i bezpieczne miejsce pracy. Bezpieczni na starcie, zdrowi na mecie. Zaproszenie do składania wniosków Bezpieczeństwo i zdrowie w pracy dotyczy każdego. Jest dobre dla ciebie. Dobre dla firmy. Bezpieczni na starcie, zdrowi na mecie Promowanie zrównoważonego życia zawodowego #EUhealthyworkplaces www.healthy-workplaces.eu

Bardziej szczegółowo

STRATEGIA LIZBOŃSKA A POLITYKA ZATRUDNIENIA W POLSCE

STRATEGIA LIZBOŃSKA A POLITYKA ZATRUDNIENIA W POLSCE STRATEGIA LIZBOŃSKA A POLITYKA ZATRUDNIENIA W POLSCE Wpływ funduszy unijnych na tworzenie nowych miejsc pracy dr Jerzy Kwieciński Podsekretarz Stanu Warszawa, 17 maja 2007 r. 1 Odnowiona Strategia Lizbońska

Bardziej szczegółowo

Wsparcie gospodarki niskoemisyjnej w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Warszawa, 20 marca 2015 r.

Wsparcie gospodarki niskoemisyjnej w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Warszawa, 20 marca 2015 r. Wsparcie gospodarki niskoemisyjnej w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 Warszawa, 20 marca 2015 r. UMOWA PARTNERSTWA Dokument określający strategię interwencji funduszy europejskich

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK. wniosku w sprawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady. ustanawiającego Program InvestEU

ZAŁĄCZNIK. wniosku w sprawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady. ustanawiającego Program InvestEU KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 6.6.2018 COM(2018) 439 final ANNEX 2 ZAŁĄCZNIK do wniosku w sprawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Program InvestEU {SEC(2018) 293 final}

Bardziej szczegółowo

Inteligentne specjalizacje województwa mazowieckiego proces przedsiębiorczego odkrywania i koncentracja na priorytetowych kierunkach badań

Inteligentne specjalizacje województwa mazowieckiego proces przedsiębiorczego odkrywania i koncentracja na priorytetowych kierunkach badań Inteligentne specjalizacje województwa mazowieckiego proces przedsiębiorczego odkrywania i koncentracja na priorytetowych kierunkach badań Małgorzata Rudnicka Kierownik Wydziału Innowacyjności i Rozwoju

Bardziej szczegółowo

ZDROWIE DLA POMORZAN WIELOLETNI PROGRAM ROZWOJU SYSTEMU ZDROWIA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO

ZDROWIE DLA POMORZAN WIELOLETNI PROGRAM ROZWOJU SYSTEMU ZDROWIA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ZDROWIE DLA POMORZAN 2005-2013 WIELOLETNI PROGRAM ROZWOJU SYSTEMU ZDROWIA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Referat Zdrowia Publicznego Departament Zdrowia UMWP Sopot 8 listopad 2011 Przygotowała dr Jolanta Wierzbicka

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XII/134/11 RADY MIASTA KRAKOWA. z dnia 13 kwietnia 2011 r.

UCHWAŁA NR XII/134/11 RADY MIASTA KRAKOWA. z dnia 13 kwietnia 2011 r. UCHWAŁA NR XII/134/11 RADY MIASTA KRAKOWA z dnia 13 kwietnia 2011 r. w sprawie kierunków działania dla Prezydenta Miasta Krakowa w zakresie rozwoju gospodarczego i innowacji na terenie Gminy Miejskiej

Bardziej szczegółowo

Magazyny energii w obecnych i przyszłych programach wsparcia Magdalena Kuczyńska

Magazyny energii w obecnych i przyszłych programach wsparcia Magdalena Kuczyńska Magazyny energii w obecnych i przyszłych programach wsparcia Magdalena Kuczyńska II Konferencja Magazyny energii Kołobrzeg, 6-7 listopada 2018 r. Rosnąca skala potrzeb inwestycji związanych z magazynowaniem

Bardziej szczegółowo

Horyzont 2020 program ramowy na rzecz badań naukowych i innowacji. Rafał Rowiński Komisja Europejska Przedstawicielstwo w Polsce

Horyzont 2020 program ramowy na rzecz badań naukowych i innowacji. Rafał Rowiński Komisja Europejska Przedstawicielstwo w Polsce Horyzont 2020 program ramowy na rzecz badań naukowych i innowacji Rafał Rowiński Komisja Europejska Przedstawicielstwo w Polsce Kluczowe zagadnienia Główne cele i założenia polityki badań naukowych i innowacji

Bardziej szczegółowo

Czym jest SIR? Cele szczegółowe SIR:

Czym jest SIR? Cele szczegółowe SIR: Czym jest SIR? Sieć na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich funkcjonuje w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (podsieć KSOW) i ma charakter otwarty. Uczestnikami Sieci mogą być wszystkie

Bardziej szczegółowo

Inteligentne Mazowsze w ramach RPO WM 2014 2020

Inteligentne Mazowsze w ramach RPO WM 2014 2020 Inteligentne Mazowsze w ramach RPO WM 2014 2020 Wydział Innowacyjności i Rozwoju Departament Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie 1 Siedlce,

Bardziej szczegółowo

Konferencja Ponadregionalnej Sieci Aniołów Biznesu Innowacja Wrocław, 17 października 2012 r.

Konferencja Ponadregionalnej Sieci Aniołów Biznesu Innowacja Wrocław, 17 października 2012 r. www.psab.pl Konferencja Ponadregionalnej Sieci Aniołów Biznesu Innowacja Wrocław, 17 października 2012 r. Przemysław Jura Prezes Zarządu Instytutu Nauk Ekonomicznych i Społecznych Koordynator zarządzający

Bardziej szczegółowo

Obecne i nowe usługi polskiego systemu wsparcia MŚP

Obecne i nowe usługi polskiego systemu wsparcia MŚP 2010 Aneta Wilmańska Zastępca Prezesa PARP Obecne i nowe usługi polskiego systemu wsparcia MŚP Wsparcie dla innowacyjnych przedsiębiorstw nowe perspektywy Warszawa, 26 maja 2010 r. PARP na rzecz rozwoju

Bardziej szczegółowo

Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w ramach EFS 2014-2020. Warszawa 12.12.2014

Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w ramach EFS 2014-2020. Warszawa 12.12.2014 Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w ramach EFS 2014-2020 Warszawa 12.12.2014 Fundusze Strukturalne 2014-2020 Polityki horyzontalne Rozporządzenie ogólne 2014-2020 zasadę równości szans płci i równości

Bardziej szczegółowo

Europejska strategia zatrudnienia W kierunku poprawy sytuacji pod względem zatrudnienia w Europie

Europejska strategia zatrudnienia W kierunku poprawy sytuacji pod względem zatrudnienia w Europie Europejska strategia zatrudnienia W kierunku poprawy sytuacji pod względem zatrudnienia w Europie Komisja Europejska Czym jest europejska strategia zatrudnienia? Każdy potrzebuje pracy. Wszyscy musimy

Bardziej szczegółowo

w zakresie: TRANSFERU WIEDZY DO GOSPODARKI PROJEKTÓW BADAWCZO-ROZWOJOWYCH

w zakresie: TRANSFERU WIEDZY DO GOSPODARKI PROJEKTÓW BADAWCZO-ROZWOJOWYCH 1 w zakresie: TRANSFERU WIEDZY DO GOSPODARKI PROJEKTÓW BADAWCZO-ROZWOJOWYCH 2 Fundusze zewnętrzne 2014 2020, (projekty programów operacyjnych) 1. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY DLA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO

Bardziej szczegółowo

Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego. Konferencja inauguracyjna Nowa Sól, 21 stycznia 2019 r.

Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego. Konferencja inauguracyjna Nowa Sól, 21 stycznia 2019 r. Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego Konferencja inauguracyjna Nowa Sól, 21 stycznia 2019 r. Strategie Rozwoju Województwa Lubuskiego Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020 Uchwała

Bardziej szczegółowo

Program Współpracy Międzyregionalnej (INTERREG IV C) wspierający inicjatywę Komisji Europejskiej Regiony na rzecz zmian gospodarczych

Program Współpracy Międzyregionalnej (INTERREG IV C) wspierający inicjatywę Komisji Europejskiej Regiony na rzecz zmian gospodarczych Program Współpracy Międzyregionalnej (INTERREG IV C) wspierający inicjatywę Komisji Europejskiej Regiony na rzecz zmian gospodarczych Komisja Europejska zatwierdziła Program Operacyjny Współpracy Międzyregionalnej

Bardziej szczegółowo

POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA I WARUNKÓW PRACY III etap

POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA I WARUNKÓW PRACY III etap Załączniki do uchwały Nr Rady Ministrów z dnia. Załącznik nr 1 Program wieloletni POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA I WARUNKÓW PRACY III etap Okres realizacji: lata 2014-2016 Wnioskodawca: Minister Pracy i Polityki

Bardziej szczegółowo

Spotkanie Partnerów projektu. Biuro GOM, 10 kwietnia 2013 r.

Spotkanie Partnerów projektu. Biuro GOM, 10 kwietnia 2013 r. Spotkanie Partnerów projektu Zintegrowana Miejsce i data prezentacji Strategia Rozwoju Metropolii Biuro GOM, 10 kwietnia 2013 r. Dlaczego potrzebna jest strategia? Dostosowanie do wymogów UE w nowej perspektywie

Bardziej szczegółowo

Kielce, luty 2016 r.

Kielce, luty 2016 r. Kielce, luty 2016 r. POROZUMIENIE Kielecki Obszar Funkcjonalny podpisane 11 maja 2015 r. określa zasady współpracy przy programowaniu i wdrażaniu Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Kieleckiego

Bardziej szczegółowo

POWIĄZANIA OSI PRIORYTETOWYCH Z CELAMI STRATEGICZNYMI NA POZIOMIE UE, KRAJU, REGIONU RPO WO 2014-2020

POWIĄZANIA OSI PRIORYTETOWYCH Z CELAMI STRATEGICZNYMI NA POZIOMIE UE, KRAJU, REGIONU RPO WO 2014-2020 ZARZĄD WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO POWIĄZANIA OSI OWYCH Z CELAMI STRATEGICZNYMI NA POZIOMIE UE, KRAJU, REGIONU RPO WO 2014-2020 [Sekcja 1] Opole, kwiecień 2014 r. 2 Załącznik nr 2 do projektu RPO WO 2014-2020

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 Marcin Łata Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju

Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 Marcin Łata Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 Marcin Łata Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Warszawa, 22 maja 2014 r. Cele PO IR Wspieranie innowacyjności

Bardziej szczegółowo

Anna Ober Aleksandra Szcześniak 09.05.2014

Anna Ober Aleksandra Szcześniak 09.05.2014 Anna Ober Aleksandra Szcześniak 09.05.2014 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/2014_2020/strony/ glowna.aspx 2 I Wsparcie prowadzenia prac B+R przez przedsiębiorstwa oraz konsorcja naukowoprzemysłowe

Bardziej szczegółowo

Wyzwania Cyfrowej Polski Jerzy Kwieciński

Wyzwania Cyfrowej Polski Jerzy Kwieciński Wyzwania Cyfrowej Polski 2014-2020 Jerzy Kwieciński XXII Podkarpacka Konferencja Samorządów Terytorialnych Solina, WDW Jawor, 16-17 czerwca 2014 1 2 Agenda 1. Dlaczego Polska Cyfrowa jest tak ważna? 2.

Bardziej szczegółowo

Aktualizacja Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza wraz z inteligentną specjalizacją regionu. Warszawa, 26 listopada 2013 r.

Aktualizacja Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza wraz z inteligentną specjalizacją regionu. Warszawa, 26 listopada 2013 r. Aktualizacja Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza wraz z inteligentną specjalizacją regionu 1 Regionalna Strategia Innowacji dla Mazowsza (RSI) horyzontalny dokument strategiczny, uszczegółowienie

Bardziej szczegółowo

Horyzont 2020 Program Ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014-2020)

Horyzont 2020 Program Ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014-2020) IPPT PAN Horyzont 2020 Program Ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014-2020) " European Union, 2013 Prelegent: Jaroslaw Piekarski Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE w Instytucie

Bardziej szczegółowo

Zmieniaj siebie i świat! Bądź wolontariuszem! Bądź wolontariuszem! Zmieniaj siebie i świat!

Zmieniaj siebie i świat! Bądź wolontariuszem! Bądź wolontariuszem! Zmieniaj siebie i świat! Bądźwolontariuszem! Zmieniaj siebie i świat! Bądź wolontariuszem! Zmieniaj siebie i świat! Bądź wolontariuszem! Zmieniaj siebie i świat! Bądź wolontariuszem! Zmieniaj siebie i świat! Bądźwolontariuszem!

Bardziej szczegółowo

2020 dokąd zmierzamy, czyli o największych wyzwaniach rozwoju

2020 dokąd zmierzamy, czyli o największych wyzwaniach rozwoju 2020 dokąd zmierzamy, czyli o największych wyzwaniach rozwoju Jarosław Pawłowski Podsekretarz Stanu Ministerstwo Rozwoju Regionalnego I Forum Gospodarcze Podregionu Nadwiślańskiego 22 października 2010

Bardziej szczegółowo

Rozwój konkurencyjności polskiej gospodarki poprzez cyfryzację Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020.

Rozwój konkurencyjności polskiej gospodarki poprzez cyfryzację Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020. Raport Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2012 http://www.mac.gov.pl/raporty-i-dane/ 2 3% populacji firm w Polsce 1540 firm dużych Potencjał sektora

Bardziej szczegółowo

Obszary inteligentnych specjalizacji

Obszary inteligentnych specjalizacji Obszary inteligentnych specjalizacji Województwa Lubuskiego Wprowadzenie Inteligentna specjalizacja jest narzędziem programowania polityki innowacyjności, którego celem jest realizacja Strategii na rzecz

Bardziej szczegółowo